Vrijstaat en Noord-Kaap	10

De provincies Vrijstaat en Noord-Kaap worden, uitzonderingen daar gelaten, niet vaak door buitenlandse toeristen bezocht. Ze liggen hooguit op de route van Johannesburg naar Kaapstad, of van Kaapstad naar Namibië. Dat is begrijpelijk. De hoeveelheid bezienswaardigheden is beduidend minder dan in de rest van het land. Maar het is ook jammer. Beide provincies beslaan samen toch snel 40 procent van het Zuid-Afrikaanse grondgebied en zijn anders dan de rest van het land. De eindeloze vergezichten van de Noord-Kaap en de glooiende landerijen van Vrijstaat ademen ook de geschiedenis van de Voortrekkers.

Vrijstaat

Vrijstaat is de graanschuur van Zuid-Afrika. Ondanks de grote hoeveelheden goud die er gewonnen worden – de mijnen van Odendaalsrus, Virginia en Welkom zijn verantwoordelijk voor een derde van de Zuid-Afrikaanse goudproductie –, blijft landbouw verreweg de belangrijkste sector. Er wordt vooral in het oosten veel maïs en tarwe verbouwd. In het noorden, in de nabijheid van de zuidelijke Witwatersrand, zijn ook wat industriële activiteiten.

Vrijstaat huisvest zo’n drie miljoen Zuid-Afrikanen, ruim 6 procent van de totale bevolking. De zwarte bevolking neemt twee derde voor haar rekening; de meest gesproken taal is Sotho. Afrikaanssprekende blanken vormen ruim 10 procent van de bevolking.

Het beloofde land

Vanaf de jaren dertig van de 19de eeuw trokken de Voortrekkers de Oranjerivier over om zich los te maken van het Britse bestuur in de Kaapkolonie. Zij beschouwden het gebied aan de andere kant van de rivier als hun beloofde land: vrijheid en landbouwgrond. Met uitzondering van de Ndebele, die in 1836 bij de Slag van Vegkop werden verslagen, boden de zwarte volken en de Bosjesmannen die in het gebied woonden geen noemenswaardige tegenstand.

Vrijstaat

De Boeren stichtten in 1854 een onafhankelijke republiek tussen de Oranjerivier en de Vaal, Oranje Vrijstaat. De strijd om land was daarmee niet beslecht. Vooral de Sotho kregen het in de tweede helft van de 19de eeuw zwaar te verduren en verloren grote stukken land aan de Boeren.

Enkele decennia later zorgden de vondst van diamant bij Kimberley en de daaropvolgende Britse annexatie van de diamantvelden en de Boerenrepubliek Transvaal voor onrust in Oranje Vrijstaat. De Vrijstaatse republiek bleef bij de Eerste Boerenoorlog gedeeltelijk buiten schot, maar bij de Tweede kon niet worden voorkomen dat beide Boerenrepublieken hun onafhankelijkheid verloren en het bestuur over moesten dragen aan de Britten.

Al aan het begin van de 20ste eeuw stelde de blanke regering allerlei maatregelen in om de (bewegings)vrijheid van de niet-blanke Zuid-Afrikanen te beperken. Juist in dit gebied, dat bekendstaat als het Afrikaner hart van Zuid-Afrika, is het apartheidsbeleid altijd strikt nageleefd. Op het grondgebied van Oranje Vrijstaat werden twee thuislanden aan de zwarte bevolking toegewezen. Thaba Nchu, ten oosten van Bloemfontein, was een van de zeven delen van Bophuthatswana, het thuisland van de Tswana. In het noordoosten, tegen de grens met Lesotho, creëerde het apartheidsbewind QwaQwa, het thuisland voor de Sotho. Bij de provinciale herindeling van 1994 gingen de thuislanden op in de provincie, die vanaf toen Vrijstaat ging heten.

Noordelijke Vrijstaat

Op de N1 van Johannesburg naar Kaapstad kom je Kroonstad tegen. De stad werd in 1855 door de Voortrekkers gesticht en kreeg de naam van het paard van Sarel Cilliers, dat volgens de overlevering in de buurt van Kroonstad verdronk. Cilliers was een predikant en belangrijk leider van de Voortrekkers. De stad vereert de man met een standbeeld en een klein museum, over zijn leven en de plaatselijke geschiedenis, in de bibliotheek van het Old Market Building.

Andere gebouwen, zoals de Old Town Hall en de Post Office, maar ook de oude Market Square ademen nog de sfeer van vroeger. Bij Zuid-Afrikanen is Kroonstad ook bekend door Kroonpark, een vakantiepark aan de Valsrivier.

SAREL CILLIERS MUSEUM. Geopend: ma.–vr. 9–17 uur, gesloten tijdens lunch.

Aan de N5 richting het oosten ligt Bethlehem. De Voortrekkers die dit stadje in 1864 stichtten, moeten vrome mensen geweest zijn. Zij noemden de rivier die langs de nederzetting stroomde naar de Bijbelse Jordaan. En een kerk die later werd gebouwd noemden ze Nazareth. De goede tijden van weleer worden weerspiegeld in de mooie zandstenen gebouwen, zoals het Old Magistrate’s Office, de NG Moederkerk, en de NG Kerkpastorie en Sendingskerkpastorie. Goede accommodatie en voorzieningen maken de stad tot een prima uitvalsbasis. De omgeving van Bethlehem is zeker de moeite waard. De glooiende landerijen worden in de zomer omzoomd door roze en witte cosmosbloemen. Ten zuidoosten van de stad doemen de bergen van het hoogland op.

Bloemfontein

Bloemfontein is een gemoedelijke stad. De hoofdstad van de vroegere Boerenrepubliek kent een opvallende combinatie van Afrikaner en Britse invloeden. Behalve de hoofdstad van Vrijstaat is Bloemfontein de juridische hoofdstad van Zuid-Afrika en huisvest de plaats belangrijke onderwijscentra zoals de University of the Orange Free State uit 1855.

Geschiedenis

De Britten stichtten de stad in 1846 als militaire post. De naam komt waarschijnlijk van de bloemen die rond de bron bij de post groeiden. Al snel groeide deze post uit tot plattelandsdorp, dat in 1854 door de Boeren tot de hoofdstad van hun onafhankelijke Boerenstaat werd gebombardeerd. Bloemfontein werd tijdens de Tweede Boerenoorlog door de Britten bezet en verloor na die oorlog zijn status als hoofdstad van een onafhankelijke republiek. Als pleister op de wond kreeg Bloemfontein bij de oprichting van de Unie van Zuid-Afrika de hoogste juridische zetel toegewezen.

Bloemfontein

Na de aanleg van een station aan de spoorlijn tussen Kaapstad en Johannesburg groeide de stad snel en vestigden zich er ook de nodige zwarten en kleurlingen. Vanaf het begin maakte het gemeentebestuur aparte woongebieden voor hen. Geen wonder dus dat in de buurt van Bloemfontein in 1912 de voorloper van het ANC, het South African National Congress, werd opgericht.

Tijdens de apartheid voerde het bestuur van Bloemfontein de richtlijnen van het apartheidssysteem keurig uit. De Tswana en de Sotho werden gedwongen de stad te verlaten en zich te vestigen in respectievelijk Thaba Nchu en Botshabelo. De Xhosa kregen een woongebied ver van de blanken en ook de kleurlingen werden apart gehuisvest. Toen de Population Registration Act in 1990 werd opgeheven, trokken de gedeporteerde zwarten massaal terug naar de stad.

Bezienswaardigheden

Het historische centrum van de stad bevindt zich rond President Brand Street. Het oudste gebouw in de stad dat nog in zijn oorspronkelijke staat bestaat, is de Eerste Raadsaal, een eenvoudig wit gebouw met rieten dak aan St. Georges Street. Het werd gebouwd in 1849 en diende eerst als school en kerk. Van 1854 tot 1856 bood het onderdak aan het Vrijstaatse parlement, dat daarna naar een groter onderkomen verhuisde.

Schuin tegenover de Eerste Raadsaal ligt de Old Presidency. In dit statige victoriaanse gebouw, dat dateert uit 1885, woonden de laatste drie presidenten van de voormalige republiek Oranje Vrijstaat: Brand, Reitz en Steyn. Aan hun leven is een tentoonstelling gewijd.

Wanneer je President Brand Street in noordelijke richting afloopt en de gekanaliseerde Bloemspruit oversteekt, volgen meer historische gebouwen. Het Old Government Building, waarin de Derde Raadsaal was gevestigd, huisvestte eens het Vrijstaatse parlement. Het oude gebouw brandde in 1908 af. Uit de as verrees een nieuw gebouw dat nu het Letterkundig Museum en Onderzoeksinstituut voor de Afrikaner taal herbergt. In het museum kun je onder meer manuscripten, foto’s en persoonlijke bezittingen van Afrikaner schrijvers bezichtigen.

Even verderop staat het Appeal Court, het hoogste gerechtshof in Zuid-Afrika. Het klassieke gebouw (1929) heeft een rijk interieur met wandpanelen van stinkhout. Tegenover het Appeal Court staat de Vierde Raadsaal, de laatste zetel van het onafhankelijke parlement van de Boerenrepubliek. Door de combinatie van Griekse, Romeinse en victoriaanse elementen is het gebouw een mooi voorbeeld van de neorenaissancistische bouwstijl. Het gebouw diende slechts een korte tijd als regeringsgebouw. Na zeven jaar dienst verloor Oranje Vrijstaat de onafhankelijke status en werd de Vierde Raadsaal achtereenvolgens gebruikt als militair ziekenhuis, zetel van de wetgevende vergadering en zetel van het provinciale bestuur.

Schuin tegenover de Vierde Raadsaal staat de Town Hall, die in 1936 werd gebouwd uit een bijzondere combinatie van zandsteen en opvallende rode dakpannen.

TOERISTENBUREAU, 60 Park Road, Willows, tel. +27-51-4058489/90. Hier kun je de maandelijkse uitgave van What’s on in Bloemfontein en een rondwandeling langs historische gebouwen in de stad krijgen.

Ten oosten van President Brand Street ligt het National Museum, dat een grote verzameling historisch materiaal in zijn collectie heeft, waaronder de schedel van een voorloper van de Bosjesmannen. Een markante bezienswaardigheid is ten slotte de neogotische Tweetoringkerk (1878) aan Greyvenstein Street. De twee torens maken de kerk uniek in Zuid-Afrika.

OPENINGSTIJDEN MUSEA. National Museum, ma.–vr. 8–17, za. 10–17, zo. 12–17.30 uur; Afrikaans Letterkundig Museum, ma.–vr. 8–16, za. 9–12 uur; Old Presidency ma.–vr. 8–15.30 uur; Eerste Raadsaal, ma.–vr. 9–13, za. en zo. 14–17 uur.

In de stad zijn twee belangrijke groenpartijen, Naval Hill en Kingspark. Ten noorden van het centrum ligt Naval Hill, een plateauachtige heuvel met goed uitzicht over de stad, waar de Britse marine haar basis had in de Tweede Boerenoorlog. In 1928 richtte een Amerikaanse universiteit hier het Lamont Hussey Observatorium op. Deze sterrenwacht is inmiddels gesloten en doet nu onder meer dienst als theater. Het Franklin Game Reserve geeft de heuvel een wonderlijk karakter. Nergens anders in Zuid-Afrika lopen springbokken, blesbokken en rode hartenbeesten zo dicht bij het centrum van een stad als hier.

In het grote Kingspark, iets ten westen van het centrum, zijn een dierentuin, een rozentuin, een tennisclub, het toeristenbureau en het Vrijstaatse stadion.

Ten zuiden van het stadscentrum ligt het National Women’s Memorial, waar de burgerslachtoffers uit de Tweede Boerenoorlog herdacht worden. Een obelisk en een beeldenpartij van Anton van Wouw herinneren aan de ruim 26.000 Afrikaner vrouwen en kinderen die tijdens de oorlog in Britse concentratiekampen zijn omgekomen. Het nabijgelegen War Museum heeft een tentoonstelling met de meest uiteenlopende voorwerpen die met de Boerenoorlogen te maken hebben.

WAR MUSEUM. Geopend: ma.–vr. 8.30–16.30, za. 10–17, zo. 14–17 uur.

Zuidelijke Vrijstaat

Ten oosten van Bloemfontein ligt Thaba Nchu, de voormalige hoofdstad van het gelijknamige thuisland dat tot 1994 tot het onafhankelijke Bophuthatswana behoorde. Als je over de N8 tussen Bloemfontein en Ladybrand rijdt en in de verte het bergkoninkrijk Lesotho ziet opdoemen, heb je helemaal niet het idee dat je door een voormalig thuisland rijdt. Het landschap ziet er hetzelfde uit, op de akkers wordt hetzelfde gewas verbouwd en je ziet nergens dorpjes van de zwarte bevolking. Hoe anders is het als je de stad inrijdt: Thabu Nchu heeft een Afrikaans karakter. Het krioelt er van de minibusjes en op drukke markten worden tomaten, maïs en kool verkocht.

Naast een aantal historische gebouwen en de kleurrijke markt bepaalt het casino, net als in andere voormalige thuislanden, de aantrekkingskracht van de stad. Het hotel/casinocomplex ligt bij het Maria Moroka National Park. Het natuurlijke amfitheater van de Thaba Nchu (‘Zwarte berg’) en de Groothoekdam vormen een prachtig decor voor verschillende wandelingen met de kans klein wild te zien.

Vlak buiten het voormalige thuisland ligt de in 1979 gestichte township Botshabelo, een van de weinige townships in Zuid-Afrika zonder moederstad. Het is wel de grootste stad van Vrijstaat.

Wie vanuit Bloemfontein de N1 naar het zuiden volgt, komt bij de Oranjerivier. Op de plek waar de Oranje en de Caledon samenvloeien, ligt het Tussen die Riviere Nature Reserve (220 km²), dat de grootste wildpopulatie in Vrijstaat heeft. Van oktober tot april kun je dit reservaat bezoeken om wild te kijken; van mei tot september verandert het gebied in een jachtboerderij. Om de verhouding tussen het aantal dieren en de draagkracht van de omgeving in evenwicht te houden, wordt het overtollige wild afgeschoten. Voor Zuid-Afrikanen is dit een populaire bezigheid. Van de ruim 4000 jagers die zich inschrijven worden er per jaar slechts 300 toegelaten.

TUSSEN DIE RIVIERE NATURE RESERVE. Bereikbaar vanaf de R701, tel. +27-51-7622803. Accommodatie: camping en chalets.

Oostelijke Hoogland

Het Oostelijke Hoogland is zonder twijfel het mooiste deel van Vrijstaat. Prachtige zandsteenformaties en valleien markeren de uitlopers van de Maluti en Thabaputsoa Mountains uit Lesotho en de Drakensbergen. In de zomer brengen de bergen wat verkoeling, maar’s winters kan het behoorlijk koud zijn en is een sneeuwbui niet ongewoon. Door de natuurlijke schuilplaatsen is het gebied al sinds lange tijd bewoond, onder meer door de Bosjesmannen, die er met tal van rotsschilderingen hun levensverhaal nalieten.

De ‘Route door het Hoogland’ leidt langs indrukwekkende rotsformaties, adembenemende vergezichten en langs lager gelegen grasvlaktes met uitgestrekte boerderijen en pittoreske dorpen. Door het hele gebied zijn bovendien wandelroutes uitgezet. De route volgt vanuit Harrismith de R712 naar Phuthaditjhaba en gaat door het Golden Gate Highlands National Park naar Clarens. De R711 gaat vervolgens in zuidwestelijke richting naar Fouriesburg en sluit daar aan op de R26, die Ficksburg en Ladybrand aandoet om in Zastron te eindigen.

Harrismith is een klein plattelandsstadje op het kruispunt van twee drukke wegen: de N3 tussen Johannesburg en Durban en de N5 naar Winburg. De vriendelijke plaats heeft in de nabije omgeving twee interessante natuurgebieden. Ten noorden van de stad ligt het particuliere Mount Everest Game Reserve, waar je onder meer kunt wandelen en paardrijden. Ten zuiden van de stad ligt de Botanical Garden met vegetatie uit de Drakensbergen.

MOUNT EVEREST GAME RESERVE. Grotten, camping, rondavels en chaletjes, tel. +27-58-6230235.

Phuthaditjhaba was de hoofdstad van het voormalige thuisland QwaQwa. Dit thuisland, aan het begin van de jaren tachtig gesticht voor de zuidelijke Sotho, was het kleinste van alle thuislanden. De plaats staat bekend om de vele kunstnijverheidswinkeltjes.

In de buurt van de stad zijn wandelingen uitgezet in een schitterend deel van de Drakensbergen. De bekendste wandeltocht is de Sentinental Trail, die vanaf de gelijknamige parkeerplaats vertrekt. Het pad leidt naar de top van het Drakensbergplateau waar je op zo’n 3000 m een machtig uitzicht hebt over het landschap van Kwazulu Natal.

WANDELROUTES, informatie bij het toeristenbureau in Basotho Cultural Village.

Vanuit Phuthaditjhaba neem je de R712 in westelijke richting. Op weg naar het Golden Gate Highlands National Park kom je langs Basotho Cultural Village, een openluchtmuseum waar de gewoontes en gebruiken van de zuidelijke Sotho centraal staan. Er zijn rondleidingen waarbij je zelf gebrouwen sorghumbier kunt proberen. Je kunt ook alleen wat snuffelen in het winkeltje of een Sothogerecht proeven in de theetuin.

BASOTHO CULTURAL VILLAGE, tel. +27-58-7210300. Geopend: ma.–vr. 9–16, za.–zo. 9–17 uur.

Het Golden Gate Highlands National Park ligt aan de voet van de Maluti Mountains, halverwege Phuthaditjhaba en Clarens. Het park herbergt veelkleurige zandstenen rotsformaties, begroeide berghellingen en prachtige uitzichten. Het park is genoemd naar de goudkleurige rotsformatie die links van de weg ligt als je het gebied verlaat, maar de naam zou ook kunnen refereren aan de herfstkleuren van de statige populieren in het park.

Er leven onder andere wildebeesten, blesbokken, oribi’s en zebra’s; in de zomer bloeien er allerhande wilde bloemen. Een grote attractie van het park is de tweedaagse Rhebok Trail (30 km), maar er zijn ook kortere wandelingen uitgezet (1 à 4 uur), die je niet van tevoren hoeft te reserveren. Het park heeft twee restcamps: het luxe Brandwagkamp met restaurant en het Glen Reenenkamp, waar je kunt kamperen en huisjes huren.

ACCOMMODATIE. Camping (tel. +27-58-2551410), hutten, chaletjes en luxe hotelkamers. Accommodatie en Rhebok Trail reserveren bij SANParks.

Clarens is een klein dorpje met zandstenen huizen en een prachtige omgeving met uitzicht op de Maluti Mountains. De naam van het plaatsje is een eerbetoon aan Paul Kruger, die in 1904 in het Zwitserse Clarens overleed. Vandaag de dag staat het dorp bekend om de kunstenaars en artiesten die in de omgeving werken en in verschillende galerieën en studio’s hun kunst tonen.

Onderweg naar Fouriesburg kom je langs een aantal uitkijkpunten, waar je het dal van de Caledon mooi kunt overzien. De belangrijkste attractie van Fouriesburg is de Brandwater Trail. Dit vijfdaagse wandelpad vertrekt vanaf Meiringskloof voor een 65 km lange trektocht langs zandsteenformaties en grotten, waaronder de gigantische Salpeterkrans Cave.

BRANDWATER TRAIL. Informatie bij stadhuis van Fouriesburg, tel. +27-58-2230050.

Ficksburg, gesticht in 1867, is vernoemd naar generaal Ficks, die de Boeren leidde tijdens de oorlog tegen de Sotho. Net als andere plaatsen in de regio sieren zandstenen gebouwen deze plaats op de grens met Lesotho. Ficksburg is een agrarisch centrum in een regio waar asperges en kersen worden gekweekt. In september en oktober staan de kersenbomen in bloei.

Naast het Cherry Festival dat ieder jaar in november gehouden wordt, loopt door het omliggende gebied de Cherry Trail die verschillende kunstnijverheidswinkeltjes en boomgaarden aandoet.

GRENSOVERGANGEN NAAR LESOTHO. Vanuit Vrijstaat kun je via 8 grensovergangen naar Lesotho: Maseru Bridge en Ficksburgbrug (geopend: 24 uur per dag); Caledonspoort en Van Rooyen’s Hek (geopend: 6–22 uur) en Makhalengbrug, Monontsa Pass, Peka Brug en Sepapus Gate (geopend: 8–16 uur).

In een vallei van de Wittebergen ligt Rustler’s Valley, een rustoord voor de spirituele mens. Een plek waar alternatieve en milieubewuste Zuid-Afrikanen tot zichzelf komen en wandelen. Drie keer per jaar (met Pasen, rond Kerstmis en in de lente) wordt hier een festival georganiseerd met bijzondere muziek, spectaculaire theaterstukken en mystieke dansvoorstellingen. Een ideale mogelijkheid om kennis te maken met de alternatieve kant van het nieuwe Zuid-Afrika. In 2007 werd een groot deel van de vallei door brand verwoest. Bij het drukken van dit boek was nog niet duidelijk wanneer er weer festivals kunnen worden georganiseerd.

RUSTLER’S VALLEY, www.rustlers.co.za.

Ladybrand ligt vlak bij Maseru Bridge, de belangrijkste grensovergang naar Lesotho. De stad werd na 1867 gesticht in het op de Sotho overwonnen gebied en is genoemd naar Catharina Brand, de moeder van de voormalige president van Oranje Vrijstaat, Johannes Brand.

De Old Magistrate’s Court, de Town Hall en de NG Moederkerk zijn prachtige voorbeelden van zandstenen architectuur en herinneren aan het leven aan het einde van de 19de eeuw. Een andere architectonische bijzonderheid is de Modderpoort Cave Church in de buurt van Ladybrand. De kerk is gebouwd onder een grote rots en dateert uit 1869.

Zastron is een kleine plaats aan de voet van de Aasvoëlberg (het Gierengebergte). Een van de kliffen heeft een merkwaardig gat met een diameter van 9 m, dat ‘the Eye of Zastron’ wordt genoemd. Door het gebergte loopt een mooi wandelpad, dat onder meer langs een zogenoemd Vulture restaurant leidt, waar je Kaapse gieren kunt verwachten. In de buurt van Zastron zijn ook verschillende rotsschilderingen te bewonderen.

Noord-Kaap

Noord-Kaap, met zijn verre horizonnen en ongerepte natuur, is verreweg de grootste en de dunst bevolkte provincie van het land: slechts 2 procent van de Zuid-Afrikanen woont in Noord-Kaap en de gemiddelde bevolkingsdichtheid is 2 per km². De meerderheid van de bevolking behoort tot de Afrikaanssprekende Zuid-Afrikanen, gevolgd door de Tswana, de Xhosa en de Engelssprekende Zuid-Afrikanen.

De Oranjerivier is een levensader voor het gebied waar de agrarische mogelijkheden door de geringe regenval beperkt zijn. Alleen langs de rivier kan intensieve tuinbouw worden bedreven; er worden vooral groenten, graan, fruit en katoen verbouwd. In de rest van de provincie overheersen de schapen- of geitenteelt en de rundveehouderij. Daarnaast levert de mijnbouw diamant, koper, ijzererts en mangaan. De mangaanvoorraden in het oosten van de provincie behoren tot de grootste ter wereld.

Noord-Kaap

Het verleden

Voor de komst van de Europeanen leefden hier Bosjesmannen, Hottentotten en Tswana. Pas na het midden van de 18de eeuw kwamen de blanken mondjesmaat naar deze droge regio om er boerenbedrijven op te zetten. Na de ontdekking van diamant in de jaren zestig van de 19de eeuw stroomden de gelukzoekers toe, en kwamen er steeds meer blanken. Met uitzondering van het gebied rond Kimberley is de rest van de provincie relatief geïsoleerd gebleven.

De komst van de blanken beperkte de bewegingsvrijheid van de oorspronkelijke bewoners. De Bosjesmannen werden verdreven naar het noorden, de Tswana naar het oosten.

Ten tijde van de apartheid had de Kaapprovinsie delen van het thuisland Bophuthatswana op haar grondgebied. Bij de provinciale herindeling van 1994 werd Bophuthatswana aan de provincie Noord-West toebedeeld, waardoor Noord-Kaap nu geen voormalige thuislanden binnen de grenzen heeft.

Kimberley

Wie vanuit Bloemfontein de N8 richting het westen neemt, komt na 175 km in Kimberley, de stad van de diamanten en hoofdstad van Noord-Kaap. De eerste diamant werd in 1867 bij Hopetown gevonden. Nieuwe vondsten volgden en duizenden gelukzoekers trokken naar het gebied. Velen sloegen hun tenten op rond Colesbergkoppie, een heuvel die grote hoeveelheden diamant bleek te bevatten. De heuvel was snel afgegraven en het tentenkamp groeide binnen enkele decennia uit tot een drukke, welvarende nederzetting.

Toen bleek dat de diamanten tot diep onder de oppervlakte te vinden waren en de kosten van winning stegen, verenigden de individuele concessiehouders zich om de winning winstgevend te houden. Bekende namen uit deze periode zijn Barney Barnato en Cecil John Rhodes, die later als hoofd van De Beers Consolidated Mines de diamanthandel zou monopoliseren.

De Kimberley Mine bij Colesbergkoppie was de grootste mijn in de omgeving. De vulkaanpijp met kimberliet, een diamanthoudend gesteente, werd afgegraven tot een diepte van 1 km en in 1914 verlaten. In 43 jaar werd meer dan 28 miljoen ton stenen opgegraven en bijna 3000 kilo diamant vrijgemaakt. De Big Hole, zoals het mijngat de geschiedenis is ingegaan, is een van de grootste met mensenhanden gegraven gaten in de wereld.

In 2005 sloten de drie diamantmijnen in de omgeving van Kimberley omdat ze niet meer winstgevend waren. Daarmee is de basis van de economie van Kimberley onzeker geworden. De diamantkoorts leeft nog voort in het Kimberley Mine Museum, dat aan de rand van de Big Hole ligt en de grootste attractie van de stad is. Je kunt er een goede indruk krijgen van het leven ten tijde van de diamantkoorts. Van kroegjes en het huis van De Beers tot de boksschool van Barney Barnato. En natuurlijk kun je zelf je geluk beproeven door op zoek te gaan naar mooie glimmers.

TOERISTENBUREAU, 121 Bultfontein Rd, tel. +27-53-1827298.

KIMBERLEY MINE MUSEUM, bereikbaar met antieke tram vanaf het Marktplein in het centrum. Geopend: dag. 8–17 uur.

Kimberley is een kleine en rustige stad met een Brits karakter. In Stockdale Street staat het internationale hoofdkantoor van De Beers Consolidated Mines. Dit victoriaanse gebouw, het oorspronkelijke hoofdkantoor van Barney Barnato’s Kimberley Central Diamond Mining Co is uitgeroepen tot nationaal monument.

In de Africana Library aan de Du Toitspan Road kun je onder andere de originele Bijbelvertaling in het Tswana door Robert Moffat bekijken. Voor een unieke fotocollectie over het leven en werken van de zwarte mijnwerkers kun je terecht in de Duggan-Cronin Gallery, aan Eggerton Road.

AFRICANA LIBRARY. Geopend: ma.–vr. 9–20, za. 9–13 uur, gesloten tijdens de lunch.

DUGGAN-CRONIN GALLERY. Geopend: ma.–za. 9–17, zo. 14–17 uur, gesloten tijdens de lunch.

De weg tussen Kimberley en Upington, de twee grootste steden in Noord-Kaap, is lang (meer dan 400 km) en betrekkelijk saai. Grote uitzondering is het Witsand Nature Reserve tussen Kimberley en Groblershoop ten noorden van het gehucht Volop. De White and Roaring Sands stellen bezoekers en wetenschappers voor een raadsel. Het zand van de witte duinen mengt niet met de omliggende rode duinen. Bovendien kreunen de duinen van Roaring Sands als er op hun oppervlakte iets beweegt. Magie en mysterie aan de rand van de woestijn.

WITSAND NATURE RESERVE. Camping, bungalows en chaletjes, tel. +27-53-3131061. Toegankelijk: 8–18 uur.

Upington

Upington heeft een belangrijke centrumfunctie voor het omliggende gebied. Toch is het vriendelijke stadje met 55.000 inwoners eigenlijk maar een kleine nederzetting. Je kunt er een bezoek brengen aan een wijnkelder of een fabriek waar gedroogd fruit wordt geproduceerd en proviand inslaan voor de verdere reis. Vanuit Upington kun je verschillende kanten op. De N14 naar het oosten brengt je in Kuruman, terwijl de westelijke variant naar Namaqualand leidt. Naar het noorden kom je in de Kalahari, en de Karoo ligt ten zuiden van Upington.

TOERISTENBUREAU, Schroeder Street, tel. +27-54-3326164.

GRENSOVERGANGEN NAAR NAMIBIË. Vanuit Noord-Kaap kun je via zes grensovergangen naar Namibië: Nakop en Vioolsdrift (geopend: 24 uur per dag); Alexander Bay (geopend: 6–22 uur) en Gemsbok, Onseepkans en Rietfontein (geopend: 8–16.30 uur).

Kuruman

Kuruman ligt aan de voet van de Kurumanbergen en is letterlijk en figuurlijk een oase in het droge Kalahariland. Door een gat in de onderliggende harde dolorietlaag levert een natuurlijke bron per dag ongeveer 20 miljoen liter kristalhelder water aan het stadje en zijn bewoners. De bron zelf, ook wel ‘Oog van Kuruman’ of ‘Gasegonyane’ (de kleine waterkalebas) genoemd, is minder spectaculair dan je op basis van bovenstaande zou verwachten. Het water borrelt tussen een aantal rotsblokken in een aangelegd park omhoog.

In 1816 stichtte Robert Moffat van de London Missionary Society in de buurt van Kuruman Moffat Mission, de eerste blanke nederzetting in dit gebied. Hij probeerde van hieruit de Tswana tot het christendom te bekeren en vertaalde onder andere de Bijbel in de taal van dit volk. Moffat Mission is tevens de plaats waar David Livingstone, die met Moffats dochter Mary trouwde, zijn ontdekkingstocht naar de binnenlanden van Afrika begon. De kerk die Moffat bouwde, de Moffat Church, en een deel van de missiepost, zijn bewaard gebleven en interessant om te bezoeken.

MOFFAT MISSION, tel. +27-035-7121352. Geopend: ma.–za. 8–18, zo. en feestdag. 15–18 uur.

Kalahari

De Kalahariwoestijn vormt het noordelijke gedeelte van de provincie en bestrijkt het gebied dat in het zuiden wordt begrensd door de N14 tussen Upington en Kuruman. De Kalahari is synoniem met roodoranje, met gras begroeide duinen met hier en daar wat rotsen en groepjes bomen. In het oosten wordt het duingebied doorkruist door gebergtes.

Het gebied is het domein van de republikeinwever (Philetairus socius), die overigens in het hele noordwesten van Zuid-Afrika voorkomt. Deze kleine vogels maken in bomen of telefoonpalen enorme nesten van takjes en strootjes, waar soms wel meer dan 150 vogels in wonen. Deze nestbouw bezorgde de vogel de toepasselijke Engelse naam: sociable weaverbird.

De agrarische mogelijkheden van deze regio blijven beperkt tot extensieve veehouderij. In het westen ligt een aantal zoutpannen; in het oosten worden onder andere mangaan en ijzererts gedolven, en er zijn verschillende wildboerderijen die openstaan voor jagers.

De belangrijkste attractie is het Kgalagadi Transfrontier Park. Dit park is een van de minst geciviliseerde parken van Zuid-Afrika. Liefhebbers van ongerepte natuur mogen dit park niet missen. Meer informatie: p. 100.

De Karoo

Ten zuiden van Upington ligt de Karoo. Kopjes en kleine tafelbergen en afwisselend saaie of schilderachtige wegen zijn getuigen van de stille schoonheid van dit gebied. De meeste plaatsen in de Karoo zijn voor reizigers alleen interessant om hun benzinepomp of gekoelde frisdrank.

Calvinia is een mooie uitzondering. Dit stadje ligt aan de voet van de Hantamsberg en fungeert als centrum in een schapenteeltgebied. De schapen worden vaak nog met de hand geschoren door de Karretjie-mense. Deze afstammelingen van Hottentotten en Bosjesmannen trekken met al hun bezittingen van boerderij naar boerderij om met hun scheerwerk brood te verdienen. Hun inkomsten, en daarmee hun levensstijl, worden steeds meer bedreigd door het elektrische scheren. In het lokale museum in een oude synagoge vind je naast attributen uit de lokale geschiedenis een tentoonstelling over de ontwikkeling van de schapenteelt. Hier vind je ook het toeristenbureau.

CALVINIA MUSEUM, tevens toeristenbureau, tel. +27-27-3411043. Geopend: ma.–vr. 8–13 en 14–17, za. 8–12 uur.

Naar het westen

Vanuit Upington naar het westen toe volgt de N14 tot Kakamas de loop van de Oranjerivier. Aan beide zijden van de rivier strekken zich groene percelen uit, waarop wijndruiven, katoen en fruit worden verbouwd. Het groen langs de rivierbedding contrasteert met de droge omgeving, waarbij de rode zandduinen van de Kalahariwoestijn soms tot aan de akkers lopen. Een wonderlijk schouwspel.

Kakamas en Keimoes zijn aardige dorpen met wijnkelders die bij de Orange River Wine Trust zijn aangesloten. Ten zuiden van Keimoes ligt Kenhardt, dat vooral bekend is om zijn beschermde kokerbomen. De stam van deze boom werd door de Bosjesmannen als koker voor hun pijlen gebruikt.

Het Augrabies Falls National Park is landschappelijk gezien heel interessant. De watervallen danken hun naam aan de Bosjesmannen: Augrabies betekent ‘Plaats met veel lawaai’. De watervallen vormen een opvallende verschijning in het droge landschap. Het water van de Oranjerivier valt meer dan 50 m naar beneden en kolkt daarna over een afstand van 18 km door een granieten kloof met een doorsnede van niet meer dan 20 m. De waterval is het spectaculairst aan het einde van de zomer, wanneer de rivier het meeste water bevat.

Binnen de grenzen van het park leent de Oranjerivier zich zowel voor een rustige boottocht als voor een bloedstollende wildwaterervaring. Stroomafwaarts kun je zelfs meerdaagse rafttochten maken.

Door het park loopt de driedaagse Klipspringer Trail, genoemd naar de behendige antilope die in het park leeft.

AUGRABIES FALLS NATIONAL PARK, tel. +27-54-4529200. ACCOMMODATIE. Hutten, cottages, camping en wandelhutten. Reserveren bij SANParks.

RAFTEN, informatie bij Kalahari Adventure Centre, tel. +27-54-4510177. KLIPSPRINGER TRAIL, reserveren bij SANParks. Geopend: apr.–15 okt.

Namaqualand

Nog verder naar het westen kom je in Namaqualand, genoemd naar het Hottentotvolk de Nama. Het grootste gedeelte van het jaar oogt Namaqualand als een echte halfwoestijn met uitgestrekte zanderige vlaktes, waarvan de grijsgroene vegetatie af en toe onderbroken wordt door granieten heuvels. Maar als het in de winter voldoende regent, voltrekt zich een waar natuurwonder. Het eentonige, kale en ongastvrije landschap verandert dan in een kleurrijk bloementapijt. Tussen half augustus en eind september heb je de meeste kans die bloemenpracht in volle glorie te aanschouwen. Er heerst dan een ‘bloemenzoek-cultuur’, bijna vergelijkbaar met het wildkijken in wildparken.

Op verschillende plaatsen in het gebied zijn informatiepunten, waar bekend is waar op dat moment de mooiste bloemenvelden zijn. Let wel op, voor bloemen hoef je niet zo vroeg op pad. Pas als de zon hoog aan de hemel staat, hebben de bloemen hun knoppen helemaal opengevouwen.

Het gebied tussen Garies en Steinkopf heeft over het algemeen de meeste bloemen. Daar bloeien onder meer verschillende soorten madelieven, middagbloemen, violen, geraniums, wilde gladiolen, kruiden en aloë’s.

FLOWER LINE, informatie over bloemenvelden, tel. +27-83-9101028. Geopend: aug.–okt.

Springbok ligt in een gebied met koper- en diamantmijnen. De Bosjesmannen maakten al op kleine schaal gebruik van de kopervoorraden toen de Kaapse gouverneur Van der Stel de aanwezigheid van koper in het gebied rond Springbok aan het einde van de 17de eeuw bevestigde. Springbok is echter vooral in trek als pleisterplaats tussen Namibië en Kaapstad en als ‘bloemenhoofdstad’. Het is een prima uitvalsbasis om de bloemenpracht in de omgeving te bekijken. Ten oosten van het stadje ligt het Goegap Nature Reserve, waar je tussen de wilde bloemen kunt wandelen en een kijkje kunt nemen bij de kwekerij met vetplanten.

TOERISTENBUREAU, naast het postkantoor, tel. +27-27-7182985. GOEGAP NATURE RESERVE, tel. +27-27-7189906. Geopend: 8–16.30 uur.

De kuststrook van Namaqualand is niet aantrekkelijk voor badgasten. Door het koude water van de Benguelastroom is het er vaak mistig en waait er een koude wind. In de lente bloeien ook hier bloemen, maar plaatsen als Port Nolloth en Alexander Bay bestaan alleen bij de gratie van de visserij en de diamantwinning. Een bezoek aan de diamantmijn in Alexander Bay is overigens wel een interessant uitstapje.

DIAMANTMIJN, rondleidingen elke donderdag, reserveren 24 uur van tevoren via tel. +27-27-8311330.

Richtersveld National Park

In het noordwesten van Namaqualand ligt het Richtersveld National Park (1991), een geïsoleerd gebied voor avontuurlijk ingestelde reizigers dat onderdeel is van het Ais Ais Richtersveld Transfrontier Park. Het park, een bergwoestijn met bizarre rotsformaties, heeft uitstekende wandelmogelijkheden.

Het beschermt een unieke woestijnvegetatie – ontstaan door de malmokkie, de zeemist die in de ochtend het land inwaait – en is een van de weinige gebieden waar de halfmensboom voorkomt. Deze eeuwenoude vetplant dankt haar naam aan de Nama’s en herinnert aan de tijd dat deze bevolkingsgroep voor de Duitsers in Zuidwest-Afrika vluchtte. Zij trokken naar het zuiden en zouden zijn veranderd in bomen toen ze de Oranjerivier overtrokken.

De gebruikers van het Richtersveld, een diamantmijn en het nationale park, beschouwen het gebied als gemeenschapsgrond en betalen de oorspronkelijke bewoners, de Nama’s, een bedrag voor het gebruik van hun grond. Deze gebruiken de inkomsten op hun beurt om te investeren in lokale initiatieven om het toerisme te ontwikkelen door de opleiding van gidsen en het ontwikkelen van accommodatie. Bovendien kunnen de lokale keuterboeren het nationale park nog steeds gebruiken als weidegrond voor hun geiten.

De toegang tot het park is beperkt en alleen mogelijk met auto’s met vierwielaandrijving. Door de onherbergzaamheid van het terrein is het raadzaam een lokale gids te huren wanneer je dit park op eigen gelegenheid bezoekt.

RICHTERSVELD NATIONAL PARK. Accommodatie buiten het park: camping, cottage en gastenkamers, reserveren via tel. +27-27-8517026. Beperkte proviand verkrijgbaar in Sanddrif en Sendelingsdrif; benzine in Sendelingsdrif. Accommodatie in het park (cottages en camping) reserveren bij SANParks. Toegang tot het park via het kantoor in Sendelingsdrift (8–16 uur), tel. +27-27-8311506.