De drieëndertigste vrouw van mijn vader

Het verhaal van mijn ouders begon zeker niet gemakkelijk. Er moest heel wat gebeuren voordat mijn moeder uiteindelijk verliefd werd op mijn vader!

'Ik was geen onnozel jong meisje meer' zei ze tegen mij toen ik haar weer eens gesmeekt had om me alles vanaf het begin te vertellen. 'Ik was een vrouw van eenenveertig. In Duitsland had mijn huisarts tegen me gezegd dat ik al in de overgang was. Toen ik Duitsland verliet dacht ik dat ik mijn beste jaren als vrouw al achter de rug had. Dat was waarschijnlijk ook de oorzaak van de depressies waar ik toen aan leed.'

En toen kwam papa David! Een charmante man. Veel mensen zeggen zelfs dat hij charisma had. En zijn uitstraling maakte hem ook echt onweerstaanbaar. Papa maakte indruk op vrouwen. Mama zal dat eerst vast verdrongen hebben, maar papa David verstond de kunst haar het hof te maken. Of hij het erop toelegde dat ze verliefd op hem werd? Ik weet het niet. Maar ik heb mijn ouders later vaak geobserveerd en ben ervan overtuigd dat ze elkaar hebben gezocht en gevonden. Ze pasten gewoon goed bij elkaar en vulden elkaar in veel opzichten aan. Bovendien geloof ik in de macht van het noodlot. Ze waren gewoon voor elkaar voorbestemd.

Maar er waren nog zoveel andere dingen, bijvoorbeeld de manier waarop papa David leefde. Nadat ze samen met de opbouw van de boerderij waren begonnen, nodigde hij mama bij hem thuis uit. 'Het was op een zondagochtend en die dag zal ik nooit vergeten,' vertelde mama mij. 'Papa David had een chauffeur gestuurd om me op te halen met een van die glimmend gepoetste grote auto's. Toen reden we naar de compound, waar hij al op mij wachtte. Ik was volkomen sprakeloos toen ik zag hoe hij woonde. Het reusachtig grote complex met de vele huizen, de tentoongestelde rijkdom, de kalmte waarmee hij in het middelpunt van zoveel mensen stond. Maar de hartelijkheid waarmee de vrouwen mij ontvingen, maakte algauw nog meer indruk op me. De mensen om papa David heen waren allemaal zo vriendelijk, ongedwongen en natuurlijk. Er ging iets ongelooflijk positiefs van hen uit. In het begin wist ik niet eens dat ze allemaal zijn vrouw waren. Daar had ik in de verste verte niet aan gedacht. Meteen na onze aankomst gingen we allemaal naar het grootste gebouw, waar de vrouwen begonnen te zingen. Het ging er ongelooflijk vrolijk aan toe, de hele avond werd er gedanst en gekletst. Voor mij was dat het toppunt van levensvreugde. En wat had ik daarnaar verlangd, na al die sombere jaren in Duitsland! Dit was het volkomen tegendeel daarvan. Toen hield papa David een toespraak. Mijn Engels was toen nog niet zo goed en dus duurde het even voor ik begreep dat hij preekte! Nu begreep ik pas dat ik een Afrikaanse kerkdienst bijwoonde. De plechtigheid was op geen enkele manier te vergelijken met wat ik uit Duitsland kende.'

Algauw liet mama zich elke zondag afhalen, ze verheugde zich de hele week op de gezelligheid. Ze leerde de vreemde taal verrassend snel en het duurde niet lang of ze kon aandachtig volgen wat papa David predikte. 'Wat hij zei, beviel me. Hij had het over rekening houden met elkaar, over samenleven, over dat alle mensen gelijk zijn. Er was geen zin bij waarmee ik het niet eens was. En daarna verdeelde hij eten onder de kinderen uit arme gezinnen. Ik had de armoede in Lagos inmiddels leren kennen. En hier zag ik dat iemand iets deed, hielp, deelde met de armen.'

En dan waren er de andere vrouwen, sommige van mama's leeftijd. Mama Patty en mama Felicitas bijvoorbeeld, met wie ze meteen goed kon opschieten. Ze namen haar in hun leven op. Mama hield van handwerken en knutselen en de vrouwen lieten haar zien wat zij zoal deden, dingen die mama enthousiast van hen leerde. Aan de andere kant kon zij weer dingen die de anderen niet konden. Zo hadden ze het gezellig samen, ook zonder papa David, het middelpunt.

'Op een gegeven moment moest ik bekennen dat het niet alleen de gezelligheid en de vrolijkheid in het huis van papa David waren, het harmonieuze samenzijn. Het leven daar werd mijn eigen leven, want wat kon ik thuis verwachten? Leegte en eenzaamheid. Nee, ik ging inzien dat ik verliefd was geworden op de man die dat allemaal tot stand gebracht had, die eigen kleine wereld,1 vertelde mama mij toen ik haar vroeg wanneer ze zich voor het eerst bewust was geworden van de liefde voor mijn vader.

Binnen een paar maanden was mama volledig veranderd en kleedde ze zich in de ruime, witte gewaden die mijn vaders vrouwen droegen. Vele jaren later vertelde ze er met stralende ogen over: 'Die waren veel prettiger dan die krappe Duitse jurken die me altijd insnoerden. Plotseling voelde ik me haast symbolisch bevrijd van de druk waaronder ik al die jaren gebukt ging. De liefde die ik voor je vader voelde, hoorde daarbij: ik voelde me in één klap jaren jonger. Ik was je vader echt dankbaar. Hij gaf me niet alleen mijn zelfvertrouwen terug en mijn plezier in het leven, maar ook mijn jeugd. Hetzelfde ervoer ik toen ik merkte dat ik in verwachting was van jou. Ik voelde dat ik een geschenk had gekregen, een onverwacht, groot en kostbaar geschenk.'

Magdalena's vader was bereid mij als zijn dochter te accepteren. Maar mama wilde dat niet: 'Ik hield van papa David en wilde dat jij als zijn kind zou opgroeien,' vertelde ze me jaren later. Bovendien wilde papa David voor ons beiden zorgen en met mijn moeder trouwen.

Mama dacht dat ze toen pas langzaam had begrepen hoe mijn vaders leven in elkaar zat. Trots vertelde ze me: 'Ik werd aan al zijn vrouwen voorgesteld. De meesten kende ik immers al, maar toen ik hoorde dat ik zijn drieëndertigste vrouw zou worden, kreeg ik toch een wat onbehaaglijk gevoel. Om ervoor te zorgen dat er geen ruzie kwam, moesten alle andere tweeëndertig vrouwen instemmen met het huwelijk! Maar papa David had het heel handig gespeeld. Hij had mij immers al meegenomen naar de compound vóór wij een paar waren. Zijn belangrijkste vrouwen Felicitas en Patty, die het voor het zeggen hadden, mochten mij graag. Als hij gevoeld had dat die twee mij al vanaf het begin hadden afgewezen, dan was jij waarschijnlijk nooit geboren, Choga Regina. Ik denk dat je vader het contact dan zou hebben beëindigd voordat het te laat was geweest.'

Ik heb trouwens zelf meegemaakt hoe mijn vader later op dezelfde manier vrouwen aan de harem toevoegde. Ik vind dat tegenover de anderen volkomen fair, vooropgesteld dat je geen problemen met polygamie hebt.

Ik ben nooit op het idee gekomen dat mama's eerste man zich door papa David misbruikt en bedrogen zou kunnen hebben gevoeld. Maar hij zal wel gevonden hebben dat mijn vader strategisch te werk was gegaan. Hij heeft vast wel geweten dat papa David meer plannen met mijn moeder had toen hij haar voor de eerste keer in de compound uitnodigde. Mama vertelde me op een gegeven moment dat hij had verzocht om ontbinding van zijn contract en weer terug was gekeerd naar de Brunnerhof, waar hij vijf jaar later stierf. Hij was nog maar vierenvijftig. Mama en hij hebben elkaar in Duitsland echter nog wel een keer ontmoet en toen heeft hij het haar waarschijnlijk ook vergeven.

Mama was al vijf maanden zwanger toen zij eind 1975, voor de Nigeriaanse wet, met David Umukoro trouwde. Het moet een uiterst pompeuze plechtigheid zijn geweest, waarbij de hele familie - zo noemen we alle bewoners van de harem - aanwezig was. Het huidige gemeenschapshuis bestond toen nog niet en het oude was te klein voor bruiloften. Daarom vierden ze het in de open lucht, wat mama ook veel mooier vond. Haar huwelijk was overigens het laatste dat op die manier werd gesloten. Het feest duurde tot de volgende ochtend.

Omdat ik een paar bruiloften in de harem heb meegemaakt die van mijn vader en ook van heel wat van mijn halfzussen kan ik me goed voorstellen hoe feestelijk het eraan toe gegaan zal zijn. De compound werd al dagen van tevoren versierd, er werden bijzondere gerechten bereid en alle vrouwen maakten zich mooi. Het haremkoor van vrouwen en meisjes studeerde nieuwe liederen in. De voorpret voor dit society- gebeuren zorgde voor een speciale, geladen atmosfeer. Ook de familie van de nieuwe vrouw was natuurlijk welkom. In mama's geval was dat niet mogelijk, alleen Amara, die intussen mama's vriendin en raadgeefster was geworden, kon er toen bij zijn.

Amara denkt nog altijd graag terug aan het huwelijk. 'Net een jaar daarvoor had ik je moeder als een intens verdrietige vrouw leren kennen,' zei ze op een keer, 'nu stond ze naast deze waardige man, stralend als een koningin. Haar ogen glansden als die van een jonge vrouw die de eerste beslissende etappe van haar leven bereikt heeft. Haar witte sluier was versierd met bonte bloemen en om haar schouders lag een doek die met fijne gouden glanzende draden was doorweven. Toen ik je ouders daarna samen zag dansen, leek het verleden echt heel ver weg.'

De al voor het huwelijk aangegane vriendschappen bleken mama nu tot steun. Mama Patty en mama Felicitas hielpen haar bij het inrichten van haar privé-vertrekken. Mama was de enige Europese vrouw in de harem en bleef dat ook Met grote belangstelling luisterden de anderen naar haar verhalen uit de vreemde, verre wereld. Haast niemand van Davids vrouwen kende iets anders dan de compound en het eigen ouderlijk huis. Mama genoot van de aandacht die ze kreeg en verwende haar medevrouwen met haar kookkunst - ze had tenslotte lang genoeg een café gerund! En goed eten wisten ze in de harem altijd te waarderen, Bovendien moesten mijn vele halfzussen vroeg of laat voorbereid worden op hun eigen huwelijk, zodat mama's kennis van het huishouden goed van pas kwam.

Door de afwijzende reactie van mama's familieleden kende ik de Duitse reserves met betrekking tot polygamie, maar ik zag met mijn eigen ogen dat mama zich in deze groep prettig voelde, Daar bestond geen eenzaamheid, maar wederzijdse hulp en begrip, In de loop van mijn leven heb ik jammer genoeg moeten ervaren dat dit niet overal het geval is, maar daar ga ik later nog op in. Het lag aan de persoon van mijn vader en voor een behoorlijk deel aan die van zijn eerste twee vrouwen Patty en Felicitas dat de harem waar ik werd geboren een harmonieuze gemeenschap vormde.

Papa David lette er steeds op dat al zijn queens - zijn koninginnen, zoals hij zijn vrouwen noemde - gelijk werden behandeld, met betrekking tot zowel de tijd die hij met hen doorbracht als wat ze kregen voor hun huis en hun garderobe. Op regelmatige tijden bezochten handelaarsters de harem en verkochten schoonheidsmiddeltjes voor het hele lichaam, stoffen om kleren van te naaien en sieraden.

Onze kleding mocht echter maar één kleur hebben - wit. Maar alle stoffen, van zijde tot katoen tot dure borduursels in zachte tinten: ivoor, ragfijn zachtroze of iets wat zweemde naar lichtgeel, waren toegestaan. De grondtoon van de stof moest echter wit zijn, dat was een ongeschreven wet die door niemand mocht worden overtreden. Met deze uiterlijke tekenen van onze garderobe wilde papa David ons het gevoel geven dat we al tijdens de dagen van ons aardse bestaan gereed waren voor de eeuwigheid.

Iedere queen had voor het kopen van kleding en andere kleinigheden hetzelfde geldbedrag ter beschikking. Toch slaagden sommigen er altijd weer in om de handelaarsters, die natuurlijk blij waren met alle elke extra handel, over te halen hun iets te verkopen wat de anderen niet hadden. Daarmee wilden ze dan meestal opscheppen - of bijvoorbeeld met een opvallend luchtje anderen bij het dingen om de gunst van mijn vader de loef afsteken.

Ik geloof dat de harem de beste plek is om te leren welke werking een luchtje kan hebben. Mijn vader had een heel gevoelige neus. Het was voor sommige vrouwen echt een sport om hem met een buitengewoon parfum het hoofd op hol te brengen en de door mama Patty vastgelegde bezoekvolgorde overhoop te halen. Omdat de vrouwen allemaal kleren droegen die hetzelfde model hadden, en er dus vaak echt identiek uitzagen, bleef hun eigenlijk ook geen enkel ander middel over om de aandacht te trekken dan een persoonlijk luchtje.

Vader, die met zijn charmes nu niet bepaald spaarzaam omging, liet zich dan lovend uit over het nieuwe parfum en koos de draagster ervan als zijn favoriet uit. Gelukkig deed hij dat maar zelden en werd hij waarschijnlijk vaak genoeg door mama Patty op de gevolgen van dergelijk impulsief gedrag gewezen. De favoriete vrouw had vervolgens immers te maken met de stevige verontwaardiging van de queens die eigenlijk aan de beurt geweest waren,

Omgekeerd kon de vlieger ook weleens niet opgaan: mijn vader keerde zich af en kwam de queen die zich voor hem geparfumeerd had juist niet tegemoet. Ik hoef hier denk ik niet aan toe te voegen dat de afgewezene vervolgens ook nog eens de spot van de anderen moest verdragen,.,

Mama Patty was de vorstin van de queens. Het behoorde tot haar taken om eerlijk te verdelen welke vrouw met mijn vader samen mocht zijn. Met zoveel vrouwen was dat een uitputtende bezigheid. Er moest rekening gehouden worden met de in acht te nemen zoogtijd (na de geboorte van een jongen twee jaar, na de geboorte van een meisje één jaar), en met de vruchtbare dagen, waarin de betrokken vrouw door de anderen mooi gemaakt en gewassen naar mijn vader gebracht werd. Maar je had natuurlijk ook nog de onreine dagen, waarin mijn vader de vrouw in kwestie onder geen beding mocht ontmoeten.

Heel wat keren had een van de queens een blauw oog, dat ze te danken had aan een medevrouw. Als ze het samen niet eens konden worden, moesten ze voor mama Patty verschijnen, die dan besloot wie in haar recht stond. Patty riep dan een 'tribunaal' bijeen dat uit haarzelf (omdat zij als eerste vrouw de oudste rechten had) en nog twee vrouwen bestond.

Onder de queens waren er groepjes vrouwen die samen een nauwere band hadden en daarom hun best deden hun vertegenwoordigster in het 'tribunaal' onder te brengen om zo hun invloed te vergroten. Omdat mama met bijna iedereen goed kon opschieten, werd ze al in het derde jaar van haar leven in de harem in het vrouwengerecht gekozen. Als Europese en niet meer heel jonge vrouw kon ze met een nuchtere blik oordelen. Iets wat door de andere vrouwen erg gewaardeerd werd, maar trouwens ook door mijn vader, die mama vaak om raad vroeg.

Onder alle vrouwen was er maar één die mama vanaf het begin afwees. Haar naam was Idu. Mijn vader had haar slechts een paar weken voor mijn moeder tot vrouw genomen. Idu kwam uit het noorden van Nigeria, was groot en slank en toen ze met mijn vader trouwde eenentwintig jaar oud, de helft jonger dus dan mijn moeder. De Afrikaanse kwam uit een zeer gefortuneerde familie. Ze was trots op haar afkomst, want haar vader droeg de sultanstitel en hij had een grote trouwe clan om zich heen. Voorzover ik nu weet, trouwde ze met papa David omdat haar eigen vader het van haar verlangde. Het krenkte Idu's ijdelheid ten zeerste dat haar man slechts een paar maanden na het huwelijk opnieuw trouwde. En ze moet het wel als diepe vernedering hebben opgevat dat mama mij kreeg voordat ze zelf zwanger werd.

Haar aanvankelijke kinderloosheid en het geluk dat mijn moeder door mijn geboorte ten deel viel, waren de voedingsbodem voor Idu om tegen mijn moeder te gaan stoken. Omdat mijn vader mama niet alleen ontmoette voor het echtelijk samenzijn, maar haar ook om raad vroeg, stookte Idu de anderen op en beweerde ze dat mama papa David behekste. Toen zorgde mama Patty ervoor dat alleen Idu nog naar mijn vader toe mocht. Ze werd eindelijk zwanger en de rust keerde terug.