6    Demeter

Profiel

Naam: Demeter, godin van de vruchtbaarheid en groei, godin van de landbouw

Leeftijd: in de dertig

Status: gehuwd met Zeus

Verblijfplaats: het platteland

Favoriete bezigheid: anderen helpen

Favoriete gezelschap: haar dochter Persephone

Bekend om: haar zorgzaamheid

Devies: ‘Het is het recht van de sterkste om de zwakkere te helpen’

Demeter is het archetype dat misschien wel het meest universeel is en door de tijd heen het minst veranderd. Ze is de drager van het mysterie van het leven, de enige godin die in staat is om nieuw leven voort te brengen. Dit aspect werd in afbeeldingen van haar vaak benadrukt door brede heupen, haar bolle buik en grote borsten – allemaal symbolen van haar vruchtbaarheid. Een Demeter-vrouw heeft een instinctieve drang om nieuw leven voort te brengen en te koesteren. Dat is verklaarbaar uit haar afkomst: Demeter was de dochter van Rhea, een aardse godin en de kleindochter van Gaia, Moeder Aarde zelf. Als een Demeter-vrouw niet of niet langer kan deelnemen aan de cyclus van het leven, dan verdwijnt voor haar de zin van het bestaan, zoals dat ook voor de godin Demeter gold toen haar dochter Persephone door Hades naar de onderwereld was meegevoerd. Demeter kreeg pas weer zin in het leven toen haar dochter terugkeerde naar de wereld der levenden. Pas toen was ze weer in staat om de aarde vruchtbaar te maken en de gewassen te laten groeien. Maar als haar kinderen haar voorgoed worden ontnomen, dan is het bestaan voor een Demeter-vrouw zinloos.

De film Sophie’s Choice, naar het boek van William Styron, laat de wanhoop zien van een Demeter-vrouw die haar beide kinderen verloren heeft, en toont de onmogelijkheid voor haar om met dit verlies te leven. Sophie’s Choice is het verhaal van Sophie, een overlevende van Auschwitz die als Poolse immigrante na de oorlog in New York een nieuw leven probeert op te bouwen met haar geliefde, de getormenteerde, aan drugs verslaafde Nathan. Via flashbacks kom je als kijker steeds meer te weten over haar verleden en de gruwelijkheden die ze in de oorlog heeft meegemaakt. Sophie voelt zich heel schuldig over het feit dat zij het concentratiekamp heeft overleefd. In de loop van het verhaal wordt het de kijker steeds duidelijker dat ze een geheim bij zich draagt. Pas als wordt onthuld welke keuze Sophie heeft moeten maken, begrijp je waarom het voor haar onmogelijk is om te leven met de beslissing die ze heeft moeten nemen. In het kamp draagt een sadistische nazidokter haar op om te kiezen tussen haar twee kinderen, Eva van zes en Jan van tien. Eén van beide kinderen mag volgens de bizarre willekeur van de machthebber blijven leven. Sophie kiest Jan en stuurt daarmee haar dochtertje de dood in. Haar zoontje Jan overleeft het concentratiekamp niet en Sophie verliest haar beide kinderen. Sophie pleegt uiteindelijk samen met haar geliefde zelfmoord.

Dat de film alleen op deze manier kan eindigen is logisch als je je verdiept in de psyche van een Demeter-vrouw. Sophie probeert eerst nog, voordat ze voor haar gruwelijke dilemma wordt geplaatst, om haar zoontje te redden door zich aan te bieden als liefje van de kampcommandant. Net als elke Demeter-vrouw is ze tot alles bereid om haar kinderen in veiligheid te brengen, ook al moet ze haar ziel aan de duivel verkopen. Helaas mislukt dit plan. Het ergste wat een Demeter-vrouw kan overkomen, overkomt haar. Niet alleen blijkt ze niet bij machte haar kinderen te redden en faalt ze als Demeter, ze wordt ook nog eens gedwongen om een van haar kinderen uit te verkiezen boven het andere, om te beslissen over leven en dood. Voor een Demeter-vrouw geldt dat haar kinderen haar allemaal even lief zijn; ze zijn allemaal een deel van haarzelf en onverbrekelijk met haar verbonden. Verlies van een kind is voor elke Demeter-vrouw ondraaglijk, dan sterft er een deel van haarzelf. Gedwongen worden daaraan mee te werken, zoals in het geval van Sophie, is een reden om uit het leven te stappen.

Ook in de beelden die elke dag via de televisie tot ons komen zien we Demeter-vrouwen die in onmogelijke en uitzichtloze situaties, zoals hongersnood in Afrika, overstromingen in Azië en oorlogen over de hele wereld, een ongelofelijke kracht en uithoudingsvermogen tentoonspreiden om te overleven. Vaak hebben ze een of meer kinderen verloren, aan ziekten, natuurgeweld of menselijk geweld. Ze bezitten helemaal niets meer. En de toekomst voor henzelf en hun overgebleven kinderen is ongewis en zonder al te veel perspectief. Velen zijn gedoemd hun hele leven lang in vluchtelingenkampen door te brengen. Maar ze gaan door, ondanks alles.

Deze oerkracht putten deze vrouwen uit hun diepe verbondenheid met de bron van het leven zelf, de onverwoestbare drang om het leven door te geven aan de volgende generatie. Een Demeter-vrouw die vecht voor haar kinderen en hoop heeft op een betere toekomst is als de natuur zelf. Hoe donker en koud de winter ook is en hoe lang deze periode ook duurt, de lente is niet tegen te houden. Dan schieten alle gewassen met een niet te stuiten veerkracht uit de grond en wordt de aarde weer vruchtbaar. Wat Demeter-vrouwen onder de meest barre omstandigheden staande houdt is hun levensenergie, hun drang om nieuw leven te koesteren, te voeden en te zien opgroeien.

Het archetype

De moeder

Als je aan een Demeter-vrouw vraagt: ‘Wat doe je?’ zal ze antwoorden: ‘Ik ben moeder.’ Terwijl een Hera-vrouw zich als de vrouw van haar man presenteert, een Athena-vrouw haar functie noemt, een Hestia-vrouw geneigd is datgene wat ze doet te bagatelliseren en een Artemis-vrouw opnoemt wat voor activiteiten ze allemaal ontplooit, is een Demeter-vrouw er trots op dat ze moeder is. ‘Ik ben moeder’ is een uitspraak die een Demeter-vrouw met volle overtuiging ten gehore brengt en die haar altijd weer een diep gevoel van vervulling geeft. De identiteit van een Demeter-vrouw wordt bepaald door het moederschap, ongeacht wie ze is en wat ze verder ook allemaal doet en wie ze verder ook is. Andere godinnen hadden ook kinderen, maar die waren nooit zo bepalend voor hun identiteit. Wanneer het Demeter-archetype actief is in een vrouw, heeft ze een allesoverheersend verlangen om moeder te worden en haar leven in dienst te stellen van haar kinderen. Als ze geen kinderen heeft, bekommert ze zich om andere dierbaren die ze voedt en verzorgt.

Demeter was de machtige godin van de vruchtbaarheid. Ze wordt voorgesteld als een mooie volle vrouw met een schoof koren in haar hand. Die staat symbool voor al wat zij is: godin van de vruchtbaarheid, voedster en aardse vrouw. Uit haar relatie met Zeus had ze een dochter, Persephone, voor wie ze een innige moederliefde koesterde. Toen Persephone op een dag in een wei speelde en bloemen plukte, scheurde de aarde plotseling open en verscheen de god van de onderwereld, Hades, die haar met geweld meenam naar zijn donkere rijk en haar tot zijn vrouw maakte. Demeter hoorde haar nog wel roepen, maar kon haar dochter niet redden uit de handen van Hades. Vertwijfeld en ontroostbaar, zonder te eten of te drinken, zwierf Demeter over de aarde om haar dochter te vinden. Na enige tijd vruchteloos zoeken kwam ze erachter dat haar dochter met toestemming van Zeus naar de onderwereld was ontvoerd. Dit maakte haar razend, maar men raadde haar aan om zich bij de situatie neer te leggen, aangezien de almachtige Zeus het zo had beslist.

Maar Demeter kon niet berusten in het lot van haar dochter en weigerde uit verdriet en woede haar goddelijke functies te vervullen. Zeus probeerde zich nog met haar te verzoenen door haar te overladen met cadeaus, maar ze was onvermurwbaar. In tegenstelling tot Hera, die geen weerstand had tegen Zeus als die zich berouwvol gedroeg en hem vergaf, was de goedaardige Demeter compromisloos toen het om haar kind ging.

Ze onthield de aarde haar vruchtbaarheid. Gewassen wilden niet meer groeien en de mensen werden met hongersnood bedreigd. Pas toen Zeus besloot dat het zo niet langer kon en hij met Hades overeenkwam dat Persephone het grootste deel van het jaar weer naar de aarde mocht terugkeren, herleefde Demeter en keerde de vruchtbaarheid op aarde terug.

Een echte Demeter-vrouw kan niet wachten om moeder te worden. Alles wat zij verder doet in haar leven is onbelangrijk tijdverdrijf, en haar leven begint pas echt als ze kinderen krijgt. Als dit niet lukt, ervaart een Demeter-vrouw het leven als leeg, zinloos en mislukt. Hoezeer het Demeter-archetype de psyche van een vrouw kan overheersen wordt duidelijk bij een vrouw die graag een kind wil krijgen en maar niet zwanger wordt. Zo’n vrouw kan in tranen uitbarsten bij de aanblik van een baby en zo geobsedeerd raken door de drang om moeder te worden dat ze bereid is om de meest ingrijpende medische behandelingen te ondergaan, ook als die een enorme aanslag zijn op haar lichaam, ook als ze maar een paar procent kans heeft op een zwangerschap.

Het Demeter-archetype is in sommige vrouwen van jongs af aan sterk aanwezig. Een Demeter-meisje kan eindeloos spelen met haar poppenkinderen en past graag op jongere broertjes of zusjes, neefjes of nichtjes. Meisjes die tienermoeder worden overkomt dat vaak niet per ongeluk, ook al lijkt het misschien wel zo. Als een meisje een innerlijke drang voelt om moeder te worden, kan ze ‘vergeten’ om voorbehoedsmiddelen te gebruiken en creëert ze zo, bewust of onbewust, een situatie waarin de kans groot is om zwanger te worden.

Vaak echter wordt Demeter in een vrouw pas manifest als ze in de twintig of dertig is, als ze in een levensfase komt waarin ze volop van het leven heeft kunnen genieten, een aantal jaren heeft gewerkt en haar vriendinnen ook kinderen krijgen. Vrouwen van in de dertig die nog geen kinderen hebben zijn zich vaak veel bewuster van hun biologische klok dan vrouwen van in de twintig. Je zou kunnen zeggen dat hoe harder de biologische klok gaat tikken, hoe actiever Demeter wordt in de psyche van veel vrouwen.

Demeter kan zich ook op de valreep manifesteren, als een vrouw van rond de veertig die nooit kinderen wilde, toch nog besluit om een kind te krijgen. Bij sommige vrouwen is hun kinderwens zo allesoverheersend dat ze besluiten om alleen een kind te krijgen als er geen partner is met wie ze samen een gezin kan stichten. Dat is geen rationele beslissing maar een oer-instinct dat zich niet laat wegredeneren, hoe onverstandig zo’n beslissing misschien ook is. Andere vrouwen laten zich wel door hun ratio weerhouden om alleen een kind op de wereld te zetten, maar een vrouw in wie het Demeter-archetype sterk ontwikkeld is, kan niet anders dan toegeven aan de oerdrift om zelf een kind te baren en moeder te worden.

Toen de godin Demeter over de aarde zwierf op zoek naar haar ontvoerde dochter Persephone, vond ze onderdak bij de koning van Eleusis. Tijdens haar verblijf nam ze de zorg op zich voor zijn zoon Demophoön. Ze raakte zo op hem gesteld dat ze hem onsterfelijk wilde maken. Dit verhaal illustreert dat een Demeter-vrouw niet zuinig is met haar liefde. Ze heeft genoeg liefde te geven om ook andermans kinderen daarin te laten delen. Een Demeter-vrouw die tot haar grote verdriet zelf geen moeder kan worden, kanaliseert haar moedergevoelens vaak door voor andermans kinderen te zorgen, door kinderen te adopteren of pleegkinderen in huis op te nemen.

Demeter manifesteert zich ook in vrouwen die niet letterlijk moeder zijn, maar zich wel als figuurlijke moeder om het welzijn en welbevinden van anderen bekommeren. Dat zijn vrouwen zoals Oprah Winfrey, die zich in het leven ten doel gesteld hebben mensen te helpen. Oprah heeft financieel allang haar schaapjes op het droge en hoeft niet meer te werken. Haar motivatie om door te gaan met haar tv-show en andere initiatieven, is haar gedrevenheid om bij te dragen aan het welzijn van mensen. Via haar dagelijkse talkshows en haar blad stelt ze misstanden aan de kaak en maakt ze onderwerpen bespreekbaar die mensen, en met name vrouwen, helpen om voor zichzelf op te komen en zelfstandiger en met meer zelfvertrouwen in het leven te staan. Via haar eigen charitatieve stichting steunt ze kinderen en mensen in nood. Een van haar grote projecten is de school die ze opende in Zuid-Afrika voor arme Afrikaanse meisjes die anders geen onderwijs zouden krijgen. Ze is in haar publieke rol een typische Demeter-vrouw, in die zin dat ze een warme uitnodigende persoonlijkheid is die iedereen, van filmster tot huisvrouw, met dezelfde hartelijkheid en oprechte belangstelling tegemoet treedt. Ze weet iedereen snel op zijn gemak te stellen en is empatisch, ze voelt met de ander mee. Ze is geen afstandelijke journalist die ten koste van alles een primeur wil halen, maar respecteert de grenzen die haar gasten aangeven. Ze is iemand die anderen voedt met haar warmte, meelevendheid en begrip.

Het is opmerkelijk dat geen andere godin zo schijnbaar vanuit het niets kan opduiken en ineens zo dwingend aanwezig kan zijn als Demeter. Veel vrouwen die moe worden van de verhalen van vriendinnen die het aldoor over hun kinderen hebben, en die zich niets kunnen voorstellen bij de roze wolk van het moederschap, veranderen bij de komst van hun eerste kind. Je hoort hen dan zeggen dat ze zich nooit hadden kunnen voorstellen wat voor overweldigende gevoelens van liefde een kind bij je oproept. Ze realiseren zich dan hoe anders ze nu in het leven staan en dat ze hun eigen behoeften graag ondergeschikt maken aan die van hun kind. De geboorte van een kind is een markering tussen vroeger en daarna. In een vrouw die de geboorte van haar kind als een waterscheiding in haar leven ervaart, verschijnt Demeter, om in de eerste jaren haar plaats niet meer af te staan.

Een Demeter-vrouw is gelukkig als haar kinderen gelukkig zijn, ook al beschouwen die haar zorg als vanzelfsprekend. Een evenwichtige Demeter-vrouw begeleidt haar kinderen naar zelfstandigheid. Ze stimuleert hen om zelf de wereld in te trekken, maar blijft wel op de achtergrond aanwezig voor het geval dat nodig is, ze staat hun toe om hun eigen fouten te maken en daarvan te leren, hoe moeilijk ze het ook vindt om geen helpende hand toe te steken. Kinderen die zo door een Demeter-moeder worden opgevoed ontwikkelen zelfvertrouwen, omdat ze hun eigen weg in het leven mogen gaan en zich tegelijkertijd gesteund weten door haar onvoorwaardelijke liefde, ook al doen zij dingen anders dan dat zij ze zou doen. Ze heeft een onverbrekelijke band met hen; de navelstreng tussen haar en haar kind blijft in figuurlijke zin haar hele leven bestaan. Een moeder is vaak net zo bezorgd over haar volwassen kinderen, die zich prima kunnen redden, als over haar kinderen wanneer ze klein zijn. ‘Wees voorzichtig’, ‘Pas goed op jezelf’, ‘Bel me als je goed bent aangekomen’. Wie herkent niet de goede raad van zijn/haar moeder die je als kind door de jaren heen toegewenst krijgt? Eens moeder, altijd moeder.

De beste jaren voor een Demeter-vrouw zijn de jaren dat haar kinderen thuis zijn en opgroeien. Ze heeft er moeite mee als haar kinderen het huis uit gaan; dan kan ze gaan lijden aan het legenestsyndroom en in een zwart gat vallen, omdat ze niemand heeft om voor te zorgen en niemand meer van haar afhankelijk is. Dit kan de vorm aannemen van een depressie, die voortkomt uit verdriet om het ‘verlies’ van haar kinderen. Net zoals de godin Demeter apathisch werd en treurde toen ze haar dochter verloor aan Hades, zo kan voor een Demeter-vrouw de zin van het leven verdwijnen als niemand haar meer nodig heeft. Al de jaren dat haar kinderen thuis waren, was het voor haar duidelijk hoe ze haar leven invulling moest geven. Wanneer het moederschap niet langer in de eerste plaats bepaalt wie ze is, moet ze opnieuw haar identiteit definiëren en inhoud aan haar leven geven. Het onvermogen om dit te doen, het niet willen toelaten van andere godinnen in haar psyche of het niet tot ontwikkeling komen van andere godinnen, kan ertoe leiden dat een Demeter-vrouw alleen nog maar omkijkt naar hoe het was, naar de beste jaren van haar leven, zoals ze die zelf betitelt, en niet meer vooruit, omdat de toekomst nooit zo mooi kan zijn als de tijd toen zij haar kinderen nog om zich heen had.

Het wezen van een moeder komt in niemand zo goed tot uitdrukking als in Maria; zij is het zinnebeeld van de volmaakte moeder. Dat blijkt wel uit haar benamingen: Troosteres der Bedrukten, Toevlucht in elke Nood, Moeder der Smarten. De patriarchale waarden zoals ook vertegenwoordigd in het christendom, waarin de mens klein en nederig is ten opzichte van de almachtige God, vinden hun tegenhanger in de waarden die Maria vertegenwoordigt: zij is vergevingsgezind, biedt troost, accepteert anderen zoals ze zijn, ook al hebben ze van alles misdaan, en zet zich in voor de minderbedeelden en zieken. Het is niet verwonderlijk dat ook nu nog elk jaar tienduizenden mensen naar Lourdes afreizen om tot Maria te bidden voor genade en genezing. Niemand hoeft zich ten opzichte van Maria te schamen; zij stelt zich niet boven de mensen maar staat naast hen. Ze is de verpersoonlijking van de onvoorwaardelijke liefde – dit in tegenstelling tot de voorwaardelijke liefde van Christus. Hij stelde dat je om tot de hemel toegelaten te worden moet leven volgens het regime van de tien geboden. Zondaars, mensen die daar niet naar leven, komen in de hel, of misschien als ze geluk hebben in het vagevuur. Maria daarentegen oordeelt niet en veroordeelt niemand. Zij houdt van al haar ‘kinderen’, hoe zondig zij ook zijn. Dat verklaart ongetwijfeld haar grote populariteit en de Mariavereringen die in de negentiende eeuw opkwamen naar aanleiding van de verschijning van Maria, zoals onder andere aan Bernadette Soubirous in Lourdes.

Elke hedendaagse Demeter-vrouw heeft veel met Maria gemeen. Ook zij is iemand bij wie je je meteen thuis voelt en die je accepteert zoals je bent; bij een Demeter-vrouw mag je je van je zwakke en minder fraaie kanten laten zien; zij biedt warmte, acceptatie en troost. Ze geeft vanuit overvloed, vanuit grootmoedigheid en gulheid. Net zoals de godin Demeter de aarde steeds weer opnieuw bevrucht en er geen einde komt aan de levenskracht van de natuur om zich elk jaar te vernieuwen, zo onuitputtelijk is het vermogen van een Demeter-vrouw om haar liefde aan anderen te geven. Ze geeft niet uit schaarste; haar vermogen om lief te hebben is niet beperkt, maar oneindig. Geven uit schaarste leidt tot een transactie: geven om te ontvangen. Dit is het grote verschil met een Hera-vrouw, die haar liefde vaak geeft om er iets voor terug te krijgen, ook al is dat op het eerste oog niet altijd meteen duidelijk.

De liefde van een Demeter-vrouw kan van één kant komen: als haar kind haar afwijst en haar niet meer wil zien, vermindert dat haar liefde niet. Ook al doet haar kind haar pijn, dat doet niets af aan haar gevoelens. Je hoort een moeder over een kind dat haar van alles heeft aangedaan nog steeds zeggen: toch houd ik evenveel van hem als van mijn andere kinderen. Een Demeter-vrouw slikt haar verdriet in en hoopt op betere tijden, op het moment dat haar kind bij haar terugkomt. En dan zal ze hem al zijn misstappen en wandaden onmiddellijk vergeven.

De helper

Een Demeter-vrouw is gelukkig als ze kan geven en zorgen. Haar opdracht in het leven is om anderen te zien groeien en bloeien, om hen letterlijk te voeden, maar ook om zich te ontfermen over hun lichamelijk en geestelijk welzijn. Het ergste wat je haar kunt aandoen is haar dit te ontzeggen; dan wordt ze diepongelukkig. Ze biedt zorg op een andere manier aan dan een Hestia-vrouw. Die draagt indirect bij aan het welbevinden van anderen door te zorgen voor een goede sfeer in huis. Als een ander haar om raad vraagt, geeft ze haar mening wel, maar ze dringt die niet op. Ze is niet teleurgesteld als haar advies niet wordt opgevolgd. Een Hestia-vrouw blijft emotioneel altijd buiten het leven van een ander staan, ook al is ze met die ander begaan.

Een extraverte Demeter-vrouw is echter nadrukkelijk aanwezig en bemoeit zich met de ander. Ze wil die ontlasten door taken van hem over te nemen: ‘Laat mij dat maar doen’, ‘Ik zorg daar wel voor’. Dat zijn typische uitspraken van een Demeter-vrouw. Ze bemoeit zich nadrukkelijk met een ander als ze vindt dat die haar zorg nodig heeft, ook al vindt hij dat zelf niet. Ze blijft emotioneel niet afzijdig, maar trekt zich het lot van anderen aan. Dat is precies het verschil tussen raad en zorg. Als je iemand raad geeft, ga je naast hem staan, maar neem je geen verantwoordelijkheid voor andermans leven. Als je de zorg voor iemand op je neemt ga je boven hem staan en neem je die verantwoordelijkheid wel. Dat laatste is wat een Demeter-vrouw doet.

Voor haar is de grens tussen haarzelf en de ander vaag en vloeibaar. Het is alsof de ander een deel van haarzelf is. Sterker nog, hoe een ander zich voelt is belangrijker dan hoe ze zich zelf voelt. Omdat ze lijkt te beschikken over een onuitputtelijke bron van energie, trekt ze mensen aan die haar hulp en steun nodig hebben. Maar hoewel ze altijd haar armen uitstrekt naar de kwetsbaren en verdrukten, is haar energie natuurlijk niet onuitputtelijk. Demeter-vrouwen kunnen zichzelf voorbijlopen en volkomen uitgeput raken omdat ze hun eigen behoeften onderdrukken en de signalen van hun lichaam negeren. Dat kan ertoe leiden dat ze in een burn-out terechtkomen. De weg terug uit zo’n situatie vereist dat een Demeter-vrouw andere archetypen in zichzelf leert ontwikkelen, om voortaan wél haar grenzen te kunnen aangeven en nee te zeggen.

Dat is vaak lastig, omdat het past in het zelfbeeld van een Demeter-vrouw om onmisbaar te zijn voor anderen en sterk te zijn als anderen zwak zijn. Omdat haar identiteit hier zo mee verbonden is, kan een Demeter-vrouw op een onbewust niveau erop aansturen dat een ander van haar afhankelijk wordt. Dat doet ze door ongevraagd hulp aan te bieden en zich, vaak met de beste bedoelingen, nadrukkelijk in het leven van een ander te mengen. Als de ander zich dat laat aanleunen, ontstaat er algauw een patroon waarin een Demeter-vrouw steeds meer intervenieert in het leven van de ander en de ander zich gedwongen voelt om dat toe te laten, om de goede betrekkingen niet te verstoren. Geef een Demeter-vrouw een vinger, en de kans is groot dat ze de hele hand neemt.

De sociaal bewogen vrouw

De meeste goden en godinnen bemoeiden zich eigenlijk niet zo met de mensheid; ze gingen op in hun eigen verwikkelingen op de Olympus. Bovendien waren ze zich sterk bewust van hun onderlinge hiërarchie. Het was voor iedereen duidelijk dat Zeus het voor het zeggen had en Hera de belangrijkste vrouw was. En men werd geacht daarnaar te handelen. Zeus mocht niet worden gedwarsboomd, Hera moest de erkenning krijgen die haar als vrouw van de belangrijkste man toekwam, en wat de mindere goden vonden, deed er niet zoveel toe. Niets menselijks was de Griekse goden en godinnen vreemd. Ze waren zich bewust van rangen en standen, en handelden daarnaar.

Demeter vormt hierop een uitzondering. Ze schonk de mensen letterlijk hun dagelijks brood door granen en andere gewassen te laten groeien en leerde hun ook om te zaaien en te ploegen, zodat ze hun nomadische bestaan konden opgeven. Ze maakte daarbij geen onderscheid, maar schonk haar gulle gaven aan iedereen. Demeter is de enige godin die haar gedrag niet laat afhangen van de positie die iemand heeft.

Een Demeter-vrouw is gul en ruimhartig voor iedereen, maar ze heeft wel een onmiddellijke sympathie voor de zwakkeren in de samenleving. Die vindt ze eigenlijk per definitie aardiger dan mensen die wel zelfredzaam zijn en hun eigen belangen goed kunnen verdedigen. Ze zal zich eerder bemoeien met een verkoper van de daklozenkrant dan met een directeur, eerder met de hulpbehoevende buurvrouw optrekken dan met de buurvrouw die haar leven goed voor elkaar heeft. In het gezelschap van mensen die haar nodig hebben voelt ze zich meer op haar gemak dan tussen mensen die zich goed kunnen redden en succesvol zijn.

Dat een Demeter-vrouw zich meer aangetrokken voelt tot mensen die zichzelf niet kunnen redden dan tot mensen die dat wel kunnen is verklaarbaar vanuit het feit dat zij zichzelf graag als de sterkere ziet. Wanneer je omgaat met mensen die succesvol zijn, word je eerder geconfronteerd met je eigen zwakheden en tekortkomingen. Je kunt je ten opzichte van mensen die het beter doen dan jij niet zelfvoldaan voelen. In vergelijking met een ander die bijvoorbeeld heel goed kan leren en alleen maar hoge cijfers haalt, steek je zelf wat bleekjes af wanneer je krappe voldoendes scoort. Daarom kan het prettig zijn om jezelf te vergelijken met mensen die minder slim zijn dan jij. De sociale bewogenheid van een Demeter-vrouw komt voort uit haar oprechte deernis met mensen die het slechter hebben dan zij, maar houdt ook haar zelfbeeld in stand van de vrouw die anderen moet helpen, omdat ze nu eenmaal capabeler, begripvoller en sterker is.

De aardse vrouw

Door haar aardsheid, haar verbondenheid met Moeder Aarde, heeft een Demeter-vrouw de behoefte om dicht bij de natuur te zijn. Zo kan ze er plezier in hebben om te werken met verse producten die van het land komen, misschien wel uit haar eigen moestuin. Werken met haar handen in de aarde, het zaaien, planten en elk jaar het nieuwe frisse lentegroen uit de grond zien komen – dat alles versterkt haar verbondenheid met de natuur. Terwijl een Artemis-vrouw de natuur ziet als onze habitat die je niet mag misbruiken, beschouwt een Demeter-vrouw de natuur als de bron van het leven, de grote voedster die je moet eren en koesteren omdat ze ook kan besluiten, zoals de godin Demeter, om haar vruchtbaarheid aan de mensheid te onthouden. Ze is om die reden milieubewust, omdat ze intuïtief weet hoe kwetsbaar de mens is als de aarde zodanig wordt beschadigd dat hij zijn veerkracht verliest en niet meer in staat is om zich te herstellen. Ze kan in tranen uitbarsten als ze hoort over het smelten van de ijskappen op de Noordpool en het verdwijnen van de regenwouden. Een Artemis-vrouw wordt hierdoor ook diep geraakt maar reageert op een andere manier. Berichten over de aantasting van het milieu geven een Demeter-vrouw een gevoel van onmacht en maken haar passief en depressief, terwijl die berichten een Artemis-vrouw juist woedend en strijdbaar maken. Een Demeter-vrouw zal zich omwille van haar eigen gemoedsrust zoveel mogelijk proberen af te sluiten voor informatie die te maken heeft met doemscenario’s over de teloorgang van onze planeet, omdat ze het gevoel heeft dat ze er toch niets tegen kan doen. Haar invloed reikt immers niet verder dan de kring van familie, vrienden en haar directe leefomgeving, maar voor een Artemis-vrouw gaat die zo ver als de wereld. Een Artemis-vrouw zal zich dan ook nooit neerleggen bij een situatie die haar niet zint en gaat liever strijdend ten onder dan te vervallen in apathie.

Demeters aardsheid verklaart ook haar voorliefde voor koken en eten. Bij een Demeter-vrouw is het altijd gezellig; terwijl zij in potten en pannen staat te roeren, schuiven haar gasten aan rond de keukentafel. Ze geniet ervan als iedereen druk met elkaar aan de praat is en plezier heeft. Het is bij haar thuis vaak de zoete inval; ze heeft altijd wel iets in de ijskast staan voor het geval er iemand langskomt en een onverwachte gast kan altijd mee-eten. Samen eten is voor een Demeter-vrouw belangrijk omdat het een ritueel is waarin de onderlinge verbondenheid van de mensen rond de tafel wordt bevestigd. Het is ook een soort viering van het leven, van de overvloed die de aarde aan de mensheid schenkt. Als iedereen smakelijk zit te eten en het naar zijn zin heeft, voelt ze zich enorm voldaan en bevestigd in wie ze is.

Een Demeter-vrouw is niet alleen aards, ze is ook geaard, in de zin dat ze met beide benen op de grond staat: pragmatisch en nuchter. Haar pragmatische inslag heeft ze gemeen met een Athena-vrouw, maar er is wel een verschil. Een Athena-vrouw is vernuftig en inventief, terwijl je het pragmatisme van een Demeter-vrouw meer als boerenslimheid kan kwalificeren.

De schaduwkanten van Demeter

Opdringerig

De toewijding van een Demeter-vrouw aan het moederschap en haar zorgzaamheid voor haar kinderen zijn haar grootste deugden, maar voor een Demeter-vrouw is de grens tussen hulp en zorgzaamheid aan de ene kant en opdringerigheid en ongewenste bemoeienis aan de andere kant een dunne lijn die ze gemakkelijk kan overschrijden. Loslaten is voor een Demeter-vrouw het allermoeilijkst. Wanneer moeder-zijn voor een vrouw de enige manier is om zichzelf te profileren, bevordert ze daarmee dat anderen op haar steunen. Dat heeft ze overigens vaak zelf niet in de gaten, omdat een Demeter-vrouw nu eenmaal niet reflectief is – daarvoor is ze altijd te druk bezig – en niet stilstaat bij haar drijfveren. Zo’n vrouw is bijvoorbeeld de moeder die elke dag bij haar getrouwde dochter langskomt en haar ongevraagd van allerlei adviezen voorziet over het huishouden en de opvoeding van de kinderen. Het is ook de moeder die haar zoon zo lang mogelijk thuis wil laten wonen en hem op allerlei manieren in de watten legt onder het mom: ‘Hij krijgt het bij niemand zo goed als bij zijn moeder.’

In haar drang om anderen te helpen kan een Demeter-vrouw met al haar goede bedoelingen een contraproductief resultaat bereiken en de ander ‘doodknuffelen’. Ze kan haar kind of degene die van haar afhankelijk is onbedoeld en onbewust in een afhankelijkheidspositie houden, waardoor de ander zich niet kan ontwikkelen en niet op eigen benen leert staan. Het is het fenomeen van de overheersende moeder die haar kind het liefst klein wil houden en die te beschermend is, zodat het kind zo geen zelfvertrouwen ontwikkelt en te veel op haar blijft steunen, wat zij prettig vindt, maar wat funest is voor de ontwikkeling van het kind zelf. En omdat ze haar kind infantiliseert, ontwikkelt het geen zelfvertrouwen, wat haar bevestigt in haar ideeën dat het kind haar nodig heeft. Zo houden ze elkaar gevangen in een vicieuze cirkel, waarin een Demeter-vrouw gesterkt wordt in haar gevoel van onmisbaarheid en haar kind in zijn zelfbeeld van onvermogen en afhankelijkheid.

‘Ik heb toch het beste met ze voor’, is de verdediging van een Demeter-vrouw als je vraagt waarom ze (nog) zo betrokken is bij het leven van haar kinderen. Ze meent oprecht dat ze in het belang van haar kroost handelt door zo beschermend te zijn en continu in zijn leven te interveniëren. Een dergelijke ongelijkwaardige relatie tussen een moeder en haar kind kan zich tot ver in de volwassenheid voortzetten. Het is voor een kind moeilijk om tegen zo’n moeder op te staan, omdat ze haar egocentrisch handelen camoufleert met een dekmantel van liefde en zorg. En als een kind zich wel – vaak met de nodige ruzie – van haar losmaakt en zelfstandig dingen onderneemt zonder haar te raadplegen, kan ze haar goedkeuring onthouden en boos worden, waardoor het zich schuldig voelt.

De behoefte van een Demeter-vrouw om anderen in een afhankelijkheidspositie te houden is ingegeven door angst om haar kind en daarmee ook zichzelf kwijt te raken. Want wie is zij als haar rol als moeder en voedster is uitgespeeld? De tragiek is dat haar gedrag het tegenovergestelde bewerkstelligt. Wat ze wil is een intieme en goede band met haar kind. Wat ze krijgt is een kind dat zich steeds meer van haar verwijdert en op een gegeven moment misschien wel de banden met zijn moeder moet verbreken om een eigen leven te kunnen leiden. Wanneer de moeder de toenemende zelfstandigheid van haar opgroeiende kinderen wil tegenhouden, leidt dat onvermijdelijk tot een disfunctionele relatie met haar kind. Een onevenwichtige Demeter-vrouw houdt een afhankelijkheidsrelatie in stand omdat zij zelf onmisbaar wil zijn. Zij geeft om te ontvangen. Ze pretendeert in het belang van de ander te handelen, maar haar eigenbelang staat voorop en ze laat op subtiele en niet-subtiele wijze weten dat haar kind haar wel héél dankbaar mag zijn omdat ze zoveel voor hem doet. Zij is de moeder die zorgt om de ander aan zich te binden. De tragiek is dat hoe meer ze geeft om er iets voor terug te krijgen, hoe meer de liefde van de ander haar ontglipt en hoe verder haar kind zich van haar verwijdert.

Onderworpen

Er is nog een manier waardoor een zichzelf wegcijferende Demeter-moeder haar kind kan schaden. In plaats van altijd de bovengestelde positie te willen innemen, wat zich vertaalt in opdringerigheid en bemoeizuchtigheid, kan een Demeter-vrouw ook doorschieten in de ondergeschikte positie, wat leidt tot slaafs toegeven aan de grillen en nukken van haar kind. Een Demeter-vrouw kan zo verliefd worden op haar kind dat ze zich niet als opvoeder opstelt, maar als een willoze bewonderaar die alles goedvindt wat het kind doet. Wat voor desastreuze consequenties het heeft als kinderen niet worden bijgestuurd en niet worden geconfronteerd met het effect van hun handelen zie je in de talloze opvoedprogramma’s op tv waarin moeders hun kinderen in alles hun zin geven en geen grenzen durven stellen. Hun rechtvaardiging voor dit gedrag is dat ze er niet tegen kunnen als hun kind van streek raakt en gaat huilen; ze willen het immers geen pijn doen. Het gevolg hiervan is dat het kind ongecontroleerd zijn gang kan gaan, het hele huishouden terroriseert en de ouders tot wanhoop drijft.

De angst van de moeder die achter dit gedrag schuilgaat is om niet aardig gevonden te worden door haar eigen kind. Hoewel een Demeter-moeder haar toegeeflijke gedrag zelf vaak ziet als de uiting van haar ultieme liefde voor haar kind, is het in feite vaak de manifestatie van haar egoïstische behoefte aan zelfbevestiging, die uiteindelijk weer terug te voeren is op een gebrek aan zelfvertrouwen. Ook door dit gedrag schaadt een moeder haar kind, omdat het zich niet leert beheersen, zich niet sociaal gedraagt en niet leert om met weerstand om te gaan. Het is dan ook niet verwonderlijk dat dit soort kinderen vaak ontspoort, tenzij er tijdig in de gezinssituatie wordt ingegrepen. Als niet ook een of meer van de onafhankelijke godinnen in een Demeter-vrouw zich ontwikkelt, zodat ze haar eigenwaarde niet uitsluitend ontleent aan haar kind, is het voor haar vaak moeilijk om niet te overheersend of te onderworpen te zijn.

Passief-agressief

Een Demeter-vrouw is niet assertief en vindt het moeilijk, zo niet onmogelijk, om voor zichzelf op te komen. Als je ziet dat het haar te veel wordt en aan haar vraagt: ‘Is er iets?’ dan zegt ze: ‘Nee hoor’, maar ze bedoelt eigenlijk: ‘Ja ik kan het niet meer aan.’ Maar dat hoort niet; een Demeter-vrouw vindt nu eenmaal dat ze voor anderen klaar moet staan, ook al betekent dat dat die anderen haar niet respecteren en misbruik van haar maken. Het is voor haar zó moeilijk om openlijk grenzen te stellen, dat het de weg van de minste weerstand is om dan maar zuchtend toe te geven aan het beroep dat op haar wordt gedaan. Hoe een Demeter-vrouw omgaat met een verzoek iets te doen waar ze eigenlijk geen zin in heeft, wordt geïllustreerd door onderstaande dialoog:

Ander: ‘Wil je voor mij een boek afhalen in de boekhandel als je naar de stad gaat?’

Demeter-vrouw: ‘Ik kom eigenlijk niet langs de boekhandel.’

Ander: ‘Maar het is voor jou maar vijf minuten om. Ik heb het echt nodig.’

Demeter-vrouw: ‘Ik heb heel weinig tijd.’

Ander: ‘Je bent een schat als je het voor me wilt doen.’

Demeter-vrouw: ‘Als je er echt om zit te springen…’

Het is de typische reactie van een Demeter-vrouw die probeert om niet op het verzoek van de ander in te gaan, maar daar niet in slaagt als de ander aandringt en niet wenst te horen wat ze impliciet zegt. In de laatste zin biedt ze de ander alsnog de gelegenheid om te zeggen: ‘Laat maar, ik haal het zelf wel’, maar omdat ze haar standpunt in indirecte bewoordingen voor het voetlicht brengt en niet durft te zeggen dat ze het niet doet, laat ze zich tegen haar zin toch voor andermans karretje spannen. Een Demeter-vrouw kan geen nee zeggen en hoopt erop dat de ander haar grenzen, die ze wel impliciet maar niet expliciet aangeeft, respecteert. Wanneer de ander dat niet doet, leidt dat tot ingehouden woede.

Er is nog een reden waarom een Demeter-vrouw zich inwendig boos en miskend kan voelen. Een Demeter-vrouw is voor haar gevoel van eigenwaarde afhankelijk van de waardering van anderen. Die krijgt ze vaak niet, omdat ze hulp aanbiedt zonder dat een ander erom hoeft te vragen, waardoor het lijkt of je haar er een plezier mee doet om haar hulp aan te nemen. En dat is ook zo, maar dat wil niet zeggen dat ze er niet voor bedankt wil worden of dat een ander ongelimiteerd gebruik kan maken van haar diensten. Wanneer een Demeter-vrouw geen erkenning krijgt voor wat ze voor een ander doet, zet dat bij haar kwaad bloed, zeker als anderen die minder doen wel omstandig worden geprezen, bijvoorbeeld in een situatie waarin een dochter die altijd klaarstaat voor haar hulpbehoevende ouders nooit een bedankje krijgt, terwijl de andere dochter die zich altijd afzijdig houdt de hemel in wordt geprezen als ze een keer een vinger uitsteekt.

Doorgeschoten dienstbaarheid pakt op den duur negatief uit voor een Demeter-vrouw. De vanzelfsprekendheid van haar inzet voor anderen en het feit dat men niet wordt opgemerkt kunnen samen leiden tot innerlijk verzet, dat op den duur indirect een uitweg vindt in haar gedrag, doordat ze bijvoorbeeld niet rechtstreeks nee zegt als haar iets wordt gevraagd, maar het gewoon niet doet, of door te saboteren door iets niet goed te doen. Ze geeft dan door haar gedrag non-verbaal aan dat ze iets niet wil, maar maakt dat verbaal niet duidelijk. Vaak is haar gedrag zo subtiel en ambigu dat het signaal dat ze probeert af te geven niet door haar omgeving wordt opgepikt. Ze hoopt dat een ander woordeloos begrijpt wat er mis is, net als zijzelf dat zo goed kan omdat ze empathisch is. Maar juist door haar mond niet open te doen, stelt ze anderen meer teleur dan wanneer ze wel haar grenzen zou aangeven. Niets is irritanter dan iemand die zegt iets te zullen doen maar het erbij laat zitten. Omdat een Demeter-vrouw niet assertief is, kan ze alleen maar op indirecte wijze, in haar gedrag, haar ongenoegen laten blijken. Daarmee bewijst ze zichzelf en anderen geen dienst.

Zogeheten passief-agressief gedrag is voor een Demeter-vrouw een verdedigingsmechanisme om zich te beschermen tegen het niet-aflatende beroep dat anderen op haar doen. Maar ze moet leren inzien dat dergelijk gedrag een heel ineffectieve manier is om grenzen te stellen, omdat het anderen in verwarring brengt en teleurstelt. Het is voor iedereen veel prettiger als ze direct in plaats van indirect leert communiceren.

De stressreactie van Demeter

Een Demeter-vrouw die in de problemen komt heeft twee strategieën tot haar beschikking. Ze kan depressief worden, zoals de godin Demeter, die haar taken verwaarloosde en in de rouw bleef tot haar dochter terugkeerde, en/of ze kan vechten als een leeuwin voor haar kinderen of degenen die van haar afhankelijk zijn, zoals de godin Demeter dat ook deed, toen ze rusteloos de aarde afzocht naar haar dochter. Wanneer een Demeter-vrouw alleen zelf de nadelen ergens van ondervindt, is ze geneigd om haar boosheid in te slikken en zich verdrietig bij de situatie neer te leggen. Haar vechtlust en doorzettingsvermogen manifesteren zich alleen als iemand wordt geraakt die van haar afhankelijk is en bij haar bescherming zoekt, niet als zijzelf de dupe is van een situatie.

Omdat een Demeter-vrouw niet expliciet is in wat ze wel en niet wil, overtreden veel mensen, bewust of onbewust, haar grenzen. Dan kan ze een gevoel van machteloosheid ervaren. Depressiviteit is een logische reactie hierop. Die kan een Demeter-vrouw ertoe aanzetten om veel te gaan eten, om voedsel als een soort medicijn te gaan gebruiken om gevoelens van onlust en onvrede te dempen. Bij vrouwen die lijden aan obesitas die niet voortkomt uit een lichamelijke afwijking, is er heel vaak ook een psychologische component in het spel. Hun omvang is dan een buffer tussen henzelf en de boze buitenwereld die hun pijn doet. Maar ook drank en pillen kunnen een manier zijn om onlustgevoelens te bestrijden.

De andere strategie, als een leeuwin vechten voor wie haar lief is, wendt een Demeter-vrouw alleen maar aan ten behoeve van anderen. Je zou ook kunnen zeggen dat ze zichzelf niet voldoende de moeite waard vindt om voor te vechten. Maar Demeter-vrouwen wier kinderen in de problemen komen, zijn onvermoeibare vechters die nooit opgeven. Dat zie je bijvoorbeeld aan moeders die worden geconfronteerd met een chronisch ernstig ziek kind en ervoor kiezen om hun kind thuis te verzorgen, ook al betekent het dat ze jaar in jaar uit vierentwintig uur per dag beschikbaar moeten zijn. Een Demeter-vrouw wier kind iets wordt aangedaan, geeft nooit op en gaat door tot ze er vaak letterlijk bij neervalt.

Het wereldbeeld van Demeter

In het wereldbeeld van een Demeter-vrouw is iedereen gelijk en zijn alle mensen even waardevol. Als je het geluk hebt om in een bevoorrecht milieu geboren te worden, past het niet om je om die reden superieur te voelen aan anderen. Je positie is een kwestie van toeval en geen verdienste. Deze overtuiging leidt ertoe dat een Demeter-vrouw iedereen, ongeacht rang of stand, met dezelfde welwillendheid en spontaniteit tegemoet treedt, waarbij wel geldt daar haar sympathie vooral ligt bij de sociaal zwakkeren. Haar overtuiging dat alle mensen gelijk zijn is de bron van haar sociale bewogenheid en haar mededogen met degenen die zich niet op eigen kracht staande kunnen houden. Een Demeter-vrouw ziet slachtofferschap als een lot waaraan mensen zelf niets kunnen doen; de sociaal zwakkeren zitten niet aan de onderkant van de samenleving uit vrije wil, maar uit machteloosheid. Ze beschouwt het dan ook als de plicht van degenen die het goed hebben om zich te ontfermen over degenen voor wie dat niet geldt. Voor haarzelf is het een recht om iets voor een ander te mogen doen; dat geeft haar leven zin en betekenis.

Demeter en vrouwen

Een Demeter-vrouw gaat het meest om met vrouwen die ook moeder zijn en kinderen van dezelfde leeftijd hebben. Ze zoekt bij voorkeur het gezelschap van vrouwen met wie ze het over de kinderen kan hebben. Haar kroost is haar favoriete gespreksonderwerp, waarover ze eindeloos ervaringen met anderen kan uitwisselen. Demeter-moeders bieden vaak tegen elkaar op als het gaat om hoe slim, lief en grappig hun kind is. Het uitwisselen van ervaringen met andere moeders geeft een gevoel van verwantschap, van ‘wij moeders’. Met elkaar kunnen zij zich ook superieur voelen en uitstralen: wij moeders hebben toch eigenlijk de belangrijkste taak die er op deze wereld is. Ze vormen een gesloten bastion waarin vrouwen die geen moeder zijn niets te zoeken hebben. En vanuit het standpunt van vrouwen die niet door het Demeter-archetype worden gedomineerd zijn Demeter-moeders vaak geen goede vriendinnen, omdat ze niet wezenlijk geïnteresseerd zijn in wat bijvoorbeeld een vrouw beweegt als het gaat om haar werk of andere activiteiten die ze los van haar kinderen ontplooit.

De leefwereld van een Demeter-vrouw is vaak beperkt: het gezin, het huis, de school, de buurt, de andere moeders. Daar gaat ze helemaal in op en ze heeft geen enkele behoefte om haar horizon te verbreden. Ze kan zich dan ook moeilijk inleven in de verhalen van vrouwen die een baan hebben. Dat is een totaal andere wereld, die haar niet boeit. De vrouwen die geen kinderen hebben en daar vrijwillig voor kiezen hebben in de ogen van een Demeter-vrouw niet echt begrepen waar het om gaat in het leven. Moeder worden is immers de mooiste carrière voor een vrouw! Demeter-moeders houden elkaar goed in de gaten en hebben impliciete normen voor wat een goede moeder is. Demeter-vrouwen die fulltime moeder zijn en altijd beschikbaar zijn voor hun kind kunnen vaak weinig waardering opbrengen voor bijvoorbeeld Athena-vrouwen die hard werken en de opvoeding voor een deel uitbesteden. Het is niet ongebruikelijk dat een Athena-vrouw, die omdat ze werkt geen tijd heeft om haar kind zelf naar school te brengen en af te halen, met de nek wordt aangekeken.

Ze stort zich vol overgave met haar vriendinnen op het gezamenlijk organiseren van uitjes voor de kinderen en is altijd bereid om op school bij te springen. Voorleesmoeder, luizenmoeder, schoolpleinmoeder – een Demeter-moeder is overal voor te vinden. De vriendschap van Demeter-vrouwen is vooral gebaseerd op het feit dat ze in dezelfde levensfase zitten en kinderen in dezelfde leeftijd hebben. Ze zijn niet per se zielsverwanten en minder in elkaar geïnteresseerd als persoon dan als moeder. Anders gezegd: veel Demeter-vrouwen zouden niet met elkaar bevriend zijn als ze niet allebei moeder waren. Dit soort vriendschappen is dan ook, hoewel intens als het gaat om de tijd die ze met elkaar doorbrengen, oppervlakkig. Dat zie je bijvoorbeeld als een Demeter-vrouw gaat verhuizen; dan heeft ze in korte tijd, via de nieuwe school van de kinderen of de buurt, weer allerlei nieuwe vriendinnen met wie ze het net zo leuk en gezellig heeft als met haar vriendinnen van vroeger.

Wanneer een vriendin in de problemen zit, is een Demeter-vrouw de eerste die klaarstaat om haar te helpen. Andere vriendinnen dinnen zijn druk met hun eigen levens, maar zij vindt het vanzelfsprekend om tijd vrij te maken om zich over een vriendin in nood te ontfermen. En op hun beurt kiezen haar vriendinnen ervoor om hun leed met haar te delen, omdat ze onvoorwaardelijk achter je staat en altijd beschikbaar is. Net als in alle relaties is het ook met vriendinnen vaak zo dat een Demeter-vrouw meer geeft dan zij ontvangt en dat vanzelfsprekend vindt. Zij staat klaar voor haar vriendinnen, maar dat is lang niet altijd wederzijds.

Demeter en mannen

Demeter-vrouwen die geen partner hebben zijn in de eerste plaats geïnteresseerd in mannen als potentiële vader voor hun toekomstige kinderen. ‘Is hij een goede vader?’ is voor een Demeter-vrouw een belangrijkere vraag dan: ‘Is hij een goede partner?’ Net zoals Hera-vrouwen op de verkeerde man kunnen vallen omdat ze hun beeld van de ideale partner projecteren op een man die voorhanden is, zo kan een Demeter-vrouw haar beeld van de ideale vader projecteren op een willekeurige man die interesse in haar toont. Deze houding kan ertoe leiden dat ze zich in een relatie stort met iemand die helemaal niet bij haar past, met alle negatieve gevolgen van dien. Demeter-vrouwen kunnen vallen voor emotioneel onvolwassen mannen omdat die hen doen denken aan schattige kleine jongetjes. En tegen schattige kleine jongetjes heeft een Demeter-vrouw geen weerstand, daar valt ze als een blok voor. Deze toegeeflijkheid kan doorslaan in adoratie, wat ertoe kan leiden dat de man in alles zijn zin krijgt. Net zoals ze een klein jongetje dat zich niet houdt aan de regels stout en ondeugend vindt, maar hem eigenlijk alles vergeeft, zo kan een Demeter-vrouw niet echt kwaad worden op haar partner als die zich onvolwassen gedraagt. Ze spreekt vaak gekscherend over hem als haar ‘extra kind’, dat net als haar kinderen niet altijd verantwoordelijk kan worden gehouden voor zijn daden.

Er is nog een ander patroon waarin Demeter-vrouwen verstrikt kunnen raken. Een Demeter-vrouw valt vaak op mannen die niet erg zelfredzaam, laat staan succesvol zijn. Veel Demeter-vrouwen leiden aan een redstersyndroom: ze menen dat zij geroepen zijn om iemand die niet op eigen benen kan staan of dreigt te ontsporen, een sterke schouder te bieden. Ze is dan ook een aantrekkelijke vrouw voor mannen die een rots in de branding zoeken, iemand op wie ze kunnen leunen en die de regie van hun leven overneemt. Een relatie waarin een Demeter-vrouw degene is die haar partner op sleeptouw neemt, kan voor haar bevredigend zijn omdat ze zich prettig voelt als een ander haar nodig heeft. Maar een dergelijke relatie kan voor haar ook destructief zijn, als haar partner van haar profiteert en haar gulheid en zorgzaamheid misbruikt, ook al is ze vaak de laatste die dat wil erkennen. Het is voor buitenstaanders vaak onbegrijpelijk waarom een Demeter-vrouw blijft hangen in een relatie die haar zo weinig levensvreugde en alleen maar zorgen brengt. Ook al beseft ze dit wel, dan nog is het vaak moeilijk om een eind aan de relatie te maken, omdat ze haar partner zielig vindt en bang is dat het bergafwaarts met hem zal gaan als zij er niet is om hem in het gareel te houden. ‘Wie moet voor hem zorgen als ik het niet doe?’ is haar motivering om bij hem te blijven. Maar wat ze in feite doet is zijn gedrag in stand houden door zich als weldoenster op te stellen. Omdat zij voor hem zorgt en hem in alles tegemoet komt, stelt ze hem in staat om in de slachtofferrol te blijven zitten en geen verantwoordelijkheid te nemen voor zijn eigen leven. Omdat een Demeter-vrouw vaak zo weinig levensgeluk voor zichzelf opeist, ziet ze niet dat ze zichzelf te kort doet door bij een man te blijven die uit gemakzucht of onvermogen, of een combinatie van beide, niets bijdraagt aan het gezinsinkomen en het draaiende houden van het huishouden.

In tegenstelling tot Athena- en Hera-vrouwen, die kijken naar iemands maatschappelijke status, is die voor een Demeter-vrouw helemaal geen criterium. Zij vindt het belangrijker dat haar partner veel tijd met de kinderen kan doorbrengen dan dat hij carrière maakt en veel verdient. En omdat carrière en veel tijd voor het gezin meestal niet samengaan, is ze eerder geneigd om te kiezen voor iemand met een modale baan die elke dag op tijd thuis is: liever een huisvader dan een carrièremaker die zijn kinderen nooit ziet.

Net als een Hestia-vrouw stelt een Demeter-vrouw niet zulke hoge eisen aan het materiële leven. Ze vindt het alleen vervelend als ze haar kinderen niet kan geven wat ze eigenlijk zou willen. Als bijvoorbeeld alle andere kinderen in de klas op skivakantie gaan, gunt ze haar eigen kinderen dat ook. Het is voor haar belangrijk dat haar partner voldoende verdient om hun kinderen zorgeloos te kunnen laten opgroeien. Maar als hem dat niet lukt, is ze bereid om zelf een baan te nemen om wat bij te verdienen. In een relatie voelt ze zich echter het prettigst bij de traditionele rolverdeling, met haar partner als kostwinner en zijzelf als huismoeder die voor het huishouden en de kinderen zorgt.

Demeter en werk

Een Demeter-vrouw is een doener en geen denker. Ze is net als een Athena-vrouw pragmatisch ingesteld, maar in tegenstelling tot haar is ze niet leergierig of ambitieus, omdat, net als voor een Hera-vrouw, werk niet bepalend is voor haar identiteit. Wat zij aan de wereld nalaat zijn haar kinderen. Ze is bovenal moeder van haar kinderen, en dat is voor haar genoeg. Als ze werkt, dan is haar baan altijd van secundair belang. Een werkende Demeter-vrouw met kinderen heeft altijd last van schuldgevoel, omdat ze vindt dat ze eigenlijk bij haar kinderen zou moeten zijn.

Ze is op haar best als ze concreet aan de slag kan, problemen kan oplossen en direct resultaat ziet van haar werk. Het geeft haar een prettig gevoel om op de dag te kunnen terugkijken en iets tot stand gebracht te hebben, en om de volgende dag te beginnen met het werk dat zich dan weer aandient. Ze is meer een uitvoerder dan een bedenker, want beleid en plannen zijn abstracties die haar niet veel zeggen. Je moet aan een Demeter-vrouw niet vragen om zelfstandig abstract, conceptueel denkwerk te doen of met een creatief plan te komen. Wat je haar wel kunt vragen is problemen concreet aan te pakken of om op grond van haar ervaringen te adviseren. Ze is niet geschikt voor een baan waarin ze voornamelijk achter een computer zit of in haar eentje moet werken. Ze is ook niet iemand voor langetermijnprojecten en voor doelen die ver in de toekomst liggen. Ze wil iets doen dat concreet is en op korte termijn zichtbaar resultaat oplevert.

Vraag je een Demeter-vrouw: ‘Wat voor werk spreekt je aan?’ dan is haar antwoord: ‘Iets met mensen.’ Het is voor haar belangrijk om in haar werk iets te kunnen bijdragen aan het welzijn van anderen. Dat is ook haar kracht. Door zich te verbinden met anderen geeft ze hun steun en zelfvertrouwen, en daardoor de mogelijkheid om zich te ontwikkelen. Ze kan er intens gelukkig van worden als ze merkt dat door haar bemoeienis een ander op het goede spoor wordt gezet of er weer bovenop komt en het leven weer aankan.

Opmerkelijk is het eindeloze geduld dat ze met mensen heeft als ze hun iets wil bijbrengen. Door deze eigenschap zijn Demeter-vrouwen dan ook uitermate geschikt om te werken met mensen die moeilijk leren of om een andere reden extra aandacht vragen. Een Athena-vrouw of Artemis-vrouw zou misschien geïrriteerd raken als iemand niet erg snel van begrip of onhandig is, maar een Demeter-vrouw niet. Ze moet alleen niet toegeven aan haar neiging om – vanuit de beste bedoelingen – dingen over te nemen als de ander haar smekend aankijkt met een blik van: ‘Doe jij het maar’.

Kenmerkend voor de wijze waarop ze haar werk organiseert is dat ze alles uit haar handen laat vallen als een ander in de problemen zit en haar hulp nodig heeft. Iemand bijstaan heeft voor haar altijd voorrang boven alle andere dingen die ze geacht wordt te doen. Ze is ook degene die eraan denkt dat er iemand jarig is en een cadeautje koopt, die zich inzet voor afscheidsfeestjes, afdelingsuitjes en allerlei bijeenkomsten en festiviteiten die bijdragen aan het groepsgevoel en de onderlinge band. Op de dimensies taakgerichtheid-mensgerichtheid scoort de Demeter-vrouw hoger dan wie ook als het gaat om mensgerichtheid. Dit kan ten koste gaan van haar taakgerichtheid, omdat ze zo in beslag kan worden genomen door haar betrokkenheid bij anderen dat er taken blijven liggen. Voor haar is het vanzelfsprekend dat ze haar prioriteiten zo legt, maar dit kan wel nadelig uitwerken in een werkomgeving waar resultaten belangrijker zijn dan inzet, en prestatie-indicatoren en targets maatgevend zijn voor iemands functioneren.

Ook al staat zij zelf altijd klaar voor anderen, ze verwacht niet dat anderen zich op dezelfde manier om haar bekommeren. Omdat ze de neiging heeft om haar eigen problemen te bagatelliseren en haar negatieve gevoelens weg te drukken, is het waarschijnlijk dat niemand het opmerkt als ze te zwaar belast is en haar werk niet aankan. Grenzen stellen is voor een Demeter-vrouw een levenslange uitdaging op alle gebieden van haar leven.

Ze voelt zich als een vis in het water in een rol waarin ze anderen kan begeleiden en helpen, als ze haar moederlijke kwaliteiten kwijt kan in een baan. In een organisatie is ze het meest op haar plaats in een functie waarin ze op de voorgrond, als ‘moeder’ van een groep, kan functioneren. Vaak is ze degene die al heel lang ergens werkt en op grond van haar ervaring een groep ‘jonge honden’ in de gaten houdt en begeleidt. Ze heeft zelf geen ambitie meer, maar geniet ervan als haar ‘kinderen’ het goed doen. Dat doet ze vanuit een natuurlijke en instinctieve kennis die ze nooit bewust heeft aangeleerd maar altijd al heeft bezeten. Net zoals een Demeter-vrouw die een kind krijgt instinctief weet wat de rol van moeder inhoudt, zo weet ze ook instinctief hoe ze anderen moet begeleiden en helpen. Zodra ze daar de kans voor krijgt, straalt ze van het zelfvertrouwen.

Daarvan blijft echter niet zoveel over als ze zich moet bewijzen ten opzichte van anderen. Ze is niet iemand die goed functioneert in een competitieve omgeving, omdat ze zich alleen zeker voelt als anderen tegen haar opkijken. Ze functioneert evenmin goed in een extreem resultaatgerichte omgeving, waarin presteren vooropstaat en er weinig mededogen is met degenen die het tempo van de organisatie niet kunnen bijbenen. Een Demeter-vrouw past goed in een stabiele non-profitorganisatie waarin de menselijke maat centraal staat, er veel oog is voor het welbevinden van de medewerkers en veranderingen zich langzaam voltrekken.

Ze moet ervoor waken om te blijven hangen in een situatie waarvoor ze overgekwalificeerd is, omdat ze zichzelf onmisbaar acht, ook al is ze inmiddels toe aan een nieuwe stap in haar loopbaan. Het past nu eenmaal in haar zelfbeeld om te geloven dat anderen niet zonder haar kunnen. Haar loyaliteit kan zo ver gaan dat ze te lang blijft zitten in een baan en zichzelf daardoor op een zijspoor zet. Bovendien zal ze erachter komen dat haar loyaliteit aan haar collega’s altijd groter is dan de loyaliteit van haar collega’s aan haar: die gaan weg als ze promotie kunnen maken, of om andere redenen die in het verlengde liggen van hun eigenbelang, en zullen nooit blijven omwille van de goede sfeer of de goede band met haar. De opdracht voor een Demeter-vrouw is om voor zichzelf op te komen en haar eigenbelang als minstens gelijkwaardig te beschouwen aan de belangen van anderen. Daarbij zou ze ook meer realiteitszin aan de dag moeten leggen als het gaat om haar bijdrage aan de organisatie. Niemand is onmisbaar, zoals ze zal ondervinden als ze eenmaal de stap neemt om weg te gaan of van hogerhand opgelegd krijgt om naar een andere functie uit te kijken. Dan wordt soms pijnlijk duidelijk hoe snel anderen haar vergeten en ook zonder haar prima hun werk kunnen doen.

Demeter als leidinggevende

Uit onderzoek blijkt dat een goede leidinggevende iemand is die aanstuurt op het behalen van resultaten en tegelijkertijd rekening houdt met de behoeften en wensen van degenen die die resultaten moeten realiseren, en hen weet te enthousiasmeren en betrokken weet te houden. Een Demeter-vrouw voldoet niet aan de twee eisen die kenmerkend zijn voor een goede leidinggevende, omdat ze overhelt naar mensgerichtheid. Dit betekent bijvoorbeeld dat ze het belangrijker vindt dat iemand zijn best doet dan dat de werkzaamheden tot meetbare en zichtbare resultaten leiden. Ze stuurt niet aan op efficiency en effectiviteit; het is voor haar belangrijker dat iemand bezig is met de juiste dingen dan dat iemand op de juiste manier bezig is.

Haar mensgerichte instelling heeft ook tot gevolg dat ze als leidinggevende vaak meer oog heeft voor de zwakke broeders die aandacht nodig hebben dan voor de mensen die zich goed kunnen redden en die niet op haar steunen. In tegenstelling tot bijvoorbeeld een Athena-vrouw, die helemaal geen geduld heeft met en oog heeft voor mensen die middelmatig of onder de maat presteren, en die juist alleen aandacht heeft voor de high potentials, richt een Demeter-vrouw haar aandacht op degenen die zichzelf niet kunnen redden. Dat kan tot scheve gezichten leiden bij degenen die capabel en zelfredzaam zijn, omdat zij niet de waardering en stimulans krijgen die hun ten deel zouden moeten vallen. Deze groep mensen is niet zo goed af met een Demeter-vrouw als baas; ze worden door haar niet uitgedaagd om hun beste prestatie te leveren en worden door haar vaak niet gezien.

Een Demeter-vrouw neemt gemakkelijk de problemen van anderen op haar schouders als zij een appel op haar doen om te helpen. In plaats van iemand aan te moedigen om iets zelf uit te zoeken en hem te coachen, dus zijn zelfredzaamheid te bevorderen, heeft een Demeter-baas de neiging om taken over te nemen en zich daarvoor verantwoordelijk te voelen. Omdat ze niemand wil teleurstellen en geen verzoek om hulp kan weigeren, ontstaat er al snel een situatie waarin zij werkzaamheden uitvoert die eigenlijk door haar ondergeschikten moeten worden gedaan. Dit is de grootste valkuil voor een Demeter-vrouw in een leidinggevende positie. Zij moet er constant alert op zijn om niet toe te geven aan haar natuurlijke neiging om mensen taken en verantwoordelijkheden uit handen te nemen, maar die te delegeren.

Wanneer iemand niet leert om met weerstand om te gaan en moeilijkheden te overwinnen, ontwikkelt hij zich niet. Het is net als de moeder die voor haar kind opkomt als het door vriendjes wordt gepest; door zelf te interveniëren verzwakt ze zijn positie in de groep meer dan dat ze hem helpt. Hoe pijnlijk ook, het kind moet voor zichzelf leren opkomen en zijn eigen problemen leren oplossen. Dat geldt ook voor medewerkers in een organisatie. Ook zij moeten zich bewijzen en niet voor elk wissewasje naar hun leidinggevende lopen. Uiteindelijk bewijst een Demeter-vrouw niemand een dienst door altijd beschikbaar te zijn om andermans problemen op te lossen, omdat ze daarmee zijn ontwikkeling in de weg staat.

Van haar begrip en toegeeflijkheid kan door medewerkers ook gemakkelijk misbruik worden gemaakt. Een Demeter-vrouw zwicht niet zo snel voor de directheid van een Artemis-vrouw of een beargumenteerd betoog van een Athena-vrouw, maar ze is niet bestand tegen een zielig verhaal. Dat kan ertoe leiden dat iemand een uitzonderingspositie verwerft en misbruik maakt van privileges. Ze vindt het moeilijk om daartegen op te treden en de ander een halt toe te roepen als die grenzen overschrijdt.

Om diezelfde reden heeft ze moeite met slechtnieuwsgesprekken en het ontslaan van niet-functionerende medewerkers. Ze zal dat zo lang mogelijk proberen uit te stellen en eerder kiezen voor een strategie van ‘pappen en nathouden’, de medewerker telkens weer een nieuwe kans geven en in het midden laten wanneer voor haar de maat vol is, dan voor een duidelijke lijn waarin ze hem voorhoudt wat er van hem wordt verwacht. Dat is voor geen van beide partijen goed, omdat juist door haar weifelende houding en dubbele signalen een onduidelijke situatie ontstaat. Zij is het type van de zachte heelmeester die stinkende wonden maakt. Als ze er uiteindelijk niet onderuit komt en al haar moed bij elkaar heeft geraapt om iemand ferm toe te spreken, wil ze eigenlijk het liefst haar woorden meteen weer afzwakken en de persoon in kwestie geruststellen dat het allemaal niet zo hard bedoeld is.

Een Demeter-vrouw waakt als een kloek over haar medewerkers en investeert veel van haar energie in het creëren van een wij-gevoel. Ze is op haar best als ze moet opkomen voor de collectieve belangen van haar afdeling; dan is ze onverzettelijk. Ze wil geen van haar medewerkers missen en zal er alles aan doen om haar ‘kinderen’ bij elkaar te houden en ieders belang naar haar beste vermogen te behartigen.

Demeter in een team

Een Demeter-vrouw vervult in een team een duidelijke rol. Zij is degene die ervoor zorgt dat de groep bij elkaar blijft en ze ziet erop toe dat iedereen het naar zijn zin heeft. Niet zoals een Hestia-vrouw op een onopvallende manier, maar door zich nadrukkelijk te positioneren als de hoeder van de groep, als degene die het liefst alles van iedereen weet en erop toeziet dat iedereen aan zijn trekken komt. Voor een Demeter-vrouw is het collectief heel belangrijk. Ze voelt instinctief aan wanneer iemand het in een groep niet naar zijn zin heeft en trekt zich dat aan. Net als een moeder die, terwijl ze met andere dingen bezig is, het gehuil van haar kind in een andere kamer oppikt, zo heeft ze een antenne voor de gevoelens van de mensen met wie ze werkt. Zij is degene bij wie anderen uithuilen als ze het even niet zien zitten, omdat ze warm en begripvol is en niemand verwijten maakt. Ze troost je door een arm om je heen te slaan en je gerust te stellen dat het allemaal wel meevalt en wel goed komt. Soms is dat alles wat iemand wil horen.

Ze houdt van mensen om zich heen – en hoe meer, hoe beter. Net als een moeder pas echt gelukkig is als ze al haar kinderen om zich heen heeft en iedereen het gezellig heeft met elkaar, zo wil een Demeter-vrouw graag dat iedereen in een groep met elkaar overweg kan. Ze heeft voor niemand een voorkeur, al beschermt ze wel degenen in de groep die niet zo sterk in hun schoenen staan tegen degenen die dominant aanwezig zijn. Ze gaat geen coalities aan en sluit niemand uit. Ze neemt als vanzelfsprekend de rol op zich van een soort bemiddelaar, degene die ruzies sust, tegenstellingen overbrugt, alle divergerende krachten in de groep bij elkaar brengt en de goede sfeer bewaakt. Wanneer twee mensen een conflict hebben, bijvoorbeeld als iemand een ander in grove bewoordingen een verwijt maakt, dan zal ze tegenover degene aan wie het verwijt gericht is het gedrag van de ander proberen te vergoelijken met woorden als: ‘Hij bedoelt het niet zo’, ‘Hij meent het niet kwaad’ en ‘Je weet hoe hij is’. En bij degene die het verwijt geuit heeft zal ze compassie vragen voor de ander, in termen van: ‘Je weet hoe gevoelig hij is’, ‘Hij doet zijn best maar kan niet beter’, ‘Houd er rekening mee dat hij niet zoveel kan hebben’. Een Hestia-vrouw kan ook de rol van coach of raadgever vervullen, maar doet dat vanuit andere motieven dan een Demeter-vrouw. Zij neemt zo’n rol op zich omdat ze een ordelijke harmonieuze sfeer wil garanderen, met het oog op het gemeenschappelijke doel, maar een Demeter-vrouw komt tussenbeide omdat ze er emotioneel niet tegen kan als mensen ruzie hebben. Dat maakt haar overstuur. Ze wil heel graag dat iedereen het naar zijn zin heeft, want dan is zij ook gelukkig.

Ze ziet het liefst dat iedereen loyaal is aan de groep en als groep met elkaar optrekt. Ze heeft moeite met de meer individualistisch ingestelde groepsleden die ook wel graag iets alleen willen doen. Als iemand zich afzijdig houdt, probeert ze hem of haar er weer bij te betrekken. In haar ijver en enthousiasme om de groep bij elkaar te houden kan ze soms te nadrukkelijk aanwezig zijn, te veel haar stempel op dingen willen drukken en mensen geen ruimte laten om zich alleen terug te trekken en zich even afzijdig van de groep te houden. Omdat ze zelf nauwelijks behoefte aan privacy heeft en het heerlijk vindt om door anderen omringd te zijn, kan ze zich nauwelijks voorstellen dat iemand het leuker vindt om alleen te zijn dan in gezelschap. Haar deur staat namelijk altijd open. Een Demeter-vrouw moet soms leren dat haar behoefte om alles met het team te doen haaks kan staan op de individuele behoeften van teamleden om dingen alleen te doen.

Inhoudelijk gezien kunnen de nuchtere kijk en warme aanwezigheid van een Demeter-vrouw een verademing zijn in een groep waarin de discussie wordt bepaald door abstracte en ingewikkelde ideeën. Haar aardsheid kan zorgen voor een pragmatische oplossing die misschien wel niet zo beredeneerd is als de uitkomst van een intellectueel debat, maar wel even effectief.

De werkomgeving van Demeter

Ze voelt zich aangetrokken tot de traditioneel vrouwelijke dienende beroepen waarin ze anderen kan verzorgen, begeleiden en helpen. De hele zorg- en welzijnssector is bij uitstek het domein van een Demeter-vrouw. Een tak daarvan, maatschappelijke hulpverlening, is een beroep waarin ze al haar kwaliteiten kan aanwenden. Ze heeft daarin te maken met mensen die hulp nodig hebben, ze kan hen met raad en daad bijstaan en hopelijk uit hun problematische positie verlossen. Haar aardsheid komt haar daarbij goed van pas: het gaat in zulk werk om pragmatische oplossingen die meteen zichtbaar effect hebben. Bovendien is het een afwisselende baan waarin geen dag hetzelfde is. Ontwikkelingswerk – wat een speciale vorm van maatschappelijke hulpverlening is – is haar ook op het lijf geschreven. Het gaat in dit werk om mensen in nood, ze kan praktisch bezig zijn en ze ziet direct resultaat van haar werk. En wat haar helemaal veel voldoening geeft: in dit werk kan ze zich onmisbaar voelen en is de dank die haar ten deel valt waarschijnlijk groot. Maar ze is ook uitermate geschikt voor het beroep van onderwijzeres, omdat ze er plezier in heeft om kinderen iets bij te brengen en hen zich te zien ontwikkelen.

Haar aardsheid kan een Demeter-vrouw ook een heel andere kant op leiden en haar laten kiezen voor een beroep of bezigheden waarin ze dicht bij de natuur leeft en in contact staat met het ritme van de seizoenen. Zo zijn er Demeter-vrouwen die hun eigen plantenkwekerij beginnen, op het platteland een bed-and-breakfast starten of boerin worden.

Demeter in deze tijd

Demeter heeft zich altijd in een grote populariteit mogen verheugen. Dat was duizenden jaren geleden zo en nu nog steeds. Tot de eerste feministische golf aan het begin van de twintigste eeuw werd het moederschap beschouwd als de hoogste roeping voor iedere vrouw. Dit ideaal werd daarbij ook nog eens benadrukt door met name het katholieke geloof; als er niet elk jaar een kind werd geboren, kwam de pastoor vragen wat er aan de hand was. De hele maatschappij was zo ingericht dat de man buitenshuis werkte en de kost verdiende, en de vrouw thuis voor de (vele) kinderen zorgde en daarin haar levensgeluk vond.

Hoewel nu veel meer vrouwen werken en niet meer fulltime moeder zijn, mag je concluderen dat in Nederland het Demeter-archetype nog steeds in vele vrouwen manifest is. Hoewel van overheidswege juist wordt bepleit dat vrouwen gaan werken en de zorg voor kinderen (parttime) uitbesteden, zijn er nog steeds veel vrouwen die daar helemaal niets voor voelen. Dat geldt soms ook voor de jonge vrouwen die nu de arbeidsmarkt betreden en zijn opgevoed door moeders die zelf radicale ideeën hebben over de verdeling van zorg en arbeid tussen man en vrouw. Het komt voor dat een dochter die door een feministische moeder is opgevoed er zelf voor kiest om niet te werken en huismoeder te zijn. In Nederland is de arbeidsparticipatie van vrouwen een van de laagste van heel Europa. Werkgevers klagen al jaren dat vrouwen op het moment dat ze kinderen krijgen hun ambities laten varen en hun kinderen centraal stellen in hun leven. Het is opmerkelijk dat hoewel de maatschappij er steeds meer op ingesteld raakt dat beide partners werken en dat ook wordt aangemoedigd, door onder andere steeds betere mogelijkheden voor kinderopvang, er nog steeds veel vrouwen zijn die ervoor kiezen om fulltime moeder te zijn of hun carrière op een laag pitje te zetten omdat hun kinderen prioriteit hebben. Statistieken laten zien dat steeds meer vrouwen die het zich financieel kunnen veroorloven het als een luxe beschouwen om niet te hoeven werken en zich helemaal aan het gezinsleven te kunnen wijden. Demeter is nog lang niet verdrongen van haar positie als zeer gewaardeerde godin.