De Transvaalse Drakensbergen en de Blyde River Canyon in Mpumalanga, land van de rijzende zon, behoren tot de meest bezochte regio’s in Zuid-Afrika. In dit gebied, dat ook de toegangspoort tot het vermaarde Krugerpark is, kun je wandelen, fietsen, paardrijden en genieten van schitterende en spectaculaire uitzichten.

Met een oppervlakte van ruim 82.000 km², na Gauteng de kleinste provincie in Zuid-Afrika, ligt Mpumalanga gedeeltelijk in het steppegebied van het Hoogveld en gedeeltelijk in het savannegebied van het Laagveld. De overgang van Hoog- naar Laagveld, in het oosten van Mpumalanga, is abrupt en heeft geresulteerd in een spectaculair landschap.

Gemiddeld valt er jaarlijks tussen de 600 en 1000 mm neerslag. De irrigatiemogelijkheden uit de talrijke stroompjes en rivieren die het hele jaar door water bevatten, maken Mpumalanga een buitengewoon rijk landbouwgebied. De agrarische sector wordt gedomineerd door plantages met groente en tropische vruchten. Daarnaast leveren bosbouw, veeteelt en de verbouw van graan een belangrijke bijdrage.

Ook mijnbouw en industrie zijn van economisch belang. In het gebied bevinden zich reserves van onder meer goud, steenkool en vanadium. De enorme steenkoolvoorraden, onder andere bij Witbank, worden voornamelijk gebruikt voor het opwekken van energie. De provincie levert meer dan de helft van de energie die Eskom, de Zuid-Afrikaanse elektriciteitsmaatschappij, opwekt.

Mpumalanga huisvest ongeveer 7 procent van de Zuid-Afrikaanse bevolking, dat komt neer op zo’n 3,5 miljoen mensen. Het merendeel van de bevolking behoort tot een van de zwarte bevolkingsgroepen; de Swazi vormen ongeveer een derde van de totale bevolking. Daarnaast wonen er veel Zoeloes en Ndebele.

Mpumalanga

Het verleden

De geschiedenis van Mpumalanga is vergelijkbaar met die van de andere delen van de voormalige Transvaalprovincie. Aan het begin van de 19de eeuw was een groot deel van de bevolking van het gebied op de vlucht geslagen voor de machtige Zoeloes. De Swazi vormden hierop een uitzondering: zij trokken zich terug in de bergen, vanwaar zij hun koninkrijk konden verdedigen. De Mfecane, zoals deze periode door de Ngunivolken wordt genoemd, plaveide de weg voor de Voortrekkers, voor wie het gebied aan de overkant van de Vaal het eindpunt werd van hun trek naar het noorden. De zwarte bevolking verzette zich tevergeefs tegen de inname van hun woongebied en moest zich uiteindelijk onderwerpen aan het Afrikaner gezag. De Afrikaners moesten op hun beurt het zwaar bevochten gebied verdedigen tegen de Britten. De onafhankelijkheid was inzet van de strijd tijdens de twee Boerenoorlogen. Na de Tweede Boerenoorlog (1899–1902) moesten de Boeren in de Britten toch hun meerderen erkennen.

Vanaf het moment dat de Voortrekkers het gebied in trokken, werd de zwarte bevolking gedwongen bepaalde delen van hun woongebieden af te staan. De keuze van het gebied dat de blanke regering zich wilde toe-eigenen, werd grotendeels bepaald door de ontdekking van belangrijke mineralen. Tijdens de apartheidsjaren creëerde de blanke minderheidsregering twee thuislanden in dit gebied: KwaNdebele, een klein gebied ten noordoosten van Pretoria voor de Ndebele, en KaNgwane, een bergachtig gebied, dat in een boog om de noordgrens met Swaziland lag, voor de Swazi. Beide thuislanden hebben nooit een onafhankelijke status gekregen. Na de opheffing van de apartheid werden deze gebieden opgenomen in de nieuwe provincie.

Een populaire bestemming

De Blyde River Canyon en het Krugerpark zijn de belangrijkste bestemmingen in deze provincie. Nelspruit en Graskop fungeren vaak als uitvalsbasis voor een tocht langs de canyon. Hieronder worden de route van Pretoria naar Graskop beschreven, de zuidelijke grens van de canyon, de Panoramaroute bij de canyon zelf, en de omgeving van Nelspruit.

Van Pretoria naar Graskop

De N4 vanuit Pretoria gaat langs de mijnbouwstad Witbank en het zakelijk centrum Middelburg. Ten noorden van Middelburg ligt Botshabelo Mission, bij de missiepost Fort Merensky, die in 1865 werd gesticht door Alexander Merensky van de Berlijnse missie. Merensky was de vader van geoloog Hans Merensky, naar wie een natuurreservaat en een club in de Limpopo Provincie zijn genoemd. Van de 19^deeeuwse missiepost zijn onder meer een winkel, een kerkje en enkele huizen bewaard gebleven. Het fort, dat diende ter bescherming van de missiepost, is een mengeling van Afrikaanse en Europese bouwkunst. De opvallende opeenstapeling van losse stenen doet enigszins denken aan de bouwwerken van Great Zimbabwe in het gelijknamige Zimbabwe. De missie is echter vooral interessant vanwege de Ndebelewoningen die er te zien zijn. Van de prachtige geometrisch beschilderde woningen zijn er in heel Zuid-Afrika maar een paar bewaard gebleven. De patronen symboliseren de levensloop van de vrouwen die ze opbrengen.

BOTSHABELO MISSION, voor rondleidingen en overnachtingen reserveren, tel. +27-13-2435020.

Terug op de N4 buigt de route naar Graskop bij Belfast in noordoostelijke richting af op de R540. De weg daalt af naar Dullstroom, een plaats die velen associëren met forelvissen en de Steenkampsbergen, waarvan Die Berg (2332 m) het hoogste punt is. Bij Dullstroom is een groot deel van het authentieke Hoogveldlandschap bewaard gebleven. In de lente bloeit hier een overvloed aan wilde bloemen.

Lydenburg

De prachtige ligging van Lydenburg lijkt in tegenspraak met de naam die het plaatsje draagt. Die naam is afkomstig van een groep Voortrekkers die in 1849 door ziekte en honger uit noordelijker streken verjaagd was. Vanaf 1857 was Lydenburg de hoofdstad van een kleine Boerenrepubliek, die zich drie jaar later bij de Zuid-Afrikaanse Republiek aansloot.

In het stadje zijn verschillende historische gebouwen bewaard gebleven. De Old Afrikaans School aan Kerk Street is vermoedelijk het oudste schoolgebouw in het gebied ten noorden van de Vaal. Het werd in 1851 gebouwd in een eenvoudige stijl, die kenmerkend was voor de pioniers. De nabijgelegen Nederduits Gereformeerde Kerk dateert uit 1894 en de Gunpowder Room in Viljoen Street herinnert aan de Eerste Boerenoorlog (1880–1881).

Lydenburg en Sabie worden met elkaar verbonden door een schitterende weg over de Long Tom Pass. De naam van deze bergpas refereert aan het geschut waarmee de Boeren deze pas en het omliggende gebied verdedigden tijdens de Tweede Boerenoorlog (1899–1902).

Sabie

Sabie was vroeger een mijnbouwdorpje, waar goud gedolven werd. Nu is het een toeristisch centrum in een bosbouwgebied, waar je kunt wandelen, paardrijden en mountainbiken. De weg tussen Sabie en Graskop, de R532, vormt een voorproefje op de Panoramaroute en leidt door bossen met watervallen. In de nabije omgeving van Sabie liggen er vier: Sabie Falls, Horse Shoe Falls, Lone Creek Falls en Bridal Veil Falls. Wanneer het flink geregend heeft, zijn deze watervallen op hun mooist. Het nadeel is alleen dat ze dan niet allemaal goed bereikbaar zijn. Onverharde wegen worden dan glibberig.

Onderweg naar Graskop kom je langs Mac Mac Pool en Mac Mac Falls. Het heldere water van de Mac Mac Pool nodigt uit tot een verfrissende duik; op de nabijgelegen picknickplaats kun je prima lunchen. De Mac Mac Falls is een tweelingwaterval: de rivier stort in twee boven elkaar lopende stromen naar beneden. De verder noordelijk gelegen Forest Falls, volgens kenners de mooiste van het gebied, liggen verscholen in het bos. Aan de overkant van de weg vind je de Maria Shires Falls, genoemd naar de dochter van een 19de-eeuwse bosbouwer.

Pilgrim’s Rest

Voordat je Graskop bereikt, kun je nog een uitstapje maken naar Pilgrim’s Rest. De ontdekking van goud in 1873 zorgde voor een ware toestroom van mensen naar deze nederzetting. Hoewel de goudkoorts na enkele jaren over het hoogtepunt heen was, werd hier tot 1972 goud gedolven. Toen was de mijn uitgeput en werd het dorp in zijn geheel verkocht aan de overheid. Nu doet het dienst als openluchtmuseum, en bijna alle huizen en gebouwen uit de gouden tijden zijn in hun oorspronkelijke staat te bezichtigen, zoals het Royal Hotel, de drukkerij, de anglicaanse kerk en de mijnwerkershuisjes.

Panoramaroute

De Panoramaroute omvat een groot deel van de Transvaalse Drakensbergen, een zogenoemd randgebergte dat het Hoogveld van het Laagveld scheidt. Door het hoogteverschil condenseren de wolken uit het Laagveld en regent het vaak, vooral in de zomer. De eroderende werking van rivieren en stroompjes heeft door de eeuwen heen een indrukwekkend landschap met diep uitgesneden ravijnen en adembenemende uitzichten doen ontstaan. Een deel van het berggebied, dat door de grote verschillen in hoogte, klimaat en bodemsoort een rijke flora kent, wordt beschermd in het Blyde River Canyon Nature Reserve.

Een tocht langs de Panoramaroute begint meestal in Sabie of Graskop. Bezoekers moeten erop rekenen dat ze, net als bij de watervallen rond Sabie, niet de enige zijn. Bij de verschillende uitkijkpunten kan het, vooral in de vakantieperiode, behoorlijk druk zijn. Maar voor een blik op het weidse en lege Laagveld is niets te veel.

Graskop

Graskop is eigenlijk een klein, onbeduidend bosbouwdorpje, maar het vermeende begin- of eindpunt van de Panoramaroute en de nabijheid van het Krugerpark maken het voor reizigers nuttig. De inwoners van Graskop hebben daar met verschillende winkeltjes met souvenirs, restaurantjes en mogelijkheden om te overnachten, goed op ingespeeld.

Randgebergte

Vanuit Graskop loopt de Panoramaroute over de R532 in noordelijke richting. Na enkele kilometers leidt de R534 naar de rand van het Hoogveld en kun je achtereenvolgens bij The Pinnacle, God’s Window en Wonderview een blik op het Laagveld werpen. The Pinnacle is een 300 m hoge massieve granieten zuil in een beboste kloof. Deze zuil is blijven staan, terwijl het omliggende zachtere gesteente in de loop van de tijd door de eroderende werking van water is verdwenen.

Even verderop ligt God’s Window, het meest bezochte uitkijkpunt.Vanaf een hoogte van ruim 1700 m kijk je uit over het uitgestrekte Laagveld. Met helder weer is zelfs het Krugerpark te zien, terwijl de mistflarden die in de zomer het uitzicht vaak belemmeren, het ‘venster van God’ een mysterieus karakter geven.

Terug op de R532 kunnen liefhebbers van watervallen nog een bezoek brengen aan de Lisbon en Berlin Falls. De weg volgt in noordelijke richting het riviertje de Treur, dat bij Bourke’s Luck Potholes samenvloeit met de Blyderivier. Dit samenkomen heeft geresulteerd in een bijzondere landschappelijke verschijning. Het kolkende water heeft cilindervormige uithollingen in de rotsen uitgeslepen, die potholes worden genoemd. Toen Tom Bourke hier in de 19de eeuw goud ontdekte, kregen de gaten zijn naam. De omgeving van de potholes is nu met bruggetjes en wandelpaden toegankelijk gemaakt en is, net als het interessante informatiecentrum over de geologie van de omgeving, tegen betaling toegankelijk.

Blyde River Canyon

Bij Bourke’s Luck Potholes begint de Blyde River Canyon, een ruim 16 km lange canyon, die na de Grand Canyon (VS) en de Fish River Canyon (Namibië) de grootste canyon in de wereld is. Het indrukwekkende ravijn is op sommige punten 700 m diep. Bij het Three Rondavel Viewpoint heb je een schitterend uitzicht op de canyon en het stuwmeer, dat het einde van de canyon markeert. De rivier en het helderblauwe meer kleuren na regen roodbruin vanwege de door de regen meegevoerde grond. Het uitkijkpunt dankt zijn naam aan de vorm van de bergtop in de canyon, waar de natuur drie op rondavels, ronde hutten, lijkende rotsen heeft uitgesleten.

De Panoramaroute eindigt bij Echo Caves, een grottencomplex met mooie druipsteenformaties. De archeologische vondsten in het bijbehorende Museum of Man laten zien dat deze grotten al in de steentijd als woonplaats werden gebruikt. Via de Abel Erasmus Pass kun je verder naar het Krugerpark of je kunt de R36 nemen om terug te gaan naar Graskop of Sabie.

ECHO CAVES/MUSEUM OF MAN, aan de R36. Geopend: dag. 8–17 uur.

Nelspruit en omgeving

Het kleurrijke Nelspruit, de hoofdstad van Mpumalanga, ligt in het dal van de Krokodilrivier. Nelspruit ontstond aan het einde van de 19de eeuw toen de Afrikaners een spoorlijn van Pretoria naar Maputo (toen Lourenço Marques) wilden aanleggen om een verbinding naar een haven te realiseren. Dit zogenoemde Oosterspoor, dat een afstand van ca. 565 km overbrugt, werd in 1894 officieel in gebruik genomen.

Nelspruit begon pas aan het begin van de 20ste eeuw te groeien en ontwikkelde zich tot een belangrijk centrum voor de rijke agrarische regio. In de omgeving van Nelspruit liggen grote bosplantages en worden onder meer lychees, mango’s, citrusvruchten, bananen, tabak en noten verbouwd.

Voor een provinciale hoofdstad is er opvallend weinig te beleven. Het meest in het oog springend is het centrale wandel- en winkelgebied The Promenade, waar ook het toeristenbureau is. Behalve een uitgebreid overzicht van mogelijkheden om te overnachten kun je daar informatie krijgen over de verschillende bezienswaardigheden en activiteiten die je kunt doen in de omgeving. Nelspruit is namelijk een prima uitvalsbasis om het omliggende gebied te ontdekken en wordt beschouwd als een van de toegangspoorten tot het Krugerpark.

TOERISTENBUREAU, Shop nr. 5, The Promenade, tel. +27-13-7551988.

Ten noorden van Nelspruit

Ten noorden van Nelspruit buigt de R37 naar het westen af in de richting van Sabie, waar je kunt aansluiten op de Panoramaroute. Langs de doorgaande weg naar Witrivier, bij het gehucht Rockey Drift, ligt Kraalkraft, een complex met een nagebouwd Afrikaans dorp en een groot aanbod van souvenirs, die weliswaar prijzig zijn, zeker vergeleken met stalletjes langs de weg, maar door de kwaliteit en het uitgebreide assortiment wel de moeite waard zijn. Het Afrikaanse dorp is erg kunstmatig en gelukkig niet de enige mogelijkheid om meer te weten te komen over het vroegere leven van de Afrikaanse volken.

Wie verder doorrijdt richting Witrivier, kan in de Nutcracker Valley een bezoek brengen aan de Rottcher Wineries, waar je een rondleiding kunt krijgen op een notenplantage en op de wijnboerderij de bijzondere smaak van citrusvruchtenwijn kunt proeven.

ROTTCHER WINERIES, vlak voor de afslag van de R537 naar Sabie, tel. +27-13-7513884. Rondleidingen: ma.–vr. 10 en 14 uur.

De schilderachtige omgeving van Witrivier heeft menig kunstenaar, zwart én blank, geïnspireerd. Het plaatsje is bekend als woon- en werkplaats van veel artiesten. In de lokale galerieën en winkels worden onder meer schilderijen, drukwerk, houtsnijwerk en vlechtwerk tentoongesteld en verkocht. Voor meer informatie kun je terecht bij de coöperatie White River Artists’ Trading Post in Christie’s Village Mall.

De weg vanuit Nelspruit leidt door prachtige landschappen verder noordwaarts langs de R538 naar Hazyview. Dit pittoreske plaatsje ligt in een bergachtige, groene omgeving waarin canyons en watervallen worden afgewisseld met bananenplantages. Hazyview is van oorsprong een zwart dorp en stond om die reden niet op alle kaarten vermeld. De laatste jaren is het, door de mooie ligging en de nabijheid van Numbi Gate en Paul Kruger Gate van het Krugerpark, erg populair geworden. Het dorp staat bekend om zijn grote variëteit aan accommodatie, uiteenlopend van luxehotels tot time share-appartementen en jeugdherbergen.

Van nelspruit naar Machadodorp

De route over de N4 richting Machadodorp leidt langs verschillende bezienswaardigheden. Ter hoogte van het gehucht Rivulets leidt een zijweg in noordwestelijke richting naar de Sudwala Caves, volgens kenners de mooiste grotten in de omgeving. Deze grotten dienden als woonplaats voor de vroegste bewoners van het gebied. Een aantal kamers met grillige druipsteenformaties is opengesteld voor het publiek. Zo ook het opmerkelijke ondergrondse amfitheater met een doorsnede van bijna 70 m, waar soms koren optreden. Bij de grotten is ook een cultureel dorp ingericht, waar je kennis kunt maken met de traditionele gebruiken van de Zoeloe, Ndebele en Swazi.

SUDWALA CAVES, tel. +27-13-7334152, www.sudwalacaves.co.za. Geopend: dag. 8.30–17.30 uur; rondleidingen ieder half uur. Eerste za. van de maand een 5 uur durende rondleiding, reservering noodzakelijk.

Waterval Boven en Onder

Terug op de N4 vervolgt de route in westelijke richting naar Waterval Onder, dat aan de voet van het Randgebergte ligt. De overgang tussen Hoog- en Laagveld is hier minder spectaculair vergeleken met het landschap langs de Panoramaroute, maar de scherpe stijging van het land wordt ook hier gesierd met een waterval. Tussen Waterval Boven en Waterval Onder, hoe toepasselijk, stort de Elandsrivier zeker 100 m naar beneden.

In Waterval Boven duiden de vijfbogenbrug en de oude spoortunnel van de Nederlandsch Zuid-Afrikaanse Spoorweg Maatschappij op de moeite die de Zuid-Afrikaanse republiek moest doen om onafhankelijk van de Britten een verbinding met de zee tot stand te brengen. De spoortunnel met tandradbaan, die met een lengte van 400 m een hoogte van 208 m overbrugde, dateert van het einde van de 19de eeuw en wordt nu niet meer gebruikt.

Kaapse Hoop en Schoemanskloof

Alternatieve routes tussen Nelspruit en Machadodorp gaan langs Kaapse Hoop of de Schoemanskloof. Het dorpje Kaapse Hoop, waar eens goud werd gewonnen, ligt in een bergachtige streek met een mooi uitzicht over de Kaapse Vallei: een ideaal gebied om te paard te verkennen.

De R539 leidt door de schilderachtige Schoemanskloof, een steile pas in een mooi bergachtig gebied. Onderweg kun je picknicken bij de Montrose Falls of een bezoek brengen aan Crocgrove Farm, waar krokodillen gefokt worden. Door de vraag naar krokodillenleer is dat een lucratieve bezigheid. Het vlees is eigenlijk een nevenproduct, maar het malse vlees van de staart is in enkele jaren tot een ware delicatesse uitgegroeid.

PAARDRIJDEN, Kaapschehoop Horse Trails, tel. +27-82-7745826. CROCGROVE FARM, tel. +27-13-7336096. Geopend: dag.

Ten zuiden van Nelspruit: Barberton

Zo’n 50 km ten zuiden van Nelspruit ligt Barberton, een rustig Engels aandoend plaatsje in de hete Kaapse Vallei op het Laagveld. Barberton ligt aan de voet van de Emlembe-berg en is net als andere plaatsen in de omgeving ontstaan in de tijd van de goudkoorts. De neven Graham, Fred en Henry Barber stuitten hier in 1884 op een goudrif, dat zij Barber’s Reef noemden. Deze vondst trok tal van gelukzoekers aan en Barberton werd opgenomen in de vaart der volkeren. Na de ontdekking van goud in Witwatersrand keerde de rust op het Laagveld terug en ontwikkelde Barberton zich tot een rustig mijnbouwstadje, waar tot op de dag van vandaag goud wordt gedolven.

Barberton is de geboorteplaats van Bryce Courtney, een Zuid-Afrikaan die in Australië woont. Courtney schreef onder andere The Power of One, Tandia en Whitethorn, waarin hij op indringende wijze het rassenbewustzijn en de onrechtvaardigheid van de apartheid schildert. De stad en haar omgeving dienen als decor voor verschillende gebeurtenissen in de boeken.

Bekend is de Saddleback Pass, die op een prachtige route naar de grensovergang met Swaziland ligt. Deze enigszins ruige, onverharde route naar Swaziland is met een gewone auto alleen berijdbaar als het niet heeft geregend.

In het stadje zelf zijn veel historische gebouwen bewaard gebleven, zoals Belhaven House, Stopforth House en Fernlea House, een verdedigingswerk (blockhouse) uit de Tweede Boerenoorlog, en de Cape Stock Exchange, de eerste aandelenbeurs van het land, waarvan de voorgevel nog bewaard is gebleven.

Ten oosten van Nelspruit

Vanuit Nelspruit gaat de N4 in oostelijke richting naar Mozambique. Onderweg kom je onder meer door Malelane, een moderne stad aan de Krokodilrivier. De stad ligt in een agrarisch gebied dat in de zomer frisgroen gekleurd wordt door de uitgestrekte suikerrietvelden. Naast de landbouw staat de stad in het teken van de wildparken.

Malelane Gate van het Krugerpark ligt dichtbij, terwijl in de omgeving ook twee andere wildparken liggen: Mthethomusha en Mahushe Shongwe. Dit waren de eerste parken waar de betrokkenheid van de lokale bevolking een belangrijke rol speelde in het beheer.

ACCOMMODATIE, Mthethomusha Game Reserve: Bongani Mountain Lodge (tel. +27-11-8094300); Mahushe Shongwe Game Reserve: comfortabel tentenkamp (tel. +27-13-7581035).

GRENSOVERGANG, Lebombo naar Mozambique. Geopend: dag. 6–24 uur.

Zuidelijk Mpumalanga

Vergeleken met het ruige karakter van het noordoostelijke deel van de provincie, overheerst in het zuiden van Mpumalanga een zacht glooiend landschap. Rond de rivier de Vaal vormt de driehoek Standerton, Bethal en Ermelo een rijk en vruchtbaar agrarisch gebied, waar onder meer zonnebloemen, bonen, maïs en aardappelen worden verbouwd. Amsterdam, Amersfoort en Ermelo zijn voor Nederlanders bekende namen, verder heeft het gebied geen enkele toeristische waarde.Voor reizigers op doorreis naar Swaziland of Kwazulu Natal kunnen Piet Retief of Volksrust als tussenstop dienen. Piet Retief, de grootste stad in het zuiden van Mpumalanga, is genoemd naar de Voortrekkersleider die in 1838 met zijn metgezellen bij Mgungundlovu door de Zoeloes werd vermoord. Volksrust is een historische Transvaalse grensplaats, die zijn naam kreeg na de overwinning van de Boeren op de Britten in 1881. De plaats ligt aan de voet van Majuba Hill, waar de beslissende slag van de Eerste Boerenoorlog werd gestreden.

GRENSOVERGANGEN SWAZILAND. De grensovergangen tussen Zuid-Afrika en Swaziland hebben verschillende openingstijden. Oshoek, Golela en Mahamba: 7–22 uur; Josefsdal, Bothashoop en Waverly: 8–16 uur; Emahlatini, Nerston, Onverwacht: 8–18 uur; Jeppe’s Reef: 7–20 uur; Manaye: 7–18 uur.