Merijntjes vader sprak op bezorgde toon. De verhoudingen in den huize Flooren werden langzamerhand onverdragelik. Er was voortdurend hooggaande ruzie. Fernand was nu drie dagen onder water geweest en het scheen, dat hij eerst een flinke greep in z'n vaders geldkistje gedaan had. Van middag was hij stomdronken het fabriekje ingewaggeld, had de liederlikste taal uitgeslagen en z'n vader een houtblok naar het hoofd gegooid. Toen had hij zijn mes getrokken en de drijfriem van de boormachine doorgesneden. Daarop had z'n vader een eind hout gepakt en hem afgeranseld, dat ie kreunend in de zaagselhoop bij de cirkelzaag gevallen en was blijven liggen.
- Die lillike zatlap! schold vrouw Gijzen. 't Is zoonde, zo'n goeie meins as den ouwe Floore zo te temteere.
- 't is ammoal da' serpent van een wijf, zei Gijzen bitter. Die stokt 'em op tege z'n voader een al z'n smerlapperij vin ze goed.... D'r gebeure doar oongelukke, da's zo zeker as iets.... Een dan leet' febriek op z'n koont.... een wij d'r bij.
Even was het stil. Toen zei moeders stem grimmig:
- Is 't nou nie freet, dad 'eel je bestoan af'angt van de streken van zo'n sloerie van een wijf een d'r deugeniet van een zeun! 't Is schaande vor God, da' zeg ik!
Gijzen zuchtte.
- Wa' zuld' er oan doen? G'e moar af te wachte wanneer de klap valt.
Weer zoemde de stilte. Merijntje hoorde z'n moeders breinaalden zachtjes tikken en het water in de ketel op de buiskachel zinderde dromerig door zijn gedachtetjes. Dat zou jammer zijn, als die fabriek opgedoekt werd! Die glorieuze fabriek met een echte stoommachine en een schoorsteen, die een eind boven de huizen uitstak, bijna zo hoog als de molen. Geen ene jongen op het dorp kon bogen op een vader, die in een fabriek werkte, alleen
Merijntje. Hij bracht er soms eten heen als ze 's middags door moesten werken en voelde zich mee omglansd van de glorie, die de fabriek uitstraalde en allen, die er mee te maken hadden, tot iets meer maakte dan de zwoegende landarbeiders. O, hij hield niet van de fabriek zelf. Hij was er een beetje angstig voor en werd zenuwachtig in die gejaagde herrie van snel ronddraaiende wieltjes, slobberig slingerende riemen en blinkende assen, van de griezelige zagen met hun gemene kromme tanden en hun harde staalglans. Maar een vader te hebben, die daar werkte en nog een broer er bij.... dat betekende haast, dat die fabriek ook een beetje mee aan de familie Gijzen hoorde en Merijntje had er een onbestreden gezag mee gewonnen onder de jongens: hij sprak al schaamteloos onbevangen van 'oons febriek'.... En nu was er kans, dat het misliep? Zou hij weer een vader krijgen, die ook op het veld werkte net als alle anderen? Het leek hem te hard om waar te kunnen zijn. Maar och ja, dacht hij pessimisties, d'r was hem al zo veel tegen gelopen in zijn korte leventje.... Best kans, dat dit ook weer voor hem verloren zou gaan.... Het liedje van de ketel suisde zwaar in mineur....
- Witte wa'? zei vrouw Gijzen opeens levendig. Ge moest er es over goan proate mee meneer pestoor. Want da's toch een schandoal vor z'n perochie, een zeun, die mee z'n voader vecht een 'n wijf da' zo'n bandiet d'r in stijft.
- Meneer pestoor? vroeg Gijzen spottend. Joa, die zal z'n eige mee de ruzie van de Floores moeie.... kunde begrijpe!
- Een woarom nie? riep zijn vrouw strijdlustig. 't Is toch nie mooi of broaf, zo'n 'uis'ouwe vol ruzie een dol! Da's net wa' vor een pestoor om d'r een end oan te moake.
Gijzen lachte geringschattend.
- Moar meinske toch.... wa' begrep nou een pestoor van zo'n leven as van Flooren een z'n wijf? Doar kan een geestelike net zo min wad' oan veraanderen as een aander.
- Of-t-ie 't begrept of nie begrept, da' nuk niks, hield de vrouw koppig vol.... 'IJ kant er een end oan moake.
- Da' kant ie nie, weersprak Gijzen. Da' zit doar vuls te diep. Sint a'zij 'et mee de mulder geweten 'eet 'eet den ouwe Floore gin leve meer.
- Da's bekaant vijf en twintig joar geleje.
- Moar zij 'eeget 'em nog nie vergeve.
Vrouw Gijzen zweeg even, verbaasd.
- Zij.... vergeve? vroeg ze toen. Ge zij zot glo'k. 'IJ mot 'eur vergeve, moar zij 'um nie!
Gijzen lachte.
- Flierefluiter 'ee me dad' es uitgeleed, vertelde hij. D'r zijn van die wijve, zeet ie, die vergeven 'et een man nooit a'ze 'm vernukt 'emme, zeet ie. Nou, een oan die ouwe toover'eks ziede moar 'at ie gelijk 'ad.
- Flierefluiter een gij zijn allebei eve zot, snauwde moeder. Moar a'gij nie noar meneer pestoor goat om d'r over te proate, zal ik 'et doen.
- Ik moei m'n eige nie mee 't 'uis'ouwe van een aander.
- Moar ik moei m'n eige mee 't brood van oons 'uis'ouwe, zei de vrouw, driftig wordend tegenover het flegma van haar man. Een ik goan ok! Nou witte 't.
- Ge mot moar doen wa'ge nie loate kunt, grinnikte Gijzen. A'ge moar zo wijs zijt om nie te zegen 'ad'ik je gestuurd 'em, want ik wil d'r niks mee te stellen 'emme.
Toen werd er aan de deur gerammeld en Merijntje hoorde z'n vader opstaan.
- Wie zumme doar nog emme?
Daarop kwam de stem van Fons, nerveus opgewonden:
- De goeien oaved soame.... Kek es wa'k gekregen 'em.... een monikoa!
Vader en moeder lachten zachtjes. In Fons' stem klonk een immense geestdrift.
- Ik kom een bietje speule vor Merijntjes. 'k 'Ou veul van Merijntjes.
- Joa moar, lachte moeder. Merijntje leed' al op bed. Ge mot morge moar es vromkomme.
- Neent! weerde Fons driftig af. Loat 'em d'r moar uit kommen, een loat d'aandere jong d'r ook moar uitkomme. 'k Zal vor jullie allemoal es mooi speule.... kekt 'em toch es schoon zijn!
- Moar al de kleppe zijn d'r bekaamt af, jonge, lachte Gijzen.
- Wa' sallemaandert da' nou? vroeg Fons minachtend. 'Oor moar es, 'oe mooi 'at ie spult.
En met een forse beweging trok hij het instrument helemaal uit en duwde het weer in. Een erbarmelike mengeling van valse tonen jammerde het huis vol rumoer, doorhijgd van het hevig geblaas en gesis der door talrijke gaten en scheuren ontwijkende lucht. Merijntje beet in de dekens om het niet uit te schreeuwen en Arjaan, die al sliep, draaide zich zuchtend op z'n andere zij.
- Wilde wel es op 'ouwe, soavikloas! riep moeder. Zo medeen moakt al de jong wakker. Waffere zot 'ee je da' vuil ding nou weer gegeven?
- Pinneke Testers, antwoordde Fons beledigd. Moar 't is om de gaddomme gin vuil dieng!.... Is ie nie mooi?.... 'Oor nou toch es!
Opnieuw wou hij de harmonika uittrekken, maar Gijzen hield lachend zijn handen vast en het kwam niet verder dan tot een benauwd gekrijs. Toen kreeg Merijntjes moeder een schitterende inval:
- Witte wa', Foons? zei ze. Ge moes mee j'w monikoa moar es noar Kee van Til goan. Die d're vent is nie thuis. 'IJ waarkt in de polder in 'Ollaand. Een Kee, die 'oor toch zo gere meziek, jonge! Een
al d'r kinders ok.... 'k Weet zeker a'ge ze d'r een groot plezier mee doen zult.
- Wezelik woar? vroeg Fons verheugd.
- Joa zeker, moar dan motte nie te lang meer wachten, aanders is z'al noar bed.
- Dan goan'k moar drek, riep Fons en hij verdween zo haastig, dat hij vergat te groeten. Daarom kwam hij van de straat nog even terug, stak zijn hoofd om de hoek van de deur en riep vriendelik:
- Wel te ruste soamen, or, een ge zij bedankt.
- Schet! riep Merijntjes moeder schaterend, maar hij was al weer weggehold en samen lachten ze, dat ze schudden en Merijntje in zijn bed schudde mee: dat was een grap! Daar zou je wat van beleven!
Kee van Til had veertien kinderen tussen de zestien jaar en de zeven maanden. Twee paar tweelingen waren er bij en natuurlik sliep het hele konijnenhok, en Kee was niet gemakkelik, als de zaken niet gingen zoals het moest.
- 't Zal d'r speere! gierde Gijzen hoestend.... Gaddomme, wa' zal ze duvels zijn. 'Oe kreegde 't in je kop om 'em noar Keee te sture. Ge zij toch ok een vieze, gij?
En hij sloeg zich op de knieen, lachte daverend, tevreden over de mop en benieuwd naar de afloop. Over de kwestie van Flooren en de wankele positie op de fabriek spraken ze niet meer. Vader nam de krant en ging het feuilleton voorlezen, dat buitengewoon spannend was. Het heette 'De graaf de Monte Christo' en liep al meer dan een jaar, doch ze gingen nooit naar bed zonder hun dagelikse lepel romantiek genoten te hebben. Maar hij was nog niet aan het eind, toen er iemand hard over straat kwam aanlopen, met hevig gedaver van klompen over de keien, en dadelik daarop kwam Fons als een bom binnen vallen.
Z'n ogen stonden wijd van schrik en zweetdruppels parelden op zijn voorhoofd. Hij stond te trillen op
zijn blauwe kousenvoeten en keek Gijzen en z'n vrouw dan aan.
- Wel Foons, zijde doar weer al? vroeg Gijzen kwasi verbaasd.... Is 't meziek al afgeloope? Wa' zee Kee van Til wel? Was ze nie zot van blijschap?
- G-g-glad n-n-nie! stotterde Fons. Ze.... ze.... ze wier duvels!
- Duvels? verwonderde moeder zich. 'Oe kant da' nou?
- 'k Weet nie.... moar ze zee al doalik a'k op moes sallemaandere.... Een toen begon ik toch te speulen, omda' jullie toch gezeet 'arre, da.... da ze 't zo geren ad, 'ee?..... Nou, een toen wiere de jong wakker en die krope d'r nest uit, een die kwekten ammoal.... Nou, een toen sloog Kee mee de slijpplaank op m'n monikoa.... een ze sloog 'em bekaanst 'eemoal midde deur.... Een toen pakte z'm af een ze vloekte, meinselieve, wa' vloekte da' wijf!.... Fons maakte van louter ontsteltenis om zoveel barre vloeken een kruis en brabbelde:
- Foasoonseieestoame.
Gijzen schoot in een lach. Fons keek hem verbijsterd aan. Moeder vroeg, hijgend van de inspanning, waarmee ze haar lachen bedwong:
- Een woar is je monikoa nou?
- Z' is-t-er op goan zitte, vertelde Fons vol ontzetting.... Een toen wiert ze zo plat as een botje.
- Een edde'm nie vrom gekregen?
- Z'ee me de deur uit gedouwe.... een z'ee gezeed dat ze.... da ze me dood sloog a'k nog es vrom dorf komme, zee ze.... Gadsamme! wa'n kwoaj wijf toch. Nou, da's ok mooi!....
Hij stond daar met hangende armen, de schouders een beetje vooruit, de ogen nog wijd van de ontsteltenis, waardoor hij was aangegrepen bij de onverwachte ontvangst, die hem te beurt gevallen was. Gijzen zei wijsgerig:
- Joa jonge.... ge mot de meinse maar goed doen
da' ziede. Stroont vor daank. Afijn, ge zijt er nog goed afgekomme.... Z'ad net zo goed op jouw kunne goan zitten een dan warde gij zo plat gewiest as een botje.
- Verdomme nou! schrok Fons.
- Moar nou motte noar 'uis goan, Foons, want wij goan noar bed. Wel te rusten, or, een zeg je moeder g'ndag.
- Wel te ruste, wenste Fons gehoorzaam en ging heen, diep verslagen om de rampspoedige afloop van zijn muzikaal avontuur. Eer hij thuis was had het verdriet de overhand gekregen over zijn schrik, en hij liep te schreien van wanhoop om het verlies van zijn kostbare harmonika. Maar Gijzen en z'n vrouw lagen scheef op hun stoel gezakt tegen de tafel en snikten van het lachen. Toen ze wat bedaard waren, knielden ze plichtmatig voor hun stoelen en baden samen het rozenhoedje. Maar onder het haastig afraffelen der weesgegroetjes schoten ze telkens weer even in een zenuwlach.
Merijntje lag in donker te kijken en zag de grote, verbijsterde ogen van Fons, zo blauw en zo wijd en vol onverklaarbare schrik. Hij lachte niet en hij vond zijn vader en moeder helemaal niet aardig. En dat ze lachten onder het rozenhoedje, waaraan hij zacht prevelend meebad, rekende hij hun toe als een zware zonde....