xi De angst
Zijn lage stem, zijn snelle manier van spreken, vormden een tegenstelling met het bewogen verhaal van de zeeman, die met een scheef oog naar hem keek. -Allereerst een woord over Emma, mijne heren... Zij verneemt dat haar verloofde gearresteerd is... Zij hoort niets meer van hem... Op zekere dag raakt zij om een onbenullige reden haar baantje kwijt en wordt buffetjuffrouw in het Hotel de l'Amiral... Het is een beklagenswaardig meisje, dat volkomen alleen staat... Mannen maken haar het hof op de manier waarop gefortuneerde gasten het hof maken aan een dienstertje... Er zijn twee, drie jaar verstreken... Zij weet niet wat Michoux op zijn geweten heeft... Op zekere avond komt zij bij hem op zijn kamer... En de tijd verstrijkt, het leven heeft zijn loop... Michoux heeft andere maïtresses... Zo nu en dan komt hij op het idee een nacht in het hotel te logeren... Of anders laat hij Emma bij zich thuis komen, wanneer zijn moeder afwezig is... Fletse liefdesavontuurtjes, zonder liefde-En Emma's hele leven is flets... Zij is geen heldin... In een schelpendoos bewaart zij een brief, een foto, maar dat is niet meer dan een oude droom die bij de dag meer verbleekt. Zij weet niet dat Léon kortgeleden teruggekomen is... 'Zij heeft de gele hond niet herkend, die om haar heen zwerft en die vier maanden oud was toen het schip uitvoer... 'Op zekere nacht dicteert Michoux haar een brief, zonder haar te zeggen voor wie die bestemd is... Het gaat om een afspraak met iemand in een leegstaand huis, 's avonds om elf uur...
'Zij schrijft... Een buffetjuffrouw!... Begrijpt u goed?... Léon Le Guérec laat zich niet misleiden... Michoux zit in angst!... Hij voelt zijn leven bedreigd... Hij wil de rondzwervende vijand uit de weg ruimen... 'Maar hij is een lafaard!... Hij heeft het nodig gevonden mij dat zelf toe te schreeuwen!... Hij gaat zich verschuilen achter een deur, in een gang, nadat hij zijn slachtoffer de brief heeft doen toekomen door die met een touwtje vast te maken aan de hals van de hond... 'Zou Léon argwaan krijgen?... Zou hij niet ondanks alles zijn vroegere verloofde willen weerzien?... Op het ogenblik dat hij op de deur zal kloppen, hoeft er alleen maar een schot door de brievenbus heen te worden gelost, dan wegvluchten door het steegje... En de moord zal een des te groter mysterie blijven doordat niemand het slachtoffer zal herkennen!...
'Maar Léon koestert argwaan... Misschien zwerft hij over het plein rond... Wie weet, zal hij toch nog besluiten naar de afgesproken plaats te gaan?... Het toeval wil dat monsieur Mostaguen op dat moment het café uitkomt, een beetje onder de invloed, en dat hij op de stoep blijft stilstaan om zijn sigaar aan te steken... Hij is wankel ter been... Hij stommelt tegen de deur aan... Dat is het teken... Een kogel treft hem pardoes in de buik...
'Dat is de eerste zaak... Michoux heeft zijn doel gemist-Hij is naar huis gegaan... Goyard en Le Pommeret, die van alles op de hoogte zijn en die hetzelfde belang hebben bij de verdwijning van de man die hen alle drie bedreigt, zijn in alle staten...
'Emma heeft begrepen welk spel men haar heeft laten spelen... Heeft zij Léon soms opgemerkt?... Is er soms een lichtje in haar hersens opgegaan en heeft zij eindelijk de gele hond thuisgebracht in haar geheugen?... 'De volgende dag verschijn ik ter plaatse... Ik zie de drie mannen... Ik voel hun angst aan... Zij verwachten een catastrofe!... En ik wil weten van welke kant naar hun mening de slag moet komen... Ik wens mij ervan te vergewissen dat ik me niet vergis...
'Eigenhandig - wat onhandig - vergiftig ik een fles per-nod... Ik sta klaar om in te grijpen ingeval iemand mocht drinken... Maar nee!... Michoux waakt!... Michoux wantrouwt alles en iedereen, de voorbijgangers, wat hij eet, wat hij drinkt... Hij durft niet eens meer het hotel uit te gaan!.:.'
Emma zat er volkomen verstijfd, roerloos, bij. Een aangrijpender voorbeeld van totale verbijstering was niet denkbaar. En Michoux had even het hoofd opgeheven om Maigret in de ogen te kijken. Nu schreef hij weer koortsachtig verder.
-Dat is dan het tweede drama, burgemeester! En ons drietal is nog steeds in leven, blijft in angst verkeren... Goyard maakt, van het drietal, de meeste indruk, en is ongetwijfeld ook het minst een ploert... Die vergiftigingsgeschiedenis heeft hem zijn bezinning doen verliezen... Hij raadt dat ik op het goede spoor ben... En hij besluit te vluchten... Te vluchten zonder sporen achter te laten... Te vluchten zonder dat men hem ervan kan betichten de vlucht te hebben genomen... Hij zet een schijnaanslag in elkaar om de mening te doen postvatten dat hij dood is en dat zijn lijk in de haven is gegooid...
Tevoren was hij uit nieuwsgierigheid gaan snuffelen ten huize van Michoux, misschien wel op zoek naar Léon om hem een vredesaanbod te doen... Hij vindt daar sporen dat de kolos er is geweest. En hij beseft dat ik weldra die sporen op mijn beurt zal ontdekken. 'Want hij is journalist!... Hij weet bovendien hoe gemakkelijk de grote massa te beïnvloeden is... Hij weet dat hij, zolang Léon in leven blijft, nergens veilig zal zijn... En hij komt op een waarlijk geniale gedachte: het stuk, dat met de linkerhand geschreven is, en toegestuurd aan de Phare de Brest...
'Daarin wordt melding gemaakt van de gele hond en van de zwerver... Elke zin is erop berekend paniek te zaaien in Concarneau... En zodoende bestaat er een goede kans dat de man met de grote voeten, zodra mensen hem zien, een lading schroot in de borst zal krijgen... 'Dat is ook bijna gebeurd!... Het begon met schieten op de hond... En evenzo zou er op de man geschoten zijn!... Een menigte in paniek is tot alles in staat... 'Die zondag heerst er inderdaad paniek in de stad... Michoux zet geen voet buiten het hotel... Hij is ziek van angst... Maar hij blijft vastbesloten zich tot het uiterste te verdedigen, met alle middelen...
'Ik laat hem alleen met Le Pommeret... Ik weet niet wat er toen tussen hen is voorgevallen... Goyard is op de vlucht geslagen... Le Pommeret, die tot een eerzame familie uit de streek behoort, moet in de verleiding zijn gekomen een beroep te doen op de politie, liever alles te onthullen dan die nachtmerrie nog langer te moeten beleven... Wat kan hem overkomen?... Een boete!... Een tijdje in de gevangenis!... Amper!... Het voornaamste misdrijf is in Amerika gepleegd...
'En Michoux, die hem voelt wankelen, die de aanslag op Mostaguen op zijn geweten heeft, die tot elke prijs op eigen krachten uit de nesten wil geraken, aarzelt niet hem te vergiftigen...
'Emma is erbij... Zal de verdenking niet op haar vallen?... 'Ik zou u nog langer willen spreken over de angst, want die ligt ten grondslag aan heel dit drama. Michoux is bang... Michoux is er nog meer op uit zijn angst te overwinnen dan zijn vijand...
'Hij kent Léon Le Guérec. Hij weet dat deze zich niet zonder verzet zal laten arresteren... En hij rekent op een kogel, gelost door de gendarmes of door een of andere bevreesde burgerman om er een einde aan te maken... 'Hij komt het hotel niet meer uit... Ik breng de gewonde, halfdode hond mee... Ik wil weten of de zwerver die zal komen ophalen, en hij komt...
'Sindsdien is het dier niet meer gezien en voor mij is dat een bewijs dat de hond dood is...'
Uit de keel van Léon kwam een simpel geluid:
- Ja...
- Heb je hem begraven?...
- Bij Cabélou... Onder een kruisje van twee dennetakken...
- De politie vindt Léon Le Guérec. Hij neemt de vlucht, want hij is er alleen maar op uit, Michoux te forceren tot een aanslag op hem... Hij heeft het zelf gezegd: ik wil hem in de gevangenis zien... Het is mijn taak, een nieuw drama te voorkomen, en derhalve arresteer ik Michoux, waarbij ik hem zeg dat het voor zijn eigen veiligheid is... Dat
is geen leugen... Maar ik verhinder Michoux tevens nog andere misdaden te begaan... Hij is volkomen op... Hij is tot alles in staat... Hij voelt zich van alle kanten belaagd... 'Wat niet belet dat hij nog steeds in staat is komedie te spelen, mij verhalen te doen over zijn zwakke gestel, en zijn angst toe te schrijven aan bovennatuurlijke zaken en een vroegere voorspelling, een puur verzinsel... 'Het gaat er voor hem om, dat de mensen het plan zullen opvatten zijn vijand van kant te maken... 'Hij weet dat hij logischerwijze kan worden verdacht van alles wat er tot dusver is gebeurd... In de eenzaamheid van deze cel zit hij zich het hoofd af te pijnigen... 'Bestaat er geen mogelijkheid om de verdenking voorgoed van zich af te wenden?...
Bijvoorbeeld door het plegen van een nieuwe aanslag, terwijl hij achter slot en grendel zit, zodat hij een weergaloos alibi heeft?...
'Zijn moeder komt hem opzoeken... Zij weet alles... Zij mag niet onder verdenking komen te staan, en evenmin door vervolgers worden opgespoord... Zij moet hem redden!...
'Zij gaat dineren bij de burgemeester. Dan zal ze zich naar haar villa laten terugbrengen, waar de lamp de hele avond blijft branden... Te voet zal ze teruggaan naar de stad... slaapt iedereen?... Alleen niet in het Café de l'AmiraU... Het is alleen maar een kwestie van wachten tot er iemand naar buiten komt, en die op een straathoek op de korrel te nemen...
'En om te voorkomen dat hij aan de haal zal gaan, zullen de benen het mikpunt zijn...
'Deze laatste aanslag is, door zijn volslagen overbodigheid, nog de zwaarste aanklacht tegen Michoux, als we niet reeds andere hadden... Toen ik hier vanmorgen binnenkwam, was hij hoogst nerveus... Hij wist niet dat Goyard in Parijs was aangehouden... Hij wist nog veel minder dat ik het uitzicht had op de zwerver op het ogenblik dat het schot op de douanebeambte werd gelost... 'Want Léon, die de politie en de gendarmerie op zijn hielen had, is de hele tijd in hetzelfde blok huizen gebleven-Hij wil zo snel mogelijk een beslissing uitlokken... Hij wil niet bij Michoux vandaan...
'Hij slaapt in een vertrek van het leegstaande pand... Emma ziet hem daar uit haar raampje... En dan gaat ze hem opzoeken... Ze schreeuwt het hem toe, dat zij onschuldig is!... Ze valt op haar knieën, ze kruipt naar hem toe... 'Het is de eerste keer dat hij haar oog in oog weerziet, dat hij opnieuw de klank van haar stem hoort... Ze heeft een andere man, andere mannen toebehoord... 'Maar wat heeft hij zelf niet allemaal doorgemaakt?... Zijn hart smelt... Hij grijpt haar met ruwe hand beet, als om haar te vermorzelen, maar het zijn haar lippen die hij platdrukt met de zijne...
'Hij is nu niet langer de eenzame ziel, de man met éen enkel doel, éen gedachte... Terwijl ze in tranen baadde, heeft ze tegen hem gesproken over een mogelijk geluk, door het leven opnieuw te beginnen...
'En met hun beiden begeven ze zich, zonder een sou, op pad, de nacht in... Het doet er niet toe, waar ze heengaan!... Ze laten Michoux over aan zijn angst... 'Ze gaan proberen ergens gelukkig te zijn...' Maigret stopte langzaam zijn pijp en keek daarbij beurtelings alle aanwezigen aan.
-Neemt u me niet kwalijk, burgemeester, dat ik u niet op de hoogte heb gehouden van mijn onderzoek... Maar bij mijn aankomst hier was ik er aanstonds van overtuigd dat het drama nog maar net was begonnen... Om de draden daarvan te kunnen nagaan, moest ik het zich laten ontwikkelen en tegelijk alle onheil zoveel mogelijk verhoeden... Le Pommeret is nu dood, vermoord door zijn medeplichtige... Maar, voor zover ik hem heb leren kennen, ben ik ervan overtuigd dat hij zichzelf op de dag van zijn arrestatie van kant zou hebben gemaakt... Een douanebeambte is door een kogel in de benen getroffen... Over een week zal daar niets meer van te merken zijn... Hier staat tegenover dat ik nu een bevel tot aanhouding kan ondertekenen voor dokter Ernest Michoux wegens poging tot moord, gepaard met ernstige mishandeling van monsieur Mostaguen, en wegens vergiftiging met voorbedachten rade van zijn vriend Le Pommeret. En dan is hier nog een bevel tot aanhouding van mevrouw Michoux wegens poging tot doodslag... Wat Jean Goyard, oftewel Servières aangaat, geloof ik dat hij alleen kan worden vervolgd wegens een vergrijp tegen de justitie, op grond van de komedie die hij heeft opgevoerd... Dit was het enige komische incident. Een diepe zucht! Een zucht van opluchting en vreugde, geslaakt door de gezette journalist die ook nog het lef had om te stamelen:
- In dat geval, neem ik aan. bestaat de mogelijkheid dat ik tegen borgstelling in vrijheid kan worden gesteld?... Ik ben bereid vijftigduizend franc te storten...
- Dat staat ter beoordeling van het Parket, monsieur Goyard...
Mevrouw Michoux was ineengezonken op haar stoel, doch haar zoon bezat meer veerkracht dan zij.
- Hebt u hier niets aan toe te voegen? vroeg Maigret hem.
- Pardon! In het bijzijn van mijn advocaat zal ik antwoorden. In afwachting daarvan maak ik alle voorbehoud inzake de wettigheid van deze confrontatie-En hij rekte zijn magere hanehals met de uitpuilende gelige adamsappel uit. Het leek wel of zijn neus nog schever zat dan gewoonlijk. Hij had het boekje met zijn aantekeningen geen ogenblik losgelaten.
- En die twee daar?... fluisterde de burgemeester en stond op.
- Ik heb tegen hen helemaal niets in te brengen. Léon Le Guérec heeft erkend dat het zijn enige bedoeling was, Michoux ertoe te brengen, op hem te schieten... Het enige wat hij daartoe heeft gedaan, is zich laten zien... Er staat geen enkele bepaling in de wet dat...
-Maar wegens landloperij! opperde de luitenant van de gendarmerie.
De commissaris haalde echter de schouders op, en dit op zo'n wijze dat de luitenant bloosde over zijn suggestie.
Hoewel de lunchtijd lang en breed verstreken was, zag het buiten zwart van de mensen en de burgemeester had erin toegestemd zijn auto ter beschikking te stellen waarvan de gordijntjes haast hermetisch sloten. Emma stapte als eerste in, vervolgens Léon Le Guérec, en tenslotte Maigret die achterin ging zitten naast de jonge vrouw, terwijl de zeeman ongemakkelijk plaatsnam op een klapbankje.
Ze reden snel door de drukte heen. Enkele minuten later waren ze op weg naar Quimper, toen Léon, bedeesd, met een schuwe blik, informeerde:
- Waarom hebt u dat gezegd? -Wat?...
- Dat u eigenhandig het vergif in die fles hebt gedaan?
Emma was doodsbleek. Zij durfde niet tegen de kussens aan te gaan zitten en het was ongetwijfeld de eerste keer in haar leven dat zij in een limousine zat.
- Zo maar een idee!..., gromde Maigret en beet op de steel van zijn pijp.
Waarop het jonge vrouwtje in wanhoop uitriep:
- Ik zweer u, commissaris, dat ik niet meer wist wat ik deed!... Michoux had mij die brief laten schrijven... Eindelijk had ik de hond herkend... Nu, zondagmorgen, zag ik Léon rondscharrelen... Toen begon het mij te dagen... Ik heb geprobeerd met Léon te spreken, maar hij spuwde op de grond en liep weg zonder mij ook maar aan te zien-Ik wilde me wreken... Ik wilde... Ik..., ik weet het niet meer!... Ik was door het dolle heen... Ik wist dat ze hem wilden vermoorden... Ik hield nog steeds van hem... Ik heb de hele dag van alles lopen bedenken... Tussen de middag, tijdens de lunch, ben ik naar de villa van Michoux gerend om het vergif te pakken... Ik wist niet wat ik moest uitkiezen... Hij had me al eens een keer flesjes aangewezen en daarbij gezegd, dat daar voldoende in zat om heel Concarneau te vergiftigen...
'Maar ik zweer u dat ik u er niet van zou hebben laten drinken... Ik geloof althans van niet...'
Ze snikte het uit. Léon klopte haar onbeholpen op de knie, om haar te kalmeren.
- Ik zal u nooit genoeg mijn dank kunnen betuigen, kreet zij tussen haar snikken door... Wat u voor mij hebt gedaan, dat is... Dat is... Ik kan er geen woorden voor vinden... Dat is zo geweldig!...
Maigret keek hen beurtelings aan, hem met zijn kapotte lip, zijn gemillimeterde haren en zijn boeventronie, waarin iets van zachtheid gloorde; haar met haar zielige gezichtje, waaruit in dat aquarium van het Café de l'Amiral alle kleur was verdwenen.
- Wat zijn jullie van plan nu te gaan doen?...
- Dat weten we nog niet... We willen hier weg... Misschien naar Le Havre?... In de haven van New York heb ik wel kans gezien mijn kostje te verdienen...
- Heb je die twaalf franc teruggekregen? Léon kreeg een kleur en gaf geen antwoord.
- Wat kost een treinkaartje van hier naar Le Havre?...
- Nee! Doet u dat niet, commissaris... Want dan zouden we niet weten, hoe... Begrijpt u?...
Maigret klopte tegen de tussenruit van de wagen, want ze passeerden net een stationnetje. Hij haalde twee biljetten van honderd franc uit zijn zak.
- Pak aan! Ik zal ze wel op mijn onkostennota schrijven. Hij duwde ze bijna de taxi uit en sloot het portier alweer,
- Naar Concarneau... Met spoed!...
Nu op zijn eentje in de wagen, haalde hij minstens driemaal de schouders op, als iemand die wel even om zichzelf moet lachen.
Het proces heeft een jaar geduurd. Een jaar lang kwam dokter Michoux soms wel vijfmaal in de week aanzetten bij de rechter van instructie met een marokijnleren tas vol documenten.
En bij elk verhoor waren er aanleidingen tot chicanes. Elk stuk uit het dossier gaf stof tot geschillen, tot verhoren en tegenverhoren.
Michoux werd met de dag magerder, geler, ziekelijker, maar hij gaf zich niet gewonnen.
-Vergunt u een man die geen drie maanden meer heeft te leven...
Dat was zijn lievelingszinnetje. Hij verdedigde zich voet voor voet, met slinkse manoeuvres en onverwachte sluwheden. En hij had een advocaat opgeduikeld, die nog lastiger was dan hijzelf en die hem afloste. Nadat het Gerechtshof van Finistère hem tot twintig jaar dwangarbeid had veroordeeld, koesterde hij nog zes maanden lang de hoop dat zijn zaak voor de Hoge Raad zou komen.
Inmiddels heeft in alle kranten een foto gestaan, nauwelijks een maand oud, waarop hij voorkomt, nog altijd mager en geel, met zijn scheve neus, de zak op de rug, het mutsje op zijn hoofd, op het Ile de Ré genomen bij de inscheping op de Martinière, waarmee honderdentachtig dwangarbeiders naar Cayenne vertrokken zijn. Mevrouw Michoux, die een gevangenisstraf van drie maanden heeft uitgezeten, intrigeert nu weer in Parijse politieke kringen. Zij beweert dat ze de herziening van het proces door zal drijven.
Twee kranten heeft ze al voor haar zaak gewonnen. Léon Le Guérec is, aan boord van de Francette, op de haringvangst in de Noordzee, en zijn vrouw is in blijde verwachting.