Oost-Toscane:
Arezzo en omgeving                       10

In dit hoofdstuk komt de 55 km ten zuidoosten van Florence gelegen stad Arezzo en omgeving ter sprake. Na de bezienswaardigheden van Arezzo komen achtereenvolgens aan de orde: de plaatsen Sansepolcro en Monterchi ten noordoosten van Arezzo, het ten zuiden van Arezzo gelegen Cortona en ten slotte een tocht in noordwestelijke richting naar Florence.

Arezzo

Arezzo ligt op de helling van een heuvel in een vruchtbare streek van Toscane. Omdat de stad dicht bij de passen van de Apennijnen, de Arnovallei, de bovenloop van de Tiber en de vlakte van Valdichiana lag, beheersten de inwoners de weg naar Rome. Daaraan dankt Arezzo zijn langdurige betekenis.

Geschiedenis

Arezzo was een belangrijke Etruskische stad en maakte deel uit van de Etruskische Twaalfstedenbond. In de 3de eeuw moest de stad echter buigen voor de Romeinse troepen. In de Romeinse keizertijd maakte Arezzo een periode van grote bloei door vanwege de vervaardiging van aardewerk, dat in het hele rijk beroemd was.

In de middeleeuwen speelden aanvankelijk de bisschoppen van Arezzo de belangrijkste rol in de stad, maar in 1098 was er voor het eerst sprake van consuls. Ook in deze stad zou op den duur de commune sterker blijken dan de Kerk. In de 13de eeuw beheerste Arezzo een groot gebied, zeer tot ongenoegen van de machtige buur, Florence. De Florentijnen versloegen de inwoners van Arezzo in de bloedige slag bij Campaldino (1289). Arezzo moest op den duur in Florence de meerdere erkennen, wat nog in de hand werd gewerkt door grote onderlinge verdeeldheid. In 1384 werd de stad voor 40.000 goudstukken aan Florence verkocht. De inwoners kwamen tussen 1438 en 1530 nog vier keer tevergeefs in opstand.

Arezzo
Klik op een van de volgende deelkaarten voor een vergroting: linksboven, rechtsboven, linksonder en rechtsonder.

Fresco’s van Piero della Francesca in de San Francesco

Aan de Piazza Francesco ligt de gelijknamige kerk, een gotisch eenschepig bouwwerk van baksteen, met in de façade een prachtig roosvenster met daarop afgebeeld Sint-Franciscus samen met paus Honorius III. Het is gemaakt door een Franse monnik, Guillaume de Marcillat, die in de eerste helft van de 16de eeuw lange tijd in Arezzo heeft gewerkt.

Achter het altaar bevinden zich de beroemde fresco’s van Piero della Francesca, die werd geboren in het nabij Arezzo gelegen Sansepolcro.

De fresco’s werden tussen 1452 en 1456 gemaakt en beelden de legende van het Heilige Kruis uit. Het verhaal is te vinden in de Legenda aurea van Jacobus de Voragine, een in de middeleeuwen populaire reeks heiligenlevens. Aan de rechterwand bovenin stellen de fresco’s de dood van Adam voor, op wiens graf uit het zaad van de boom van de kennis van goed en kwaad de stam groeide waaruit het Heilige Kruis zou zijn gemaakt. Daaronder zie je de aanbidding van het heilige hout en de ontmoetingen tussen de koningin van Sheba en koning Salomo.

Het benedendeel stelt de overwinning van Constantijn bij de Milvische brug voor, die hem in een droom beloofd was. Deze droom staat beneden op de achterwand geschilderd. Het is een nachtscène, waarbij de kunstenaar gebruik heeft gemaakt van het licht dat door het grote raam naar binnen valt. Daarboven staat het vervoer van het hout afgebeeld.

Aan de linkerkant van het raam zie je onderaan de engel die Maria de boodschap geeft dat zij de moeder van God wordt, en daarboven de marteling van een jood. Aan de linkerzijde staat in het midden de ontdekking van het ware kruis afgebeeld, met op de achtergrond een schildering van Arezzo, dat Jeruzalem moet voorstellen. Het onderste deel met de strijd tussen Heraclius en Chosroës en het bovenste deel met daarop de kruisverheffing maken het werk compleet.

Een ander interessant werk in deze kerk is de fresco van Maria-Boodschap, een jeugdwerk van Luca Signorelli, in de kapel links naast het hoofdaltaar. Aan beide zijden van het schip zijn zwaar beschadigde fresco’s te zien en in een nis in de linkermuur zie je een enorm beschilderd kruis.

FRESCO’S VAN PIERO DELLA FRANCESCA. dag. Geopend: 8.30–12 en 14–18.30 uur.

Pieve di Santa Maria

De hoofdstraat van Arezzo, de Corso Italia, leidt naar de Pieve di Santa Maria. Deze kerk, die kortweg ‘de Pieve’ wordt genoemd, is de oudste en beroemdste van de stad. Een Pieve is een doopkerk, waar alle kinderen van een streek werden gedoopt. Het is een romaanse kerk die na 1140 werd gebouwd op de plaats waar eerder een tempel stond. Ze is gewijd aan Maria en de heilige Donatus, wiens relikwie zich in een verguld borstbeeld achter in de kerk bevindt.

De voorgevel is rijk versierd en laat beïnvloeding uit Lucca zien in de bogengangen in drie verdiepingen. Het middelste portaal bezit beeldhouwwerk met voorstellingen van de Maagd, heiligen en de maanden van het jaar. De klokkentoren is het symbool van de stad Arezzo, een toren met ‘honderd gaten’; in werkelijkheid zijn het er twintig minder.

Het interieur is monumentaal, driebeukig en bijna zonder versiering. Typisch romaans zijn de ronde bogen. Het priesterkoor ligt wat hoger boven een crypte. Het drieluik van Pietro Lorenzetti met een madonna en heiligen is het belangrijkste schilderstuk. Het priesterkoor ligt tegen de Piazza Grande aan.

Piazza Grande

De Piazza Grande is een aardig vierhoekig plein waar een fors aantal bouwstijlen te bewonderen is. Aan twee zijden staan middeleeuwse huizen en torens. Aan de derde zijde verheffen zich de abside van de Pieve in romaanse stijl en de Palazzo della Fraternità dei Laici (Paleis van de Lekenbroederschap), dat gebouwd werd in de 14de-16de eeuw. Men begon in gotische stijl en voltooide het in de renaissancistische. De vierde zijde van het plein wordt volledig in beslag genomen door de indrukwekkende Palazzo delle Logge met brede bogen, een werk van de bouwmeester Vasari.

Elke eerste zondag van de maand vindt op het plein een grote antiekmarkt plaats, waar antiquairs uit heel Italië en soms zelfs uit het buitenland aanwezig zijn. Er zijn trouwens erg veel antiekwinkels in de buurt, die uiteraard permanent geopend zijn.

Op de eerste zondag van september speelt zich een groot volksfeest op het plein af, de Giostra del Saracino, een traditie die teruggaat tot de middeleeuwen. Vertegenwoordigers van de vier wijken van Arezzo houden een toernooi, waarbij men probeert om te paard met een lans het midden van een schild te treffen, dat door zogenaamde ‘Saracenen’ wordt gedragen.

Langs de Loggiata di Vasari kom je via een smal straatje in de Via dei Pileati, het verlengstuk van de Corso Italia. Hier ligt de Palazzo Camaini-Albergotti, waarin zich tegenwoordig een archief bevindt, en even verder de Palazzo Pretorio, de huidige stadsbibliotheek. Links om de hoek, in de Via dell’Orto 28, werd waarschijnlijk op 20 juli 1304 de dichter Petrarca geboren ( p. 75). Dat wil zeggen, het huis dat er nu staat is in 1948 opgetrokken op de resten van een gebouw dat in de Tweede Wereldoorlog geheel werd verwoest. Niets herinnert de bezoeker aan Petrarca, maar in het nabijgelegen park, de Passeggio del Prato, dat in de schaduw ligt van het Fortezza Medicea, staat zijn standbeeld. In het huis zetelt tegenwoordig de Accademia Petrarca, die een grote bibliotheek beheert.

Dom en Museo del Duomo

Aan de Piazza della Libertà ligt tegenover de Palazzo del Comune (1333) de dom, een grote kerk uit de 12de eeuw, die tot in de 20ste eeuw regelmatig is vernieuwd. De gevel dateert van het begin van de 20ste eeuw. In de rechterzijmuur is een portaal uit de 14de eeuw met in de timpaan een Madonna met Kind en heiligen.

Omgeving Arezzo
Klik op een van de volgende deelkaarten voor een vergroting: linksboven, rechtsboven, linksonder en rechtsonder.

Binnen, achter het hoofdaltaar, bevindt zich de Arca di San Donato. Hier staat een witte urn op twaalf pilaartjes met reliëfs met afbeeldingen van Sint-Donatus. In het linkerschip is bij de sacristie het grafmonument van bisschop Tarlati, prachtig bewerkt met reliëfs. In het linkerzijschip is de toegang tot een driebeukige kapel, de Capella della Madonna del Conforto, met reliëfs van Andrea della Robbia. Rechts zie je de kruisiging met heiligen afgebeeld en links de boodschap van de engel aan Maria.

In de sacristie is het Museo del Duomo ondergebracht, dat toegankelijk is vanaf het Domplein naast de kerk.

MUSEO DEL DUOMO. Geopend: do.–za. 10–12 uur.

San Domenico

Door de Via Ricasoli en dan rechtsaf door de Via Sassoverde kom je bij de San Domenico. De talrijke fresco’s in de kerk zijn zwaar beschadigd. Pronkstuk is een groot houten kruis dat achter het hoofdaltaar hangt; het is een der vroegste werken van Cimabue.

Casa Vasari

Vlakbij ligt de Casa Vasari aan de Via XX Settembre 55. Dit huis kocht Vasari in 1540. Hij was verantwoordelijk voor de inrichting en de decoratie. De plafonds zijn beschilderd. Aardig is het houten model van de Loggia Vasari, die aan de Piazza Grande staat. Hier is een verzameling schilderijen tentoongesteld, niet alleen van Vasari, maar ook van zijn tijdgenoten

CASA VASARI. Geopend: dag. 9–19., zo. 9–13 uur, di. gesloten.

Galleria e Museo Medioevale e Moderno

De Galleria e Museo Medioevale e Moderno is ondergebracht in de Palazzo Bruni-Ciocchi aan de Via San Lorentino 8. Dit museum bezit een verzameling schilderijen van meesters uit de 13de-19de eeuw. Daarnaast is er een beeldencollectie, voornamelijk uit de 14de en 15de eeuw. Voorts is de majolicacollectie de moeite waard.

GALLERIA E MUSEO MEDIOEVALE E MODERNO. Geopend: dag. 8.30–19.30; ma. gesloten.

Santissima Annunziata

In de Via Garibaldi, staat de Santissima Annunziata, een renaissancekerk uit 1490. Boven het rechterzijportaal is een lunet zichtbaar, een restant van de 13de-eeuwse kerk die hier eerder stond. Het fresco stelt Maria-Boodschap voor. De architect volgde het voorbeeld van Brunelleschi.

Badia

Door de Via Isidoro del Lungo kom je vervolgens bij de Badia van Arezzo, die uit de 13de eeuw stamt en in de 16de eeuw werd verbouwd onder leiding van Vasari. Het hoogaltaar is ook van zijn hand. Let op de imposante schijnkoepel van Andrea Pozzo.

Bezienswaardigheden buiten het centrum

Amfitheater en Archeologisch Museum

In het zuidelijke deel van de stad ligt een Romeins amfitheater, waarvan het grondplan nog goed zichtbaar is. De resten van het theater steken hier en daar omhoog. Aan een zijde bevindt zich het Archeologisch Museum in het voormalige klooster van de olivetanen, dat gebouwd is op de fundamenten van het theater.

Ook in het museum zijn resten van de muren van het amfitheater te zien; ze werden bij de bouw van het museum benut. De collectie bevat geen bijzondere stukken, maar maakt indruk dankzij de grote hoeveelheid voorwerpen, waaronder kleine votiefbeeldjes. Er is een vrij omvangrijke Romeinse verzameling te zien.

ARCHEOLOGISCH MUSEUM. Geopend: 8.30–13.30 uur.

Santa Maria delle Grazie

In het zuidoosten van de stad, op de plek waar in de Romeinse tijd al een heiligdom met een geneeskrachtige bron stond, bevindt zich de Santa Maria delle Grazie. Bernardinus van Siena ( p. 258) verwoestte de heidense relicten in 1428. De gotische kerk werd tussen 1450 en 1454 opgericht. Ervóór bouwde Benedetto da Maiano in 1490 een zuilenhal in renaissancestijl. Het hoofdaltaar is van de hand van Andrea della Robbia.

Sansepolcro en Monterchi

Sansepolcro

Sansepolcro ligt 38 km ten noordoosten van Arezzo in het dal van de Tiber. Hier staan de fabrieken van Buitoni, waar de nationale deegkost wordt geproduceerd. De toerist komt hier echter in eerste instantie voor de nalatenschap van de beroemdste zoon van Sansepolcro: Piero della Francesca ( p. 280). In Arezzo kon je zijn werk al bewonderen, maar zijn geboortestad is ook in het bezit van een kostbare collectie.

Museo Civico

In de prachtige Museo Civico zijn onder andere enkele karakteristieke werken van Piero della Francesca te bewonderen, zoals de Opstanding van Christus en de Madonna van de Barmhartigheid.

MUSEO CIVICO. Geopend: dag. 9.30–13.30 en 14.30–19.30 uur.

Monterchi

In het 17 km zuidelijker gelegen dorp Monterchi staat een fraai klein museum met als topstuk het fresco van Piero della Francesca van de zwangere Madonna. Een foto- en videopresentatie toont de restauratiewerkzaamheden aan het fresco, die inmiddels voltooid zijn. Oorspronkelijk bevond dit fresco zich op het kerkhof van het plaatsje. In 1992 is het daar weggehaald en overgebracht op doek.

MUSEO. Geopend: di.–zo. 9–13 en 14–19 uur.

Castiglion Fiorentino

Halverwege Arezzo en Cortona ligt Castiglion Fiorentino, misschien het uit de oudheid bekende Castula, dat omgeven is door een muur met kantelen. Boven de stad steekt de San Giuliano uit. Het is een 19de-eeuws classicistisch bouwwerk. In de stad is een Pinacoteca op de Piazza del Municipio. Buiten de Porta Romana ligt de achthoekige Madonna della Consolazione uit de 16de eeuw.

PINACOTECA. Geopend: di.–zo. 10–12.30 en 16–18.30 uur.

Cortona

Op een uitloper van de Alta San Egidio verheft zich het ommuurde Cortona, een van de oudste steden van Italië. Boven de stad ligt het Fortezza Medicea. Hier kun je over de vlakte van Valdichiana het Trasimeense Meer zien liggen.

Cortona is een Etruskische stad geweest, die zich in de 4de eeuw v.Chr. aansloot bij Rome. Over de geschiedenis in de Romeinse tijd is betrekkelijk weinig bekend. In de 11de eeuw streed de stad met haar concurrenten in de omgeving. In 1325 greep een lokale adellijke familie de macht. De stad werd door haar aan de koning van Napels verkocht, die Cortona kort daarna (in 1411) doorverkocht aan Florence. De Medici lieten de dwangburcht op het hoogste punt bouwen.

Santuario

In de nabijheid van het fort van de Medici ligt een heiligdom (santuario) van de heilige Margeritha van Cortona (1247–1297). Het gebouw staat op de plaats waar de heilige stierf en dateert van 1856. In het priesterkoor bevindt zich de graftombe, met reliëfs in gotische stijl die taferelen uitbeelden uit het leven van de heilige Margeritha, een werk van de kunstenaars Angelo en Francesco di Pietro uit 1362.

Celle

Op de terugweg naar Cortona voert een zijweg rechtsaf naar de Celle. Dit mooie klooster werd in 1211 gesticht door de heilige Franciscus en in 1537 in gebruik genomen door kapucijner monniken. Het is voor publiek toegankelijk.

Even verder zie je buiten de stadsmuren aan de noordkant van Cortona de Santa Maria Nuova liggen, een renaissancekerk die door Vasari in de 16de eeuw is voltooid.

Intra muros

Binnen de stadsmuren liggen diverse kerken, zoals de San Francesco, de San Niccolò, de Sant’ Antonio, de Sant’ Agostino en de dom, gelegen aan het Domplein, vanwaar je weer een mooi uitzicht hebt over de omgeving. De dom, gewijd aan Maria, werd in de 16de eeuw gebouwd op het fundament van een romaanse kerk. Het interieur is in de 18de eeuw geheel verbouwd.

Museo Diocesano

Tegenover de dom bevindt zich het Museo Diocesano, dat is ondergebracht in de oude Chiesa del Gesù, twee boven elkaar liggende kerken. Het museum bevat werken van de in Cortona geboren schilder Luca Signorelli (1441–1523). Ook is er een prachtig schilderstuk te zien van fra Angelico (1387–1455), Maria-Boodschap, te midden van vele andere. Als je de trap afgaat naar de benedenkerk, zie je in een nis een beschilderd houten kruis uit de 14de eeuw van Pietro Lorenzetti. Wanden en plafond van de benedenkerk zijn beschilderd naar een ontwerp van Vasari.

MUSEO DIOCESANO. Geopend: 10–19, nov.–mrt. 10–17 uur, ma. gesloten.

Palazzo Pretorio

Cortona telt een groot aantal fraaie palazzi. De Palazzo Pretorio (ook Casali genoemd), tussen het Domplein en de Piazza della Repubblica, heeft rechts een gotische gevel en draagt de blazoenen van de heren van Cortona. In dit paleis bevindt zich een museum, dat vanaf de binnenhof via een fraaie buitentrap te bereiken is en een uiterst wonderlijke verzameling herbergt. Er is een kleine Etruskische collectie, met als hoogtepunt een nog volledig gave 16-armige kandelaar. Aan de wanden hangen schilderijen met zowel religieuze als wereldlijke voorstellingen, onder meer van Francesco Signorelli, Pinturicchio en Ghirlandaio. Ook is er een kleine collectie Romeinse inscripties, beeldjes en reliëfwerk, en een zaal vol Egyptische kunst en mummies, die door toedoen van een bisschop uit deze streek vanuit Alexandrië naar Cortona zijn gebracht. Verder zijn er voorwerpen te zien uit de 17de en 18de eeuw. In de grote vergaderzaal komt de Accademia dei Etrusci bijeen, een geleerd genootschap.

MUSEO PALAZZO PRETORIO EN MUSEO DELL’ACCADEMIA ETRUSCA. Geopend: 10–19 uur, ma. gesloten.

Op de Piazza della Repubblica, het centrum van de stad, staat de Palazzo Comunale, gebouwd in de 13de eeuw en voorzien van een toren en een brede trap.

De bovenloop van de Arno

Klooster La Verna

Via de N71 rijd je vanuit Arezzo naar het noorden, richting Bibbiena. Na ongeveer 8 km zie je links de rivier de Arno stromen. Een rustige weg door de Arnovallei leidt naar Rassina.

Hier sla je rechts af voor een bezoek aan het klooster La Verna. Langs Chitignano, een kuurplaats waar mineraalwater wordt geproduceerd, en Chiusi della Verna, dat op een hoogte van 950 m ligt, kun je de Monte Penna beklimmen.

Het klooster La Verna werd in 1213 gesticht door Sint-Franciscus van Assisi. Op 14 september 1224 ontving de heilige hier de stigmata, de wonden van Christus. Het is een bekende pelgrimsplaats. Het kerkje Santa Maria degli Angeli en de kloosterkerk, die enkele werken van Andrea della Robbia herbergt, zijn de moeite waard. Op de plaats waar Sint-Franciscus werd gestigmatiseerd, werd in 1263 het Kerkje van de Stigmata gebouwd, waar nog meer werk van de Della Robbia’s te vinden is. Ook het klooster en de grot waar Franciscus vertoefde, kun je bekijken.

De top van de Monte Penna (op 1283 m) is te voet te bereiken, maar het is een moeizame wandeling tussen beuken en sparren. Tussen de bomen door kun je genieten van prachtige uitzichten. Hier en daar staan stenen huisjes, kleine kapelletjes waarin monniken vroeger in afzondering leefden.

Caprese Michelangelo

Terug in Chiusi della Verna kun je een uitstapje maken naar Caprese Michelangelo. Bewonderaars van Michelangelo kunnen daar het geboortehuis van de kunstenaar bezoeken.

GEBOORTEHUIS MICHELANGELO. Geopend: dag. 9.30–18.30, zo. 9–12 en 15.30–16.30 uur.

In het huis van de burgemeester – de vader van Michelangelo bekleedde ooit dit ambt – is tegenwoordig een klein museum ingericht, waar door middel van foto’s een beeld wordt gegeven van het scheppende genie van de beroemdste dorpeling.

Bibbiena en Santa Maria del Sasso

Via de SS208, een kronkelweg in een prachtige omgeving, daal je af naar Bibbiena, waar in de San Lorenzo bas-reliëfs uit de school van Della Robbia te zien zijn. Tegenover de kerk staat de 16de-eeuwse Palazzo Dovizi. Ten noordoosten van de stad ligt de Santa Maria del Sasso op de plaats waar voorheen de dominicanen van het San Marco-klooster van Florence een hospitium hadden. Zij hadden zich er gevestigd omdat Maria hier in 1347 was verschenen. In 1486 brandde het hospitium af. Nu staan er een hospitium en een renaissancekerk.

Poppi en Camaldoli

De N71 in het Arnodal leidt langs het op een heuvel gelegen Poppi. Hier staat het Castello Pretorio, met een toren en een mooi binnenplein. Het gebouw dateert van de tweede helft van de 13de eeuw.

CASTELLO PRETORIO. Geopend: dag. 9.30–12.30 en 14.30–17.30 uur.

Vanuit Poppi kun je een uitstapje maken naar Camaldoli, dat zijn bestaan dankt aan de heilige Romualdus, die zich hier in 1012 uit de wereld terugtrok en een klooster stichtte. In de hoogtijdagen van het klooster woonden er meer dan duizend monniken.

Boven het klooster ligt de Eremo di Camaldoli, de plaats waar Romualdus zich ooit had gevestigd. De eremo bestaat uit een aantal kloostercellen en een kerk uit de 11de eeuw.

Ongeveer 2 km voorbij Poppi herinnert een zuiltje langs de weg aan de slag op de vlakte van Campaldino, die in 1289 werd uitgevochten door Florence en Arezzo.

Pratovecchio

Even verder kun je rechts afslaan naar Pratovecchio, waar de San Pietro staat. Het is een 12de-eeuwse romaanse kerk die in de plaats kwam van een 8ste-eeuwse voorganger. Na aardbevingen in de 17de en 18de eeuw werd de kerk aan de voorzijde ingekort.

Vallombrosa

De N71 is zeer kronkelig en bereikt een hoogte van 1200 m; de omgeving is prachtig. Bij het bord dat de afslag naar Vallombrosa aanduidt, verlaat je de weg. De fraai gelegen abdij Vallombrosa werd in 1036 gesticht door San Giovanni Gualberto. De campanile dateert uit de 13de eeuw, de andere toren uit de 15de eeuw en de rest van de gebouwen uit de 16de en 17de eeuw. Het klooster, dat het centrum werd van de vallombrosiaanse orde, werd in 1866 gesloten.

Via Pelago rijd je ten slotte door naar Pontassieve. Daar ligt de brug over de Sieve, een rivier die hier in de Arno uitstroomt. Van dit punt is het nog ongeveer 20 km naar Florence.