Johannesburg, Pretoria en het noorden	5

In het noordelijke deel van Zuid-Afrika, grenzend aan Zimbabwe en Botswana, liggen de Limpopo Provincie en Noord-West Provincie. Als je deze regio’s bezoekt, zal je vliegtuig waarschijnlijk landen in Johannesburg, in de provincie Gauteng. Johannesburg is het economische hart van Zuid-Afrika en heeft een rijke historie in de apartheidsstrijd.

Drie provincies

Gauteng

De naam Gauteng, Sotho voor ‘Plaats van goud’, is relatief nieuw. Begin jaren negentig behoorde de provincie tot de Transvaal. Het gebied kreeg belang toen in 1886 goud werd gevonden in Johannesburg. Met naar schatting 9,6 miljoen mensen (2007) en een oppervlakte van ruim 18.760 km² is Gauteng behalve de kleinste provincie van Zuid-Afrika tevens de dichtstbevolkte van het land; gemiddeld wonen er 576 mensen per km². En deze provincie, die slechts 1,4 procent van Zuid-Afrika’s totale oppervlakte beslaat, draagt maar liefst 33 procent bij aan het bruto nationaal product.

Johannesburg verschaft meer dan een kwart van de totale werkgelegenheid.

Ten noorden van Johannesburg ligt de bestuurlijke hoofdstad van Zuid-Afrika, Pretoria. Waar Johannesburg vooral Engelstalig is en er veel zwarte Zuid-Afrikanen wonen, is Pretoria vooral blank en wordt er veel Afrikaans gesproken.

Noord-West

Noord-West werd bij de provinciale herindeling van 1994 samengesteld uit een lappendeken van gebieden. Een deel van de Kaapprovinsie, een deel van Transvaal en de vijf grootste delen van het voormalige thuisland Bophuthatswana werden samengevoegd tot een nieuwe provincie. Deze beslaat een gebied van 118.710 km² met uitgestrekte savannes op een hoogte tussen de 1200 en 1500 m. Het savannelandschap wordt hier en daar onderbroken door kopjes en cactusbomen. Het klimaat in Noord-West is warm en droog en alleen de wintermaanden brengen wat verkoeling.

Gauteng
Klik op een van de volgende deelkaarten voor een vergroting: linksboven, rechtsboven, linksonder en rechtsonder.

Ondanks die geringe hoeveelheid neerslag is het landgebruik van Noord-West vooral agrarisch. Er wordt veel maïs verbouwd en veeteelt bedreven (in het bijzonder runderen en schapen). Daarnaast levert ook de mijnbouw een belangrijke bijdrage aan de provinciale economie. De platinamijnen bij Rustenburg en de goudmijnen bij Klerksdorp zijn van groot belang.

Er wonen 3,5 miljoen mensen in Noord-West, van wie meer dan twee derde op het platteland. In dit van oudsher conservatieve gebied wonen veel Afrikaanssprekende blanken. De meerderheid van de zwarte bevolking behoort tot de Tswana.

Limpopo Provincie

De Limpopo Provincie, die aan Botswana, Zimbabwe en Mozambique grenst, bestrijkt een oppervlakte van ongeveer 120.000 km², waarin de gras-en savannevlakten van het Bosveld en het Laagveld domineren. De hoogte varieert van 500 m op het Laagveld tot 1500 m in berggebieden als de Waterbergen en de Soutpansbergen. Jaarlijks valt er gemiddeld 600 mm neerslag, waarbij de regenval naar het westen toe afneemt. De meeste neerslag valt in de zomer; dan kan het op de vlakten van het Laagveld erg heet zijn.

Meer dan de helft van het agrarische oppervlak in de Limpopo Provincie is in gebruik voor veeteelt, terwijl met water uit de Olifants-en Letabarivier akkers met groente, fruit, pinda’s, maïs, graan, tabak, thee en katoen worden geïrrigeerd. Verder zijn er flinke afzettingen van mineralen zoals steenkool, platina, koper, ijzer, fosfaat en vloeispaat, een fluorhoudend mineraal. De vloeispaatmijn bij Naboomspruit is zelfs de grootste in de wereld.

Zo’n 95 procent van de bevolking van de Limpopo Provincie is zwart. Aangezien de frontlijn van de Voortrekkers in dit gebied ligt, zijn de meeste blanken van Afrikaner afkomst.

Geschiedenis

De Bosjesmannen zijn de oorspronkelijke bewoners van dit gebied. Zij werden verdreven door de Tswana, die net als de Venda, de noordelijke Sotho en de Tsonga verspreid over het dunbevolkte gebied leefden. Deze volken kregen in de eerste helft van de 19de eeuw indirect te maken met de uitbreiding van het Zoeloerijk (Mfecane). Onder druk van de Zoeloes trokken de Ndebele, die oorspronkelijk ten zuiden van de Tswana, Venda, Pedi en Tsonga woonden, ook in noordelijke richting. Dit gebeurde niet zonder slag of stoot en alleen de Venda wisten de grenzen van hun woongebied te handhaven.

In 1840 verschenen de Voortrekkers op het toneel. De zwarte volken leverden opnieuw strijd om niet uit hun gebied verdreven te worden. De Voortrekkers hadden moeite om zich staande te houden maar waren uiteindelijk toch de sterksten. Zij vestigden in 1852 de eerste Boerenrepubliek in het gebied ten noorden van de Vaal.

In de tweede helft van de 19de eeuw was de onafhankelijkheid van deze Boerenrepubliek tweemaal inzet van een oorlog met de Britten. Nadat de Britten het gebied in 1877 annexeerden, maakten de Boeren hun onafhankelijkheid inzet van de Eerste Boerenoorlog (1880–1881). En met succes: Transvaal werd opnieuw een Boerenrepubliek. Tijdens de Tweede Boerenoorlog (1899–1902) waren de Britten de Boeren wel de baas. Na vier jaar zelfbestuur ging Transvaal in 1910 op in de Unie van Zuid-Afrika.

Bij de invoering van de territoriale apartheid in de jaren vijftig werden in Transvaal vier thuislanden gecreëerd. Lebowa voor de Pedi, Gazankulu voor de Tsonga, Venda voor de Venda en Bophuthatswana voor de Tswana. Bophuthatswana bestond uit zeven versnipperde delen in het westen van Transvaal, het noorden van de Kaapprovinsie en het oosten van Oranje Vrijstaat.

Ondanks de tegenstand van een groot deel van de bevolking accepteerde Lucas Mangope, de belangrijkste leider van Bophuthatswana in die tijd, de onafhankelijkheid van het thuisland in 1977. Mangope werd president en voerde een bewind met weinig vrijheden voor de burgers. Met de inkomsten uit de mijnbouw en het geld dat arbeidsmigranten in Zuid-Afrika verdienden, was Bophu-thatswana economisch gezien wel het meest onafhankelijke thuisland. Door de grote versnippering en het feit dat de delen ingesloten waren door Zuid-Afrika, kon Bophuthatswana nooit echt onafhankelijk worden. Desondanks verzette Mangope zich aan het begin van de jaren negentig hevig tegen de geplande inlijving van zijn thuisland bij Zuid-Afrika. Tevergeefs. Zelfs de steun van de blanke rechts-extremisten kon niet verhelpen dat ook Bophuthatswana weer onder centraal Zuid-Afrikaans gezag kwam te staan.

Na de opheffing van de apartheid vormden Venda, Gazankulu, Lebowa en een deel van Bophuthatswana samen met het noordelijke deel van Transvaal de Noordelijke Provincie die in 2002 de nieuwe naam Limpopo Provincie kreeg. De andere delen van Bophuthatswana, met uitzondering van Thaba Nchu in Vrijstaat, vormden met het westen van Transvaal Noord-West.

Johannesburg

Waar Kaapstad bekendstaat om de rustige tred van het leven, waar mensen om vier uur naar huis gaan om nog even op het strand te lopen, staat Johannesburg bekend om de drukte en het maken van overuren. Capetonians en Jozi’s boksen altijd tegen elkaar op in de strijd welke stad het beste is. Capetonians vinden dat Jozie’s het leven te serieus nemen en dat ze wat meer zouden moeten genieten, terwijl Jozi’s vinden dat de luie Capetonians wat harder zouden moeten werken.

Johannesburg heet in de volksmond ook wel Jo’burg, Egoli (‘Stad van goud’) of liefkozend Jozi. Er wonen naar schatting vier miljoen mensen. Dit is zonder township Soweto waar zo’n drie miljoen mensen zouden wonen. Schattingen in Johannesburg over inwoneraantallen lopen vaak uiteen omdat het ook een plaats is die veel illegale immigranten aantrekt.

Talloze buitenlandse bedrijven en de meest gezaghebbende Zuid-Afrikaanse bedrijven hebben hun hoofdkantoor in Johannesburg. De beurs kent geen gelijke in zuidelijk Afrika en als verkeerscentrum doet de stad niet onder voor andere wereldsteden. Johannesburg wordt soms het Manhattan van Afrika genoemd. Formeel heeft de stad politiek gezien geen enkele betekenis: het parlement vergadert in Kaapstad en de regering zetelt in Pretoria. Maar Johannesburg is wel de thuisbasis van tal van politieke organisaties.

Buitenstaanders zien het leven in Johannesburg als snel en gejaagd, anoniem en onpersoonlijk. In veel opzichten is Johannesburg een westerse stad, met moderne kantoorgebouwen, luxe winkelcentra en rustige, elegante buitenwijken. Mensen die er wonen, ervaren de stad juist als sociaal. Omdat veel mensen tijdelijk in Johannesburg wonen, staan ze vaak open voor nieuwe contacten.

Het imago van Johannesburg is niet al te best wegens de hoge criminaliteit. Onderzoek laat zien dat de criminaliteit wel omlaag gaat maar dat Zuid-Afrikanen zich steeds onveiliger voelen en bang zijn.

Niettemin houden veel inwoners van Johannesburg van hun stad. Neem de tijd om te ontdekken waarom. Advies is om niet te veel op te vallen als toerist met grote camera om de nek, zoekend rondkijkend en met kaki bermuda. Het is ook een goede zaak om je auto op slot te doen terwijl je rijdt en tassen in de achterbak te stoppen in plaats van zichtbaar op je schoot. Als je weet waar je kunt gaan en staan en op welke uren van de dag, kun je niet voor verrassingen komen te staan en een stukje van het echte Zuid-Afrikaanse stadsleven met zijn rijke historische en culturele leven meenemen.

TOERISTISCHE INFORMATIE, Gauteng Tourism Authority, Mary Fitzgeraldplein, Newtown, +27-11-8322781/6391700, tourism@gauteng.net, www.gauteng.net. Geopend: ma.–vr. 8–17 uur.

JOHANNESBURG PUBLICITY ASSOCIATION en SATOUR, Johannesburg International Airport, tel. +27-11-9701220; en in het centrum bij Johannesburg, Tourism, Carlton Centre, 46ste verdieping, tel. +27-11-3319330; en bij Rosebank Craft Market of Sandton City.

BELANGRIJKE TELEFOONNUMMERS: ambulance 10177, politie 10111.

Van stof naar skyscraper

Johannesburg is geboren als een stoffig mijnstadje. De Australiër George Harrison stuitte in 1886 op een goudader. Gelukzoekers trokken massaal naar Johannesburg en van een kamp werd het al snel een stad met winkels, banken, hotels en bordelen. Tien jaar na de goudvondst was het de grootste stad in Afrika ten zuiden van de Sahara. In 1892 werd er een spoorverbinding met Kaapstad, een stad die 244 jaar ouder was, gerealiseerd.

Centrum van Johannesburg
Klik op een van de volgende deelkaarten voor een vergroting: linksboven, rechtsboven, linksonder en rechtsonder.

Tijdens de Tweede Boerenoorlog (1899–1902) ontvluchtten bijna alle inwoners de stad. Na de machtsovername van de Britten nam het leven weer zijn normale loop. Met grote investeringen gaven de Britten de ontwikkeling van de mijnbouw een nieuwe impuls en de stad kreeg een toenemende aantrekkingskracht op de plattelandsbevolking. Veel zwarten kwamen naar de stad en vestigden zich in de townships, die zich vanaf de jaren dertig ontwikkelden. De zwarte bevolking werd vanaf het begin af aan uitgebuit in Johannesburg. Ze kregen lage lonen en leefden in slechte gebouwen. Door het apartheidsbeleid werd in de jaren veertig en vijftig hun vrijheid verder beperkt.

Johannesburg en vooral Soweto werden centra van verzet tegen de apartheid. Na de bekende scholierendemonstratie in Soweto in 1976, waarbij de Zuid-Afrikaanse politie het vuur opende op de menigte demonstrerende studenten, raakten steeds meer townshipbewoners betrokken bij de antiapartheidsstrijd.

In de jaren zeventig en tachtig was de binnenstad ook dé plek om te winkelen. Een plek waar je langs etalages flaneerde. Ook werden er woonwijken voor blanken gebouwd. Maar het centrum gleed op zijn zachtst gezegd af. Bedrijven en winkels trokken naar nieuwe zaken- en winkelcentra in het noorden. Toen de apartheid begin jaren negentig ten einde liep en de binnenstad kleur kreeg, vertrokken de blanke inwoners naar de buitenwijken. Hun vacuüm werd opgevuld met arme en veelal werkloze Zuid-Afrikanen. Appartementen werden krotten. Van ‘the place to be’ veranderde de binnenstad in een ‘no-go area’, berucht om criminaliteit, drugshandel en prostitutie. Inmiddels wordt er hard gewerkt om delen van de binnenstad weer op te knappen.

Wegwijs in Johannesburg

Het oude financiële en historische centrum van Johannesburg bestaat uit een patroon van haaks op elkaar staande straten. Moderne kantoorgebouwen, zakenmensen en straatverkopers bepalen het beeld. Het centrum is niet rijk bedeeld met historische bouwwerken. Commissioner Street vormt, net als toen Johannesburg een mijnstadje was, een van de hoofdaders.

Ten noorden van het centrum liggen Braamfontein, Hillbrow, Berea en Yeoville. Braamfontein is populair bij veel studenten, omdat hier ook de grote Wits University is. Hillbrow, Berea en Yeoville zijn enkele van de wijken die verpauperd zijn. Hillbrow is goed herkenbaar aan de Hillbrow-toren van 270 m hoog en de Ponty Tower.

De stad wil dat deze gebieden hun oude allure terugkrijgen. Er wordt veel geïnvesteerd in de vernieuwing van de stad. De strategie van de gemeente is om de publieke ruimte op te knappen en zo private investeerders aan te trekken om geld te steken in woningen, cafés en restaurants. In delen is dit al succesvol, zoals in Newtown, dat ten westen van het centrum ligt.

Verder naar het noorden liggen de rustige, groene en breed opgezette woonwijken van de blanke middenklasse, Parktown, Killarney, Parkview, Dunkeld en Melrose. Deze worden afgewisseld met rijkere buurten, zoals Westcliff, Saxonwold, Parkwood, Rosebank en Parkhurst. Ten noordoosten ligt Melville, een wijk waar veel dertigers en yuppen neerstrijken. Nog verder naar het noorden ligt Sandton, het nieuwe financiële hart met een luxe winkelcentrum en grote villa’s met hoge muren.

Ten zuidwesten van Johannesburg ligt de township Soweto waar armen in golfplaten huisjes wonen en de nieuwe zwarte middenklasse mooie huizen bouwt.

Centrum en rondom

Newtown

Newtown is hét nieuwe culturele en muzikale hart van Johannesburg. Vanuit Braamfontein geeft de elegante Nelson Mandela-brug toegang tot dit vernieuwde deel van Jozie. Hier ligt ook het Market Theatre, waar vroeger de voedselmarkt was. Sinds 1974 huisvest de markthal een gezellig theatercomplex met winkels, galeries, drinkgelegenheden en de beste jazzclub van de stad, Kippies.

Het stadsbestuur heeft hier vooral een centraal plein, Mary Fitzgerald Square, een grote opknapbeurt gegeven. Aan dit plein, waar een toeristenbureau is, ligt ook het Museum Africa, dat aandacht heeft voor de Zuid-Afrikaanse geschiedenis. Vooral het gedeelte over muziek is een aanrader.

In de buurt zijn ook het South African Breweries Museum – World of Beer, waar je meer kunt leren over bier en brouwen in Zuid-Afrika, en de Bus Factory, waar veelal kleine exposities zijn van Zuid-Afrikaanse kunst.

MUSEUM AFRICA, tel. +27-11-8335624. Geopend: di.–zo. en feestdag. 9–17 uur.

THE MARKET THEATRE, tel. +27-11-8321641, www.markettheatre.co.za. SOUTH AFRICAN BREWERIES MUSEUM, tel. +27-11-8364900.

WEBSITE NEWTOWN, www.newtown.co.za.

Oud financieel hart

Iets naar het oosten van Newton ligt het oude hart. Commissioner Street heeft een aantal interessante gebouwen. Kom je vanuit Newtown dan stuit je eerst op het Carlton Centre. De beste manier om een idee te krijgen van de stad Johannesburg is door hier vijftig verdiepingen omhoog te zoeven. Op verschillende plaatsen zijn tussen de stedelijk-industriële bebouwing nog bergen van mijnafval, torens van verlaten mijnschachten en meertjes van opgepompt water te ontdekken.

Iets verder in Commissioner Street, op de hoek met Simmonds Street, ligt het monumentale pand Corner House dat eind negentiende eeuw een van de meest prestigieuze kantoorpanden was met kluizen vol goudstaven. Na jaren van leegstand en verwaarlozing in de jaren negentig zijn hier nu luxe appartementen in ontwikkeld, onderdeel van de stadsvernieuwing. Iets verderop aan de andere kant van de straat op de hoek met Harrison Street, ligt de Rand Club, een gentlemen’s club voor de eerste mijnmagnaten. Het is nog steeds een club voor rijke zakenlieden. In deze buurt is ook een aantal leuke restaurants (het art deco Picasso, tegenover de Rand Club), koffieshops en galerie Worldart met moderne (Zuid-)Afrikaanse kunst.

Op steenworp afstand liggen het Rissik Street Post Office en de Town Hall. Het mooi betegelde postkantoor dateert uit 1897 en functioneert nog steeds als zodanig. Het postkantoor is, evenals het stadhuis, dat tussen 1910 en 1915 werd gebouwd, een van de weinige oude gebouwen in Johannesburg.

Voor wie van moderne kantoorgebouwen houdt, is het voormalige beursgebouw van Johannesburg een streling voor het oog. Het spiegelende glaskantoor aan Diagonal Street is gebouwd in de vorm van een diamant. De beurs is in 2000 wegens ruimtegebrek naar Sandton verhuisd.

CARLTON CENTRE. Geopend: dag. 9–19 uur.

RAND CLUB, www.randclub.co.za.

Midden in het strijdgewoel van de drukke stad kan genoten worden van kunst in de Johannesburg Art Gallery (JAG) in het wijkje Joubert Park. Het gebouw (1911–1915) herbergt een van de belangrijkste schilderijencollecties van Zuid-Afrika, met onder andere werken van Monet, Rodin, Cézanne, Rembrandt en hedendaagse, zwarte en blanke, Zuid-Afrikaanse kunstenaars. Ga niet lopen vanaf Commissioner Street maar neem de auto; ook uit veiligheid.

JAG, hoek Klein en King George Streets, tel. +27-11-7253130. Geopend: di.–zo. 10–17 uur.

Braamfontein

Constitution Hill is een vrij recentelijke aanwinst als toeristische bezoekplaats. Hier vind je het Old Fort Prison Complex waar onder meer Ghandi en Nelson Mandela gevangen zijn gehouden. Het is ook het nieuwe thuis van het Constitutionele Hof.

De University of Witwatersrand, doorgaans Wits genoemd, ligt in het westen van Braamfontein, de universiteitswijk ten noorden van het centrum. Op de campus bevinden zich verschillende interessante bezienswaardigheden, zoals de studeerkamer van Jan Smuts, een paleontologisch museum, een planetarium met shows van de zuidelijke sterrenhemel en traditionele inheemse kunst in de Gertrude Posel Gallery & the Studio Gallery.

CONSTITUTION HILL, hoek Joubert Street en Sam Hancock Street, www.constitutionhill.org.za. Geopend: dag. 9–17 uur.

WITS, PLANETARIUM, Yale Road, tel. +27-11-7171392. Bel of kijk op www.planetarium.co.za voor shows.

WITS, GERTRUDE POSEL & STUDIO GALLERY, Senate House, tel. +27-11-7161360.

Buiten het centrum

Milpark & Melville

Vanuit de binnenstad ben je zo in Milpark dat ten oosten van Braamfontein ligt. Bezoek hier Stanley 44, een complex aan Stanley Avenue, vlak bij Empire Road, met cafeetjes en kleine originele winkeltjes.

In de wijk Melville vind je veel leuke huizen variërend van modern tot Victoriaans en Kaaps-Hollands. Het middelpunt van de wijk, waar veel trendy young professionals eten en uitgaan, is 7th Street. Er zijn weinig straten in Johannesburg waar je buiten op de stoep op een terrasje zit. Veel Zuid-Afrikanen trekken naar een van de winkelcentra om uit eten te gaan. Maar in Melville zijn genoeg plaatsen om te dineren. ’s Avonds verandert de straat in een bruisend uitgaanscentrum. Grote aanjager was de staatsomroep SABC, die in 1976 een kilometer verderop zijn kantoren en studio’s opende.

STANLEY 44, tel. +27-11-4821082, www.44stanley.co.za.

Parkview, Parktown, Parkhurst & Rosebank

Langs de Jan Smutslaan liggen leuke wijken en attracties. Komende vanuit de binnenstad kom je eerst de wijk Parktown tegen, de eerste woonwijk voor de elite waar je veel oude villa’s vindt. The Parktown and Westcliff Heritage Trust organiseert tours langs de gebouwen.

Rij verder over Jan Smuts naar het park Zoo Lake dat erg populair is bij de locals. In het weekend laten ze hun overuren achter zich en ontspant een doorsnede van de samenleving op een picknickkleedje bij het meer met de barbecue naast zich. Het is ook het park waar een van de Afrikaans geïnspireerde Moyo-restaurants is gevestigd waar je in een sprookjesachtige sfeer van bediening in Afrikaanse kleding gerechten van het continent kunt uitproberen. Tussen het groen vergeet je bijna dat je in een metropool bent. Hiertegenover vind je de dierentuin van Johannesburg, de Johannesburg Zoo.

Als je verder naar het noorden rijdt, ligt aan de rechterkant de wijk Rosebank, vooral bekend om het winkelcentrum met een grote Afrikaanse markt, the African Craft Market, goed voor souvenirs.

Een goede stop voor ontbijt of lunch is de wijk Parkhurst, ten westen van Rosebank. Probeer de ‘eieren in een mandje’ bij Nice aan het einde van de 4th Street, schuin tegenover de benzinepomp. Ook een goede plek om naar antiek te zoeken.

PARKTOWN AND WESTCLIFF HERITAGE TRUST, tel.+27-11-4823349, www.parktownheritage.co.za.

ZOO LAKE, Jan Smuts Ave, tegenover de dierentuin, wijk Parkview.

JOHANNESBURG ZOO, Hoek Jan Smuts en Upper Park Drive, tel. +27-11-6462000. Geopend: dag. 8.30–17.30 uur.

Overige bezienswaardigheden

Voor iedereen die naar Zuid-Afrika gaat en meer wil weten over het verleden is het Apartheidsmuseum, in de richting van Soweto, meer dan een bezoek waard. Het museum is prachtig opgezet en heeft veel foto- en videomateriaal. Je kan hier makkelijk een hele dag rondlopen.

Ertegenover ligt een attractie van andere aard, Golf Reef City, met een pretpark en een casino rondom het goudzoekthema.

APARTHEIDSMUSEUM, Northern Parkway en Gold Reef Road, wijk Ormonde, tel. +27-11-3094700, www.apartheidmuseum.org. Geopend: di.–zo. 10–17 uur.

GOLD REEF CITY, tel. +27-11-2486800, www.goldreefcity.co.za. Geopend: di.–zo. 9–17 uur.

Townships

Alexandra

Alexandra, of kortweg Alex, is bewoond sinds 1905 en ligt in het noordoosten. Het kwam bekend te staan als de Dark City, omdat er geen elektriciteit was. Samen met Sophiatown – dat in 1963 met de grond gelijk werd gemaakt door het apartheidsregime – was het een van de weinige gebieden waar zwarte mensen land konden kopen. Het was een broedplaats voor muzikanten, kunstenaars en gangsters. Veel huiseigenaren bouwden golfplaten hutjes in hun tuinen om zo veel mogelijk huurders te kunnen hebben. Er wonen zo’n 170.000 mensen in Alex. De township kwam in 2008 slecht in het nieuws wegens moorden op Afrikaanse immigranten. De vonk van xenofoob geweld sloeg van Alex over naar andere arme wijken.

INFORMATIE EN TOURS, www.alextourism.co.za.

Soweto

De bekendste township van Zuid-Afrika is Soweto. Soweto, de afkorting voor South Western Townships, werd wereldwijd bekend om de grootschalige protesten tegen het apartheidsregime. Hier werden in 1976 kinderen gedood die demonstreerden tegen verplicht onderwijs in het Afrikaans, de taal van hun onderdrukkers. In het Hector Pieterson Museum, vernoemd naar een van de kinderen die tijdens de mars werd vermoord door de politie, wordt teruggeblikt op de demonstratie en wat daaraan voorafging. Het museum is de moeite waard, maar als je het grotere Apartheidsmuseum ook bezoekt is het dubbelop.

Nelson Mandela heeft in Soweto gewoond. Zijn huis in Vilakazi Street is nu een museum. Voormalig aartsbisschop Desmond Tutu woont nog steeds in Soweto.

Soweto heeft krottenwijken, zoals Kliptown, en woningen waar een toenemende zwarte middenklasse in mooie bungalows woont, zoals in Diepkloof. Soweto is met zijn 230 scholen, vier zwembaden, een bioscoop, vier sportstadions, twee theaters en een heuse country club, uitgegroeid tot een volwaardige stad. In 2007 opende er een luxe winkelcentrum, Maponya Mall. Een andere bekende plek voor toeristen is restaurant Wandies in de wijk Dube waar je traditioneel kunt eten.

Overigens heeft Soweto veel B&B’s en sinds 2007 ook een Holiday Inn, op het Walter Sisulu Square of Dedication. Hier vind je ook het Soweto Tourism Information Centre.

Er zijn verschillende tours door Soweto. Veel tours gaan per busje. Een absolute aanrader is om Soweto per fiets verkennen. De tours zijn een idee van dertiger Lebohang Malepe, die in zijn oude familiehuis het hostel Soweto Backpackers runt in Orlando West. Hijzelf, of een van de gidsen, neemt je onder meer mee naar een donkere shebeen, een café waar je met de ouderen van de buurt het zelfgebrouwen sorghumbier mqombothi deelt, naar de kleine en vervallen voormalige ‘single sex hostels’, waar vroeger de mannelijke mijnwerkers woonden, en naar het huis van Mandela. Ook als je niet in het hostel verblijft, kun je deelnemen aan deze tour. Ben je iets minder fit, vraag Lebo dan om een autorit.

FIETSEN MET LEBO, Lebohang Malepe, tel. +27-11-9363444 of +27-84-8518681, lebo@sowetobackpackers.com. Een andere operator in Soweto is Jimmy’s Face to Face Tours, tel. +27-11-3316109, www.face2face.co.za.

Pretoria

Pretoria heeft een heel ander gevoel dan Johannesburg. Johannesburg is een echte metropool terwijl Pretoria veel rustiger is. Als Johannesburg Amsterdam is, is Pretoria Den Haag. Het is dan ook ne administrative hoofdstad van Zuid-Afrika en er zijn tal van bestuurlijke instanties en ambassades. Pretoria, met zo’n 1,5 miljoen inwoners, is ook een veel blankere stad dan Johannesburg. Waar in Johannesburg Engels de voertaal is, wordt in Pretoria ook veel Afrikaans gesproken.

Dit verschil in karakter is gedeeltelijk terug te voeren op de geschiedenis van beide steden. Terwijl de ontwikkeling in Johannesburg grotendeels het resultaat was van de economische ontwikkelingen rond de mijnbouw en verregaande invloed van de Britten, is Pretoria een stad met een Boerengeschiedenis, gesticht vanuit het verlangen onafhankelijk te zijn van de Britten en de zwarte bevolking. De geschiedenis van de Boeren komt op verschillende plaatsen in de stad terug.

Het culturele erfgoed van de Boeren, die niet bekendstaan om hun wereldse leven, en de ambtelijke functie van Pretoria droegen in het verleden bij aan het ietwat saaie en conservatieve karakter van de stad. Hier is sinds het begin van de jaren negentig wel verandering in gekomen. De zwarte bevolking keerde terug in het straatbeeld en maakt met de verkoop van allerhande koopwaar de sfeer in de stad wat losser.

Bovendien maken het gematigde klimaat – het is er altijd een paar graden warmer dan in Johannesburg – en de weelderige subtropische vegetatie Pretoria tot een aantrekkelijke stad om te verblijven.

De mooiste tijd om Pretoria te bezoeken is in oktober en november, als de jacaranda’s bloeien. De bomen, die langs veel straten in Pretoria staan, geven de stad een schitterende paarse gloed. In de wijk Groenkloof staan bijzondere witte jacaranda’s.

Overigens ligt Pretoria nu in de gemeente Tshwane. Bij de minister van Kunst en Cultuur lag begin 2008 nog een verzoek om ook de stad zelf om te dopen tot Tshwane. Er zijn veel demonstraties geweest van Afrikaners die de oude naam willen behouden.

TOERISTISCHE INFORMATIE, Tourist-Rendezvous, Sammy Marks Centre, hoek Prinsloo/Vermeulen Street.

Bestuurscentrum

Pretoria werd in 1855 gesticht door Marthinus Pretorius als bestuurscentrum van de Zuid-Afrikaanse Republiek (ZAR). Twee boerderijen aan de Apiesrivier vormden de basis van de nieuwe nederzetting, die genoemd werd naar Andries Pretorius, de vader van Marthinus, die een Voortrekker van het eerste uur was. Aangezien het bestuur van de ZAR weinig geld had en de onderdanen zich niet makkelijk lieten besturen, bleef Pretoria de eerste jaren een onbeduidende plaats. Als machtscentrum was de stad, na de annexatie van de ZAR door de Britten in 1877, inzet van de strijd tijdens de Eerste Boerenoorlog (1880– 1881). De Boeren heroverden de stad en herwonnen daarmee hun onafhankelijkheid van de Britten.

De ontdekking van goud bij Johannesburg in 1886 bracht Pretoria enige welvaart. Maar dat was van korte duur omdat Pretoria ook betrokken raakte bij de Tweede Boerenoorlog (1899–1902). De Boeren dolven het onderspit en met het tekenen van het Verdrag van Vereeniging in het Melrose House accepteerden zij schoorvoetend de superioriteit van het Britse bestuur.

De vestiging van de regering van de Unie van Zuid-Afrika (1910) in Pretoria en de ontwikkeling van een diamantmijn ten oosten van Cullinan brachten de stad opnieuw welvaart. Pretoria trok de bevolking van het omliggende gebied aan en begon vanaf het begin van de 20ste eeuw te groeien. Verschillende gebouwen, met als meest sprekende voorbeeld de Union Buildings, herinneren aan die bloeiperiode.

Ook in Pretoria, de stad waar later het apartheidsbeleid vorm gegeven zou worden, werd de zwarte bevolking naar aparte woonwijken gedirigeerd. Mamelody en Attridgeville ontwikkelden zich als townships. Uit deze wijken kwamen protesten tegen het gevoerde beleid. Maar door de nabijheid van de regering werden deze geluiden door de veiligheidstroepen snel onderdrukt, waardoor de zwarte bevolking nog minder dan elders de kans kreeg om zich te uiten.

Geheel in strijd met de historische achtergrond van de stad wordt Pretoria, dankzij de inauguratie van de eerste zwarte Zuid-Afrikaanse president Nelson Mandela bij de Union Buildings in 1994, nu ook gezien als een symbool van de eenheid van Zuid-Afrika.

Centrum

Het centrum van Pretoria kan goed wandelend worden verkend. De beste plek om een wandeling door Pretoria te beginnen, is Church Square. Pretoria is veiliger dan Johannesburg, maar ook hier is criminaliteit. Weet dus waar je gaat en staat en loop niet te opvallend met dure spullen rond.

Church Square

Vroeger verzamelden de boeren uit de omgeving zich hier met hun ossenwagens om het Avondmaal te vieren. Op het plein staat een beeld van Paul Kruger (1899) van de hand van de Nederlander Anton van Wouw. Met strenge blik en omringd door de beschermers van de republiek kijkt de voormalige president van de Zuid-Afrikaanse Republiek met een schuin oog naar het Palace of Justice, dat de Nederlandse architect Sytze Wierda in 1898 ontwierp.

Om het plein liggen nog meer historische gebouwen uit uiteenlopende stijlperiodes. Zo vertegenwoordigt de Oude Nederlandse Bank de jugendstil, terwijl het tegenoverliggende huis in tudorstijl is opgetrokken. In de zuidwesthoek van het plein, tegenover het Palace of Justice, pronkt de Oude Raadsaal (1892), die dienstdeed als regeringsgebouw ten tijde van de Zuid-Afrikaanse Republiek en eveneens van Wierda is. Op het plein is het vaak een drukte van belang. Strijk neer op het terras van Café Riche om met een koffie of biertje rustig ‘mensen te kijken’.

Pretoria
Klik op een van de volgende deelkaarten voor een vergroting: linksboven, rechtsboven, linksonder en rechtsonder.

Hierna kun je verder lopen naar het oosten waar het J.G. Strijdomplein is, dat wordt omgeven door verschillende gebouwen met historische gevels. Twee standbeelden bepalen het gezicht van het plein: de grote en bijna overkapte buste van de voormalige premier Strijdom en de trappelende paarden die symbool staan voor de strijd die voorafging aan het uitroepen van de Republiek (1961).

Vlak bij het plein op de hoek van Church en Prinsloo Street ligt het State Theatre, met daarin het grootste theatercomplex van Zuid-Afrika voor voorstellingen van opera-, toneel- en balletgezelschappen, koren en symfonieorkesten.

Schuin tegenover het theater staat een van de markantste gebouwen van Pretoria, de wolkenkrabber van de Zuid-Afrikaanse Reserve Bank. Het gebouw, dat in 1987 openging, heeft 32 verdiepingen en is met 150 m het hoogste gebouw in Pretoria.

Van der Walt Street leidt in zuidelijke richting naar het Burgerspark, het oudste park van de stad. Aan Jacob Mare Street staat Melrose House. Dit mooie victoriaanse huis uit 1886 was eigendom van de miljonair George Heys die het in 1902 openstelde voor de ondertekening van het Verdrag van Vereeniging, dat een einde maakte aan de Tweede Boerenoorlog. Het interieur van het huis weerspiegelt de rijkdom van de voormalige eigenaar.

MELROSE HOUSE, Jacob Mare Street. Geopend: di.–zo. 10–17 uur.

Ten westen van het Burgerspark, aan Paul Kruger Street, ligt het Transvaal Museum uit 1910 met een tentoonstelling over de fauna van zuidelijk Afrika. Daarnaast is er een uitstalling van fossielen en diverse geologische voorwerpen.

TRANSVAAL MUSEUM, Paul Kruger Street. Geopend: ma.–za. 9–17, zo. 11–17 uur.

Tegenover het museum, gescheiden door een park, ligt de Town Hall. Opmerkelijk aan dit gebouw, dat in 1935 werd geopend, zijn de toren met een carillon van 32 klokken en een orgel met meer dan 1000 pijpen. De gevel wordt opgesierd met een reliëf van Coert Steynberg, dat de uitbreiding van Pretoria weergeeft. Voor het stadhuis staan de standbeelden van vader en zoon Pretorius.

Bosman Street leidt in noordelijke richting terug naar het drukkere gedeelte van het centrum rond Church Street. In westelijke richting leidt deze straat naar het Paul Kruger House, de voormalige residentie van de bekende staatsman. Het bescheiden huis is nu een museum waar persoonlijke eigendommen en overblijfselen uit de periode van de Zuid-Afrikaanse Republiek zijn tentoongesteld.

PAUL KRUGER HOUSE, Church Street 60, ongeveer 1 km ten westen van Church Square. Geopend: ma.–vr. 8.30–16, za.–zo. 9–16 uur.

Buiten het centrum

Union Buildings

De Union Buildings zijn een van de bekendste bezienswaardigheden van Pretoria. Het imposante, 275 m lange zandstenen gebouw van bouwmeester Herbert Baker ligt op de Matjieskopheuvel in het oosten van de stad. In het centraal gelegen amfitheater werd Nelson Mandela beëdigd als president.

Het gebouw huisvest het kantoor van de president, de nationale archieven en het ministerie van Buitenlandse Zaken. Het gebouw is helaas niet open voor publiek.

In de prachtig aangelegde tuinen voor het gebouw herinneren de beelden van Louis Botha, Jan Smuts en Jan Hertzog aan het roemruchte verleden van de Boeren. Dit is een mooie plek om een gevoel te krijgen van de indeling van de stad. De tuin wordt ook veel gebruikt om te picknicken. Vooral in het weekend zie je hier families.

Pretoria Art Museum

Vlak bij de Union Buildings ligt het Arcadia Park, met het Pretoria Art Museum. Dit museum heeft werk van Zuid-Afrikaanse kunstenaars (onder andere Van der Wouw, Pierneef en hedendaagse talenten) en van 17de-eeuwse Hollandse schilders.

PRETORIA ART MUSEUM, Arcadia Park. Geopend: ma.–di., do.–za. 10–17, wo. 10–20, zo. 12–17 uur.

Freedom Park

Op deze nieuwe plek wordt de strijd om vrijheid in Zuid-Afrika herdacht: de periode van slavernij, kolonialisme en apartheid. Er zijn een museum en een park waar je gratis rondleidingen kunt krijgen. Het Freedom Park was in 2008 nog volop in ontwikkeling, maar zeker al een bezoek waard.

FREEDOM PARK, tel. +27-12-4707400, info@freedompark.co.za, www. freedompark.co.za. Salvokop, bereikbaar via de N14, bewegwijzering vanaf Potgieter Street.

Voortrekkersmonument

Het symbool van de Afrikaner gemeenschap, het Voortrekkersmonument, werd in 1938 gebouwd ter gelegenheid van de honderdste verjaardag van de Grote Trek. Ontwerper Gerard Moerdijk liet zich daarbij beïnvloeden door de art-decostijl. Het 40 m hoge granieten bouwwerk staat op een sokkel van 40 bij 40 m en wordt omringd door een muur van ossenwagens, het symbool van de Grote Trek. De heldenzaal in het gebouw, dat aan de buitenkant ‘bewaakt’ wordt door Voortrekkershelden als Piet Retief, toont de geschiedenis van de Grote Trek en de Slag bij de Bloedrivier.

Dicht bij het Voortrekkersmonument is ook Fort Klapperkop, een oud fort waar nu een militair museum bij is.

VOORTREKKERSMONUMENT EN MUSEUM, Eeufees Road, bewegwijzerd vanaf de M1, tel. +27-12-3230682, www.voortrekkermon.org.za. Geopend: dag. 9–16.45 uur.

Mapungubwe collectie

Op het terrein van de universiteit van Pretoria is een klein museum over Mapungubwe, een stad in het noorden van Zuid-Afrika waarvan de bloeitijd lag tussen 1000 en 1300 n.Chr. Het is nu een nationaal park van 28.000 ha en staat op de Werelderfgoedlijst van UNESCO. In de graven van Mapungubwe zijn onder meer een gouden neushoorn, een scepter, een kom en sieraden gevonden. Arabische, Chinese en Indiase handelaren brachten glazen kralen naar Mapungubwe als handelswaar. Deze zijn te zien in dit museum. Let als je de campus oprijdt vanaf Lynwood Road, ook op de prachtige victoriaanse villa Kya Rosa.

MAPUNGUBWE MUSEUM, universiteit van Pretoria, ingang Lynwood Road, wijk Hatfield.Geopend: di.–vr. 10–16 uur.

Sammy Marks Museum

Het schitterende victoriaanse huis van Sammy Marks die fortuin maakte met diamanten, is open voor publiek. Struin rond in de lange gangen, de keuken, de slaapkamers en de tuin. Gidsen vertellen je tijdens een tour over de familie en het antiek dat in het huis is te vinden.

SAMMY MARKS MUSEUM, tel. +27-12-8036158, neem vanuit Pretoria de N4 naar Witbank, ga van de snelweg af bij afslag 11 en volg de bruine toeristenborden. Geopend: di.–vr. 9–16, weekend 10–16 uur.

Parken en tuinen

Pretoria probeert aardig wat groen te behouden tussen de bebouwing. Het Venning Park in Arcadia staat bekend om de rozen en een theehuisje tussen de palmbomen. En in Austin Roberts Bird Sanctuary in de wijk Muckleneuk kun je blauwe kraanvogels zien. In het Groenkloof Nature Reserve, in de gelijknamige wijk Groenkloof, kan heerlijk worden gewandeld.

En hoewel niet vergelijkbaar met Kirstenbosch in Kaapstad is ook de botanische tuin van Pretoria de moeite van een bezoek waard. In de tuinen groeien meer dan 3000 soorten planten, bomen en bloemen uit alle windstreken van het land, en in de theetuin kun je onder het genot van een lichte lunch genieten van de rust. De tuin ligt ten oosten van het centrum.

Ten zuiden van Pretoria ligt het Rietvlei Nature Reserve met 3800 ha. Op de open graslanden kun je de blesbok, wildebeest, eland en zebra zien. Het park heeft ook witte neushoorns en buffels.

VENNING PARK, hoek Pretorius Street en Eastwood Street, wijk Arcadia. BOTANICAL GARDEN, Cussonia Dr, wijk Brummeria, tel. +27-12-8435194. Geopend: ma.–zo. 8–18 uur.

AUSTIN ROBERTS, hoek Boshoff and Roper Street, wijk Muckleneuk, tel. +27-12-4408316.

RIETVLEI NATURE RESERVE, tel. +27-12-3452274, voor informatie en routebeschrijving zie www.rietvlei-reserve.co.za. Geopend: ma.–vr. 8–18, za.–zo. 6–18 uur. Tot 16 uur mag je naar binnen.

Townships

Mamelody heeft zich in de loop van de 20ste eeuw ontwikkeld tot de grootste township van Pretoria. Talloze bewoners van Mamelody proberen het gebrek aan formele werkgelegenheid te compenseren met informele dienstverlening. Lokale organisaties verzorgen interessante excursies naar de township, waarbij een bezoek aan de levendige groente- en fruitmarkt en het drukke station met taxibusjes steevast op het programma staat. Evenals het Solomon-Mahlangumonument dat ter nagedachtenis aan een mars in 1976 is opgericht.

EXCURSIE MAMELODY. Informeer bij het toeristenbureau in Pretoria naar de mogelijkheden.

Uitstapjes vanuit Johannesburg en Pretoria

Voor wie een halve of een hele dag te besteden heeft voordat het vliegtuig vertrekt, vindt in de nabije omgeving van Johannesburg en Pretoria een aantal interessante bestemmingen voor een uitstapje.

Nabij Krugersdorp

Ten noordwesten van Krugersdorp is de Cradle of Human Kind, die op de Werelderfgoedlijst staat. Hier zijn de Grotten van Sterkfontein, waar dr. Robert Broom in 1936 een fossiele schedel van een voorloper van de mens vond, die naar schatting 2,5 miljoen jaar oud is.

CRADLE OF HUMAN KIND, aan de R563 ten noorden van Krugersdorp, www.cradleofhumankind.co.za. Geopend: dag. 9–16 uur.

Doornkloof

Op het landgoed Doornkloof, halverwege Johannesburg en Pretoria, staat het huis van generaal Jan Smuts. Smuts was van 1919 tot 1924 en van 1939 tot 1948 premier van Zuid-Afrika. Het huis, dat in Middelburg (Mpumalanga) is gebouwd en voor Smuts naar Doornkloof werd vervoerd, is gerestaureerd en ingericht als museum over leven en werk van de bekende generaal. Hier wordt ook op de tweede en laatste zaterdag van de maand een markt gehouden.

SMUTS HOUSE, bereikbaar via de R21, afslag Irene, vlak voor de spoorbrug linksaf, www.irenemarket.co.za. Geopend: ma.–vr. 9.30–16.30, za.–zo. 9.30–17 uur.

Mijnbezoek

In dit belangrijke mijnbouwgebied is het mogelijk een bezoek te brengen aan de nog werkende Premier Diamond-Mines, nabij Cullinan ten oosten van Pretoria. In deze diamantmijn werd in 1905 ’s werelds grootste diamant, de Cullinan (3106 kt.), gevonden. Bij een bezoek blijf je boven de grond. Wil je echt in overall met helm en licht in een schaft afzakken, boek dan ruim twee weken van tevoren via www. dinokengtouristguide.co.za.

CULLINAN MINE. Tours: ma.–vr. 10 en 14.30, za.–zo. 10 uur.

Tswaing Crater

Zo’n 40 km ten noorden van Pretoria ligt een meteorietkrater met een diameter van 500 m. Je kunt om de krater, die ongeveer 220.000 jaar oud is, heen lopen. Tswaing betekent ‘Plaats van zout’; bij de randen van de krater zie je zoutafzettingen.

TSWAING CRATER, ten noorden van Pretoria, afslag vanaf M35. Geopend: dag. 7.30–16 uur.

Noord-West Provincie

Met uitzondering van Sun City en Pilanesberg National Park zijn er weinig bezienswaardigheden in Noord-West. De meeste georganiseerde reizen nemen dan ook alleen Sun City op in hun programma. Voor reizigers die op eigen houtje reizen, zal Noord-West vooral een doorgangsgebied zijn op weg naar Botswana of de Noord-Kaap.

Sun City

Sun City is het grootste gok- en amusementscentrum van Zuid-Afrika. In 1979 werd het geopend en het complex maakte toen deel uit van thuisland Bophutswana. Omdat dit een onafhankelijke staat was, mocht hier gegokt worden en waren er stripteaseshows, toen beide verboden in Zuid-Afrika.

Sun City heeft alle denkbare voorzieningen om bezoekers te vermaken. Er zijn discotheken, winkels, een zwemparadijs, bioscopen, sauna’s, uitstekende restaurants en een concerthal waar artiesten van wereldformaat optreden. Hier vind je ook The Palace of the Lost City, een hotel gebouwd rond de legende van het Lost Palace, een paleis van een machtige Noord-Afrikaanse koning die hier vroeger zijn residentie had. Het paleis zou eeuwen geleden verwoest zijn door een aardbeving, maar enkele jaren geleden weer tevoorschijn zijn gekomen bij opgravingen. Het werd herbouwd en omgetoverd tot een luxehotel, waar onder andere de Zuid-Afrikaanse missverkiezingen worden gehouden.

Liefhebbers van golf kunnen terecht op de Gary Player’s Golf Course en de Lost City Golf Course. Beide banen zijn ontworpen door Zuid-Afrika’s beroemdste golfspeler Gary Player. De Lost City Golf Course heeft vier holes die tot de meest spectaculaire par-3 holes van de wereld behoren. Het spel wordt nog spannender door de levende krokodillen op de baan. Niets is te gek.

Noord-West Provincie

In het nabijgelegen Pilanesberg National Park (zie ook p. 103) kan op safari worden gegaan. Op het terrein zelf is ook een vogeltuin. Een privéwildpark dat erg goed staat aangeschreven is Madikwe Game Reserve, met 75.000 ha. Het park heeft onder meer cheeta’s, leeuwen en witte en zwarte neushoorns.

SUN CITY ligt aan de R565 ten noorden van Rustenburg. Een plattegrond van het complex is verkrijgbaar bij de receptie van het entertainmentcentrum.

MADIKWE GAME RESERVE, te bereiken via de R49 en de R510 vanaf Rustenburg, of de R505 vanaf Zeerust, www.madikwe-game-reserve.co.za. Vooraf reserveren in een van de lodges is aan te raden, het park laat geen dagjesmensen toe.

Van Pretoria naar Botswana

Wie vanuit Pretoria naar Botswana wil, kan de R27 nemen. Deze route leidt langs plaatsen als Hartbeespoort, Rustenburg en Zeerust naar Lobatse of Gaborone.

GRENSOVERGANGEN. De meest gebruikte grensovergangen naar Botswana zijn Kopfontein bij Gaborone (geopend: 6–22 uur), Schildpadshek bij Lobatse (geopend: 6–22 uur) en Ramatlabama bij Mmabatho (geopend: 6–20 uur).

Rustenburg

Rustenburg is een welvarende plaats, omringd door grote plantages waar citrusvruchten, katoen en tabak worden geteeld. De belangrijkste economische activiteit is mijnbouw. Twee van ’s werelds grootste platinamijnen liggen in de buurt van Rustenburg. De Voortrekkers stichtten dit stadje in 1841, waarmee het de op twee na oudste nederzetting ten noorden van de Vaal is. Rustenburg heeft een aantal oude kerken en een klein museum over de geschiedenis van de Boeren.

Ten noordwesten van Rustenburg (aan de R565 op weg naar Sun City) ligt Boekenhoutfontein, de boerderij waar Paul Kruger voor zijn vertrek naar Pretoria woonde en die nu dienst doet als koffiehuis. Op het erf bevinden zich pioniershuisjes en het familiehuis in Kaaps-Hollandse stijl.

Makifeng en Mmabatho

Mafikeng, vlak bij de grens met Botswana, bijna 70 km ten zuidwesten van Zeerust, was vroeger de hoofdstad van Bechuanaland. Dat wil zeggen: de Britten probeerden het protectoraat vanuit deze stad te besturen. Mafikeng vormt een bestuurlijke eenheid met Mmabatho, de provinciale hoofdstad die 5 km noordelijker ligt. Mmabatho was tot 1994 de hoofdstad van het thuisland Bophuthatswana.

De begraafplaats, verschillende gedenkstenen, het fort en het Mafikeng Museum herinneren de bezoeker aan de gevechten die hier plaatsvonden tijdens de Tweede Boerenoorlog. Het Mafikeng Game Reserve, aan de oostgrens van de stad, is vooral bekend om zijn beschermingsprogramma voor witte neushoorns. In het park is tevens een opleidingscentrum voor padvinders gevestigd.

Van Johannesburg naar Noord-Kaap

Wie vanuit Johannesburg naar de Noord-Kaap wil reizen, kan kiezen tussen de zuidelijke route naar Kimberley (de N12) of de noordelijke route naar Kuruman (de N14). De zuidelijke route leidt door een welvarend heuvelachtig gebied met vruchtbare landbouwgronden, waar bovendien op verschillende plaatsen edelmetalen gedolven worden. De noordelijke route gaat door droger en vlakker gebied, waar de strijd om het bestaan harder is.

Zuidelijke route

De zuidelijke route naar de Noord-Kaap loopt langs het historische stadje Potchefstroom, dat in de volksmond ook wel Potch genoemd wordt. Voortrekker Andries Potgieter stichtte deze nederzetting aan de Mooirivier in 1838 en legde daarmee de fundamenten voor de eerste Europese stad in Transvaal. Tot 1855, het jaar dat Pretoria gesticht werd, was Potchefstroom de hoofdstad van de Zuid-Afrikaanse Republiek. De stad maakte na de Tweede Wereldoorlog naam als universiteitsstad. Verschillende conservatieve leiders van het blanke minderheidsregime volgden hun opleiding aan de universiteit van Potchefstroom.

In de stad is een aantal overblijfselen uit de Afrikaner geschiedenis te bezichtigen. In het Potchefstroom Museum, waar ook regelmatig tijdelijke kunsttentoonstellingen zijn, staat de enig overgebleven ossenwagen van de Slag bij de Bloedrivier. Ten zuiden van het station liggen de overblijfselen van het fort waar de eerste schoten van de Eerste Boerenoorlog (1880–1881) werden gelost.

POTCHEFSTROOM MUSEUM, tel. +27-18-2995021. Geopend: ma.–vr. 10–17, za. 9–13, zo. 14.30–17 uur.

Noordelijke route

De N14 richting Kuruman leidt door een droog en vlak gebied. Het zoetwatermeer bij Barberspan vormt een ware oase in deze omgeving, en is voor vogelaars zeker interessant. Met meer dan 350 vogelsoorten is dit een van de grootste reservaten voor watervogels in Zuid-Afrika.

De enige plaats van betekenis langs de N14 is Vrijburg. Gesticht als hoofdstad van de onafhankelijke republiek Stellaland (1882– 1885), noemden de republikeinen de stad naar zichzelf, ‘vrije burgers’.

Vrijburg is een weinig aantrekkelijke stad in een evenmin attractieve omgeving die door de intensieve veeteelt ook wel het ‘Texas van Zuid-Afrika’ wordt genoemd.

Limpopo Provincie

De Limpopo Provincie is niet bekend bij buitenlandse bezoekers. Velen laten het gebied letterlijk en figuurlijk links liggen op hun tocht naar de Transvaalse Drakensbergen en het Krugerpark. Onterecht overigens. Zowel qua natuur als op het gebied van cultuur heeft de provincie het nodige te bieden. In de berggebieden en de natuurreservaten zijn talloze wandelingen uitgezet. Bovendien ligt in de Limpopo Provincie een aantal wildparken, waaronder het noordelijke en relatief rustige gedeelte van het wereldberoemde Krugerpark (zie verder p. 101). Wie kennis wil maken met de traditionele Afrikaanse cultuur, kan terecht in Venda, het voormalig onafhankelijke thuisland in het noorden van de provincie. Veel van de plaatsen in de provincie zijn van naam veranderd. In de tekst die volgt staat de oude naam tussen haakjes weergegeven.

Limpopo

Van Pretoria naar Polokwane

Papatso

De eerste interessante plaats langs de ‘Grote Noordelijke Weg’, de N1, is Papatso, 12 km ten noorden van Hammanskraal. Hier staat een fraaie replica van een traditioneel Ndebeledorp. De kleurige decoraties, die met bijzonder vaste hand door de vrouwen op de muren worden aangebracht, symboliseren de levensloop van de kunstenares. In het aangrenzende centrum worden werken van zwarte kunstenaars en ambachtslieden tentoongesteld en verkocht.

Bela-Bela (Warmbaths)

Minerale bronnen hebben Bela-Bela (Tswana voor water dat van zichzelf kookt) tot een populaire vakantiebestemming van Zuid-Afrikanen gemaakt. Behalve zwembaden, bubbelbaden en een golfslagbad bevindt zich op het terrein een gezondheidscomplex met hydrotherapeutische baden, waaraan een heilzame werking voor patiënten met reumatische aandoeningen wordt toegekend.

Modimolle (Nylstroom)

Het voormalige Nylstroom dankte zijn naam aan de Voortrekkers die op grond van hun Bijbelkennis dachten dat ze op hun tocht naar het noorden de bronnen van de Nijl hadden bereikt. Niets bleek minder waar, ze zaten er ruim 3000 km naast.

Bij hevige regenval in de zomer treedt de Nyl tussen Modimolle en Mokopane buiten zijn oevers. Voedselrijkdom en geschikte broedplaatsen bij de rivier trekken grote hoeveelheden watervogels aan. Vogelliefhebbers kunnen dan in verschillende natuurreservaten, zoals het Nylsvley Nature Reserve, genieten van de kakofonie van geluiden en de talloze (ook zeldzame) vogels.

NYLSVLEY NATURE RESERVE, zo’n 20 km ten zuiden van Naboomspruit, bereikbaar via de N1, afslag Boekenhout, heeft kampeermogelijkheden, tel. +27-14-7431074, www.nylsvley.co.za. Geopend: dag. 6–18 uur.

Mokopane (Potgietersrus)

Voor een historische verkenning van het gebied kun je terecht in Mokopane. In deze kleine stad staat het Arend Dieperink Museum, een cultuurhistorisch museum, waar onder andere het verhaal van de strijd tussen de Voortrekkers en de oorspronkelijke bevolking wordt verteld. Tijdens een van deze gevechten liet generaal Piet Potgieter het leven. De plaats werd eerst naar hem vernoemd en in 2002 naar een oude chief van de Tloustam.

De stad staat bovendien bekend om het Breeding Centre, waar wild wordt gefokt.

AREND DIEPERINK MUSEUM/TOERISTENBUREAU, Voortrekkersweg. Geopend: ma.–vr. 9–16.30 uur.

MOKOPANE GAME BREEDING CENTRE, tel. +27-15-4914124. Geopend: ma.–vr. 8–16, za.–zo. 8–18 uur.

Waterbergen

Ten westen van de N1 liggen de Waterbergen, een 150 km lange bergketen tussen Thabazimbi en de Palalarivier. Het schilderachtige gebied in het Bosveld, dat met talloze bronnen en stroompjes zijn naam eer aan doet, was een inspiratiebron voor de vertellingen over de aap en de witte mier van de Zuid-Afrikaanse dichter Eugene Marais (1871–1936).

De zuidelijke hellingen van de Waterbergen zijn steil. De indrukwekkende rotsformaties bieden flinke uitdagingen voor bergbeklimmers. Ook kan er in de Waterbergen worden gejaagd, paard gereden of naar wild worden gezocht in een van de natuurreservaten.

De Lapalala Wilderness, ten noordwesten van Modimolle, is een bijzonder particulier park, dat de bescherming van dieren zoals neushoorns, nijlpaarden en verschillende antilopen combineert met educatieve projecten en wandel- en kanomogelijkheden. Rotsschilderingen van Bosjesmannen en overblijfselen uit de ijzertijd zorgen voor een historisch tintje.

PAARDRIJDEN IN DE WATERBERGEN, Equus Trails, ten zuidwesten van Vaalwater, tel. +27-14-7210063.

LAPALALA WILDERNESS, hutten of huisjes, minimaal 2 nachten, tel. +27-14-7554395.

Polokwane (Pietersburg)

Polokwane is de hoofdstad van de Limpopo Provincie. Met een brede opzet, veel groen en opvallende beelden, verbergt de stad het grootstedelijke karakter dat hoort bij een hoofdstad en een commercieel centrum.

Polokwane werd in 1884 door de Zuid-Afrikaanse Republiek gesticht en genoemd naar generaal Petrus Jacobus Joubert. De nederzetting was bestemd voor een groep Voortrekkers, die in 1848 het 110 km noordelijker gelegen Schoemansdal stichtte. Door de voortdurende strijd tegen de lokale bevolking en geplaagd door malaria besloten de Voortrekkers die nederzetting te verlaten.

Bezienswaardigheden

De geschiedenis van de stad en het omliggende gebied wordt belicht in verschillende musea. Het victoriaanse Irish House schuin tegenover het park huisvest het cultuurhistorische Polokwane Museum. De gerestaureerde Nederlands Hervormde kerk (1880) doet dienst als het Hugh Exton Photographic Museum, dat met fotomateriaal terugblikt op belangwekkende gebeurtenissen uit de stadsgeschiedenis.

Ten zuiden van het centrum ligt het Uniepark met daarin het Nature Reserve. Vanaf een wandelpad kun je daar zebra’s, springbokken, koedoes, gemsbokken en wildebeesten zien.

Even buiten Polokwane ligt het openluchtmuseum Bakone Malapa, dat in een authentiek ogende omgeving het traditionele en hedendaagse leven van de noordelijke Sotho tot leven brengt.

OPENLUCHTMUSEUM BAKONE MALAPA, aan de R37 richting Chuniespoort, tel. +27-15-2952432. Geopend: ma. 9–12.30, di.–vr. 9–17 uur.

Letabavallei

Ten oosten van Polokwane ligt de Letabavallei, die een subtropisch klimaat kent. De hevige regenval in de zomer zorgt voor een weelderige flora met inheemse bomen, tropische fruitbomen, uitgestrekte theeplantages en bloemenpracht. In het gebied liggen delen van de voormalige thuislanden Lebowa en Gazankulu. Sommige stukken zijn groen en aantrekkelijk, maar er zijn ook triest ogende, overbevolkte agrarische gebieden met schamele behuizing.

Magoebaskloof

Als je vanaf Polokwane over de R71 naar het oosten rijdt, kom je in Boyne langs het Zion City Moria, het hoofdkwartier van de Zionistische Kerk, waar rond Pasen talrijke geloofsgenoten bij elkaar komen. Vermijd deze plek rond die tijd, want dan kom je niet door het verkeer.

Haenertsburg ligt aan de voet van de Magoebaskloof. De plaats, die gesticht werd tijdens de goudkoorts van 1887, wordt in de lente gekleurd door bloeiende azalea’s en de witte kersenbloesem.

De Magoebaskloof is een prachtig beboste bergpas die de overgang tussen Hoogveld en Laagveld markeert. Naast het commerciële hout (eucalyptus, pijnboom) op de plantages zijn er ook nog inheemse boomsoorten als ijzerhout, rooihout en stinkhout.

Wandelaars en watersporters komen aan hun trekken in dit gebied. Er is een aantal schitterende wandelpaden voor meerdaagse tochten die dwars door het gebied lopen. Daarnaast zijn er gezellige theetuinen, uitstekende overnachtingsmogelijkheden en leuke picknickplaatsen, bijvoorbeeld bij de Debengeni Waterfall.

WANDELMOGELIJKHEDEN, SAFCOL, tel. +27-12-4813615.

Tzaneen en omgeving

Tzaneen, de grootste plaats in de Letabavallei, is een levendig centrum in een agrarisch gebied waar fruit, groenten, noten, koffie, thee en tabak worden verbouwd. Het is een prettige stad die als uitvalsbasis kan dienen voor een verkenning van de omgeving. Het toeristenbureau heeft een aantal routes uitgestippeld die onder andere Duivelskloof en het Modjadji Nature Reserve aandoen.

TOERISTENBUREAU, balie in de bibliotheek bij het stadhuis, tel. +27-15-3071411.

Duivelskloof (nu: Ngoako Ramalepe) is, in tegenstelling tot wat je op basis van de naam zou verwachten, een pittoresk, door bos omgeven dorpje. Het dankt zijn naam aan de moeilijke tijden die de Voortrekkers in dit gebied doormaakten.

Het Modjadji Nature Reserve, 28 km ten noorden van Duivelskloof, is een klein maar bijzonder reservaat. In het bos groeien Modjadji palmvarens (Encephalartos transvenosus), een grote palmvarensoort die al enkele miljoenen jaren bestaat. Het reservaat biedt ook onderdak aan de nakomelingen van Modjadji, de regenkoningin, ter ere van wie jaarlijks in november een regenfestival wordt gehouden. Dit festival kan slechts bij hoge uitzondering door buitenstaanders worden bijgewoond.

Ba-Phalaborwa

Ba-Phalaborwa is een redelijk groot mijnbouwcentrum aan de rand van het Krugerpark. De omgeving is rijk aan fosfaat, koper en ijzer; bij de stad ligt een van de grootste open kopermijnen in de wereld. Deze mijn produceert alle koper die Zuid-Afrika nodig heeft. De open groeve is vele malen groter dan het Grote Gat bij Kimberley.

Aan de rand van de stad, grenzend aan het Krugerpark, ligt de Hans Meren-sky Club, een van de bekende country clubs in Zuid-Afrika. Van de verschillende mogelijkheden om te ontspannen, springt de 18-holes golfbaan er met kop en schouders boven uit. De baan, ontworpen door Bob Grimsdell, is een van de mooiste in het land.

Door de nabijheid van het Krugerpark zijn er in Ba-Phalaborwa verschillende lodges en touroperators die safari’s organiseren. Aan de R40, zo’n 80 km ten zuiden van Ba-Phalaborwa, ligt het Marulaneng Research and Breeding Centre, waar onder meer cheeta’s worden gefokt.

KOPERMIJN, tel. +27-15-7802920. Rondleidingen vr. 9 uur, na telefonische afspraak.

BREEDING CENTRE, tel. +27-12-4609997. Geopend: ma.–za. 8–15 uur.

Noordelijke Bosveld

Wie vanaf Polokwane verder naar het noorden trekt, komt in het noordelijke Bosveld. Het natuurlijke graslandschap heeft vaak plaats moeten maken voor agrarisch grondgebruik. Onderweg naar Louis Trichardt passeer je in de buurt van Botlokwa de steenbokskeerkring.

Ten noorden van Louis Trichardt liggen de Soutpansbergen, die de grens tussen Bosveld en Laagveld vormen. Na deze gebergtegordel gaat het grasland over in een savannelandschap met apenbrood- en mopanebomen. De route van de N1 over de Soutpansbergen is spectaculair en verrassend. Er zijn verschillende tunnels en passen; bij Willies Poort rijzen twee enorme met aloë’s begroeide rode zandsteenkliffen langs de weg omhoog. Ten oosten van de Soutpansbergen ligt Venda, het voormalige thuisland van het gelijknamige Bantoevolk.

Louis Trichardt

Louis Trichardt, dat aan de zuidelijke uitlopers van de Soutpansbergen ligt, wordt omringd door agrarisch gebied met groente- en fruitteelt, veehouderij en wildboerderijen waar je jacht- of fotosafari’s kunt maken. Louis Trichardt is een van de Voortrekkersleiders.

De plaats heette voor korte tijd Makhado totdat bepaald werd dat de bevolking onvoldoende inspraak gehad had bij het besluit tot een naamsverandering. De gemeente had bij het drukken van dit boek nog een verzoek uitstaan om de naam weer terug te veranderen in Makhado.

Soutpansbergen

De Soutpansbergen, die zijn genoemd naar een zilte bron ten westen van het gebergte, vormen met hun dichtbeboste hellingen en plateaus een indrukwekkend landschap. In en rondom het berggebied zijn langeafstandswandelpaden uitgezet, bijvoorbeeld de Hangklip Trail (20 km) en de Entabi Trail (52 km). Ook liefhebbers van wild kunnen hierheen. Naast het Ben Lavin Nature Reserve, waar zeldzame dieren zoals de miereneter, bruine hyena en aardwolf voorkomen, zijn er verschillende particuliere reservaten.

Soutpansberg Tourism Association, tel. +27-15-5160040. Over routes en hutten in de Soutpansbergen: Department of Forestry, tel. +27-13-7641058.

BEN LAVIN NATURE RESERVE, ten zuiden van Makhado, N1 afslag Elim, richting Fort Edward. Geopend: dag. 6–19 uur. Informatie over camping en huisjes: tel. +27-15-5164534.

Musina (Messina)

Als je de N1 in noordelijke richting blijft volgen, kom je ongeveer 15 km voor de grens met Zimbabwe in het grensplaatsje Musina, een klein stadje dat weinig voorstelt. Het is ontstaan met de opening van de kopermijnen aan het begin van de 20ste eeuw. Het enige opmerkelijke is het Musina Nature Reserve, een natuurreservaat (geen overnachtingsmogelijkheden), dat werd opgericht om de majestueuze baobab te beschermen. Musina wordt sinds de economische crisis in Zimbabwe ook door Zimbabwanen gebruikt om inkopen te doen.

GRENSOVERGANG, de grensovergang tussen Zimbabwe en Zuid-Afrika bij Musina is 24 uur per dag geopend.

Venda

Het voormalige thuisland van de Venda ligt min of meer om Louis Trichardt heen. Het bestond uit twee delen, een klein deel ten westen van Louis Trichardt en een groot ten oosten van die plaats. Dit laatste gebied is interessant om te bezoeken. Door de nabijheid van de Soutpansbergen heeft het landschap een weelderig karakter, de grond is vruchtbaar en er valt voldoende regen om landbouw te bedrijven. De cultuur is rijk en gevarieerd. De bezoeker kan kennismaken met bijzondere handwerkproducten en de niet-alledaagse lokale delicatessen (geroosterde sprinkhanen, kippenvoeten).

Geschiedenis

De geschiedenis van de Venda in Zuid-Afrika begon in de 14de eeuw toen zij het noorden van Zuid-Afrika binnentrokken en zich vestigden in een gebied dat zij Venda (het aangename land) noemden. De grenzen van hun woongebied kwamen onder druk te staan door de uitbreiding van het Zoeloerijk en de komst van de Voortrekkers. In eerste instantie konden de Venda andere bevolkingsgroepen weerstaan en waren zij lange tijd als enige volk in Zuid-Afrika in staat hun eigen gebied te behouden.

Pas aan het einde van de 19de eeuw kregen de Boeren de overhand: de Venda gaven zich over en hun woongebied werd opgenomen in Transvaal. Tijdens de apartheidsjaren kregen de Venda hun oude regio als thuisland aangewezen, in 1979 werd het gebied zelfs onafhankelijk verklaard. Na de opheffing van de apartheid kwam ook dit thuisland weer onder centraal Zuid-Afrikaans bestuur.

Thohoyandou

Thohoyandou was de hoofdstad van het voormalige thuisland. Tegenwoordig heeft de stad, behalve het gebruikelijke casino en het Ditike Crafts Centre, weinig te bieden. Het handwerkcentrum verkoopt mooie Vendanijverheid zoals potten, vlechtwerk en houtsnijwerk. Het handwerkcentrum fungeert tevens als toeristenbureau voor het gebied. Je kunt hier terecht voor culturele excursies en informatie over heilige plaatsen die slechts beperkt toegankelijk zijn, zoals het Fundudzimeer, het Thathe-Vondobos en Lwamondo.

TOERISTENBUREAU, Ditike Craft Centre, Makhado Street, tel. +27-15-9641921.