LES 20

LEEF IN WIJSHEID

Het overwinnen van angst
is het begin van wijsheid.
BERTRAND RUSSELL

We hebben allemaal dit gebed wel eens gehoord of gelezen: ‘God, geef me de rust om de dingen te accepteren die ik niet kan veranderen, de moed om de dingen te veranderen die ik kan veranderen en de wijsheid om het verschil tussen deze twee te zien.’ Het zijn wijze woorden. Ze sluiten naadloos aan bij wat we hier hebben ontdekt over angst en bezorgdheid. Zowel acceptatie als aandachtig handelen spelen een rol bij het omgaan met de uitdagingen in ons leven.

‘… en de wijsheid om het verschil tussen deze twee te zien.’ Dat is de sleutelzin. Maar wat is wijsheid precies en hoe cultiveren we het? Filosofen en theologen hebben hier al eeuwenlang over nagedacht en hebben talrijke theorieën bedacht voor wat wijsheid is en hoe we wijs kunnen worden. En sinds enige tijd buigen ook evolutionair biologen, psychologen en neurowetenschappers zich over deze vraag (Sternberg en Jordan, 2005). In de breedste zin van het woord is wijsheid het rechtvaardig gebruiken van kennis, zorgvuldig en pragmatisch beslissingen nemen, het vermogen tot mededogen, zelfreflectie, inzicht, onafhankelijk denken, altruïsme, verdraagzaamheid en het handhaven van emotionele evenwichtigheid en kalmte onder stressvolle omstandigheden (Meeks en Jeste, 2009). Wijsheid kan ook betrekking hebben op het creatief en constructief benaderen van problematische situaties en het niet toegeven aan situationele of sociale druk.

Wijsheid is een eigenschap en een deugd die we allemaal kunnen ontwikkelen. Ze is niet zeldzaam, en de veelgehoorde uitspraak ‘Je hebt het of je hebt het niet’ is hier niet van toepassing. Wijsheid kun je wel degelijk cultiveren en onderhouden. Het proces begint bij reflecteren, bij het stellen van de juiste vraag en bij het verbreden van je perspectief door andermans belang en het langetermijnresultaat ook in aanmerking te nemen. Wijsheid is te beschouwen als een combinatie van kennis en een manier van denken. Ze wordt verkregen en gevormd door levenservaring.

Als we met een probleem worden geconfronteerd, vatten we dat al snel persoonlijk op. Maar het kan helpen om een stapje terug te doen en vanuit een breder perspectief te kijken: Hoe kan ik het algemeen belang dienen en uitstijgen boven persoonlijke belangen? Wat is de visie van andere betrokkenen? Hoe raakt het probleem hen? Hoe voelen ze zich? Kan ik bij het oplossen van het probleem anderen vanuit empathie en mededogen ondersteunen? Is er in deze moeilijke situatie ruimte voor altruïsme en samenwerking?

Bij het zoeken naar een praktische oplossing kan het helpen om te onderzoeken of je het probleem langs een andere weg of op een ander niveau beter kunt begrijpen. Maakt het je wellicht iets duidelijk over de complexiteit van de menselijke aard en sociale relaties? Spelen bredere ethische onderwerpen een rol? Vanuit wijsheid op problemen reageren vereist dat we kunnen stilstaan, dat we onszelf ervan weerhouden impulsief te handelen op basis van emoties en voorkomen dat we alleen vanuit praktische motieven een ethische beslissing nemen.

Cruciaal voor een leven vanuit wijsheid is verder dat we innerlijk een zeker evenwicht kunnen handhaven wanneer het tegenzit. Het is belangrijk je impulsen en negatieve emoties te beheersen en positieve emoties zoals dankbaarheid, zorgzaamheid en geluk in moeilijke tijden te cultiveren. Toon waardering voor anderen. Geef woorden aan je negatieve gevoelens en herkader ze voordat je ze tot uiting brengt.

Wees verdraagzaam jegens anderen, accepteer dat mensen zwaktes en tekortkomingen hebben. Niemand is volmaakt, je vergissen is menselijk, iedereen maakt fouten. Houd in gedachten dat anderen de wereld (of het probleem) misschien op een geheel andere manier bekijken. Stel je open voor de mogelijkheid van andere perspectieven of gezichtspunten.

Wijsheid is een wonderlijk instrument dat ons enorm behulpzaam kan zijn als het leven ons voor uitdagingen stelt. Het is een deugd die we door te oefenen steeds verder kunnen ontwikkelen.

SLEUTELS

•   Wijsheid is een deugd die je kunt ontwikkelen.

•   Wijsheid plaatst uitdagingen en tegenslagen in een perspectief, waardoor angst en bezorgdheid afnemen.

•   Wijsheid bevat een aantal componenten – kennis, zelfreflectie, verdraagzaamheid, geduld, mededogen, verwondering, ontvankelijkheid, empathie en emotionele evenwichtigheid – die je innerlijk kunt voeden.

MISSCHIEN DENK JE NU…

Maar wat heeft wijsheid van doen met je zorgen maken? Het begint een vaag verhaal te worden. Ik dacht dat dit gewoon een boekje was met tips voor het omgaan met angst en vrees. Gaat dit me helpen als ik me te veel zorgen maak over onbetaalde rekeningen? Wat me wel aanspreekt is het idee van leven in wijsheid – daar zou ik een ander mens van kunnen worden.

VRAAG JE DAN EENS AF…

•   Heb je in het verleden in een lastige situatie wel eens wijsheid getoond?

•   Is er iemand die jij diepzinnig en wijs vindt? Hoe gaat deze persoon om met moeilijke, uitdagende situaties? Zou je deze benadering willen overnemen en uitproberen?

DIT MOET JE DOEN

1 Maak een lijst van mensen die wat jou betreft de eigenschappen van wijsheid belichamen. Haal je dan een probleem of zorg voor de geest, iets waar je nu mee worstelt. Hoe zouden deze mensen het probleem benaderen?

2 Wijsheid kent diverse kenmerken: praktische kennis, zelfreflectie, verdraagzaamheid, geduld, mededogen, acceptatie van anderen, verwondering en ontvankelijkheid, gevoeligheid voor morele en ethische vraagstukken, onafhankelijk denken, empathie en emotionele evenwichtigheid. Schrijf deze kenmerken op een vel papier en stel jezelf de vraag: ‘Hoe zou ik mijn gedrag op al deze gebieden beoordelen?’ Schrijf naast ieder kenmerk situaties op waarin je dit kenmerk hebt laten zien. Wat deed je concreet, wat dacht je, wat voelde je? (Je bent nu je wijze handelen zelf aan het doorlichten, zoals je ziet.)

3 Laten we ten slotte dit proces eens toepassen op een probleem waar je momenteel mee worstelt. Loop alle kenmerken langs en vraag je af: Hoe kan ik dit toepassen op mijn huidige situatie? Hoe kan ik dit probleem vanuit wijsheid benaderen?