5

Mostyn bleef doodstil zitten. Toen begon hij met zachte stem zijn verhaal. Om hem te kunnen horen had Lacon zich in een hoek van de kamer teruggetrokken waar hij nu discreet, met zijn handen voor zijn gezicht gevouwen, zat te luisteren. Maar Strickland was recht overeind gekomen en leek — net als Mostyn zelf, trouwens — zorgvuldig op te letten dat hij zich niet versprak.

'Vladimir heeft het Circus vanmiddag gebeld, meneer, in de lunchpauze, ' begon Mostyn. Het was niet helemaal duidelijk tegen welke 'meneer' hij het nu had. 'Ik had toevallig op dat moment dienst als klusjesman er. dus nam ik het telefoontje aan. '

Strickland verbeterde hem met een snelheid die onaangenaam aandeed: 'Gisteren, bedoel je. Kun je niet wat nauwkeuriger zijn?'

'Het spijt me, meneer. Gisteren, dus, ' zei Mostyn.

'Goed. Probeer niet alles door elkaar te halen, ' waarschuwde Strickland.

Als je dienst had als klusjesman, legde Mostyn uit, dan betekende dat niet veel meer dan dat je in de lunchpauze de zaak moest waarnemen en aan het eind van de dag de bureaus en de prullemanden moest controleren. De staf van de afdeling klusjesmannen was nog te onervaren om nachtdienst te doen, dus hadden ze alleen maar dit rooster voor 's avonds en tussen de middag.

En, herhaalde hij, Vladimir had in de lunchpauze gebeld, via de alarmtelefoon.

'De alarmtelefoon?' herhaalde Smiley, die er niets van begreep. 'Ik geloof niet dat ik weet waar je het over hebt. '

'Die gebruiken we om contact te houden met dode agenten, meneer, ' zei Mostyn, en sloeg toen met zijn hand tegen zijn slaap en mompelde: 'O, hemel. ' Hij begon opnieuw. 'Ik bedoel agenten die niet meer actief zijn maar nog wel door ons worden ondersteund, meneer, ' zei Mostyn ongelukkig.

'Dus hij belde op en jij nam de telefoon aan, ' zei Smiley vriendelijk. 'Hoe laat was dat?'

'Precies om kwart over één, meneer. De afdeling klusjesmannen lijkt een beetje op een redactie in Fleet Street, ziet u. Er staan twaalf bureaus in de zaal met aan het eind het hokje van de afdelingschef, met een glazen wand tussen hem en ons in. De alarmtelefoon staat in een afgesloten kastje en de chef heeft normaal de sleutel. Maar in de lunchpauze geeft hij hem aan wie er op dat moment dienst heeft. Ik deed dus dat kastje open en hoorde een buitenlandse stem die "hallo" zei. '

'Schiet een beetje op, Mostyn, ' gromde Strickland.

'Ik zei dus ook "hallo", meneer Smiley. Verder zeggen we nooit iets. We noemen ook het nummer niet. Hij zei: "Dit is Gregory, met een boodschap voor Max. Het is erg dringend. Ik wil Max dadelijk spreken, alstublieft. " Ik vroeg hem waar hij vandaan belde — dat is een routinevraag — maar hij zei alleen maar dat hij voldoende munten had. We hebben geen instructie om de herkomst van binnenkomende gesprekken na te gaan. Dat duurt trouwens ook veel te lang. Naast de alarmtelefoon staat een kaartenbak met een elektronische index, met alle codenamen erin. Ik vroeg hem even te wachten en typte "Gregory". Dat doen we altijd nadat we hebben gevraagd waar vandaan ze opbellen. De kaart sprong meteen uit de bak: "Gregory is Vladimir, ex-agent, ex-Sovjetgeneraal, ex-leider van de Riga Groep. " En toen het dossiernummer. Daarna typte ik "Max" en toen kwam uw kaart te voorschijn, meneer. ' Smiley knikte even. '"Max is Smiley". Vervolgens vroeg ik om de "Riga Groep" en zag toen dat u hun laatste biechtvader bent geweest, meneer. '

'Hun biechtvader?' zei Lacon, alsof het ketterij was. 'Was

Smiley hun laatste biechtvader, Mostyn? Wat is in vredesnaam —'

'Ik dacht dat je dat allemaal wel eens had gehoord, Oliver, ' zei Smiley om hem te onderbreken.

'Alleen de hoofdzaken, ' wierp Lacon tegen. 'Tijdens een crisis houd je je alleen maar met hoofdzaken bezig. '

Strickland gaf Lacon met zijn Schotse accent de nodige uitleg, terwijl hij ondertussen zijn blik strak op Mostyn gericht hield. 'Organisaties als de Riga Groep hadden traditioneel twee contactpersonen. De "postbode", die ze met de alledaagse problemen hielp, en de "biechtvader", die boven het gewoel stond. Een soort vaderfiguur dus, ' zei hij, en knikte even vluchtig naar Smiley.

'En wie stond er op die kaart vermeld als hun laatste postbode, Mostyn?' vroeg Smiley, die Strickland volkomen negeerde.

'Esterhase, meneer. Codenaam Hector. '

'En hij heeft niet naar hem gevraagd?' vroeg Smiley aan Mostyn, weer over Stricklands hoofd heen.

'Wat zegt u, meneer?'

'Heeft Vladimir niet naar Hector gevraagd? Naar zijn postbode? Heeft hij alleen maar mijn naam genoemd? Max, alleen maar Max? Ben je daar zeker van?'

'Hij wilde u en niemand anders, meneer, ' zei Mostyn ernstig.

'Heb je aantekeningen gemaakt?'

'Gesprekken over de alarmtelefoon worden automatisch opgenomen, meneer. En hij is ook aangesloten op een sprekende klok, dus we weten altijd de juiste tijd. '

'Verdomme, Mostyn, dat is geheime informatie, ' zei Strickland bits. 'Meneer Smiley is dan misschien een vooraanstaande ex-collega, maar hij hoort er niet meer echt bij. '

'En wat heb je toen gedaan, Mostyn?' vroeg Smiley.

'Aan mijn instructies had ik niet veel, meneer, ' antwoordde Mostyn, die Strickland weer bewust negeerde, evenals Smiley dat deed. 'Zowel "Smiley" als "Esterhase" stonden op de oproeplijst, en dat betekent dat ze alleen maar via de vijfde verdieping kunnen worden bereikt. En mijn afdelingshoofd was lunchen en zou pas om kwart over twee terugkomen. ' Hij haalde licht zijn schouders op. 'Ik heb de zaak toen maar even opgehouden en gezegd dat hij om half drie moest terugbellen. '

Smiley wendde zich tot Strickland. 'Ik dacht dat je zei dat alle dossiers over emigrés achter slot en grendel werden bewaard?'

'Klopt. '

'Had dat dan ook niet op die kaart moeten staan?'

'Ja, eigenlijk wel, maar dat stond er dus niet, ' zei Strickland.

'Dat was het hem nu juist, meneer, ' beaamde Mostyn, die zich nog steeds uitsluitend tot Smiley richtte. 'In dat stadium had ik nog geen enkele aanwijzing dat Vladimir of zijn Groep verboden terrein waren. Naar die kaart te oordelen leek hij gewoon een afgedankte agent die wat geld wilde hebben. Geld, gezelschap, of wat dan ook. Dat komt nogal eens voor. Ik dacht dat ik hem maar het beste aan de afdelingschef kon overlaten. '

'Wiens naam we niet zullen noemen, Mostyn, ' zei Strickland. 'Denk erom. '

Op dat moment vroeg Smiley zich opeens af of Mostyns zwijgzame houding — de manier waarop hij in het hele gesprek met enige afkeer om een of ander gevaarlijk geheim leek heen te draaien — misschien iets te maken had met het feit dat hij een van zijn meerderen trachtte te beschermen die in gebreke was gebleven. Maar wat Mostyn daarna zei nam die indruk meteen weer weg, want hij deed nu alle moeite duidelijk te maken dat het allemaal de schuld van zijn chef was geweest.

'Het probleem was dat het hoofd van de afdeling pas om kwart over drie weer terug was van zijn lunch, dus toen Vladimir om half drie belde kon ik hem weer niet helpen. Hij was woest, ' zei Mostyn. 'Vladimir, bedoel ik. Ik vroeg of ik intussen misschien iets voor hem kon doen en hij zei: "Zie dat je Max te pakken krijgt. Max is de man die ik hebben moet. Zeg tegen Max dat ik contact heb gehad met bepaalde vrienden, en via mijn vrienden ook met de buren. " Op zijn kaart stonden een paar aantekeningen over de code die hij gebruikte en ik zag dat de "buren" de Russische Geheime Dienst betekende. '

Smiley's gezicht had nu de kalme, onverstoorbare uitdrukking van een oude staatsman. Geen spoor meer van zijn emotionele reactie van zoeven.

'En dat heb je allemaal keurig aan je afdelingschef gerapporteerd om kwart over drie?'

'Ja, meneer. '

'Heb je ook die band voor hem afgedraaid?'

'Daar had hij geen tijd voor, ' zei Mostyn meedogenloos. 'Hij had een lang weekend en moest meteen weer weg. '

Mostyn ging nu zo ver in zijn nukkige beknoptheid dat Strickland het kennelijk nodig vond er wat meer over te zeggen.

'Juist. Nou George, het is duidelijk dat als we een zondebok zoeken die afdelingschef van Mostyn flink voor schut staat, daar zijn we het wel over eens, ' verklaarde Strickland opgewekt. 'Hij heeft niet de moeite genomen Vladimirs dossier op te vragen — dat zou hij natuurlijk ook niet gekregen hebben. Hij heeft zich blijkbaar niet op de hoogte gesteld van de huidige richtlijnen over de aanpak van emigrés en kennelijk heeft hij ook flink last van weekendkoorts, want hij heeft niemand verteld waar hij eventueel te bereiken zou zijn. God sta hem bij op maandagmorgen, laat ik je dat zeggen. Reken maar. Vooruit, Mostyn, we zitten op je te wachten, jongen. '

Mostyn vatte gehoorzaam de draad van zijn verhaal weer op. Vladimir had voor de derde en laatste keer gebeld om dertien minuten over half vier, vervolgde hij — terwijl hij nu nog langzamer sprak dan daarvoor — hoewel hij pas om kwart voor vier had moeten bellen, maar hij was twee minuten te vroeg geweest. Mostyn had toen inmiddels een paar vage instructies van zijn chef gekregen, die hij nu tegenover Smiley herhaalde: 'Hij noemde het "even sussen". Ik moest erachter zien te komen wat die oude man precies wilde — als hij al iets wilde — en als dat niet meteen lukte desnoods een afspraak met hem maken om hem wat te kalmeren. Ik mocht hem iets te drinken aanbieden, meneer Smiley, hem bemoedigend op de schouder kloppen maar hem geen enkele belofte doen, behalve om een eventuele boodschap door te geven. '

'En de "buren"?' vroeg Smiley. 'Daar maakte je chef zich verder niet druk over?'

'Hij dacht dat de oude man dat alleen maar had gezegd om de zaak te dramatiseren, meneer. '

'Juist, ik zie wat je bedoelt, ' zei Smiley, en deed in tegenspraak daarmee zijn ogen een moment lang helemaal dicht. 'En hoe verliep dat derde gesprek met Vladimir?'

'Vladimir wilde onmiddellijk een ontmoeting — of anders niets, meneer Smiley. Ik heb nog een paar andere voorstellen gedaan, zoals me was opgedragen — "Waarom schrijft u ons geen brief? Gaat het om geld? Dat kan toch wel tot maandag wachten" — maar toen begon hij over de telefoon tegen me te schreeuwen. "Nu meteen een gesprek, anders kunnen jullie het wel vergeten. Vandaag nog — of helemaal niet. En met de Regels van Moskou. Ik sta op de Regels van Moskou. Zeg maar tegen Max —"'

Mostyn wachtte even, richtte zijn hoofd op en beantwoordde Lauder Stricklands vijandige blik zonder zelfs maar met zijn ogen te knipperen.

'Wat moest je tegen Max zeggen?' vroeg Smiley, die snel van de een naar de ander keek.

'We spraken Frans, meneer. Volgens de kaart was Frans zijn tweede taal, en mijn Russisch stelt niet zoveel voor. '

'Daar gaat het nu niet om, ' beet Strickland hem toe.

'Wat moest je tegen Max zeggen?' herhaalde Smiley.

Mostyn staarde naar een plek op de vloer, een meter of twee voor zijn eigen voeten. 'Hij zei: zeg tegen Max dat ik erop sta dat het volgens de Regels van Moskou gaat. '

Lacon, die voor zijn doen de laatste paar minuten opvallend stil was geweest, barstte nu opeens los: 'Dat is heel belangrijk, George! Het Circus heeft niet de eerste stap gezet. Hij kwam er zelf mee. Die ex-agent heeft zelf druk uitgeoefend en haast gemaakt. Als hij op ons voorstel was ingegaan en zijn bericht gewoon schriftelijk had doorgegeven had dit allemaal niet hoeven gebeuren. Het is helemaal zijn eigen schuld geweest. George, ik verwacht van je dat je daar rekening mee houdt!'

Strickland stak een nieuwe sigaret op.

'Wie heeft er trouwens ooit gehoord van de Regels van Moskou middenin dat verdomde Hampstead?' vroeg Strickland en wuifde zijn lucifer uit.

'Ja, dat verdomde Hampstead, ' zei Smiley zachtjes.

'Mostyn, maak je verhaal maar af, ' beval Lacon, met een hoogrode kleur.

Ze hadden een bepaalde tijd afgesproken, vervolgde Mostyn onbewogen, terwijl hij naar de palm van zijn linkerhand staarde alsof hij daarin zijn eigen toekomst probeerde te lezen: 'Tien voor half elf, meneer. '

Ze waren overeengekomen zich aan de Regels van Moskou te houden, zei hij, en aan de gebruikelijke contactprocedures — waarvan Mostyn zich eerder die middag op de hoogte had gesteld door de index van de afdeling klusjesmannen te raadplegen.

'En wat waren die contactprocedures precies?' vroeg Smiley.

'Helemaal volgens het boekje, meneer, ' antwoordde Mostyn. 'Zoals we het bij de opleiding in Sarratt hebben geleerd, meneer. '

Mostyns eerbiedige, bijna adorerende houding werd Smiley plotseling te veel. Hij wilde niet het idool van deze jongen worden, zich niet laten inpalmen door zijn stem, zijn blik en zijn ge-meneer. Hij kon de benauwende bewondering van deze vreemdeling niet verdragen.

'Er is een vervallen paviljoentje op Hampstead Heath, op zo'n tien minuten lopen van East Heath Road, meneer, dat uitkijkt op een sportveld aan de zuidkant van de weg. Als teken dat alles veilig was hadden we afgesproken dat ik een nieuwe punaise hoog in de eerste houten paal zou drukken, meteen aan je linkerhand als je binnenkwam. '

'En zijn teken?' vroeg Smiley. Maar hij wist het antwoord al.

'Een gele krijtstreep, ' zei Mostyn. 'Ik geloof dat geel een soort handelsmerk is van de Riga Groep, nog van vroeger. ' Hij klonk alsof hij nu een eind wilde maken aan het verhaal. 'Ik heb de punaise in het hout gestoken en ben toen hier naar toe gegaan om te wachten. Toen hij niet op kwam dagen dacht ik, goed, als het zo'n veiligheidsfanaat is zal ik weer terug moeten om zijn eigen teken te controleren en dan weet ik of hij in de buurt is en op het alternatieve plan wil terugvallen. '

'En wat was dat?'

'Hem om twintig voor twaalf oppikken met een auto bij het ondergrondse-station van Swiss Cottage, meneer. Ik wilde net weer vertrekken om eens te kijken toen meneer Strickland belde en me bevel gaf om tot nader order hier te blijven. ' Smiley dacht dat hij klaar was met zijn verhaal, maar dat was niet zo. Mostyn schudde langzaam zijn hoofd. Kennelijk was hij iedereen in de kamer vergeten. 'Ik heb hem nooit ontmoet, ' zei hij verbaasd. 'Het was mijn eerste agent. Ik heb hem nooit ontmoet en ik zal ook nooit weten wat hij me te vertellen had. Mijn eerste agent. En nu is hij dood. Ik kan het haast niet geloven. Ik voel me een echte onheilbrenger. ' En hij bleef met zijn hoofd zitten schudden, nog lang nadat hij uitgesproken was.

Lacon voegde er nog een korte epiloog aan toe.

'Goed. Scotland Yard heeft tegenwoordig ook een computer, George. Agenten van het district Hampstead Heath hebben het lijk gevonden en de hele wijk afgegrendeld. Toen ze zijn naam in de computer stopten begon er een lichtje te branden, of een reeks cijfers of zoiets, en dus wisten ze meteen dat hij op onze speciale lijst stond. En daarna liep het allemaal gesmeerd. De commissaris heeft Binnenlandse Zaken gebeld. Binnenlandse Zaken op hun beurt het Circus —'

'En jij hebt mij gebeld, 'zei Smiley. 'Waarom, Oliver? Van wie is dat idee afkomstig om mij erin te betrekken?'

'Doet dat er iets toe, George?'

'Was het Enderby?'

'Als je het zo graag wilt weten, ja, het was inderdaad Saul Enderby, George, luister naar me. '

Lacons grote moment was eindelijk gekomen. Het punt waar het om ging — duidelijk of niet, wel aangestipt maar niet echt onder woorden gebracht, was tenslotte toch op tafel gekomen. Iedereen was Mostyn alweer vergeten. Lacon had zich vertrouwelijk over Smiley's stoel heengebogen en deed een beroep op de rechten van een oude vriend.

'George, zoals de zaken er nu voorstaan kan ik naar de Wijze Mannen gaan en zeggen: "Ik heb de zaak onderzocht en het Circus heeft er niets mee te maken. " Dat kan ik hun vertellen. "Het Circus heeft deze mensen noch hun leider aangemoedigd. Een jaar lang hadden we hem al niet meer betaald of ergens mee geholpen!" En dat is de volledige waarheid. We zijn niet de eigenaar van zijn flat of van zijn auto, betalen zijn huur niet, we betalen geen schoolgeld voor zijn onwettige kinderen en sturen geen bloemen naar zijn maitresse. Noch met hem noch met de mensen om hem heen hebben we die treurige contacten aangehouden die we vroeger nog weieens onderhielden. En zelf had hij alleen nog maar een band met het verleden. Zijn contactpersonen zijn van het toneel verdwenen — jijzelf en Esterhase, geen van beiden meer in dienst. Dat kan ik hun met de hand op mijn hart verzekeren. En niet alleen kan ik de Wijze Mannen zo geruststellen, maar ik zal dit verhaal zelfs aan de minister persoonlijk vertellen als het moet. '

'Ik kan je niet volgen, ' zei Smiley met geveinsde onnozelheid. 'Vladimir was een van onze agenten. Hij heeft geprobeerd ons iets te vertellen. '

'Een van onze ex-agenten, George. Hoe kunnen we er zeker van zijn dat hij ons iets wilde vertellen? Wij hebben hem geen enkele opdracht gegeven. Hij zei dat het dringend was — hij had het zelfs over de Russische inlichtingendienst — maar dat doen een heleboel ex-agenten als ze hun hand komen ophouden!'

'Vladimir niet, ' zei Smiley.

Maar Lacon was nu eenmaal een meester in breedsprakige, kromme redeneringen. Daar leefde hij van, daar zwolg hij in, dat was zijn tweede natuur: geen regeringsambtenaar kon hem daarin overtreffen.

'George, we zijn niet verantwoordelijk voor elke ex-agent die zo onverstandig is om 's nachts rond te gaan dwalen in een van Londens steeds onveiliger wordende parken. ' Hij stak zijn handen uit om een beroep op Smiley te doen. 'George, wat zal het worden? Zeg het maar. Jij kunt de beslissing nemen. Aan de ene kant: Vladimir heeft naar jou gevraagd. Jullie zijn oude kameraden — een gezellig gesprek over vroeger, waarom niet? En om wat geld los te krijgen — wat we allemaal weieens proberen — deed hij net alsof hij je iets belangrijks te vertellen had. Een paar waardevolle inlichtingen. Waarom niet? Dat doen ze toch allemaal? En dat is een verhaal waar de minister zeker achter zal blijven staan. Dan hoeven er geen koppen te rollen — geen paniek, geen hysterie in het kabinet. Hij zal ons wel helpen de zaak te sussen. Niet in de doofpot stoppen, natuurlijk — maar hij zal zijn gezonde verstand gebruiken. En als ik hem op het juiste moment benader ziet hij misschien zelfs in dat het niet eens nodig is de Wijze Mannen ermee lastig te vallen. '

'Amen, ' echode Strickland.

'Aan de andere kant, ' ging Lacon stug door, terwijl hij al zijn overredingskracht aanwendde om zijn zin door te drijven, 'aan de andere kant: als de zaak onverhoopt misloopt, George, en de minister het idee krijgt dat we hem proberen te gebruiken om de sporen van een of ander mislukt illegaal avontuur uit te wissen —' hij liep nu weer met grote passen door de kamer alsof hij om een denkbeeldig stuk drijfzand heenliep. 'Als er een schandaal van komt, George, en als ze kunnen bewijzen dat het Circus — jouw eigen oude dienst, George, waar je nog steeds van houdt, dat weet ik zeker — nu nog banden zou hebben met een berucht revanchistische groep emigrés - een stel wispelturige, praatzieke, fel tegen de ontspanningspolitiek gekante fanatiekelingen vol allang achterhaalde idées-fixes — kortom een katterig overblijfsel van de ergste tijd van de koude oorlog, het prototype van alles wat we van onze heren en meesters juist moeten mijden —' hij was weer bij de hoek van de kamer aangekomen, net even buiten de lichtcirkel — 'en er zou dan ook nog een dode zijn gevallen, George, en een poging de zaak in de doofpot te stoppen — want zo zouden ze het dan ongetwijfeld noemen — dan kun je je al voorstellen wat voor publiciteit daarover zou komen, en dat zou wel eens net één schandaal te veel kunnen zijn. De Dienst is nog altijd een erg zwakke patiënt, George, een ziekelijk kind dat in de handen van deze nieuwe mensen uiterst kwetsbaar is. En in dit stadium van zijn herstel zou dat zieke kind zelfs aan een gewone verkoudheid kunnen bezwijken. En mocht dat gebeuren dan ligt de schuld zeker niet in de laatste plaats bij jouw eigen generatie. Je hebt een duidelijke plicht, George, zoals wij allemaal, trouwens. Je moet ons trouw blijven. '

Plicht tegenover wat? vroeg Smiley zich af, met dat deel van zichzelf dat soms een toeschouwer scheen te zijn van de rest. En trouw aan wie? 'Er is geen trouw zonder verraad, ' hield Ann hem altijd voor toen ze nog jong waren en hij het nog waagde tegen haar ontrouw te protesteren.

Een tijdlang bleef het stil.

'En het wapen?' vroeg Smiley tenslotte, op een toon van iemand die een hypothese wil uitproberen. 'Hoe zit het daarmee, Oliver?'

'Welk wapen? Er was helemaal geen wapen. Hij is doodgeschoten — waarschijnlijk door zijn eigen makkers; je weet dat daar onderling altijd intriges worden beraamd. En dan heb ik het nog niet eens over zijn voorkeur voor andermans vrouwen. '

'Ja, hij is doodgeschoten, ' beaamde Smiley. 'In zijn gezicht. Van heel dichtbij. Met een kogel met een zachte punt. En ze hebben hem vluchtig gefouilleerd en zijn portefeuille meegenomen. Dat is de mening van de politie. Maar onze conclusie zou heel anders zijn, nietwaar, Lauder?'

'Welnee, ' zei Strickland, die hem van achter een wolk van sigaretterook nijdig aankeek.

'Mijn conclusie in elk geval wel. '

'Laat dan maar eens horen, George, ' zei Lacon grootmoedig.

'Het pistool waarmee Vladimir is vermoord was een standaardmoordwapen zoals het door de Centrale wordt gebruikt, ' zei Smi ley. 'Verborgen in een camera of een aktentas of iets dergelijks. Met dat ding wordt van heel dichtbij een kogel met een zachte punt afgevuurd — om iemand te vernietigen, te straffen, en anderen af te schrikken. Als ik het me goed herinner stond er zelfs een tentoongesteld in Sarratt, in die griezelkamer naast de bar. '

'Ja, dat staat er nog steeds, ' zei Mostyn. 'Het ziet er afschuwelijk uit. '

Strickland wierp Mostyn een vuile blik toe.

'Maar George!' riep Lacon uit.

Smiley wachtte af. Hij wist dat Lacon in deze stemming in staat was om te liegen alsof het in goud gestempeld stond.

'Deze mensen — deze emigrés — waar die arme kerel ook toe behoorde, die komen toch uit Rusland? De helft van hen is toch in aanraking geweest met de Centrale — met of zonder ons medeweten? En een dergelijk wapen kan in hun wereld wel zo normaal zijn als wat!'

Tegen regelrechte stupiditeit staan zelfs de goden machteloos, dacht Smiley; maar Goethe had daarbij de bureaucraten over het hoofd gezien. Lacon wendde zich tot Strickland.

'Lauder, we zitten nog steeds met dat persembargo. ' Het was een bevel. 'Misschien moet je er achterheen. Kijk even hoe het ermee staat. '

Op kousevoeten stapte Strickland gehoorzaam de kamer door en draaide een nummer.

'Mostyn, kun je die spullen niet even naar de keuken brengen? We kunnen maar beter geen onnodige sporen achterlaten, vind je wel?'

Nu Mostyn ook was weggewerkt waren Smiley en Lacon plotseling alleen.

'Het is ja of nee, George, ' zei Lacon. 'Er moeten nog een paar dingen worden afgewikkeld. Een verklaring voor zijn leveranciers — dat weet jij allemaal beter dan ik. De postbode, de melkboer, zijn vrienden. Iedereen waar dat soort mensen mee omgaat. Niemand kent het klappen van de zweep beter dan jij. Niemand. De politie heeft beloofd dat ze je een voorsprong zullen geven. Ze zullen de zaak niet echt vertragen, maar alles vrij stipt en volgens het boekje afhandelen, en de routine zijn werk laten doen. ' Nerveus dribbelde Lacon naar Smiley's stoel en ging wat onwennig op de leuning zitten. 'George, jij bent hun biechtvader geweest.

Goed dan, ik vraag je bij deze om hun de laatste eer te bewijzen. Hij heeft om jou gevraagd, George. Niet om ons. Om jou. '

Vanaf zijn oude vertrouwde plek naast de telefoon onderbrak Strickland hen. 'Ze vragen om een handtekening onder dat persembargo, Oliver. Ze willen graag dat jij dat tekent, als je het niet erg vindt. '

'Waarom de chef niet?' vroeg Lacon voorzichtig.

'Ze denken kennelijk dat jouw handtekening meer indruk maakt. '

'Vraag of hij even aan de lijn blijft, ' zei Lacon en stak met een nogal wild armgebaar zijn hand in zijn zak. 'Ik mag je dus de sleutels geven, George?' Hij zwaaide ze voor Smiley's gezicht heen en weer. 'Op zekere voorwaarden. Ja?' De sleutels dansten nog steeds voor zijn neus. Smiley keek ernaar. Misschien vroeg hij: 'Wat voor voorwaarden?' Misschien staarde hij ook alleen maar — hij was niet in een stemming om veel te zeggen. Hij zat aan Mostyn te denken en aan die ontbrekende sigaretten; aan telefoongesprekken over buren; aan agenten zonder gezicht; aan slaap. Lacon begon af te tellen. Hij hechtte er veel waarde aan zijn alinea's te nummeren. 'Ten eerste: je bent een gewone burger, Vladimirs executeur, niet de onze. Ten tweede: je bent een deel van het verleden, niet van het heden — en daar moet je je naar gedragen. Een gezuiverd verleden. Zorg ervoor dat je olie op de golven gooit en alsjeblieft niet op het vuur, en dat je je oude beroepsmatige belangstelling voor hem onderdrukt — uiteraard, want dat wil zeggen: onze belangstelling. Op die voorwaarden kan ik je de sleutels geven. Ja of nee?'

Mostyn stond in de opening van de keukendeur. Hij wilde iets tegen Lacon zeggen, maar zijn ernstige ogen dwaalden voortdurend in Smiley's richting.

'Ja, wat is er, Mostyn?' vroeg Lacon. 'Zeg het even vlug. '

'Ik herinnerde me net een aantekening op Vladimirs kaart, meneer. Hij had een vrouw in Tallin. Ik vroeg me af of we haar op de hoogte moesten brengen. Ik vond dat ik dat maar beter nog even kon melden. '

'Die kaart klopt weer eens niet, ' zei Smiley terwijl hij Mostyns blik beantwoordde. 'Ze was bij hem in Moskou toen hij overliep. Ze hebben haar gearresteerd en naar een werkkamp gebracht. Daar is ze gestorven. '

'Meneer Smiley moet dat soort dingen maar naar eigen goeddunken regelen, ' zei Lacon snel, in een poging een nieuwe tirade te voorkomen, en drukte Smiley de sleutels in zijn hand. Opeens was er overal beroering. Smiley stond op, Lacon was al halverwege de kamer en Strickland hield de hoorn voor hem klaar. Mostyn was naar de donkere gang verdwenen om Smiley's regenjas van de kapstok te halen.

'Wat heeft Vladimir over de telefoon verder nog tegen je gezegd, Mostyn?' vroeg Smiley zachtjes, terwijl hij zijn arm in een van de mouwen stak.

'Hij zei: "Zeg tegen Max, dat het over de Zandman gaat. Zeg tegen hem dat ik twee bewijsstukken heb die ik mee kan nemen. Dan wil hij me misschien wel ontmoeten. " Dat zei hij twee keer. Het stond ook op de band, maar Strickland heeft het er weer afgewist. '

'Weet je wat Vladimir daarmee bedoelde? Zachtjes!'

'Nee, meneer. '

'Geen aanwijzingen op de kaart?'

'Nee, meneer. '

'En weten zij wat het betekende?' vroeg Smiley, met een snelle hoofdbeweging in de richting van Strickland en Lacon.

'Strickland misschien wel. Ik weet het niet zeker. '

'En heeft Vladimir werkelijk niet naar Esterhase gevraagd?'

'Nee, meneer. '

Lacon was klaar met zijn telefoongesprek. Strickland pakte de hoorn van hem aan en nam zelf weer het woord. Toen Lacon Smiley bij de deur zag staan beende hij met grote stappen de kamer door.

'George! Beste kerel! Het ga je goed! Hoor eens, ik wil nog een keer met je over het huwelijk praten. Een diepgaand gesprek in alle openheid. Ik reken erop dat je me dan uitlegt hoe het nu eigenlijk moet, George!'

'Ja. We moeten eens een keer een afspraak maken, ' zei Smiley.

Toen hij omlaag keek zag hij dat Lacon zijn hand stond te schudden.

Deze samenkomst kreeg nog een bizarre nasleep waardoor er van het geheime, samenzweerderige karakter van de bespreking niet veel overbleef. Het is bij het Circus voorschrift om op 'veilige adressen' verborgen microfoons aan te brengen. Met hun merkwaardige manier van denken accepteren de agenten dat, hoewel ze er niet formeel van op de hoogte worden gebracht en hoewel hun contactpersonen voor de schijn zelfs aantekeningen zitten te maken. Voor zijn gesprek met Vladimir had Mostyn in afwachting van de komst van de oude man het afluistersysteem in werking gesteld, zoals het hoorde, en in de daaropvolgende paniek had niemand er meer aan gedacht de band stop te zetten. Volgens de gebruikelijke procedure ging de band daarna automatisch naar de transcriptie-afdeling die de tekst braaf uittypte en een aantal kopieën liet circuleren. De onfortuinlijke chef van de klusjesmannen kreeg een afschrift, evenals het Secretariaat en de hoofden van Personeelszaken, Operaties en Financiën. Pas toen er ook een afschrift in het postbakje van Lauder Strickland belandde was het hek van de dam en werden de onschuldige ontvangers van de kopieën onder de afgrijselijkste dreigementen gedwongen om te zweren de zaak geheim te zullen houden. Het is een prachtige opname. Lacons rusteloze ijsberen staat erop, en ook Stricklands zachte terzijdes — waarvan sommige obsceen. Alleen Mostyns gefluisterde bekentenissen in de gang zijn niet opgenomen.

Wat Mostyn zelf betreft: hij speelde verder geen rol meer in deze zaak. Een paar maanden later nam hij uit zichzelf ontslag — en droeg zo bij tot het personeelsverloop waarover iedereen zich tegenwoordig zo bezorgd maakt.