30 De massamoord in Zutphen

Alles wat in Gelderland oud is wordt in volksverhalen ‘uit de Spaanse tijd’ genoemd. Het is alsof daarmee de geschiedenis begint. Alle munten, stenen of wat men ook vindt – of het nu Romeins is of prehistorisch – wordt naar die tijd verplaatst. Maar in Zutphen zullen ze de échte Spanjaarden in elk geval niet snel vergeten. In de zestiende eeuw liet de hertog van Alva er de gehele bevolking uitmoorden…

Zutphen, 1572, door overlevering bekend – In de zestiende eeuw woedde er in Nederland een vrijheidsoorlog tegen de Spaanse overheersing. Het is een tijd waarin heldendaden aan de orde van de dag waren, en er nog echte snode heersers bestonden. De hertog van Alva was zo’n heerser. Hij voerde al jaren oorlog in de Nederlanden. Op de zeer koude herfstdag van 23 november 1572 stuurde hij zijn zoon naar Zutphen om de stad te belegeren.

Nu moet u weten dat oorlog in die tijd niet minder gruwelijk was dan tegenwoordig, maar welbeschouwd ging het er toch wel wat beschaafder aan toe. Zo bestond er vaak een zomerstop van de gewelddadigheden, en dronken soldaten die eigenlijk elkaars vijand waren, buiten werktijden gewoon een biertje in de taveerne. Beide partijen in een conflict waren bovendien vaak aangewezen op dezelfde huurlingen, dus vaak kende iedereen elkaar en kon het er nog heel vriendschappelijk aan toegaan.

Zo ook tijdens het beleg van Zutphen. Op een avond tijdens het beleg stond een Zutphense soldaat op de stadsmuur op wacht en praatte wat met een Spanjaard die over het ijs van de gracht tot aan de voet van de muur gelopen was. Het was een boeiend gesprek, maar de afstand was toch onhandig, zo vonden beide soldaten. Flarden van het gesprek vielen weg doordat hun woorden verwaaiden in de koude wind. De Spanjaard wist de soldaat te bewegen hem op de muur te helpen, zodat ze daar hun gesprek beter zouden kunnen voortzetten.

Maar nu liet de Spanjaard zien dat hij toch een andere opvatting had over oorlogsvoering. Nauwelijks was de Spanjaard boven, of hij overmeesterde de Zutphenaar en wierp hem naar beneden, waar hij onmiddellijk door enkele Spanjaarden die daar verborgen lagen, werd afgemaakt. Deze beklommen daarop, door hun makker geholpen, de muur en doodden alle schildwachten. Anderen

overrompelden de wacht bij de oude Nieuw-stadspoort en openden de deuren voor de belegerende Spanjaarden. Zo viel Zutphen ten prooi aan de Spaanse wreedheden. Na de verovering zou Alva tot zijn zoon gezegd hebben:

Sla, veldheer, de eieren in de pan;

Dan komen er geen kiekens van.

En volgens dat gezegde werd iedereen in Zutphen vermoord, zonder dat iemand gespaard werd.

Nog altijd ziet u daar het dikke Dalfsgat of Duc d’Alva’s gat, waardoor de Spanjaarden de stad binnendrongen.