9 Het lekkende lijk van de Nieuwe Kerk

De Stille Omgang voert langs de Nieuwe Kerk, gelegen aan de Dam. Deze kerk werd in de 15e eeuw in de Nieuwe Zijde van middeleeuws Amsterdam gebouwd. In 1421 werd de kerk voltooid en had de Maagd Maria als beschermheilige. De kerk kreeg echter al snel een tweede beschermheilige, namelijk Catharina van Alexandrië. Maar waarom dat precies gebeurde, is een groot raadsel…

De Dam, in de 15e eeuw, door overlevering bekend – De Heilige Catharina, beschermheilige van wagenmakers, molenaars en filosofen, is in de 4e eeuw als martelares gestorven. Zij werd door de Romeinen geradbraakt en wordt daarom meestal met dit foltertuig afgebeeld. Een van de verklaringen van het feit dat Catharina als patrones van de Nieuwe Kerk aan Maria werd toegevoegd, is dat Maria alleen niet kon voorkomen dat de kerk werd getroffen door de grote brand van 1452.

Een tweede verklaring is dat de verering van Catharina is begonnen toen de kerk een opmerkelijk reliek in bezit kreeg: een deel van haar gebeente waaruit, volgens de legende, altijd olie zou vloeien.

In de 15e en 16e eeuw was er sprake van een massale toestroom van pelgrims naar haar lekkende resten. Vreemd genoeg is in de bronnen van de 15e eeuw verder niets terug te vinden over hoe de verering rond deze reliek plaatsvond. De Amsterdamse geschiedschrijver Isaäc le Long (1683-1762) neemt aan dat de reliek van Catharina ‘waarschijnlijk op haaren Heyligen dag aan ’t Volk vertoont wierdt’.

Een vermelding dat in de kerk een deel van het gebeente van Catharina bewaard werd, komen we pas tegen na de ‘alteratie’ van 1578. Wallich Sywaertsz schrijft in 1604 in de voorrede van zijn Roomsche Mysteriën: ‘De nieuwe Kercke alhier is Sinte Catharina Patronesse, van gemaeckt: van welckers gebeente het hooch Autaer, als met eene Reliquie voorsien was, gheleyt in een looden Busken met een parkementghen daeromme, waer op stonde: Dit ist ghebeente van Sinte Catharina.’

Ook in het Brabantse Oirschot was er sprake van een vrouw uit wie na haar dood olie vloeide. Het volgende verhaal speelde zich af rond 1600: de jonge non Maria Margaretha van Valkenisse was afkomstig uit een rijk Antwerps gezin en had de opdracht gekregen om midden in het protestantse gebied een karmelietessenklooster te stichten. De karmelietessen proberen te leven in het voetspoor van Jezus Christus door zijn lijden na te volgen. Maria Margaretha nam dat echter nogal letterlijk, door bedorven voedsel te eten en afwaswater te drinken. Dit brak haar uiteindelijk op. Ze verlangde naar het hiernamaals en hoopte te zullen branden voor het altaar van Christus. Ze stierf, niet wetende dat die wens vrij letterlijk in vervulling zou gaan. Want na haar dood lekte een olieachtige substantie uit haar lichaam, dat brandde in een godslamp voor het altaar. Vandaar dat Maria Margaretha in de volksmond ‘de lekkende non’ of ‘olienon’ genoemd wordt.

Met de olie werden vele wonderen verricht. Chirurgijn Fey deed sectie op het lichaam van de non en het mes waarmee hij de incisie maakte, bleek naderhand eveneens een geneeskrachtige werking te hebben. Fey werd later een wereldberoemde arts en had zelfs patiënten aan het Franse Hof van Lodewijk XIV.

Olie speelt een belangrijke rol in de rooms-katholieke kerk. Het chrisma , de ziekenolie en de olie van de geloofsleerlingen vormen samen de drie heilige oliën. Het chrisma wordt op Witte Donderdag door een bisschop gewijd voor de zalving bij doopsel en vormsel. Het wordt ook gebruikt bij de wijding van bijvoorbeeld een kerkgebouw, kerkklok, altaar of een miskelk. De olie voor het heilig oliesel (ziekenzalving) en de olie van de geloofsleerlingen worden niet gewijd, maar gezegend.