12. Familiekwesties

'Ik haat haar,' verklaarde Diana. Voor het geval ik haar niet verstaan had, zei ze het meteen nog een paar keer.

Het zijn maar drie woorden, maar ze onthulden hoeveel pijn haar eigen moeder haar had aangedaan.

Moeders en dochters maken vaak ruzie. Ik tenminste wel met de mijne, maar de meesten laten hun problemen ook weer achter zich. Dat gebeurde niet bij Diana. Ze bleef de wrok die ze voor Frances Shand Kydd koesterde tot het eind van haar leven bij zich dragen. Het knaagde aan haar zelfvertrouwen en had invloed op alles wat ze deed.

Het stimuleerde haar om veel aandacht aan haar eigen kinderen te besteden, maar maakte haar ook wantrouwig en voorzichtig tegenover mensen. Haar moeder loog tegen haar toen ze wegliep. Ze beloofde dat ze over een paar dagen terug zou komen. Dat deed ze niet, en Diana kon daarna nooit meer iemand van ganser harte vertrouwen. Ze verwachtte altijd dat ze vroeg of laat in de steek gelaten zou worden.

Ik kreeg een schokkend inkijkje in de vijandigheid die ze voelde voor de vrouw die haar ter wereld gebracht had, kort nadat mevrouw Shand Kydd geïnterviewd was in het tijdschrift Hello!, in november 1995. Ik reed terug naar Londen toen Diana me belde. Ze vroeg me waar ik was, en ik zei op de M4. Zij zat ook op de M4, omdat ze net prins Harry terug naar school had gebracht, en ze nodigde me uit om langs te komen op Kensington Palace. De weg vinden is nooit mijn sterkste punt geweest, en ze moest me de hele weg naar het paleis blijven gidsen. Ik kwam twee minuten voor haar aan, wachtte tot zij aan kwam scheuren en volgde haar toen door de poort naar het huis.

Ze trok haar groene kaplaarzen uit en we gingen naar de keuken, waar we een drankje van verse selderie en komkommer maakten in de sapcentrifuge. Toen gingen we naar de videokamer van William en Harry om te praten. Het interview in Hello! spookte nu al een paar dagen door haar hoofd. Ze was boos dat haar moeder haar niet verteld had dat Hello! gebeld had voor een interview, en ze ingestemd had. Diana had het gevoel dat ze te gelde gemaakt werd. Ze was woedend en ze wilde haar hart luchten.

Toen we begonnen te praten ging de telefoon en het was haar moeder. Diana keek me aan en zei: 'Als je het over de duvel hebt.'

Ze sprak in de grote, ouderwetse hoorn en trok me zo dichtbij dat ik kon meeluisteren. Haar moeders woorden klonken moeizaam, alsof ze iets te veel gedronken had. Terwijl haar moeder praatte zag ik Diana's huid steeds roder worden, terwijl ze steeds kwader werd. Ze knarste op haar tanden terwijl ze haar woede in bedwang probeerde te houden.

Ze zei: 'Mam, ik ben erg boos op je.'

Frances antwoordde: 'Waarom?'

'Omdat je dat verhaal aan Hello! hebt verkocht!' In het interview verwees mevrouw Shand Kydd naar de eetstoornissen van haar dochter, en zonder overleg met Diana gaf ze haar mening over het verlies van haar titel HRH: 'Ik vond het absoluut geweldig. Eindelijk zou ze zichzelf kunnen zijn, haar eigen naam gebruiken en haar eigen identiteit vinden.' Ze voegde toe: 'Ik hoop en bid dat ze tevredenheid zal vinden. Tevredenheid is in mijn ogen belangrijker dan geluk. Het is een algemeen gevoel van welzijn, mentaal en fysiek.'

Diana beschouwde deze uitspraken als verraad. Ze vroeg: 'Waarom doe je me dit aan? De rest van de wereld verdient goed geld aan mij. Maar jij bent mijn moeder. Waarom moet jij dat ook zo nodig doen?'

Haar moeder zei: 'Lieverd, ik heb gewoon mijn verhaal verteld.'

Diana wilde haar moeders verklaring niet accepteren. Ze was erg boos en zei: 'Je bent weer eens bezopen en je weet niet wat je zegt. Ik wil dat je belooft dat je je nooit meer laat interviewen.'

Haar moeder was een paar seconden stil en zei toen, met een diepe, slepende stem: 'Ik had de ster moeten zijn!'

Voor Diana was dat de laatste druppel. Ze zei: 'Mam, zo kan ik niet met je praten,' en hing op.

Haar moeder had elke keer dat ze elkaar spraken dat effect op haar. En hoe hard ik het ook probeerde, het was heel moeilijk om haar daarna te kalmeren. We praatten over de problemen die onze moeders aan ons allemaal doorgeven, en over het schuldgevoel dat we allemaal hebben over de ruzies van toen we jong waren. Maar in plaats van dat dit haar opluchtte, riep het alleen maar de bittere herinneringen wakker die Diana aan haar kindertijd had.

'Ze gaf me het gevoel dat ik nooit geboren had moeten worden,' verklaarde ze.

Ik probeerde Diana tot rede te brengen, en wees erop dat zij het probleem niet was. Haar moeder probeerde haar eigen problemen op haar te projecteren, en die had ze al lang voor Diana's geboorte gehad. Wat ik net gehoord had, gaf me duidelijk de indruk dat mevrouw Shand Kydd een mislukkeling was die hunkerde naar een plek in de schijnwerpers, en die uiterst jaloers was op haar dochters status, als prinses en als icoon.

In haar jeugd was ze een mooie debutante geweest, en haar foto was in kranten en societytijdschriften verschenen. En ze had een huwelijk gesloten dat heel prestigieus leek. 'Zij heeft vroeger een leven gehad - en nu misgunt ze mij het mijne,' zei Diana.

Het was niet zozeer wat haar moeder in 1995 deed en zei dat haar dochter zo kwetste. Het was wat ze al die jaren daarvoor gedaan had, toen ze ervoor koos haar echtgenoot te verlaten en weg te lopen met haar minnaar. Diana's bitterheid gold ook Peter Shand Kydd, die ze haatte omdat hij haar haar moeder 'ontstolen' had. Ze noemde hem uitsluitend 'mijn moeders man', nooit bij zijn naam. De zesjarige Diana moet zich volkomen verlaten hebben gevoeld. Nog jaren later gaf ze zichzelf de schuld van haar moeders vertrek en dacht ze dat het door haar kwam, dat zij iets heel erg verkeerds gedaan moest hebben. Dat had ze natuurlijk niet. Maar wat haar moeder gedaan had, nam Diana niet alleen haar jeugd af, maar ook een gewoon leven als volwassene.

In die wanhopig ongelukkige omstandigheden was het niet meer dan natuurlijk dat Diana een heel goede band met haar vader zou opbouwen. Nu haar de liefde en troost van haar moeder ontzegd waren, zei ze hoe ze zich tot hem gewend had om raad. En hoewel hij het moeilijk vond om zijn gevoelens te tonen, hield hij heel veel van haar. Ze was de jongste van zijn drie dochters en zijn lieveling. Hij las haar verhaaltjes voor het slapengaan voor en bleef bij haar zitten tot ze sliep.

Het was een soort geduld dat hij zijn vrouw nooit betoond had. Haar gedrag bracht hem tot wanhoop, maar volgens Diana heeft hij haar nooit geslagen, zoals Frances ooit beweerde. 'Zoiets zou hij nooit doen,' zei ze.

Net zo min was hij alcoholist. Ze gaf toe dat hij graag iets dronk, maar bleef volhouden dat als er iemand een drankprobleem had, het haar moeder was. In de loop der jaren hadden beide ouders af en toe iets laten zien van wat er verkeerd was gegaan in hun huwelijk. Maar Diana geloofde haar moeders versie niet en zei: 'Ze moest altijd haar zin hebben. Ze wou een huwelijk waarin zij kon doen wat ze wilde en ons achterlaten bij een kindermeisje. En toen ze dat niet kon krijgen, verzon ze al die verhalen.'

Maar het verhaal van mevrouw Shand Kydd werd vaker geloofd, wat Diana zeer stoorde. Ze dacht dat ze het verhaal dat ze door haar man mishandeld werd verspreid had om te verhullen dat ze haar eigen kinderen in de steek had gelaten. 'Maar als ik de waarheid naar buiten breng, lijkt dat op moddergooien,' zei Diana. 'En dat kan niet.'

Ik vertelde haar dat ze zich bij het mediteren moest concentreren op de goede kanten van de mensen die ze kende, maar ze kon niets positiefs over haar moeder bedenken. Ze beschreef haar als een zelfzuchtige vrouw die nooit aanhankelijk was, haar nooit echt knuffelde of kuste, en altijd eerst aan zichzelf dacht. Diana zei: 'Ze had nooit moeder mogen worden en geen kinderen mogen krijgen. Het was altijd "ikke, ikke, ikke". Ze was egoïstisch en wilde dat de hele wereld om haar draaide.'

Toen Charles vroeg of ze met hem wilde trouwen, vloog Diana naar Australië om over het aanzoek na te denken. Ze hoopte dat Frances zich voor één keer als een echte moeder zou gedragen en haar raad zou geven. Ze wist dat er iets scheef zat in haar hart, wist niet zeker of ze het aankon, en ze wilde dat haar moeder zei dat alles goed zou komen, of dat ze van gedachten moest veranderen en de verloving verbreken. Maar de geruststelling waarop ze hoopte kreeg ze niet. Haar moeder drong juist aan op het huwelijk, want ze vond het een eer om de prins van Wales als schoonzoon te krijgen.

Graaf Spencer gedroeg zich compleet tegenovergesteld. Hij was heel tolerant tegenover de zwaktes van zijn dochter, en zag zelfs haar totale onbegrip van financiële zaken door de vingers. Toen Diana dertig was zei hij nog steeds: 'Zij begrijpt niets van geld. Ze heeft er geen ervaring mee - ze is nog te jong.' In de loop der jaren heeft hij haar 'tussen een half en een heel miljoen pond' gegeven, om haar onafhankelijkheid van de koninklijke familie veilig te stellen. En als het leven aan het hof haar te veel werd, kon ze altijd haar hart bij hem uitstorten. Boven alles wilde hij dat ze gelukkig was en hij zei altijd dat ze moest doen wat ze dacht dat het beste was, voor haarzelf en haar zonen, en moge de duivel de koninklijke familie halen. Hij was ooit opperstalmeester bij de koningin geweest, maar had haar leren kennen als koud en gemeen egocentrisch. Voor de bruiloft zei hij tegen Diana dat ze niet hoefde als ze niet wilde, en hoewel hij nooit echt tegen haar zei dat ze weg moest gaan toen alles zo verkeerd ging, zei hij wel dat hij haar zou steunen als ze dat deed.

Haar zussen, Sarah en Jane, zagen het anders. Ze waren respectievelijk zes en vier jaar ouder dan hun beroemde zusje en hadden het vertrek van hun moeder veel beter doorstaan. Als volwassenen hadden ze zich de upper-class levensstijl eigen gemaakt die paste bij hun aristocratische achtergrond. De twee zussen zouden de conventies nooit doorbreken en toen het huwelijk van de Waleses begon te wankelen, spoorden ze haar aan om haar plicht aan de koninklijke familie zwaarder te laten wegen dan haar eigen gevoelens. Dat dreef een wig tussen hen.

Ze was verdrietig dat ze niet met Jane kon praten, die ze altijd als een leuk mens had gezien. Ze hadden nog enig contact omdat Jane op het terrein van Kensington Palace woonde. Maar ze was op haar twintigste getrouwd met de zestien jaar oudere Robert (inmiddels graaf) Fellowes, de privé-secretaris van de koningin. Toen Diana's problemen begonnen was dat wat Diana betreft voldoende om haar in het vijandelijke kamp in te delen. Ze mocht Fellowes niet. Hij zat zonder twijfel op de harde lijn, en dat maakte het onmogelijk om met zijn vrouw over haar gevoelens te praten. Ze wilde Jane er niet bij betrekken. Diana gedroeg zich eindelijk eens volwassen, maar daardoor viel er wel een gat.

Haar gevoelens tegenover Sarah waren ambivalenter. Zij was de herrieschoppende en ondeugende telg van de familie geweest, en ze was van school gestuurd wegens drankmisbruik. Ze ging als redactieassistente aan de slag bij Vogue, waar Jane voor haar huwelijk ook kort gewerkt had. Als kind had Diana erg tegen Sarah opgekeken, maar ze waren uit elkaar gegroeid toen ze ouder werden. Sarah was getrouwd met de landbouwer Neil McCorquodale, een trouw lid van de plattelandssociety die het tot High Sheriff van Lincolnshire schopte. Ze had aan anorexia nervosa geleden toen ze jonger was, en was bovendien een keer uitgeweest met prins Charles, en Diana was ervan overtuigd dat ze haar zusje in het geheim benijdde voor het binnenhalen van de beste echtgenoot. Als dochter van een graaf droeg ze de titel 'lady', maar Diana was schoondochter van de koningin en prinses. En net als haar moeder koesterde Sarah wrok over de manier waarop ze haar plek in de schijnwerpers was kwijtgeraakt. Sarah leek vaak geldgebrek te hebben, en Diana leende haar altijd wat - zonder ooit te verwachten dat ze het terug zou krijgen. Ze gaf haar ook kleding. Maar dat verzekerde haar niet van Sarahs steun toen ze besloot bij Charles weg te gaan. Zowel Jane als Charles hing de traditionele opinie aan dat ze haar eigen gevoelens moest wegduwen, haar echtgenoots overspel moest negeren en de behoeften van de koninklijke familie boven de hare moest stellen.

Mevrouw Shand Kydd had dezelfde houding. Sinds ze in 1967 weg was bij graaf Spencer werd ze doodgezwegen, en ze zag Diana's huwelijk met de kroonprins als een manier om een comeback te maken. Toen de verloving officieel bekendgemaakt was, verscheen ze weer in het leven van haar dochter. Ze begon op Buckingham Palace op te duiken voor de thee, nam haar dochter mee uit winkelen en hielp Diana haar trouwjurk uitkiezen. Het leek even alsof de problemen uit het verleden eindelijk achter de rug waren.

Maar de kloof was te diep en Diana ergerde zich al snel aan de terugkeer van de vrouw die er niet was geweest toen ze haar het hardst nodig had. De pijn ging niet over, en op een bepaald moment was zelfs het zien van een foto van haar moeder al genoeg om haar stekels overeind te doen staan. Diana zei dat als iemand gewond is, je de littekens kunt zien. 'Maar de mijne zie je niet. Die zijn psychisch.'

Charles mocht haar niet en de jongens evenmin. William en Harry gingen bij haar in Schotland logeren, maar dat was volgens Diana alleen uit plichtsgevoel. William, die ontzettend goed kan imiteren, deed haar altijd op een grappige maar tamelijk gemene manier na, met veel moeizaam lallen. Het was opvallend dat Frances niet uitgenodigd was voor Williams belijdenis op Windsor, in maart 1997. In plaats daarvan zette ze een annonce in de nieuwsbrief van Oban Cathedral, vlak bij haar huis aan de Schotse westkust, waar ze naar de kerk ging sinds ze zich tot het rooms-katholicisme had bekeerd. De tekst was: 'Voor mijn kleinzoon William op de dag van zijn belijdenis. Liefs, oma Frances.' Toen haar gevraagd werd waarom ze niet bij de dienst was, antwoordde ze: 'Dat moet je niet aan mij vragen. Vraag maar aan het secretariaat van Williams ouders.'

Mevrouw Shand Kydd was niet de enige die niet uitgenodigd was voor wat een blije gelegenheid had moeten zijn. Diana had een aantal middagen samen met mij zitten visualiseren hoe het zou zijn als al die 'vreselijke' mensen die ze niet mocht bij St George's Chapel zouden verschijnen. 'Wat zou Camilla aantrekken? Zonder twijfel iets vreselijks,' zei ze.

Camilla Parker Bowles had geen moment op de gastenlijst gestaan. Maar Tiggy Legge-Bourke werd wel uitgenodigd, en ze hielp zelfs met de voorbereidingen. Diana was woedend toen ze ontdekte dat Tiggy, aan wie ze zo'n hekel had, meehielp en zei: 'Als zij komt duw ik haar gezicht in het vont en verzuip ik haar.' Tiggy trok zich tactvol terug en kwam niet naar de ceremonie.

Frances' buitensluiting had eenzelfde persoonlijke achtergrond en had alles te maken met haar houding in de periode voor de scheiding. Toen het huwelijk ontspoorde, had ze Diana gemaand om Charles' affaires door de vingers te zien. Diana was geschokt en wees haar moeder boos terecht: 'Jij had zelf een affaire - en toen verliet je ons. En je zorgde ervoor dat er een andere man op je wachtte toen je wegging bij papa.' Diana vond het walgelijk. In haar ogen betekende het dat Frances nooit van haar man of kinderen gehouden had, want anders zou ze nooit een minnaar hebben genomen, laat staan dat ze hem op de eerste plaats had gezet.

Nu ze haar eigen moeder naar de schaduwen verdreven had, wendde Diana zich steeds meer tot haar stiefmoeder, Raine. Die vriendschap had lang moeten rijpen. Haar vader was in 1976 getrouwd met de 46-jarige dochter van de romanschrijfster Barbara Cartland, zonder eerst zijn kinderen te informeren. Ze hadden onmiddellijk een hekel aan de sterke en dynamische vrouw met haar extravagante kap van rood haar, die in één klap kasteelvrouwe van hun familiehuis was geworden. Ze kwamen het pas te weten toen ze over de bruiloft lazen in de krant.

Vier jaar later trouwde Sarah met Raines neef Neil. Maar dat vrijwaarde de nieuwe gravin niet van het gif van haar stiefkinderen. Ze dreven de spot met haar tegenzin om naar de voordeur te komen voor het geval de wind haar stijfgelakte haar door de war zou blazen, maakten een rommeltje van de kussens die zij zo zorgvuldig opklopte, weigerden antwoord te geven als ze tegen hen sprak en gaven haar de bijnaam 'Acid Raine': zure regen.

Vooral Diana, die net vijftien geworden was, was erg vijandig. Nu haar zusters oud genoeg waren om het huis te verlaten, was ze het brandpunt van haar vaders aandacht geworden. Ze vond het vreselijk dat haar plaats werd ingepikt door deze krachtige parvenue. Diana was Sarah en Jane achterna gegaan naar West Heath School toen ze twaalf was - rond de tijd, ontdekte ze later, dat haar vader iets met Raine kreeg, die toen nog getrouwd was met zijn oude schoolvriend van Eton, de graaf van Dartmouth.

Ze had haar moeder al verloren en ging geloven dat Raine haar aan de kant probeerde te zetten zodat ze haar vader kon inpikken. En daarom gedroeg ze zich verschrikkelijk slecht tegenover haar - zo erg dat graaf Spencer voor de eerste keer zolang ze zich kon herinneren tegen haar schreeuwde tijdens de lunch aan de eettafel in Althorp, en zei dat ze op haar manieren moest letten.

Raine maakte de zaken nog erger door erfstukken uit Althorp te verkopen, dat graaf Spencer in 1975 geërfd had van zijn vader, de zevende graaf. Er gingen zes schilderijen weg van Van Dyck, een van Reynolds, portrettekeningen van Gainsborough, meubels en familiepapieren uit het archief. Diana en haar zussen waren overtuigd dat hun erfgoed hun ontnomen werd. 'We werden helemaal gek. We dachten dat ze het tafelzilver stal,' zei Diana. En dat was ook zo: onder de schatten die Raine van de hand deed was een grote verzameling antieke zilveren en gouden emmers, in 1690 gemaakt voor hun voorouder, de eerste hertog van Marlborough. Het British Museum kocht ze voor £ 1 miljoen.

Diana's broer, Charles, was witheet. Hij had onterecht aan zijn zuster verteld dat Raine de meubels liet namaken zodat niemand zou zien dat het origineel verkocht was. Diana geloofde hem, net zoals ze zoveel andere dingen geloofde die hij haar vertelde. Toen Diana als tiener wanhopig op zoek was naar een vriendje, zei hij tegen haar dat ze te dik was. Ze was op een gevoelige leeftijd en die opmerking deed echt pijn. Diana verweet hem haar latere eetstoornissen niet direct, maar zijn opmerkingen hielpen in elk geval niet.

Hij was net zo ontmoedigend toen Diana's huwelijk met de prins van Wales in de problemen begon te raken. Hij vroeg: 'Heb je je weleens afgevraagd of je niet te dik voor hem bent?' Net als in zoveel andere zaken drong Charles Althorp hierin Diana zijn eigen meningen op. Hij deed hetzelfde bij zijn vrouw, het model Victoria Lockwood. Omdat hij op dunne vrouwen viel, hield zij zichzelf zo mager als een lat, en uiteindelijk leed ze net als Diana aan een ernstige eetstoornis. Diana, die uiteindelijk sceptisch geworden was over haar broer en de druk begreep die hij op zijn vrouw uitoefende, belde Victoria vaak en probeerde haar te troosten toen het huwelijk begon te ontsporen, maar het had geen zin - Charles en Victoria, die vier kinderen hadden, gingen in 1997 na een heftige scheiding uit elkaar.

Bij de echtscheiding zette de rechtbank in Zuid-Afrika hem neer als een arrogante, overspelige man die zijn vrouw verschrikkelijk slecht behandeld had. Dat was een oordeel dat zijn eigen vader wel had zien aankomen. Toen onthuld werd dat Charles al een paar weken na zijn huwelijk een buitenechtelijke relatie begonnen was, zei graaf Spencer: 'Hij heeft met Victoria een geweldige meid getrouwd, maar ik geloof dat hij een tikje onvolwassen is.' Hij zei verder te hopen dat hij eroverheen zou groeien, maar gaf toe dat zijn kinderen 'een beetje de weg kwijt waren'.

Daarmee erkende hij publiekelijk dat er al een vete tussen vader en zoon sluimerde vanaf het moment dat Raine het beheer van het familielandgoed had overgenomen - en de inhoud ervan verkocht. Op een bepaald moment was de relatie zo gespannen dat Charles weigerde om nog een voet te zetten in het huis in Northamptonshire. Dat gaf graaf Spencer aanleiding om hem ondankbaar te noemen, en 'financieel te onvolwassen' om te begrijpen wat voor problemen het bezit van een huis als Althorp met zich meebracht. Hij zei: 'Mijn zoon moet weten wat voor problemen er zijn. Mijn vader heeft een grote schuld nagelaten. De erfenis heeft ons anderhalf miljoen pond gekost.' Hij voegde eraan toe: 'Sommige dingen die verkocht zijn waren me erg dierbaar. Het was geen gemakkelijk besluit.'

Raine veegde Charles' bezwaren van tafel met de bijtende opmerking: 'Mijn stiefzoon denkt dat Botticelli een popgroep is.'

Maar diezelfde stiefzoon zou Althorp erven. In zijn testament had graaf Spencer laten opnemen dat Raine zes maanden respijt in het huis gegeven moest worden. Nog geen uur nadat hij in maart 1992 stierf aan een hartaanval werd het personeel te kennen gegeven dat Raine niet meer welkom was. Toen ze haar bezittingen kwam aanwijzen, kreeg ze te horen dat ze de bonnetjes moest laten zien. Diana speelde een leidende rol bij deze vernederende uitzetting. 'Ik was het die Raines kleren in vuilniszakken propte.'

Door haar vaders dood viel er een groot gat in Diana's leven en ze bleef somber en heel alleen achter. Ze beschreef hem als 'mijn vangnet - mijn rots in de branding'. Hij was haar ware rots, en ze begon mediums en helderzienden te bezoeken om te proberen contact met hem te maken vanuit het graf. Ze zei vaak: 'Ik kan hem om me heen voelen.'

Maar de steun waarnaar ze hunkerde kwam uiteindelijk verrassend genoeg, na al die jaren van weerstand, van de 'boze stiefmoeder'.

Het begin van vriendschap kan gedateerd worden op het moment dat Diana zich eindelijk losmaakte van de invloed van haar broer. In de late lente van 1993 vroeg ze om een van de boerderijen op het familielandgoed aan de nieuwe graaf Spencer. Ze wilde die gaan gebruiken als buitenverblijf als ze bij de prins van Wales weg was. Haar vader had beloofd dat er altijd een huis voor haar zou zijn als het ergste zou gebeuren en hoewel het maar een mondelinge belofte was, ging ze ervan uit dat haar broer die gestand zou doen als hij Althorp zou erven, plus de schilderachtige 5.000 hectare boerenland eromheen. Charles leek er aanvankelijk wel toe bereid en bood haar het Garden House aan met vier slaapkamers, een zwembad en een bijgebouwtje dat ideaal zou zijn voor haar koninklijke lijfwachten. Diana reed erheen om het te bekijken en was zelfs al kleurenschema's aan het uitkiezen met haar favoriete binnenhuisontwerper, de Zuid-Afrikaan Dudley Poplack.

Maar twee weken later besloot Charles dat hij geen zin had in al het gedoe dat haar aanwezigheid met zich mee zou brengen. Hij maakte haar duidelijk dat hij de heer des huizes en de baas was.

Dat kwetste Diana diep. Ze zei tegen me dat toen hij belde om over zijn beslissing te praten, ze een einde aan het gesprek maakte door de hoorn op de haak te smijten. Vervolgens schreef ze hem een brief, die hij ongeopend retourneerde. 'Hij misgunde me mijn erfgoed,' zei Diana met tranen in haar ogen.

Terwijl broer en zus elkaar naar de keel vlogen, was Raine een romance begonnen met graaf Jean François de Chambrun, een lage Franse edele die zeven jaar jonger was dan zij en met wie ze al snel zou trouwen. De aantrekkingskracht, gaf ze toe, was lichamelijk. 'Hormoonpreparaten voor de menopauze doen wonderen voor je seksleven,' zei ze later tegen Diana.

In de greep van ontluikende passie installeerden Raine en De Chambrun zich in het Ritz hotel in Parijs. Diana was net in de stad om te winkelen en zodra ze terug was in Londen stuurde ze hun een bos bloemen met een briefje om ze geluk te wensen.

Raine antwoordde met een brief, waar Diana erg opgewonden van raakte. Ze vroeg me wat ze moest doen en ik zei: 'Jullie moeten elkaar duidelijk eens zien.' Natuurlijk wilde ze Raine meteen uitnodigen, maar het kostte een paar dagen om de ontmoeting te organiseren. Die vond plaats op Kensington Palace en Diana was al bij voorbaat nerveus. Ze bleef maar vragen: 'En als het misgaat?' Ik zei tegen haar: 'Dan ben je precies waar je nu bent, en heb je niets verloren.'

Er waren een paar moeilijke momenten, wat nauwelijks verrassend was na zoveel jaar vijandigheid, maar tijdens het gesprek ontdekten ze dat ze elkaar eigenlijk graag mochten. Raine verwachtte niet te veel in het begin. Ze was veel te diplomatiek om die fout te maken, en liet hun vriendschap zich in zijn eigen tempo ontwikkelen. Ze praatten heel lang over Johnny Spencer, de man van wie ze allebei hadden gehouden. Diana vond het heel leerzaam en toen ze wegging zei Raine: 'Aarzel niet om me te bellen als je vragen hebt.'

Natuurlijk had Diana een eindeloze lijst vragen. Ze wilde de antwoorden op zoveel dingen weten en had al gauw bijna dagelijks contact met Raine, en vanaf dat moment begon hun vriendschap pas echt. Ze belden elkaar bijna elke ochtend en gingen één keer per week 's middags samen theedrinken, in Raines appartement in Mayfair of soms in hotel Claridge.

Onder Raines kapsel en woeste lappen zat een scherpzinnig waarnemer van het leven en van mensen. Ze nam de tijd om te luisteren naar Diana's herinneringen aan haar jeugd en vertelde haar, net als ik, dat ze verder moest gaan met haar leven en vooruit moest kijken in plaats van in het verleden te blijven hangen. In de gesprekken kon ze haar over een groot deel van haar jeugd heen helpen. Ze was veel beter dan welke therapeut ook, en het is doodzonde dat ze niet zo'n band ontwikkeld hebben toen Diana tiener was. Ik denk dat dat haar een heleboel pijn bespaard zou hebben.

We hebben allemaal een oudere vrouw nodig, meestal onze moeder, bij wie we ons hart kunnen uitstorten als we opgroeien. Maar de rol van vertrouwelinge kon mevrouw Shand Kydd niet vervullen. Ze was er op belangrijke momenten niet geweest en toen ze uiteindelijk terugkeerde in Diana's leven nam ze haar eigen problemen mee. En veel daarvan kwamen uit de fles. Diana was natuurlijk bezorgd over haar, maar als ze Raine vroeg hoe ze haar moeder kon laten ophouden met drinken was het antwoord altijd dat ze haar energie niet moest verspillen aan dingen die buiten haar controle lagen. In Raines opinie was Frances zelf de enige die iets kon doen aan haar drinkgedrag.

Diana zou iedereen die zoiets zei ongevoelig hebben genoemd, maar van Raine nam ze het aan omdat ze vertrouwen had gekregen in haar stiefmoeders gezonde verstand, dat gekruid was met wereldse ervaring. Raine was vooral opmerkzaam over mannen. Ze zei Diana dat ze moest doen wat ze kon om op goede voet te blijven met prins Charles, voor haar kinderen, maar ook omdat het niet eerlijk en emotioneel niet juist was om contact met iemand te verbreken voor wie ze, zoals de prinses zelf toegaf, nog liefde voelde. Raine haalde zichzelf aan als voorbeeld en legde uit dat zowel zij als haar moeder, Barbara Cartland, contact hield met al hun vroegere geliefden en echtgenoten. Waarop Diana opmerkte: 'Dat moeten er dan een heleboel zijn.'

Raine was zeker niet preuts en raadde Diana aan om minnaars te nemen nu ze nog jong was, voordat ze weer trouwde. Diana legde uit dat ze het moeilijk vond om naar bed te gaan met iemand op wie ze niet verliefd was, en zo kwamen ze op de vraag wat voor man het beste voor haar zou zijn. In Raines ogen had ze een man nodig die haar op een voetstuk zette en 'jou krankzinnig verwent', en ze vond dat alle vrouwen zo behandeld moesten worden.

Geld was een andere belangrijke overweging. 'Ze zei dat ik een man moest vinden met voldoende geld om voor me te zorgen,' legde Diana later uit.

Haar advies volgde Diana niet altijd op, maar ze was blij met de gesprekken. In het laatste jaar van haar leven zegde ze die theevisites voor niets en voor niemand af, zelfs niet voor Hasnat Khan.

Raine keurde Diana's relatie met de Pakistaanse arts niet echt goed, maar ze was veel te slim om er een punt van te maken. In plaats daarvan beperkte ze zich tot een paar zorgvuldig gekozen opmerkingen over de gevaren van te zeer betrokken raken bij iemand met zo'n andere culturele achtergrond en zo weinig geld.

Mevrouw Shand Kydd deed geen poging om haar teleurstelling te verbergen. Zoals Diana opmerkte: 'Ze houdt niet van mensen met een donkere huidskleur.' En toen ze over haar dochters genegenheid voor Hasnat hoorde, belde ze op en zei: 'Ten eerste is hij maar chirurg. Ten tweede is hij Pakistaan en moslim. Ten derde is hij niet van adel,' en daarna beschuldigde ze haar dochter ervan dat ze zichzelf belachelijk maakte.

Diana was woedend om haar moeders houding. Het was, in combinatie met het 'verraad' in het Hello!-interview de laatste nagel aan de doodskist van hun toch al wankele relatie. Ze sprak nooit meer tegen Frances en weigerde haar brieven te lezen.

Raine had haar plaats ingenomen. 'Zij is de moeder die ik nooit heb gehad,' zei ze tegen me.