Voorbij het denken

Het menselijk bestaan: in gedachten verzonken.

Veel mensen brengen hun hele leven door in gevangenschap, binnen de muren van hun eigen gedachten. Ze komen nooit buiten een eng, door het verstand gemaakt, verpersoonlijkt zelfbesef dat geconditioneerd is door het verleden.

In jou zit, net zoals in ieder mens, een dimensie van bewustzijn die veel dieper is dan het denken. En die dimensie is de werkelijke essentie van wie je bent. We kunnen dat aanwezigheid noemen, bewustzijn van je omgeving, het ongeconditioneerde bewustzijn. Vroeger noemden ze het de Christus in je of de Boeddhanatuur.

Het vinden van die dimensie bevrijdt jou en de wereld van het lijden dat je jezelf en anderen aandoet wanneer het door het verstand gemaakte ‘kleine ik’ alles is wat je weet en je leven beheerst. Liefde, vreugde, creatieve groei en blijvende innerlijke vrede kunnen alleen maar in je leven komen door die ongeconditioneerde dimensie van bewustzijn.

Als je, ook al is dat maar af en toe, de gedachten die door je hoofd waren kunt herkennen als niet meer dan gedachten, als je getuige kunt zijn van je eigen mentaal-emotionele reactiepatronen wanneer die aan de oppervlakte komen, dan komt die dimensie al in je naar boven als het bewustzijn waarin die gedachten en emoties plaatsvinden – de tijdloze innerlijke ruimte waarin de inhoud van je leven zich ontvouwt.

De stroom van het denken heeft een geweldige stuwkracht waardoor je je makkelijk kunt laten meeslepen. Elke gedachte doet alsof ze geweldig belangrijk is. Ze wil je aandacht helemaal opeisen.

Hier is een nieuwe spirituele oefening: neem je gedachten niet zo serieus.

Wat laten mensen zich makkelijk verstrikken in hun conceptuele gevangenissen.

Het verstand verwart in zijn verlangen te weten, te begrijpen en te beheersen zijn meningen en standpunten met de waarheid. Het zegt: ‘Zo zit het.’ Je moet groter zijn dan je gedachten om in te kunnen zien dat hoe je ‘je leven’ of het leven of het gedrag van iemand anders interpreteert, hoe je een situatie beoordeelt, niet meer is dan een standpunt, een van de vele mogelijke zienswijzen. Het is niet meer dan een verzameling gedachten. Maar de werkelijkheid is een samenhangend geheel, waarin alle dingen onderling met elkaar zijn verweven, waarin niets uit en op zichzelf bestaat. Het denken versplintert de werkelijkheid – het verdeelt haar in conceptuele stukjes en beetjes.

Het verstand is een nuttig en krachtig instrument, maar is ook heel beperkend wanneer het je leven helemaal gaat beheersen, wanneer je niet beseft dat het maar een klein aspect is van het bewustzijn dat je bent.

Wijsheid is geen product van het denken. Het diepe weten dat wijsheid is komt eenvoudig naar boven als je iemand of iets je volledige aandacht schenkt. Aandacht is intelligentie in haar oervorm, het is bewustzijn zelf. Ze heft de barrières op die door het conceptuele denken zijn opgeworpen, en daarmee komt het inzicht dat er niets in en op zichzelf bestaat. Ze verenigt de waarnemer en het waargenomene in een verenigd veld van bewustzijn. Ze heelt het gevoel van isolement.

Telkens als je in beslag wordt genomen door dwangmatig denken, ga je uit de weg wat is. Je wilt niet zijn waar je bent. Hier, Nu.

Dogma’s – religieus, politiek of wetenschappelijk – komen voort uit het onjuiste idee dat denken de werkelijkheid of de waarheid kan omvatten. Dogma’s zijn collectieve conceptuele gevangenissen. En het vreemde is dat de mensen houden van hun gevangeniscel omdat die hun een veilig gevoel geeft en een onwaar gevoel van ‘ik weet het’.

Niets heeft de mensheid meer leed berokkend dan haar dogma’s. Het is waar dat elk dogma vroeg of laat verdwijnt, omdat de werkelijkheid uiteindelijk de onwaarheid ervan onthult, maar zolang de mensen het eraan ten grondslag liggende waanbeeld niet zien, worden oude dogma’s vervangen door andere dogma’s.

Wat is dat fundamentele waanbeeld? Het is de identificatie met denken.

Geestelijk ontwaken is ontwaken uit de droom van het denken.

Het rijk van het bewustzijn is veel uitgestrekter dan het denken kan bevatten. Als je niet meer alles gelooft wat je denkt, stap je uit het denken en zie je duidelijk dat de denker niet is wie je bent.

Het verstand bestaat in een toestand van ‘niet genoeg’ en is dus altijd belust op meer. Als je je identificeert met je denken, raak je makkelijk verveeld en rusteloos. Verveling betekent dat het verstand hongert naar meer prikkels, meer stof om over na te denken, en dat die honger niet wordt gestild.

Als je je verveelt, kun je de honger van je verstand makkelijk stillen door een tijdschrift te pakken, iemand op te bellen, de televisie aan te zetten, op het web te surfen, winkeltjes te kijken of – en dat is niet ongewoon – het mentale gevoel van gebrek en de behoefte aan meer over te dragen op het lichaam en deze behoefte voor even te bevredigen door meer te gaan eten.

Je kunt ook verveeld en rusteloos blijven en observeren hoe het voelt om verveeld en rusteloos te zijn. Op het moment dat je bewustzijn naar het gevoel brengt komt er opeens als het ware ruimte en innerlijke stilte omheen. In het begin maar weinig, maar met het groeien van het besef van de innerlijke ruimte begint het gevoel van verveling aan intensiteit en betekenis te verliezen. Zelfs verveling kan je dus leren wie je bent en wie je niet bent.

Je ontdekt dat een ‘verveeld mens’ niet is wie je bent. Verveling is gewoon een geconditioneerde energiebeweging in je. Je bent ook niet een boos, verdrietig of angstig mens. Verveling, woede, treurigheid of angst zijn geen ‘jijen’, ze zijn niet persoonlijk. Het zijn toestanden van het menselijk verstand. Ze komen en gaan.

Niets dat komt en gaat is wat jij bent.

‘Ik verveel me.’ Wie weet dat?

‘Ik ben boos, verdrietig, bang.’ Wie weet dat?

Jij bent het weten, niet de toestand die je kent.

Elk vooroordeel impliceert dat je je identificeert met je verstand. Het betekent dat je de ander niet meer ziet maar alleen je eigen opvatting van de ander. Het terugbrengen van het levend zijn van een ander mens tot een concept is al een vorm van geweld.

Denken dat niet geworteld is in bewustzijn komt in dienst te staan van het eigenbelang en wordt storend.

Schranderheid zonder wijsheid is buitengewoon gevaarlijk en schadelijk. Dat is de staat waarin het grootste deel van de mensheid nu verkeert. De versterking van het denken in de wetenschap en de techniek is op zichzelf beschouwd weliswaar goed noch slecht maar is ook schadelijk geworden omdat het denken waaruit ze voortkomt niet geworteld is in bewustzijn.

De volgende stap in de evolutie van de mens is dat we boven het denken uitstijgen. Dat is nu onze dringende taak. Het betekent niet dat we niet meer denken, maar gewoon dat we ons niet meer helemaal identificeren met onze gedachten, niet meer bezeten zijn door het denken.

Voel de energie van je innerlijke lichaam. Onmiddellijk wordt het mentale lawaai zachter of het verdwijnt helemaal. Voel die energie in je handen, je voeten, je buik, je borst. Voel het leven dat je bent, het leven dat je lichaam bezielt.

Het lichaam wordt dan bij wijze van spreken een poort naar een dieper besef van levend te zijn onder de fluctuerende emoties en onder je denken.

Er is een levendigheid in je die je kunt voelen met je hele Wezen en niet alleen in je hoofd. Elke cel leeft in die aanwezigheid waarin je niet hoeft te denken. En toch is het denken beschikbaar als je het in die toestand voor de een of andere praktische toepassing nodig hebt. Het verstand kan nog steeds functioneren en het functioneert schitterend wanneer de grotere intelligentie die jij bent het gebruikt en zichzelf daardoor tot uitdrukking brengt.

Je hebt misschien over het hoofd gezien dat er al vanzelf en spontaan korte perioden in je leven optreden waarin je ‘bewust bent zonder te denken’. Je bent bijvoorbeeld bezig met een huishoudelijk karweitje of je loopt door de kamer of je staat te wachten bij de balie van de luchthaven en je bent opeens zo helemaal aanwezig dat de gebruikelijke mentale ruis wegvalt en vervangen wordt door een bewuste aanwezigheid. Of je merkt dat je naar de lucht staat te kijken of naar iemand luistert zonder er inwendig mentaal commentaar op te geven. Je waarneming wordt kristalhelder, wordt niet meer verduisterd door gedachten.

Voor het verstand is dit allemaal onbelangrijk omdat het ‘belangrijker’ dingen heeft om over na te denken. Het is ook niet makkelijk te onthouden en om die reden is het je waarschijnlijk niet opgevallen dat het al gebeurt.

In werkelijkheid is het het belangrijkste dat er met je kan gebeuren. Het is het begin van een verschuiving van het denken naar een bewuste aanwezigheid.

Je moet je op je gemak gaan voelen in de toestand van ‘niet te weten’. Daarmee overstijg je het verstand omdat dat altijd probeert conclusies te trekken en te interpreteren. Het is bang voor niet-weten. Als je je dus prettig kunt voelen met iets niet weten, dan heb je het al losgelaten. Dan komt er uit die toestand een dieper weten voort dat niet aan concepten gebonden is.

De schepping van een kunstwerk, sport, dans, lesgeven, counseling – meesterschap op elk terrein waarbij je iets nastreeft veronderstelt dat het denkende verstand er ofwel helemaal niet meer bij betrokken is ofwel de tweede viool speelt. Dan neemt een kracht en intelligentie die groter is dan jij en tegelijk een is met je het over. Er is geen besluitvormingsproces meer; je doet spontaan het goede en ‘jij’ doet het niet.

Meesterschap over het leven is het tegendeel van beheersing. Je bent afgestemd op het grotere bewustzijn. Dat handelt, spreekt, doet het werk.

Een gevaarlijk moment kan een tijdelijke beëindiging van de stroom van het denken bewerkstelligen en je zo een voorproefje geven van wat het betekent aanwezig, alert en bewust te zijn.

De Waarheid is veel alomvattender dan het verstand ooit kan bevatten. Geen enkele gedachte kan de Waarheid bevatten. Op zijn best kan een gedachte naar de Waarheid wijzen. Ze kan bijvoorbeeld zeggen: alles is in wezen één. Dat is een aanwijzing maar geen verklaring. Deze woorden begrijpen betekent dat je diep van binnen de waarheid voelt waarnaar ze wijzen.