Achter de schermen bij
Peter R. de Vries
BW_Achter de schermen.indd 1
18-02-2008 11:41:43
Deze bladzijde is met opzet leeg gelaten
Kees van der Spek
Achter de schermen bij
Peter R. de Vries
De Fontein
BW_Achter de schermen.indd 3
18-02-2008 11:41:43
Copyright © 2008 Kees van der Spek
Copyright © 2008 voor deze uitgave:
Uitgeverij De Fontein, Postbus 1, 3740 aa Baarn
Omslagontwerp: Wil Immink Design
Foto’s omslag en binnenwerk: sbs6 / Peter R. de Vries en Kees van der Spek Zetwerk: Hans Gordijn
isbn 978 90 261 2500 3
nur 402
www.uitgeverijdefontein.nl
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfi lm, elektronisch, door geluidsopname-of weergaveapparatuur, of op enige andere wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. BW_Achter de schermen (e-book).i4 4
03-03-2008 10:50:28
Voor Annabelle
BW_Achter de schermen.indd 5
18-02-2008 11:41:43
Deze bladzijde is met opzet leeg gelaten
Inhoud
Voorwoord
9
De judaskus van een burgemeester
16
De tol van een bekende Nederlander
23
Ingebroken om bewijs te verzamelen
25
In Suriname is iedereen gelijk
28
In de cel gegooid
32
Wie is Peter eigenlijk?
37
Stoere gevangenisdirecteur in de hoek
41
Eén uitzending: een hele berg werk!
46
Peter kwijt in de golven
55
Poep en pies bij de post
60
Bedrogen in Amerika
66
De waarheid achter Sgra en Sgra
75
Een reportage op het nippertje in Egypte
78
Familie overtuigd van onschuld
87
Ja, wij worden soms bedreigd
89
Niet-roker van het jaar betrapt
95
Klasse-justitie van de bovenste plank
97
‘Leve de koningin!’
99
Justitie doet maar wat met privacywetten
102
Niet onder de indruk van Bouterse
104
Angstige momenten met Charlie
106
Als het recht niet zijn loop heeft
110
Verborgen camera maakt herrie
113
Gouden tip blijkt blik
118
BW_Achter de schermen.indd 7
18-02-2008 11:41:43
Verwarring om anonieme brief
123
Verdachte schoffeert rechter
125
Charlie en zijn bewapende zoontje van 8
128
Opgewonden oma
131
Peter vliegt nooit meer met Iberia
133
Leven met complotten
137
Opgelicht in Portugal
139
Charlie da Silva en zijn valse paspoort
143
Geen historisch besef
148
De persvoorlichters
150
Na Kennedy 11 september...?
152
Meedenkers en Meedoeners
156
Het voorgevoel van Peter
158
Wanhoop over het politiefunctioneren
162
Ontsnapt aan het leger in Dubai
164
Opgelicht, maar dan niet té stom graag
170
Reconstructie of werkelijkheid?
172
Huisje bijna opgestookt tegen de kou
174
Beller bekent moord op Christel Ambrosius 177
Putten: the never ending story
179
Sorry, wij kunnen u niet beschermen tegen
terroristen
184
Camera stuk: ramp in de tropen
186
Het werk neemt geen vakantie
189
Het geheim van Aruba
192
Dankwoord
199
BW_Achter de schermen.indd 8
18-02-2008 11:41:43
Voorwoord
door Peter R. de Vries
Als er iemand gerechtvaardigd is om het verhaal van achter de schermen van mijn programma te schrijven, is dat redacteur Kees van der Spek. Als er iemand van mijn crew moet kunnen beschrijven hoe ‘Peter R. de Vries in het echt is’, is dat Kees van der Spek.
Twaalf jaar zijn we inmiddels samen op pad geweest. We hebben met elkaar tienduizenden kilometers afgelegd. We hebben samen aan honderden spannende, indrukwekkende, onthullende en spraakmakende reportages gewerkt, op de meest verre en gekke plekken van de wereld: Chili, IJsland, Suriname, Turkije, Aruba, Noorwegen, Dubai, de Filipijnen, Venezuela, de Verenigde Staten, noem maar op. Er zijn tijden geweest dat ik Kees van der Spek vaker zag dan mijn eigen vrouw. We hebben samen, om maar eens wat te noemen, klassiekers gedaan als de Puttense Moordzaak en de Schiedammer Parkmoord, maar ook ‘Mabelgate’, de Baarnse Moordzaak, de verdwijning van Natalee Holloway, een avondvullende documentaire over de moord op John F. Kennedy en tientallen andere ‘dossiers’ van moordzaken, verdwijningen, fraude, oplichting, afpersing en bedreiging.
Maar om eerlijk te zijn zag het daar in het begin, toen Kees van der Spek op 1 januari 1996 bij mijn redactie aantrad, niet helemaal naar uit. Als misdaadjournalist was Kees een onbeschreven blad, als tv-maker trouwens ook. Hij was afkomstig van een persbureau in Alkmaar en was correspondent voor het Algemeen Dagblad geweest. Zijn primeurs scoorde hij voornamelijk op
– 9 –
BW_Achter de schermen.indd 9
18-02-2008 11:41:43
Schiphol en het terrein van de gezondheidszorg, zo bleek tijdens het sollicitatiegesprek. Nou niet echt de perfecte binnenkomer bij een misdaadprogramma…
Eigenlijk was het een beetje een ‘gok’ dat ik hem aannam, hoewel ik hem dat toen natuurlijk niet heb gezegd. En aanvankelijk moest het dan ook betwijfeld worden of Kees ooit een ‘Mohikaan’
op de redactie zou worden.
Ik herinner me nog goed dat we voor het eerst samen op pad waren. We reden naar Brabant voor een onderzoek in een moordzaak en in feite moesten we nog een beetje kennismaken met elkaar. Op de een of andere manier kwam het gesprek op onze dienstijd. Kees was hospik geweest, vertelde hij, hoewel hij bij het zien van een druppel bloed al tegen de vlakte gaat. Uit jeugdige balorigheid had hij de gang van zaken met zijn dienstmaten altijd een beetje gesaboteerd. Zelfs de laagste rang, soldaat 1e klas, had hij geweigerd. Gezag was er om ondermijnd te worden, was het credo in zijn lichting, zei hij. En hij voegde eraan toe: ‘Weet je waar ik altijd de schurft aan had? Aan die dienstplichtige sergeanten…
die waren nog erger dan de beroeps. Wat een hufterige, streberige matennaaiers waren dat!’ Om vervolgens onbekommerd aan mij te vragen: ‘Wat deed jij eigenlijk in je diensttijd?’ Ik was dienstplichtig sergeant, Kees… Ja, zo begon het. En ook nu nog zegt Kees in bepaalde situaties, als ik wat narrig of streng ben, wel eens tegen me: ‘Hé, ouwe sergeant!’ En dan lachen we allebei weer. Inmiddels is Kees niet meer weg te denken op mijn redactie. En situaties waarin hij net de verkeerde opmerking maakt, komen nooit meer voor. Integendeel: we zijn na twaalf jaar samenwerking inmiddels zo ontzettend goed op elkaar ingespeeld dat we geen woorden meer nodig hebben om elkaar dingen duidelijk te maken. Zeker in delicate situaties, bijvoorbeeld bij verborgen camera-acties of een heikele confrontatie, hebben we aan een halve blik van elkaar genoeg. En als we samen ergens op loca–10 –
BW_Achter de schermen.indd 10
18-02-2008 11:41:43
tie moeilijke, spannende of gevoelige gesprekken moeten voeren met slachtoffers, nabestaanden, verdachten of daders, voelen we elkaar feilloos aan en wordt er eigenlijk nooit een ‘regiefout’ gemaakt. En als we na zo’n gesprek samen in de auto stappen, blijkt altijd dat ons dezelfde dingetjes zijn opgevallen. In feite hoeven we het elkaar niet meer te vragen, maar gewoontegetrouw doen we het natuurlijk toch altijd: Hoorde je die aarzeling? Zag je die blik? Merkte je dat hij nerveus was, dat zijn hand trilde? Voelde je dat hij daar loog? Ja, we zijn soms net een Siamese tweeling: we horen, zien, merken en voelen hetzelfde als we op pad zijn. Desondanks valt er als we samen op pad zijn nooit een stilte. We zijn heel verschillend en dat geeft veel gesprekstof. Als je veel met elkaar optrekt en de wereld over reist, zijn de koetjes en kalfjes natuurlijk wel een keer geslacht en ontkom je er niet aan om meer van jezelf bloot te geven. Kees is gelovig, ik niet. Ik ben een sportfanaat, Kees niet. Kees is een roker, ik een antiroker. Ik kijk naar andere vrouwen, Kees niet. Kees stemt tijdens verkiezingen, ik niet. Ik verzamel horloges, Kees heeft geen horloge. Kees is een liefhebber van klassieke muziek, ik niet. En zo zijn er nog talloze andere verschillen. We hebben daar dikwijls honderden kilometers lang discussie over, zonder dat dit ooit onze relatie een moment heeft vertroebeld. Maar het grappige is ook dat we over hele simpele, soms triviale dingen met elkaar praten: zit er tussen de benzine van de verschillende oliemaatschappijen kwaliteitsverschil? (Kees moet er altijd om lachen dat ik liever bij Shell tank dan bij Fina of Total.) En zouden we in Nederland omkomen in de insecten als we geen auto’s hadden die er elke zomerdag miljarden doodrijden? (Kees denkt dat dit niets uitmaakt, ik denk van wel.) Wij discussiëren daar gerust over van Hilversum tot Groningen en terug.
Leuk is ook dat we al jarenlang onderweg elkaars dossierkennis testen door naar kleine, onbenullige ‘weetjes’ uit oude zaken te vragen. De pret is groot als een van ons een keer moet passen.
– 11 –
BW_Achter de schermen.indd 11
18-02-2008 11:41:43
‘Weet jij nog… wat de troetelnaam was van de hond van de tipgever in de moordzaak van X, zeven jaar geleden?’ Dat soort vragen. Enfin, door al die gesprekken, met en zonder diepgang, heb ik Kees goed leren kennen – en hij mij! – en werken we nu al twaalf jaar rimpelloos samen.
Hoewel ik normaal gesproken op de redactie best wel eens uit mijn slof kan schieten, kan ik me niet heugen dat er tussen ons ooit onvertogen woorden zijn gevallen. Of wacht, toch wel… nog niet zo lang geleden zelfs. We waren in het najaar van 2007 samen in Suriname om de gangen van een voortvluchtige moordenaar na te gaan. Op de peedee, de plaats delict, moesten we een stand-upper opnemen, dat is een zorgvuldig ingestudeerd presentatietekstje dat je echter moet uitspreken alsof je het ter plekke verzint en dat meestal begint met de tekst: ‘Hier achter mij…’ De duisternis viel al in en we moesten opschieten. Het wilde echter niet goed lukken. Het was aan het eind van de dag, ik was moe en wat ongeconcentreerd. Ik versprak me telkens of vergat een cruciaal detail in de tekst. Inmiddels hadden we, denk ik, zo’n tien takes gehad. De ergernis daarover bij mij nam toe. Kees stond geduldig naast de cameraman, eigenlijk zoals altijd, mee te luisteren of mijn tekst feitelijk klopte. En toen het voor de elfde keer fout ging, kreeg mijn onmacht daarover de overhand en snauwde ik ineens naar Kees:
‘Hoepel dan ook eens op bij die camera, man! Wat sta je daar nou steeds… Schiet op, ga weg!’ Zijn ongelovige, verbouwereerde blik zie ik nog voor me. Kees had uiteraard niets verkeerd gedaan; ik reageerde de ergernis over mijn eigen gestuntel volkomen ten onrechte op hem af. Maar zoiets blijft niet tussen ons hangen: een paar minuten later, toen de presentatietekst er eindelijk wel goed op stond, schaterden we het de rest van die trip uit over die verbale uithaal. En Kees is dan zo iemand die een paar weken later, tijdens het monteren van de reportage, als die bewuste stand-upper langskomt, met tongue in cheek zegt: ‘O ja, dat was die one-taker…’
Al schrijvend schieten mij natuurlijk talloze incidenten, gebeur–12 –
BW_Achter de schermen.indd 12
18-02-2008 11:41:44
tenissen en anekdotes over onze samenwerking te binnen, maar het is aan Kees van der Spek om hier verslag van te doen. Toch wil ik op deze plek één gebeurtenis aanhalen die op mij bijzondere indruk heeft gemaakt. Dat was ‘Mabelgate’. Kees en ik waren samen naar Chili geweest om de voormalig lijfwacht van Klaas Bruinsma, Charlie da Silva (‘Zij was die wijf van die lááánge…’) te interviewen. Het was een reportage die als een bom insloeg en het koningshuis even deed wankelen. Na die uitzending kwam er echter een tegenoffensief. Een of andere verstrooide professor strafrecht beweerde dat hij nog nooit van Charlie da Silva had gehoord en dat deze dus niet meer dan een onbetekenende meeloper kon zijn geweest. En een vriendin van Mabel claimde dat er sprake moest zijn van een persoonsverwisseling, want niet Mabel, maar zijzelf was het liefje van de gangsterkoning geweest. In de toon van de pers, die eerst ademloos naar onze reportage had gekeken en daar gretig uit had geciteerd, was een kentering merkbaar. Als de ‘reservekoningin’ onderuitgaat is dat spectaculair, maar een eigenwijze misdaadverslaggever die van zijn sokkel valt, was voor velen ook niet te versmaden. Even stonden we onder druk en voelden we ons onder invloed van de tegenkrachten een beetje uit het veld geslagen. Wij wisten dat we goed zaten met de getuigenis van Da Silva, maar als we lijdzaam zouden afwachten, kon deze affaire toch wel eens een boemerangeffect hebben. Samen met Kees maakte ik daarom nog een uitzending over Mabel, waarin we punt voor punt alle contraverhalen weerlegden. Ik beschouw dit nog altijd als een van onze sterkste uitzendingen. De volgende dag gaf premier Balkenende in Den Haag een persconferentie over de zaak, die live werd uitgezonden. Het spande erom… Mijn voltallige redactie zat gespannen voor de buis. En op het moment dat de premier meldde dat gebleken was dat Mabel Wisse Smit en prins Friso hem – ondanks vele indringende gesprekken – ‘onjuist en onvolledig’ hadden geïnformeerd en het doek voor het koninklijk paar feitelijk viel, kruisten de blikken
– 13 –
BW_Achter de schermen.indd 13
18-02-2008 11:41:44
van Kees en mij, zonder dat de rest van de redactie dat zag, elkaar een paar seconden… Ook nu hoefden we niets tegen elkaar te zeggen. Die blik, op dat moment, sprak boekdelen tussen ons. Ik zal dat nooit vergeten.
Op de redactie leidt het contact dat Kees en ik hebben ook wel eens tot meesmuilende reacties. Als we samen op reportage gaan, roept een van de redacteurs wel eens spottend: ‘Zo, gaan onze redactiehomo’s weer op pad?’ Het voor velen onbegrijpelijke gegeven dat Kees en ik elkaar bovendien al jarenlang over en weer
‘Sgra’ noemen, heeft daar misschien ook aan bijgedragen: het duo Sgra & Sgra. Hoe we aan deze bijnamen zijn gekomen, zal
‘Sgra’ u verderop in dit boek wel uitleggen. En ook worden we wel eens een beetje morrend aangeduid als de ‘redactie buitenland’, want als er een interessante, verre reis in het verschiet ligt, gaat Kees verhoudingsgewijs nogal vaak mee, zo is de statistici op de redactie opgevallen.
Kees heeft vrijwel vanaf het begin bij mijn programma gewerkt (hij kwam een paar maanden na de eerste uitzending, die op 10 oktober 1995 de lucht in ging) en ik kan mij dan ook niet voorstellen dat er een moment komt dat hij zegt dat hij ‘toe is aan een andere uitdaging’ en daarom de bakens eens gaat verzetten. Sterker nog: toen de Endemol-leiding mij jaren geleden eens vroeg of ik een eventuele opvolger van mij – als presentator dus
– in gedachten had, stelde ik voorzichtig Kees van der Spek voor. Hij had zich sterk ontwikkeld en had zich de mores van de misdaadjournalistiek behoorlijk meester gemaakt, dus waarom niet, dacht ik… Inmiddels weet ik echter dat dit helemaal niets voor Kees is. Hij is gezegend met vele talenten, maar is zelf de eerste om te roepen dat hij geen man is voor live televisie, optredens in talkshows en presentaties in studio’s. Toen mijn programma een paar jaar geleden een Academy Award won voor een reportage die Kees en ik samen hadden gemaakt, over de moord op een Amsterdamse vrouw en haar twee kleine kinderen, moest ik hem
– 14 –
BW_Achter de schermen.indd 14
18-02-2008 11:41:44
vooraf beloven dat ik hem níét op het podium zou roepen, ‘want, geloof me, dan laat ik alles lopen…’ voorspelde hij. Kees van der Spek is geen man om in de spotlights te staan. Nee, Kees is gewoon de perfecte man ‘achter de schermen’…
Peter R. de Vries
– 15 –
BW_Achter de schermen.indd 15
18-02-2008 11:41:44
De judaskus van een
burgemeester
Turkije is al tientallen jaren in oorlog. Dat weet in Nederland bijna niemand, maar als je ver buiten de toeristengebieden in het oosten van het land bent, kun je tot geen andere conclusie komen.
In deze streek is Okan O. opgegroeid. Hij was de vriend van Marion van Buuren, die in de zomer van 1997 verdween, en de vader van hun – eveneens verdwenen – dochtertje Romy. Inmiddels zijn de lijken van Marion en Romy gevonden in de duinen tussen Egmond en Bergen, en is duidelijk geworden dat Okan O. inderdaad de dader is. Maar vijf jaar lang leefden de ouders van Marion in tergende onzekerheid over het lot van hun verdwenen dochter en kleindochter.
Een stroom van hardnekkige geruchten uit het criminele milieu waarin Okan verkeerde, voerde ons naar de onherbergzame streken van Oost-Turkije. In een klein bergdorpje ligt Okan – die een jaar na de verdwijning zelf aan kanker overleed – begraven. Volgens de geruchten zou de kleine Romy nog in leven zijn, in het geheim zijn ontvoerd en door Okans familie in deze regio worden opgevoed.
Het is najaar 1999. Samen met Corrie, de moeder van Marion, zijn we een zoektocht begonnen, niet wetend dat we midden in een burgeroorlog tussen opstandige Koerden en het Turkse leger zouden belanden. Dat ontdekken we kort na aankomst in de stad Erzincan.
– 16 –
BW_Achter de schermen.indd 16
18-02-2008 11:41:44
Op de redactie hadden we de kaart bestudeerd en besloten dat de meest logische route Amsterdam-Istanbul-Ankara-Erzincan zou zijn, met het vliegtuig, en dan verder per gehuurd busje naar de provinciestad Tunceli en uiteindelijk Mazquirt, het geboortedorp van Okan. De eerste avond na aankomst in Erzincan dreigt onze hele trip echter al in duigen te vallen. In het hotel waarschuwt men ons dat er helemaal geen buitenlanders via deze route over de weg naar Tunceli mogen reizen. Men verzekert ons dat het er levensgevaarlijk is, en dat er de afgelopen jaren letterlijk duizenden mensen door sluipschutters zijn vermoord langs de weg naar Tunceli.
Dit hadden we natuurlijk niet ingecalculeerd. We hielden met veel rekening, maar niet met een oorlog. Het kost ons uren van soebatten voordat we de chauffeur van ons busje zover hebben dat hij ons de volgende morgen in elk geval naar de rand van dat gevaarlijke gebied wil rijden. Daar zou een militaire post zijn, waar we maar verder moeten onderhandelen.
Vol spanning gaan we op pad. En inderdaad: na een kilometer of twintig worden we staande gehouden door soldaten van het Turkse leger. Er is een soort militaire basis ingericht, compleet met tanks, jeeps en helikopters. Vanaf dit punt mag alleen de plaatselijke bevolking voor eigen risico verder rijden, maar beslist geen buitenlandse filmploeg, zo blijkt al snel. De militairen gebaren dat we moeten uitstappen en dirigeren ons naar een soort wachthuisje. Het is bloedheet en we krijgen lauwe, mierzoete thee. Onze speciaal meegereisde tolk en onze in Istanbul ingehuurde Turkse cameraman (het werd ons verboden om met eigen cameramensen te filmen) voeren de onderhandelingen. Nu wordt duidelijk dat het echt menens is. Vanuit spelonken langs de onverharde, 60 kilometer lange weg naar Tunceli schieten Koerdische sluipschutters op voorbijgangers. De Turkse over–17 –
BW_Achter de schermen.indd 17
18-02-2008 11:41:44
G Peter op het dak van het busje.
We maken ons op voor vertrek naar
Tunceli.
F Tankescorte op weg naar Tunceli;
Corrie en Peter in het busje.
– 18 –
BW_Achter de schermen.indd 18
18-02-2008 11:41:45
heid wil de ernst van deze oorlog liever niet aan de grote klok hangen en wil daarom kost wat kost vermijden dat buitenlanders
– wij dus – worden neergeschoten.
Het zijn gelukkig geen onaardige soldaten en ze blijken gevoelig voor ons verhaal: dat we met een moeder op zoek zijn naar sporen van haar verdwenen dochter en kleinkind, en dat we nu al zo ver zijn gekomen. Na een paar uur is er plotseling een oplossing. Een nogal drastische: niet minder dan drie tanks zullen ons over de gevaarlijke weg naar Tunceli begeleiden. En zo gebeurt het. Traag, maar gestaag rijden we door diepe kloven langs vervaarlijk uitziende spelonken. Spelonken waar dus sluipschutters kunnen zitten… Vanuit de geschutskoepels op de tanks loeren soldaten langs de loop van hun wapen naar verdachte bewegingen in de bergen. Het wordt een lange, hete, spannende tocht en na tien uur komen we zonder incidenten aan in de provinciestad Tunceli. Veel stelt het stadje niet voor. Er zijn precies twee verharde wegen en het beste en enige hotel, Hotel Demir, bezit geen enkele ster. In de kale, schamele kamers staan voor ieder bed twee versleten slofjes voor de gast. Na het inchecken willen we de stad verkennen. Onze komst was echter met dank aan het militair konvooi nogal opvallend geweest. Men had ons overgedragen aan de plaatselijke politie en nu krijgen we als afsluiting van al die bombarie ook nog twee geheim agenten cadeau. Ze wijken geen moment van onze zijde. Zelfs tijdens het avondeten schuiven ze ongegeneerd aan bij ons aan tafel, steevast met een pistool losjes in een holster onder de arm bungelend. We moeten hen te vriend houden om ons werk goed te kunnen doen, en daar doen we dan ook zo goed en zo kwaad als dat gaat ons best voor. Hier in Tunceli is niets wat het lijkt. De mensen zijn uiterst vriendelijk en ontvangen ons hartelijk. Maar tegelijkertijd loopt op iedere drie inwoners een politieman in burger. Iedereen wordt scherp in de gaten gehouden en subversieve lieden worden zonder pardon opgepakt. Op elke straathoek staat een militaire post.
– 19 –
BW_Achter de schermen.indd 19
18-02-2008 11:41:45
Dat de Koerden strijden voor een eigen land was ons wel bekend, maar dat die strijd werkelijk met veel bloedvergieten gepaard gaat in een compleet verborgen oorlog, hadden we ons niet gerealiseerd. ’s Avonds eten we in een restaurantje net buiten de stad aan de oever van de rivier de Eufraat. In de verte klinkt het doffe geluid van schoten. Turkije is echt in oorlog.
De volgende morgen willen we het liefst direct naar ons einddoel: het dorpje Mazquirt op een kilometer of tien buiten de stad, maar dat gaat zomaar niet. De burgemeester van Tunceli heeft lucht gekregen van onze komst en laat via via weten dat we zijn uitgenodigd. Omdat hier alles van gevoeligheden aan elkaar hangt en we niemand voor het hoofd willen stoten, gaan we op de uitnodiging in. Dat blijkt een misrekening van jewelste, die onze reportage voor de tweede keer in twee dagen ernstig in gevaar brengt. Wat wij namelijk niet weten, is dat men hier – helemaal in de geest van Van Mierlo – het systeem kent van de gekozen burgemeester. Hij is daarom automatisch een Koerd, want alle kiezers hier in Koerdistan zijn immers Koerd. Een burgemeester die in opvatting lijnrecht tegenover het bezettende leger staat. De burgemeester als vijand van de staat dus. Onwetend van dit alles lopen Peter, Corrie en ik de volgende morgen opgetogen het gemeentehuis binnen. De burgervader ontvangt ons bijzonder hartelijk. Onze camera legt vast hoe hij eerst Corrie en daarna Peter op beide wangen kust. We hebben het nooit uitgezonden.
Deze zoenen worden ook geregistreerd door twee camera’s van het Turkse leger die vanuit een hoekje bediend worden door geheim agenten van de overheid. En de volgende dag zijn de rapen gaar: we heulen met de vijand. Peter en onze tolk moeten op het plaatselijke politiebureau hemel en aarde bewegen om te voorkomen dat we onverrichter zake het gebied worden uitgezet en al ons videomateriaal moeten inleveren. Zonder het te weten is Peter letterlijk in de armen beland van een Koerdische verrader,
– 20 –
BW_Achter de schermen.indd 20
18-02-2008 11:41:45
De (Koerdische) burgemeester van
Tunceli begroet Peter met twee kussen
op de wang.
zoals de Turken dat zagen. Een judaskus die ons bijna de das omdeed…
Er volgt nog een bijna-ramp. We reizen na twee dagen vertraging dan eindelijk naar Mazquirt. Het is een klein, zeer achtergebleven dorpje waar vrouwen op straat platte koeken bakken op deksels van olievaten, waar lemen hutjes staan en waar in een protserig praalgraf Okan begraven ligt. Na even zoeken vinden we een oom en tante van Okan.
De in Nederland uiterst beruchte, zware crimineel blijkt ontzettend lieve familie te hebben. De mensen ontvangen ons bijzonder vriendelijk en willen ons graag helpen. Al snel wordt duidelijk dat de kleine Romy hier niet is. Men weet echt niet wat er met haar gebeurd is, en de familie leeft in de veronderstelling dat Okan in Nederland onterecht werd beschuldigd.
Peter en Corrie bezoeken tot slot Okans graf. Het ligt op de berg boven het dorpje. Mistflarden onttrekken de hoge bergtoppen rondom het dorp aan het zicht en het gaat net een beetje regenen als we aankomen. Daar ligt hij dan, midden op de dorpsbegraafplaats: Okan O., pleger van talloze misdrijven en hoofdverdachte van de verdwijning van zijn vriendin en kind, begraven in een marmeren graf met een blauw, stalen hek eromheen. Geveld door kanker, nog vóór hij zou worden berecht en vier jaar voordat de lijken van Marion en Romy zouden worden
– 21 –
BW_Achter de schermen.indd 21
18-02-2008 11:41:45
gevonden in de duinen bij Egmond. Hij heeft het grote geheim letterlijk meegenomen in dit graf. Het wordt Peter en Corrie te veel. De camera gaat uit en met betraande ogen staan ze daar een poosje.
Terug in het dorpje overleggen Peter en ik over een stand-upper (een presentatietekst), die we willen opnemen voor in de uitzending waarin Peter vanaf locatie de gebeurtenissen samenvat. Als we de definitieve tekst op een kladje hebben, bespreek ik met de cameraman wat de beste plek is.
Peter neemt zijn positie in, spiekt nog een keer op zijn kladje en begint de tekst uit te spreken. Eén zin bevat het woord ‘Koerdistan’, omdat we duidelijk willen maken waar we in Turkije zijn: het oosten van het land, Turks Koerdistan dus. Dat hadden we beter niet kunnen doen. Onze altijd zo rustige Turkse cameraman vangt het woord op en reageert als door een adder gebeten. Hij zet de camera demonstratief op de grond naast zich neer en legt uit dat hij zich door ons bedrogen voelt. Het woord Koerdistan alleen al zou duiden op onze sympathie voor de onderdrukte minderheid en een duidelijke erkenning van een eigen staat betekenen. Hij eist excuses en een andere presentatietekst zonder het woord Koerdistan erin. Als we dat niet doen, voelt hij zich verplicht een en ander met zijn superieuren te overleggen, zo verzekert hij ons.
Weer komt onze reportage in gevaar en weer moeten we vrezen voor inbeslagname van alle banden. We kunnen maar beter water bij de wijn doen: het is immers geen politieke reportage, maar een zoektocht naar sporen van een verdwenen kind en kleinkind. We schrappen het woord Koerdistan in de tekst en de gemoederen bedaren. Uiteindelijk hebben we overigens wel gewoon versie één met het woord ‘Koerdistan’ uitgezonden. Ik weet niet meer precies waarom. Misschien omdat die stand-upper bij nader inzien toch beter liep. Maar misschien ook wel uit opstandigheid, om die arme Koerden alsnog een beetje te steunen.
– 22 –
BW_Achter de schermen.indd 22
18-02-2008 11:41:45
De tol van een bekende
Nederlander
Als bekende Nederlander heb je het soms zwaar te verduren. Peter wordt bij nacht en ontij door allerlei media gebeld met verzoeken om overal en nergens te komen opdraven. De nos die hem op Radio 1 als deskundige wenst op te voeren, dj Chiel Beelen die hem naakt wil interviewen, de redactie van Villa Felderhof die hem uitnodigt voor een midweekje Zuid-Frankrijk, spelletjesprogramma’s, en ga zo maar door. Bijna altijd wil men dan ook nog geheel gratis van Peters diensten gebruikmaken. Alsof zijn tijd niet kostbaar genoeg is en hij toch altijd al stond te trappelen om eens in zijn blootje met Chiel Beelen aan tafel te zitten. De meeste bekende Nederlanders hebben een handig impresariaat dat de boot lekker kan afhouden, waardoor de bn’er in kwestie er weinig last van heeft. Peter niet. Hij is immers journalist en om die reden veel gemakkelijker bereikbaar. Als Peter en ik op pad zijn in het land, wordt hij onderweg steevast een-of tweemaal gebeld door een of ander medium. Zijn telefoon staat in de auto op de speakers, dus ik kan altijd leuk meeluisteren. We hebben altijd lol om redactiemedewerkers die hoorbaar nerveus zijn en hopeloos de mist in gaan als Peter een lastige vraag stelt of gewoon een beetje kortaf doet.
bnr-radio maakte het een keer wel heel erg bont. We reden door Hilversum en waren al vlak bij de redactie toen de telefoon ging. Peter: ‘Met Peter de Vries.’
– 23 –
BW_Achter de schermen.indd 23
18-02-2008 11:41:45
Stem: ‘U spreekt met die-en-die van bnr-newsradio.’
(stilte)
Peter, een beetje korzelig: ‘Ja, en wat is er dan?’
Stem: ‘Mag ik iets vragen?’
Peter, die me veelzeggend aankijkt: ‘Ja, vraag maar.’
Stem: ‘We starten binnenkort met een nieuw programma op de vrijdagochtend en we hebben daarvoor een deskundigenpanel nodig, waarvan de deelnemers hun visie op het nieuws geven. En daarbij hadden we aan u gedacht.’
(stilte)
Peter: ‘Ja, en?’
Stem: ‘Nou, of u daaraan wilt meedoen. Niet elke week, maar wel regelmatig. Het is een panel met een wisselende samenstelling.’
Peter: ‘En wie zitten er dan nog meer in dat panel?’
Stem: ‘We zijn momenteel bezig met [noemt een stuk of tien namen van bekende en minder bekende journalisten].’
Peter: ‘Is het dan de bedoeling dat ik daar de vrijdagochtend voor naar Amsterdam kom?’
Stem: ‘Dat klopt.’
Peter: ‘Wat is jullie honorarium?’
Stem, aarzelt even: ‘Naast uw reiskostenvergoeding krijgt u een honorarium van 78 euro.’
Peter barst in lachen uit: ‘Ha ha ha! Nou, ga maar even lekker een ander zoeken. Je denkt toch niet dat ik daarvoor de hele vrijdagochtend vrij neem, man.’
Stem: ‘O, dus u doet het niet?’
Peter: ‘Nee, natuurlijk niet. De groeten.’
Dus, als u ooit nog hebt vernomen van het deskundigenpanel dat op de vrijdagochtend op bnr-radio het nieuws van scherpe commentaren voorziet, bedenk dan dat alle leden de hele ochtend vrij hebben genomen tegen de vorstelijke vergoeding van nog geen 40
euro netto. Ze zullen het verder wel niet erg druk hebben.
– 24 –
BW_Achter de schermen.indd 24
18-02-2008 11:41:45
Ingebroken om bewijs te
verzamelen
Doorgaans laten we als vast onderdeel in onze reportages zien hoe het journalistieke onderzoek in een zaak is gelopen. Hoe we in contact kwamen met tipgevers, hoe we belangrijke sporen achterhaalden en hoe we – bijvoorbeeld met gebruik van de verborgen camera – misdadigers ontmaskerden. Toch hebben we niet altijd alles laten zien. Soms om onze methoden niet prijs te geven, soms ook omdat we bij nader inzien wel eens erg onorthodox te werk waren gegaan. Bijvoorbeeld die keer dat we hadden ingebroken om bewijsmateriaal te verzamelen…
In ons onderzoek naar de onopgeloste moord op Nicky Verstappen in 1998 ligt veel van het veldwerk in het dorpje Heibloem. Nicky is omgebracht tijdens een zomerkamp van het plaatselijke jeugdwerk. Dat kamp werd gehouden op de Brunsummerheide, zo’n 50 kilometer verderop. Met de organisatie van het kamp was van alles mis, zo ontdekken we al snel. De kampleiding bestond uit Heibloemers van wie een substantieel deel een zedenverleden bleek te hebben. Sommigen waren zelf in hun jeugd misbruikt en anderen hadden een strafblad voor ontucht met minderjarigen. Spil in dit beduimelde milieutje was de hoogbejaarde Joost Barten, de oprichter van het plaatselijke jeugdwerk en bovendien actief bij de Heibloemse voetbalclub. Hij bleek in de jaren vijftig hoofd te zijn geweest van de lagere school in het dorp en was in die hoedanigheid betrapt op ontucht met enkele leerlingen. Barten is daarop opgepakt en veroordeeld, maar werd gek genoeg na het uitdienen van zijn straf weer met open armen door zijn
– 25 –
BW_Achter de schermen.indd 25
18-02-2008 11:41:45
dorpsgenoten ontvangen. Een merkwaardige vergevingsgezindheid die zelfs reikte tot zijn eigen slachtoffertjes, want vele jaren later zouden uitgerekend enkelen van hen samen met de oude Barten deel gaan uitmaken van de leiding van de jeugdkampen. En er is nog meer: naast de kans het jeugdwerk op poten te zetten kreeg de veroordeelde zedendelinquent uitgerekend op de bovenverdieping van de school waarvan hij was verwijderd, een eigen kamertje. Hier hield hij kantoor voor het plaatselijke jeugdvoetbalteam. Naar verluidt moesten de pupillen op deze plek in zijn aanwezigheid hun voetbaltenue passen. De wegens ontucht veroordeelde Barten kreeg voor zijn inspanningen voor de plaatselijke jeugd zelfs een koninklijke onderscheiding opgespeld door de burgemeester. Er waren momenten bij dat we onze eigen ontdekkingen nauwelijks konden geloven, maar het was allemaal waar. Al deze schokkende feiten waren genoegzaam bekend bij de politie die de dood van Nicky Verstappen onderzocht. Maar opmerkelijk genoeg was de man desondanks nooit als verdachte aangemerkt en was men ook nooit op het idee gekomen om huiszoeking bij hem te verrichten. Ook het mysterieuze zolderkamertje boven de school midden in het dorp was zodoende aan het wankele onderzoek van de recherche ontsnapt.
En daar staan we dan. Voor de school. We willen vreselijk graag eens een kijkje nemen in dat rare zolderkamertje. Maar de schoolleiding heeft ons verzekerd dat alleen Joost Barten de sleutel heeft. En die zou hem natuurlijk nooit aan ons afstaan. We kunnen trouwens bijna letterlijk zijn ogen in onze rug voelen priemen, want pal voor de zijingang naar het zoldertje boven de school is Bartens voordeur. En hij is op dat moment op de hoogte van onze aanwezigheid in het dorp.
Als we de trap op lopen, hopen we dat niemand ons zal volgen, en natuurlijk dat het kamertje misschien toch open zal zijn. Maar helaas, het zit op slot. Naast het kamertje bevindt zich een
– 26 –
BW_Achter de schermen.indd 26
18-02-2008 11:41:45
groot vertrek waar alle tenten van het kamp liggen opgeslagen. Het kamp waar Nicky was omgebracht. Terwijl de kinderen van het dorp onder onze voeten les hebben, snuffelen we tussen de ingepakte zeildoeken en tenten en stuiten daarbij ook op een paar zakken met haringen. Peter pakt er eentje, krijgt een wat oorlogszuchtige blik in de ogen en verzoekt de cameraman hem te filmen. Wat volgt is in feite een ordinaire inbraak die we natuurlijk nooit zouden kunnen uitzenden.
Peter loopt op het deurtje van het kamertje af en buigt, als een professioneel inbreker, de haring in een soort lus. Hij zet het ijzeren ding in het slot, wrikt een paar maal en met een luide klik zwaait de deur open.
Met het hart kloppend in de keel en vol afschuw nemen we kennis van het interieur van het vertrek. De wanden zijn – net als je dat in films over psychopaten soms ziet – tot de laatste millimeter volgeplakt met kleine fotootjes van kinderen uit het dorp. Tientallen onschuldige kindertjes lachen ons toe. In een hoek ligt een doos met een Sinterklaashabijt, baard, mijter en staf. Tijdens de winterstop van het jeugdvoetbal nam Barten – waarschijnlijk bij gebrek aan vertier – als goedheiligman de dorpskinderen op schoot.
We hebben het allemaal gefilmd en uitgezonden, maar nooit onthuld hoe we binnen zijn gekomen. Dat stukje hadden we wijselijk geschrapt. Bij deze dan: door
een ordinaire inbraak met een
tentharing.
Het kamertje van Barten met aan de wand
foto’s van kinderen uit het dorp.
– 27 –
BW_Achter de schermen.indd 27
18-02-2008 11:41:46
In Suriname is iedereen gelijk
Suriname is net een groot dorp. Het is er van ‘ons kent ons’
en om de een of andere vreemde reden kom je er altijd bekenden tegen uit Nederland. Ik heb zelf als kind drie jaar in Paramaribo gewoond en ik weet nog dat de Surinamers eenzelfde beeld van Nederland hebben. Niet zozeer dat het bij ons even gezellig is, maar wel dat iedereen elkaar hier ook kent. Als je dan ‘met verlof ’ een maandje in de zomer terugging naar Suriname en men ontdekte dat je bijvoorbeeld uit Rotterdam kwam, dan kon iemand volstrekt serieus zeggen: ‘Maar ik ken ook iemand uit Rotterdam! Het is Kenneth Haakmat, doe hem de groeten van me.’
We waren in het najaar van 2005 een weekje in de voormalige kolonie. Het had allemaal te maken met Hugo N., een jongeman die twaalf jaar eerder in Paramaribo zijn vriendin op gruwelijke wijze had afgeslacht. Hij werd opgepakt, bekende zijn daad en ging voor zestien jaar achter de tralies in de Santa Boma-gevangenis, zo’n 15 kilometer ten zuiden van de stad. Althans, dat was de bedoeling. Het lukte hem namelijk om al na twee jaar door omkoping van een cipier te ontsnappen en via buurland FransGuyana en Parijs naar Nederland te vluchten. En hier had hij inmiddels een rimpelloos bestaan opgebouwd compleet met baan, relatie en kind. Intussen stond Hugo in Suriname nog wel als voortvluchtige moordenaar gesignaleerd, getuige een oproep op de website van de Surinaamse politie waarin
– 28 –
BW_Achter de schermen.indd 28
18-02-2008 11:41:46
Op locatie in Paramaribo.
bovendien werd gewaarschuwd Hugo niet zelf aan te houden, omdat hij gevaarlijk zou zijn.
Net als alle zakenlieden hadden we in Paramaribo onze intrek genomen in Hotel Torarica, in ‘mijn’ tijd een hotel met een enorme allure. Nu is het nog slechts een relikwie uit de jaren zeventig, maar niettemin wel een gemoedelijke plek, en een plek om bekenden uit alle windstreken tegen te komen. Peter en cameraman Marco hadden tot hun eigen verbazing links en rechts al diverse handen geschud met vage kennissen die toevallig ook in ‘De West’
waren beland.
Onder de bekenden treffen we ook een officier van justitie. Hij
– 29 –
BW_Achter de schermen.indd 29
18-02-2008 11:41:47
is hier blijkbaar op vakantie. Normaal gesproken is de afstand tot zo’n magistraat best groot: als je zo iemand bijvoorbeeld in de rechtbank tegen het lijf loopt, is er niet veel meer dan een korte blik van herkenning of hooguit een beleefd ‘goedendag’. Maar zo werkt dat niet in den vreemde. Hier wordt een dergelijke vage bekende opeens een soort vriend, een metgezel in een ver oord. De persoon wordt dan ook met een verrast: ‘Hé! U
ook hier?’ begroet en de plotselinge amicaliteit is wederzijds. Zo gebeurt het soms zomaar dat we met de eerbiedwaardige officier van justitie in shorts aan het zwembad zaten, samen aan de bar hingen en ’s avonds gebroederlijk bij de roulettetafel in het casino staan, en iedere keer is het reuze gezellig.
Vooral het casino in Torarica is een plek om eens ongedwongen onder het genot van een biertje bij te kletsen. En natuurlijk eens per uur even stil zijn en opletten als de gratis bingoronde start. Zo ook de officier van justitie en onze crew. Want ja, je zult die pot van 5000 Amerikaanse dollars maar binnenslepen!
Soms wordt het laat, een uurtje of drie, en als je dan ’s morgens bij het zwembad komt, wissel je daar een veelzeggende blik van verstandhouding met de officier, die net voor zijn verlate ontbijt aanschuift en een al even verfrommeld gezicht als wij heeft. Na een kleine week nemen we afscheid van elkaar en gaat ieder weer zijns weegs.
Ongeveer een jaar later kom ik de naam van deze officier van justitie bij toeval tegen in het dossier van een meesteroplichter. De boef had overal en nergens mensen bedrogen en hen geld afhandig gemaakt. Een van zijn bestemmingen was Paramaribo geweest. De oplichter had er zijn intrek genomen in Hotel Torarica, zo stond er te lezen. Daar had hij zich voorgedaan als directeur van de plaatselijke gevangenis en werd in die hoedanigheid overal in de stad met alle egards behandeld.
De Nederlandse justitie had onderzoek naar zijn verblijf in Suriname verricht en ik lees dat ‘onze vriend’, de officier uit het casi–30 –
BW_Achter de schermen.indd 30
18-02-2008 11:41:47
no, erheen was gegaan om de zaak eens nader in kaart te brengen. Hij was met veel bewijs teruggekomen en etaleerde dat uitvoerig tijdens de rechtszaak die volgde. ‘Nooit had hij met zo’n leugenaar te maken gehad als deze oplichter.’
Vroeger had ik daar een heel andere voorstelling van, van zo’n dienstreis van een officier van justitie die allerlei bewijs bij elkaar sprokkelt in een ver land. Veel werk, hoge temperaturen, tropenweken, dat soort dingen. Maar nu we hebben gezien hoe dat echt gaat, weten we wel beter. Zou hij de pot hebben gewonnen met bingo in Torarica?
– 31 –
BW_Achter de schermen.indd 31
18-02-2008 11:41:47
In de cel gegooid
Met een klap zwaait de zware deur dicht. Sleutels rinkelen in het slot en het wordt stil. Ik kijk om me heen. Een, twee, en een stukje. Pakweg tweeënhalve meter lang en maximaal anderhalve meter breed is mijn cel. Drie vierkante meter met in een hoek een blok beton om op te zitten. Alles crèmewit. Peter zit in precies zo’n cel naast de mijne. Hoog boven me hangt een betraliede tl-buis. Alsof ze bang zijn dat we die stuk gaan maken. Gelukkig hebben ze me mijn telefoon niet afgenomen. Voor het eerst sinds ik het ding heb, zoek ik een spelletje op. Nu ben ik coureur in een raceauto en ik heet Jim. We zitten vast in het cellencomplex van het politiebureau in Tilburg wegens erfvredebreuk. Waarschijnlijk zijn we de eersten sinds midden negentiende eeuw die voor dit vergrijp subiet de cel in zijn gesmeten. Het was dan ook pure pesterij van de politie. Het afgelopen jaar hadden we intensief gewerkt aan de ontmaskering van een nogal dubieuze politieman uit het Brabantse Oisterwijk. Adriaan G. bleek al minstens vijfentwintig jaar uit hoofde van zijn functie als dorpsagent allerlei oude, eenzame en vooral vermogende weduwvrouwen te hebben ingepalmd. Hij deed de boodschappen voor hen, vereerde hen met gezelligheidsbezoekjes, deed de tuin en hielp bij het schilderwerk aan hun meestal kapitale huizen. Een aantal van deze eenzame dames had als dank voor de ogenschijnlijk onbaatzuchtige diender het testament ten gunste van hem veranderd. Op deze manier was Adriaan G. miljonair geworden.
– 32 –
BW_Achter de schermen.indd 32
18-02-2008 11:41:47
De hulpvaardige politieman was – zo bleek inmiddels uit onze naspeuringen – steevast voor het eerst met hen in contact gekomen als geüniformeerd agent. Onze bronnen meldden dat hij op het politiebureau de mutaties scande en zo zijn slachtoffers uitzocht. Als er ergens een vernieling was gepleegd, of een inbraak, en het bleek te gaan om een eenzame, gefortuneerde dame, dan was Adriaan G. er als de kippen bij om zijn hulp aan te bieden en zijn medeleven te betuigen.
Ons onderzoek toonde aan dat hij bij een verdacht groot aantal vrouwen op deze manier was binnengekomen en kind aan huis bij hen was geworden. In drie concrete gevallen hadden we bewijs, in de vorm van testamenten, dat hij na het overlijden van de dames tonnen en eenmaal zelfs meer dan een miljoen had opgestreken. We vonden het tijd om hem te confronteren met onze bevindingen, maar dat bleek niet eenvoudig. Hij bewoonde een met camera’s beveiligde villa in het centrum van het dorp. Een huis overigens dat hij eveneens uit een erfenis in bezit had gekregen. Iedere keer dat we bij hem voor de deur stonden, had hij ons allang in de smiezen en deed hij niet open. We moesten dus iets anders verzinnen.
En zo ontdekten we dat hij op een goede dag in de zomer van 2006 samen met zijn collega’s van het plaatselijke korps een sportdag had in de bossen bij Oisterwijk. Een uitgelezen kans voor ons. Peter en Kees gearresteerd in Oisterwijk.
– 33 –
BW_Achter de schermen.indd 33
18-02-2008 11:41:47
Gewapend met een verborgen camera gingen Peter en ik eropaf. De sportdag vond plaats op een particulier terrein aan het einde van een smal bospad. Peter parkeerde zijn auto en de camerawagen volgde ons zo onopvallend mogelijk op afstand. Aan het einde van het pad was een hek en in de verte zagen we een stuk of tien politiemensen in burger aan de rand van een vennetje onder de bomen staan praten.
De camerawagen kon niet verder en vanaf dat moment moest mijn verborgen camera het overnemen. Adriaan G. was er ook. Peter stapte op hem af en sprak hem aan. Geschrokken dook hij achter een boom en toen achter enkele toegesnelde collega’s. Hij zei niets, en de collega’s – die hem al vijfentwintig jaar de hand boven het hoofd hielden – namen hem nu weer in bescherming. We moesten direct vertrekken, want het was privéterrein, werd ons te verstaan gegeven. Dat deden we uiteraard niet en Peter bleef achter Adriaan G. aan lopen en hem vragen waarom hij toch zo close was met al die oude, rijke eenzame weduwen uit het dorp. Toen bedacht een van Adriaans politiematen een list. De wat verbaasde eigenaar van het terrein werd erbij gehaald en door de politiemensen gesommeerd om ons te verzoeken weg te gaan. Dit is een juridisch trucje: als je als eigenaar iemand tweemaal duidelijk verzoekt om van je terrein te vertrekken en diegene doet dat niet, dan mag de politie ingrijpen. En zo gebeurde het ook. Tweemaal herhaalde de eigenaar, die zich duidelijk geneerde, zijn ingefluisterde verzoek en tweemaal bleven wij gewoon staan. Er werden maar liefst drie politiewagens opgeroepen van een ander korps (heel het korps Oisterwijk was immers in korte broek een puzzeltocht in het bos aan het maken) en wij werden gearresteerd wegens erfvredebreuk. Peter en ik moesten plaatsnemen in aparte arrestantenbusjes. Op dat moment draaide mijn verborgen camera nog steeds, maar ik realiseerde me dat ik het ding inclusief de tape natuurlijk zou kwijtraken als ze me op het bureau zouden fouilleren. Snel moest ik een smoes bedenken.
– 34 –
BW_Achter de schermen.indd 34
18-02-2008 11:41:48
Kees en Peter ieder in een eigen cel.
We hadden ieder een politieman toegewezen gekregen die onderweg toezicht moest houden achter in het busje. ‘Kunt u bij het bospad even stoppen zodat ik mijn portemonnee met mijn identiteitspapieren uit de auto kan halen die daar geparkeerd staat?’
vroeg ik met mijn onnozelste gezicht.
De diender vond het goed. Ik stapte uit en voelde de ogen van de man in mijn rug prikken toen ik het portier opende en onder de voorstoel begon te rommelen. Onopvallend rukte ik mijn verborgen camera los en liet hem onder de passagierstoel glijden. Daarop pakte ik mijn portemonnee uit mijn jas – die ik gewoon aanhad – en liep triomfantelijk met het ding in de lucht terug.
‘Gevonden!’ riep ik naar de man.
Onderweg naar het bureau was Peter zo slim om de redactie te sms’en en het anp in te seinen. Dat had effect, want toen we aankwamen bij het politiebureau in Tilburg, was de voltallige pers al op de hoogte en moest de politie overal uitleggen waarom wij waren gearresteerd. Typisch geval van een slang die in zijn eigen staart bijt. Onze arrestatie had als direct effect dat iedereen het verhaal hoorde van de zogenaamd hulpvaardige politieman. Precies wat de politie natuurlijk niet wilde. We werden ieder naar een cel gedirigeerd, maar de deur bleef
– 35 –
BW_Achter de schermen.indd 35
18-02-2008 11:41:48
open. Toen het stil werd in de gang, maakten Peter en ik snel stiekem een foto van elkaar met onze mobieltjes. Altijd leuk voor in de uitzending natuurlijk. Maar toen we na een poosje gezellig in de deuropening van onze celletjes stonden te kletsen, werd er ingegrepen. Een norse agente sommeerde ons terug onze cel in en deed de deur op slot.
En daar zit ik nu dus een spelletje te doen op mijn telefoon. Het duurt tweeënhalf uur voor we weer buiten staan. Peter wordt voor de ingang van het bureau opgewacht door een cameraploeg, en heel Nederland weet van de hulpvaardige politieman die miljonair werd dankzij erfenissen van oude, eenzame weduwen. Onze reportage zorgt er uiteindelijk voor dat politieman Adriaan G. buiten functie wordt geplaatst. Peter en ik krijgen enkele maanden later ieder een brief van de officier van justitie, waarin met zoveel woorden wordt toegegeven dat we gelijk hadden met onze bevindingen. Uiteindelijk was men Adriaan G. dus ook liever kwijt dan rijk. De brief eindigt met de mededeling dat we in het vervolg – als we met ons journalistieke werk misstanden aan de kaak willen stellen – daarbij beter niet meer de wet kunnen overtreden. We zullen ons best doen, mevrouw de officier van justitie, maar dan moet de politie ons ook niet meer zo dwarszitten…
– 36 –
BW_Achter de schermen.indd 36
18-02-2008 11:41:48
Wie is Peter eigenlijk?
Nu Peter al meer dan twaalf jaar zijn eigen succesvolle programma heeft, hij is uitgegroeid tot een van de bekendste Nederlanders, hij een politieke partij heeft opgericht en hem als misdaad-en voetbaldeskundige in talloze tvprogramma’s en andere media om zijn visie wordt gevraagd, is het misschien aardig om eens van een insider te horen wie Peter werkelijk is.
Voor de buitenwereld is Peter vooral de strenge, ietwat stijve en altijd met nasale stem sprekende presentator. Voor zijn kleine kring van intimi is hij vaak een heel andere man. Hij heeft zo zijn uitgesproken voorkeuren:
O Hij houdt van dikke bmw’s en van blonde, lange, slanke dames. O Hij heeft een hekel aan lafaards en aan vrouwen die shag roken, vooral in bed.
O Hij houdt van sport en van broodjes filet americain, zonder uitjes.
O Hij heeft een hekel aan Geert Wilders en aan Hirshi Ali. O Hij houdt van de beste spullen ( top of the bill) en van Ajax. O Hij heeft een hekel aan psv en aan Norah Jones. O Hij houdt – ondanks zijn altijd oplettend oog voor blonde, lange en slanke dames – het meest van zijn gezin, van voetbal en van duiken.
Om maar wat voorbeelden te noemen.
– 37 –
BW_Achter de schermen.indd 37
18-02-2008 11:41:48
Peter is ook tegendraads. Hij stemt nooit, maar bemoeit zich vreemd genoeg wel met de politiek. Ik vermoed dat veel mensen hem rechts van het midden plaatsen, zelfs na zijn Haagse avontuur met zijn eigen partij de prdv. Niets is echter minder waar: Peter is veel eerder links. Zo is hij warm pleitbezorger van een verhoging van het budget voor ontwikkelingssamenwerking en is hij tegen inperking van allerlei geloofsuitingen voor bijvoorbeeld moslims.
Peter is ook recht door zee, op het brutale af soms. Hij is een man zonder sterallures. Als hij ze al heeft, dan had hij ze al vóór hij bekend werd. Hij is ook een keiharde werker en mogelijk de enige presentator in heel Hilversum die meer uren maakt dan zijn eigen team. Hij kan soms hard zijn voor zijn mensen en hun zonder scrupules de waarheid vertellen, maar hij kan ook aan het einde van het tv-seizoen emotioneel worden en met betraande ogen zijn medewerkers in een lange, emotionele speech bedanken voor hun inzet. En dan is er de nazorg. Nabestaanden uit onze dossiers krijgen soms tot wel tien jaar na dato elk jaar een bloemetje of een kaartje van hem op de sterfdag van hun dierbare. Peter gaat bij hen op bezoek en belt hen regelmatig. Niet omdat er misschien nog iets mee gedaan kan worden in een uitzending, maar gewoon omdat hij dat correct vindt, en werkelijk begaan is met hen. Peter is ook ongeduldig en kan best nukkig zijn. Voor halfelf
’s morgens moet je niet met iets onbenulligs zijn kantoor binnenkomen, want dan leest hij de post en wenst niet gestoord te worden. Begrijpelijk, dat wel. Als hij de hele dag voor iedereen ruim de tijd zou nemen, dan zou de enorme berg post hem letterlijk boven het hoofd groeien. Ongeduldig en zelfs obstinaat wordt Peter van autoriteit. Ambtenaren op vliegvelden die onbuigzaam zijn, functionarissen in rechtbanken of gevangenissen die hem onnodig lang laten wachten en die zich verontschuldigen met dodelijke zinnen als: ‘Ach ja,
– 38 –
BW_Achter de schermen.indd 38
18-02-2008 11:41:48
ik zou het ook best allemaal anders willen, meneer, maar ik kan er niks aan doen, het moet nou eenmaal van hogerhand.’ Ze kunnen rekenen op felle weerstand. Minkukels zonder ruggengraat vindt Peter dit soort lieden. Vooral als ze veinzen zelf heel begripvol te zijn, maar zich ondertussen verschuilen achter de regeltjes van de baas.
Peters standpunten zijn vaak buiten de heersende mores. Het leidt niet zelden tot lange discussies als we samen op pad zijn. Zo vraagt hij zich in gemoede af of het in buitenlandse gevangenissen echt zo slecht toeven is als men veelal voorspiegelt. Hij twijfelt sterk aan de jammerverhalen van lieden als Machiel Kuijt, die in Thailand wegens drugssmokkel vastzat en die door heel Nederland zielig werd gevonden.
Ook durft Peter de stelling aan dat wij in het Westen veel te snel zijn met onze oordelen over de situatie in landen als Iran en Afghanistan. Volgens hem is het vooral aan onze beperkte inzichten te wijten dat we een negatief beeld hebben van andere samenlevingen. Hij vermoedt bijvoorbeeld bij ons even goed tot op zekere hoogte de aanwezigheid van hersenspoelende en staatsgedirigeerde media. Peter heeft niet bijster veel op met het eigenlijke vak van tv maken. Hij is een verslaggever en wil niet al te zeer lastiggevallen worden met details als montage, muziekeffecten en andere regiezaken. Soms mijmert hij weemoedig hoe fijn de tijd bij de krant toch was. ‘Dan had je een verhaal, je tikte het uit en het was klaar. Nu komt er zo veel bij kijken.’ Vooral het hele land door reizen om tegen een filmische achtergrond presentatieteksten op te nemen, terwijl je het verhaal allang rond hebt, is een bezoeking voor hem.
Peter is ook iemand met een gigantisch ontwikkeld rechtvaardigheidsgevoel. Het zogenaamde bystander effect, dat toeschouwers van een misdrijf of ongeluk kan treffen waardoor ze en masse veronderstellen dat iemand anders wel zal ingrijpen en ze
– 39 –
BW_Achter de schermen.indd 39
18-02-2008 11:41:48
ondertussen allemaal als aan de grond genageld werkeloos langs de kant blijven toezien, is Peter volkomen vreemd. Hij reageert impulsief, vanuit de onderbuik. Ook als de camera’s uit zijn. Ik herinner me dat we een keer naar een afspraak gingen in het Gooi. We reden met twee auto’s door Bussum. Ik reed achter. Vóór ons zag ik op een gegeven moment dat een jongen en een meisje langs de weg ruzie hadden. Opeens haalde de jongen uit naar het meisje. Peter stond meteen boven op zijn rem en ik klapte bijna bij hem achter op zijn auto. Nog voor ik me goed en wel realiseerde wat er gaande was, was Peter al uitgestapt en had hij de knaap vastgegrepen. Het was in de buurt van een school en pas toen er enkele onderwijzers bij kwamen om de gemoederen te sussen, liet hij los. Echter niet voor de jongen die zijn vriendin wilde slaan, flink de les te hebben gelezen.
– 40 –
BW_Achter de schermen.indd 40
18-02-2008 11:41:48
Stoere gevangenisdirecteur
in de hoek
Er kwamen in 1997 en 1998 steeds meer aanwijzingen binnen dat directeur Paul Koehorst van de extra beveiligde gevangenis, de ebi in Vught, een waar schrikbewind voerde onder zijn personeel. Diverse gevangenbewaarders gaven dat aan en we hadden ook al bewijzen in handen dat hij daarnaast zijn functie misbruikt voor privédoeleinden.
Zo had hij met overheidsgeld een verbouwing aan zijn huis bekostigd en zat er een luchtje aan enkele dienstreisjes. Bovendien hoorden we dat hij losse handjes heeft richting vrouwelijk personeel van de strafinrichting en laat hij gevangenbewaarders in hun vrije tijd schaduwen, zelfs tot in een plaatselijke discotheek aan toe. Het is najaar 1998. De voorbereidingen voor een uitzending zijn in volle gang. Het is een uiterst gevoelig onderwerp, dus moeten we goed beslagen ten ijs komen. Alle feiten moeten kloppen en alle verdachtmakingen moeten hardgemaakt kunnen worden, want voor je het weet, heb je met zo’n onderwerp een rechtszaak aan je broek.
Het corpus delictum, Paul Koehorst zelf, heeft als gevolg van al onze naspeuringen inmiddels lucht gekregen van een ophanden zijnde uitzending, maar heeft nog geen idee wat we nu precies tegen hem hebben verzameld aan bewijzen. Peter, de cameraploeg en ik maken ons op om naar de gevangenis te rijden. We moeten wat sfeershots maken en we willen enkele stand-uppers opnemen.
– 41 –
BW_Achter de schermen.indd 41
18-02-2008 11:41:48
Dat is in gevallen als deze altijd een beetje lastig. In die presentatieteksten praat Peter op locatie de onderdelen van de reportage aan elkaar, somt belangrijke bevindingen op en trekt conclusies. Omdat we uiteraard nog niet willen prijsgeven wat we aan informatie hebben, hoop je in dergelijke zaken altijd dat er niet al te veel pottenkijkers op ons af komen. Immers, die vernemen dan details die we liever tot aan de uitzending stil willen houden. Zeker als je dergelijke teksten hardop in een stand-upper pal voor de deur van de best beveiligde gevangenis van het land gaat filmen, loop je natuurlijk in de smiezen.
En inderdaad: zoals verwacht draaien de bewakingscamera’s allemaal in onze richting als we voor de hoofdingang onze cameraspullen installeren en Peter een zender omhangen. Ze hebben ons gezien, zoveel is zeker. Horen kan men ons echter nog niet. Tijdens het opnemen van de teksten van Peter blijft het aantal toeschouwers gelukkig beperkt tot een paar wandelaars, die er toch niets van snappen. Als Peter klaar is, gebeurt er echter iets onverwachts. Een dikke auto komt aanrijden en stopt pal naast ons. De deur zwaait open en Paul Koehorst in hoogsteigen persoon beent op Peter af. Met een grijns op zijn gezicht geeft hij Peter een hand en hij zegt half voor de grap, half serieus: ‘Zo, ben je lekker bezig me kapot te maken?’
Peter en gevangenisdirecteur
Paul Koehorst.
– 42 –
BW_Achter de schermen.indd 42
18-02-2008 11:41:48
Gelukkig ziet de cameraman het unieke van dit moment in en filmt hij de bijzondere ontmoeting. Mooier kan bijna niet: we hebben zonder dat iemand het hoorde, onze presentatieteksten kunnen opnemen en krijgen bovendien zeer bruikbare beelden van Koehorst – die we nog niet hadden – als cadeautje toe. De woorden van Koehorst toen hij Peter een hand gaf, waren, zoals hijzelf waarschijnlijk al vreesde, behoorlijk profetisch. En dat zou hij maar al te snel ontdekken.
Normaal gesproken zie je natuurlijk nooit de reactie van degene om wie het gaat op het moment dat een reportage waarin je iemand aan de kaak stelt, wordt uitgezonden. Wij stellen ons dat wel vaak voor: een door ons ontmaskerde moordenaar, pedofiel of oplichter die op de dag dat zíjn dossier wordt uitgezonden thuis op de bank voor de tv zit met zijn vrouw of vrienden. En dat wij dan ongemerkt om een hoekje kunnen meekijken. Hoe zou dat zijn? Hoe reageert die persoon? Wat doet zijn omgeving?
Kijkt zo iemand de uitzending af? Drinkt hij zich van ellende een delirium? We zouden er best iets voor over hebben om dat eens te mogen waarnemen.
In het geval van de uitzending over Paul Koehorst krijgen we de kans om dat genoegen voor het eerst te smaken. Als de reportage klaar is, lichten we het ministerie van Justitie in, de directe baas van Koehorst. Men verzoekt ons de band vooraf te mogen bekijken om daarna te beslissen of men commentaar in de studio kan of wil geven.
Peter, eindredacteur Simon Vuyk, redacteur Lisette Knoop en ik rijden met de nog niet uitgezonden reportage op de afgesproken dag naar de residentie. We zijn allemaal een beetje nerveus, want behalve allerlei hotemetoten van justitie en de landsadvocaat, zal ook Paul Koehorst zelf aanwezig zijn bij deze viewing. We worden ontvangen in een soort Oval Office met een futuristisch, hightech ogende inrichting. Alle hoge heren, Koehorst incluis, stellen zich voor en we gaan zitten. Het James Bond-– 43 –
BW_Achter de schermen.indd 43
18-02-2008 11:41:49
gevoel stijgt als de lichten uitgaan: naast, voor en achter ons zakt opeens een elektrische verduistering voor de ramen en in het midden van de ruimte verschijnt vanachter een paneel een indrukwekkende tv/video-installatie. Net als ik denk dat Spectre zo zal binnenkomen om ons mee te delen dat we in een onderaards aquarium vol haaien worden gegooid, klinkt de vertrouwde begintune van het programma. De reportage begint en alle ogen kijken gespannen richting het enorme scherm… en houden ook Koehorst in de gaten.
Stukje bij beetje wordt Koehorst in een uur tijd gefileerd. Allerlei schandalen, misstappen en malversaties, ondersteund door vertrouwelijke documenten en getuigenissen van zijn eigen personeel, passeren de revue. De man, die juist bekendstaat om zijn bravoure, schrompelt met het verstrijken van de minuten zichtbaar in elkaar. De reportage is afgelopen, het licht gaat aan en het is heel even stil. Net als een van de aanwezige heren iets wil zeggen, staat Koehorst op. Hij heeft een vuurrood hoofd, geeft ons zonder ons recht aan te kijken een hand, verontschuldigt zich en maakt zich snel uit de voeten. Bijna krijgen we medelijden met hem. Het is de enige keer dat we werkelijk iemand die zo te schande werd gezet in onze uitzending op het moment suprème van heel dichtbij konden observeren.
Paul Koehorst is na onze uitzending door justitie ontslagen als directeur van de ebi in Vught. Voor hem is een passende andere functie gezocht. Weggepromoveerd heet dat; iets waar men bij justitie een handje van heeft. Kijk maar naar wat er jaren later met Joost Tonino zou gebeuren, de Amsterdamse officier van justitie, die zijn pc vol vertrouwelijke stukken plus zeer bedenkelijke privédocumenten, waaronder kinderporno, gewoon langs de kant van de weg bij het grof vuil had gezet. Ook hij kreeg een andere functie, waar hij waarschijnlijk niet eens slechter van is geworden.
– 44 –
BW_Achter de schermen.indd 44
18-02-2008 11:41:49
Het gebeurt kennelijk alleen in de echtemensenwereld dat je gewoon op de keien wordt gesmeten door je baas als je de boel verziekt op je werk. Gelukkig maar dat de pers er is, zodat de Koehorsten en de Tonino’s van dit land in elk geval nog een beetje gestraft worden voor hun daden. En wij mochten daar voor één keertje live en van dichtbij getuige van zijn.
– 45 –
BW_Achter de schermen.indd 45
18-02-2008 11:41:49
Eén uitzending:
een hele berg werk!
‘Met hoeveel mensen werken jullie eigenlijk aan dat programma?’ is een veel gestelde vraag. Als je dan zegt ‘een stuk of zestien fulltime, en dat is exclusief camera-en geluidsmensen’, valt men doorgaans van zijn stoel van verbazing. ‘Maar je zit tussendoor zeker ook op andere programma’s?’ probeert men vaak nog. Nee, dus. Alleen voor Peter R. de Vries zijn al die mensen een heel jaar lang iedere dag aan het werk.
Het is iets wat men maar moeilijk kan vatten. Ik zal daarom een poging doen uit te leggen hoeveel werk er komt kijken bij het samenstellen van één enkel programma van een uur. Per jaar maken wij tussen de zestien en twintig uitzendingen. Een tv-seizoen duurt ruwweg van augustus tot juni; een maand of tien. Anderhalf à twee uitzendingen per maand dus. De resterende twee maanden van het jaar doen we het rustig aan, en dat is nodig ook.
Allereerst is er natuurlijk het zoeken naar een geschikt onderwerp. Dat moet aan allerlei strenge eisen voldoen. Onderwerpen bereiken ons doorgaans per post of e-mail, of we vangen via onze contacten in het land iets op. Een onderwerp mag liefst niet een gebeurtenis zijn die op zichzelf nieuws is en waar alle andere media al aandacht aan besteden. De rechtszaak tegen Willem Holleeder bijvoorbeeld zul je in ons programma niet snel terugvinden, mits er natuurlijk iets te melden is wat nog niemand weet.
– 46 –
BW_Achter de schermen.indd 46
18-02-2008 11:41:49
Maar simpel samen met het nos-journaal, het rtl-nieuws, Hart van Nederland en het anp in de rij voor de rechtbank staan om een quootje van de advocaat te halen is er niet bij. Overigens is – in tegenstelling tot wat veel mensen denken – georganiseerde misdaad überhaupt niet een onderwerp waar we snel onze energie in zullen steken. Door de jaren heen is onze specialiteit veel meer gaan liggen in onopgeloste, vaak in de vergetelheid geraakte kindermoorden, of natuurlijk een bijzondere verborgen cameraactie. Deze zaken liggen niet voor het oprapen. Na een selectie uit de grote hoeveelheid post die ons dagelijks bereikt, volgt uiteraard overleg met Peter en daarna begint de eigenlijke research. Lukt het om alle relevante informatie te vergaren? Is het nieuwswaardig? Klopt de info? Zijn er betrokkenen die voor de camera iets willen zeggen? Is het verantwoord? Bereiken we er iets mee? Is het onderwerp wel geschikt om in beeld te brengen?
Heel veel energie en arbeidstijd gaan zodoende verloren in de voorfase: het beoordelen en uitzoeken van onderwerpen die het programma uiteindelijk om de een of andere reden niet halen. Na lang speuren, feiten checken, rondbellen en bij mensen op bezoek gaan is er dan een zaak die een deel van of een hele uitzending kan worden. Zomaar een praktijkvoorbeeld: november 2003, een e-mailtje van een verontruste man uit Baarn belandt op mijn bureau. De schrijver stelt dat de buren van zijn ouders al vier jaar niet meer in huis zijn gezien. Het gaat om een wat ouder echtpaar en sinds hun verdwijning past er een onbekende man op het huis. De briefschrijver vertelt dat zijn ouders het niet vertrouwen. De huisvriend bij de buren is nogal een vreemde vogel en de verdwenen mensen staan bekend als erg teruggetrokken. Ze hebben nauwelijks kennissen, laat staan iemand die jarenlang zomaar op hun huis mag passen.
– 47 –
BW_Achter de schermen.indd 47
18-02-2008 11:41:49
Ik bel de man van het e-mailtje en vraag hem het nummer van zijn ouders die ernaast wonen. Deze mensen reageren blij dat er iemand naar hen wil luisteren. Ze bevestigen het verhaal en melden bovendien dat de huisvriend niet alleen in de woning woont, maar ook al die tijd al rondrijdt in de auto van het verdwenen echtpaar. Toen ze hem een keer vroegen waar het stel was gebleven, vertelde de zonderlinge oppasser dat hij dat ook niet precies wist. Soms had hij nog wel contact met hen, maar ze wilden volgens hem niet zeggen waar ze naartoe waren gegaan. Hij vermoedde dat ze zich bij een religieuze sekte in België hadden aangesloten, aldus zijn nogal wazige antwoorden.
Ook andere buren maakten zich zorgen en al driemaal had men zelfs pogingen gedaan om aangifte te doen van vermissing bij de politie. Die zeiden echter steeds dat het om volwassen mensen ging en dat er dus niets met de melding gedaan kon worden. Ik bel daarom zelf de vreemde oppasvriend. Hij blijkt beheerder te zijn van de plaatselijke kinderboerderij en zegt zelf al jaren bevriend te zijn met het echtpaar, tot het stel op een goede dag vier jaar geleden zomaar de biezen had gepakt. Hij moest vanaf dat moment op het huis passen.
Het wordt me meteen al duidelijk dat er iets helemaal niet in de haak is. De man spreekt zichzelf bij herhaling tegen en kan op simpele vragen geen antwoord geven. Hij kan bijvoorbeeld niet uitleggen hoe het verdwenen stel de financiën met hem heeft geregeld, terwijl toch iemand de huur en het gas, water en licht moet betalen. Hij zegt dan opeens dat hij heel soms toch wél contact met het echtpaar heeft. Dit gebeurt via briefjes. Als hij even weg is uit de woning, blijkt de verdwenen huiseigenaar als een dief in de nacht thuis te zijn geweest en dan steevast een briefje met wat instructies te hebben achtergelaten. Dit zaakje stinkt. Ik hou me een beetje van de domme en sluit af met een bedankje voor zijn genomen moeite me te woord te staan.
De volgende stap is bewijzen verzamelen dat het echtpaar wel
– 48 –
BW_Achter de schermen.indd 48
18-02-2008 11:41:49
of niet meer leeft. Ik ga erheen en noteer in de straat onopvallend het kenteken van de auto waar de inmiddels verdachte oppasvriend in rondrijdt. Via de plaatselijke autodealer achterhaal ik de verzekeringsmaatschappij van het stel – een bank – en het blijkt dat zij daar ook enkele lopende rekeningen hebben. Rekeningen met behoorlijk veel geld erop. De eerste logische vraag is uiteraard: hebben de twee mensen, die al vier jaar zijn verdwenen, in die periode geld opgenomen van hun rekening?
Hierna volgen de aanwijzingen elkaar in een rap tempo op. Het stel heeft inderdaad sinds vier jaar niets meer opgenomen, zo blijkt. Minstens zo verdacht is dat de huisvriend vanaf het moment van verdwijnen gemachtigde is over een van de rekeningen van het vermiste echtpaar. Nader onderzoek door de inmiddels gealarmeerde bank wijst nu uit dat het machtigingsbriefje dat de rekeninghouders aan de huisvriend zouden hebben gegeven, hoogstwaarschijnlijk door hemzelf is vervalst.
Peter en ik gaan in dit stadium van ons onderzoek gewapend met een verborgen camera naar Baarn. We bellen aan bij de woning en de huisvriend die er inderdaad zijn intrek heeft genomen, laat ons binnen. Hij vertelt wederom zijn uitermate ongeloofwaardige verhaal en doet er nog heel wat schepjes bovenop. Bij herhaling staat hij met zijn mond vol tanden en als we brutaal de woning gaan doorzoeken, blijkt dat hij op de slaapkamer van het verdwenen stel een soort kantoor heeft ingericht waar hij alle financiën doet. Door de valse machtigingen verschaft hij zich hier een leuk extra maandsalaris van de goedgevulde rekening van de verdwenen mensen.
Tijd om de politie in te seinen. Dat blijkt echter niet eenvoudig. Men wil aanvankelijk niet eens naar Hilversum komen om ons verhaal aan te horen, terwijl het inmiddels naar onze overtuiging om een dubbele moord gaat! Na veel gezeur lukt het dan toch en komt het trage politieapparaat uiteindelijk in beweging.
– 49 –
BW_Achter de schermen.indd 49
18-02-2008 11:41:49
Nu veel is uitgezocht, moet er natuurlijk nog wel een uitzending gemaakt worden. Terwijl de research loopt, ga ik een draaiboek, een script, schrijven. Dat is een vak apart. Zo’n draaiboek moet een goed lopend verhaal zijn, dat een pakkend begin heeft, opbouwt naar een climax en dat alle details, feiten en omstandigheden van de zaak in zich herbergt. Bovendien moet je rekening houden met de reclameblokken die de uitzending onderbreken. Vóór ieder reclameblok is het zaak een zogenaamde cliffhanger te maken, een spannend eindje, waardoor mensen na de reclame benieuwd zijn hoe het verder gaat, en dus blijven kijken. Omdat het onderzoek nog loopt, moet je bovendien flexibel genoeg zijn om her en der informatie toe te voegen en te schrappen zonder de opbouw van je verhaal geweld aan te doen. Als de ruwe opzet af is, heb ik een bladzijde of vijfendertig aan tekst. Daarmee ga je als verslaggever/regisseur naar de afdeling productie om te bespreken hoe je een en ander in beeld wilt brengen. Bij productie regelt men locaties, figuranten en props, dat zijn attributen. Als een moordzaak bijvoorbeeld in 1980 speelt en je wilt een politieverhoor van een verdachte reconstrueren, dan moet de verhoorkamer helemaal in die tijd ingericht worden. Dus geen computers, maar typemachines en ouderwetse politieuniformen. Met de afdeling productie bespreek je zo het hele draaiboek en bepaal je per alinea wat je in beeld wilt laten zien. Dat kunnen reconstructies zijn, maar ook een interview met een nabestaande of beeld van een gebouw, bijvoorbeeld het hoofdkantoor van de abn-amro in Amsterdam, waar men in deze Baarnse zaak bankrekeningonderzoek heeft verricht. En natuurlijk beelden van de plaats delict: het huis van het verdwenen echtpaar. De volgende fase is het samenstellen van een draaischema. Alweer samen met de collega’s van productie schat je in hoeveel tijd je nodig hebt voor het filmen van de reconstructies, interviews en exterieuren van locaties. Dat komt voor een hele uitzending neer
– 50 –
BW_Achter de schermen.indd 50
18-02-2008 11:41:49
Regie op locatie.
op een dag of zes, met vaak een uitloop tot ver in de avond. Lange draaidagen dus. Productie heeft meestal een week of twee nodig om alles te regelen en in te plannen.
Zelf bespreek ik intussen met buren, vrienden en nabestaanden wie er voor de camera in de uitzending iets wil vertellen. Dat is een absolute must. Zeker bij een mogelijke moordzaak, waar je aan de kijker wilt laten zien dat het ertoe doet, dat er achterblijvers zijn die willen dat de zaak wordt opgelost. Dat helpt heel veel bij de oplossing van een misdrijf. Tipgevers die tot nu toe niets durfden te zeggen, kunnen door de diepe indruk die een uitzending maakt, over de streep getrokken worden. Terwijl dit allemaal in gang wordt gezet, stelt Peter voor om een week naar Chili te gaan. Het is inmiddels december en een paar maanden na ‘Mabelgate’, waarin we onthulden dat Mabel Wisse Smit en Klaas Bruinsma een meer dan vriendschappelijke relatie hadden.
Peter wil een eindejaarsitem maken over hoe het onze bron Charlie da Silva, de ex-lijfwacht van Klaas Bruinsma, in die tussentijd is vergaan. Zo ben je dus vaak met meerdere zaken tegelijk bezig. Naar Chili dus, midden in de voorbereiding van een uitzending over wat de Baarnse moordzaak zou gaan heten. In Chili worden Peter en ik door de Nederlandse politie telefonisch op de hoogte gehouden van de vorderingen in het Baarnse onderzoek. Dat gebeurde op ons verzoek tot nu toe steeds achter
– 51 –
BW_Achter de schermen.indd 51
18-02-2008 11:41:49
de schermen. Maar nu we lekker ver weg waren, trad men – na vragen van de andere media die er blijkbaar lucht van hadden gekregen – toch naar buiten. Terwijl we een uitstapje maken naar de Stille Oceaan, hangt een persvoorlichter van de Utrechtse politie aan de lijn. Een beetje besmuikt vertelt hij dat in overleg met de officier van justitie is besloten de zaak in een perscommuniqué te openbaren. ‘Shit!’ hoor ik mezelf zeggen. Je hoopt als journalist altijd dat je je eigen primeur goed kunt houden tot je hem zelf naar buiten brengt.
Als we straks terug zijn in Nederland, moet ik er uiteraard direct mee aan de slag. Maar eerst voor de jaarwisseling een item van vijfendertig minuten maken van onze trip naar Chili. In het Baarnse onderzoek start de politie ondertussen in januari met zoekacties en binnen de kortste keren worden de twee lijken van de vermiste mensen gevonden onder het geitenhok van de kinderboerderij van verdachte Paul de R. Direct het draaischema aanpassen, draaiboek veranderen en zes dagen reconstructies en interviews filmen, en natuurlijk de teraardebestelling van de slachtoffers. Uiteindelijk heb ik niet minder dan vijfendertig banden met ruw materiaal, banden van ieder veertig minuten. Nu rest de taak om daar een goed lopend verhaal van zestig minuten inclusief cliffhangers van te maken. Ik trek twee volle dagen uit om alle banden te spotten. Dat doe je in een spothok: een piepklein, donker, warm kamertje met afspeelapparatuur. Alle banden doorspoelen en tijdcodes van de opgenomen scènes in je draaiboek schrijven, vijfendertig bladzijden lang. De volgende stap is de montage, het aan elkaar plakken van alle fragmenten die je hebt geselecteerd. De montage gebeurt buiten de deur, elders in Hilversum bij een daarin gespecialiseerd bedrijf. Je duikt dan een hele week een donkere edit set in vol tv-schermen en computers, en zit daar samen met een beeldtechnicus tot tien uur ’s avonds te zoeken, te knippen en te plakken. Eén minuut
– 52 –
BW_Achter de schermen.indd 52
18-02-2008 11:41:49
uit een uitzending kost gemiddeld een halfuur montagetijd. Een uitzending van een uur heeft vaak meer dan tweeduizend beeldovergangen die allemaal moeten worden bedacht en uitgevoerd. Als je na een dag of wat met kleine, vierkante, betraande oogjes weer het daglicht ziet, is dat hooguit om een sigaretje te roken, want de volgende stap in het proces is ‘de audio’. Met een hele berg cd’tjes met daarop speciaal geschreven achtergrondmuziek ga je weer die muffe spot set in om voor iedere scène een geschikt sfeermuziekje te zoeken. Heen en weer spoelen, goed luisteren, cd’tjes nummeren, nummers in je draaiboek zetten en daarmee naar de geluidseditor. Dat is weer een andere technicus in een andere edit set. Samen met hem worden dan alle uitgezochte muziekfragmenten ‘onder’ de eerder gemonteerde scènes gezet. Na het opnemen van de muziekfragmenten volgt het slotakkoord: het inspreken. Om dat in goede banen te leiden, is het zaak dat je alle alinea’s in het draaiboek van een tijdcode voorziet. Weer die spot set in dus en nu ieder blokje tekst voorzien van de precieze tijdcode. Op de seconde. Onze onvolprezen stem Arend
‘The Voice’ Langenberg neemt ten slotte plaats in zijn speciale inspreekcel en hij krijgt het volledig uitgeschreven draaiboek, de voice-overtekst, met tijdcodes, voor zijn neus. De band start, de achtergrondmuziek klinkt en Arend begint. Deze fase neemt ongeveer drie uur in beslag. Geconcentreerd luisteren en via een inbreekknop op de desk Arend onderbreken als een tekstblokje opnieuw moet, bijvoorbeeld omdat de intonatie niet goed is, of omdat hij een woord heeft overgeslagen.
Overigens houdt Peter bij iedere fase de supervisie en moet hij dus steeds worden bijgepraat en dienen zijn op-of aanmerkingen in het draaiboek verwerkt te worden. Bovendien ben je nooit met één zaak tegelijk bezig en moet je dus voortdurend contact houden met bronnen en nabestaanden in andere lopende zaken. Nog is de uitzending niet af. De volgende dag wordt er gemixt en ook daar moet je bij zijn. De geluidstechnicus gaat nu de mu–53 –
BW_Achter de schermen.indd 53
18-02-2008 11:41:49
ziek, de stem van Arend Langenberg, de quotes uit de interviews, het zogenaamde sinc-geluid (dat is het achtergrondgeluid uit de scènes zoals de stemmen van de figuranten of het geluid van voorbijrijdende auto’s in een straat) heel precies in elkaar mixen. Na weer drie uur heen en weer spoelen en geluiden in en uit faden is de band af. Bijna…
Wat nu volgt is het studiogedeelte: de presentatieteksten van Peter in de studio en een eventueel interview met bijvoorbeeld een advocaat. Dit onderdeel wordt met twee camera’s opgenomen in de studio naast onze redactie. Eerst samen met Peter de teksten doornemen, een voorgesprek met de cameramannen en de interviewgast, de autocue controleren en plaatsnemen in het regiekamertje naast de studio waar ik via een koptelefoon direct contact heb met de cameramensen en de opnameleider in de studio. Op twee schermen zie ik live wat beide camera’s vastleggen. Na een uur staat ook dit deel van de uitzending op band en met een boterham aan het stuur en de tapes tussen mijn benen rij ik weer terug naar de edit set, waar de beeldtechnicus al zit te wachten. Daarna volgt eindelijk de final touch. De band wordt nu overgezet op een zogenoemde titelkopie voor de zender, in ons geval sbs6. In deze fase worden de studiobanden ingemonteerd en alle titels geplaatst: de namen van de interviewgasten, teksten als ‘verborgen camera’ en brontitels bij fragmenten die zijn aangekocht van bijvoorbeeld het nos-journaal. Tot slot volgt dan het maken en monteren van de aftiteling. Nu nog éénmaal met de band terug naar de geluidsset om ook de studio-onderdelen gereed te maken en dan pas is de uitzending echt klaar.
Dit alles komt kijken bij het maken van één enkele uitzending. Dus: als u onderuit op de bank zit en ons programma begint en u moet onverhoopt plassen, wacht dan in vredesnaam tot het reclameblok. U spoelt anders uren keihard werken ongezien door het toilet.
– 54 –
BW_Achter de schermen.indd 54
18-02-2008 11:41:50
Peter kwijt in de golven
Peter is een gezondheidsfreak. Hij rookt niet, drinkt geen koffie, en sinds kort zelfs geen thee, maar voornamelijk water en vruchtensappen. Zijn enige zonde is dat hij weleens alcohol nuttigt, met name een goed wijntje. En hij sport. Vrijwel dagelijks een uur. Roeien, wielrennen, voetballen, squash, fitness, het maakt niet uit. Sport is inmiddels een verslaving voor hem geworden waarbij hij een ongekend fanatisme aan de dag legt. Peter beschikt daarvoor bovendien altijd over het allerbeste materiaal. Top of the bill moet het allemaal zijn, zoals hij het noemt. Dus een tweederangs sportschoen of een wat gedateerde racefiets zijn taboe bij De Vries.
Voor zichzelf is hij erg streng. Als hij een dag een ronde fietst van pakweg 70 kilometer en hij krijgt de inval de volgende dag nog een keer de fiets te pakken en weer 70 kilometer te doen, dan moet de teller bij aankomst ook werkelijk minstens weer precies op 70 kilometer staan. Het gebeurt dan wel eens dat hij thuiskomt met ‘slechts’ 69,5 kilometer op de teller. Daar kan hij niet in berusten. Peter klimt dus opnieuw op zijn racefiets om minimaal de resterende 500 meter erbij te pakken en liefst nog net even iets meer, heb ik eens van zijn ietwat bezorgde vrouw gehoord. Sinds een jaar of wat heeft Peter het duiken ontdekt. De meeste mensen die dat leuk vinden, halen gewoon in een paar dagen hun padi-brevet en genieten als het zo uitkomt in een mooi warm land met een gehuurde fles en duikbril van de wondere onderwaterwereld.
– 55 –
BW_Achter de schermen.indd 55
18-02-2008 11:41:50
Niet Peter. Hij heeft de allerbeste duikspullen uiteraard zelf aangeschaft (top of the bill!) en volgt daarbij alle denkbare aanvullende padi-duikcursussen. Specialties heten die, en het betreft dan onder meer wrak-, nacht-, diep-, grot-, openwater-en search and rescue-duiken. Alles geheel in de geest van padi, volgens sceptici overigens de afkorting van Put Another Dollar In. Maar daar heeft Peter geen boodschap aan. Als er ergens een nieuwe duikcursus wordt bedacht, is hij er als de kippen bij. Gewoon omdat de cursus bestáát, vermoeden we op de redactie. Ik denk dat hij Jacques Cousteau maar een beginneling vindt.
Peter wil bij al zijn sportactiviteiten beter, sneller en sterker zijn dan de rest. Dus een wedstrijdje hardlopen met hem zou ik afraden. Als je verliest, moet je dat heel lang horen en als je wint wil hij net zo vaak revanche tot je uiteindelijk wel een keer verliest. Om gek van te worden natuurlijk, want ook onder werktijd heb je er als collega last van. Normaal gesproken valt dat nog mee, maar als je tijdens een buitenlandreis ieder uur op elkaars lip zit, gaan dit soort onhebbelijkheden natuurlijk opvallen. In Portugal een toevallig naast het hotel gelegen atletiekbaan stiekem gebruiken om in alle vroegte sprintjes van 400 meter te trekken. In ieder hotel eerst checken of er wel een fatsoenlijke fitnessruimte is en dan uiteraard iedere dag – het liefst om een uurtje of zeven in de morgen – aan de halters hangen. Op willekeurige tijdstippen in een vol hotelzwembad vijftig push-ups langs de kant doen, terwijl je zelf net een lekker biertje hebt ingeschonken. Het zijn maar wat voorbeelden.
Die keer dat we in Venezuela waren, maakte hij het wel heel erg bont. We zaten daar voor een reportage over Bert Schilder, alias Bram Swaluw. Hij was een informant van justitie die de als levensgevaarlijk te boek staande drugsbaron Henk Orlando Rommy, alias De Zwarte Cobra, had verlinkt.
– 56 –
BW_Achter de schermen.indd 56
18-02-2008 11:41:50
G Peter in Venezuela met Bert Schilder,
alias Bram Swaluw.
E Peter en Bert Schilder langs de zee,
waarin Peter zo ver weg zwom.
Als wederdienst was deze Bert Schilder, die inmiddels overigens is overleden, door de overheid opgenomen in het nogal geheimzinnige getuigenbeschermingsprogramma. De bedreigde kroongetuige verbleef dus op kosten van de staat onder een andere naam op een geheime locatie ver uit de buurt van de crimineel die hij had verraden. Maar wij hadden ontdekt waar hij zat: in Venezuela dus.
We verblijven in een Hilton Hotel aan het strand, met een prachtig zwembad. ‘Ga je morgenochtend voor we beginnen mee een stukkie zwemmen, Kees?’ is Peters vraag op het moment dat we
– 57 –
BW_Achter de schermen.indd 57
18-02-2008 11:41:50
net een uur geleden met een fikse jetlag zijn geland. Zwemmen?
denk ik direct. Hij weet dat dát nu juist de enige sport is waar ik beter in ben. Hoe verzint-ie het! Hij zal zeker de mindere blijken.
‘Tuurlijk, Peet, hoe laat?’ antwoord ik.
‘Zeven uur!’ zegt hij.
Ai, vroeg dus! Had ik nou maar nee gezegd.
De volgende morgen sta ik om stipt zeven uur bij het zwembad. Maar geen Peter te bekennen.
‘Hé, waar blijf je nou!’ klinkt het vanaf het strand. Hij wil de zee in, realiseer ik me opeens. Maar de zee hebben we nog helemaal niet verkend. Dit is niet de Noordzee, maar de Caribische. Zitten er haaien? Wordt het snel erg diep? Hoe zit het met de stromingen? Het schiet toch even door mijn hoofd…
Een beetje bedremmeld meld ik me op het strand. Daar staat hij, tussen de verlaten parasollen en stoeltjes van de toeristen die over een uurtje of twee zullen opdraven.
‘Nou, kom op dan,’ maant hij me, terwijl hij de branding in loopt.
Ik ga er toch maar gedwee achteraan.
Samen zwemmen we een stukje de onbekende oceaan in. Tot bij de eerste boei, die er waarschijnlijk door het hotelmanagement is neergelegd als waarschuwing voor allerlei gevaren die zich vanaf dat punt openbaren. Ik maak aanstalten om te keren, maar Peter merkt het knalrode ding niet eens op.
‘Waar ga je naartoe?’ probeer ik nog.
‘Gewoon een stukkie zwemmen,’ zegt Peter, die me aankijkt alsof hij nog maar in het pierenbadje zit.
Ik hou het voor gezien en keer terug. Op het strand kijk ik toe terwijl hij steeds verder de open zee in zwemt en langzaam inkrimpt tot een zwart vlekje. Cameraman Marco komt nu aangelopen. ‘Waar is Peter?’
vraagt hij. Ik wijs naar een inmiddels nog maar piepklein stipje
– 58 –
BW_Achter de schermen.indd 58
18-02-2008 11:41:50
in de golven. ‘Is hij helemaal gek geworden of zo?’ vraagt Marco verbijsterd.
En dan verdwijnt Peter volledig uit het zicht. En hij blijft weg. Zo ver onze blik reikt: geen Peter te bekennen. Niets.
‘Zou ie verdronken zijn?’ vragen we ons in alle ernst af.
‘Of misschien door een haai opgevreten?’
Wat moeten we nu? Onze reportage moet nog beginnen en op dag één zijn we onze show host al kwijt. We hebben zeker twintig eindeloze minuten naar de blauwe zee staan staren, toen opeens zijn hoofd weer opdoemde, als een stipje heel ver weg in de golven. Op dat moment waren Marco en ik in gedachten het thuisfront al aan het informeren. Een kwartier later stapt onze presentator – totaal niet buiten adem en met een ondeugende blik in de ogen – weer aan land. Hij kijkt even schuin opzij en zegt: ‘Zullen we dan nu snel ontbijten? We hebben nog zat te doen vandaag.’
Onuitstaanbaar is die man soms…
– 59 –
BW_Achter de schermen.indd 59
18-02-2008 11:41:50
Poep en pies bij de post
Altijd alle post goed lezen en altijd alle schrijvers keurig op de hoogte houden van je eventuele activiteiten. Dat is stelregel nummer één op onze – en ik denk ook op alle andere – redactie.
Een hele klus, kan ik u melden. Tijdens de gemiddeld twintig weken per jaar dat we uitzenden, komen er tientallen mailtjes en brieven per dag binnen van kijkers. Het gaat om tips, opmerkingen en verzoeken om hulp bij allerlei kwesties, variërend van bemiddeling in een burenruzie tot het aanpakken van een oplichter. En de schrijvers gaan er vrijwel altijd van uit dat Peter hen persoonlijk komt helpen. Wat men vaak vergeet, is dat wij een journalistiek tv-programma maken en dus bij lange na niet alle zaken kunnen aanpakken. Bovendien moeten we er uiteraard iets mee kunnen doen in een van onze uitzendingen. Ook dat snappen veel mensen niet. Ze zijn bijvoorbeeld verbaasd als je hun na het aanhoren van hun verhaal vraagt wie er van de familie voor de camera een interview wil geven. ‘Nee, maar het is niet voor in een uitzending. Peter lost toch gewoon misdrijven op?’ vragen ze dan. Alsof Peter een soort Robin Hood is die geheel belangeloos als een soort alternatieve politie-justitiedienst links en rechts tientallen zaken per dag oplost, en daarnaast en passant ook nog een tv-programma in elkaar flanst.
Om een idee te geven hoe arbeidsintensief het verwerken van alle post is, zal ik eens voorrekenen hoe het er bij ons aan toegaat.
– 60 –
BW_Achter de schermen.indd 60
18-02-2008 11:41:50
Gemiddeld ontvangen we zeker veertig e-mails en brieven per dag. De dag na een uitzending zijn dat er overigens soms wel een paar honderd. In een jaar levert dat een berg op van meer dan veertienduizend tips, op-en aanmerkingen. Laten we zeggen dat in gemiddeld achttien uitzendingen over een heel jaar in totaal vijfendertig onderwerpen aan bod komen. Een aantal van die onderwerpen bereikt ons niet eens per post, maar is het resultaat van contacten in onze eigen netwerken.
Als we aannemen dat er jaarlijks zo’n vijfentwintig onderwerpen worden behandeld die afkomstig zijn uit die enorme berg post, dan kom je op een score van bijna één op de zeshonderd. Dus van iedere zeshonderd schrijvers schopt er eentje het tot een item in het programma. Met andere woorden: je moet eerst 599
brieven en e-mails lezen voordat je echt beet hebt. Nou ja, lezen…
meer dan tachtig procent van de post bestaat uit goedbedoelde, maar onbruikbare adviezen, is afkomstig van ‘helderzienden’ of bevat slechts een tweeregelige opmerking. Dus de echt belangrijke brieven filteren we er ondanks de grote hoeveelheid nog wel tamelijk eenvoudig uit.
Toch moet ik bekennen dat het midden in de hectiek van de uitzendweken wel eens gebeurt dat er een brief doorheen glipt. Een doodzonde natuurlijk, want het zal maar net die ene gouden tip zijn, of dat ene mailtje waar een gigantische scoop in verscholen zit. Ook wil het in de drukte van alle dag wel eens gebeuren dat je de mailtjes snel scant in ‘interessant’ en ‘onzin’ en zo een hele berg
‘onzin-post’ verzamelt om in rustiger dagen voor de zekerheid nog eens even door te nemen. Je komt dan al lezend de gekste dingen tegen:
O Mensen die zonder enige aanleiding hun hele ziel en zaligheid aan ons toevertrouwen.
O Mensen die door hun man worden lastiggevallen en om huwelijksbemiddeling vragen.
– 61 –
BW_Achter de schermen.indd 61
18-02-2008 11:41:50
O Mensen die denken dat ze via de vullingen in hun kiezen worden afgeluisterd door de geheime dienst. O Mensen die vinden dat de achtergrondmuziek in onze uitzendingen te luid is. O Mensen die Joran van der Sloot willen vermoorden. O Mensen die in een droom hebben gezien waar Natalee Holloway begraven ligt. O Heel erg veel mensen die via paranormale weg van allerlei vermissingen de details doorkrijgen, maar die nooit blijken te kloppen.
O Mensen die denken dat Peter Jezus is.
O Mensen die onthullen dat ze weten wie de dader van een moord is waarover we een uitzending hebben gemaakt. En als je dan verder leest, blijkt dat ze een figurant bedoelen die in die uitzending optrad. O Mensen die vinden dat Peter het nog een keer moet proberen als politicus in Den Haag.
O Mensen die Peter willen interviewen.
O Mensen die seks met Peter willen.
O Mensen die juist geen seks met Peter willen.
O Mensen die Peter bedreigen.
O Mensen die een uitzending willen opvragen die ze gemist hebben. O En inderdaad: heel soms dus mensen met een goeie tip. Ik zal – om inzichtelijk te maken waarom sommige post op de stapel ‘onzin’ belandt – een paar voorbeelden letterlijk citeren: Op Valentijsdag:
Lieve Peter
Ik zou het toch heel erg leuk vinden als je een keertje bij me langskomt voor een kopje thee of een blowjob.
– 62 –
BW_Achter de schermen.indd 62
18-02-2008 11:41:51
M’n deur staat nu echt voor je open.
Als-je-blieft kom!
M.
Deze is van een heel andere orde:
Peter, dit zal bij u vreemd overkomen, maar geloof mij, het leven na de dood spreekt. De rest van de eer is aan u. Ik zou graag anoniem willen blijven. Dit is 1000 procent de waarheid. Bewaar dit.
PS: Ik ben niet aan de drugs of aan de pillen of wat dan ook. Net als wat God zegt: al moeten de vogels van de daken fluiten, het komt aan het licht. Hier nog eentje van iemand die de keiharde wereld van de misdaad verwart met de wereld van de glitter en glamour. Het is een e-mail van een schrijver die iets kwijt wil over het onderzoek naar de nog steeds onopgeloste moord op Andrea Luten uit het Drentse Ruinen. Een van de verdachten die de afgelopen jaren de revue passeerden, is ene Richard Kelly. Hij werd bij herhaling in de kranten genoemd in het kader van een nieuw dna-onderzoek bij ongeveer vijftig mannen uit de omgeving van het slachtoffer. Richard Kelly dus, in de krant met zijn volledige achternaam aangeduid als R. Kelly.
U voelt hem al aankomen. De tipgever schrijft onze redactie duidelijk geïrriteerd:
Ik geloof niet dat de beroemde zanger ooit maar een seconde verdachte is geweest in deze moordzaak. Lijkt me ook erg vervelend voor de nabestaanden om te lezen.
Deze is van iemand die direct zou moeten worden opgenomen:
– 63 –
BW_Achter de schermen.indd 63
18-02-2008 11:41:51
5 maart 2007
Dat was een jaar na dato. Ik was in mijn huis. De nacht ervoor had ik bijna een heel potje corsodyl opgedronken vanwege wreveligheid over een bed dat ik voor 200 euro had gekocht op Kanaleneiland. De staven gleden er namelijk uit waardoor ik niet naar bed kon. Daarnaast was mijn tante net overleden en een zeer oneerlijke dood gestorven, wat me enorm ergerde. Zoals gezegd was het 5 maart en over drie dagen was het vrouwendag. Ik ben hermafrodiet geweest voor mijn bekering en had een bloedhekel aan alles wat man heet. Ik probeerde dit feit te vieren door alle stopcontacten in huis door te snijden. Daarna begon ik er met mijn basgitaar op los te slaan. En zo gaat het nog een paar kantjes in piepkleine, met de hand geschreven lettertjes door.
Dan nog even de volgende, bijna Bijbelse openbaring die een kijker heeft opgeschreven:
Geachte heer De Vries:
Visioen:
Ik vind u een engel op aarde. De veiligheid van de mens die u als een tijger aan de kaak stelt. Ieder mens heeft een gave. Ik kom soms op een andere manier ergens achter. U weet de mens heeft van God een stoffelijk lichaam gekregen en een geheim eeuwig geestelijk lichaam, dat berichten doorgeeft na de dood. Ik heb hier heel lang mee gewacht. Het gaat hier om iemand waar ik nog nooit van gehoord heb.
Die nacht kreeg ik een zwaar geestelijk visioen. Op mijn geestelijk bovenbeen werd door de geest een zware kracht gekerfd. Een apart gezicht. Rond met wijd openstaande ogen. De persoon stond midden in de massa.
– 64 –
BW_Achter de schermen.indd 64
18-02-2008 11:41:51
Je lacht erom, en tegelijk realiseer je je dat er veel vreemde, zieke lieden rondlopen. Maar een zekere R. uit Den Haag spant toch wel de kroon. R. is ervan overtuigd (en hij is daarin overigens niet de enige) dat de geheime dienst hem afluistert en hem bovendien op allerlei manieren probeert te vergiftigen. Om dat te bewijzen stuurt R. ons soms etensresten op die volgens hem gifstoffen bevatten. Of we die even in ons lab kunnen testen. Laatst kwam er zelfs een aangebroken pak vanillevla bij ons binnen. Voedsel via de post dus. Dat stinkt.
Maar het kan erger. R. krijgt na een tijdje het gevoel dat wij hem niet serieus nemen en wil nu ook aantonen dat niet alleen zijn voedsel, maar ook zijn lichaam door de aivd is aangetast met gifstoffen. Op een goede dag in mei 2007 stuurt R. ons een doosje met een begeleidend briefje erbij dat hij stukjes darm van hemzelf heeft bijgesloten. Direct in de groene bak ermee! Weer een maand later komt er nog een doosje van R. Deze keer zit daarin zijn ontlasting. Of Grissom dat ook even in het csi-redactielaboratorium wil ontleden. Dan wordt het een paar maanden stil rond R. Zou hij dood zijn, of genezen? Maar nee: aan het einde van de zomer ligt er weer een envelop in ons postvak. Een beetje een dikke, met een sticker erop dat ie aangetekend verstuurd is. Er staat geen afzender op de achterkant en ik denk allang niet meer aan R. Ik betast de dikke, bobbelige envelop. Even flitst er door me heen dat het misschien een bombrief zou kunnen zijn. Heel behoedzaam knip ik de onderkant open, om te voorkomen dat ik een ontsteker aan de bovenzijde zal activeren. Dat had ik wel eens in een film gezien. Er valt een stapeltje lege, dicht gevouwen A4’tjes uit, met daarin een klein, met plakband dichtgeplakt mini-envelopje. Ik draai het om en lees: ‘urine-restant’. R. uit Den Haag is still alive! Ik ben benieuwd wat hij de volgende keer opstuurt.
– 65 –
BW_Achter de schermen.indd 65
18-02-2008 11:41:51
Bedrogen in Amerika
Een van de mooiste en indrukwekkendste trips die ik voor het programma heb gemaakt, was de twee weken durende reis langs Tampa, Dallas en San Diego voor een avondvullende reportage over de moord op John F. Kennedy. Een onvergetelijke ervaring, maar wel eentje met een wrange bijsmaak…
Peters droom was om ooit nog eens een uitzending te maken over deze zo’n beetje meest geruchtmakende moordzaak van de twintigste eeuw. Een liquidatie waaromheen na ruim veertig jaar nog steeds een zweem van conspiracy hangt. Was het de daad van een doorgedraaide eenling in de figuur van Lee Harvey Oswald, of school er achter de moord op de president een verschrikkelijke samenzwering van de overheid? Een complottheorie die al direct na de moord de kop opstak en die in 1991 door regisseur Oliver Stone op onnavolgbare wijze nieuw leven werd ingeblazen in zijn film JFK.
Maar waar begin je als uit de klei getrokken Hollandse verslaggever als je De Moord Aller Moorden wilt onderzoeken? Een moord die al door talloze Amerikaanse verslaggevers tot op het bot is gefileerd. En waarover letterlijk honderden boeken zijn geschreven door schrijvers en onderzoekers uit Amerika, die vanzelfsprekend mijlenver op ons voor liggen als het gaat om kennis en inzicht.
Ons idee was daarom niet zozeer de moord oplossen, maar meer een goed en duidelijk verslag maken over de affaire met een
– 66 –
BW_Achter de schermen.indd 66
18-02-2008 11:41:51
Nederlandse insteek. En wie weet, dachten we, als we daar zijn, hoor je misschien nog eens wat.
Peter was enkele jaren eerder benaderd door een Nederlandse Kennedy-kenner: zakenman in ruste Wim Dankbaar uit Haarlem. Dankbaar bleek een enorme kennis van de Kennedy-zaak te hebben, meer nog dan veel Amerikaanse onderzoekers. Hij had er de afgelopen tien jaar zijn eenmansmissie van gemaakt om deze zaak op te lossen.
Dankbaar zei inmiddels zelfs te weten wie het fatale headshot op 22 november 1963 op Dealy Plaza in Dallas had gelost. En dat was niet Lee Harvey Oswald. Het was volgens hem een man van inmiddels in de zestig die in de Joliet State Prison in Chicago een straf uitzit voor zijn aandeel in de moord op een politieagent in de jaren tachtig. Maar hij was door de autoriteiten nooit aangezien als moordenaar van Kennedy. Deze figuur, James Files, zou deel hebben uitgemaakt van een ingenieus van tevoren bekokstoofd hitteam, waar trouwens ook Oswald bij betrokken was. Het brein achter de moord op Kennedy waren de Amerikaanse geheime dienst (de cia) en de federale politie (de fbi). Deze twee instanties hadden de klus laten opknappen door de maffia, waar James Files hand-en spandiensten voor verrichtte in die dagen. Wim Dankbaar vertelde verder dat hij contact had met deze James Files, en dat hij de man zelfs al eens drie uur lang had geïnterviewd in de gevangenis. Een interessant verhaal, en misschien wel reden om af te reizen naar de vs om daar een aantal getuigen
– die mogelijk het verhaal van deze Files konden ondersteunen – te interviewen. Dankbaar kende hen stuk voor stuk en correspondeerde bovendien vrijwel dagelijks met hen. De bevlogenheid van Dankbaar werkt ook tégen hem. De man weet zo veel informatie en details te spuien, dat het je na een halfuurtje praten duizelt. Bovendien legt hij een fanatisme aan de dag dat soms weerzinwekkend is. Iedereen die het niet met hem eens is of zelfs maar een kritische vraag durft te stellen, deugt niet, is
– 67 –
BW_Achter de schermen.indd 67
18-02-2008 11:41:51
corrupt of in ieder geval van kwade wil. En kritische vragen stellen, dat deed Peter veelvuldig. Gevolg was een aantal fikse aanvaringen. Dankbaar leeft door zijn karaktertrek in voortdurende polemiek met alle andersdenkenden waar ook ter wereld over de moord op Kennedy. Hij spoort hen op en bestookt hen in boze e-mails met allerlei feiten, theorieën en ‘bewijzen’ van zijn eigen gelijk. Toch waren we geïnteresseerd geraakt door zijn detailkennis en door het interview met die James Files, dat hij op video had opgenomen. Een paar jaar lang hadden we zodoende regelmatig contact met hem, waarbij hij ons op de hoogte bracht van zijn vorderingen in het onderzoek. Soms liep dat uit op een conflict omtrent zienswijze, maar vaak ook was er toch wel fascinatie. Het zou toch allemaal maar waar zijn… Nu was James Files in kleine kring al wel bekend, maar zijn toch bijzondere en uitermate gedetailleerde verhaal inpassen in een mooie volledige reportage voor ons programma vanuit Amerika kwam steeds dichterbij. In februari 2006 wagen we de stap. Met een vijf man sterke delegatie reizen we af naar Amerika: Peter, redacteur Chris, cameraman Joep, ik en… Wim Dankbaar. De trip begint uitermate goed. Op Schiphol blijkt dat onze vlucht is overboekt, dus worden we van Business Class overgeplaatst naar First Class. Geen van ons had ooit in zo veel luxe gevlogen. Het bedienend personeel serveert er de maaltijden vanaf een buffet op wieltjes, waar rozenblaadjes in het gangpad vanaf dwarrelen. Onze stoelen, of liever gezegd fauteuils, zijn zo groot dat je er in de ligstand gestrekt op je buik in kunt slapen. Er staan er vier naast elkaar, waar men in de Economy Class met z’n negenen diezelfde ruimte moet delen. Een waar feest dus. In deze zee van weelde filmen we enkele sfeershots waarbij Peter en Wim wat vooroverleg over de zaak voeren. Het is om in de reportage duidelijk te maken dat we onderweg zijn naar Amerika. Ik betwijfel echter achteraf of iemand van de kijkers in de
– 68 –
BW_Achter de schermen.indd 68
18-02-2008 11:41:51
uiteindelijke uitzending heeft begrepen dat de opnamen in een vliegtuig zijn gemaakt. Het leek meer een ruim opgezet kantoor met her en der wat lederen ligstoelen.
De euforie is van korte duur, voor mij althans. Via Washington arriveren we op onze eerste bestemming: Tampa, Florida, ook wel The Sunny State. Maar als wij aankomen, voltrekt zich een wolkbreuk zoals ik die niet eerder heb meegemaakt. Alle straten staan tot portierhoogte blank en alleen al het loopje van amper tien meter van de parkeerplaats naar de deur van ons hotel is voldoende om tot op de huid doorweekt te raken.
Direct die eerste avond loop ik vervolgens een venijnige voedselvergiftiging op door een bedorven broodje kalkoen te eten. Gammel, maar aan de beterende hand, meld ik me de volgende morgen voor ons eerste interview. Dat is in het stadje Winterhaven, een uurtje rijden vanaf het hotel. We hebben een afspraak met een van de sectieartsen die persoonlijk het lijk van Kennedy had onderzocht. Deze man weet onder meer te vertellen dat de president een grote uitschotwond had aan zijn achterhoofd. Een belangrijke bevinding, omdat de gedoodverfde moordenaar
– Oswald – Kennedy volgens de officiële overheidslezing juist vanachter had getroffen. Dan zou je dus een uitschotwond aan de voorzijde van de schedel verwachten.
De man is al flink op leeftijd en woont samen met zijn zeer omvangrijke vrouw die vanuit een rolstoel en vastgekoppeld aan een zuurstofbeademingsapparaat het gesprek wenst te volgen. Maar dat kan niet: de herrie die het apparaat produceert, verstoort de opnamen en dus moet mevrouw weg. Het huisje is echter zo klein dat we de dikke dame noodgedwongen in een soort veredelde bezemkast parkeren, compleet met rolstoel en zuurstoffles. Gek genoeg blijft ze desondanks bijzonder beleefd en hartelijk, want als we na een uurtje weer vertrekken, komt ze opgewekt uit de kast en blijkt ze een hele reeks merkwaardige cadeautjes voor ons te hebben klaargemaakt, voor onderweg. Het zijn vijf
– 69 –
BW_Achter de schermen.indd 69
18-02-2008 11:41:51
zakjes, voor ieder één, alsof we net op een kinderpartijtje zijn geweest. Erin zitten mierzoete snoepjes, een stapel Disneyplaatjes en… een serie foto’s van haarzelf in haar tienerjaren, nog goed gevormd en wulps leunend tegen een hek in een weiland. Bij het uitpakken in de auto moeten we erg lachen om dat mens. Intussen hebben we ook al de eerste akkefietjes achter de rug met Wim Dankbaar. Zo kon hij het over niets anders hebben dan over zijn geliefde Kennedy-zaak. Het zij hem vergeven. Maar als we zo af en toe een ietwat kritische noot kraken omtrent zijn visie, wordt hij meteen onplezierig, en dat is lastig als je iedere seconde op elkaars lip zit. Vooral Peter kan zich daar behoorlijk over opwinden.
Ons volgende doel is San Diego, helemaal aan de andere kant van het land. Daar willen we twee mensen spreken. De eerste is Jay B., een voormalig geheim agent die had samengewerkt met een inmiddels overleden andere geheim agent. Deze laatste was volgens de informatie nauw betrokken geweest bij Kennedy’s liquidatie en bevond zich op het cruciale moment in 1963 pal achter Dealy Plaza, samen met nog twee mannen, in een treinwagon. Ze waren naar die plek gestuurd in opdracht van de Amerikaanse geheime dienst en moesten, zo wil het verhaal, zorg dragen voor valse identiteitspapieren voor de daar aanwezige maffiafiguren. Bovendien kunnen we in San Diego de beschikking krijgen over een op video opgenomen interview met deze belangrijke getuige, een jaar voor diens dood. Een interview waarin hij uitermate gedetailleerd uitleg geeft over zijn rol op die fatale dag. Zijn vriend en collega geheim agent Jay B. is dus een uitermate interessante bron. Daarnaast hebben we in San Diego een afspraak met Judyth Baker, de ex-vriendin van Lee Harvey Oswald. Het wordt kantje boord. Bij aankomst in ons hotel blijkt Jay niet volgens afspraak aanwezig te zijn. Hij had het kennelijk verkeerd begrepen en was – zo vertelde het baliepersoneel ons
– 70 –
BW_Achter de schermen.indd 70
18-02-2008 11:41:51
– twaalf uur eerder gearriveerd, had uren in de lobby gewacht en was toen boos teruggereden naar zijn woonplaats Los Angeles. Via de telefoon laat hij ons weten geen zin te hebben om nog een keer dat hele eind te rijden. Het kost ons zeer veel overredingskracht en uiteindelijk weten we hem toch over te halen. Vele uren later dan gepland kunnen we hem dan eindelijk interviewen. Het zijn altijd vervelende tegenslagen in het buitenland, omdat ieder verblijf op iedere locatie zorgvuldig van tevoren is gepland. Vluchten, hotels: alles ligt in een strak schema vast. Ook in San Diego krijgen we weer signalen dat er met Wim meer aan de hand is. Hij en Jay lopen tussen de opnamen door steeds druk te smoezen en als Wim er even niet is, laat Jay duidelijk merken dat hij een nogal hooglopend conflict heeft met Dankbaar. Als we het Dankbaar op de man af vragen, vertelt hij schoorvoetend dat hij een financieel probleem heeft met deze getuige. Het gaat over een zeer aanzienlijk bedrag dat hij Jay had geleend en er zijn toestanden over de voorwaarden omtrent het terugbetalen. Simpel gezegd: Wim krijgt zijn poen niet terug. De behoorlijk gefortuneerde Kennedy-kenner blijkt vervolgens na nog wat meer uithoren met diverse andere mensen eveneens dergelijke geldproblemen te hebben. Niet onze zaak zou je zeggen, maar nu het toch over geld gaat, realiseren we ons dat hij tijdens de trip tot nu toe een enorme krenterigheid aan de dag heeft gelegd. Links en rechts leent hij grote sommen geld aan lieden die hij slechts via internet en e-mail kent, maar wij – nota bene zijn reisgenoten die alles betalen – krijgen niet eens een rondje. Dankbaar reist volledig op onze kosten kriskras Business Class door Amerika, inclusief dure hotels, taxiritten, etentjes en noem maar op. Nog niet één keer in de hele trip van twee weken heeft hij ook maar voorgesteld om ons biertje aan het einde van de werkdag in de hotelbar te betalen. Na de voormalig geheim agent interviewt Peter in San Diego ook Judyth Baker, de toenmalige vriendin van Lee Harvey
– 71 –
BW_Achter de schermen.indd 71
18-02-2008 11:41:51
Oswald. Daarna gaan we naar Dallas, de plaats delict: Dealy Plaza. Na alle voorbereidingen staan we dan eindelijk op de ‘Grassy Knoll’, en de ‘Triple Underpass’ en midden op Elm Street, waar een zwart kruis De Plek nog steeds markeert waar president Kennedy ruim veertig jaar eerder door zijn hoofd was geschoten. Een indrukwekkende gewaarwording.
In Nederland hadden we even overwogen om bij het stadsbestuur van Dallas toestemming te vragen om op die beladen plek te mogen filmen. Maar de ervaring met eerdere buitenlandtrips leert dat je gewoon moet gaan en maar moet zien wat er gebeurt, in plaats van van tevoren allerlei mensen in te seinen die je misschien dwars kunnen gaan zitten. Het blijkt ook deze keer een juiste inschatting. Volkomen ongehinderd kunnen we overal op en rond Dealy Plaza ons werk doen.
Het gebeurt in die week – als we in Dallas aan het filmen zijn
– dat Wim Dankbaar de mogelijkheid in zijn schoot geworpen krijgt om zijn uitermate lafhartige streek uit te halen. Peter vraagt Wim op een avond in het hotel of hij even diens laptop mag lenen. We zitten op onze taxi te wachten in de lobby en Peter wil even snel zijn e-mail checken. Wim heeft zijn computer toevallig bij de hand. Wat Peter zich niet realiseert, is dat de laptop van Dankbaar het wachtwoord van Peters e-mailbox na afloop heeft opgeslagen. Dankbaar kan dus op ieder gewenst moment inloggen en Peters privémail bekijken. Normaal gesproken nog niet eens zo’n probleem: je reist samen en moet elkaar dan kunnen vertrouwen, zeker als je met z’n allen aan zo’n groot project werkt. Daar komt nog bij dat we Dankbaar inmiddels al minstens drie jaar kennen. Ieder ander zou in zo’n situatie natuurlijk netjes melden dat het wachtwoord is achtergebleven, of het discreet verwijderen. Maar Dankbaar niet.
Onwetend van dit lek van jewelste vervolgen we onze reportage, spreken met een hele reeks getuigen en reizen uiteindelijk
– 72 –
BW_Achter de schermen.indd 72
18-02-2008 11:41:51
voldaan terug naar Nederland. Het is beter geworden dan we hadden gehoopt, genoeg materiaal voor een zeer volledige en op bepaalde punten zelfs behoorlijk onthullende reportage. Ondertussen begint er met Dankbaar iets vervelends te etteren, want behalve strubbelingen over de zienswijze betreffende de Kennedy-zaak en een bijna ziekelijke zuinigheid is er nog iets wat tussen Dankbaar en ons team is gaan staan: de zaak-Ernest Louwes uit de Deventer Moordzaak. Parallel aan zijn Kennedy-onderzoek heeft Dankbaar zich de laatste periode ook vastgebeten in deze geruchtmakende Nederlandse moordzaak. Samen met Maurice de Hond is hij een kruistocht begonnen tegen justitie en voor onmiddellijke vrijlating van Louwes. Net als de opiniepeiler is ook Dankbaar ervan overtuigd geraakt dat niet Louwes, maar
‘de klusjesman’ in 1999 weduwe Wittenberg in Deventer heeft vermoord. Peter is er daarentegen door de jaren heen steeds meer van overtuigd geraakt dat het recht wel zijn loop heeft gehad in die zaak, en stelt dat Louwes hoogstwaarschijnlijk terecht vastzit. Enfin, ook dit onderwerp is tijdens de trip al zo af en toe ter sprake gekomen en ook hier weer blijkt Dankbaar geen enkele tegenspraak te dulden. Sterker nog, de gesprekken over de zaakWittenberg verlopen na terugkeer in Nederland steeds meer in een grimmige sfeer. Dankbaar blijft ons onophoudelijk bestoken met e-mails over de kwestie, terwijl we er al niet eens meer een onderwerp voor ons programma van willen maken. We zijn immers volop bezig met het monteren van de Kennedy-uitzending. Zoals wij ons bij tijd en wijle opvreten over het gedrag van Dankbaar, zo gefrustreerd heeft Dankbaar waarschijnlijk in zijn kussen liggen bijten over ons standpunt inzake Wittenberg. Deze voor een buitenstaander lastig te bevatten woede heeft hem er uiteindelijk toe gedreven Peter een gigantische hak te zetten. Uit pure frustratie diept Dankbaar – zoals gezegd in het bezit van het wachtwoord – enkele pikante privémailtjes op uit
– 73 –
BW_Achter de schermen.indd 73
18-02-2008 11:41:52
Peters mailbox en stuurt ze naar Maurice de Hond en nog wat figuren. ‘Puur voor mijn eigen satisfactie,’ zo zou hij zijn daad later uitleggen.
Binnen de kortste keren ligt de inhoud van de e-mails op de redactie van roddelblad Privé en kan iedereen ze lezen. Drie weken lang staat de affaire op de cover van het tijdschrift en moet Peter overal en nergens zaken uitleggen die natuurlijk helemaal niemand iets aangaan.
Peter doet uiteindelijk aangifte bij de politie en Dankbaar wordt vervolgens zelfs door een arrestatieteam opgepakt. Met Dankbaar zelf is vanzelfsprekend vanaf dat moment ieder contact verbroken. Jammer dat die prachtige Kennedy-reportage hierdoor een rouwrandje krijgt.
Het wrangste van alles is nog wel dat Dankbaar zelf totaal niet inziet wat hij heeft misdaan. In zijn kromme redenatie denkt hij dat alles is geoorloofd om wat volgens hem het recht is – vrijlating van Louwes – te laten zegevieren, inclusief de andersdenkende Peter doelbewust schade toebrengen. Een manier van denken overigens die zijn maat Maurice de Hond inmiddels op een fikste schadeclaim van de klusjesman is komen te staan.
Tot inkeer komen zal Dankbaar niet. Dat blijkt amper een paar maanden na de hele affaire. Ik krijg opeens een mailtje van hem. Verrast open ik het. Zou hij nu dan eindelijk excuses maken?
Maar nee, tot mijn verbijstering lees ik dat hij – alsof er nooit iets is gebeurd – onze hulp inroept bij het oplossen van de moord op Christel Ambrosius uit Putten. Wat heeft die Dankbaar een enorme plaat
voor zijn kop!
Peter in gesprek met Wim Dankbaar.
– 74 –
BW_Achter de schermen.indd 74
18-02-2008 11:41:52
De waarheid achter
Sgra en Sgra
Zeg, Sgra? Ja, Sgra, wat is er? Jansen en Janssen (in sommige Als we nu eens die scene met
albums ook Jansen en Jansens)
zijn de stuntelige detectives uit
dat ongeluk voor de volgende
de Kuifje-strips. Hoewel ze niet
uitzending omgooien en we beginnen
verwant zijn, lijken ze een eeneiige
met de moord? Hmm, Sgra, ik kijk
tweeling, en hebben ze last van
even naar het draaiboek… Ja, inderspoonerismes – versprekingen
– en onhandig gedrag. Alhoewel
daad, lijkt me een goed idee. Oké, ga
enorm incompetent, worden ze
ik aan werken, Sgra!
toch steeds geselecteerd voor
Zomaar een willekeurig werkovergevoelige missies. (Wikipedia, legje op de redactie tussen Peter en
Internet Encylopedie)
mij, waar niemand van onze collega’s nog van opkijkt. Voor buitenstaanders is het echter een erg vreemd en verwarrend fenomeen. Peter en ik spreken elkaar steevast aan met ‘Sgra’. Al jaren. In het gesprek, maar ook in e-mails. Sterker nog: Als Peter een mailtje aan mij afsluit met ‘Groet, Peter’, dan weet ik dat er iets mis is. Dan is hij óf met z’n verkeerde been uit bed gestapt, óf heb ik iets gedaan wat hem niet zint. Zoals ik al zei: Op de redactie kijkt niemand er meer van op, terwijl ik me sterk maak dat niet eens alle collega’s weten waar
‘Sgra’ vandaan komt. Buitenstaanders kijken altijd eerst verbaasd (‘Die man heet toch Peter R. de Vries?’) en vragen dan lacherig om uitleg. Maar negen van de tien keer hebben we daar helemaal geen trek in en doen we de vraag af met: ‘Dat is een veel te lang verhaal. Dat hoor je nog wel eens.’ Omdat het zo’n ingesleten aanspreektitel is geworden, die al zeker acht jaar in zwang is, hebben
– 75 –
BW_Achter de schermen.indd 75
18-02-2008 11:41:52
we er zelf eigenlijk helemaal geen erg meer in. Het is Sgra voor en Sgra na.
Ik zal daarom nu voor eens en voor altijd onthullen waar Sgra vandaan komt. Om de portee van de geuzennaam Sgra beter te kunnen bevatten, moet ik eerst even vertellen dat in het pre-Sgratijdperk ons beider aanspreektitel ‘Wim’ was. Wim is een bestaand figuur, een familielid uit een mysterieuze moordzaak die ons programma in de beginfase heeft uitgezonden. Deze Wim – die op de achtergrond een minieme rol speelde – gedroeg zich als een soort orakel dat overal verstand van zei te hebben, alles mijlenver van tevoren zag aankomen en bovendien gezegend was met talloze zelfbenoemde talenten op het gebied van fotografie, muziek en kunst. Wim had daarbij het voorkomen van een altijd eenvoudig gebleven boekhouder: onopvallend, simpel bijna, maar met een inzicht dat mythische vormen aannam, volgens ons dan. Voor de grap.
Voor Peter en mij werd Wim in die tijd een held. Te pas en te onpas vergeleken we mensen met Wim. Iemand die de zaken feilloos aanvoelde of iemand die onvermoede gaven bleek te bezitten, was al snel ‘een echte Wim’. En uiteindelijk vonden we ook onszelf een Wim. Wim was geboren. Het ging zelfs zover dat Peter eens heeft overwogen om bij wijze van inside joke in een willekeurige talkshow waar hij was uitgenodigd zomaar te refereren aan Wim. Hij wilde dan zonder daar verder uitleg aan te geven op een lastige vraag die hij zou krijgen, zeggen dat Wim daar wel antwoord op zou weten. Het is helaas nooit gebeurd, maar hij heeft werkelijk op het punt gestaan. Dit Wim-tijdperk heeft op de kop af drie jaar geduurd. Tot ‘Sgra’ kwam, zag en overwon. Sgra is een dorpsfiguur uit de periferie van een Limburgse moordzaak. De man heet eigenlijk Gerard en wij wisten ook niet beter tot iemand die wij spraken in het kader van ons onderzoek het plotseling had over ene ‘Sgra’ uit het dorp.
‘Wie?’ vroegen Peter en ik wat ongelovig in koor.
– 76 –
BW_Achter de schermen.indd 76
18-02-2008 11:41:52
‘Ja, Sgra die en die. Hij woont aan de andere kant van het dorp. Jullie kennen hem wel.’
‘Ja, die ken ik inderdaad, maar die man heet Gerard, en beslist niet Sgra,’ merkte Peter op.
‘Ooo, da’s hier precies hetzelfde. Sgra is Gerard. Wij noemen iemand die Gerard heet Sgra. Dat is Limburgs,’ aldus de bron. Peter en ik zijn toen in het kader van onze nieuwsgierigheid en in het kader van ons onderzoek even langs geweest bij deze Sgra alias Gerard. Het bleek een nogal hoekige, boerse man van halverwege de vijftig te zijn die samen met zijn hoogbejaarde, eentandige moeder een soort Bartje-huisje bewoonde. Bij de voordeur werden we verwelkomd door die moeder en een penetrante bloemkoollucht waar je tegenaan kon leunen. In de woonkeuken stond een ouderwetse aanmaakkachel en in de woonkamer hingen zeker tien spierwitte, net gewassen onderbroeken, model familietent, over de verwarming te drogen. We hebben de man en zijn moeder een poosje aangehoord en intuïtief voelden we aan dat Sgra vanaf dat moment een prominente rol zou gaan spelen in ons leven. Peter en ik keken elkaar bij ons vertrek veelzeggend aan.
‘Zeg, Sgra?’
‘Ja, Sgra, wat is er?’
‘Zullen we teruggaan naar de redactie? Ik heb het hier wel gezien.’
‘Is goed, Sgra.’
Wim was dood, leve Sgra! En zo is het gebleven, tot op de dag van vandaag.
– 77 –
BW_Achter de schermen.indd 77
18-02-2008 11:41:52
Een reportage
op het nippertje in Egypte
Tussen de post zit een videoband, met een kort begeleidend briefje erbij. De band is gemaakt door een toerist tijdens zijn vakantie in de badplaats Hurghada aan de Rode Zee in Egypte. Het briefje meldt samengevat dat in het groepje reizigers waar de briefschrijver deel van uitmaakte een politieman zat, die had verklapt dat zich in Hurghada een restaurantje bevond waarvan de zoon van de eigenaar een voortvluchtige moordenaar was. Deze zoon had enkele jaren eerder een vrouw in Amsterdam vermoord en was – voor hij kon worden veroordeeld door een nalatigheid bij justitie – naar zijn thuisland Egypte gevlucht, waar hij nu duiklessen gaf aan toeristen.
Dat is nog eens mooie post! Snel stop ik de band in de recorder en zie hoe het de alerte toerist is gelukt om heel even de moordenaar te filmen, terwijl deze toevallig langs een terrasje wandelt.
Een jaar eerder hadden we een uitzending over deze onverkwikkelijke moordzaak gemaakt. De voortvluchtige dader heet Achmed Ezzat en is te herkennen aan zijn staalblauwe ogen, een bijzonderheid voor een Egyptenaar.
Hij had op 16 oktober 1995 de 26-jarige Karin Maarleveld in haar huis aan de Amsterdamse Wormerveerstraat door wurging en messteken om het leven gebracht. Een roofmoord, want uit de woning ontbraken enkele waardevolle spullen.
Achmed, die Karin oppervlakkig kende, was in die periode behoorlijk aan de drugs en had hoogstwaarschijnlijk ook nog onder
– 78 –
BW_Achter de schermen.indd 78
18-02-2008 11:41:52
bedreiging haar pincode willen opeisen, getuige een serie kleinere messteken in haar buik.
Getuigen hebben rond het tijdstip van de moord een donkere man met opvallend blauwe ogen voor de woning van Karin gezien. Ezzat werd opgepakt, maar ontkende iedere betrokkenheid bij de moord. De bewijzen tegen hem stapelden zich echter in rap tempo op. Hij gaf tijdens de verhoren niet alleen blijk van daderkennis, maar ook een haar naast het lijk was van hem. En als klap op de vuurpijl stelde het gerechtelijk laboratorium vast dat enkele bloedspatjes op zijn jas van Karin afkomstig waren. Tijdens de rechtszaak eiste justitie twaalf jaar cel. Tot ieders verbazing werd Ezzat echter ondanks alle bewijzen vrijgesproken. Justitie tekende direct hoger beroep aan, maar omdat Ezzat illegaal in ons land bleek te verblijven, startte parallel aan dit hoger beroep ook een uitzettingsprocedure. Achmed Ezzat belandde zodoende in het grenshospitium bij Schiphol. Na enkele maanden diende het hoger beroep voor het Hof in Amsterdam. Ezzat werd nu wel schuldig bevonden en kreeg tien jaar celstraf. Maar het was te laat. De moordenaar van Karin Maarleveld was de dans ontsprongen en was kort voor de veroordeling als illegaal vreemdeling het land uitgezet: overheidsinstellingen die langs elkaar heen werken.
Nu hebben we dus een brief en een videoband bij de post, waaruit we kunnen opmaken waar deze Achmed Ezzat zich schuilhoudt: in een restaurantje van zijn moeder in Hurghada. Hem opsporen kan wel eens een mooie reportage opleveren. Zijn straf uitzitten zal hij niet, want Egypte en Nederland kennen geen wederzijds uitleveringsverdrag. Maar hem confronteren en hem de uiteindelijke veroordeling tot tien jaar cel overhandigen kan tenminste nog íéts van genoegdoening bij de nabestaanden van Karin Maarleveld opleveren.
Omdat de man op de video van de toerist bij nader inzien wel–79 –
BW_Achter de schermen.indd 79
18-02-2008 11:41:52
iswaar lijkt op Ezzat, maar veel dikker oogt, willen we eerst nog wat zekerheid inbouwen. Samen met een cameraman en een tas vol verborgen opnameapparatuur ga ik een weekje naar Hurghada. We zullen de toerist uithangen en in het plaatselijke uitgaansleven – en uiteraard in het vermeende restaurantje van Ezzats moeder – onze ogen de kost geven. Hurghada is niet veel meer dan een rommelig woestijnstadje, waar overal en nergens toeristenhotels uit de grond worden gestampt. Cameraman Boyd en ik checken in bij ons hotel en wandelen het kleine centrum in. Het is winter en aangenaam weer: een graadje of 25. We lopen om te beginnen naar het restaurantje. Binnen enkele minuten zien we de man van de video. Hij hoort inderdaad bij dit restaurant, maar het is zeker niet Achmed Ezzat. We bestellen een drankje en knopen een kletspraatje aan met de barman. Het is erg rustig en hij begint honderduit te vertellen. Als hij vraagt of het mijn eerste keer in Egypte is, verzin ik dat ik hier onbekend ben, maar dat mijn zus me naar dit restaurant had gestuurd, omdat ze een affaire heeft gehad met een zekere Achmed Ezzat. De smoes blijkt een schot in de roos. De bar-keeper lacht hartelijk. ‘Ja, Achmed, dat is de zoon van de eigenares. Hij versiert iedere week wel een stel toeristen.’ Ezzat blijkt uit het verdere relaas de plaatselijke playboy te zijn.
‘Is hij er ook?’ vraag ik zo nonchalant mogelijk. ‘Nee, hij zit in militaire dienst en is gelegerd in Alexandrië,’ zegt de barkeeper. Alexandrië, dat is de andere kant van het land… Onze trip is voor niets geweest. En dat weten we al na een uur! Maar we moeten nog een week. Dus gaan we, gewapend met de verborgen camera, links en rechts informatie over hem inwinnen. Wie weet komt het ooit toch nog tot een reportage. In de plaatselijke kroegen, in wat restaurantjes en ook bij de joviale barkeeper van het restaurant van Ezzats moeder krijgen we veel te horen. De in Amsterdam als junk bekendstaande moordenaar blijkt de zoon te zijn van de
– 80 –
BW_Achter de schermen.indd 80
18-02-2008 11:41:52
adviseur van voormalig president Sadat. Zijn moeder is Britse, vandaar die blauwe ogen, en zijn familie is uitermate welgesteld. Iedereen in Hurghada lijkt Achmed te kennen. Zelfs de eerste de beste taxichauffeur heeft hele verhalen over die steenrijke charmeur die alle vrouwen weet in te palmen. Maar er zijn ook andere verhalen. We horen bijvoorbeeld dat Achmed zich schuldig zou hebben gemaakt aan lijkenpikkerij toen hij met een stel vrienden eens een gezonken schip vol bedevaartgangers naar Mekka vlak voor de kust had geplunderd.
Leuke weetjes allemaal natuurlijk, maar zonder hemzelf te vinden, is er geen reportage. Na een weekje in de zon liggen (er zijn vervelender klussen…) gaan we weer naar Nederland. De zaak belandt op de plank, zoals dat heet.
Toch laat het ons niet los, en iedere keer dat ik even tijd heb, doe ik links en rechts een poging om te achterhalen waar Ezzat is. In Hurghada hadden we een medewerker van een reisbureau in vertrouwen genomen die ons zou waarschuwen als hij weer opdook en via via kom ik na een klein jaar achter het adres van Achmeds ouderlijke woning in Cairo. Een collega binnen ons bedrijf heeft een kennis in Egypte en hij blijkt bereid een paar maal langs het adres in Cairo te fietsen. De man rapporteert na een week dat hij inderdaad mensen in de woning heeft gezien, onder wie mogelijk de moordenaar met de blauwe ogen.
Voor de tweede maal wagen we de sprong. Deze keer gaat Peter ook mee. Het is precies een jaar na de eerste trip, januari 1998. Om halfdrie ’s nachts landen we op het vliegveld van Cairo, een miljoenenstad die zich het best laat omschrijven als een indrukwekkende puinhoop, waar net zoveel mensen op een kluitje wonen als in heel Nederland. Waarin een wereldstad als Cairo dan toch heel klein kan zijn, blijkt als we het vliegveld af rijden. Voor de slagbomen van deze internationale luchthaven staat een klein wit-rood geverfd wachthuisje met een geüniformeerde man erin. Het is drie uur ’s nachts
– 81 –
BW_Achter de schermen.indd 81
18-02-2008 11:41:52
en we moeten om beurten uitstappen om in een schoolschriftje met een potlood onze naam en adres in Nederland op te schrijven. Daarna mogen we verder. Snelwegen met hoge fly-overs leiden ons naar het centrum van Cairo, een stad vol tegenstellingen. Terwijl naast de weg mensen in krotten op begraafplaatsen wonen, staan op dit nachtelijk uur schoonmakers met mondkapjes voor de snelweg te vegen. We checken in bij een Golden Tulip-hotel, waar – het is zeker halfvier en zondagmorgen – een schilder om de schilderijtjes heen een binnenmuur aan het witten is. Naast het hotel is een kapper waar een moeder met haar kind van nog geen tien jaar zit te wachten om geknipt te worden. Welkom in een totaal andere wereld. We gaan snel naar bed en de volgende dag zullen we voorzichtig poolshoogte gaan nemen bij de ouderlijke woning van ons doelwit. Zou Achmed Ezzat thuis zijn?
De woning is gelegen in de wijk Dokki op het eiland Zamalek, midden in de rivier de Nijl, die Cairo doorsnijdt. Dokki is een chique buurt waar de meeste ambassades gevestigd zijn. Het past dus helemaal in het plaatje van een rijke familie. We rijden er tweemaal langs en zien op straat iemand die op Ezzat lijkt: een vrolijk dansende man in een groepje feestvierders. Het is Suikerfeest, dat direct na de vastenperiode ramadan wordt gevierd. Overal in de stad is vrolijkheid. De moslimvariant van carnaval, als het ware. Maar bij nader inzien is de blije feestvierder niet de man die we zoeken.
De woning lijkt bewoond. Peter en ik hangen onze verborgen zenders en een verborgen camera om en bellen aan bij het huis. De teleurstelling is groot. Een wat oudere man doet open en ontvangt ons weliswaar hartelijk. ‘Jullie zoeken de familie Ezzat?
Nee, die is met de feestdagen een lang weekeindje naar Hurghada vertrokken. Ik pas alleen op hun huis,’ zegt de man. ‘Ze zijn nog zeker een dag of vier weg.’ Hurghada! Daar was ik een jaar eerder ook al eens tevergeefs geweest.
– 82 –
BW_Achter de schermen.indd 82
18-02-2008 11:41:52
Onze vlucht terug is al over twee dagen, dus wachten is geen optie. We hadden de reis zo krap geboekt omdat we ervan uitgingen dat het met een enkel bezoekje aan een ons immers bekend adres in de hoofdstad snel klaar zou zijn. ‘Zal ik de familie even voor u bellen?’ stelt de man voor. ‘Nee, dat hoeft niet,’ zeggen Peter en ik in koor. We willen natuurlijk niet dat Ezzat gealarmeerd wordt. Teleurgesteld druipen we af. Wat nu?
Een vlucht naar Hurghada boeken is lastig met de drukte van het Suikerfeest. Bovendien hebben we nog maar twee dagen voor ons vliegtuig terug naar Nederland klaarstaat. Al heel snel komen we tot de conclusie dat er maar één optie is: over de weg. We charteren een taxi. We zullen deze keer alles op alles zetten om Ahmed Ezzat te vinden. Tweemaal onverrichter zake vanuit Egypte terug naar Nederland vliegen is natuurlijk niet te verkopen. We moeten meer dan 600 kilometer dwars door de woestijn. Het wordt een lange, maar ook indrukwekkende rit door de dorre Eastern Desert. Aan het einde van de dag komen we aan en checken in bij het Hilton Hotel. Na het eten gaan we direct naar restaurant El Sakia, het tentje van Ahmeds moeder. Zouden we hem nu dan eindelijk te spreken krijgen?
We wandelen langs de rommelige boulevard en passeren hotel Effiel, kennelijk Egyptisch voor Eiffel, leiden we af aan de replica van de Parijse toren op het dak. Voor de ingang van El Sakia checkt cameraman Joep nog snel even of al onze verborgen apparatuur loopt. Het zijn momenten dat je hart in je keel klopt. Dit is onze laatste kans. De aanwezigheid van Ezzat bepaalt of we wel of niet een reportage hebben, of we wel of niet voor niks twee keer naar Egypte zijn gereisd, en of we wel of niet een probleem hebben in ons uitzendschema natuurlijk. Verzin maar eens even een ander onderwerp op zeer korte termijn.
Met bonkend hart gaan we naar binnen. Er is bijna niemand. We kijken even rond en ik stap op de barkeeper af. ‘We zoeken Ahmed Ezzat. Is hij er?’
– 83 –
BW_Achter de schermen.indd 83
18-02-2008 11:41:52
‘Nee, maar ik zal zijn broer even halen,’ antwoordt de jongen. Dag, uitzending! De moed zinkt ons in de schoenen. Peter en ik kijken elkaar veelzeggend aan. Dit is zwaar klote. Achmeds broer wenkt ons plaats te nemen. Het is dezelfde man die de oplettende toerist had gefilmd De broer blijkt een vriendelijke man te zijn. Hij legt uit dat Achmed een beetje het zwarte schaap van de familie is en dat het maar goed is dat hij nu in militaire dienst zit, zodat hij eens streng kan worden aangepakt. De broer weet ook dat Achmed in Nederland problemen heeft gehad met drugs en met justitie. Maar het blijkt dat men hier niet op de hoogte is van Achmeds veroordeling. De familie – van wie alleen de moeder ook hier in Hurghada woont – denkt dat hij is vrijgesproken. Logisch, want Achmed is immers na een aanvankelijke vrijspraak en voor zijn uiteindelijke veroordeling door het gerechtshof als illegale vreemdeling Nederland uitgezet. Maar dus niet omdat hij onschuldig is!
Na een uurtje nemen we afscheid. De vriendelijke broer stelt voor dat we morgen even terugkomen, zodat we de moeder nog even kunnen spreken. Het heeft eigenlijk geen zin meer, maar we stemmen toch in. We willen uiterlijk om één uur ’s middags beginnen aan de terugreis naar Cairo, om ons daar nog even op te frissen en een beetje te slapen. Onze vlucht vertrekt heel vroeg in de daaropvolgende morgen.
’s Avonds in het hotel in Hurghada overleggen Peter en ik wat we aan moeten met de teleurstellingen. Misschien moeten we een reportage maken waarin we laten zien hoe ongrijpbaar de moordenaar van Karin Maarleveld is, oppert Peter. Laten zien dus hoe we al twee jaar tevergeefs jacht op hem maken. We beseffen maar al te goed dat het een noodgreep is, een zwaktebod om de boel nog enigszins te redden.
Voor de derde keer in twee dagen hangen we de volgende morgen in het hotel plichtsgetrouw onze verborgen camera en onze verborgen zenders om. Cameraman Joep zal – net als gisteravond
– 84 –
BW_Achter de schermen.indd 84
18-02-2008 11:41:53
bij de broer overigens – gewoon met ons meewandelen. Hij draagt een kleine consumenten-dv-camera losjes in zijn hand, maar laat die wel gewoon – onopvallend – draaien. Met een beetje tegenzin lopen we nogmaals restaurant El Sakia binnen.
Achmeds moeder ontvangt ons argwanend. Ze laat cola komen en probeert uit te vinden wat we allemaal weten van haar zoon. Ondertussen geeft ze er – net als Achmeds broer – blijk van dat haar zoon nooit heeft willen deugen. Maar een moord? Dat kan ze niet geloven. ‘Hij is toch gewoon naar Egypte gestuurd? Dat doet justitie toch niet als iemand verdacht wordt van moord?’ We doen ons best uit te leggen hoe het zit.
Al pratend ontdooit de vrouw en krijg ik opeens – door de manier waarop ze over haar zoon praat – het vreemde gevoel dat Achmed helemaal niet in Alexandrië is. Dat men op de een of andere manier ruim van tevoren van onze komst en onze bedoelingen op de hoogte is gesteld en dat men Achmed van ons wil afschermen. Brutaal probeer ik het: ‘Waar is Achmed nu?’
‘Hij is hier, wacht maar even. Ik zal hem voor jullie halen,’ zegt ze, terwijl ze opstaat en wegloopt.
Peter, Joep en ik kijken elkaar met een blik vol ongeloof aan. Het zal toch niet waar zijn…?
En daar is hij dan. Achmed Ezzat, de Egyptenaar met de staalblauwe ogen, naast zijn moeder. Hij geeft ons een slap handje en gaat precies midden in het shot van onze verborgen camera zitten. Joep zet zijn toeristencamera draaiend en wel op tafel, recht op Achmeds gezicht gericht.
Er volgt een boeiend gesprek van een minuut of twintig waarin Achmed alle betrokkenheid ontkent, maar waarbij zijn moeder steeds meer de indruk krijgt dat haar zoon liegt. Uiteindelijk overhandigt Peter hem de definitieve veroordeling, het arrest, van het Hof in Amsterdam. Ezzat neemt het in ontvangst. Het is het enige wat we kunnen doen. Uitleveren zal Egypte hem niet: er
– 85 –
BW_Achter de schermen.indd 85
18-02-2008 11:41:53
bestaat geen verdrag met Nederland. Maar we hebben waar we voor gekomen waren.
Dan staat de man die Karin Maarleveld drie jaar eerder om het leven bracht op en kijkt recht in Joeps camera. Hij heeft steeds gedaan of hij Peter niet kende, maar zegt nu terwijl hij in de lens wijst. ‘Succes met jullie uitzending. Ik hoop voor jullie dat alles er goed op staat.’ Dan draait hij zich om en loopt samen met zijn moeder weg. Al die tijd, misschien wel sinds mijn bezoek een jaar eerder, heeft hij dus geweten dat we achter hem aan zaten. Het is vijf voor een. Precies volgens planning rijden we door de eindeloze woestijn terug naar Cairo. Maar met een heel ander gevoel dan we gisteravond durfden te vermoeden. We hebben goud!
Die avond trakteren we onszelf op een bezoekje aan de beroemde piramides van Gizeh, aan de rand van de stad. Er is een lichtshow en terwijl de stem die me doet denken aan die van James Earl Jones, geschiedkundige uitleg geeft bij de beelden die op de drie piramiden worden geprojecteerd, gaan we in onze gedachten nog eenmaal terug naar Hurghada. Ezzat – het zwarte schaap van de familie – heeft vanavond thuis bij zijn moeder en zijn broer heel wat uit te leggen.
Opname met de verborgen camera van
Achmed Ezzat en zijn moeder bij hun
restaurantje in Egypte.
– 86 –
BW_Achter de schermen.indd 86
18-02-2008 11:41:53
Familie overtuigd van onschuld
Het is bijna een wetmatigheid: familie van een verdachte gelooft blind in diens onschuld. Al liggen de bewijzen huizenhoog opgetast, ze willen er niet aan. ‘Onze zoon zou zoiets nooit doen,’ hoor je dan steevast. Met grote regelmaat krijgen wij op de redactie verzoeken binnen van dergelijke goedgelovige vaders en moeders. Aan ons dan vaak de lastige taak om zo tactisch mogelijk uit te leggen dat ze moeten berusten in de schuld van hun oogappel.
Het is juist de toevoeging ‘onze zoon zou zoiets nooit doen’
die bij ons inmiddels direct argwaan wekt. Je ziet dat ook bij zelfmoorden, waarbij de familie tot het uiterste volhoudt dat hun kind slachtoffer is van een moord. ‘Hij was helemaal niet depressief, hij zou zoiets nooit doen.’
Rene K. uit het Gooi is zo’n voorbeeld. Zijn vader bestookte onze redactie enige tijd met e-mails en telefoontjes. Rene werd verdacht van de verkrachting van een meisje. Het zou zijn gebeurd in het holst van de nacht in een boerenschuur in de buurt. Het slachtoffer zou een fantast zijn die Rene erbij wil lappen, en nu zat Rene vast en was hij de roddel van het dorp. Of wij niet eens in de zaak wilden duiken.
Toen ook hier pa mij verzekerde dat Rene ‘zoiets nooit zou doen’, omdat hij vaste verkering heeft, stelde ik de getergde vader met een bang voorgevoel een paar vragen. ‘Waarom is hij dan gearresteerd? Zijn er sporen gevonden?’
‘Ja, volgens justitie wel,’ begon de vader. Er zou wel iets zijn
– 87 –
BW_Achter de schermen.indd 87
18-02-2008 11:41:53
aangetroffen, maar de kans dat dat van een ander afkomstig was, was reuzegroot, verzekerde de vader. Dat ‘iets’ bleek een dnaspoor te zijn. Je ziet het erg vaak in strafzaken: bij dna-materiaal wordt er altijd een kansberekening gemaakt naar de vraag wat de mogelijkheid is dat het gevonden materiaal van een ander is dan de verdachte. dna is weliswaar uniek, maar niet ieder spoor is volledig en dan moet je de theoretische optie openlaten dat er een ander ergens op de wereld rondloopt met een vrijwel gelijk dna-profiel dat één op één overeenkomt met het gevonden, onvolledige spoor van de verdachte. Je krijgt dan kansen van 1 op 100.000 tot 1 op 1.000.000.000 dat het spoor van iemand anders is. Aan die minieme kans dat het niet Rene was, klampte zijn vader zich vast, totaal geen oog hebbend voor het gegeven dat Rene direct aan het slachtoffer was gelinkt, wat natuurlijk niet geldt voor iemand in Maastricht of Parijs of Tokyo, die heel toevallig over bijna identiek dna beschikt.
Verder vragen leverde vervolgens op dat de plaats delict een boerenschuur was die door Rene was gehuurd. Hij kende de plek dus als geen ander. Bovendien leerde navraag bij Rene’s advocaat dat het gevonden spoor een zogenoemd mengprofiel betrof. Het ging om dna van het slachtoffer dat vermengd was met dna van Rene zelf en het was bij hem op zijn lichaam aangetroffen. De zaak is zo klaar als een klontje: Rene lijkt terecht gearresteerd en hij zal hoogstwaarschijnlijk worden veroordeeld. Maar hoe vertel je het die goedgelovige vader? Ik heb het een aantal maal geprobeerd, maar tevergeefs. Ik werd al snel iemand die ten onrechte justitie en de politie liep te verdedigen. Hij zou zijn heil elders zoeken. We hebben er nooit meer iets van vernomen.
– 88 –
BW_Achter de schermen.indd 88
18-02-2008 11:41:53
Ja, wij worden soms bedreigd
‘Worden jullie vaak bedreigd?’ is zo’n beetje de meest gestelde vraag aan Peter en aan de rest van de redactie van ons programma. Ik weet eerlijk gezegd nooit zo goed wat ik daar nu iedere keer op moet antwoorden. Als je ‘nee’ zegt, dan zie je toch enige teleurstelling op het gezicht van de vrager. En een simpel ‘nee’ doet bovendien de waarheid enigszins geweld aan.
We worden inderdaad wel eens bedreigd, maar in de regel valt het eigenlijk wel mee. Men denkt dat we vooral erg veel risico lopen bij confrontaties van verdachten, met name in woonwagenkampen. Maar degene die voor het oog van onze camera volkomen onverwacht ontmaskerd wordt, is meestal te verbouwereerd om iets te doen en is bovendien vaak behoorlijk geïmponeerd door de camera die op korte afstand alles vastlegt. Bovendien is Peter natuurlijk niet alleen. Buiten beeld staat ook nog een aantal mensen, van het geluid, de productie of de redactie. Dus het is voor de geconfronteerde vaak een hele kermis, zo’n ontmaskering. En dat weerhoudt mensen ervan om te gaan vechten, blijkt in de praktijk.
Toch is het tweemaal bijna misgegaan waar ik bij was. De eerste keer werd ik persoonlijk bedreigd door familie van een oplichter die door ons was geconfronteerd met zijn praktijken. Het ging om Jan van W. uit Nijmegen.
Een jaartje ervoor hadden we op de redactie informatie binnengekregen dat deze Van W. de kluit aan het belazeren was
– 89 –
BW_Achter de schermen.indd 89
18-02-2008 11:41:53
met een nepfirma. De handigerd had een zwerver van de straat geplukt en was met hem naar de plaatselijke Kamer van Koophandel gegaan. Daar werd de arme sloeber tegen vergoeding van vijftig euro directeur van een bedrijfje. Vervolgens was het exit voor de zwerver en had Jan van W. vrij spel om anoniem enorme bestellingen te plaatsen bij toeleveranciers. Hiervoor huurde Van W. achter een boerderij een oude schuur, richtte er een provisorisch kantoortje in en liet talloze goederen bezorgen, met name forse partijen computers. Hij kocht die uitsluitend op rekening en bedong bij iedere levering een betalingstermijn van ongeveer een maand.
Van W. bleek een bij de politie bekende oplichter te zijn. Ons vermoeden was dat de man ook nu nooit zou betalen voor de geleverde spullen. Tegen de tijd dat de betalingstermijnen verstreken, zou de oplichter alle spullen allang tegen dumpprijzen hebben doorverkocht en was hijzelf met die opbrengst verdwenen, was het voorgevoel. Schuldeisers zouden dan uiteindelijk uitkomen bij de zwerver op wiens naam de firma stond. Maar die had uiteraard geen idee wat de identiteit was van de man die hem voor vijftig euro bij de Kamer van Koophandel directeur had gemaakt. Precies zoals we dachten, gebeurde ook. Alleen het met de noorderzon en met een flinke buit vertrekken was er, dankzij ons toedoen, niet bij voor Jan van W.
Vermomd als pseudoleverancier van computers lukte het ons om hem, twee handlangers en zijn hele handeltje met onze verborgen camera’s te filmen. Nadat we feilloos hadden ontrafeld welke zwerver er was misbruikt en hoe Van W. en consorten onder een nieuwe naam alweer ergens anders een nieuwe nepfirma aan het opzetten waren, stapte Peter op hem af.
Van W. reageerde furieus, maar voelde al wel dat hij niets kon ontkennen en probeerde Peter al lopend door een woonwijk van zich af te schudden. Het leverde komische televisie op van een steeds verder in het nauw gedreven oplichter die via steegjes en
– 90 –
BW_Achter de schermen.indd 90
18-02-2008 11:41:53
woonerven aan de confronterende vragen van Peter wilde ontsnappen. Hij werd diezelfde dag gearresteerd en de politie startte een onderzoek met als resultaat dat Van W. voor de rechtbank moest verschijnen.
Op de dag van de rechtszaak in Arnhem nam ik plaats op de perstribune. Peter zelf was verhinderd en dat was erg jammer. Peter fungeert namelijk altijd als een handige bliksemafleider als het gaat om face-to-faceconfrontaties met dit soort lieden. Bij zijn afwezigheid was ik opeens gepromoveerd tot ‘het gezicht’ van het programma en dat heb ik die dag geweten.
Wij allen werden namelijk nauwlettend in de gaten gehouden door de nogal onfrisse familie van Van W., die met veel bombarie had plaatsgenomen op de publieke tribune. Een paar boze blikken kan ik nog wel begrijpen. Maar toen op een gegeven moment een onguur uitziende neef of broer het bekende halsafsnijdersgebaar naar me begon te maken, moest ik wel even slikken. Na een uurtje of wat besloot de rechter tot een schorsing, een korte pauze dus. Iedereen mag dan even de benen strekken en een kop koffie op de gang uit de automaat halen. Zo ook ik… en die halsafsnijders. En inderdaad, bij de koffieautomaat kwam de onafwendbare ontmoeting in persoon. ‘Jij bent hier misschien lopend binnengekomen, maar ik verzeker je: je gaat hier kruipend weer vandaan,’ beet een van hen me toe. En zo volgden nog wat vrij serieuze dreigementen.
Tja, wat doe je dan? Stoer en onverschrokken als strijder voor de goede zaak met opgeheven hoofd de rechtszaal weer in en daarna rustig naar buiten wandelen, waar ze je opwachten? Of toch maar even de suppoost van de rechtbank waarschuwen?
Ik deed dat laatste. Tijdens het vervolg van de zitting werd ik met een smoesje weggeroepen. Als een volwaardig acteur gebaarde ik dat ik wel heel even weg kon, om bij de familie niet de indruk te wekken dat ik bezig was met een voorgekookt ontsnappingsplan. Eenmaal buiten de rechtszaal werd ik keurig door
– 91 –
BW_Achter de schermen.indd 91
18-02-2008 11:41:53
twee rechtbankmedewerkers ongezien naar mijn auto geëscorteerd. Eind goed, al goed. De tweede bedreiging was ernstiger van aard. Peter en ik waren dit keer samen op pad en niemand minder dan een stel tot de tanden toe bewapende Hells Angels had het op ons voorzien. We hadden een stake out bij een flatgebouw in het Brabantse Budel. Het was een doordeweekse avond en ons plan was een informeel, niet-opgenomen gesprek met een ex-vriendin van de beruchte Louis H.
H. is een voormalige Hells Angel, die op dat moment verdacht werd van een drievoudige moord in Amsterdam. Hij zou bijna achttien jaar eerder zijn toenmalige vriendin Corina Bolhaar en haar twee kinderen hebben omgebracht. Destijds was hij ook al verdachte geweest, maar moest de politie hem wegens gebrek aan bewijs laten gaan. Wij ondernamen nu een ultieme poging om de zaak vóór de verjaring op te lossen en stuitten daarbij op nieuw bewijsmateriaal. Dankzij de getuigenis van weer een andere vriendin (tegen wie Louis H. loslippig was geweest over zijn daden) is hij uiteindelijk tot levenslang veroordeeld. Maar nu waren we nog volop bezig met onze research en op zoek naar mogelijke getuigen uit de omgeving van de verdachte. Een van hen was een vrouw met wie hij jaren na de moorden een zoontje had gekregen, en met wie het inmiddels uit was. We wilden haar graag spreken en hadden aangebeld bij haar flat in Budel. Ze was niet thuis, dus wachtten we maar wat in Peters auto voor de deur. Ze had immers een jong kind en zou dus waarschijnlijk in de loop van de avond wel thuiskomen, dachten wij. Na een uurtje trouw de voordeur in de gaten houden opperde Peter om even wat te drinken in een plaatselijke bar en in de loop van de avond nogmaals langs te gaan. We waren een beetje murw van het stilzitten.
Zoals verwacht werden we in de plaatselijke uitspanning door
– 92 –
BW_Achter de schermen.indd 92
18-02-2008 11:41:53
de eigenaar en een paar klanten ondervraagd over onze bedoelingen in het dorp. Zo gaat dat als je met Peter in de provincie bent. Peter legde uit wie we wilden spreken, en de barman bleek de dame te kennen. ‘Pas maar op,’ waarschuwde hij ons half serieus,
‘die vrouw heeft een relatie met een Hells Angel.’ De sfeer was gemoedelijk en ik grapte terug: ‘Nou en? ’t Is dus een watje.’ De man keek me daarop ernstiger aan en vervolgde: ‘Dat zou ik maar niet te hard roepen, want ze heeft een heleboel Hells Angels-vrienden.’
Ik werd een beetje overmoedig en reageerde met: ‘Ha ha, een heleboel watjes bij elkaar dus!’
Een misrekening van jewelste, die ons bijna een ziekenhuisopname, en misschien wel ernstiger, heeft gekost. Wat wij niet wisten, was dat de kroegbaas zelf nogal dik was met de Angels. En dat hij direct na ons vertrek zijn vrienden inseinde. Dus daar stonden we dan, argeloos en onwetend van een horde woedende Hells Angels in aantocht, voor de tweede keer die avond te posten voor de woning van de dame in kwestie. Ze was er nog steeds niet en Peter en ik besloten daarom maar een rondje om het flatgebouw te lopen. We zaten – en dat was onze redding – net een minuut weer in Peters auto toen plotseling twee auto’s met piepende banden op een parallelweg een meter of tien naast ons tot stilstand kwamen. Voor we ons goed en wel realiseerden wat er aan de hand was, zwaaiden de portieren open en stormden er zeker acht mannen bewapend met kettingen en stenen op ons af. ‘Wegwezen!’ schreeuwde ik in paniek. Peter startte direct en reed er vol gas vandoor. Op het allerlaatste nippertje. Een stuk betonijzer raakte Peters auto en toen de mannen merkten dat we ze te snel af waren, doken ze in hun auto’s en zetten de achtervolging in. Erg fijn dat Peter een nogal snelle bmw heeft, want na een korte, wilde tocht hadden we de Hells Angels van ons afgeschud.
Nuchter als-ie is, zei Peter na een paar straten: ‘Ik ga even stoppen om te kijken wat de schade is, Kees.’ Dat kon ik hem gelukkig
– 93 –
BW_Achter de schermen.indd 93
18-02-2008 11:41:53
uit zijn hoofd praten ‘Nee! Schiet op, naar de snelweg!’ riep ik, nog steeds in behoorlijke staat van paniek. En dat deed hij gelukkig. De schade aan Peters auto liep in de duizenden euro’s…
Pas later, toen we aangifte hadden gedaan en de tegenpartij een verklaring had afgelegd, bleek dat de werkelijke reden van de woedeaanval van de Hells Angels mijn oerstomme, overmoedige opmerking was geweest dat het ‘allemaal watjes’ zijn.
– 94 –
BW_Achter de schermen.indd 94
18-02-2008 11:41:53
Niet-roker van het jaar betrapt
In de tijd dat Peter nog koffie dronk, was hij al een behoorlijke gezondheidsfreak. Drugs zal hij zeker nooit gebruiken, maar roken is voor hem wel het allergrootste taboe. Peter heeft totaal geen begrip voor alle argumenten die rokers aanvoeren om het wel te doen. Hij begrijpt überhaupt niet dat roken wordt toegestaan en is geaccepteerd in onze samenleving. Om zijn antirookargumenten kracht bij te zetten, vertelt hij graag een aardige zelfbedachte vergelijking. ‘Stel: ik ontwikkel een heel erg lekker snoepje. Nou ja, lekker, je moet het wel even leren eten, want in het begin ga je er bijna van over je nek. Maar na een paar weekjes iedere dag doorzetten, wordt het vanzelf smakelijk,’
begint hij zijn betoog.
‘Dat snoepje is echter niet alleen erg lekker,’ vervolgt Peter,
‘als je er eenmaal aan begint, kun je er niet meer mee stoppen. Je moet er iedere dag wel een heel rolletje van opeten. Maar nu komt het grootste nadeel van het snoepje,’ aldus Peter. ‘Je krijgt er ook kanker van. Niet direct, maar na een aantal jaren. Het is zelfs de grootste veroorzaker van keelkanker, zo stellen medici onomstotelijk vast.’
Zichtbaar ingenomen met deze vergelijking besluit Peter dan steevast met: ‘Denk je dat de Nederlandse overheid zo’n snoepje op de markt zou toelaten? Nee, natuurlijk niet! De kranten zouden er bol van staan en er schande van spreken.’
Hiermee is volgens hem de krankzinnigheid van het alom geaccepteerde roken, waar de overheid zelfs miljoenen aan accijns
– 95 –
BW_Achter de schermen.indd 95
18-02-2008 11:41:53
aan verdient, aangetoond. En zo werd Peter, in de tweede helft van de jaren negentig, door het Astma Fonds, de Hartstichting, de Kankerbestrijding en de Stivoro uitgeroepen tot ‘niet-roker van het jaar’. Een mooie titel, maar ook eentje waardoor hij een keer in een behoorlijk lastig parket werd gebracht. We waren datzelfde jaar op reportage in een Arabisch land. Na afloop van alle inspanningen is het altijd een goede gewoonte om even lekker in een lokale uitspanning te relaxen. De plaatselijke souk bood een ruime keuze aan restaurantjes, barretjes en eethuisjes. We gingen naar een typisch Arabisch theehuis. Met een lekker theetje namen we plaats achter in de zaak in een soort nis. Er waren uitsluitend Arabieren. Geen toerist in de wijde omgeving te bekennen. Cameraman Joep en ik kregen na een poosje zin in een waterpijp. De ober zette er eentje voor ons neer, deed er appeltabak in en plaatste een gloeiend kooltje in het stenen trechtertje. Om beurten namen we teugen van de zoete rook en in het paarse glas borrelde het water. Voor de lol hield ik niet-roker van het jaar Peter het mondstuk voor. Hij keek even een beetje argwanend, maar pakte tot mijn verbazing het ding toch aan. Met een ferme trek vulde hij zijn brandschone longen voor het eerst van zijn leven met rook. Hij hoestte een beetje, maar maakte desondanks aanstalten voor nog een trek.
‘Hé, kijk nou, daar zit Peter R. de Vries te roken,’ klonk het plotseling in koor vanachter een gordijn dat opzij werd geschoven. Betrapt! Twee opgetogen Nederlandse toeristen stapten pontificaal ons nisje binnen en kwamen er onuitgenodigd gezellig bij zitten.
Peter heeft dat tweede trekje nooit meer genomen en heeft inmiddels naast het roken ook de koffie, en later zelfs de thee, afgezworen.
– 96 –
BW_Achter de schermen.indd 96
18-02-2008 11:41:54