3
Pas op voor valkuilen

ANGST BESTRIJDEN EN ONTSNAPPEN AAN EEN
VERLAMMENDE SITUATIE

Er zijn veel misstappen begaan door stil te blijven staan.

– GELUKSKOEKJE

Je moet je angst benoemen voordat je hem kunt uitbannen.

– YODA UIT STAR WARS: The Empire Strikes Back

Rio de Janeiro, Brazilië

Nog zes meter te gaan.

‘Rennen! Rennen!’ Hans sprak geen Portugees, maar de betekenis was glashelder – de lucht in. Zijn sneakers landden stevig op de uitstekende rots en hij duwde zijn borst naar voren, richting duizend meter ledigheid.

Bij de laatste stap hield hij zijn adem in en door de angst verloor hij bijna zijn bewustzijn. Zijn blik concentreerde zich op één enkel lichtpunt en toen… zweefde hij. Het overweldigende blauw van de horizon raakte zijn gezichtsveld direct nadat hij besefte dat de opwaartse thermaalstroom hem en de vleugels van zijn paraglider had opgetild. De angst lag achter hem op de bergtop, en zo'n duizend meter boven het schitterende groene regenwoud en de ongerepte witte stranden van Co-pacabana zag Hans Keeling het licht.

Dat was op zondag.

Op maandag keerde Hans terug naar het advocatenkantoor in Century City, de luxe ondernemingsbuurt in Los Angeles waar hij werkte, om, met een opzegtermijn van drie weken, zijn ontslag in te dienen. Al bijna vijf jaar lang hoorde hij 's ochtends zijn wekker afgaan met hetzelfde angstaanjagende beeld voor ogen: moet ik dít nog 40 tot 45 jaar doen? Hij had ooit een keer op kantoor onder zijn bureau geslapen nadat hij een project maar half af had gekregen, zodat hij er meteen mee verder kon toen hij de volgende ochtend wakker werd. Diezelfde ochtend had hij zichzelf een belofte gedaan: nog twee keer zoiets en ik ben hier weg. Die derde keer kwam de dag voordat hij op vakantie naar Brazilië ging.

We doen onszelf allemaal dit soort beloften, en Hans had het ook al eerder gedaan, maar op de een of andere manier was het nu anders. Hij was anders. Hij had zich iets gerealiseerd terwijl hij in langzame cirkels richting de aarde zweefde – risico's waren niet zo angstaanjagend als je ze eenmaal genomen had. Zijn collega's zeiden precies wat hij verwacht had: hij gooide zomaar alles weg. Hij was een advocaat op weg naar de top – wat wilde hij in godsnaam nog meer?

Hans wist niet precies wat hij wilde, maar hij had eraan geroken. Wel wist hij wat hem hartgrondig verveeld had, en hij had er genoeg van. Niet meer zijn dagen doorbrengen als een levende dode, geen etentjes meer waarbij zijn collega's hun auto's met elkaar vergeleken, kickend op een nieuw gekochte BMW, totdat iemand een nog duurdere Mercedes kocht. Het was afgelopen.

Onmiddellijk vond er een vreemde verandering plaats – Hans had, voor het eerst in lange tijd, vrede met zichzelf en met wat hij aan het doen was. Hij was altijd doodsbang geweest voor turbulentie tijdens het vliegen, alsof hij bang was om te sterven zonder echt te hebben geleefd, maar hij kon nu slapend als een roos door een noodweer vliegen. Heel vreemd, inderdaad.

Meer dan een jaar later kreeg hij nog steeds ongevraagd banen aangeboden van advocatenkantoren, maar tegen die tijd was hij begonnen met Nexus Surf, een eersteklas surfonderneming in een tropisch paradijs genaamd Florionapolis in Brazilië. Hij had zijn droomvrouw ontmoet – Tatjana, een meisje uit Rio met een karamelkleurige huid – en bracht het grootste deel van zijn tijd relaxend onder de palmbomen door, of hij bezorgde klanten de tijd van hun leven.

Was hij daar nu zo bang voor geweest?

Tegenwoordig ziet hij zijn vroegere zelf vaak terug in de overwerkte, weinig genietende professionals die hij mee het water op neemt. Wachtend op de golf komen dan de echte emoties los: ‘God, ik wou dat ik kon doen wat jij doet.’ Zijn antwoord is altijd hetzelfde: ‘Dat kun je.’

De ondergaande zon wordt weerspiegeld door het wateroppervlak en vormt een zenachtige achtergrond voor een boodschap waarvan hij de strekking zelf heeft ondervonden: het is geen kwestie van opgeven als je je huidige loopbaan voor onbepaalde tijd stilzet. Hij zou zijn juridische carrière zo weer kunnen oppakken, maar dat is wel het laatste waar hij aan denkt. Terwijl ze na een fantastische sessie terugpeddelen naar het strand, krijgen zijn klanten zichzelf weer in de hand en hervinden ze hun zelfbeheersing. Ze zetten voet aan wal en de realiteit slaat weer genadeloos toe: ‘Dat zou ik ook wel willen, maar ik kan niet zomaar alles weggooien.’

Dan moet Hans lachen.

De kracht van pessimisme: je ergste nachtmerrie
onder ogen zien

Daden leiden misschien niet altijd tot geluk, maar er bestaat geen geluk zonder daden.

Als mensen de keuze hebben tussen iets doen of niet, iets nieuws proberen of niet, dan kiezen ze meestal voor niet. Dat geldt ook voor mensen die zichzelf als moedig beschouwen. Onzekerheid en de kans op mislukking kunnen angstaanjagend grote beren op de weg zijn. De meeste mensen geven de voorkeur aan ongelukkig zijn boven onzeker zijn. Jarenlang heb ik me doelen gesteld en besloten om een andere richting in te slaan, maar van geen van beide kwam ooit iets terecht. Ik was net zo onzeker en bang als de rest van de mensheid.

De oplossing, die eigenlijk heel simpel was, kwam vier jaar geleden toevallig op mijn pad. Op dat moment had ik meer geld dan ideeën om het aan uit te geven – ik verdiende ongeveer 70.000 dollar per maand – en ik voelde me totaal ellendig, ellendiger dan ooit tevoren. Ik had geen tijd en ik werkte me kapot. Ik was mijn eigen bedrijf begonnen en ik kwam er al snel achter dat het vrijwel onverkoopbaar was. Oeps. Ik voelde me gevangen in de situatie, maar vooral dom. Ik dacht dat ik het wel zou kunnen oplossen. Hoe kon ik zo stom zijn? Waarom lukt het me niet? Recht je rug en houd op met dat ge… (krachtterm naar keuze)! Wat was er toch met me aan de hand? Eerlijk gezegd was er niets met me aan de hand. Ik liep niet tegen mijn eigen grenzen op; ik liep tegen de grenzen van mijn ondernemingsplan op. Het lag niet aan de bestuurder, maar aan het voertuig.

Als gevolg van cruciale fouten in de beginfase zou ik het nooit kunnen verkopen. Alle toverkracht van de wereld, of de hulp van een superbrein, zou me niet kunnen helpen. Mijn kindje had ernstige aangeboren gebreken. De vraag was dus: hoe kom ik van deze Frankenstein af, hoe kan ik hem zelfredzaam maken? Hoe bevrijd ik me uit de klauwen van mijn werkverslaving en van de angst dat mijn project instort als ik er niet vijftien uur per dag aan werk? Hoe kon ik ontsnappen uit deze zelfgecreëerde gevangenis? Door op reis te gaan, besloot ik. Een sabbatical van een jaar om een wereldreis te maken.

Ik ging dus op reis, toch? Daarover later meer. Eerst vond ik het nodig om nog een halfjaar met mijn schaamte, gêne en boosheid te worstelen, terwijl ik in eindeloze kringetjes ronddraaide en bedacht waarom mijn vluchtfantasie over reizen nooit werkelijkheid zou worden. Absoluut een van mijn productievere perioden.

Toen, op een dag, zwelgend in voorstellingen over de omvang van mijn toekomstig lijden, kreeg ik een fantastisch idee. Het was het absolute hoogtepunt van een toch al zo zorgeloze periode: waarom onderzoek ik niet hoe mijn nachtmerrie er precies uit zou zien – wat is het ergste wat er als gevolg van mijn reis zou kunnen gebeuren?

Nou, mijn bedrijf zou natuurlijk op de fles kunnen gaan terwijl ik aan de andere kant van de wereld zat. Zeker niet onmogelijk. Een brief met een juridische strekking zou per ongeluk niet doorgestuurd kunnen worden, zodat ik een proces aan mijn broek zou krijgen. Mijn bedrijf zou gesloten worden en de inventaris zou verkommeren terwijl ik eenzaam en ellendig aan een koude Ierse kust uit mijn neus zit te eten. Huilend in de regen, stelde ik me zo voor. Mijn banksaldo zou met 80 procent naar beneden tuimelen en natuurlijk zouden mijn auto en mijn motor uit de opslag gestolen worden. Verder is het niet ondenkbaar dat er iemand vanaf een balkon van een flatgebouw op mijn hoofd zou spugen terwijl ik mijn etensresten deel met een zwerfhond die daarvan zou schrikken en me keihard in mijn gezicht zou bijten. God, wat is het leven toch een tranendal.

Angst benoemen = angst overwinnen

Trek een paar dagen uit waarop je tevreden zult zijn met de karigste en goedkoopste kost, met versleten en ruwe kledij, en zeg tegen jezelf: ‘Is dit nu de toestand die ik zo gevreesd heb?’

– SENECA

Toen gebeurde er iets geks. Tijdens mijn niet-aflatende pogingen om mezelf de put in te praten, begon ik de dingen ineens van een andere kant te zien. Toen ik me eenmaal mijn nachtmerrie, mijn worstcasescenario voor de geest had gehaald en mijn vage angst en onbehagen onder ogen had gezien, ging ik me minder zorgen maken over de reis. Ik bedacht simpele stappen waardoor ik mijn resterende middelen kon veiligstellen en de draad weer kon oppakken, mocht het noodlot toeslaan. Als het moest kon ik altijd nog een tijdje achter de bar gaan staan om de huur te betalen. Ik kon wat meubels verkopen en minder uit eten gaan. Ik kon lunchgeld stelen van de kleuters die elke ochtend op weg naar school langs mijn huis liepen. De mogelijkheden waren eindeloos. Ik besefte dat het niet zo moeilijk zou zijn om later de draad weer op te pakken, laat staan om te overleven. Geen van mijn doemscenario's zou fataal blijken – bij lange na niet. Niet meer dan rimpelingen in de vijver.

Ik werd me ervan bewust dat mijn zogenaamde ‘worstcasescenario’ op een schaal van 1 tot 10, waarbij 1 niets en 10 permanent levensveranderend is, een tijdelijk effect van 3 of 4 zou hebben. Ik denk dat dit voor de meeste mensen en voor de meeste schijnbaar onoverkomelijke rampen geldt. Vergeet niet dat we het hebben over een nachtmerrie met een kans van 1 op een miljoen. Als het daarentegen zou resulteren in de best denkbare of zelfs maar een kansrijke afloop, zou dat zomaar een permanent positief levensveranderend effect van 9 of 10 op diezelfde schaal kunnen hebben.

Met andere woorden, ik riskeerde een onwaarschijnlijke en tijdelijke negatieve 3 of 4 voor een waarschijnlijke en permanente positieve 9 of 10. En met een beetje extra werk zou ik mijn oude trouwe workaholicgevangenis zo weer op poten hebben. Dit leidde uiteindelijk tot een belangrijk inzicht: er waren vrijwel geen risico's, maar er was wel een enorm, positief levensveranderend potentieel en ik zou mijn oude werk zo weer kunnen oppakken zonder veel harder te werken dan ik toch al deed.

Toen nam ik de beslissing om op reis te gaan en ik kocht een enkele reis Europa. Ik begon plannen te maken voor mijn avontuur en ruimde fysieke en psychologische obstakels uit de weg. Geen van mijn rampenfantasieën kwam uit en mijn leven lijkt sindsdien wel een sprookje. Het bedrijf draaide beter dan ooit en ik dacht er nauwelijks aan terwijl het toch gedurende vijftien maanden mijn reis om de wereld, in stijl, financierde.

Angst vermomd als optimisme

Er is geen verschil tussen een pessimist die zegt: ‘O, doe er maar niets aan, het heeft toch geen zin’ en een optimist die zegt: ‘O, je hoeft er niets aan te doen, het komt toch wel goed.’ In beide gevallen gebeurt er niets.

– YVON CHOUINARD⁶, oprichter van het bedrijf Patagonië

Angst manifesteert zich op allerlei manieren, en meestal noemen we het anders. Angst roept namelijk nogal wat angst op. Veel mensen vermommen het daarom als iets anders: optimistische ontkenning.

De meeste mensen die hun baan niet opzeggen, cultiveren de gedachte dat hun situatie na verloop van tijd beter zal worden of dat hun inkomen zal stijgen. Dit lijkt acceptabel en is een verleidelijke zinsbegoocheling als een baan saai en weinig inspirerend is en niet de hel op aarde. Als je je in een hel op aarde bevindt, ben je wel gedwongen om in actie te komen, maar alles wat minder erg is, kun je met wat slimme rechtvaardigingen wel uitzitten.

Denk je echt dat het wel beter zal worden of is het wishful thinking, een excuus om niet in actie te hoeven komen? Als je er echt op vertrouwde dat het wel beter zou worden, zou je je dan zo veel vragen stellen? Normaal gesproken niet. Dit is angst voor het onbekende vermomd als optimisme.

Ben je nu beter af dan een jaar geleden, een maand geleden of een week geleden?

Zo niet, dan zal het niet vanzelf beter worden. Als je jezelf voor de gek houdt, wordt het tijd om daarmee te stoppen en de stap te wagen. Als je niet toevallig James Dean heet, is het leven een langdurige kwestie. Je hele werkende leven – 40 tot 50 jaar – van negen tot vijf is verdomd lang als de hulptroepen niet komen opdagen. Ongeveer vijfhonderd maanden aan één stuk.

Hoeveel heb je er nog te gaan? Wordt het geen tijd om de schade te beperken?

V&O VRAGEN EN OPDRACHTEN

Ik ben een oude man en ik heb vele problemen gekend, maar de meeste daarvan hebben nooit plaatsgevonden.

– MARK TWAIN

Als je het eng vindt om de stap te nemen of je stelt het uit angst voor het onbekende steeds uit, dan volgt hier een tegengif. Schrijf je antwoorden op en onthoud dat veel nadenken minder productief is dan gewoon je gedachten uitbraken op papier. Schrijf en verbeter niets – mik op kwantiteit. Trek voor ieder antwoord een paar minuten uit.

1. Beschrijf je nachtmerrie. Wat is het allerergste wat er zou kunnen gebeuren als je werkelijk zou doen wat je overweegt te doen? Welke twijfels, angsten en ‘ja, maars’ komen er bij je op als je nadenkt over de grote veranderingen die je zou kunnen – of moeten – doorvoeren? Stel ze je tot in de kleinste details voor. Zou het het einde van je leven betekenen? Hoe ernstig zouden de gevolgen zijn, als die er al zijn, op een schaal van 1 tot 10? En zouden ze wel blijvend zijn? Hoe waarschijnlijk is het dat ze ook echt zouden plaatsvinden?

2. Wat zou je kunnen ondernemen om de schade te herstellen of om de zaken weer op de rails te krijgen, al is het maar tijdelijk? De kans is groot dat dat gemakkelijker is dan je denkt. Hoe kun je de toestand weer onder controle krijgen?

3. Wat zijn de resultaten of de voordelen, zowel de tijdelijke als de blijvende, van meer waarschijnlijke scenario's? Wat zijn de waarschijnlijke of zekere positieve gevolgen, nu je je nachtmerrie hebt beschreven, zowel intern (zelfvertrouwen, gevoel voor eigenwaarde) als extern? Hoe groot zouden deze gevolgen zijn op een schaal van 1 tot 10? Hoe waarschijnlijk is het dat je op zijn minst een redelijk resultaat zou kunnen voortbrengen? Hebben minder intelligente mensen dit eerder gedaan en het voor elkaar gekregen?

4. Als je vandaag ontslagen zou worden, wat zou je dan doen om je zaakjes financieel onder controle te krijgen? Stel je dit scenario voor en loop de vragen 1 tot en met 3 nog eens door. Als je je baan opzegt om andere mogelijkheden uit te proberen, hoe kun je dan later weer terugkeren naar je oorspronkelijke loopbaan als dat absoluut noodzakelijk is?

5. Wat stel je uit omdat je bang bent? Meestal vrezen we juist de dingen die we juist zouden moeten doen. Dat ene telefoontje, dat ene gesprek, wat het ook is – de angst voor het ongewisse weerhoudt ons ervan om te doen wat we eigenlijk zouden moeten doen. Beschrijf de slechts denkbare afloop, accepteer die en doe wat je moet doen. Ik zal nog één keer herhalen wat je eigenlijk op je voorhoofd zou moeten laten tatoeëren: Meestal vrezen we juist de dingen die we juist zouden moeten doen. Ik heb wel eens horen zeggen dat je iemands succes in het leven kunt afmeten aan het aantal ongemakkelijke gesprekken dat hij bereid is te voeren. Neem je voor om elke dag één ding te doen waar je tegen opziet. Ik heb mezelf dit aangeleerd door te proberen contact te zoeken met beroemdheden en bekende zakenlieden om hun om advies te vragen.

6. Wat kost het je – financieel, emotioneel en fysiek – als je de te ondernemen actie uitstelt? Schat niet alleen de potentiële nadelen van je acties in. Het is even belangrijk om de torenhoge kosten van niets ondernemen te bepalen. Als je niet achter de dingen aangaat waar je enthousiast van wordt, waar sta je dan over een, vijf of tien jaar? Hoe zul je je voelen als je je leven nog eens tien jaar hebt laten bepalen door omstandigheden, zonder de dingen te doen die je voldoening zouden geven? Als je je de komende tien jaar probeert voor te stellen en je weet honderd procent zeker dat het een periode van teleurstelling en spijt zal zijn, en als we een risico definiëren als ‘de mogelijkheid van een onomkeerbaar negatief resultaat’, dan is geen actie ondernemen het grootste risico.

7. Waar wacht je nog op? Als je deze vraag niet kunt beantwoorden zonder terug te grijpen op het concept van goede timing dat we eerder hebben verworpen, is het antwoord eenvoudig: je bent bang, net als de rest van de mensheid. Stel de kosten van niet-veranderen vast, wees je bewust van de onwaarschijnlijkheid en de mogelijkheid tot herstel van de meeste misstappen en oefen je in een belangrijke gewoonte die succesvolle mensen met veel plezier in de praktijk brengen: kom in actie.

__________________

6. www.tpl.org/tier3–cd.cfm?content–item–id=5307&folder–id=1545.