25
Legende
‘We hebben er jarenlang voor gezorgd dat Freddie toonbaar was voordat hij naar buiten ging. Het laatste wat we, tijdens de voorbereiding op zijn overlijden, voor hem konden doen was alles zo perfect mogelijk te laten verlopen.’
PETER FREESTONE, PERSOONLIJK ASSISTENT VAN FREDDIE
‘Elke generatie ontdekt Queen en kent de band een zekere waarde toe. Brian en Roger hebben oog voor hun nalatenschap en gaan hier verstandig mee om. Vandaag de dag is Queen een gigantische zakelijke onderneming. Groter dan toen Freddie nog leefde. Ze verdienen geld als water en dat is ze gegund. Er zijn veel mensen die vinden dat zij hun ziel aan de duivel hebben verkocht omdat ze hun kunst zouden hebben opgeofferd aan de commercie – maar waarom zouden zij zich hier druk om maken? Ze zwemmen in het geld. Zoals Roger Taylor zegt: “Schijt aan hen, als ze het niet begrijpen!”’
RICHARD HUGHES, PRODUCER TRANSPARENT TELEVISION
Zoroastrianen hebben een optimistische kijk op de dood, die zij niet als einde maar als begin beschouwen. Het aardse bestaan is slechts een voorspel voor het hiernamaals, waar de overledene vele zegeningen te wachten staan. Omdat vuur, aarde en water heilig zijn voor Parsi’s, worden de doden niet gecremeerd, ter aarde besteld, of op zee begraven. Het dode lichaam wordt gezien als een leeg omhulsel dat niet geconserveerd wordt, maar in een ‘Toren van Stilte’ buiten de stad wordt gelegd waar het een ‘hemelbegrafenis’ krijgt. Overgeleverd aan de elementen kan het lichaam ten prooi vallen aan roofvogels. Zelfs voor een superster is een dergelijk ritueel niet toegestaan in Engeland.
‘Het moest een crematie worden en deze moest zo snel mogelijk na het overlijden plaatsvinden,’ bevestigde Peter, die Freddies overlijdensakte persoonlijk ondertekende. Als doodsoorzaak gaf hij longontsteking ten gevolge van aids op, wat door dokter Atkinson werd bevestigd.
Omdat hij vierentwintig uur per dag door doktoren was omringd, was er geen autopsie nodig om de doodsoorzaak vast te stellen. Peter Freestone kon daarom snel de crematie regelen in overleg met Freddies ouders. ‘We moesten rekening met hen houden. Wij namen afscheid van een rock-superster, maar zij namen afscheid van hun zoon. Natuurlijk wilden ze zich als Parsi’s aan hun tradities houden. We hebben al hun verzoeken ingewilligd.’
‘Voordat Freddie overleed zei hij tegen me dat hij meteen gecremeerd wilde worden,’ zei Jim. ‘Hij wilde dat alles zo snel mogelijk voorbij zou zijn, met zo weinig mogelijk gedoe. Als we het hadden kunnen regelen, was hij het liefst op dezelfde dag gecremeerd. Niet moeilijk over doen, zodat iedereen weer terug kon naar het bestaan van alledag. Freddie wilde niet dat mensen zich de haren uit het hoofd zouden trekken of zouden knarsetanden van verdriet. Gewoon doorgaan met leven, daar is het voor bedoeld.’
Freddie werd op 27 november om tien uur ’s ochtends gecremeerd in het crematorium Kensal Green in West-Londen. ‘Het verliep allemaal perfect en precies zoals Freddie het zou hebben gewild,’ zegt Peter glimlachend. ‘Er waren vijf lijkwagens, Daimlers, voor alleen al de bloemen. Freddie lag in een Rolls Royce-lijkwagen met vier volgauto’s. Zijn eenvoudige lichte eiken kist met één rode roos erbovenop werd door dragers naar binnen gebracht, begeleid door “You’ve Got a Friend”, gezongen door Aretha Franklin. We liepen allemaal achter de kist aan. Er waren ongeveer veertien vrienden en zo’n dertig familieleden.’
Elton John kwam aan in zijn groene Bentley. Brian kwam met zijn knipperlichtgeliefde Anita Dobson (die tegenwoordig zijn vrouw is). Mary Austin, zwanger van haar tweede zoon Jamie, kwam samen met Dave Clark. Jim Callaghan, Queens trouwe beveiliger, stond zwijgend bij de ingang van de kapel te wachten om Freddies ouders te begroeten en ze naar binnen te begeleiden.
‘Toen de kist verdween, speelden we een opname van Verdi’s ‘D’Amor sull’ali rosee’, een aria uit Il Trovatore – uiteraard gezongen door Montserrat Caballé. Dat was Freddies favoriete muziekstuk. Vaak ging hij naar de studio en zette het stuk op met het geluid zo hard dat je de muzikanten hun bladzijden om hoorde slaan en met hun stoelen hoorde schuiven. Het was ontzettend ontroerend,’ zei Peter, ‘en ik was behoorlijk van streek. Ik moest even alleen zijn. Mijn moeder is daar gecremeerd en ik herinner me dat ik toen naar de plek ben gelopen waar haar as is begraven. Ik heb haar gevraagd om voor hem te zorgen.’
De bloemenhulde voor Freddie besloeg meer dan duizend vierkante meter buiten het crematorium. Van zijn ouders waren er witte dahlia’s en lelies met de boodschap: ‘Voor onze geliefde zoon Freddie. We zullen altijd van je blijven houden, mam en pap’. Van David Bowie gele rozen. Van Elton John een hart met roze rozenknoppen met de woorden: ‘Dank je dat je mijn vriend was. Ik zal altijd van je houden’. Op de krans van Boy George stond eenvoudigweg: ‘Lieve Freddie, ik hou van je’. De bloemenhulde van Mary Austin bestond uit een kussen van gele en witte rozen, met de tekst: ‘Voor mijn liefste, met mijn diepste liefde, van je “ouwe getrouwe”.’ Op de krans van haar zoontje stond: ‘Voor oom Freddie, liefs van je Ricky’. Roger Taylors boodschap luidde: ‘Tot ziens, oude vriend, eindelijk rust!’ Alle bloemen werden gedoneerd aan de Londense ziekenhuizen.
Weer thuis kon Jim de drukte in huis niet aan en doolde hij in zijn eentje door de tuin. ‘Ik had mijn vader jaren daarvoor verloren,’ vertelde hij me, ‘maar ik was niet in Ierland toen het gebeurde. Dus verloor ik met Freddie in zekere zin de persoon die het dichtst bij me stond. Het verlies trof me diep.’ Jim zou zich de weken volgend op het overlijden erg kwaad maken over de woorden en daden van anderen, in het bijzonder over Dave Clark, die naar verluidt aan de pers had verteld dat hij de enige aanwezige was op het moment van Freddies verscheiden. ‘Hij was helemaal niet alleen in de kamer,’ verklaarde Jim. ‘Maar hij werd zo vaak geciteerd dat hij het niet meer terug kon draaien.’
De vergissing moet de gevoelige en zorgzame Clark hebben dwarsgezeten, want op zijn verjaardag ontving Jim een prachtige kaart van Dave. ‘Hij had erop geschreven: “Jij was er wel bij.” Ik weet niet waarom hij eerder iets anders had beweerd. Dave was fantastisch toen Freddie ziek was. Hij kwam heel vaak langs en hielp een handje mee. Hij zat inderdaad urenlang bij Freddies bed om ons af te lossen. Dave was de nacht dat Freddie overleed in het huis aanwezig. Maar het ging niet zoals hij beweerde. Het viel me op dat Freddies lievelingskat Delilah al de hele dag niet op zijn bed had gelegen, wat vreemd was. Want daar sliep ze. Daar woonde ze zo’n beetje. Die avond zat ze op de grond aan het voeteneind van zijn bed. Ik pakte haar op. Dave hield een van Freddies handen vast. Hij aaide Delilah ermee. Er was een sprankje van herkenning bij Freddie toen Dave dit deed. Daarna maakte Freddie duidelijk dat hij naar het toilet wilde. Ik rende naar beneden om Peter te halen om me te helpen. Freddie had al in bed geplast en we moesten de lakens verschonen. Uit respect verliet Dave de kamer. Op dat moment overleed Freddie.’
Jim zou nooit helemaal over het verlies heen komen. ‘Soms als ik in de tuin rondscharrel, zie ik Freddies uitdrukking voor me, op het moment van zijn overlijden,’ vertelde hij me in Ierland. ‘Ik kan het bewust verdringen, maar onbewust komt het toch weer boven. Het is onmogelijk om te vergeten. Ik heb zo veel van hem geleerd, niet in de laatste plaats een positieve levensopvatting. Freddies houding was altijd: “Maar je kunt het wél, snap je? Je kúnt het. Concentreer je erop en je zult zien waar je allemaal toe in staat bent.” Dat was een van zijn mooiste eigenschappen.’ Jim stierf in 2010 in Ierland aan longkanker.
In München zag de arme Barbara Valentin zich gedwongen in haar eentje haar verdriet te verwerken. Ze was gaan winkelen en had ‘de zwarte outfit’ voor de crematie gekocht en al een vliegticket geboekt. Ze stond op het punt om naar het vliegveld te vertrekken toen ze het telefoontje kreeg, waarin haar werd bevolen om niet te komen. Ze wilde niet zeggen van wie het telefoontje kwam en Peter Freestone vertelde me dat hij het zich niet kon herinneren. Het is aannemelijk dat het Jim Beach of zijn persoonlijke assistent is geweest. Mary Austin zou die dag de weduwe zijn en Barbara was niet welkom.
‘Ik kon er zelfs niet bij zijn om afscheid te nemen,’ huilde ze. ‘Na alles wat we samen hadden meegemaakt. Het deed verschrikkelijk pijn. Ik ben er nooit overheen gekomen. De liefde die Freddie en ik voor elkaar voelden, had ik nooit eerder meegemaakt en later ook niet meer. Niet dat ik er nog naar op zoek ging. Eén keer was genoeg. Hij was mijn grootste liefde. Dat is hij nog steeds. Om te bereiken wat ik met hem had, moeten twintig vrouwen honderd jaar leven. Het was beter om op het juiste moment te stoppen. En dat heeft hij volgens mij gedaan.’
Freddie deed tenminste wat een ster volgens hem zou moeten doen, vervolgde ze. ‘Hij hield ermee op toen hij aan zijn top stond. Hij zei altijd dat je je niet kunt veroorloven om vanaf de top naar beneden te vallen en niet meer zo beroemd te zijn als je ooit was. Door zijn roem was hij de eenzaamste man ter wereld geworden. Om dit te compenseren leefde hij er steeds wilder op los, totdat zijn levenswijze hem ging beheersen. Hij overcompenseerde zijn eenzaamheid: Freddie zocht zijn toevlucht in extremen. De prijs die hij daarvoor betaalde was de meest afschuwelijke denkbaar. Ik weet zeker dat hij het nooit zo gepland zou hebben. Maar hij kreeg zijn zin. Hij wilde onsterfelijk worden, en dat is hem gelukt.’ Barbara overleed in 2002 in München aan een hersenbloeding.
Garden Lodge werd nooit meer hetzelfde. Toen Mary haar intrek in het huis – dat haar door Freddie was nagelaten – voorbereidde, maakte ze duidelijk dat de anderen moesten vertrekken. Hoewel ze Freddie had beloofd dat Jim mocht blijven zo lang hij wilde, vroeg ze hem meteen na de crematie te vertrekken.
‘En mij. En Joe,’ herinnerde Peter Freestone zich verdrietig. ‘We konden nergens anders terecht en hadden wat tijd nodig om dingen uit te zoeken. We zouden snel genoeg zijn vertrokken. Mary’s gedrag was beslist verbijsterend.’
‘Hoe kon ze ons drieën in godsnaam zo behandelen, na alles wat we met Freddie hadden meegemaakt?’ zei Jim. ‘Ik snapte er niets van. Ik heb dat huis verlaten met lege handen, zelfs mijn eigen spullen heb ik niet meegenomen.’
De juridische en financiële strijd die volgde, liet Freddies voormalige verzorgers in het ongewisse en maakte Barbara Valentin bijna dakloos. Met de hulp van haar vrienden van Garden Lodge bestreed ze de tegenpartij met succes. Freddies testament riep ontelbare vragen op, waarvan sommige nooit zijn beantwoord.
Jim Hutton verklaarde later dat hij uit woede zijn memoires heeft geschreven en niet uit financieel gewin. Hij wilde dat de wereld de waarheid zou kennen en zag geen andere mogelijkheid. ‘Ik denk dat Jim Beach boos was omdat mijn boek de “mythe rond Freddie” ontkrachtte,’ vermoedt Jim. ‘Het enige wat het boek deed was Freddie terugbrengen tot zijn oorspronkelijke status van menselijk wezen. Het boek vertelde de waarheid. Beach wilde de fans laten geloven dat de lieftallige Mary Austin de liefde van Freddies leven was en dat het een meeslepende, tragische, romantische liefdesgeschiedenis was. Ik geloof dat het de fans geen donder kan schelen of Freddie homoseksueel was of niet. Ik ben er ook van overtuigd dat de fans liever de waarheid weten – zowel het goede als het slechte.’
Peter Freestone was het hiermee eens. ‘Freddie zou het afschuwelijk hebben gevonden als hij had meegemaakt wat er na zijn dood allemaal gebeurde,’ verzuchtte hij. ‘De betrokkenen moeten met zichzelf leven. Mary heeft ooit over Jim Hutton gezegd dat hij “een levendige fantasie” had. Ik kende Jim heel lang en heb hem nooit anders dan goudeerlijk meegemaakt. Jims geweten en dat van mij zijn altijd zuiver geweest.’
En wat is er met de as gebeurd? Is die uitgestrooid over Freddies ‘Zwanenmeer’ in Montreux? Bijgezet in een urn op de schoorsteenmantel van zijn ouders? Is de as teruggebracht naar een strand in Zanzibar om aan de oceaan geofferd te worden, of naar het huis van zijn tante Sheroo in India gestuurd om te bewaren, of wellicht begraven onder een kersenboom in de tuinen van Garden Lodge – zoals Jim Hutton blijft volhouden? Is de as misschien verstopt in het graf van een anonieme overledene, in Brookwood Civil and Military Cemetery in Surrey, waar een perceel is toegewezen aan de Parsi-bevolking? Freddies oude schoolvriendin Gita Choksi van St Peter’s in Panchgani gelooft dat laatste. Op haar eerste bezoek ooit aan haar vaders graf op dat kerkhof, ontmoette ze een toezichthouder met wie ze aan de praat raakte. ‘De as van de rockzanger Freddie Mercury ligt daar begraven,’ vertelde hij haar.
‘Ik was totaal overdonderd en geschokt,’ zei Gita. ‘De toezichthouder kon niet weten dat ik Freddie kende, en had voor zover ik kon beoordelen geen reden om te liegen. Ik had mijn schoolvriend al die jaren niet gezien en hier lag hij. Zijn as was maar een meter verwijderd van die van mijn vader. Ik ben ervan overtuigd dat dit de waarheid is. Ik denk niet dat de toezichthouder mij, een Parsi net als Freddie, zoiets zou vertellen als het niet waar was. Het was het meest uitzonderlijke wat me ooit is overkomen, maar ik was er dankbaar voor.’
Kan de man zich vergist hebben? Dat is mogelijk. Maar bizar genoeg vertelde een toezichthouder me hetzelfde, toen ik het Brookwood-perceel bezocht dat aan de Parsi’s was toegewezen. Het kwam even in me op dat dit een opzettelijke afleidingsmanoeuvre betrof om fans om de tuin te leiden. Toch niet…
Hoewel dit verhaal hem niet verbaasde, kon Peter Freestone het niet bevestigen. ‘Ik weet het domweg niet. Ik vermoed dat zijn as is verdeeld. Misschien hebben de ouders iets gekregen en Mary… maar wie zal het zeggen? Zij zijn de enigen die het zeker weten.’
‘Bohemian Rhapsody’ werd in 1991 kort na Freddies dood als kerstsingle uitgebracht. Het steeg naar nummer 1 en bracht meer dan een miljoen pond op voor de Terence Higgins Trust, die zich inzet voor de bestrijding van aids. Queens karakteristieke single werd ook in Amerika uitgebracht. De winst werd daar door de Magic Johnson Foundation verdeeld over aidsgerelateerde liefdadigheidsorganisaties in heel Amerika.
Op 20 april 1992 was de band eraan toe om Freddie zijn rock-’n-rollafscheid te geven – met een concert dat nadien tot het grootste live-rock-evenement van de jaren negentig werd uitgeroepen. Brian, die de dood van Freddie omschreef als ‘het verlies van een broer’, benadrukte dat het Freddie Mercury Tribute Concert in het Wembley Stadion op tweede paasdag dat jaar ‘niet Queen was’, hoewel de meeste deelnemers nummers van Queen ten gehore brachten. Op de dag van de aankondiging van het concert werden er binnen twee uur 72.000 tickets verkocht, terwijl er nog niet eens bekend was wie er zouden optreden. Het evenement werd uitgezonden via radio en tv in 76 landen en werd gefilmd door David Mallet voor een documentaire.
De schitterende show begon met opnames van Freddie die toonladders repeteerde. Annie Lennox en David Bowie zongen ‘Under Pressure’, Roger Daltrey ‘I Want It All’. Extreme bracht ‘Hammer to Fall’, George Michael en Lisa Stansfield zongen in duet ‘These Are the Days of Our Lives’ en Elton John waagde zich met Axl Rose aan ‘Bohemian Rhapsody’. Seal koos voor ‘Who Wants to Live Forever’. Mick Ronson en Ian Hunter, van Mott the Hoople, weken af van de regels door een ontroerend eerbetoon te zingen met Bowie’s ‘All the Young Dudes’. Ook Robert Plant week af met ‘Thank You’ van Led Zeppelin – hoewel hij ook ‘Innuendo’ en ‘Crazy Little Thing Called Love’ zong. Maar het was Liza Minnelli die iedereen compleet overtroefde met ‘We are the Champions’.
Maar waar waren Dave Clark, Peter Straker, Tony Hadley, Elaine Paige, Aretha Franklin, Prince en Michael Jackson? Velen van ons waren verrast door de onverklaarde afwezigheid van zangers die zo veel voor Freddie hadden betekend, alsmede door het feit dat er zo veel ‘metal’ tussen de uitverkoren bands zat. Dat was wellicht niet Freddies keus geweest. De muziek van Guns N’ Roses, Metallica en Def Leppard was veel meer de smaak van Brian en Roger. Er wordt wel beweerd dat veel van de optredende artiesten zouden zijn gekozen omdat hun muziek door Queen was beïnvloed. Anderen geloven dat het concert vooral was bedoeld om de geliefde leadzanger te laten terugkeren in de schoot van Queen waar hij thuishoorde in de harten van Brian, Roger en John, en ook om een overzicht te geven van de oorspronkelijke karakteristieken, beweegredenen en idealen van de band.
Tim Rice zegt dat Elaine Paige gekwetst was omdat Liza Minnelli was gevraagd om het eerbetoon te zingen in plaats van haar. Het verbaasde velen dat het openlijk homoseksuele contingent ontbrak – Boy George, Holly Johnson, Jimmy Somerville, Leee Johns – om ook eer te betuigen aan dat aspect van Freddies levensstijl. Pavarotti, Carreras en Domingo die de klassieke aria’s waarvan Freddie zo hield zouden vertolken, zouden tegen de achtergrond van de artiesten die wel optraden, misplaatst hebben geleken. Montserrat Caballé gaf te kennen dat ze verplichtingen had aan de Expo ’92, de wereldtentoonstelling in Sevilla, waar ze elke avond van de openingsweek live moest optreden. Deze week werd afgetrapt op dezelfde avond als het herdenkingsconcert. Ze had de wens geuit om via satelliet vanuit Spanje bij te dragen aan Freddies concert. Maar op die bewuste avond kon er geen satellietverbinding met Londen tot stand worden gebracht omdat het concert zelf wereldwijd live werd uitgezonden. Zelfs de anti-aidsactiviste Dame Elizabeth Taylor kon in haar ontroerende toespraak de afwezigheid van La Superba niet compenseren.
George Michael, die de show stal met ‘Somebody to Love’, herhaalde hiermee de triomf van de band op Live Aid, zeven jaar eerder. Hij onthulde dat dit een jongensdroom was die werkelijkheid werd. ‘Wanneer ik aan Freddie denk, denk ik aan alles wat hij me in termen van ambacht heeft bijgebracht,’ zei George. ‘Om alleen al die nummers te zingen, vooral “Somebody to Love”, was echt een geweldige ervaring. Het was waarschijnlijk het moment uit mijn carrière waar ik het meest trots op ben.’
‘George Michael was verbazingwekkend op het herdenkingsconcert,’ vertelde een enthousiaste Peter Paterno. ‘Het kwam bij me op en ik weet zeker dat ik niet de enige was, dat ze serieus moesten overwegen om hem Freddies plaats als leadzanger in te laten nemen. Maar uiteindelijk vermoed ik dat niemand dat ooit zou kunnen.’
Het stemde Spike Edney, die keyboard speelde bij Mike Moran, verdrietig dat er na het concert geruzie ontstond toen veel journalisten openlijk kritiek leverden op de optredende artiesten, omdat deze niet aan Freddies standaard hadden kunnen voldoen. Degenen die hun teleurstelling kenbaar hadden gemaakt herinnerden zich niet, of begrepen niet dat er maar weinig artiesten uit de rockgeschiedenis zo gezegend waren met een buitengewoon stembereik als Freddie. ‘Het is niet eerlijk om te beweren dat geen van deze grote artiesten de nummers zo goed kon zingen als Freddie,’ redeneert hij. ‘Maar ik weet dat velen van hen het gevoel hadden dat ze in zijn schaduw stonden. Hij zou daar uiteraard van genoten hebben. Hij zou zich gestreeld hebben gevoeld door hun lijden. Hij had het evenement op waarde geschat voor wat het was – een fantastisch eerbetoon – maar zou daarnaast genoegen hebben geschept in hun worsteling om zijn tonen te evenaren!’
De hele ervaring werd volgens Spike samengevat in het tafereel op de afterparty in de Brown’s nachtclub. ‘Boven zag ik Roger tegen een muur geleund voor zich uit staren. Vervolgens ontwaarde ik Brian een eindje verderop die hetzelfde deed. Ik liep naar ze toe en vroeg: “Hoe voel je je?” “Ik voel helemaal niets,” antwoordde een van hen. Niemand kon zich er iets van herinneren. Je kon het gewoon niet bevatten. Toen het voorbij was vroeg iedereen zich af: “Wat hebben we de afgelopen maand in godsnaam uitgespookt? En hoe gaan we nu verder?”’
De fondsenwervingsmachine draaide op volle toeren. The Mercury Phoenix Trust, in 1992 opgericht om de inkomsten van het concert en andere bronnen te beheren, gebruikte als logo de feniks uit het wapen van Queen, dat Freddie in de beginjaren van de band had ontworpen. Tot op heden gaat het fonds door met het inzamelen van geld voor allerlei wereldwijde aidsgerelateerde doelen.
George Michael, Lisa Stansfield en Queen doneerden royalty’s van het mini-album Five Live aan de Mercury Phoenix Trust. In april 2002 kreeg het fonds een flinke opsteker toen het concert op dvd werd uitgebracht ter ere van de tiende verjaardag van de liefdadigheidsinstelling. Het album kwam op nummer 1 binnen op de Britse hitlijsten. Nu, twintig jaar later, stroomt er nog steeds geld binnen bij het fonds.
Er is geen twijfel mogelijk dat Jim, de diepbedroefde geliefde, in 1994 aan zijn selectieve biografie begon met de intentie om een teder eerbetoon te creëren aan een aanbeden partner. Maar dit werd vertroebeld door een co-auteur die uitweidde over de meer sensationele aspecten van de relatie en ook over de intieme details van de laatste dagen van Freddies leven. Jim werd dientengevolge uit het Queen-kamp verbannen. Deze reactie, die hem verbijsterde en verwarde, was ongetwijfeld te wijten aan het feit dat Freddies bandmaatjes, management, familie en vrienden ook treurden. Ze vonden het onverdraaglijk dat de niets verhullende details over Freddies dood openbaar werden gemaakt voor sensatiebeluste consumenten.
Tijdens mijn verblijf bij Jim in het pittoreske County Carlow, in het zuidoosten van Ierland, waar hij de rest van zijn dagen sleet in een comfortabele bungalow die hij liet bouwen van Freddies erfenis van £ 500.000, twijfelde ik niet aan de oprechtheid van Jims liefde voor Freddie. Hij was een warme, betrouwbare man die zich in zijn lot had geschikt. Hij vertelde me dat hij eeuwig dankbaar was dat hij door Freddie deel had kunnen uitmaken van de levensstijl van een superster. In zijn tuin toonde hij me trots de lila ‘Blue Moon’-rozen, die Freddie zo had bewonderd. Gezien Jims katholieke achtergrond en het feit dat zijn moeder nog leefde toen hij de biografie publiceerde, moet het schrijven ervan veel moed hebben gevergd.
‘Ik heb het met mijn familie besproken,’ zei hij. ‘Ik vroeg hen eigenlijk om toestemming. Maar ik had me geen zorgen hoeven maken. Ze zeiden eenvoudigweg dat ze er voor me zouden zijn, en dat was dat.’ De religie van Jims ouders was voor Freddie een groter dilemma geweest, wist Jim. ‘Maar Freddie was geen praktiserend zoroastriaan,’ redeneerde Jim. Peter Freestone beaamde dit.
‘Omdat Freddies ouders hem volgens de voorschriften van het geloof hadden laten cremeren, werd er aangenomen dat hij het geloof ook had beleden,’ voegde Jim toe. ‘Maar in al die jaren dat ik hem kende, ging hij nooit naar een tempel. Ik weet niets over de religie van zijn familie. We spraken er nooit over. Maar ik herinner me wel dat ik hem ’s avonds in bed hoorde bidden. In welke taal? In het Engels. Tot wie? Ik weet het niet. Ik vroeg hem wel eens tegen wie hij praatte, maar dan haalde hij zijn schouders op en fluisterde: “Ik ben aan het bidden.”’
Het Queen Production-kantoor in Pembridge Road werd na Freddies dood gesloten. De Mountain Studios sloten ook hun deuren, toen David Richards de studio ontmantelde en verhuisde naar de Alpen boven Montreux. De toegang die is volgekalkt met graffiti en de studiospoken zijn het enige wat ervan over is. Maar degenen die veronderstelden dat het Queen-verhaal na het verscheiden van Freddie gedoemd was te eindigen, hadden zich vergist.
Made in Heaven, Queens vijftiende studioalbum, kwam in 1995, vier jaar na Freddies dood, binnen op nummer 1. Er wordt geschat dat er wereldwijd twintig miljoen exemplaren van zijn verkocht. Het is een onberispelijke compilatie die met hard werken en toewijding tot stand is gekomen. Het album zit vol levenskracht en vergankelijkheid, en is een requiem voor en een uiting van de diva in Freddie.
Eén nummer springt eruit wat mij betreft: ‘Mother Love’. Op muziek van Brian spoelen Freddies indringende stempartijen, al zappend, terug naar een explosie van fonkelend livespel van Queen, de echo van een riff uit ‘It’s a Kind of Magic’, en een flard van Freddies versie van ‘Goin’ Back’ van Gerry Goffin/Carole King, uitgebracht als ‘Larry Lurex’ in de vroegste beginjaren van Queen bij Trident: ‘I think I’m going back/to the things I learnt so well/in my youth...’ Het nummer eindigt spookachtig met het hartverscheurende gehuil van een baby, dat ongetwijfeld de dood en de wedergeboorte van de zanger symboliseert.
Mijn andere favoriet op dit album is ‘A Winter’s Tale’, Freddies zwanenzang, die hij schreef en componeerde in zijn appartement in Montreux dat uitkeek over het meer waar hij zo van hield. De tekst, die beschrijft wat hij ziet vanuit zijn raam, brengt hulde aan de rust en tevredenheid die hij daar tegen het eind van zijn leven vond. De titel van het nummer, wel of niet bedoeld als hommage aan het idyllische toneelstuk The Winter’s Tale van William Shakespeare, onthult wellicht iets meer van Freddies vroege inspiratie voor songteksten.
Polixenes is een van de hoofdpersonen in het toneelstuk van Shakespeare. Hij is koning van Bohemen – een klassiek koninkrijk dat overeenkomt met het huidige Tsjechië. Het is mogelijk dat hieruit ‘Bohemian Rhapsody’ is ontstaan. Als dit stuk, zoals door veel Shakespeare-deskundigen wordt aangenomen, een allegorie is op het overlijden van Anna Boleyn, dan zou het personage Perdita gebaseerd zijn op de dochter van Anna en koning Hendrik VIII, die als Queen Elizabeth I koningin van Engeland zou worden…
De oorspronkelijke grootste hits van de band verweven met Freddies laatste offer? Het is niet onmogelijk.
Er zijn veel gedenktekens voor Freddie, waarvan de belangrijkste – een standbeeld ontworpen door Irena Sedlecka – aan de oever van het Meer van Genève staat. Het beeld werd op 25 november 1996 onthuld door Montserrat Caballé, ter gelegenheid van de vijfde sterfdag van Freddie. De ceremonie werd geopend door de burgemeester van Montreux in aanwezigheid van Freddies ouders, zijn zuster Kashmira, Claude Nobs (de oprichter van het Montreux Jazz Festival) en Brian en Roger. Het standbeeld blijft een van de belangrijkste toeristische trekpleisters van Zwitserland. Het is ook het centrale ontmoetingspunt voor de jaarlijkse pelgrimstocht van Queen-fans op de verjaardag van hun idool in september.
‘De onthulling van het standbeeld was een van de zwaarste momenten voor mij,’ vertelde Brian in 2011 aan het tijdschrift Q.‘Het is natuurlijk een mooi eerbetoon en de ceremonie was erg aangrijpend, maar ik werd plotseling overmand door woede. Ik dacht: dit is alles wat er over is van mijn vriend en iedereen vindt dat maar normaal en fantastisch, maar het is in feite afschuwelijk dat ik sta te kijken naar een stuk brons dat mijn vriend moet voorstellen, en dat mijn vriend er niet meer is.’
Vijf jaar na Freddies dood schreef Maurice Béjart van het Béjart Ballet in Lausanne de choreografie voor een speciale ‘Ballet for Life’ voorstelling, Le Presbytère n’a rien perdu de son charme ni le jardin de son éclat (De pastorie heeft niets van zijn charme verloren, de tuin niets van zijn sprankeling). Het ballet vierde het leven van Freddie en van de stersolist van het Béjart Ballet, Jorge Donn. De ontroerende voorstelling op muziek van Queen en Mozart, opent met ‘It’s a Beautiful Day’ – het eerste nummer van Made in Heaven – en wordt afgesloten met ‘The Show Must Go On’ – het laatste nummer van Innuendo, Queens laatste album tijdens Freddies leven. Het ballet werd uitgevoerd in het Theatre de Chaillot in Parijs in het bijzijn van mevrouw Chirac (de vrouw van de toenmalige president van Frankrijk). Elton John, Brian, Roger en John speelden mee in deze uitvoering. Het werd John Deacons laatste live-optreden als bassist met zijn bandmaatjes.
John Deacon raakte in een zware depressie na Freddies dood. Hij had zijn vader verloren toen hij elf jaar was en Freddies overlijden bracht onverwerkte emoties naar boven. Hij begon een lapdanceclub te bezoeken en legde het aan met een 25-jarige danseres, die hij overlaadde met een appartement, een auto en dure cadeaus. De onbezonnen relatie mislukte en John trok zich, begrijpelijk, terug met zijn vrouw en kinderen. In 1997 verliet hij officieel de band.
‘Hij is tegenwoordig erg op zichzelf,’ gaf Brian als commentaar hierop. ‘Hij communiceert per e-mail als er een zakelijke discussie is, maar daar houdt het mee op.’
Maar Brian en Roger waren er nog niet aan toe om los te laten. Het juiste project zou zich op het juiste moment aandienen. In juni 2002 speelde Brian ‘God Save the Queen’ op het dak van het koninklijk paleis in Londen (ter herdenking van Jimi Hendrix, zo zei hij), als opening van het Party at the Palace, een concert ter ere van het gouden jubileum van koningin Elizabeth II.
In 2004 werkte Brian voor het eerst samen met Paul Rodgers, de voormalige leadzanger van Free en Bad Company, bij het Fender Strat Pack-concert. Opgewonden door de overduidelijke chemie tussen hen, haalde Brian Paul over om met Queen mee te spelen voor hun installatie in de UK Music Hall of Fame. Roger en Paul kondigden daarna een wereldtournee in 2005 aan als ‘Q+PR’, waarbij ze benadrukten dat Paul niet de vervanger van Freddie zou worden, maar dat het project een variatie op een thema was. Ze gaven een concert in Zuid-Afrika voor Nelson Mandela’s 46664 aidsvoorlichtingscampagne in 2005, waarna ze de rest van dat jaar samen op tournee waren, met Spike Edney gelukkig weer op keyboard.
Q+PR gaven vervolgens drieëntwintig concerten in Noord-Amerika. Twee jaar later speelden ze in Hyde Park voor Nelson Mandela’s 90ste verjaardag, waardoor ze hun problematische Zuid-Afrikaanse hoofdstuk op sublieme wijze afsloten. Daarna vertrokken ze voor een allesomvattende tournee door Europa. Hoewel de samenwerking op dit moment ten einde is, benadrukken beide partijen dat de mogelijkheid openblijft. Intussen werken alle bandleden gestaag door aan hun solobelangen, in het bijzonder Brian in 2011 met Kerry Ellis, de bekende musicalster van West End en Broadway, aan een uitverkochte musical-theater-rockvoorstelling getiteld Anthems.
Op Freddies achttiende sterfdag, op 24 november 2009, verzamelden zo’n tweeduizend Queen-fans van over de hele wereld zich in het centrum van Feltham om Brian en Freddies moeder een granieten plaquette in Hollywood-stijl ter ere van Freddies nagedachtenis te zien onthullen. Het was het eerste monument in Groot-Brittannië voor de Queen-leadzanger (het model-standbeeld dat boven de ingang van het Dominion Theatre op Tottenham Court Road de fans verwelkomde bij We Will Rock You niet meegerekend).
‘Feltham was zijn eerste thuis in Engeland toen we uit Zanzibar kwamen, en het was de plek waar hij zijn muzikale toekomst begon te ontdekken,’ zei zijn 87-jarige moeder Jer Bulsara bij de onthulling. ‘Freddie, we joegen jouw droom, onze droom na en we houden van je en zullen dat altijd blijven doen,’ zei Brian. ‘We zijn erg blij dat we je op deze manier kunnen eren.’
De expositie Stormtroopers in Stilettos (de titel is ontleend aan het nummer ‘She Makes Me’ van Queens derde album, Sheer Heart Attack uit 1974) is een nostalgische rondreizende overzichtstentoonstelling, die in 2011 het 40-jarig bestaan van de band herdenkt – een jaar vol festiviteiten waarin ze via Universal een contract met Island Records afsloten voor een nieuw album.
Eind 2010 kondigde GK Films een grote Hollywood-film aan, gebaseerd op het leven van Freddie. Deze film van Graham King wordt mede geproduceerd door TriBeca Films van Robert de Niro en Queen Films. De rol van Freddie wordt gespeeld door de ster achter Borat en Brüno, Sacha Baron Cohen, naar een script van Peter Morgan, auteur van veel onvolprezen scenario’s zoals The Queen, Frost/Nixon en The Last King of Scotland. ‘Freddie Mercury was een ontzagwekkende artiest,’ was het commentaar van regisseur King, ‘dus met Sacha in die rol, gecombineerd met Peters scenario en de steun van Queen, hebben we de perfecte combinatie om het ware verhaal achter het succes van de band te vertellen.’
Morgans script, waarin ik inzage kreeg, plaatst de band in het begin van de jaren tachtig, toen Queens reputatie in Amerika schade had opgelopen en ze daar op hun retour waren. De leden joegen hun soloprojecten na, omdat de band ogenschijnlijk zijn beste tijd had gehad. Toen Geldof Live Aid aankondigde, omarmde Queen zijn visie en betrad de band het Wembley Stadion om de wereld versteld te doen staan. Vanaf dan herontdekken de bandleden hun collectieve kracht, aldus het scenario, en plannen een massale wereldwijde comebacktournee. Ze verheugen zich op een succesvolle tweede ronde. Maar Freddie valt ten prooi aan aids en de droom valt in duigen…
De film wordt in de zomer van 2012 uitgebracht, op tijd voor de 21ste sterfdag van Freddie.
Sinds Freddies overlijden zijn de wereldwijde reputatie en impact van Queen tot grote hoogte gestegen, dankzij het fenomenale succes van hun musical We Will Rock You. Een groep muziekliefhebbende bohemiens, die in een futuristisch parallel universum leven waaruit rockmuziek is verbannen, vecht in deze musical voor hun eigen rechten en liefde voor muziek. Het stuk is geschreven door de komiek Ben Elton op de muziek van Queen-klassiekers. Sinds de eerste voorstelling in 2002 in het Dominion Theatre in Londen, in Tottenham Court Road, is de jukebox-musical overal en altijd uitverkocht en blijft hij in hetzelfde tempo doorlopen. Er zijn zevenentwintig internationale versies van gespeeld. In maart 2011 won de productie de BBC Radio 2 Olivier Audience Award, en in 2013 zal de langverwachte filmversie verschijnen.
We Will Rock You valt misschien niet bij iedereen in de smaak. Roger en Brian worden door sommige groeperingen zelfs beschuldigd van ‘verraad’. Wie kan zich hier druk om maken? Queen in elk geval niet. De aanhoudende populariteit van de show spreekt voor zich. Of zoals Roger pleegt te zeggen: ‘Schijt aan hen, als ze het niet snappen.’
We Will Rock You heeft ervoor gezorgd dat de sensationele muziek van Queen beluisterd wordt door miljoenen jonge mensen, die nog niet eens waren geboren toen Freddie nog leefde en de originele band nog op tournee ging.
Hoe zou Freddie het vinden dat Queen tegenwoordig nog beroemder is dan gedurende zijn leven? ‘Hij zou het heerlijk vinden,’ benadrukt Paul Gambaccini. ‘Hij zou er enorm van genieten. Hij is beroemder dan Liza Minnelli: wat zou hij daar een kick van hebben gekregen. Hij hield van de diva’s. Hij aanbad hen. Liza, Montserrat Caballé: hij verafgoodde deze vrouwen. Freddie zou verrukt zijn dat het meer dan levensgrote beeld dat er van hem wordt neergezet, zo alom gewaardeerd wordt. Alleen al omdat ik Freddie persoonlijk heb gekend, krijg ik via Facebook vriendschapsverzoeken van jonge Europese mannen. Peter Freestone is een idool van deze groep mannen. Het fanschap is een carrière. Ze houden verkleedpartijen, eerbetonen, de Freddie-for-a-Day [wanneer fans over de hele wereld zich als hun idool verkleden op Freddies verjaardag om geld in te zamelen voor de Mercury Phoenix Trust] en ga zo maar door. Het is fascinerend. Geen van hen was al geboren toen Freddie nog actief was, en degenen die wel al leefden waren nog te jong om het te beseffen. Ze reageren op de levend gehouden herinneringen aan Freddie Mercury, niet op de man die zij zelf gekend hebben.’
De overgebleven leden gaan verder met hun levens die nooit meer hetzelfde zullen zijn. John Deacon is tegenwoordig een rustige gezinsman, die de jaren van de Queen-gekte heeft toevertrouwd aan een diepe laag van zijn gekwelde geest. Brian, die is benoemd tot Commander of the Order of the British Empire for Services to the Music Industry, houdt zich bezig met zijn tweede vrouw Anita, zijn drie volwassen kinderen, astronomie en het beschermen van de vossenpopulatie. Roger is na Debbie getrouwd met zijn jonge vriendin Sarina, met wie hij al zes jaar een relatie had. Volgens de laatste telling heeft hij vijf kinderen. Muziek blijft een prioriteit voor Roger en Brian.
Het is bijna niet te geloven dat Queen The Beatles heeft verslagen in het aantal albums in de hitlijsten. In 2006 werd hun album Greatest Hits Engelands bestverkochte album ooit met meer dan 5.407.587 exemplaren. Hun Greatest Hits II-album eindigde op een nummer 7-notering, met 3.631.321 verkochte exemplaren. De band heeft in totaal achttien nummer 1-albums uitgebracht, achttien nummer 1-singles en tien nummer 1-dvd’s wereldwijd, waardoor ze een van de bestverkopende rockbands ter wereld zijn. Hun totale albumverkoop wordt geschat op meer dan 300 miljoen wereldwijd – inclusief 32,5 miljoen in de Verenigde Staten alleen al. Queen is de enige groep waarvan elk bandlid meer dan één hitsingle heeft gecomponeerd.
‘We Will Rock You’ werd door zowel de New York Yankees als Manchester United geadopteerd als clublied. ‘We Are the Champions’ blijft de meest gedraaide plaat van Queen, overal meegezongen door sportfans. Freddie zelf beschreef dit nummer als ‘het meest egoïstische en arrogante nummer dat ik ooit heb geschreven’.
‘Ik voel dat Freddie op een bepaalde manier nog altijd aanwezig is,’ zegt zijn zuster Kashmira. ‘Hij was mijn broer, maar ook een megaster. Ik weet domweg niet hoe het is om een normale broer te hebben. Omdat mijn eigen broer zo buitengewoon was.’
‘Freddie was mijn beste vriend,’ vertelde Roger Taylor me op een openhartig moment. ‘Ik ben nooit over zijn dood heen gekomen. Geen van ons. Ik denk dat we allemaal dachten dat we er snel aan gewend zouden zijn, maar we hebben de impact onderschat die zijn dood op onze levens had. Ik vind het nog altijd moeilijk om erover te praten. Het is bijna onmogelijk om over ons heden en onze toekomst zonder Freddie na te denken. Ik bekijk het per dag.’
De Freddie die hij mist is de jongen achter de superster: een zeer menselijke man die opging in een fantasie. Tot afkeuring van enkelen, maar tot vreugde van miljoenen. Het gebeurde allemaal op zijn voorwaarden. Hij verontschuldigde zich nergens voor en verwachtte geen begrip. Wanneer hij zich gevangen voelde door de tegenstellingen die hem vormden, bevrijdde zijn muziek hem.
Dit boek is voor de verdrietige clown die het laatst lachte… en voor Brian en Roger die verder durven te gaan, in zijn nagedachtenis. Kan iemand het hen kwalijk nemen dat ze de vlam brandend houden? Ik niet.