Oost-Kaap	11

Veel toeristen pakken alleen een staartje van de geboorteprovincie van oud-president Nelson Mandela mee door hier de Tuinroute te beginnen of af te ronden. Dat terwijl de Oost-Kaap veel natuur, woeste kustlijnen en idyllische stranden heeft. Reis verder langs de kustlijn richting Kwazulu Natal door de Oost-Kaap en ontdek ongerepte plekken. Daarna kun je naar het uitgestrekte binnenland.

Oost-Kaap in vogelvlucht

De Oost-Kaap (170.000 km²) ligt aan de oostkust van Zuid-Afrika tussen Kwazulu Natal en de West-Kaap. Wat vegetatie betreft is de kuststrook tussen Port Edward en het Tsitsikamma National Park afwisselend verlaten of mediterraan, en in het binnenland contrasteren de heuvels en weilanden rond Grahamstown en de tropische en groene kusten met de droge en uitgestrekte Karoo bij Graaff Reinet. Er valt tussen de 500 en 1500 mm neerslag per jaar.

De boeren houden schapen en runderen en in het nattere oosten worden gewassen verbouwd. Door het flinke aantal rivieren en stuwdammen in de Oost-Kaap kunnen op geïrrigeerde velden ook katoen, thee, koffie, ananas en tabak worden verbouwd. De industrie is geconcentreerd in de havensteden Port Elizabeth en East London. De belangrijkste industrietakken zijn autoassemblage, de verwerking van hout en de productie van onder meer verf, glas en schoenen. De Oost-Kaap levert maar een kleine bijdrage aan de nationale productie.

Een groot deel van de bevolking is arm. De cijfers voor kindersterfte behoren tot de hoogste van het land, terwijl de levensverwachting hier het laagst is van heel Zuid-Afrika. Dit geldt vooral voor de voormalige thuislanden Ciskei en Transkei.

Het vroegere thuisland Transkei bestond uit drie delen en beslaat het gebied tussen de Grote Keirivier in het zuiden, de Umtamvunarivier in het noorden en de Drakensbergen en Lesotho in het noordwesten.

Midden 2007 telde de Oost-Kaap naar schatting 6,9 miljoen inwoners. Meer dan 80 procent van hen behoort tot de Xhosa en ongeveer een tiende zijn Afrikaanssprekende blanken. De rest van de bevolking bestaat uit Engelssprekende blanken en andere Bantoevolken.

Geschiedenis

De oorspronkelijke bevolking van het gebied van de Oost-Kaap bestond uit Hottentotten en Bosjesmannen, die zich in de loop van de eeuwen vermengden met de binnentrekkende Bantoevolken. Hieruit ontstond het Xhosarijk, het rijk van een Bantoevolk, met een taal waarin de klikklanken van de Hottentotten nog duidelijk herkenbaar zijn.

Lange tijd leefden de Xhosa een tamelijk vreedzaam bestaan in een gebied dat zich niet verder naar het westen uitstrekte dan de Grote Keirivier. Alleen ten oosten van deze rivier viel namelijk voldoende regen om tropische gewassen te verbouwen.

Met de komst van de Europeanen is de Oost-Kaap de geschiedenis in gegaan als het gebied waar de Europese en de Afrikaanse cultuur elkaar voor het eerst ontmoetten. Een ontmoeting waarop een reeks gewelddadige conflicten volgde, met als inzet de controle over de weidegronden voor het vee.

De eerste confrontatie tussen Boeren en Xhosa was in 1780. Later volgden ook schermutselingen met Britten en Duitsers die naar het gebied waren getrokken. De Xhosa werden steeds verder naar het oosten gedrukt, terwijl de oostgrens van het Xhosarijk juist onder druk was komen te staan door de uitbreiding van het Zoeloerijk tijdens de Mfecane.

De strijd om de eigendomsverhoudingen werd in het voordeel van de Britten beslist toen de Xhosa in 1857 te veel waarde hechtten aan een visioen van een jong meisje. Volgens dit visioen zouden de Xhosa door het offeren van koeien en gewassen in het reine komen met hun geesteswereld en vervolgens in staat zijn om de blanke indringers te verdrijven. Maar de hongersnood die op de grote offers volgde, verzwakte de slagkracht van de Xhosa waardoor het tegendeel werd bereikt. Ze moesten zich aan de Britten overgeven.

Oost-Kaap
Klik op een van de volgende deelkaarten voor een vergroting: linksboven, rechtsboven, linksonder en rechtsonder.

De Britse immigranten die in 1820 naar Zuid-Afrika waren gekomen, moesten het Britse gezag in het grensgebied versterken. Ondanks de beperkte mogelijkheden om gewassen te verbouwen en de voortdurende strijd met de Xhosa, wisten zij het hoofd boven water te houden en konden zij uiteindelijk invloed uitoefenen op de ontwikkeling van het gebied. Een uitzondering hierop vormen Ciskei en Transkei, die tijdens de apartheid werden aangewezen als woongebieden voor de Xhosa.

De Transkei was in 1976 het eerste Zuid-Afrikaanse thuisland dat formeel onafhankelijk werd, Ciskei volgde in 1981. Beide thuislanden gingen in 1994 op in de toenmalige Kaapprovincie, die vervolgens in drieën werd gesplitst: Oost-Kaap, West-Kaap en Noord-Kaap.

Staartje Tuinroute

Tsitsikamma National Park

De Tuinroute loopt grofweg van Jeffrey’s Bay in het oosten naar Mossel Bay in het westen. In het volgende hoofdstuk komt de route uitgebreid aan de orde, hier wordt alleen het oostelijke puntje van de route beschreven. Hier ligt wel een van de hoogtepunten van de tuinroute, het Tsitsikamma National Park, een 80 km lang park met een ruige kustlijn en inheemse vegetatie, bestaande uit bos (met citroenhout, stinkhout en Kaapse kastanje) en fijnbos. De rotsen en kliffen van de kustlijn worden onderbroken door de monding van onder andere de Storms-, Groot- en Bloukransrivier. Het park bestaat uit twee gebieden: De Vasselot in het westen en de bekendste, Storm River Mouth, in het oosten.

In beide delen zijn verschillende prachtige wandelingen uitgezet waaronder een tocht naar een spectaculaire hangbrug over de Stormsrivier en een onderwaterwandeling voor duikers en snorkelaars. De bekendste wandeling is de Otter Trail, een vijfdaagse wandeltocht langs de kust waarbij je in trekkershutten slaapt. Dit wandelpad is razend populair en vaak lang van tevoren volgeboekt. Je moet ervoor in een goede conditie zijn. Een alternatief is de 3-daagse Harkerville Trail die in Knysna (zie volgende hoofdstuk) begint of de 2-daagse Dolphin Trail in het park zelf waarbij je in luxere accommodatie verblijft.

In De Vasselot ligt het plaatsje Nature’s Valley. Hier kom je via een schitterende bochtige weg door dichte begroeiing. De stranden hier zijn een heerlijk rustpunt. Talloze Zuid-Afrikanen hebben hier een vakantiehuisje.

TSITSIKAMMA NATIONAL PARK. Het park heeft twee restcamps: Storms River Mouth, bij de monding van de Stormsrivier – niet te verwarren met het plaatsje Stormsrivier dat ten oosten van de toegangsweg naar het park ligt – en Nature’s Valley. Storms River Mouth: huisjes (2/3/4/7/8 pers.) en camping; Nature’s Valley: camping. Huisjes en Otter Trail reserveren bij SANParks.

Jeffrey’s Bay

Aan de Sint Francisbaai liggen Jeffrey’s Bay en St. Francis Bay. Volgens surfliefhebbers zijn in deze baai de beste golven van Zuid-Afrika. De kusten zijn wel erg ontwikkeld, vooral bij Jeffrey’s Bay dat ook een geliefde plek is bij backpackers. Wil je meer ongerepte stranden dan moet je nog verder omhoog reizen langs de kust.

Van Port elizabeth naar east London

De snelweg N2 loopt in de Oost-Kaap evenwijdig aan de kustlijn op maximaal 100 km van de zee. De ruim 300 km lange route gaat tussen Port Elizabeth en East London door twee historische gebieden: Ciskei, het tweede thuisland voor de Xhosabevolking, dat tot 1994 ‘onafhankelijk’ was, en Settler Country, het gebied rond Grahamstown, waar de Engelsen zich vanaf het begin van de 19de eeuw kwamen vestigen.

Settler Country bestrijkt het gebied waar 4000 Britten zich in 1820 vestigden om de positie van het Britse bestuur te versterken. De boerderijen die deze immigranten opzetten, bleken al snel niet rendabel te zijn door de beperkte mogelijkheden voor akkerbouw en de veediefstallen tijdens de kafferoorlogen. Om toch te kunnen overleven, pasten de Britse immigranten hun levenswijze aan en velen vestigden zich in een van de groeiende handelsnederzettingen.

Ciskei, het tweede thuisland voor de Xhosa, kreeg als laatste, in 1981, de onafhankelijke status van Zuid-Afrika toegekend. Ciskei was arm en bijna volledig afhankelijk van de werkgelegenheid in de Zuid-Afrikaanse industrie. Toch wilden de machthebbers van het thuisland na de opheffing van de apartheid de onafhankelijkheid (en daarmee hun macht) niet opgeven. Een vreedzame demonstratie van het ANC in 1992, voor aansluiting bij Zuid-Afrika, ontaardde in een bloedbad. Voor de verkiezingen in 1994 accepteerden de machthebbers toch de nieuwe structuur.

De naam van Ciskei’s kuststrook is Shipwreck Coast: nogal wat schepen zijn hier ten onder gegaan. De Shipwreck Coast heeft brede zandstranden, rijke groene kusten en mooie riviermondingen met een uitbundig vogelleven. Er is een aantal vakantieplaatsen zoals Fish River Mouth en Mpekweni. De mooiste stranden vind je in de buurt van Hamburg.

Port Elizabeth

Aan het einde van de 18de eeuw stichtten de Britten een kleine legerpost aan de baai van Algoa. Vanuit Fort Frederick hielden ze toezicht op de aankomst van de Britse immigranten. Na enkele jaren groeide de legerpost uit tot een nederzetting die door de Kaapse gouverneur Rufane Donkin naar zijn vrouw Elizabeth genoemd werd. Na de komst van de kolonisten in 1820 groeide de stad uit tot een bedrijvige industriestad.

Nu is Port Elizabeth een belangrijke havenstad voor Zuid-Afrika en het grootste industriële centrum van de Oost-Kaap.

Port Elizabeth heeft een overzichtelijk centrum waar tussen de moderne gebouwen interessante 19de-eeuwse panden staan die de stad een Engels tintje geven. De combinatie van een warme zee met prachtige stranden maakt Port Elizabeth tot een populaire vakantiebestemming voor Zuid-Afrikanen. Buitenlandse toeristen zijn meestal iets minder gecharmeerd van de stad door het industriële karakter van de omgeving, de vervallen indruk die delen van het stadscentrum maken en de drukte tijdens de zomer. Voor vis-, strand- en wandelliefhebbers zijn er veel mooiere stranden verder langs de kust.

Centrum

Vanaf de Campanile, een klokkentoren tussen de haven en het centrum, kun je een idee krijgen van de stad. Aan de overkant van de snelweg ligt de historische kern van de stad, Market Square, met de in neorenaissancestijl gebouwde Town Hall (1858), die fraai is gerestaureerd.

TOERISTENBUREAU, op het vliegveld en Donkin Lighthouse Building, Belmont Terrace, tel. +27-41-5858884.

Ten westen van het stadhuis, voorbij de bibliotheek, ligt Donkin Reserve, met uitzicht over de Algoabaai. Op de noordelijke grens van het reservaat, een eerbetoon aan gouverneur Donkin en zijn vrouw, staan victoriaanse terrashuisjes uit de jaren zestig en zeventig van de 19de eeuw. In deze gebouwen zijn nu kantoren gevestigd.

Ten zuidoosten van het reservaat, aan Castle Hill nr. 7, ligt het oudste huis van Port Elizabeth (1827), waarin nu het cultuurhistorisch museum is gevestigd. In dezelfde straat op nr. 10 en 12 staan de Sterley Cottages uit 1830. Vlak bij de Baakensrivier in het zuiden van het stadscentrum ligt Fort Frederick, dat in 1799 gebouwd werd om de haven in de riviermonding te beschermen.

Buiten het centrum

De beste stranden van Port Elizabeth liggen ten zuiden van het centrum. Dat zijn achtereenvolgens King’s Beach, Humewood Beach, Summerstrand of Pollock Beach en Winterstrand.

Achter de boulevard en de snelweg ligt Happy Valley, een groot park, en het Port Elizabeth Museum Complex. Hier vind je antropologische en archeologische tentoonstellingen, een slangenpark, een tropisch vogelhuis en het oceanarium waar onder meer dolfijnenshows worden gehouden. Het zuidelijker gelegen Pollock Beach is populair bij surfers, waterskiërs en vissers.

PORT ELIZABETH MUSEUM, Beachroad. Geopend: dag. 9–17 uur, gesloten tijdens de lunch.

In de omgeving van de stad

In de nabije omgeving van Port Elizabeth kun je wandelen, paardrijden, kanoën en mountainbiken. Er zijn goede duikplekken in de buurt en je kunt boottochten maken, bijvoorbeeld naar het Santa-Cruzeiland waar een kolonie pinguïns leeft.

Daarnaast worden er excursies georganiseerd naar Uitenhage, een tuinstad. Ook kun je vanuit Port Elizabeth uitstapjes maken naar het Addo Elephant National Park, een stuk van de Tuinroute, de Karoo en de omgeving van Grahamstown. Het spreekt voor zich dat je deze excursies, als je over vervoer beschikt, ook op eigen gelegenheid kunt maken.

Addo Elephant Park

Het Addo Elephant Park ligt dicht bij de N2 en is vanuit Port Elizabeth ongeveer een uur rijden richting Grahamstown. Kans op het zien van grote groepen olifanten is bijna gegarandeerd. Zie verder p. 97. Ook ligt er een luxe vijfsterren privépark, Shamwari Game Reserve, nabij Addo.

SHAMWARI GAME RESERVE, tel. +27-41-4071010, www.shamwari.com.

Gramahstown

Grahamstown is genoemd naar de Britse kolonel John Graham, die daar in 1812 een militaire post vestigde. Met de komst van de kolonisten in 1820 groeide de nederzetting snel uit tot een belangrijk handelsstadje.

Behalve als ‘stad der kolonisten’ is Grahamstown bekend als de ‘stad der heiligen’. Met meer dan 40 kerken hebben talloze gelovigen een indrukwekkende erfenis achtergelaten. Een mooi voorbeeld is de anglicaanse Cathedral of St. Michael and St. George op Church Square. Grahamstown heeft ook veel gebouwen uit de 19de eeuw, variërend van de oude gevangenis uit 1836, waarin nu een hostel voor backpackers is gevestigd, en gerestaureerde huisjes van de eerste kolonisten tot victoriaanse bedrijfspanden. In een van de oude panden, nabij het toeristenkantoor en de kerk, vind je het Observatory Museum waar ze een camera obscura hebben.

In Grahamstown is Rhodes University, een bekende Zuid-Afrikaanse universiteit met een mooie campus waar ook veel oude gebouwen te vinden zijn. En in juli wordt Grahamstown omgetoverd tot een cultureel paradijs. Tijdens het jaarlijkse National Festival of the Arts komen verschillende theater- en andere kunstenaarsgroepen naar de stad om hun kunsten te vertonen. Op tijd boeken is tijdens deze periode aan te raden.

OBSERVATORY MUSEUM, Bathurst Street. Geopend: ma.–vr. 9.30–13 en 14–17, za. 9.30–13 uur.

THE NATIONAL ARTS FESTIVAL GRAHAMSTOWN, www.nafest.co.za.

Great Fish River Reserve

Dit natuurpark ligt in de Great Fish River Valley tussen Grahamstown en Fort Beaufort. Op het terrein zijn drie reservaten: Andries Vosloo Kudu Reserve, Double Drift Nature Reserve en Sam Knott Nature Reserve. In totaal beslaan ze 45.000 ha. De Grote Visrivier was de grens tussen het land van de Xhosa en de kolonisten. In het reservaat vind je nog verschillende forten en onder meer zwarte neushoorn, olifant en veel antilopen.

GREAT FISH RIVER RESERVE, Fort Beaufort Road, R67, www.ecparks-board.co.za.

Bathurst

Bathurst ligt op de weg van Grahamstown naar Port Alfred en is een typisch kolonistenplaatsje. De plaatselijke pub herinnert daar nog aan. Tegenwoordig ligt Bathurst in een belangrijk veeteelt- en ana-nasgebied. De ananasplantages van Summerhill Farm, herkenbaar aan een reuzenananas, zijn open voor publiek.

ANANASPLANTAGE, aan de R67 tussen Grahamstown en Port Alfred.

Kenton-on-Sea en Port Alfred

Kenton-on-Sea is een van de kustplaatsjes nabij Grahamstown. Je kunt er niet veel meer dan genieten van zon en zee. Ten westen van Kenton, voorbij het luxe vakantieoord Bushman’s River Mouth en Boknes, staat een replica van het Diaz Cross, het stenen kruis dat de Portugese zeevaarder Bartholomeu Diaz hier in 1488 oprichtte. Tijdens Zuid-Afrikaanse vakanties kan het erg druk zijn in Kenton. Nog groter is Port Alfred, dat iets verderop aan de kust ligt.

Port Alfred ontstond aan het begin van de 19de eeuw als havenplaats aan de Kowierivier. Je kunt er surfen, varen, kanoën, waterskiën, duiken en uiteraard zwemmen. Wie genoeg heeft van het water, kan ook wandelen, paardrijden of golfen op een koninklijke baan. Er zijn verschillende mogelijkheden om te overnachten en uit eten te gaan.

King William’s Town

Op de grens van het voormalige thuisland Ciskei ligt King William’s Town, het commerciële centrum van de regio en de plaats waar de bekende zwarte leider Steve Biko een deel van zijn leven doorbracht. Hier vind je ook zijn graf op het Ginsberg Cemetery.

De stad groeide rond een missiepost die in 1826 door de London Missionary Society werd gesticht, en kreeg in 1835 de naam van de Engelse koning Willem IV. Tijdens de kafferoorlogen veranderde King William’s Town in een militaire basis en halverwege de 19de eeuw werd het de hoofdstad van Brits Kaffraria. Een aantal gebouwen in de stad dateert uit de 19de eeuw, zoals de Old Residency, de Town Hall, het Magistrate’s Court en Victoria Drill Hall.

King William’s Town heeft twee aardige musea. Het Amathola Museum heeft naast een natuurhistorische afdeling een interessante afdeling over de Duitse kolonisten en de Xhosacultuur, met onder andere bijzondere aandacht voor de ontwikkeling van de kunstnijverheid. Wie geïnteresseerd is in leven en werk van missionarissen in zuidelijk Afrika, krijgt een uitgebreid overzicht in het South-Africa Missionary Museum.

AMATHOLA MUSEUM, Alexandra Road. Geopend: ma.–vr. 9–13 en 13.45–16.30, za. 10–12.30 uur.

MISSIONARY MUSEUM, Berkeley Street. Geopend: ma.–vr. 9–13 en 13.45–16.45 uur.

Bisho

Bisho was de hoofdstad van Ciskei en is sinds de administratieve herindeling provinciehoofdstad. Bisho was eigenlijk de township van het nabijgelegen Britse King William’s Town, dat bij de vaststelling van de grenzen van het thuisland keurig buiten Ciskei viel. Behalve tal van publieke gebouwen en een toeristenbureau heeft de stad eigenlijk niets te bieden; of je moet van gokken houden en een bezoek willen brengen aan het casino van het Amatola Sun Hotel.

East London

East London (Oos-Londen in het Afrikaans), met de grootste rivierhaven van Zuid-Afrika, ligt op het kruispunt van twee belangrijke wegen, de N2 uit Durban en de N6 uit Bloemfontein. Het is een populaire badplaats met brede stranden, een mild klimaat en uitstekende surfstranden. Er zijn wat oude gebouwen, maar het is niet echt een mooie stad.

De Engelsen stichtten East London in het midden van de 19de eeuw toen ze de kuststrook ten zuiden van de Grote-Keirivier annexeerden. Aangezien er onvoldoende landgenoten waren om het Britse gezag te versterken, kwam er rond 1858 steun in de vorm van 2000 Duitse soldaten. Deze basis was voldoende om het Britse gezag te behouden en de stad begon te groeien. Nu telt die zo’n 200.000 inwoners.

De stad

Het historische centrum van East London ligt rond Oxford Street ten noorden van Fleet Street. Onder de interessante gebouwen zijn het Central Station (1877), de victoriaanse Town Hall (1899) en de Ann Bryant Art Gallery (1905) aan Oxford Street, waar werk van Zuid-Afrikaanse en buitenlandse kunstenaars wordt tentoongesteld.

Ten noorden van de galerie ligt het East London Museum, dat een etnografische (over de Xhosa) en natuurhistorische collectie heeft. De meest in het oog springende voorwerpen zijn een opgezette coelacanth (Latimeria chalumnae), een kwastvinnige die volgens de evolutieleer de schakel vormt tussen de vissen en amfibieën, en een ei van een dodo. In 1938 zorgde de vangst van de coelacanth voor grote opschudding in de wetenschappelijke wereld, omdat was aangenomen dat deze vis al meer dan 50 miljoen jaar geleden was uitgestorven.

ART GALLERY EN EAST LONDON MUSEUM, Upper Oxford Street, ingang museum in Dawson Road. Geopend: ma.–vr. 9.30–17, za. 14–17, zo. 11–14 uur.

Vlak bij het centrum van de stad liggen twee mooie stranden waar je veilig kunt zwemmen, Orient Beach (met zwembaden) en Eastern Beach. Langs deze stranden loopt de Esplanade, met een aquarium en een monument ter ere van de Duitse immigranten. Voor vissers en surfers is vooral het noordelijker gelegen Nahoon Beach aantrekkelijk. Het rif voor de kust zorgt hier voor een bijna ideale golfslag.

TOERISTENBUREAU, hoek Longfellow/Aquarium Rd.

Wild Coast

De kust net ten noorden van East London tot de Umtamvuna-rivier 250 km verder in het noorden wordt de Wild Coast genoemd. Hier vind je mangrovebossen, lagunes, kliffen, subtropische valleien en groene glooiende heuvels. Hoewel zeer toepasselijk, refereert de naam van dit stuk kust aan de Indische Oceaan niet aan de verlatenheid en de ongerepte natuur van de kustlijn. Het gebied kreeg die naam van schipbreukelingen die de ondergang van hun schip overleefden. Enkele schepen die voor deze kust vergingen zijn de São João (1552), de São Bento (1554), de Grosvenor (1782) en de Oceanos (1991). Op sommige stranden vind je nog verroeste wrakken.

Vanaf de N2 tussen East London en Mtata lopen verschillende wegen naar de Wild Coast waarvan sommige onverhard zijn. Rij nooit te snel of in het donker in de Oost-Kaap wegens de gaten in sommige wegen en de schapen, geiten, koeien en honden die ineens kunnen oversteken. Langs de kust vind je familiehotels, ook wel resorts genoemd, backpacker hostels, self-catering accommodatie en campingfaciliteiten. De kust nabij East London en de plaatsjes Coffee Bay en Port St. Johns zijn het meest ontwikkeld. Hoe verder je van East London af bent, hoe wilder de kustlijn wordt.

INFORMATIE OVER REGIO EN ACCOMMODATIE, www.wildcoast.co.za.

Cintsa, Haga Haga en Morgan’s Bay

Deze drie badplaatsen liggen redelijk dicht bij East London en nog in de voormalige Ciskei. Cintsa bestaat uit twee delen, oost en west, gescheiden door een rivier. Haga-Haga ligt iets verderop.

Maar als je in de buurt van East London wilt overnachten, kun je beter doorrijden naar Morgan’s Bay. Hier vind je pal aan het strand een van de beste familiehotels van de Wild Coast, Morgan Bay Hotel. Vanuit het hotel kun je verschillende dagwandelingen maken langs de kust. Zo’n 17 km verderop, net niet pal aan de kust op een hoge beboste duin, ligt een ander resort, Trennerys. Een leuke excursie is om met de oude Trevor mee het bos in te gaan en een boottochtje te maken op de Qholorha-rivier om te leren over de natuur in deze omgeving.

HAGA HAGA, tel. +27-43-8411781, www.hagahaga.co.za.

HAGA HAGA HOTEL, tel. +27-43-8411670, www.hagahagahotel.co.za. CLUB WILD COAST–MORGAN BAY, www.morganbay.co.za. MORGAN BAY HOTEL, tel. +27-43-8411062.

TRENNERYS, tel. +27-47-4980004, info@trennerys.co.za, www.trennerys.co.za.

Wavecrest, Mazeppa Bay en Qora Mouth

Wavecrest ligt aan de monding van de Nxaxo en is, behalve via de weg, via een mooie, vier uur durende wandeling vanaf Trennerys te bereiken. Het enige hotel hier is het Wavecrest Hotel. Het gebouw ligt op een fantastische locatie, met uitzicht op rivier en zee. Je kunt hier paardrijden, diepzeevissen en kanoën langs de mangrovebossen. Iets verder naar het noorden liggen Mazeppa Bay en Qora Mouth, populair bij een publiek dat van diezelfde activiteiten houdt.

WAVECREST HOTEL, wavecrest@pixie.co.za, www.wavecrest.co.za.

Ngileni en Bulungula

Bulungula Lodge ligt bij Ngileni, een gemeenschap die zo klein is, dat ze niet op de kaart te vinden is. Een goed teken. Hier zijn geen wegen, elektriciteit of stromend water. Hier wordt geen bel geluid als het eten op tafel staat zoals bij bovengenoemde resorts.

Je slaapt, net zoals je Xhosaburen, in een rondavel, een rond huisje van hout, riet en koeienmest. De buitenmuren zijn lichtblauw, roze en groen om de hitte van de zon te reflecteren. Maar het liefst wil je buiten zijn. Ook ’s nachts. Het zien van vallende sterren is gegarandeerd. Als je er na een halfuur kijken nog geen streep licht hebt gezien, mag je gratis overnachten. Het is geen luxe accommodatie en er komen veel rugzaktoeristen, maar het is wel een onvergetelijke ervaring.

Bijzonder is dat de plaatselijke bevolking gedeeltelijk eigenaar is. Ngilini is voor 40 procent aandeelhouder. Winst gaat in een gemeenschapsfonds waar verschillende projecten uit worden betaald. De lodge heeft dan ook een Fair Tradekeurmerk. De weg ernaartoe is uitsluitend bereikbaar met een auto met vierwielaandrijving. Je kunt je auto op een veilige plek laten staan waarna de lodge je oppikt. Omdat het zo afgelegen ligt, heeft één nachtje gaan weinig zin.

BULUNGULA LODGE, tel. +27-47-5778900, paradise@bulungula.com, www.bulungula.com.

Coffee Bay

Coffee Bay ligt vlak bij een van de bekendste oriëntatiepunten langs de kust, de Hole in the Wall, een groot gat in een rots die in zee staat. De plaats is voor Transkeibegrippen vrij dichtbevolkt en het is een populaire plek voor backpackers. Toch voelt de plaats nog erg relaxed aan. De wandeling naar Hole in the Wall moet op je lijstje staan als je naar Coffee Bay gaat. De bekendste plek om te verblijven voor nietbackpackers is het Ocean View Hotel.

OCEAN VIEW HOTEL, tel. +27-47-5752005/6, oceanview@coffeebay. co.za, www.oceanview.co.za.

Umngazi Mouth

Bij de monding van de rivier Umngazi ligt één hotel: Umngazi River Lodge. Dit is het mooiste resort langs de kustlijn van de Wild Coast. De bungalows met rieten dakken staan in het groen en hoewel er veel gasten kunnen verblijven is het zo ruim opgezet dat je niet het idee hebt dat je op elkaar zit. Het strand is weer prachtig uitgestrekt en ook hier kan onder meer gewandeld en gevist worden. Voor echte romantische verwennerij kun je naar de spa waar je vanuit een kruidenbad over de zee kunt uitkijken.

UMNGAZI RIVER LODGE, tel. +27-47-5641115/6/8/9, reservations@ umngazi.co.za, www.umngazi.co.za.

Port st. John’s

Het schilderachtige Port St. John’s, aan de Mzimvuburivier, wordt omgeven door prachtige witte stranden en dichte bossen. De weg ernaartoe is perfect en slalomt door het glooiende landschap met de traditionele rondavels. Overigens zie je de afgelopen jaren dat steeds meer Xhosa geen rondavel bouwen, maar rechthoekige woningen. Het centrum van Port St. John is chaotisch, maar heeft zijn charme. Vooral Second Beach is heerlijk om te zonnen en te zwemmen. Het stadje trekt ook veel hippies aan die er komen om te relaxen met een lokaal product, het in Zuid-Afrika illegale cannabis.

Magwa Falls en Mbotyi

De indrukwekkende Magwa Falls liggen net iets landinwaarts bij de Mbotyi-rivier. Dit noordelijkste deel van de Wild Coast, dat bij het gebied Pondoland hoort, staat bekend om de nabijheid van talrijke watervallen. Vanuit de Mbotyi River Lodge kun je verschillende wandelingen maken ( p. 247).

MBOTYI RIVER LODGE, tel. +27-39-2538888/8822, mbotyi@pondoland.co.za, www.mbotyi.co.za.

Natuurreservaten

Wil je niet naar een resort, met eten op vaste tijden en veelal catering voor een grotere groep toeristen, dan zijn er verschillende natuurparken langs de Wild Coast. Van zuid naar noord zijn dit Dwesa Nature Reserve, Cweba Nature Reserve, Hluleka Nature Reserve, Silaka Nature Reserve en het Mkambati Nature Reserve. Het laatste ligt in het noordelijke puntje van de Oost-Kaap, dicht bij Kwazulu Natal.

De kustreservaten hebben stuk voor stuk een gevarieerd landschap – met afwisselend inheemse bossen, mangrovebos, grasvlaktes, stranden en rotskusten – een rijk vogelleven en samongo-apen. Daarnaast leven in de meeste reservaten verschillende antilopen en waterdieren, zoals de Kaapse otter. De accommodatie is wel vaak self catering, dus de koelbox moet gevuld mee. Hluleka is een van de meest idyllische plekken met tidal pools, tropische bossen en een wit strand. Bij het drukken van deze gids was er geen overnachting mogelijk in het park, omdat ze aan het vernieuwen waren. Neem contact op met de Eastern Cape Tourism Board voor je naar Hluleka of een van de andere parken gaat. Dan kun je vernemen hoe het met de wegen ernaartoe gesteld is. De hier onder genoemde website geeft ook veel informatie.

ACCOMMODATIE NATUURPARKEN, Mkambati Nature Reserve, reserveren via tel. +27-39-3069000; Hluleka Nature Reserve, reserveren via tel. +27-47-5315290; Silaka Nature Reserve, reserveren bij Eastern Cape Tourism Board of via tel. +27-47-5312711; Dwesa-Cweba Nature Reserve, reserveren via +27-47-4990020, ww.reserves.wildcoast.org.za.

Qunu, Mvezo en Mtata

Op de N2 van East London naar Mtata is niet heel veel te beleven. Voor Mtata vind je wel Mvezo, waar Nelson Mandela werd geboren, en Qunu, de plaats waar hij een deel van zijn kindertijd doorbracht. Bruine borden langs de N2 wijzen je de weg. Mvezo is nog een eind rijden over een onverharde weg. Bij het ter perse gaan van deze gids was er enkel een klein openluchtmuseum en kon je de overblijfselen van Mandela’s hut zien. Qunu ligt vlak bij de snelweg waardoor het eerder een stop waard is. Vooral om even een vrij persoonlijke fotocollectie te bekijken met daarop veel familiemomenten van Mandela.

In Mtata bevindt zich verder het Nelson Mandela Museum, dat eigenlijk de enige stop is die je er moet maken. Hier leer je meer over Mandela’s levensloop en kun je een collectie cadeaus bekijken die hij de afgelopen jaren heeft gekregen. In een van de vitrinekasten staat een foto van koningin Beatrix en prins Claus.

Het chaotische Mtata was de hoofdstad van het thuisland Transkei. De kleine nederzetting die de Europeanen stichtten in 1871, is uitgegroeid tot een overbevolkte stad.

NELSON MANDELA NATIONAL MUSEUM, Bunga Building, Nelson Mandela Dr & Owen Street, tel. +27-47-5325110, www.nelsonmandela-museum.org.za.

De Karoo

De Karoo beslaat het centrale gedeelte van de voormalige Kaapprovinsie en strekt zich uit over de grenzen van Oost-Kaap, West-Kaap en Noord-Kaap. De Karoo doet zijn naam, Khoi voor ‘Dorstig land’, eer aan. Het is een halfwoestijn waar gemiddeld per jaar 300 mm neerslag valt, maar de regen soms ook jaren uitblijft. Droge bosjes en vetplanten (cactussen, aloë’s) domineren de vegetatie en kunnen na hevige regenval prachtig bloeien. Het grootste gedeelte van de Karoo is alleen geschikt voor extensieve veeteelt. Waar irrigatie mogelijk is, worden soms ook gewassen verbouwd. Af en toe zie je velden met cactussen, die om hun smakelijke vruchtjes worden geteeld.

Sommigen ervaren dit uitgestrekte gebied als saai en eentonig, anderen zijn juist gecharmeerd door de verlatenheid en eenzaamheid. De vlaktes worden hier en daar onderbroken door indrukwekkende bergruggen, en de heldere luchten garanderen een prachtige zonsondergang en sterrenhemel. Fascinerende wolkenpartijen verfraaien de eindeloze vergezichten met de karakteristieke windmolentjes, waarmee het drinkwater voor het vee wordt opgepompt. De boerderijen zijn vaak aan het zicht onttrokken. Een stoffig zijweggetje met een naambordje zijn de enige bewijzen dat er mensen leven.

De meeste plaatsen liggen ver uit elkaar. De zonderlinge sfeer in deze plaatsjes wordt afgewisseld met historische stadjes als Graaff Reinet.

Verschillende kunstenaars hebben zich laten inspireren door het bijzondere karakter van de Karoo. Voorbeelden zijn beeldhouwster Helen Martins en schrijfster Olive Schreiner; Adriaan van Dis schrijft in Het beloofde land over het leven en het moeizame overleven van blanke boeren in de Karoo ( pp. 79–80).

ROUTE, vanuit Port Elizabeth zijn de N2 en de N10 toegangswegen voor de Karoo.

Somerset East

De eerste interessante plaats in de Karoo is Somerset East, een oud stadje aan de voet van de Bosberg Mountains, ten westen van de N10. Langs de beboste berghellingen – een uitzondering in de Karoo – zijn wandelingen uitgezet. In het stadje zelf kun je het Somerset East Museum bezoeken, dat is gewijd aan de kerkelijke geschiedenis van het gebied. Het museum is in de vroegere drostdy (kantoor/huis van de bestuursambtenaar op het platteland, ‘de drost’), die ook dienstdeed als pastorie van de Nederduits Gereformeerde kerk.

SOMERSET EAST MUSEUM. Geopend: ma.–vr. 9–17, za. 10–12 uur.

Cradock

Verder landinwaarts, aan de Grote Visrivier, ligt Cradock. Hier staat het Olive Schreiner House, een Karoohuis, waarin de bekende schrijfster een groot deel van haar leven heeft doorgebracht. Schreiner (1855–1920), dochter van een Duitse vader en een Britse moeder, schreef over het harde leven in de Karoo.

De Nederduits Gereformeerde kerk in het centrum van de stad is een replica van de Londense St. Martin-in-the-Fields. Het historische stadje ligt in een prachtige omgeving met talrijke rotsschilderingen.

OLIVE SCHREINER HOUSE, Cross Street. Geopend: ma.–vr. 8–16.30 uur, gesloten tijdens de lunch.

Mountain Zebra National Park

Een bezoek aan het Mountain Zebra National Park, nabij Cradock, is zeker de moeite waard. Naast de Kaapse bergzebra, waarnaar het park is genoemd, leven er elanden, koedoes, blesbokken en duikers. In het park heb je prachtige uitzichten over de uitgestrekte Karoo; er zijn wandelingen uitgezet en je kunt in het park overnachten.

MOUNTAIN ZEBRA NATIONAL PARK. Camping, cottages en sommige hikes reserveren bij SANParks.

Graaff Reinet

Ten westen van Cradock aan de N9 ligt Graaff Reinet, een historische stad die in het verleden fungeerde als vooruitgeschoven bestuurspost in het onrustige gebied rond de Grote Visrivier. Graaff Reinet staat te boek als de ‘diamant van de Karoo’. Het stadje lijkt met een rijke architectonische erfenis van Kaaps-Hollandse, victoriaanse en Karooarchitectuur, net een openluchtmuseum.

Van de meer dan 200 nationale monumenten zijn de drostdy en het Reinet House de bekendste. De oude drostdy (1806) is samen met de achterliggende slavenverblijven aan het Stretch’s Court tot hotel omgebouwd. Het Kaaps-Hollandse Reinet House (1812) heeft vroeger dienstgedaan als pastorie van de Nederduits Gereformeerde kerk en huisvest sinds 1956 een cultuurhistorisch museum. De grijswitte Grootkerk, een neogotische kerk uit 1806, domineert de omgeving van het kerkplein en is al van verre zichtbaar wanneer je de stad uit zuidelijke richting nadert.

Karoo Nature Reserve

Om Graaff Reinet heen ligt het Karoo Nature Reserve. Dit natuurreservaat is relatief klein maar een bezoek meer dan waard. Vooral de Valley of Desolation is indrukwekkend. Vanaf een berg die met een bijzonder steile, maar goed begaanbare weg bereikbaar is, heb je prachtig uitzicht over de diep uitgeslepen wanden en rotspilaren in de vallei.

Nieu Bethesda

Ten noorden van Graaff Reinet, aan een zijweg van de N9, ligt Nieu Bethesda, de woonplaats van beeldhouwster Helen Martins (1898– 1976). In dit Karoodorpje staat het Owl House, waar je werk van de kunstenares kunt bezichtigen. Met een uitbundig interieur en beelden van vooral kamelen, uilen en mensen probeerde Martins kleur te geven aan haar leven en omgeving. Haar dorpsgenoten vonden dat maar vreemd en lieten haar links liggen.

Lopende door het dorp en ’s avonds in de dorpskroeg, kun je een idee krijgen hoe het is om in een kleine plaats in de Karoo te leven. Je kunt hier ook op een boerderij verblijven.

Van east London naar Aliwal north

Via de N6 ga je vanuit de kustplaats East London naar Aliwal North in de Oost-Kaapse hooglanden. Bij Aliwal North ben je onder meer dicht bij Lesotho of kun je richting de Drakensbergen gaan. De route zelf heeft hooglanden te bieden die naar verluidt J.R.R. Tolkien zouden hebben geïnspireerd bij het schrijven van The Lord of the Rings.

Stutterheim

Stutterheim is genoemd naar baron Richard von Stutterheim, die zich rond 1840 met een groep Duitse soldaten losmaakte van het Britse leger en zich hier vestigde. In die periode heette dit gebied ‘de grens’, refererend aan het grensgebied tussen de Europese en Afrikaanse bevolking. Tijdens de apartheid lag deze plaats in een gebied dat de blanke corridor tussen twee Xhosa-thuislanden zou kunnen worden genoemd.

De stad ligt mooi en fungeert voor wandelaars als uitvalsbasis voor de tweedaagse Kologha Trail.

KOLOGHA TRAIL. Reserveren bij de Department of Environment Affairs, tel. +27-42-351180.

Alice

Alice ligt ten westen van Stutterheim en is het beste te bereiken via de R63 vanaf King William’s Town of vanaf de N10 die voor Grahamstown van de N2 aftakt. In het verleden fungeerde Alice als missiepost en militair centrum. Tegenwoordig is het stadje bekend door het nabijgelegen Fort Hare, waar in 1916 de eerste zwarte universiteit van Zuid-Afrika werd gesticht. Bekende politici, onder wie Nelson Mandela, hebben hier hun opleiding genoten.

Amatola en Katberg

Ten noordwesten van Bisho liggen de Amatola en Katberg Mountains die zich uitstekend lenen voor meerdaagse wandeltochten. In het berggebied wisselen inheemse en aangeplante bossen en bosplantages elkaar af. Vanaf de moeilijk begaanbare Katberg Pass heb je een prachtig uitzicht.

De bekendste wandelroute is de Amatola Trail. Volgens kenners is deze 105 km lange en redelijk zware wandeling een van de mooiste bergwandelingen in Zuid-Afrika. Makkelijkere alternatieven zijn de tweedaagse Evelyn Vally Loop Trail en de Zingcuka Loop Trail. De Amatola Trail eindigt in het dorp Hogsback, in een magische omgeving in de Amatola Mountains met een dik tropisch bos met watervallen. Hogsback, waar verschillende kunstenaars wonen, is een geliefde vakantieplek.

HOGSBACK, www.hogsback.co.za.

AMATOLA TRAIL, reserveren via Department of Water Affairs and Forestry, tel. +27-43-642 2571, amatolhk@dwaf.gov.za.

Oost-Kaapse hooglanden

Ten zuidoosten van Aliwal North liggen de Oost-Kaapse hooglanden. Deze uitlopers van de Drakensbergen zijn minder populair en spectaculair dan de Natalse broer en daardoor minder ontwikkeld. Het plaatsje Rhodes, met veel victoriaanse gebouwen, is een aanrader. Vanuit hier kun je rotsschilderingen van de San zien, wandelen, vissen en zelfs skiën.