7 Goed voor jezelf zorgen

Veel patiënten hebben, door hun trauma, geleerd dat hun behoeften niet van belang zijn. Een typische gedachte is: ‘Als het niemand wat uitmaakt, waarom zou het mij dan wat kunnen schelen?’ Diegenen die als kind al slachtoffer waren, zijn zich niet eens bewust dat ze zichzelf verwaarlozen, omdat ze gewend zijn om slecht behandeld te worden. Ze moeten leren om naar zichzelf te luisteren om de cirkel van verwaarlozing te doorbreken. Zelfs als de PTSS op volwassen leeftijd begint, komt zelfverwaarlozing veel voor en kan deze worden geassocieerd met suïcidale gedachten en jezelf de schuld geven (‘Ik heb het niet verdiend om de brand te overleven, omdat anderen zijn overleden, ik vind het moeilijk om nu aardig tegen mezelf te zijn’).

Ernstig middelengebruik kan leiden tot een neerwaartse spiraal waarbij de positieve relaties met de wereld een voor een verloren gaan: fysieke gezondheid, werk, familie, vrienden en geld. Een dergelijke achteruitgang moet worden gestopt door een actieve interventie op alle fronten.

Veel patiënten hebben slechte voorbeelden in de familie gehad ten aanzien van zelfzorg, vooral wanneer hun eigen ouders middelen gebruikten, een trauma doorgemaakt hebben of psychiatrische problemen hebben. Ze weten vaak niet hoe het hoort. Een patiënt sprak bijvoorbeeld over het feit dat ze maanden met kiespijn geleefd had, omdat het niet in haar opgekomen was dat ze niet met deze pijn hoefde te leven.

Mensen met PTSS hebben een hoger risico om opnieuw een trauma mee te maken dan mensen zonder PTSS. Mensen met een verslaving hebben een hoger risico een trauma mee te maken dan mensen zonder verslaving (Fullilove et al., 1993; Herman, 1992; Najavits et al., 1997). Naast de taak om te genezen van het trauma is het ook belangrijk jezelf te beschermen voor een nieuw trauma. Veel patiënten zorgen slecht voor zichzelf, zodat ze zichzelf in gevaarlijke situaties plaatsen. De patiënt die te hard in een auto rijdt, de patiënt die begint te vechten in een kroeg, de patiënt die in een gewelddadige relatie belandt, de patiënt die alleen loopt in het donker in een onveilige buurt – ze hebben allemaal een risico om gewond te raken. Zulk gedrag kan een uiting zijn van ‘passieve suïcidaliteit’, de wens om dood te gaan zonder direct zelfmoord te plegen. Het onderwerp van vandaag biedt een eenvoudige vragenlijst voor patiënten om hun zelfzorgproblemen in kaart te brengen, met het doel om daarna een concreet plan te maken om in ieder geval één probleem op te lossen.

Behandelaren kunnen de zelfzorgvragenlijst doornemen om beter aan te sluiten bij de moeilijkheden van de patiënten op dit gebied. Sommige behandelaren vinden het prettig om een beeld te creëren van een kind dat de zelfzorgvaardigheden moet leren en zich voor te stellen hoe iedere patiënt was op zevenjarige leeftijd. Door een dergelijk beeld te vormen is het gemakkelijker om begrip te hebben voor deze problematiek (omdat het vaak veel inspanning vergt om de patiënten te laten slagen).

Khantzian (1985) heeft geschreven over moeilijkheden met zelfzorg bij verslaving, Herman (1992) heeft dit in relatie tot PTSS beschreven, en Trotter (1992) heeft het onderzocht in relatie tot de dubbele diagnose PTSS en verslaving.

• Bespreek het concept zelfzorg en de relatie tot PTSS en verslaving.
  
• Help de patiënten om hun specifieke zelfzorgproblemen te identificeren.
  
• Motiveer de patiënten om in ieder geval direct actie te ondernemen voor één zelfzorgprobleem.
  

Vraag patiënten hun totaalscore te vertellen, als ze dit durven.

De gemakkelijkste manier voor de patiënt is om één van de zelfzorgactiviteiten uit te kiezen uit de zelfzorgvragenlijst. Ze kunnen een realistisch doel kiezen dat uit te voeren is voor de volgende sessie. Dit kan eventueel gelden als hun verbintenis aan het einde van de sessie. Help daarnaast patiënten hun emotionele en praktische obstakels die kunnen voorkomen door te nemen. Patiënten kunnen tijdens de volgende sessie bespreken hoe het gegaan is (wat ze hebben gedaan, hoe het voelde en of ze het vol kunnen houden).

• ‘Wat heb je geleerd van de zelfzorgvragenlijst?’
  
• ‘Kwamen er gevoelens naar boven toen je de zelfzorgvragenlijst invulde?’
  
• ‘Wat betekent voor jezelf zorgen?’
  
• ‘Heb je zelfzorgproblemen die niet voorkwamen op de vragenlijst?’
  
• ‘Waarom denk je dat PTSS en verslaving worden geassocieerd met zelfzorgproblemen?´
  
• ‘Ken je iemand die goed voor zichzelf zorgt (een vriend, collega, therapeut)? Wat kun je van hem leren?’
  

Onderzoek de oorzaak van de zelfzorgproblemen bij patiënten die weerstand bieden. Patiënten gaan meestal volledig op in hun zelfverwaarlozing. Hen terugbrengen naar de betekenis en het begin van hun zelfverwaarlozing is vaak beter dan te bespreken dat patiënten hun gedrag zouden moeten veranderen. Dus een behandelaar zou kunnen zeggen: ‘Laten we onderzoeken waarom je dit jezelf aan doet? Heeft iemand in je familie dit gedaan? Is het een manier om de wereld iets te vertellen? Welke boodschap geef je jezelf wanneer je er niet mee aan de slag gaat?’

• ‘Ik verdien het niet om beter voor mezelf te zorgen.’
  
• ‘Ik weet dat mijn medicatie helpt, maar het herinnert me er continu aan dat ik nooit een normaal leven zal leiden, dus wil ik het niet gebruiken.’
  
• ‘Ik heb geen geld om naar de dokter te gaan, het gaat wel goed met mij.’
  
• ‘Ik weet alles over onveilige seks, maar op het moment suprème maakt het me niets uit.’
  
• ‘Ik heb een bobbel in mijn borst, maar ik hoef niet onderzocht te worden. Het herinnert me te veel aan mishandeling wanneer een dokter me aanraakt, en ik wil geen slecht nieuws meer in mijn leven.’