15

Alles was weer in orde. Connie zat gepoederd en stijf rechtop in haar schommelstoel en keek Smiley weer net zo strak aan als toen hij voor het eerst de kamer was binnengekomen. Hilary had haar gekalmeerd, Hilary had haar ontnuchterd en Hilary stond nu achter haar, met haar handen in Connie's nek, de duimen naar binnen, terwijl ze haar zachtjes masseerde.

'Een kleine aanval van timor mortis, schat, ' verklaarde Connie. 'Die kwakzalver schrijft me valium voor, maar ik ben nu eenmaal een ouwe dwaas en ik heb liever een flinke borrel. Maar dat zul je toch niet tegen Saul Enderby zeggen als je verslag aan hem uitbrengt, lieverd?'

'Nee, natuurlijk niet. '

'Wanneer moet je trouwens verslag uitbrengen, schat?'

'Zo gauw mogelijk, ' zei Smiley.

'Vanavond, als je thuiskomt?'

'Dat hangt ervan af wat ik te vertellen heb. '

'Con heeft het allemaal opgeschreven, weet je, George. Het rapport van die ouwe dwaas over de hele zaak was uiterst volledig, zou ik zeggen. En erg gedetailleerd. Met een heleboel extra informatie, dit keer. Maar je hebt er kennelijk niet in gekeken. ' Smiley zei niets. 'O, ze zijn zoek, of vernietigd? Opgegeten door de motten. Of heb je geen tijd gehad? Wel, wel. En jij stelde altijd zo'n prijs op een goede documentatie. Hoger, Hils, ' beval ze, zonder haar glinsterende ogen ook maar een moment van Smiley af te wenden. 'Hoger, schat. Die plek waar de nekwervels in de amandelen vastlopen. '

Smiley ging op de oude rieten sofa zitten.

'Ik was dol op dat soort dubbele spelletjes, ' bekende Connie dromerig, terwijl ze haar hoofd heen en weer wiegde om Hilary's handen te liefkozen. 'Nietwaar, Hils? Je kon er al het menselijke leed en geluk in vinden. Maar daar weet jij natuurlijk niets meer van, hè? Niet sinds bij jou alle stoppen zijn doorgeslagen. '

Ze richtte zich weer tot Smiley: 'Zal ik doorgaan, schatje?' vroeg ze, op de toon van een hoertje uit het East End.

'Als je het nog even in het kort zou willen vertellen, ' zei Smiley. 'Maar niet als je —'

'Waar waren we ook weer? O ja. In dat vliegtuig, samen met het Rossige Varken. Hij is op weg naar Wenen en staat net met zijn varkenspoten in een trog met bier. Hij kijkt op en wie ziet hij daar voor zich staan, als zijn vleesgeworden slechte geweten? Zijn goede oude vriend van vijfentwintig jaar geleden — onze kleine Otto, grijnzend van oor tot oor. Maar wat gaat er nu door Broeder Kirov geboren Kursky heen, vragen we ons af, aangenomen dat er iets door hem heen gaat. Weet Otto het, vraagt hij zich af, weet Otto dat ik zo onaardig ben geweest om hem naar de Goelag Archipel te laten sturen? Dus wat doet hij?'

'Nou, wat doet hij?' vroeg Smiley, zonder te reageren op haar schertsende toon.

'Hij besluit tot een hartelijk welkom, schat. Nietwaar, Hils? Hij laat kaviaar aanrukken en zegt "God zij dank". ' Ze fluisterde iets, Hilary boog zich naar voren om het te kunnen verstaan, en giechelde toen. '"Champagne!" roept hij. En, bij God, ze drinken champagne, hij betaalt ervoor, ze maken samen de fles leeg, ze nemen een taxi naar de stad en nemen zelfs nog een borrel in een café voordat het Rossige Varken zich weer aan zijn duistere zaakjes moet gaan wijden. Kirov is namelijk erg gesteld op Otto, ' hield Connie vol. 'Hij houdt van hem, nietwaar, Hils? Een stellletje gekken, net als wij. Otto is sexy, Otto is geestig, Otto is een stuk, Otto is anti-autoritair en Otto is beweeglijk — alles wat het Rossige Varken nooit zal kunnen zijn, nog in geen duizend jaar! Waarom dachten ze op de vijfde verdieping eigenlijk altijd dat mensen maar één motief konden hebben?'

'Dat heb ik nooit gezegd, ' ontkende Smiley heftig.

Maar Connie had het weer tegen Hilary, niet tegen Smiley. 'Kirov verveelde zich, schat. Otto betekende het leven voor hem. Net als jij voor mij. Jij bent de vonk in mijn bestaan, hè liefje? Dat had Kirov niet belet om hem te verraden, maar dat is alleen maar menselijk. '

Nog steeds zachtjes heen en weer wiegend achter Connie's rug knikte Hilary vaag, alsof ze het daar wel mee eens was.

'En wat betekende Kirov voor Otto Leipzig?' vroeg Smiley.

'Haat, lieve schat, ' antwoordde Connie, zonder enige aarzeling. 'Pure, onversneden haat. Eerlijke echte walging. Haat en geld. Dat waren Otto's beste motieven. Otto had altijd het gevoel gehad dat hij nog een schuld te vereffenen had voor al die jaren dat hij in de bak had gezeten. En hij wilde ook wraak nemen voor dat meisje. Zijn grote droom was om Kirov geboren Kursky er ooit nog eens voor veel geld bij te lappen. Héél veel geld. En het dan uit te geven. '

De woede van een kelner — dacht Smiley, die weer aan de foto moest denken. Hij zag de hotelkamer bij het vliegveld weer voor zich, met dat Schotse behang, en hij hoorde weer Otto's kalme Duitse stem met die liefkozende ondertoon; hij herinnerde zich weer zijn bruine, starende ogen die het vuur van zijn ziel verrieden.

Na die ontmoeting in Wenen, zei Connie, hadden de twee mannen afgesproken elkaar in Parijs weer te zien, en Otto was zo verstandig de zaak niet te overhaasten. In Wenen had hij geen enkele vraag gesteld waartegen het Rossige Varken bezwaar had kunnen maken. Otto was een vakman, zei Connie. Hij had gevraagd of Kirov getrouwd was, en bij die vraag had Kirov een weids armgebaar gemaakt en gebruld van het lachen — het was duidelijk dat hij zijn huwelijk niet serieus nam. Getrouwd, maar zijn vrouw woont in Moskou, had Otto gerapporteerd. En dus was het nog gemakkelijker om hem in de val te laten lopen. Kirov had Leipzig gevraagd wat hij tegenwoordig deed voor de kost, en Leipzig had met veel bravoure gezegd dat hij iets 'in import en export' deed en laten doorschemeren dat hij hier en daar wat scharrelde, dan weer in Wenen, dan weer in Hamburg. Uiteindelijk had Otto er een maand de tijd voor genomen — na vijfentwintig jaar kon hij het zich veroorloven nog even te wachten, zei Connie — en de Fransen rapporteerden dat Kirov in de loop van die maand drie keer een oudere Russische emigré had benaderd: een taxi-chauffeur, een winkelier en een restauranthouder, die alle drie nog familie in de Sovjetunie hadden. Hij bood hun aan om brieven, boodschappen en adressen door te geven. Zelfs was hij bereid om geld mee te nemen en — als het niet om al te grote pakjes ging — cadeaus. En natuurlijk zou hij dan weer wat mee terug nemen als hij weer in Parijs kwam. Maar niemand ging op zijn voorstellen in. In de loop van de vijfde week belde Otto hem op in zijn flat, zei dat hij juist met het vliegtuig uit Hamburg was aangekomen en stelde voor om samen de stad in te gaan. Toen ze zaten te eten kondigde Otto op het juiste moment aan dat hij Oleg de hele nacht zou vrijhouden. Hij had juist een aardige slag geslagen met een bepaald transport naar een bepaald land en hij bulkte van het geld.

'Dat was het lokaas dat we voor hem hadden bedacht, schat, ' zei Connie eindelijk weer rechtstreeks tegen Smiley. 'En het Rossige Varken hapte meteen, zoals ze dat immers altijd doen, de onnozele halzen, als zalmen naar een kunstvlieg. '

Wat voor transport, had Kirov gevraagd, en naar welk land? Als antwoord had Leipzig een haakneus in de lucht getekend en was hij in lachen uitgebarsten. Kirov had meegelachen, maar het was duidelijk dat hij meteen geïnteresseerd was. Naar Israël, had hij gezegd; wat voor soort transport dan? Weer had Otto een gebaar in Kirovs richting gemaakt, alsof hij een trekker overhaalde. Wapens naar Israël, had Kirov stomverbaasd gevraagd, maar Leipzig was handig genoeg geweest om niets meer los te laten. Ze gingen wat drinken, kwamen in een stripteasetent terecht en haalden oude herinneringen op. Kirov had het zelfs nog over hun gezamenlijke vriendinnetje en vroeg of Leipzig soms wist wat er van haar geworden was. Leipzig zei dat hij geen idee had. Vroeg in de ochtend had Leipzig voorgesteld om een paar meiden op te pikken en naar zijn flat te gaan, maar tot zijn teleurstelling had Kirov geweigerd; niet in Parijs, had hij gezegd — veel te gevaarlijk. In Wenen of in Hamburg, best. Maar niet in Parijs. Toen het tijd werd voor het ontbijt namen ze dronken afscheid van elkaar en was het Circus zo'n honderd pond armer.

'En toen brak bij ons de burgeroorlog uit, ' zei Connie, opeens van onderwerp veranderend. 'De Grote Discussie op het Hoofdkantoor. Discussie — m'n reet. Jij was er niet, Saul Enderby stak er zijn deftige neus in en de rest liet zich meteen inpakken — zo is het gegaan. ' Ze zette weer een bekakte stem op: '"Otto Leipzig neemt een loopje met ons... We hebben nog geen toestemming van de Fransen voor deze operatie... Buitenlandse Zaken maakt zich zorgen over de mogelijke implicaties... Kirov is niet wat hij lijkt - het is doorgestoken kaart... De Riga Groep is een veel te zwakke basis voor een operatie van deze omvang... " Waar zat jij, trouwens? Zeker weer in dat verrekte Berlijn, of niet?'

'Hong Kong. '

'O, daar, ' zei ze vaag en zakte toen weer terug in haar stoel, met haar ogen half dicht.

Smiley had Hilary weggestuurd om thee te gaan zetten en ze was nu met kopjes en borden in de weer aan de andere kant van de kamer. Hij keek naar haar en vroeg zich af of hij haar moest roepen. Ze stond precies zoals hij haar die laatste avond bij het Circus had gezien, toen ze hem erbij hadden gehaald — met haar vuist tegen haar mond om een geluidloze schreeuw te onderdrukken. Hij had toen nog laat zitten werken — ja, het was net in die tijd geweest dat hij zijn reis naar Hong Kong had voorbereid — toen opeens zijn telefoon ging en een mannenstem hem gespannen had gevraagd om onmiddellijk naar de code-kamer te komen. Dringend, meneer Smiley. Even later had hij zich door de kale gang gehaast, in het gezelschap van twee bezorgde conciërges. Ze hadden de deur voor hem opengegooid en zich op de achtergrond gehouden toen hij naar binnen ging. Meteen had hij de kapotgeslagen apparatuur gezien, de dossiers, de systeemkaarten en telegrammen die door de hele kamer verspreid lagen als vuilnis op een voetbalveld, en de schuttingtaai die met lippenstift op de muur was geschreven. En te midden van de chaos Hilary zelf, de schuldige, in dezelfde houding als nu, terwijl ze wanhopig door de dikke netgordijnen naar de bleke hemel staarde. Hilary, onze Vestaalse maagd, de welopgevoede Hilary, onze Circusbruid.

'Wat spook je verdomme uit, Hils?' riep Connie op ruwe toon vanuit haar schommelstoel.

'Ik ben thee aan het zetten, Con. George wil een kopje thee. '

'Wat kan het mij verdomme schelen wat George wil, ' vloog ze plotseling op. 'George hoort bij de vijfde verdieping. George heeft die zaak met Kirov geblokkeerd, en nu probeert hij de schade weer te herstellen — een oude man, in zijn dooie eentje. Waar of niet, George? En hij heeft me zelfs voorgelogen over die ouwe Vladimir, die op Hampstead Heath tegen een kogel is opgelopen volgens de kranten — die hij kennelijk niet leest, evenmin als mijn rapporten!'

Ze dronken thee. Het begon te regenen. De eerste harde druppels kletterden al op het houten dak.

Smiley had al zijn charme in de strijd geworpen, Smiley had haar gevleid, Smiley had haar zo ver gekregen dat ze weer door wilde gaan. Hij had nu de helft van het verhaal gehoord en rustte niet voordat ze hem alles zou hebben verteld.

'Ik moet alles weten, Con, ' herhaalde hij. 'Je moet me alles vertellen, precies zoals je het je herinnert, ook al is de afloop pijnlijk. '

'Ja, die afloop is verdomd pijnlijk, ' zei ze scherp.

Maar haar stem, haar gezicht en haar heldere geheugen begonnen snel minder te worden en hij wist dat het een race tegen de klok was.

Nu was het Kirovs beurt geweest voor een klassieke zet, zei ze vermoeid. Toen ze elkaar een maand later in Brussel weer hadden ontmoet begon Kirov nog eens over die wapens voor Israël en zei dat hij het daar toevallig over had gehad met een vriend van de afdeling Handelsbetrekkingen van de ambassade, die meewerkte aan een speciale studie over de Israëlische militaire geldhuishouding, en zelfs een budget voor enig onderzoek beschikbaar had. Zou Leipzig niet bereid zijn — nee, serieus, Otto! — om eens met die man te praten of, nog beter, het verhaal gewoon hier en nu aan zijn oude vriend Oleg te vertellen, die er dan nog een goede beurt mee zou kunnen maken? Otto vond het best, 'zolang het maar schuift en niemand er last mee krijgt. ' Vervolgens hing hij ernstig een paar mooie verzinsels op, die door Connie en de Sectie Midden-Oosten waren bedacht — natuurlijk geen leugens, maar feiten die gecontroleerd konden worden, maar waar niemand veel mee opschoot. Kirov schreef het allemaal plechtig op, hoewel ze allebei heel goed wisten — zoals Connie zei — dat noch Kirov, noch zijn opdrachtgever, wie dat ook mocht zijn, ook maar enig belang stelde in Israël, wapens, transporten, of de militaire geldhuishouding van het land — op dit moment niet, tenminste. Kirov probeerde alleen maar een samenzweerderige stemming te creëren, wat ook duidelijk bleek uit hun volgende ontmoeting in Parijs; Kirov wendde groot enthousiasme voor het rapport voor en stond erop dat Otto er vijfhonderd dollar voor zou aannemen — waar hij dan natuurlijk wel een kwitantie voor moest tekenen, wat slechts een kleine formaliteit was. En toen Otto dat eenmaal had gedaan wond Kirov er verder geen doekjes meer om, maar vroeg hij Otto botweg — en bot was hij, zei Connie — hoe sterk de Russische emigrés in Parijs hem vertrouwden.

'Toe nou, Con, ' fluisterde hij, 'we zijn er bijna!' Het was nu zo dichtbij maar hij voelde hoe ze steeds verder begon af te dwalen.

Hilary lag op de vloer, met haar hoofd tegen Connie's knieën. Afwezig had Connie haar handen met mitaines op Hilary's haar gelegd om steun te zoeken; haar ogen waren bijna dichtgevallen.

'Connie!' zei hij nog eens.

Ze deed haar ogen weer open en glimlachte vermoeid.

'Het was weer zo'n ouderwetse sluierdans, schat, ' zei ze. 'Met steeds een glimp van wat er te zien was. "Hij weet dat ik weet dat jij het weet" — je kent dat wel. De gewone sluierdans, ' herhaalde ze toegevend, en haar ogen vielen weer dicht.

'Maar wat was Leipzigs reactie? Connie!'

'Hij deed wat wij ook zouden doen, schat, ' mompelde ze. 'Hij probeerde tijd te winnen. Hij gaf toe dat hij een goede band met die groepen had en een boezemvriend van de Generaal was. En daarna probeerde hij tijd te winnen. Hij zei dat hij niet zo vaak in Parijs kwam. "Waarom probeer je niet iemand in de stad zelf te vinden?" vroeg hij. Hij hield hem aan het lijntje, Hils, schat, begrijp je. Hij vroeg weer of iemand er last mee zou krijgen, wat hij precies moest doen, wat hij ervoor zou krijgen. Haal eens een borrel, Hils. '

'Nee, ' zei Hilary.

'Schiet op. '

Smiley schonk twee vingers whisky in en keek toe hoe ze voorzichtig dronk.

'Wat wilde Kirov dat Otto met die emigrés zou doen?'zei hij.

'Kirov wilde een legende, ' antwoordde ze. 'Een legende voor een meisje. '

Smiley liet niet blijken dat hij precies diezelfde opmerking een paar uur geleden nog van Toby Esterhase had gehoord. Vier jaar geleden had Oleg Kirov een legende willen verzinnen, herhaalde Connie. Net zoals de Zandman dat nu wilde, dacht Smiley — althans volgens Toby en de Generaal. Kirov wilde een dekmantel voor een vrouwelijke agent die in Frankrijk moest infiltreren. Dat zat er achter, zei Connie. Maar dat zei Kirov natuurlijk niet, hij bracht het heel anders. Hij zei tegen Otto dat Moskou een geheime instructie naar alle ambassades had gestuurd waarin stond dat van elkaar gescheiden Russische families onder bepaalde omstandigheden de kans zouden krijgen zich in het buitenland met elkaar te herenigen. Als er genoeg families gevonden konden worden die daar iets voor voelden — zo stond het in de instructie — dan zou Moskou het plan openbaar maken en op die manier het beeld van de Sovjetunie met betrekking tot de mensenrechten in de ogen van de wereld verbeteren. Ze zochten vooral gevallen met een emotioneel tintje: dochters die nog alleen in Rusland woonden, gescheiden van hun families in het Westen, ongetrouwde meisjes die misschien net de huwbare leeftijd hadden. Maar geheimhouding was van het grootste belang totdat er een lijst van geschikte gevallen was gemaakt — want denk eens aan de reacties als het verhaal eerder zou uitlekken, zei Kirov.

Het Rossige Varken wist zijn verhaal zo slecht te verkopen, zei Connie, dat Otto aanvankelijk het voorstel belachelijk had moeten maken om zelf nog geloofwaardig te blijven. Het was allemaal veel te dwaas, en veel te geheimzinnig, zei hij — geheime lijsten, wat een nonsens! Waarom benaderde Kirov de groepen emigrés niet zelf en liet hij hen niet zweren het hele plan geheim te houden? Waarom wilde hij een volslagen buitenstaander inhuren om zijn duistere karweitjes op te knappen? Hoe langer Leipzig hem aan het lijntje hield, hoe meer Kirov verhit begon te raken. Het paste Leipzig niet om Moskou's geheime edicten belachelijk te maken, zei Kirov. Hij begon tegen hem te schreeuwen — en Connie wist nog ergens de energie vandaan te halen om dat ook te doen, of althans haar stem wat te verheffen boven het vermoeide volume dat ze tot dan toe had weten op te brengen. Ze maakte er ook de Russische keelklanken bij die ze bij Kirov vond passen: '"Waar is je menslievendheid?" vroeg hij. "Wil je de mensen dan niet helpen? Waarom maak je een menselijk gebaar bespottelijk alleen maar omdat het uit Rusland komt?" ' Kirov zei dat hij zelf al een paar families had benaderd, maar dat ze hem niet vertrouwden en dat hij daarom nog niet veel was opgeschoten. Hij begon druk uit te oefenen op Leipzig — eerst in een persoonlijke sfeer: 'Wil je me dan niet helpen bij mijn carrière?' — maar toen dat niet hielp zei hij tegen Leipzig dat hij al een keer geheime informatie aan de Russische ambassade had verkocht en daar maar beter mee kon doorgaan, anders zouden de Duitse autoriteiten daar misschien van op de hoogte worden gebracht en hem Hamburg — en misschien wel Duitsland — uitzetten. Wat zou Otto daarvan vinden? En tenslotte, zei Connie, bood Kirov hem geld aan, en dat maakte het allemaal nog vreemder: 'Voor iedere geslaagde hereniging tienduizend Amerikaanse dollars, ' zei ze. 'En voor iedere geschikte kandidaat

— of er nu uiteindelijk een hereniging zou plaats vinden of niet

— duizend dollar, contant in het handje. '

En op dat punt, zei Connie, concludeerde de vijfde verdieping natuurlijk dat Kirov niet goed bij zijn hoofd was en gaven ze opdracht de zaak onmiddellijk te laten vallen.

'En toen kwam ik weer terug uit het Verre Oosten, ' zei Smiley.

'Ja, net als de arme koning Richard van de Kruistochten, schat!' beaamde Connie. 'En bij je terugkomst merkte je dat er een opstand onder het volk was uitgebroken en dat je akelige broertje op de troon zat. Je verdiende loon. ' Ze geeuwde uitbundig. 'Einde van de zaak, ' verklaarde ze. 'De Duitse politie wilde dat Frankrijk Leipzig zou uitleveren; dat hadden we gemakkelijk kunnen voorkomen maar dat hebben we niet gedaan. Geen valstrik dus, geen dividenden, helemaal niets. Wedstrijd afgelast. '

'En wat vond Vladimir daarvan?' vroeg Smiley, alsof hij dat niet wist.

Connie kreeg met moeite haar ogen weer open. 'Waarvan?'

'Van die afgelaste wedstrijd. '

'O, hij spuwde vuur! Wat dacht je? Ziedend was hij. Zei dat we de coup van de eeuw hadden gemist. En hij zwoer dat hij de strijd met andere middelen zou voortzetten. '

'Wat voor soort coup dan?'

Maar ze hoorde hem niet. 'Het is geen duidelijk gevecht meer, met revolvers in de hand, George, ' zei ze, terwijl haar ogen weer dichtvielen. 'Dat is het probleem. Het is een grauwe, grijze krachtmeting geworden. Halve engelen die halve duivels bevechten. En niemand weet meer waar het front ligt — je hoort de salvo's niet meer. '

En voor de zoveelste maal zag Smiley in zijn herinnering die hotelkamer met het Schotse behang, en die twee zwarte overjassen naast elkaar — Vladimir die een wanhopig pleidooi hield om de zaak weer te heropenen: 'Max, luister nog één keer, dan kunnen we je vertellen wat er is gebeurd sinds jullie opdracht hebben gegeven de zaak te laten vallen!' Ze waren op eigen kosten uit Parijs hier naar toe gevlogen om hem te kunnen spreken, omdat de afdeling Financiën op bevel van Saul Enderby het budget voor de zaak Kirov had afgesloten. 'Max, je moet naar ons luisteren, alsjeblieft, ' had Vladimir gesmeekt. 'Kirov heeft Otto gisteravond laat naar zijn flat laten komen. Ze hebben weer met elkaar gesproken, Otto en Kirov. En Kirov heeft te veel gedronken en een paar sensationele dingen gezegd!'

En hij zag zichzelf weer in zijn oude kamer in het Circus, met Enderby al achter zijn bureau. Het was diezelfde dag geweest, een paar uur later.

'Het klinkt als Otto's laatste wanhopige poging om uit de handen van de Moffen te blijven, ' had Enderby gezegd, toen hij Smiley's verhaal had aangehoord. 'Waar wordt hij eigenlijk voor gezocht — diefstal of aanranding?'

'Oplichterij, ' had Smiley met tegenzin geantwoord. En dat was ongelukkig genoeg nog waar geweest ook.

Connie zat wat voor zich uit te neuriën. Ze probeerde er een liedje van te maken, en toen een limerick. Ze wilde nog meer whisky, maar Hilary had haar glas weggezet.

'Ik wil dat je nu weggaat, ' zei Hilary tegen Smiley, recht in zijn gezicht.

Hij leunde naar voren op de rieten sofa voor zijn laatste vraag. Hij stelde die, leek het, met tegenzin, bijna met afkeer. Zijn vastbeslotenheid had de zachte uitdrukking op zijn gezicht harder gemaakt, maar niet voldoende om te tekenen van afkeuring te verbergen.

'Herinner je je nog dat verhaal dat Vladimir altijd vertelde, Con? Iets dat we nooit aan iemand anders hebben verteld? Dat we voor onszelf hebben gehouden, als een verborgen schat? Dat verhaal dat Karla een maitresse had, iemand van wie hij hield?'

'Zijn eigen Ann, bedoel je, ' zei ze mat.

'Dat zij het enige op de wereld was dat waarde voor hem had — en dat zij de reden was van zijn vreemde gedrag?'

Ze richtte langzaam haar hoofd weer op en hij kon haar gezicht nu duidelijk zien. Zijn stem werd sneller en krachtiger.

'Dat was toch het gerucht dat in de Centrale de ronde deed — onder de mensen die er van afwisten? Karla's eigen creatie, zijn eigen werk? Het verhaal dat hij haar als kind gevonden zou hebben, in de oorlog, alleen en verlaten in een uitgebrand dorp? Dat hij haar had geadopteerd en opgevoed en tenslotte verliefd op haar was geworden?'

Hij keek haar gespannen aan en zag hoe haar gezicht, ondanks de whisky, ondanks haar dodelijke vermoeidheid, langzaam oplichtte — door een laatste vonk, als de laatste druppel in een fles.

'Hij was toen ergens achter de Duitse linies, ' zei ze. 'In de jaren veertig. Ze waren met een hele groep, om de Baltische volken in het geweer te brengen. Ze bouwden organisaties op — groepen die achterbleven. Het was een grote operatie. Karla was de leider en zij werd hun mascotte. Ze namen haar overal mee naar toe. Een kind nog maar. O, George!'

Hij hield zijn adem in om haar nog te kunnen verstaan. De regen sloeg steeds harder tegen het dak en hij hoorde de bomen steeds luider kreunen onder het geweld van de bui. Zijn gezicht was vlak bij het hare; met dezelfde levendige uitdrukking erop.

'En wat gebeurde er toen?' vroeg hij.

'Toen heeft hij haar vermoord, schat. Dat is er toen gebeurd. '

'Waarom?' Hij kwam nog dichter bij haar, alsof hij bang was dat ze op het belangrijkste moment geen woorden meer zou hebben. 'Waarom, Connie? Waarom zou hij haar doden als hij van haar hield?'

'Hij had alles voor haar gedaan. Pleegouders voor haar gevonden. Voor haar opvoeding gezorgd. Hij had zijn eigen getemde feeks van haar gemaakt — en was een vader, een minnaar, zelfs God voor haar geweest. Ze was zijn speelgoed. En toen op een dag kende ze haar plaats niet meer. '

'Hoezo?'

'Ze kreeg revolutionaire ideeën — begon zich af te geven met die verdomde intellectuelen. Wilde de macht van de staat beperken. Vroeg "waarom?" en "waarom niet?" — de grote vragen. Hij zei haar dat ze haar mond moest houden. Maar dat deed ze niet. Ze was een kleine duivel. Hij liet haar in de gevangenis gooien. Maar dat maakte het alleen maar erger. '

'En er was een kind, ' drong Smiley aan, haar gehandschoende hand in de zijne nemend. 'Hij gaf haar een kind, weet je nog?' Haar hand was tussen hen in, tussen hun gezichten. 'Jij hebt het toen onderzocht, hè Con? In een dwaze bui heb ik je toen je zin gegeven. "Zoek het maar uit, Con, " heb ik tegen je gezegd. "Zie maar waar je uitkomt. " Herinner je je nog?'

Door Smiley's emotie, zijn aanmoediging, had haar verhaal nu de gloed gekregen van een laatste liefde. Ze sprak snel, de tranen stroomden over haar wangen. Ze ging terug in de tijd, ze pijnigde haar geheugen... Karla had zijn heks... ja, schat, zo ging het verhaal. Luister je? — Ja, Connie, ga door, ik luister. — Goed dan. Hij had haar opgevoed, ze was zijn maitresse geworden, en ze kregen samen een kind, en de ruzies gingen om het kind. George, lieverd, houd je nog van me als vroeger? — Ga door, Con, vertel door. Natuurlijk houd ik nog van je. — Hij beschuldigde haar ervan dat ze zijn dochter het hoofd op hol bracht met haar gevaarlijke ideeën — over vrijheid, bijvoorbeeld. Of over liefde. Ja, ze hadden een dochter, het evenbeeld van haar moeder, die een schoonheid moet zijn geweest. En tenslotte veranderde de liefde van de oude despoot in haat en liet hij haar kreupel slaan: einde van het verhaal... We hebben het voor het eerst van Vladimir gehoord, daarna waren er wat geruchten, maar nooit enig bewijs... En niemand weet haar naam, schat, omdat hij alle documenten die op haar betrekking hadden heeft laten vernietigen, en iedereen heeft laten vermoorden die ervan op de hoogte was — want zo is Karla, zo is hij altijd geweest, godzijdank, nietwaar, schat? Maar er is ook wel beweerd dat ze helemaal niet dood was, dat dat een verzinsel was om te voorkomen dat er verdere naspeuringen gedaan zouden worden. Nou, het is gelukt, hè? De oude dwaas wist het nog!

'En het kind?' vroeg Smiley. 'Dat zoveel op haar moeder leek? Ik herinner me een rapport van een overloper — hoe zat dat ook alweer?' Ze hoefde niet na te denken. Dat had ze zich ook herinnerd; haar geest ging sneller dan ze kon bijhouden, en haar woorden kwamen te vlug voor haar adem.

Dat was een wetenschappelijk medewerker van de universiteit van Leningrad geweest, zei Connie. Hij beweerde dat hij opdracht had gekregen om 's avonds speciaal politiek onderricht te geven aan een nogal vreemd meisje — een soort particuliere patiënte die antisociale neigingen vertoonde, de dochter van een hoge functionaris. Tatiana, heette ze, dat was het enige dat hem werd verteld. Ze had de hele stad al op zijn kop gezet, maar haar vader was een hoge partijman in Moskou en daarom was het moeilijk om haar flink aan te pakken. Het meisje probeerde hem te verleiden, 'en waarschijnlijk is haar dat wel gelukt ook, ' en had vervolgens een verhaal opgehangen over haar vader die haar moeder zou hebben vermoord omdat ze te weinig geloof had gehad in de wetmatigheid van het historische proces. De volgende dag werd hij bij zijn professor geroepen en kreeg hij te horen dat hij als hij ooit iets zou doorvertellen van wat er in dat gesprek was gezegd de dag zou betreuren dat hij geboren was...

Connie bleef maar doorpraten, wijdde uit over aanwijzingen die nergens toe hadden geleid, bronnen die alweer waren opgedroogd voordat de eerste gegevens goed en wel waren verwerkt. Het leek haast onmogelijk dat haar zwakke, van drank doordrenkte lichaam opeens weer zoveel kracht kon opbrengen.

'O, George, schat, neem me met je mee! Ik weet waar je achteraan zit! Je wilt weten wie Vladimir heeft vermoord, en waarom! Ik zag het aan dat lelijke gezicht van je op het moment dat je binnenkwam — toen kon ik die uitdrukking niet precies thuisbrengen, nu wel! Karla spookt weer door je hoofd. Vladi had die oude zaak weer opgerakeld, en daarom heeft Karla hem laten vermoorden! Dat is wat je denkt, George, en daarom ben je aan die kruistocht begonnen. Neem me mee, George, alsjeblieft! Ik wil er Hils voor achterlaten, ik wil er alles voor opgeven - ik zal geen druppel meer drinken, dat zweer ik! Neem me mee naar Londen en ik zal die heks van hem voor je vinden, ook al bestaat ze niet — al is het het laatste dat ik doe!'

'Waarom noemde Vladimir hem trouwens de Zandman?' vroeg Smiley, hoewel hij het antwoord al wist.

'Dat was een grapje van hem. Een Duits sprookje dat Vladi in Estland van een van zijn Duitse voorouders had gehoord. "Karla is onze Zandman. Iedereen die te dicht bij hem in de buurt komt valt plotseling in slaap. " Maar we wisten het gewoon niet, schat, hoe moesten we het weten? In de Loebjanka was er iemand die een man kende die met een vrouw had gesproken die haar had ontmoet. Weer iemand anders kende iemand die had geholpen haar te begraven. Die heks was Karla's idool, George, en zij heeft hem verraden. Een tweelingstad, zo noemden we jullie, jou en Karla, twee helften van dezelfde appel. George, schat, niet doen. Niet doen!'

Ze zweeg plotseling en hij besefte dat ze angstig naar hem opkeek, dat haar gezicht zich plotseling ergens onder hem bevond en dat hij over haar heen gebogen stond en woest op haar neer staarde. Hilary stond tegen de muur gedrukt en riep: 'Niet doen, niet doen!' Hij stond over haar heen gebogen, woedend om haar goedkope en onrechtvaardige vergelijking, omdat hij wist dat Karla's methoden en Karla's absolutisme niet de zijne waren. Hij hoorde zichzelf zeggen: 'Nee, Connie! en ontdekte dat hij zijn handen voor zijn borst geheven had, stijf, met de palmen naar beneden, alsof hij iets weg wilde duwen, de grond in. En hij besefte dat zijn drift haar bang gemaakt had; dat hij nooit eerder in haar bijzijn zoveel overtuigingskracht — of zoveel emotie — had getoond.

'Ik word oud, ' mompelde hij, en glimlachte schaapachtig naar haar.

Hij ontspande zich weer en toen werd ook Connie's lichaam weer slap en was voor haar de droom voorbij. Haar handen, die hem zoëven nog in paniek hadden vastgegrepen, lagen nu bewegingloos op haar schoot als twee lijken in een loopgraaf.

'Het was allemaal nonsens, ' zei ze versuft, ten prooi aan een grote, definitieve lusteloosheid. 'Emigrés die zich verveelden en boven hun wodka bleven zitten jammeren. Geef het maar op, George. Karla heeft je er volledig onder gekregen. Hij heeft je belazerd en je voor gek gezet — ons allemaal voor gek gezet. ' Ze begon weer te drinken; het kon haar niet meer schelen wat ze zei. Haar hoofd zakte weer naar voren en een moment lang dacht hij dat ze nu echt in slaap gevallen was. 'Hij heeft jou belazerd en hij heeft mij belazerd, en toen je argwaan kreeg heeft hij gezorgd dat die verdomde Bill Haydon Ann belazerde en jou van het spoor bracht. ' Met moeite richtte ze haar hoofd weer op en keek hem nog één keer aan. 'Ga naar huis, George. Karla zal je je verleden niet meer teruggeven. Waarom doe je niet net als dwaze ouwe Connie? Probeer nog wat liefde te vinden en wacht dan rustig op armageddon. '

Ze begon weer te hoesten — een hulpeloze, schorre hoestbui waar geen einde aan leek te komen.

Het was opgehouden met regenen. Smiley stond door de glazen deuren naar buiten te staren, naar het maanlicht op de kooien en de hokken en op het ijs dat zich op het gaas had gevormd. Langs de heuvel zag hij de berijpte toppen van de dennebomen tegen de donkere lucht — een omgekeerde wereld, met alle lichte dingen in de schaduw en alles wat donker was als een baken tegen de witte achtergrond. Plotseling kwam de maan achter de wolken vandaan en leek hem naar de gistende spelonken te lokken. Hij zag een zwarte gestalte met kaplaarzen aan en een sjaaltje om haar hoofd, die het pad afrende, en besefte dat het Hilary was — ze was zeker naar buiten gegaan zonder dat hij het had gemerkt. Hij herinnerde zich dat hij een deur had horen dichtslaan. Hij liep weer terug naar Connie en ging naast haar zitten op de sofa. Connie zat te huilen en zomaar wat voor zich uit te praten — over de liefde. Liefde was een positieve kracht, zei ze vaag — vraag het maar aan Hils. Maar Hilary was er niet om het te beamen. Liefde was een steen die in het water werd gegooid, en als er maar genoeg stenen waren en als we allemaal tegelijk konden liefhebben zouden de kringen tenslotte sterk genoeg worden om zelfs tot aan de overkant van de oceaan te kunnen reiken, en alle cynici, alle haters te overspoelen — 'zelfs die schoft van een Karla, schat, ' verzekerde ze hem. 'Dat zegt Hils altijd. Onzin, hè? Het is allemaal onzin, Hils!' riep ze.

Toen sloot Connie haar ogen weer, en na enige tijd werd haar ademhaling wat regelmatiger, alsof ze in slaap gevallen was. Maar misschien deed ze maar alsof, om zich de pijn van het afscheid te besparen. Smiley liep op zijn tenen de koude nacht in. Als door een wonder startte de auto meteen. Hij reed voorzichtig het pad op en bleef uitkijken naar Hilary. Toen hij een bocht omkwam zag hij haar in het licht van de koplampen. Ze stond ineengedoken tussen de bomen, te wachten tot hij weg zou gaan voordat ze weer terugging naar Connie. Ze had haar handen weer voor haar gezicht en hij dacht dat hij bloed zag; misschien had ze haar gezicht opengekrabd met haar nagels. Hij reed haar voorbij en keek haar na in zijn spiegel. Ze stond hem in de rode gloed van zijn achterlichten na te staren, en op dat moment was ze voor hem het symbool van al die donkere geesten die de werkelijke slachtoffers zijn van elke oorlog en die uitgehongerd en meer dood dan levend uit de rook van het strijdgewoel komen strompelen, beroofd van alles wat ze ooit bezeten of liefgehad hebben. Hij wachtte tot hij haar weer de heuvel af zag lopen, naar de verlichte dacha.

Op het vliegveld Heathrow kocht hij een ticket voor de volgende morgen, en strekte zich toen uit op het bed in zijn hotelkamer — misschien was het wel dezelfde, hoewel deze geen Schots behang had. Het hotel bleef de hele nacht wakker, en Smiley ook. Hij hoorde het kreunen van de leidingen, het rinkelen van de telefoons en de geluiden van de geliefden die niet wilden of konden slapen.

Max, luister nog één keer, klonk het weer in zijn geheugen. Het was de Zandman zelf die Kirov naar de emigrés heeft gestuurd om die legende voor hem te vinden.