LES 2

DE GROTE ‘A’

O, de zenuwen, de zenuwen – de geheimen van
de mens, deze ingewikkelde machine!
O, de kleine dingen die deze machine uit evenwicht
brengen, wee ons, arme schepsels!
ALDERMAN CUTE, IN THE CHIMES VAN
CHARLES DICKENS

Simpel gezegd: angst is een emotie – en wat voor emotie! Zoals alle emoties bestaat hij uit drie componenten: een biologische (je fysieke respons), een cognitieve (de daarmee gepaard gaande waarnemingen en gedachten) en een gedragsmatige (wat je doet) (Frijda, 1986).

Als je heel bang bent, overschaduwt de grote ‘A’ alle andere emoties. Dat is niet voor niets. Angst waarschuwt je niet alleen voor dreiging, maar bereidt je ook voor op actie. De bijnieren krijgen het signaal om adrenaline aan te maken en als dat is gebeurd gaat je hartslag omhoog en wordt glycogeen omgezet in glucose, waardoor je meer energie tot je beschikking hebt. Je gezichtsuitdrukking verandert en schudt anderen wakker, de spanning in je spieren neemt toe en je gaat sneller ademhalen. Je lichaam bereidt zich voor op vechten of vluchten. Je pupillen verwijden zich in een poging meer informatie op te nemen en in je hersenen worden herinneringen aan vergelijkbare situaties geactiveerd zodat je de meest adequate afweging kunt maken. Angst zorgt ervoor dat je heel duidelijk je prioriteiten stelt (het is erg moeilijk om aan iets anders dan je veiligheid te denken als je oog in oog staat met een beer) en spoort je aan tot doelgericht handelen (namelijk, het gevaar het hoofd bieden). Minstens zo belangrijk is dat angst betekenisvol is. We reflecteren op gebeurtenissen die ons angstig, zorgelijk, nerveus maken. We doen ons best om de logica erachter te zien, om te begrijpen hoe ze verband houden met andere gebeurtenissen in ons leven en om te bepalen wat ze betekenen voor onze toekomst. We reageren niet alleen op stressvolle of beangstigende gebeurtenissen, we kennen er ook betekenis aan toe. Angst is dan ook deel van een ingewikkeld, nauw verweven biologisch en cognitief systeem dat zich in al die jaren dat wij op deze planeet rondlopen heeft ontwikkeld om ons overleven te dienen en ons tegen gevaar te beschermen.

Simpel gezegd: je lichaam bereidt zich voor op actie zodra de grote ‘A’ van zich doet spreken. Binnen een paar seconden reageert je lichaam biologisch, cognitief en gedragsmatig – en dat allemaal omdat je een dreiging waarneemt. Het sleutelwoord is ‘waarneemt’. Als waarschuwingssysteem maakt angst ons opmerkzaam op iets dat misschien niet goed zit. Dat wil dus niet zeggen dat er daadwerkelijk iets niet goed zit. Als het alarmsignaal van de natuur klinkt moeten we daarnaar luisteren, erop reflecteren en bepalen of het om daadwerkelijk gevaar gaat of dat het vals alarm is.

Zoals we hebben gezien is angst een natuurlijke, nuttige toestand, hoe vervelend het ook is om angst te ervaren. Dit waarschuwingssysteem is met name waardevol als je geconfronteerd wordt met een levensbedreigend gevaar. Angst zet je ertoe aan je prioriteiten te stellen, je aandacht te richten en je voor te bereiden op een respons. Het object van je angst krijgt je onverdeelde en onmiddellijke aandacht, waardoor je snel en flexibel kunt reageren. Wat een verbazingwekkend systeem!

Maar problemen kunnen zich voordoen wanneer de grote ‘A’ meermalen per dag wordt geactiveerd. Dan heeft dit systeem een ontwrichtend effect. Op het moment dat we onszelf de ruimte geven om kleine ergernissen als een echte bedreiging te zien, gaat angst zich tegen ons keren. Bij een voortdurend hoog stressniveau krijgen we last van hoofdpijn, maagklachten, vermoeidheid en een reeks van andere lichamelijke symptomen. Minstens even schadelijk is dat chronische angst en bezorgdheid de neiging hebben alle andere prioriteiten in je leven te verdringen. Je kent die dagen wel: je hebt je van alles voorgenomen, maar komt niet veel verder dan wat papier verschuiven op je bureau. Op zulke dagen kan het zijn dat je hersenen in beslag worden genomen door een door angst geactiveerde prioriteit waardoor je niet in staat bent je aandacht op iets anders te richten. Het is een ervaring die we allemaal kennen en vaak leiden dit soort situaties tot veel frustratie omdat we dan zelfs de eenvoudigste dingen niet tot een goed einde weten te brengen. Maar er is ook goed nieuws: je hebt zelf nog aardig wat controle over wanneer je het de grote ‘A’ laat overnemen. Oefening baart kunst, je kunt je emoties veranderen en je angst op een positieve manier sturen.

SLEUTELS

•   Angst maakt deel uit van een van oorsprong biologisch systeem en is meer dan alleen een gevoel. Ook fysiologische, cognitieve en gedragsmatige veranderingen spelen een rol.

•   Je kunt alleen succesvol met angst omgaan als je alle drie de delen van het systeem serieus neemt.

•   Een zekere mate van angst is goed, maar bij voortdurende angst en prikkeling raakt je lichaam uitgeput, zowel fysiek als mentaal. Het gevolg kan zijn dat je besluiteloos, depressief of ernstig ziek wordt.

MISSCHIEN DENK JE NU…

Dat is wel zo, maar als angst biologisch is, betekent dat dan niet dat ik medicijnen nodig heb? Deze gedachten en zorgen die ik zo goed ken, leiden bijna een eigen leven. Misschien zit ik nu eenmaal zo in elkaar en kan ik niet anders. Op sommige dagen verlamt het me. Het zou best kunnen dat hier geen kruid tegen gewassen is.

VRAAG JE DAN EENS AF…

•   Hoe vaak per dag dient de grote ‘A’ zich aan?

•   Welke fysieke symptomen merk je op als je je angstig voelt of aan het piekeren bent?

•   Hoe beïnvloeden deze gevoelens je gedrag? Welk effect hebben je angstige gedachten op je vermogen om dingen te doen in het moment?

DIT MOET JE DOEN

Wees je bewust van je reacties op de grote ‘A’. Volg wat er gebeurt. Waardoor wordt je angst geactiveerd? Welke fysieke symptomen ervaar je? Hoe beïnvloeden ze je gedrag? In les 3 leer je waar het rempedaal zit.