Hoofdstuk 1 Gevolgtrekkingen

Sherlock Holmes pakte zijn flesje van de hoek van de schoorsteenmantel en nam zijn injectiespuit uit het marokijnlederen kistje. Met zijn lange, witte, nerveuze vingers zette hij de verfijnde naald aan en rolde hij zijn linkermouw op. Zijn ogen bleven eerst enige tijd op de pezige onderarm en pols rusten, die bespikkeld waren met ontelbare littekens en spuit-plekken. Ten slotte duwde hij de scherpe punt erin, drukte de piepkleine zuiger naar beneden en zakte met een lange zucht van voldoening weg in de met velours beklede leunstoel.
Al vele maanden was ik drie keer per dag getuige van dit optreden, maar ik was er nog steeds niet aan gewend. Integendeel, het dagelijks aanschouwen ervan irriteerde mij steeds meer en 's nachts plaagde mijn geweten mij dat het me aan moed ontbrak te protesteren. Telkens weer nam ik me voor het onderwerp ter sprake te brengen, maar de koele, nonchalante manier van doen van mijn partner maakte hem de laatste persoon bij wie je je zoiets veroorlooft. Zijn geweldige gaven, zijn meesterlijke handelswijzen en mijn ervaring met zijn vele buitengewone kwaliteiten maakten me verlegen en weerhielden me ervan tegen hem in te gaan.
En of het nu aan de Beaune lag die ik bij de lunch had gedronken of aan de bijkomende ergernis als gevolg van de buitengewone opzettelijkheid van zijn manier van doen -die middag kon ik me plotseling niet langer inhouden.
'En wat is het vandaag, ' vroeg ik, 'morfine of cocaine?'
Traag keek hij op vanuit het opengeslagen oude boek in Gotisch schrift.
'Het is cocaine, ' zei hij, 'zeven procent oplossing. Wil je het misschien eens proberen?'
'Nee, dankjewel, ' antwoordde ik bits. 'Mijn gestel is nog niet bekomen van de Afghaanse campagne. Ik kan het me niet veroorloven het extra te belasten. '
Hij glimlachte om mijn felheid. 'Misschien heb je gelijk, Watson, ' zei hij. 'Ik veronderstel dat het een slechte invloed heeft op het lichaam. Maar ik vind dat het de geest zo transcendentaal stimuleert en verheldert dat ik de bijwerkingen voor lief neem. '
'Maar denk eens na!' zei ik ernstig. 'Overweeg de risico's! Je hersenen zijn, zoals je zelf al zegt, misschien geprikkeld en opgewonden, maar dat is een onnatuurlijk en ziekelijk proces. Het gaat gepaard met toenemende weefselverandering en laat op zijn minst een permanente zwakte achter. En je weet zelf ook hoe somber je ervan wordt. Dat is het toch zeker niet waard? Waarom zou je het risico nemen jouw buitengewone gaven kwijt te raken voor een pleziertje van voorbijgaande aard? Vergeet niet dat ik behalve als kameraad ook als medicus praat, die tot op zekere hoogte verantwoordelijk is voor jouw gestel. '
Hij leek niet beledigd te zijn. Integendeel, hij zette zijn vingertoppen tegen elkaar en leunde met zijn ellebogen op de stoelleuningen, zoals iemand die geniet van een goed gesprek
'Mijn geest, ' zei hij, 'rebelleert als het stagneert. Geef me problemen, geef me werk, geef me het moeilijkste cryptogram of de ingewikkeldste analyse en ik ben in mijn element. Dan kan ik het zonder kunstmatige, opwekkende middelen stellen. Maar ik verafschuw de saaie routine van het bestaan. Ik smacht naar geestelijke verheffing. Daarom heb ik mijn eigen vak gekozen, of liever gezegd gecreeerd, want ik ben de enige ter wereld. '
'De enige onofficiele detective?' vroeg ik met opgetrokken wenkbrauwen.
'De enige onofficiele adviserende detective, ' antwoordde hij. 'Ik ben de laatste en hoogste appelrechter in speurwerk.
Als het Gregson, of Lestrade, of Athelney Jones de pet te boven gaat, wat voor hen trouwens gebruikelijk is, wordt de zaak mij voorgelegd. Ik onderzoek de informatie als een expert en spreek het advies van een deskundige uit. Ik behaal geen eer aan zulke zaken. Mijn naam prijkt in geen enkele krant. Het werk zelf, het genoegen dat ik eraan beleef mijn bijzondere gaven te kunnen gebruiken, is voor mij de mooiste beloning. Maar je hebt zelf ook ervaring met mijn werkmethoden opgedaan in de zaak van Jefferson Hope. '
'Jazeker, ' zei ik hartelijk. 'Nog nooit was ik zo door iets getroffen. Ik heb het zelfs in een kort artikel verwerkt dat de nogal fantastische titel 'Een studie in rood' heeft. '
Hij schudde verdrietig het hoofd.
'Ik heb het vluchtig doorgelezen, ' zei hij. 'En om eerlijk te zijn, ik kan je er niet mee feliciteren. Speurwerk is een exacte wetenschap, of dat zou het moeten zijn, en moet op dezelfde nuchtere manier en zonder emotie worden behandeld. Jij hebt getracht er een zweem van romantiek over te leggen, wat vrijwel hetzelfde effect geeft als een liefdesverhaal in het vijfde postulaat van Euclides. '
'Maar er was wel sprake van romantiek, ' protesteerde ik. 'Ik kon de feiten niet veranderen. '
'Er zijn feiten die je moet weglaten, of op zijn minst in de juiste verhouding moet brengen met het onderwerp. Het enige in de zaak dat het noemen waard was, was de merkwaardige analytische redenatie van gevolgen tot oorzaken die mij erin deden slagen het te ontrafelen. '
Ik ergerde me aan deze kritiek op het artikel dat ik speciaal zo geschreven had om hem te behagen. Ik moet ook bekennen dat ik geirriteerd was door zijn eigenwaan, die leek te eisen dat elke regel van mijn artikel aan zijn eigen buitengewone handelingen moest zijn gewijd. In al de jaren dat ik bij hem in Baker Street woonde, had ik al enkele keren gemerkt dat er een zweempje ijdelheid schuil ging onder de rustige en belerende houding van mijn partner. Ik antwoordde niet, maar wreef over mijn gewonde been. Enige tijd geleden was ik geraakt door een kogel uit een Jezail-geweer en hoewel ik nog wel kon lopen, voelde ik bij elke weersverandering een zeurende pijn in mijn been.
'Mijn praktijk is onlangs uitgebreid tot het vasteland, ' zei Holmes na een tijdje, terwijl hij zijn oude rozenhouten pijp vulde. 'Ik ben vorige week door Francois le Villard geraadpleegd die, zoals je weet, onlangs nogal bekend is geworden in het Franse speurwerk. Hij heeft de Keltische gave van snelle intuitie, maar het ontbreekt hem aan de brede wetenschappelijke kennis die vereist is voor de verdere ontwikkeling van zijn vak. De zaak ging over een testament en had enkele interessante elementen. Ik kon hem wijzen op twee vergelijkbare zaken, die in Riga in 1857 en de andere in St. Louis in 1871. Die twee zaken hebben hem geleid naar de goede oplossing. Hier is de brief die ik vanmorgen ontving en waarin mijn hulp wordt erkend. '
Al pratende gooide hij een verfrommeld stuk buitenlands postpapier naar mij toe. Ik wierp er een blik op en zag de overvloed aan prijzende opmerkingen, met hier en daar de woorden magnifique, coup de maitre en tour de force, die alle getuigden van de vurige bewondering van de Fransman.
'Hij spreekt als een leerling tot zijn meester, ' zei ik.
'O, hij geeft te hoog op van mijn hulp, ' zei Sherlock Holmes luchtig. 'Hij bezit zelf aanzienlijke gaven. Hij heeft twee van de drie kwaliteiten die de ideale detective moet hebben. Hij heeft de gave van observatie en die van deductie. Het ontbreekt hem alleen aan kennis en dat kan nog komen. Hij vertaalt nu mijn korte artikelen in het Frans. '
'Jouw artikelen?'
'O, wist je het niet?' riep hij lachend. 'Ja, ik heb me schuldig gemaakt aan enkele monografieen. Ze gaan alle over technische onderwerpen. Hier is er bijvoorbeeld een: 'Over het onderscheid tussen de soorten as van verschillende soorten tabak'. Hierin geef ik een opsomming van honderdveertig soorten sigaren-, sigaretten- en pijptabak, met kleurenplaatjes waarop de verschillen tussen de soorten as zijn te zien. Het is een onderwerp dat steeds weer opduikt in strafzaken en als aanwijzing soms uitermate belangrijk is. Als je bijvoorbeeld met zekerheid kunt zeggen dat een moord is gepleegd door een man die een Indiase lunkah rookte, verkleint dat natuurlijk het aantal potentiele daders. Het getrainde oog ziet evenveel verschil tussen de zwarte as van een Trichinolopy-sigaar en het witte dons van birdseye-tabak als tussen een kool en een aardappel. '
'Je hebt een buitengewone gave voor details, ' merkte ik op.
'Ik besef hoe belangrijk ze zijn. Hier is mijn monografie over het overtrekken van voetafdrukken, met enkele opmerkingen over het gebruik van gips voor het conserveren van afdrukken. Hier is ook een merkwaardig artikeltje over wat voor invloed een beroep heeft op de vorm van de hand, met lithografieen van de handen van dakdekkers, zeelieden, houthakkers, zetters, wevers en diamantslijpers. Dit is in de praktijk erg belangrijk en interessant voor de wetenschappelijke detective, vooral in gevallen van niet-opgeeiste lichamen of voor het achterhalen van de antecedenten van criminelen. Maar ik vermoei je met mijn hobby. '
'Helemaal niet, ' antwoordde ik gemeend. 'Ik vind het bijzonder interessant, vooral omdat ik heb kunnen observeren hoe je het in de praktijk toepast. Maar je had het net over observatie en deductie. Het een houdt tot op zekere hoogte toch zeker het ander in?'
'Nou, nauwelijks, ' antwoordde hij, terwijl hij comfortabel achterover leunde in de leunstoel en blauwe kringetjes rook blies met zijn pijp. 'Door te observeren weet ik bijvoorbeeld dat je vanochtend naar het postkantoor in Wigmore Street bent geweest, maar door deductie weet ik dat je daar een telegram hebt verstuurd. '
'Goed!' zei ik. 'Dat klopt allebei! Maar ik moet bekennen dat ik niet weet hoe je tot deze conclusie bent gekomen. Ik deed het in een opwelling en heb het tegen niemand gezegd. '
'Het is de eenvoud zelve, ' zei hij op en hij lachte om mijn verbazing. 'Het is zo belachelijk simpel dat uitleg overbodig is. Maar toch kan het dienen om de grenzen van het observeren en deduceren af te bakenen. Door te observeren weet ik dat er een klein stukje roodachtige aarde aan je schoen zit geplakt. Precies tegenover het postkantoor in Wigmore Street ligt de straat open en het is moeilijk om er niet in te stappen als je naar binnen loopt. De grond daar heeft deze aparte roodachtige kleur die, voor zover ik weet, nergens anders in de buurt voorkomt. Dat is dan observatie. De rest is een deductie. '
'Hoe deduceerde je dan het telegram?'
'Nou, ik wist natuurlijk dat je geen brief had geschreven, omdat ik de hele ochtend tegenover je zat. Ook zie ik een vel postzegels en een flinke stapel postkaarten in je open bureau liggen. Waarom zou je dan naar het postkantoor gaan, behalve om een telegram te versturen? Elimineer alle andere factoren en de ene die overblijft moet de waarheid zijn. '
'Dat klopt in dit geval zeker, ' antwoordde ik, na even te hebben nagedacht. 'Dit is, zoals je zelf al zegt, een heel simpel voorbeeld. Zou je het brutaal van me vinden als ik je theorieen aan een strengere test zou onderwerpen?'
'Integendeel, ' antwoordde hij, 'het zou me ervan weerhouden een tweede dosis cocaine te nemen. Het zou me een waar genoegen zijn om elk probleem dat je me voorlegt te onderzoeken. '
'Ik heb je ooit horen zeggen dat het voor iemand moeilijk is om een voorwerp dagelijks te gebruiken zonder er een spoor van zijn persoon op achter te laten dat een getrainde waarnemer niet kan lezen. Nu heb ik hier een horloge dat ik onlangs heb gekregen. Zou je zo vriendelijk willen zijn me een mening te geven over het karakter of de gewoontes van de vorige eigenaar?'
Ik gaf hem het horloge met een stiekeme binnenpret, omdat ik dacht dat het een onmogelijke test was. Ik wilde de test als een lesje gebruiken tegen het enigszins autoritaire toontje dat hij zich van tijd tot tijd aanmat. Hij woog het horloge in zijn hand en staarde lang naar de wijzerplaat. Toen opende hij de achterkant en bestudeerde hij het uurwerk, eerst met het blote oog, later met een krachtig, bol vergrootglas. Ik kon me met moeite inhouden toen hij met een beteuterd gezicht het horloge dichtklapte en teruggaf.
'Er is nauwelijks informatie, ' merkte hij op. 'Het horloge is onlangs schoongemaakt, waardoor de beste aanwijzingen mij zijn ontnomen. '
'Je hebt gelijk, ' antwoordde ik. 'Het was al schoongemaakt voordat het naar mij werd gestuurd. '
In mijn hart beschuldigde ik mijn partner ervan een slap excuus te gebruiken om zich in te dekken tegen zijn onvermogen. Wat voor informatie verwachtte hij te vinden in een horloge dat niet was schoongemaakt?
'Hoewel mijn onderzoek onbevredigend was: het heeft wel wat opgeleverd, ' zei hij, terwijl hij met dromerige, matte ogen naar het plafond staarde. 'Je mag me corrigeren, maar ik denk dat dit horloge toebehoorde aan je oudste broer, die het van je vader had geerfd. '
'Dat leidt je ongetwijfeld af uit de letters H. W. op de achterkant?'
'Precies. De W. suggereert je eigen naam. Het horloge is bijna vijftig jaar oud en de initialen zijn even oud als het horloge, dus het was gemaakt voor de vorige generatie. Sieraden worden doorgaans door de oudste zoon geerfd die doorgaans dezelfde naam heeft als de vader. Als ik het me goed herinner, is jouw vader al vele jaren geleden gestorven. Het is daarom in het bezit geweest van je oudste broer. '
'Tot nu toe klopt het, ' zei ik. 'Nog iets anders?'
'Hij was heel slordig en onzorgvuldig. Hij had goede vooruitzichten, maar verspeelde zijn kansen. Hij leefde lange tijd in armoede, maar er waren ook korte perioden van voorspoed. Ten slotte stierf hij door de drank. Dat is alles wat ik kan afleiden. '
Ik sprong op uit mijn stoel en strompelde ongeduldig door de kamer, met bittere gevoelens in mijn hart.
'Dit is jou de eer te na, Holmes, ' zei ik. 'Ik had nooit geloofd dat je je zo zou verlagen. Je hebt navraag gedaan naar de geschiedenis van mijn ongelukkige broer en nu doe je alsof je deze kennis op een mooie manier deduceert. Je denkt toch niet dat ik geloof dat je dit afleest van een oud horloge! Het is onaardig en, om eerlijk te zijn, ook enigszins goedkoop. '
'Mijn beste dokter, ' zei hij vriendelijk, 'aanvaard alsjeblieft mijn excuses. Ik bekeek de zaak als een abstract probleem en vergat daarbij hoe persoonlijk en pijnlijk het misschien voor je is. Maar ik verzeker je dat ik niet eens wist dat je een broer had tot je mij het horloge gaf. '
'Hoe heb je dan in hemelsnaam al deze feiten kunnen afleiden? Ze kloppen tot op het laatste detail. '
'Ah, dan heb ik geluk gehad. Ik kon alleen vertellen wat het meest waarschijnlijk was. Ik verwachtte niet dat alles zo goed zou kloppen. '
'Dus het was niet slechts giswerk?'
'Nee, nee, ik gis nooit. Dat is een stuitende gewoonte, het gaat zo tegen de logica in. Wat voor jou vreemd lijkt, is alleen maar vreemd omdat je mijn manier van denken niet volgt, of de kleine feiten waaruit belangrijke conclusies kunnen worden getrokken niet opmerkt. Bijvoorbeeld, ik begon met het feit dat je broer onzorgvuldig was. Als je de onderkant van de horlogekast bekijkt, zie je dat er niet alleen op twee plaatsen deukjes in zitten, maar dat hij overal bekrast is, omdat hij met andere harde voorwerpen, zoals munten en sleutels, in dezelfde zak is bewaard. Het is toch zeker geen geweldige prestatie om te veronderstellen dat een man die een horloge van vijftig pond zo achteloos behandelt, onzorgvuldig is. Ook is het niet erg vergezocht om te concluderen dat een man die een dergelijk voorwerp erft ook in andere opzichten goed bedeeld is. '
Ik knikte om te laten zien dat ik zijn manier van redeneren volgde.
'Het is een heel gebruikelijk bij Engelse pandjesbazen om bij het aannemen van een horloge het nummer van het lommerdbriefje met een speld in de binnenkant van de horloge-kast te graveren. Het is handiger dan een kaartje, omdat het nummer niet kan kwijtraken of worden verwisseld. Door mijn vergrootglas lees ik zeker vier van zulke nummers op de binnenkant van de kast. Conclusie: je broer zat vaak aan lager wal. Tweede conclusie: hij maakte regelmatig tijden van voorspoed mee, anders had hij het horloge niet kunnen terugkopen. Ten slotte wil ik je vragen naar onder het achterdeksel te kijken waar het sleutelgat zit. Zie je de duizenden krassen bij het sleutelgat? Daar is de sleutel weggegleden. Zou de sleutel van een nuchtere man zulke groeven hebben gemaakt? Horloges van dronkaards hebben altijd zulke krassen. Ze winden ze 's nachts op en laten zo de sporen van hun onvaste hand achter. Wat is hier zo geheimzinnig aan?'
'Het is glashelder, ' antwoordde ik. 'Ik betreur het dat ik zo uit mijn slof schoot. Ik had meer vertrouwen moeten hebben in je fantastische talent. Mag ik vragen of je op dit moment met een professioneel onderzoek bezig bent?'
'Geen enkel. Vandaar de cocaine. Ik kan niet leven zonder mijn hersenen te gebruiken. Waar leef je anders voor? Ga eens bij het raam staan. Heb je ooit zo'n treurige, sombere, nutteloze wereld gezien? Kijk eens hoe de gele mist door de straten wervelt en over de muisgrijze huizen trekt. Is er iets dat nog hopelozer prozaisch en materieel is? Wat heb je aan zulke gaven, dokter, als je ze nergens kunt toepassen? Misdaad is alledaags, het bestaan is alledaags en alleen die kwaliteiten die alledaags zijn, hebben een functie op deze aarde. '
Ik had mijn mond geopend om een antwoord te geven op deze tirade toen er kort op de deur werd geklopt en onze hospita binnenkwam met een kaart op het bronzen presenteerblaadje.
'Een jongedame wil u zien, meneer, ' zei ze tegen mijn kameraad.
'Juffrouw Mary Morstan', las hij. 'Hmm! De naam doet geen belletje rinkelen. Vraagt u de jongedame maar binnen, mevrouw Hudson. Blijf alsjeblieft hier, dokter. Ik heb liever dat je hier blijft. '