Komplot in Californië

Voorwoord van de schrijver

Het was precies twintig seconden voor zes op de ochtend van de negende februari 1972, toen de aarde beefde. Als aardbeving stelde de trilling weinig voor; zij was in geen enkel opzicht opmerkelijker dan de aardbevinkjes waardoor de inwoners van Tokio en omgeving vrijwel wekelijks worden opgeschrikt. Hangende lampen zwaaiden even heen en weer, wat kleine voorwerpen die in labiel evenwicht op planken stonden vielen naar beneden, maar dat waren dan ook de enige zichtbare gevolgen van de aardschok. De naschok was beduidend zwakker en volgde twintig seconden erna. Later stelde men vast dat er nóg vier naschokken waren geweest, zo zwak echter dat zij uitsluitend op de seismografen waren geregistreerd. Alles bij elkaar genomen nauwelijks iets om je druk over te maken, maar niettemin een gedenkwaardige belevenis voor mijzelf, omdat het de eerste aardbeving was die ik ooit had meegemaakt: het is bepaald een verontrustende ervaring om de grond onder je voeten te voelen bewegen. Het zwaarst getroffen gebied lag maar een paar kilometer noordelijk van de plaats waar ik mij bevond en ik reed erheen om mij persoonlijk op de hoogte te stellen van de gevolgen. Daarmee wachtte ik echter tot de volgende dag — deels omdat de nieuwsberichten melding maakten van opengescheurde wegen, beschadigde viaducten en gebarsten waterleidingen, maar voornamelijk omdat de verantwoordelijke autoriteiten weinig ophebben met nieuwsgierige omstanders, die weinig anders doen dan het reddingswerk bemoeilijken en de medische teams in de weg lopen. Het stadje Sylmar, dat in het epicentrum van de aardbeving lag, ligt in de San Fernando Vallei in Californië, een paar kilometer boven Los Angeles — ofschoon die stad zich met zo'n gulzige haast blijft uitbreiden dat Sylmar eigenlijk al opgeslokt is. Voor de oningewijde bood het stadje een aanblik van ongeorganiseerde verwarring, met zijn schijnbaar doelloos rondrijdende vuilniswagens, bulldozers en vrachtauto's; maar die verwarring was slechts schijn: alles wat er gebeurde verliep volgens een strak georganiseerd schema en werd vanuit een centraal punt begeleid. In tegenstelling tot hun minder gelukkige broeders in bijvoorbeeld Nicaragua, Guatemala of de Filippijnen, landen die de twijfelachtige eer genieten onthaald te worden op veel meer dan hun rechtmatige deel aan aardbevingen, zijn de mensen in Californië niet alleen terdege voorbereid op dit soort natuurrampen, maar beschikken zij over een efficiënt apparaat om de gevolgen ervan snel en doeltreffend te bestrijden: in San Francisco, bijvoorbeeld, heeft men de beschikking over vijftien geïmproviseerde ziekenhuizen, die staan opgesteld op strategische plaatsen in de stad bij wijze van voorbereiding op de volgende aardbeving, die door iedereen wordt beschouwd als onvermijdelijk en met angstige spanning tegemoet wordt gezien. Er was op uitgebreide schaal schade toegebracht aan huizen en gebouwen, maar met uitzondering van een klein gebied bleef de staat voor erger gevolgen gespaard. Waar de aardbeving het hevigst had toegeslagen staat, of eigenlijk stond, het Hospitaal voor Veteranen. Vóór de aardbeving bestond het complex uit drie achter elkaar staande gebouwen. Het voorste en achterste gedeelte waren vrijwel intact gebleven: het middelste was als een kaartenhuis in elkaar gestort De vernietiging was compleet; er was geen steen op de andere blijven staan. Meer dan zestig patiënten kwamen om onder het puin. Het contrast tussen de puinhoop in het midden en de twee vrijwel onaangetaste gebouwen aan weerszijden ervan moet voor iemand die niet op de hoogte is met de bouwvoorschriften in Californië volledig onbegrijpelijk zijn geweest. Wie daar wel iets van afwist, zou er geen enkele moeite mee gehad hebben. Los Angeles mag zich de weinig gelukkige eigenaar noemen van een geheel eigen breuk, die de stad onder haar straten doorsnijdt. Deze staat bekend onder de naam Newport-Inglewoodbreuk en veroorzaakte in 1933, toen de ene kant van het breukvlak plotseling verschoof ten opzichte van de andere, de aardbeving van Long Beach, tijdens welke een ontstellend aantal huizen en gebouwen in elkaar stortte, enkel en alleen omdat zij haastig gebouwd waren op een opgespoten en niet verstevigde ondergrond. Voor de autoriteiten vormde dit voorval de aanleiding tot het opstellen van nieuwe bouwverordeningen, die tot doel hadden zorg te dragen voor een zo aardbevingbestendig mogelijke manier van bouwen. De twee buitenste gebouwen van het Hospitaal voor Veteranen waren volgens die nieuwe voorschriften, die erg streng waren en op welker naleving even streng werd toegezien, gebouwd, respectievelijk in de jaren dertig en veertig. Het verwoeste gebouw stamde uit het midden van de jaren twintig. Maar het was evengoed verwoest door een aardbeving waarvan het epicentrum meer dan twaalf kilometer noordoostelijker had gelegen. En het belangrijkste aspect van de aardschok die deze toch vrij aanzienlijke schade had veroorzaakt, was de kracht ervan — of beter, het gebrek aan kracht. De kracht, of zwaarte, van een aardbeving wordt afgemeten op een willekeurig gekozen schaal, de schaal van Richter, die loopt van nul tot twaalf. Het is belangrijk in het oog te houden dat de schaalverdeling niet oploopt volgens een rekenkundige doch volgens een logaritmische reeks. Een kracht 6 op de schaal van Richter is daarom tien maal zo sterk als een kracht 5 en honderd maal sterker dan een 4. De aardbeving in de San Fernando Vallei die het middelste gebouw van het ziekenhuiscomplex met de grond gelijk had gemaakt, had een kracht van 6,3 op de schaal van Richter; de aardbeving die huishield in San Francisco in 1906 zou volgens de recentelijk aangepaste schaal van Richter een kracht van 7,9 hebben gehad. De aardbeving van Sylmar had dus maar één procent van de kracht van die van San Francisco. Dat is een ontnuchterende gedachte voor ieder mens en voor iemand die behept is met een levendige verbeelding een nogal beangstigende. Wat echter nog veel ontnuchterender en beangstigender is, is het feit dat er, voor zover wij weten, nog nooit een zware aardbeving — waarbij ik onder 'zwaar' alles reken wat een kracht heeft van 8 of hoger op de schaal van Richter — heeft plaatsgevonden onder of in de onmiddellijke nabijheid van een wereldstad. (Ofschoon het niet onmogelijk is dat iets dergelijks heeft plaatsgevonden in die vreselijke aardbeving die China trof in 1976 en waarbij volgens sommige berichten meer dan driehonderdduizend mensen zijn omgekomen: maar de Chinese nieuwsmedia hebben deze tragedie volledig doodgezwegen.) Maar volgens de wet van de grote aantallen lijkt het zeer waarschijnlijk dat er vroeg of laat ergens een zeer zware aardbeving zal plaatsvinden in een gebied dat ditmaal niet onbevolkt of dunbevolkt is. Tenzij men zijn toevlucht neemt tot struisvogelpolitiek en zich verschuilt achter een oogkleppenmentaliteit, is er geen enkele reden om aan te nemen dat die mogelijkheid niet binnen afzienbare tijd een waarschijnlijkheid zal worden. Ik heb het woord 'waarschijnlijkheid' gebruikt, omdat de zojuist aangehaalde wet van de grote aantallen nog wordt versterkt door het feit dat, met uitzondering van China, Turkije en in iets mindere mate Italië, aardbevingen meestal plaatsvinden in kustgebieden, hetzij aan de kust van grote landmassa's of op eilanden; en juist in die kustgebieden vindt men veel van de grote wereldsteden, omdat zij daar het gunstigst liggen voor handel en doorvoer naar het achterland. Tokio, Los Angeles en San Francisco zijn drie van zulke steden. Het is niet zonder reden dat aardbevingen voornamelijk voorkomen in de genoemde kustgebieden: geologen zijn vrijwel unaniem in hun oordeel waar het de oorzaak betreft van het ontstaan van aardschokken en vulkanen. Zij gaan uit van de eenvoudige theorie dat toen er voor het eerst sprake was van land — in een onvoorstelbaar ver verleden — dit land de vorm aannam van één enorm supercontinent, dat — hoe kan het ook anders — omringd was door één gigantische wereldzee. Met het verstrijken van de tijd en door oorzaken waarover de wetenschap nog geen zekerheid heeft, brak dit supercontinent uiteen in verscheidene grote landmassa's die zich, gedragen door op het nog steeds vloeibare magma onder de aardkorst ronddrijvende tektonische platen, langzaam van elkaar verwijderden. Soms komt het voor dat deze tektonische platen tegen elkaar botsen of langs elkaar schuren; de krachten die hierbij vrijkomen worden doorgegeven naar het vasteland daarboven of naar de oceaanbodem, en verschijnen daar in de vorm van aardbevingen of vulkanen. Californië ligt voor het grootste deel op het Noord-Amerikaanse plat en ofschoon dit in westelijke richting afdrijft, veroorzaakt het niet de grootste ellende. Die hebben wij te danken aan hetzelfde Noordelijke Zuidzee-plat dat zo weinig consideratie heeft met China, Japan en de Filippijnen en waarop al het Californische land ten westen van de San Andreasbreuk zijn weinig zekere fundament heeft. Hoewel het Noordelijke Zuidzee-plat enigszins om zijn as schijnt te draaien, is de beweging onder Californië ruwweg in noordwestelijke richting. Van tijd tot tijd wordt de hierdoor opgebouwde druk tussen de beide platen te groot en verschuift het Noordelijke Zuidzee-plat met een ruk in noordwestelijke richting langs de San Andreasbreuk. Deze plotselinge beweging veroorzaakt de aardbevingen die in Californië al bijna een alledaags verschijnsel zijn geworden. De mate van verplaatsing langs deze naar rechts verschuivende breuk — zo genoemd, omdat de landmassa aan de andere kant van de breuk na een aardbeving altijd naar rechts verschoven lijkt te zijn — is van rechtstreekse invloed op de kracht van de aardschok. Soms heeft er totaal geen zijwaartse verschuiving plaatsgevonden. Soms bedraagt de verschuiving slechts een halve meter. Maar hoewel men zelfs over de gevolgen hiervan zeker niet licht mag denken, is het heel wel mogelijk dat een zijdelingse verschuiving van bijvoorbeeld vijftien meter plaatsvindt. In feite is in deze context alles mogelijk. De vulkanisch en tektonisch actieve zone die als een gordel de Stille Oceaan omsluit, staat — zeer toepasselijk — bekend onder de naam 'de ring van vuur'. De San Andreasbreuk is een integraal onderdeel van deze actieve zone en de twee grootste aardbevingen in de geschiedenis (in Japan en Zuid-Amerika) vonden plaats in deze ring van vuur. Beide waren in de orde van grootte van 8,9 op de schaal van Richter. Californië kan net zomin aanspraak maken op speciale bescherming van bovenaf als de andere gebieden in de ring, en er is geen enkele reden om aan te nemen dat de eerstvolgende monsteraardbeving, zesmaal krachtiger dan die van San Francisco in 1906, niet zou plaatsvinden in, laten wij zeggen, San Bernardino, waardoor heel de stad Los Angeles in de Stille Oceaan zou verdwijnen. En de schaal van Richter gaat tot 12! Nog een ander onaangenaam aspect van aardbevingen op de ring van vuur is de omstandigheid dat zij zowel voor de kust als onder het vasteland kunnen voorkomen. In het eerste geval is het resultaat een geweldige vloedgolf. In 1976 werd het eiland Mindanao, in het zuiden van de Filippijnen, overspoeld en vrijwel verwoest, en verloren duizenden mensen het leven toen een onderzeese aardbeving in de mond van de sikkelvormige Morrobaai een vijf meter hoge vloedgolf veroorzaakte, die de kust van de baai geheel overspoelde. Een dergelijke aardbeving voor de kust van San Francisco zou al het land rondom de Baai verzwelgen en hoogstwaarschijnlijk weinig overlaten van de Sacramento Vallei en de San Joaquin Vallei. Zoals gezegd is het de zwerversnatuur van de tektonische platen die de voornaamste oorzaak is van aardbevingen. Maar er zijn nóg drie mogelijke oorzaken. Als eerste mogelijkheid is er de uitstraling van de zon. Het is welbekend dat kracht en inhoud van de zonnewinden sterk aan verandering onderhevig en volstrekt onvoorspelbaar zijn. Het is eveneens bekend dat zij aanzienlijke verschuivingen teweegbrengen in de chemische samenstelling van onze atmosfeer, veranderingen die op hun beurt de draaiing van de aarde kunnen versnellen of afremmen; veranderingen ook die, omdat zij in termen van honderdsten van seconden gemeten zouden moeten worden, door de meesten onopgemerkt blijven, maar die de bewegingen van de onverankerde tektonische platen aanzienlijk tot drastisch zouden kunnen beïnvloeden — iets dat in het verleden wellicht al ooit heeft plaatsgevonden. Daarnaast zijn er gezaghebbende stemmen onder de wetenschappers die de theorie aanhangen dat externe zwaartekrachtvelden eveneens van invloed zijn op de bewegingen der tektonische platen. De hele wetenschappelijke wereld ziet met spanning uit naar het jaar 1982 om vast te stellen of deze theorie inderdaad klopt — in dat jaar zullen alle negen planeten in één rechte lijn achter elkaar liggen. De derde potentiële veroorzaker van aardbevingen is de mens. De mens heeft sinds het begin van de geschiedenis lukraak en willekeurig ingegrepen in de natuurlijke processen en er lijkt geen logische reden te zijn waarom hij zijn ongewenste geknoei niet zou uitbreiden tot het gebied van aardbevingen. Een soort die in staat is de grootste geheimen der natuur te ontluisteren en voor eigen gebruik aan te wenden en die uiteindelijk komt opdraven met de waterstofbom, is tot alles in staat. Dat de mens overweegt door eigen ingrijpen aardbevingen te veroorzaken of te voorkomen is geen idee van de laatste tijd. Experimenten in deze richting — voor vreedzame doeleinden — worden al enige tijd uitgevoerd. Ongelukkigerwijs (maar onvermijdelijk) is men ook op het idee gekomen dat het veroorzaken van aardbevingen een interessante vernieuwing op het gebied van nucleaire oorlogsvoering zou zijn. Men is al zo vertrouwd geraakt met dit idee dat er inmiddels op internationaal niveau plechtige afspraken zijn gemaakt en dure eden gezworen, teneinde het gebruik van kernwapens die vervuiling van de atmosfeer of vloedgolven tot gevolg kunnen hebben, te verbieden. Het spreekt overigens vanzelf dat het gevolg van dit geheiligde verdrag zal zijn dat de ondertekenaars, en met name de kernmachten onder hen, hun naarstige onderzoekingen naar de mogelijkheden tot exploitatie van dit volstrekt nieuwe wapen alleen maar tot het uiterste zullen opvoeren. Men hoeft alleen maar te denken aan de afspraken die gemaakt zijn naar aanleiding van de ontwapeningsconferenties in Helsinki, afspraken die door zowel Amerika als Rusland met handtekeningen werden bekrachtigd, maar die als enig gevolg hadden dat de wetenschapsmensen aan beide zijden hun speurtocht naar de gouden graal — de ontwikkeling op korte termijn van een nieuw en nog afschuwelijker middel voor het uitroeien van nog grotere hoeveelheden menselijke wezens — met verdubbelde ijver voortzetten. Een vos heeft nog nooit zijn streken verloren door het ondertekenen van een waardeloos stukje papier. En dit idee opent, naast mogelijkheden voor de toepassing voor oorlogsdoeleinden, een uitzicht op een keur aan andere interessante toepassingen; het zijn deze laatste die de basis vormen van het boek dat voor u ligt.