Op bezoek in…

Nederland

Jan Willem Bultje

KIT Publishers, Amsterdam

Op bezoek in… Europa is een reeks informatieve kinderboeken over Europese landen. De boeken maken deel uit van een Wereldreeks voor kinderen.

Op bezoek in… Nederland

Samenstelling en foto’s: Jan Willem Bultje

Foto p. 14 (o): Nederlands Politie Museum, Apeldoorn; p.16 (b) Nieuwland Erfgoedcentrum, Lelystad; p.16 (o): de Waddenvereniging; p.20: nr4s.web-log.nl; p. 22: Museum Panorama Mesdag, Den Haag;

p. 31 (o): Supportersclub Oranje, Amsterdam; p. 22 (o), 34(b), 36(m): Monieke Boonstoppel; p. 40, 41: Evert Zwaanswijk

Inhoudelijke adviezen: Paul van den Boorn, Maastricht Vormgeving binnenwerk: Grafisch Ontwerpbureau Agaatsz BNO, Meppel Omslag: URBAN Perception, Amsterdam

Cartografie: Armand Haye, Amsterdam

Productie: T&P Far East Productions, Soest

© 2009 KIT Publishers – Amsterdam

KIT Publishers

Postbus 95001

1090 HA Amsterdam

Nederland

E-mail: publishers@kit.nl

Websites: www.kit.nl/publishers

www.europe4kids.net

www.samsam.net

www.onvergetelijkindie.nl

ISBN 978 90 6832 765 6

NUR 232 / 258

Reeds verschenen in de Wereldreeks

Hongarije

ISBN 978 90 6832 867 7

Polen

ISBN 978 90 6832 869 1

Aruba, Bonaire, Curaçao, Saba, Sint Eustatius Indonesië

ISBN 978 90 6832 854 9

Roemenië

ISBN 978 90 6832 469 3

en Sint Maarten

ISBN 978 90 6832 781 6

Iran

ISBN 978 90 6832 857 8

Saudi-Arabië

ISBN 978 90 6832 785 4

België

ISBN 978 90 6832 855 4

India

ISBN 978 90 6832 746 5

Slovenië

ISBN 978 90 6832 868 4

Bulgarije

ISBN 978 90 6832 451 8

Israël

ISBN 978 90 6832 872 1

Slowakije

ISBN 978 90 6832 865 3

Cambodja

ISBN 978 90 6832 453 2

Letland

ISBN 978 90 6832 863 9

Spanje

ISBN 978 90 6832 452 5

Cyprus

ISBN 978 90 6832 861 5

Litouwen

ISBN 978 90 6832 864 6

Suriname

ISBN 978 90 6832 454 9

Egypte

ISBN 978 90 6832 784 7

Malta

ISBN 978 90 6832 860 8

Thailand

ISBN 978 90 6832 994 0

Estland

ISBN 978 90 6832 862 2

Marokko

ISBN 978 90 6832 859 2

Tsjechië

ISBN 978 90 6832 866 0

Finland

ISBN 978 90 6832 782 3

Oman

ISBN 978 90 6832 455 6

Zweden

ISBN 978 90 6832 858 5

Inhoud

7

Inleiding

35

Onderwijs

8

Geschiedenis

38

De Nederlandse keuken

15

Het land

40

De economie

19

Steden

44

De natuur

25

Vervoer

47

Toerisme

30

De mensen

51

Register

Inleiding

Nederland wordt in het buitenland vaak ‘Holland’ genoemd.

De naam Holland is sinds de Middeleeuwen de wereld inge -

gaan, mee met de handelsschepen die vanuit de havensteden in het gewest Holland naar alle windstreken voeren.

Nu denken de mensen bij ‘Holland’ aan kaasmeisjes op klompen, tulpen, molens, sloten en polders. Of aan de Keukenhof (een bloemenpark), of aan Johan Cruijff, die het Nederlandse voetbal heeft groot gemaakt.

Nederland is maar een klein landje, maar de combinatie van de ligging aan zee en de geaardheid van de ‘Hollanders’, een sterke handelsgeest en durf, heeft Nederland groot gemaakt en op de kaart gezet. Van oudsher was de blik van de Hollanders naar buiten gericht.

Nederland – waterland, waar een klein landje groot in is Als klein waterrijk land heeft Nederland heel wat strijd moeten leveren tegen het water. We moesten ook wel, want 40 procent van het land ligt onder de zeespiegel en zou onder water lopen als er geen dijken waren aangelegd. Nederlandse waterwerken zijn wereldberoemd, zoals de Afsluitdijk en de Deltawerken.

Tegelijk werden we heel inventief in het winnen van land op water. Grote w Duinen langs de Noordzee -

stukken van de Zuiderzee, een binnenzee, zijn ingepolderd. In Groningen kust beschermen het land tegen

en Friesland worden kwelders, buitendijks gelegen aangeslibd land dat bij overstroming. Maar zullen ze

vloed niet meer onderloopt, stukje bij beetje in gebruik genomen.

ook in de toekomst voldoende

bescherming bieden?

De strijd tegen het water is nog altijd actueel. En een nieuwe uitdaging staat voor de deur: door de klimaatveranderingen als gevolg van de milieu-invloeden zal de zeespiegel in de toekomst nog stijgen. Zullen de dijken dit aankunnen?

Ook de handelsgeest heeft niet aan belangrijkheid ingeboet. Waar ter wereld je ook komt, altijd zie je wel een reclamebord met Philips, Shell of Heineken of een andere van oorsprong Nederlandse multinational (bedrijf met vestigingen wereldwijd).

7 | Nederland

Geschiedenis

De geschiedenis van het huidige Nederland begint eigenlijk als Karel V in 1519 keizer wordt van Duitsland en heer der Nederlanden. Grote delen van Europa vielen in deze periode w Een hunebed in de provin -

onder het Habsburgse rijk. Met de Nederlanden werden cie Drenthe. Hunebedden zijn

de Noordelijke en de Zuidelijke Nederlanden (het gebied gebouwd in de steentijd, circa

5000 jaar geleden. De stenen

dat nu België heet) bedoeld.

zijn hier in de ijstijd terecht -

gekomen, uit Scandinavië

meegevoerd door het

voortkruiende landijs.

Daarvoor was het land natuurlijk ook al bewoond. Het was opgedeeld in allerlei graafschappen en hertog dommen. En een paar eeuwen daar voor waren de Vikingen geweest en aan het begin van de jaartelling de Romeinen. Nog weer eerder was het land bewoond door mensen die in het stenen tijdperk leefden. Maar dat is allemaal zo lang geleden.

Geschiedenis | 8

W illem van Oranje, alias Willem de Zwijger,

wordt in 1533 geboren als kind van lutherse

ouders op slot Dillenburg, in het kleine

vorstendom Nassau in Duitsland. Als hij elf jaar oud is, erft hij van zijn kinderloze neef René van Châlon uit Zuid-Frankrijk de titel prins van Orange (Oranje). De jonge prins komt in de gunst bij Karel V die hem naar zijn hof in Brussel haalt, waar hij in de katholieke leer wordt opgevoed. Als Karel V afstand doet van de troon, volgt zijn zoon Filips II hem op. Bij zijn vertrek naar Spanje benoemt Filips Willem tot stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht. Willem komt in conflict met Filips en als deze Alva (bijgenaamd de IJzeren hertog) als landvoogd stuurt om de ketters en beeldenbestormers een lesje te leren en de orde te herstellen, keert Willem terug naar zijn geboortehuis. Van daaruit bereidt hij zich voor op het verzet tegen het Spaanse schrikbewind.

In 1580 verklaart Filips Willem vogelvrij. In 1582 wordt er een aanslag op hem gepleegd, die hij overleeft. Willem was zeer geliefd bij het volk en werd ‘Vader des Vaderlands’

genoemd. Twee jaar later wordt hij in Delft alsnog ver -

moord door Balthasar Gerards, een fanatieke katholiek.

q Standbeeld van

Willem van Oranje op

Godsdienststrijd

het Plein in Den Haag.

In 1517 maakte Maarten Luther, een Augustijner monnik, zijn kritiek kenbaar op de misstanden in de zichzelf verrijkende rooms-katholieke kerk. Vooral zijn actie tegen de aflaat, een systeem waarbij je in plaats van berouw tonen en boetedoen voor je zonden je schuld kon afkopen, bracht een enorme golf van verandering teweeg in Europa. In onze streken kreeg Luther navolging in de persoon van Johannes Calvijn, die veel aanhangers kreeg, de calvinisten. Zij stichtten hun eigen kerken en gooiden alles wat aan het roomse leven deed denken de kerk uit. Deze scheuring in de kerk leidde uiteindelijk in 1566 tot de beeldenstorm. De afgescheidenen, protestanten en calvinisten, vernielden de interieurs van de bestaande rooms-katholieke kerken.

De zoon van Karel V, Filips II, was een Spanjaard, en hij volgde zijn vader op als heer van de Nederlandse gewesten. Zijn levenswerk was om de afvalligen van de roomse kerk, de ketters en heidenen zoals ze genoemd werden, te vervolgen. Deze mensen raakten alles kwijt, hun bezittingen werden verbeurd verklaard en vaak moesten ze hun standvastigheid met hun leven bekopen.

Filips II stuurde Spaanse troepen naar de Nederlanden onder leiding van Alva en hij voerde een strenge belasting in, de zogenaamde ‘tiende penning’. Van alle verhandelde goederen moesten de mensen 10 procent aan de staat betalen.

De verontwaardiging hierover was groot. Naar het buitenland gevluchte Nederlanders begonnen verzet te plegen op het water (de watergeuzen), daarbij gesteund door Willem van Oranje.

9 | Nederland

q In het Mauritshuis in

In 1568 begon de eerste volksopstand tegen het Spaanse gezag, samen met een Den Haag is een tentoon -

geuzenleger in het Groningse Heiligerlee. Deze slag, die militair gezien niet veel stelling van de schilderijen

voorstelde, maar een enorm effect had op de moraal van de opstandelingen, van Johannes Vermeer.

wordt veelal beschouwd als het begin van de Tachtigjarige Oorlog.

Rechts op het gebouw zie je

een uitvergroting van het

Alle gewesten wilden dat de Spanjaarden vertrokken, maar onderling geruzie schilderij ‘Meisje met

over onder andere godsdienstkwesties leidde ertoe dat de rooms-katholieken de parel’.

zich verenigden in de Unie van Atrecht (Zuidelijke Nederlanden). Zij bleven trouw aan Filips II. De protestantse Noordelijke Nederlanden verenigden zich in de Unie van Utrecht en zo ontstond de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Het centrale gezag werd gevormd door de Staten-Generaal, bestaande uit vertegenwoordigers van de zeven gewesten.

De Gouden Eeuw

Antwerpen was in de zestiende eeuw de belangrijkste haven. Toen in 1585 het protestantse Antwerpen veroverd werd door de Spanjaarden vluchtten veel mensen naar Amsterdam. Amsterdam werd een rijke koopmansstad. Nederlandse schepen met handelswaar bevoeren de wereldzeeën. De kooplieden verenigden zich in 1602 in de Verenigde Oost-Indische Compagnie, de VOC, de eerste en grootste Naamloze Vennoot -

schap met handelsposten over de hele wereld. Ze handelde niet alleen in specerijen, maar in meer dan honderd verschillende artikelen waaronder thee, zijde en porselein uit China. Duizenden mensen werkten voor de VOC.

Amsterdam werd een stapelplaats waar goederen uit alle windstreken binnenkwamen en over heel Europa werden gedistribueerd. De handel bracht veel geld op. Het waren gouden tijden. Schilderkunst, bouwkunst, en literatuur stegen naar grote hoogten. Deze periode wordt dan ook de Gouden Eeuw genoemd.

Wereldberoemde schilders leefden in deze tijd, zoals Rembrandt van Rijn, Johannes Vermeer en Jan Steen.

In 1648 kwam met de vrede van Munster een einde aan de Tachtigjarige Oorlog met Spanje. Nederland maakte geen deel meer uit van het Habsburgse rijk en werd erkend als zelfstandige staat.

Geschiedenis | 10

De Republiek

Na Stadhouder Willem II (die in 1650 overleed aan de kinderpokken) benoem -

den de Staten-Generaal, het bestuur van de Republiek, geen nieuwe stadhouder omdat ze vonden dat de Oranjes te veel op macht uit waren en te nauwe banden met Engeland hadden. Deze periode heet het Eerste Stadhouderloze Tijdperk.

Engeland zag in deze periode de groei van de Nederlandse handel met lede ogen aan. De VOC had tijdens de zeventiende en achttiende eeuw meer dan honderd schepen in de vaart, waarvan ongeveer 98 procent behouden terug -

keerde na een reis. Het Engelse Parlement nam in 1651 de Acte van Navigatie aan, waarmee Engeland claimde de baas te zijn op alle wereldzeeën ( Britannia rules the waves). Vier oorlogen met Engeland waren het gevolg; het waren handels -

oorlogen die voornamelijk op zee werden uitgevochten.

Op de eerste was de Republiek niet voorbereid. Met de tweede had de Repu bliek meer succes. Behalve met Engeland was de Republiek ook in oorlog met Frankrijk. In 1672 werd het land van alle kanten aangevallen en het volk riep om een stadhouder. Willem III, zoon van Willem II, trad aan. Onder zijn leiding werden de Fransen teruggedrongen en op zee versloeg admiraal Michiel de w Michiel de Ruyter, de

Ruyter de Frans-Engelse vloot. Willem III trouwde met Maria Stuart van Enge -

nationale zeeheld, won

land en werd zodoende koning van Engeland. Zijn niet erg geliefde schoon -

verschillende zeeslagen.

vader verjoeg hij op verzoek van het Engelse Parlement.

Vanaf circa 1750 was het met de groei van

de economie gedaan. De staatsschuld als

gevolg van de zware oorlogs lasten was

enorm. De be faamde Hollandse handels -

geest was langzaam aan het inzakken.

De Franse tijd

De Franse Revolutie betekende het einde

van de Repu bliek der Zeven Verenigde

Nederlanden. In 1795 liepen Franse

revolutionairen de republiek onder de voet,

hun leus was Vrijheid, Gelijkheid, Broederschap.

Ze noemden het land de Bataafse Republiek.

In 1806 benoemde de Franse keizer Napoleon

zijn broer Lodewijk Napoleon tot koning

van het Koninkrijk Holland. Vier jaar later

werd Nederland ingelijfd bij Frankrijk.

Koninkrijk der Nederlanden

Na de nederlaag van Napoleon bij Waterloo

in 1815 was Nederland weer onafhankelijk.

Vanaf dat jaar vormden België, Luxemburg

en het huidige Nederland tezamen het

Koninkrijk der Nederlanden. Koning

Willem I, zoon van stadhouder Willem V,

was de eerste koning.

11 | Nederland

D e arbeidersbeweging– Vanaf 1850

ontwikkelde Nederland zich van een

agrarische maatschappij tot een indu -

s triële maatschappij. Handwerk werd steeds meer

vervangen door machines. De omstandig heden

waaronder de fabrieksarbeiders moesten werken,

waren erbarmelijk. Politieke groeperingen, met

name de socialisten, zetten zich in voor het

mondig maken van de arbeiders. De werknemers

verenig den zich in 1872 in het Algemeen Neder -

landsch Werklieden Verbond om betere arbeids -

voor waarden voor elkaar te krijgen. De protes -

tanten en rooms-katholieken scheidden zich

echter af en stichtten hun eigen vakbonden,

vanwege het ‘goddeloze’ socialisme. De vak -

bonden hebben veel bereikt wat betreft de

verbetering van de arbeidsomstandigheden.

q Thorbecke.

In 1830 scheidden de Zuidelijke Nederlanden

zich af en werden in 1839 een afzonderlijke

staat met de naam België. Door de afscheiding

was een grondwetsherziening noodzakelijk.

In 1848 was de nieuwe grondwet klaar,

e Een uitgave van de

waarin bepaald werd dat de koning minder

communistenbond

macht kreeg en dat de volksvertegen woor -

Spartacus, ontstaan uit de

diging het voor het zeggen had. De liberale

Revolutionair-Socialistische

staatsman Thorbecke was de grondlegger

Arbeidersbeweging. Tot

van deze grondwet, waarin de basis werd

circa 1980 was de

gelegd voor de constitutionele monarchie

bond actief.

die Nederland nog steeds is.

In 1874 werd een wet aangenomen die kinderarbeid verbood voor kinderen onder de 12 jaar. Bij de grondwetsherziening van 1848 werden directe verkiezingen ingevoerd. Alleen mannen boven 23 jaar die een bepaald bedrag aan belastingen betaalden mochten stemmen, ongeveer 11 procent van de bevolking. Allerlei voorstellen kwamen om het aantal kiezers te verhogen, maar het duurde nog tot 1917 voordat het algemeen kiesrecht voor mannen werd ingevoerd. Twee jaar later mochten ook vrouwen stemmen.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) bleef Nederland, zij het soms met moeite, neutraal. Na de oorlog zette Nederland het neutrale beleid voort.

Geschiedenis | 12

Tweede Wereldoorlog (1940-1945)

Op 10 mei 1940 werd Nederland aangeval len

door Duitse troepen en binnen vijf dagen

was het land bezet. Al na zeer korte tijd wer -

den allerlei verordeningen ingevoerd waar -

aan de mensen zich voortaan moesten

houden. De joden moesten verplicht een gele

ster op hun kleding dragen. Ze moch ten ook

niet meer overal werken of wonen.

Langzaam maar zeker werd het net rond hen

aangetrokken. Er volgden razzia’s waarbij

ze opgepakt werden en naar kamp Wester -

bork werden getransporteerd. Westerbork

was een doorgangskamp, van hieruit werden

q De Canadese bevrijders komen aan in Rotterdam.

de mensen in goederen treinen naar concen -

tratiekampen, zoals Auschwitz in Polen en

Dachau in Duitsland, getransporteerd om

In 1944/1945, na vijf jaar bezetting, kwamen de Britten, te worden vergast. Slechts weinigen hebben

Canadezen, Polen en Amerikanen het land bevrijden.

deze concentratiekampen overleefd.

Na de bevrijding moest het land weer worden opge bouwd, Veel mensen doken onder en kregen onder -

want er was veel vernield tijdens de oorlog en de bevrijding.

dak bij andere mensen. Daar was moed voor

nodig, want als de Duitsers

er achter kwa men, werden

zowel de onderduikers als de

mensen die ze verborgen

hielden opgepakt en wachtte

hen hetzelfde lot.

Sommige mensen gingen in

het verzet. Ze zaten de bezet -

A nne Frank– In 1933 nam Otto Frank zijn vrouw en zijn twee dochters, Anne en Margot, mee naar

ters dwars, zorgden voor

Nederland, op de vlucht voor het antisemitisme van onderduik adressen, hielpen

de Nationalistische partij (NSDAP) van Hitler. Antisemitisme mensen te vluchten en

is een vijandige opstelling ten opzichte van joden op grond saboteerden allerlei dingen.

van op vooroordelen gebaseerde haat. De joden kregen overal de schuld van en werden vervolgd. Het leven werd hen onmogelijk gemaakt in Duitsland. De familie Frank ging in Amsterdam wonen. Toen het in 1942 ook in Nederland niet meer veilig was voor de joden, dook de familie onder in een huis aan de Prinsengracht in Amsterdam. Het achterste deel van dit huis, het ‘Achterhuis’, was een complete woning en hier verscholen zij zich. Anne begon hier haar dagboek, waarin ze schreef aan haar denkbeeldige vriendin Kitty. Zij was toen 13 jaar. Op 4 augustus 1944 werd de familie verraden, op -

gepakt en weggevoerd naar verschillende concentratie -

kampen. Anne overleefde het niet, zij stierf in maart 1945 in Bergen-Belsen. Haar dagboek werd bij toeval ontdekt tussen de spullen die in het Achterhuis waren achtergebleven. Het Achterhuis is het beroemdste dagboek ter wereld en het is in veel talen vertaald.

13 | Nederland

N ederland als koloniale

macht – Tot aan de Tweede

Wereld oorlog bezat Neder -

land koloniën: Neder lands-Indië, de

Neder landse Antillen en Suriname. In

1949 werd Nederlands-Indië zelf -

stan dig. Het land heet sindsdien

Indonesië. De onafhankelijkheid van

Suriname volgde pas in 1975. De

Neder landse Antillen horen nog

steeds bij het Koninkrijk der

Nederlanden.

q Willemstad, hoofdstad van Curaçao.

Economisch gezien ging het Nederland in de jaren die volgden goed. Eind jaren vijftig werd in de provincie Groningen bij Slochteren gas in de bodem gevonden, destijds het grootste gasveld ter wereld. De industrie dijde enorm uit.

Door de bloeiende economie konden steeds meer mensen zich luxe artikelen permitteren.

Een eigen auto werd heel gewoon, met als gevolg dat de wegen overvol raakten.

Uitbreiding van het wegennet was noodzakelijk en veel vierbaanswegen werden aangelegd.

De samenleving onderging een enorme verandering. Jongeren lieten hun haren groeien.

Democratisering, gelijkheid van kansen, was wat iedereen bezighield. Provo, flower power, hippies, de Beatles en de Rolling Stones bepaalden het beeld in de jaren zestig. Abortus, homoseksualiteit en de positie van de vrouw waren in de jaren zeventig en tachtig be -

langrijke onderwerpen van discussie.

W atersnoodramp– In 1953 voltrok

zich een grote ramp in het zuid -

westen van het land. Een zware

noordwester storm in combinatie met spring -

vloed veroorzaakte een grote overstroming

in de provincie Zeeland, waarbij ruim 1800

mensen verdronken.

Om te voorkomen dat zo’n ramp zich in de

toekomst nogmaals zou kunnen voltrekken,

werd een grootse oplossing bedacht: de dijken

werden opgehoogd en zeearmen werden

afgedamd. Dit project heet de Deltawerken,

het grootste waterbouwkundige project

ooit. De Stormvloedkering Oosterschelde is

het meest indrukwekkende onderdeel.

Geschiedenis | 14

Het land

Nederland heet officieel het Koninkrijk der Nederlanden. Het grenst in het oosten aan Duitsland en in het zuiden aan België.

Ten noorden en westen van Nederland ligt de Noordzee.

Nederland is een klein landje, van noord naar zuid is het ongeveer 300 kilometer lang en van oost naar west ongeveer 200 kilometer. De oppervlakte is 41.526 km2 – waarvan veel water – waarop meer dan 16 miljoen mensen wonen en dat N ederland is een vlak

land. De laagste plek

is -7 meter en ligt in

betekent dat Nederland een van de dichtstbevolkte landen ter de Zuidplaspolder in Zuid-wereld is: ongeveer 452 inwoners per km2. De bevolking bestaat Holland. Het hoogste punt,

voor 83 procent uit mensen van Nederlandse afkomst en voor de Vaalserberg op het

17 procent uit mensen van niet-Nederlandse afkomst, zoals drielandenpunt in Limburg,

Turken, Marokkanen, Surinamers, Antillianen, Ghanezen en ligt op 322 meter.

nog vele andere nationaliteiten.

Nederland heeft twaalf provincies met een

provinciaal bestuur.

In het noorden: Groningen, Friesland en Drenthe In het oosten: Overijssel en Gelderland

In het midden: Flevoland en Utrecht

In het westen: Noord-Holland, Zuid-Holland en Zeeland

In het zuiden: Noord-Brabant en Limburg

q In het noorden van het land staan boer -

derijen vaak nog op wierden of terpen. Dat

Er zijn 483 gemeenten.

zijn door mensen aangelegde heuvels om bij

hoog water droog te blijven.

w De duinen, zoals hier bij Egmond

aan Zee, beschermen het land tegen

overstromingen.

15 | Nederland

E iland op het droge– In de

Noordoostpolder ligt het

Ongeveer 40 procent van het land ligt onder de

historische plaatsje Schok -

zeespiegel en zou onder water lopen zonder dijken en land. Vroeger was het een eilandje

duinen. Grote delen van het land zijn vlak, vandaar de in de Zuiderzee, maar wind en zee

naam Neder(= laag)land. Maar dijken en duinen

knabbelden steeds meer van het

houden de zee tegen.

eiland af, zodat het uiteindelijk te

In het oosten en in het zuiden zijn heuvels. De bodem gevaarlijk werd voor de bewoners.

van het laaggelegen gebied bestaat uit klei en veen. De In 1859 werd het ontruimd. Nu is

hogere gedeeltes zijn gevormd in de ijstijd. Toen de uit het een ‘eiland op het droge’ en het

Scandinavië afkomstige gletsjers begonnen te smelten, staat op de Werelderfgoedlijst van

bleven zand en grind op de bodem achter.

Unesco.

Laag Nederland bestaat voornamelijk uit polders, stukken land die door dijken zijn omgeven en waaruit het water is weggepompt. In de weiden grazen koeien en er wordt aan tuinbouw en veeteelt gedaan. Hoger Nederland heeft een afwisselender landschap: heidevelden, bossen, akkers en weidevelden.

In de vorige eeuw zijn grote stukken van wat eens de Zuiderzee was, inge polderd.

Eerst werd in 1932 een dijk van 30 kilometer aangelegd, de Afsluitdijk. De eerste polder die in dit gebied werd drooggelegd, was de Wieringermeer, daarna volgde de Noordoostpolder en nog later de Flevopolders.

De eilanden

In het noorden tussen de Noordzee en de Waddenzee liggen zeven wadden -

q De Afsluitdijk vormt de

eilanden: Texel, Vlieland, Terschelling, Ameland en Schiermonnikoog zijn verbinding tussen de

bewoond; Rottum en Rottumerplaat zijn vogeleilanden. Aan de kant van de provincies Friesland en

Waddenzee is een uniek natuurgebied ontstaan dat bij eb grotendeels droog -

Noord-Holland. Nederland

valt. Ook het zuidwesten van het land bestaat voor een deel uit eilanden.

is trots op zijn waterwerken.

Voorne-Putten en Goeree-Overflakkee horen bij Zuid-Holland; de Zeeuwse

‘Een volk dat leeft, bouwt

eilanden zijn Schouwen-Duivenland, St. Philipsland, Tholen, Walcheren, aan zijn toekomst’ vermeldt

Noord-Beveland en Zuid-Beveland.

een monument midden op

de Afsluitdijk.

r Wadlopen als bij eb de zee

zich terugtrekt, is een

fantastisch avontuur. Altijd

gaat er een gids mee.

Het land | 16

e Grazende schapen

houden het gras kort op de

dijken en rivieren

Rivieren en meren

Drie belangrijke rivieren monden

uit in de Noordzee: de Rijn, de

Maas en de Schelde. De Rijn

ontspringt in Zwitserland. Tot aan

de Zwitserse stad Bazel is de rivier

bevaarbaar voor grote schepen. Het

is de belang rijkste vaarweg in

Europa. Net over de grens in

Nederland vertakt de rivier zich in

de Waal en even verderop in de

IJssel.

De Maas ontspringt in het noorden

van Frankrijk en komt bij Eijsden,

een eindje onder Maastricht, ons

land binnen. Het is een echte

regenrivier, dat wil zeggen dat ze

gevoed wordt met regenwater (en

niet met smeltwater van gletschers);

in de winter staat het water hoog

en ’s zomers laag. Ook de Schelde

q De Waalbrug bij Nijmegen. De rivier de

komt uit Noord-Frankrijk en

Waal wordt druk bevaren met duwboten

stroomt via Vlaanderen in België

die hun lading naar het Duitse Ruhrgebied

dwars door Antwerpen de Wester -

brengen.

schelde in en vandaar naar de

Noordzee.

17 | Nederland

r Het turf wordt gestoken en

moet daarna drogen. De turf

wordt in stapels van tien op

elkaar gezet. Dan kun je ze

beter tellen,‘turven’ dus.

Door afgravingen van veengronden zijn in het verleden in Zuid-Holland meren ontstaan. De aldus verkregen turf diende vroeger als brandstof. In Limburg gebeurde en gebeurt iets soortgelijks: door het baggeren naar grind ontstonden meren en plassen. Nu zijn het belangrijke recreatiegebieden voor de watersporter. De meren in het zuidwesten van Friesland stammen uit de ijstijd.

r In Nationaal Park De Weerribben is op de

plaatsen waar het veen werd afgegraven alles

volgelopen met water. Die stroken water zijn de

‘weren’. De stroken land ertussen waarop de turf te drogen werd gelegd, heten ‘ribben’.

w Een sneeuwlandschap in de duinen, een

zeldzaam schouwspel.

Klimaat

Nederland heeft een gematigd zeeklimaat. De ligging aan zee en de invloed van de Warme Golfstroom zorgen voor relatief veel neerslag en een gemiddelde temperatuur in de zomer aan de kust van 16° C en in de winter van gemiddeld 3° C. In het binnenland liggen de gemiddelde tempera turen nauwelijks hoger of lager in deze seizoenen. Veel verschillen zijn er dus niet. De laagste temperatuur ooit in Nederland gemeten was -27,8° C en de hoogste tempera tuur 38,6° C.

De waddeneilanden en de Zeeuwse eilanden hebben

relatief meer zonuren. Op de wadden is de tempe ratuur in de zomer een paar graden lager dan in Zuid-Limburg. ’s Winters is het omgekeerd, dan is het aan de kust warmer.

Het land | 18

Steden

Amsterdam is de hoofdstad van Nederland en tevens de grootste stad van het land. Het aantal inwoners bedraagt ongeveer 750.000 en met de inwoners van de agglomeratie erbij, dat is Amsterdam plus omstreken, zijn het er ruim een miljoen. De stad telt 1281 bruggen en er wonen ongeveer 200 verschillende nationaliteiten.

Van oudsher is Amsterdam een echte haven- en handels -

stad. Haar naam dankt de stad aan een dam in de rivier de Amstel, de ‘Aemstelledam’. De stad is ongeveer 800

A msterdam die grote stad,

jaar geleden ontstaan op de plek waar de Amstel uit -

is gebouwd op palen – Dit

mondde in het IJ. Op diezelfde plek verrees omstreeks zijn de beginregels van een

1900 het Centraal Station van de architect Cuypers, die oud versje. De grond in Amsterdam

ook het Rijksmuseum ontwierp. Handel en zeevaart

was en is drassig, en daarom worden

brachten de stad in de zestiende en zeventiende eeuw er nog steeds, net als vroeger, lange

grote welvaart. De kooplieden lieten herenhuizen met palen in de grond geslagen, net zo

mooie gevels langs de grachten bouwen. Nu is de

diep tot ze de vaste zandlaag

grachten gordel een belangrijke toeristische trekpleister.

bereiken. Tegenwoordig zijn de

De dierentuin Artis is de oudste van het land.

palen van beton, vroeger waren ze

van hout. Als de palen in de grond

zitten kan met de bouw worden

w Langs de Amsterdamse grachten

begonnen.

met de mooie grachtenpanden.

19 | Nederland

q Stadskinderen zoeken hun

Via het in 1876 gegraven Noordzeekanaal heeft Amsterdam een verbinding heil vaak in het park. De

met de Noordzee, maar het belang van de haven neemt de laatste tijd af.

straten zijn te vol met

Ongeveer 12 procent van de Amsterdamse beroepsbevolking werkt in de geparkeerde auto’s of er is

industrie, zoals Akzo Nobel, Draka en Stork. Een grote werkgever is de teveel verkeer om veilig te

luchthaven Schiphol waar bijna 58.000 mensen werken. De stad breidt zich kunnen spelen.

nog steeds uit. In het IJmeer is op opgespoten grond de nieuwe wijk IJburg aangelegd.

Naar wie zal

ik ’em nou es

Nederlandse kinderen houden van

gooien?

buitenspelen. Voor een potje knikkeren

of hinkelen is iedereen te porren in een

bepaalde tijd van het jaar. Maar even

plotseling als het knikkerseizoen begint,

stopt het ook weer. En dan moet er een

ander spel komen. Vera heeft iets bedacht

en dat wordt nu overal in haar buurt

gespeeld. ‘Het heet babyen,’ zegt ze. Ze

legt uit hoe je het moet spelen. ‘Je staat

in een kring en je gooit de bal onverwacht

naar iemand toe en tegelijk roep je z’n

naam. Als hij de bal niet vangt, lopen de

anderen weg en dan moet hij ze met de

bal aantikken.’ Ze lacht. ‘Ja, het is nog

veel ingewikkelder, maar je snapt het

beter als je het ziet.’

Steden | 20

r Omdat in de Tweede

Wereldoorlog een groot deel

van het centrum van

Rotterdam door de Duitsers

werd platgegooid, zie je op

sommige plekken in de stad

oude en nieuwe gebouwen

naast elkaar.

Rotterdam

De tweede stad van het land telt ruim 600.000 inwoners. Rotterdam is een van de grootste havens ter wereld. Een dam in het riviertje de Rotte markeert het begin van Rotterdam. Toen in de zestiende eeuw de eerste havens werden aangelegd, was Rotterdam al gauw de belang rijkste stad in de regio. In de negentiende eeuw werd een nieuwe verbinding naar zee gegraven, de Nieuwe Water weg, en dat betekende een enorme impuls voor de haven.

Veel historische gebouwen zijn er niet meer in de stad. Toen de w Containers worden geladen,

Duitsers in 1940 Nederland binnenvielen, dwongen zij Neder -

gelost en overgeladen in binnen -

land zich over te geven door te dreigen met bombardementen vaart schepen.

op de grote steden. Rotterdam werd daarvan het slachtoffer.

De hele binnenstad werd platgebombardeerd. Er kwamen 800 mensen om en 80.000 mensen werden dakloos.

Na de oorlog werd de stad weer opgebouwd. Rotterdam heeft een moderne binnenstad, met bijzondere architectuur, zoals bijvoor beeld de kubuswoningen. Het winkelcentrum heeft als bijnaam ‘de Koopgoot’.

21 | Nederland

M adurodam– letterlijk de kleinste

stad van Nederland, in de zin

Den Haag

van miniatuur. Alles wat je in

Met een inwoneraantal van bijna 470.000 is Den Haag het echt kunt tegenkomen is er nagebouwd

de derde stad van Nederland. De naam komt van

op een schaal van 1:25. Gevels, grachten,

‘Die Haghe’, een slot dat bij een jachtterrein van de straatjes, weilanden, voetbalstadions. Niet

graven van Holland was gebouwd.

alleen gebouwen en wegen, maar ook

Den Haag, ook wel hofstad genoemd, is al meer dan mensen, rijdende treinen en taxiënde

500 jaar bestuurscentrum. Vroeger al woonden de

vliegtuigen op Schiphol tref je er aan. Ook

stadhouders hier en ook de koningin woont in Den

de seizoensinvloeden zijn zichtbaar: in de

Haag. Van oudsher zetelt de regering op het Binnen -

herfst lopen de ‘mensen’ met een paraplu

hof. Den Haag heeft nooit stadsrechten gekregen en en ’s winters zijn er ijsbanen en er is zelfs

is dus eigenlijk het grootste dorp van Nederland.

een kerstmarkt.

Veel historische gebouwen zijn er te zien en oude hofjes. Tegen de stad aan liggen de duinen. De zee is vlakbij. De badplaats Scheveningen is tegen Den Haag aangebouwd.

H et Panorama van Mesdag is een

schil derij van gigantische afmetingen

in een speciaal voor het schilderij

ontworpen gebouw. Het is een cilinder vormig

schilderij van 14 meter hoog en met een

omtrek van 120 meter en een oppervlakte

van ruim 1680 vierkante meter. Het laat een

vergezicht zien op de Noordzee, de duinen,

het strand en het Scheveningen van rond

1880. Het bekijken ervan is een bijzondere

belevenis: je staat midden in het schilderij en

q Panorama Mesdag.

kan om je eigen as 360 graden in de rondte

kijken. Het is geschilderd door Hendrik Willem

Mesdag, een beroemde schilder van de

Haagse School.

r Het Scheveningse strand.

Steden | 22

Utrecht

Utrecht is bijna 2000 jaar oud en is ontstaan als Romeinse legerplaats. Toen was het een grenspost bij een door waad -

bare plaats ( Trecht), stroomafwaarts ( Uut) gelegen, w aar de handelsweg tussen Keulen en Engeland be schermd werd. In 1122 verleent de bisschop stadsrechten. De burgers mochten nu een muur om de stad bouwen.

Tegenwoordig heeft de stad ruim 270.000 inwoners en is het de vierde stad van het land. Een van de oudste univer siteiten van het land is hier gevestigd. De histo -

rische binnenstad met de grachtjes en de werfkelders barst van de winkeltjes, cafeetjes en (betaalbare) restau -

rantjes. Een gezellige plek voor de vele studenten die Utrecht huisvest. Een bezienswaardigheid is de Dom -

toren (112 meter hoog), die in 2004 750 jaar bestond.

De stad ligt heel centraal en is daardoor een belangrijk knooppunt van wegen, spoorwegen en waterwegen.

q Werfkelders op de Oude Gracht in Utrecht.

Groningen

De metropool van het noorden is met een inwoneraantal van 180.000 de zevende stad van het land en de grootste stad van Noord-Nederland. Groningen is mét Maastricht een van de gezelligste steden van het land, zegt men. Het is een oude w

Hanzestad, in de Middeleeuwen al onderhield Groningen handels -

De Martinitoren noemen de Groningers

betrekkingen met de Oostzeelanden en Engeland.

ook wel met enige vertedering ‘d’olle grieze’

De stad heeft gotische kerken zoals de Martini kerk en de A-kerk.

(de oude grijze).

De Martini toren is het symbool van de stad en is met 96 meter de drie na hoogste toren van het land. Het centrum van de stad werd tijdens de bevrijding in 1945 zwaar beschadigd en de prachtige Grote Markt, waar vroeger renais sancehuizen stonden, is voor een deel opnieuw opgebouwd. Het is een levendig plein met vele cafés, restaurantjes en terrasjes en een paar keer per week is er markt.

D e Randstad– Zo wordt het

verstedelijkte gebied genoemd in

het westen van het land waartoe

Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht

en alle dorpen en steden ertussen behoren.

In dit gebied, dat 13 procent van het

oppervlak van Neder land beslaat, wonen

meer dan 6 miljoen mensen. De

belangrijkste culturele centra liggen hier,

evenals de belangrijkste economische

concentraties zoals de Rotterdamse en

Amsterdamse havens, en Schiphol.

23 | Nederland

r q In Maastricht wordt

carnaval op straat gevierd.

Iedereen gaat verkleed en in

groepen trekken de mensen,

vergezeld door een paar

muzikanten, door de stad.

Maastricht

De meest zuidelijke stad van het land en qua grootte de achttiende stad is Maastricht. De stad is zo bijzonder, omdat ze zo niet-Nederlands aandoet. De stad is

ontstaan in de Romeinse tijd, toen de Romeinen een brug maakten over de rivier de Maas: Mosae (Maas) Trajectum (doorwaadbare plaats). Oude kerken, zoals de Sint-Servaaskerk en de kerk van Onze-Lieve-Vrouwe, herinneren nog aan de tijd dat de stad bisschopszetel was van de bisschop van Tongeren, Servatius. De stad heeft ook veel gotische kerken, die later zijn gebouwd.

q De St. Servaasbrug in Maastricht

Vaak is er gevochten om de stad door de Spanjaarden verbindt de beide oevers over de Maas.

en de Fransen.

Aardewerk en glas waren de voornaamste industrieën van Maastricht. De beroemde Sphinxfabrieken werden hier opgericht door Petrus Regout, afkomstig uit een familie van aardewerk- en porseleinhandelaars, die rond 1830 besloot zelf glas en aardewerk te gaan fabri -

ceren. In zijn fabriek moesten kinderen en volwassenen onder vaak erbarmelijke omstandigheden werken. De mensen woonden in vervallen achterbuurten. Na

afbraak zijn deze straten deel uit gaan maken van het hypermoderne stadsdeel Céramique, een wijk in de

binnenstad met woningen, culturele instellingen,

winkels, kantoren en cafés. Verschillende beroemde architecten leverden een bijdrage aan het stedenbouw -

kundige plan voor de wijk.

q Middeleeuwse kerken bepalen het gezicht van Maastricht.

Steden | 24

Vervoer

Nederland ligt centraal in West-Europa op een plaats waar drie belangrijke rivieren in zee stromen. Daardoor is het een knooppunt van transport. De goederen die via de havens in Nederland aankomen, worden verder door Europa

getransporteerd via vrachtwagens, met binnenvaart schepen en met goederentreinen.

Het land heeft een goed en uitgebreid wegen -

net met grote doorgaande autowegen en

goede lokale wegen. Nederlandse transport -

ondernemingen met vrachtwagens behoren

tot de grootste van Europa.

w Autosnelwegen doorkruisen de schaarse natuur -

gebieden die Nederland nog rijk is. Op sommige plekken zijn zogenaamde wildviaducten aangelegd q Helemaal links een vertrekkende intercity, daarnaast een om de gebieden weer aaneen te schakelen en zo sneltrein op het station in Alkmaar.

het leefgebied van de dieren te vergroten.

25 | Nederland

Openbaar vervoer

De meeste grote steden zijn bereikbaar met inter citytreinen die elk halfuur rijden. Verder zijn er sneltreinen en stop -

treinen. Het spoorwegnet wordt heel intensief gebruikt.

Streekbussen verzorgen het vervoer van de steden naar de dorpen. In min der dichtbevolkte gebieden rijdt de buurt -

bus, be stuurd door vrijwilligers.

In Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en Den Haag rijden trams en bussen. In andere steden rijdt alleen de stadsbus.

q In veel dorpen en steden zijn busstations van Amsterdam en Rotterdam hebben ook een metro.

waaruit stadsbussen, streekbussen en inter liners naar verschillende bestemmingen rijden.

F iles– Dagelijks brengen bijna 500.000

mensen een deel van hun tijd door in

een stilstaande of langzaam rijdende

auto. Vooral in de Randstad waar zo veel

mensen wonen en werken ontstaan de files.

Velen proberen de ochtendspits te mijden

door héél vroeg naar hun werk te gaan, ze

kunnen dan ook weer wat eerder naar huis en

zodoende de avondspits ontwijken. Hoe dan

ook: de wegen zijn altijd vol. Files ontstaan

ook wanneer er aan de weg wordt gewerkt of

als er een ongeluk is gebeurd. In de politiek

wordt voortdurend gediscussieerd over

q Vanaf het Centraal Station in Amsterdam

maatregelen die het fileprobleem op moeten

vertrekken de meeste trams naar alle richtingen lossen.

in de stad.

r De fietsbrug bij het

Centraal Station in

Amsterdam.

Nederland is een echt

‘fietsland’. Veel mensen

die van het openbaar

vervoer gebruik maken,

gaan eerst met de fiets

naar het station.

Vervoer | 26

e Bijna ieder half uur

vaart de draagvleugelboot

vanaf de steiger in

IJmuiden naar hartje

Amsterdam en weer terug.

De tocht duurt ongeveer

een half uur.

Vervoer over water

De Rijn is de belangrijkste vaarweg van Europa. Vanuit Rotterdam en Amster -

dam varen grote rijnschepen met vracht Europa in. Wat de Nieuwe Waterweg voor Rotterdam is, namelijk de verbinding van de haven met de zee, is het Noordzeekanaal voor Amsterdam. Aan het begin van het kanaal bij IJmuiden ligt het grootste zeesluizencomplex (vier sluizen) ter wereld. Tussen IJmuiden en Amsterdam vaart dagelijks een supersnelle draagvleugelboot voor passagiers.

In de havens van Rotterdam en Amsterdam wordt 37 procent w Getrokken door een

van alle goederen die bestemd zijn voor Europa aangevoerd.

sleepboot vaart een leeg

Rotterdam is een van de grootste zeehavens ter wereld.

vrachtschip uit Noorwegen

Amster dam staat als zeehaven op de zeventiende plaats en in de grote sluizen van

Europa op de vierde.

IJmuiden binnen.

Andere belangrijke zeehavens zijn Delfzijl en de Eemshaven in het noorden van het land en Terneuzen en Vlissingen in Zeeland.

27 | Nederland

q Deze veerboot vertrekt

Veerboten varen van de vaste wal naar de verschillende waddeneilanden.

om 6 uur ’s avonds en komt

Den Helder – Texel, Harlingen – Vlieland/Terschelling, Holwerd – Ameland, de volgende ochtend om 9

Lauwersoog – Schiermonnikoog. In de zomer moet je op de boot naar Ter -

uur aan in Newcastle in

schelling een plaats reserveren als je met de auto over wilt. Op Vlieland en Schotland. Er kunnen 375

Schiermonnikoog mogen alleen de eilandbewoners een auto hebben.

auto’s en 1130 passagiers

Inter nationale veerboten naar Engeland en Scandinavië varen uit vanaf aan boord.

Scheveningen, Hoek van Holland en Amsterdam.

Alles op de fiets

Het nationale vervoermiddel is de fiets.

Elk jaar worden er meer dan een miljoen

verkocht. Elke Nederlander heeft er wel

een. De fiets wordt vooral gebruikt voor

woon-werkverkeer in de stad. De meeste

kinderen gaan op de fiets naar school,

en als dat vanwege de afstand niet kan,

pakken ze het openbaar vervoer en sparen

ondertussen voor de vaak felbegeerde

brommer of scooter. Ook voor recreatie

is de fiets van belang. In veel steden en

op het platteland zijn fietspaden aan -

gelegd. Vanaf 16 jaar mag je op een brom -

mer of op een scooter rijden.

Een helm is verplicht.

Vervoer | 28

L uchtvaart en milieu– Het aantal

passagiers dat jaarlijks per vliegtuig

wordt vervoerd groeit met bijna 8

procent per jaar. Kleine luchtvaart maat -

schappijen bieden vluchten aan tegen heel

lage prijzen. Korte vliegvakanties, meerdere

keren per jaar, zijn voor veel mensen heel

gewoon. Omwonenden van vliegvelden

krijgen door het toenemende luchtverkeer

meer en meer te maken met geluidsoverlast

en de luchtvervuiling neemt toe. Als vlieg -

velden in stedelijke gebieden liggen, is ook

de kans op een ramp niet uit te sluiten. In

1992 stortte al eens een vrachtvliegtuig op

q

een flat in een dichtbevolkte wijk van

Een doordeweekse dag op Schiphol. In de spitsuren Amster dam, de Bijlmermeer.

vertrekt er elke minuut een vliegtuig.

Luchtvaart

De KLM is een van de oudste luchtvaartmaatschappijen ter wereld en werd opgericht in 1919. In mei 2004 is de KLM gefuseerd met Air France. Naast de KLM kent Nederland nog een aantal kleinere luchtvaartmaatschappijen zoals Martinair en Transavia.

De nationale luchthaven is Schiphol, vlakbij Amsterdam – na Londen, Parijs en Frankfurt de vierde luchthaven van Europa. Jaarlijks komen er ruim 45

miljoen passagiers.

Andere internationale luchthavens zijn Rotterdam Airport, Eindhoven Airport, Maastricht Aachen Airport en Groningen Airport.

29 | Nederland

De mensen

Nederland heeft lange tijd wereldwijd bekend gestaan als w

een tolerante (= verdraagzame) samenleving, waar mensen In Amsterdam

wonen mensen van veel

met welke (levens)overtuiging ook zich vrij konden voelen.

verschil lende nationali -

teiten met uiteen lopende

Maar dit beeld begint soms een beetje te wankelen.

culturele achtergronden.

Nederland is niet altijd meer het land waar

alles kan en mag. Ten aanzien van (moslim) -

migranten, asielzoekers en illegaal in Nederland

verblijvende mensen zijn de wetten en regels

zeer streng geworden.

Toch heeft Nederland nog steeds een voor -

trekkersrol als het gaat om het doorbreken van

taboes, denk maar aan het drugsbeleid en de

discussies over euthanasie. Het eerste homo -

huwelijk vond in Nederland plaats.

In de jaren zestig en zeventig van de vorige

eeuw kwamen veel mensen uit zuidelijke

landen, zoals Italië, Spanje, Griekenland en

later uit Turkije en Marokko naar Nederland

om hier te werken als gastarbeider. De meeste

mensen zijn gebleven en hebben hun gezinnen

laten overkomen. Ook hun kinderen zijn

gebleven.

Je vindt veel

Debby en Fatima lopen op de

leuke spullen

Dappermarkt in Amsterdam.

op de markt.

Debby is 14 en Fatima is 13 jaar.

Ze zitten allebei in de tweede klas van het

lyceum. ‘We zijn vriendinnen,’ zegt Fatima.

‘Debby woont hier vlakbij en ik woon een

paar straten verderop.’

‘Nee, ik vind het niet zo moeilijk op school,’

zegt Debby. Fatima knikt. Zij vindt leren ook

niet moeilijk. Ze weet nog niet wat ze later wil

worden. Debby wel. ‘Ik denk dat ik mode -

ontwerpster wil worden,’ zegt ze. Ze lopen de

markt weer op en kijken of er nog iets leuks te

koop is.

De mensen| 30

r De Dappermarkt in

Amsterdam-Oost is een van

de bekendste multiculturele

markten.

Ook vanuit Suriname en de Antillen zijn veel mensen gekomen om zich hier te vestigen. In de grote steden is inmiddels bijna de helft van de bevolking oorspronkelijk van buitenlandse afkomst. Nederland is een multiculturele samenleving.

Bevolkingsontwikkeling in Nederland

1850

=

= 500.000 inwoners

D e Nederlandse volksaard kun je als volgt

1880

omschrijven: ‘Doe maar gewoon, dan

doe je al gek genoeg’. Chauvinis tisch

1900

(= overdreven vaderlandslievend) zijn Neder landers 1920

meestal niet, behalve wanneer het natio nale voet -

balteam moet spelen; dan breekt de oranjegekte

1930

uit en alles is dan oranje (de nationale kleur)

1940

gekleurd.

Toch zijn er verschillen tussen bijvoorbeeld Friezen 1950

en Limburgers, al gaat dat lang niet altijd op.

1960

Friezen zouden nuchter, eerlijk en huiselijk zijn, en vaak van protestantse afkomst, en Limburgers

1970

– van rooms-katholieke afkomst – zouden senti -

1980

menteel zijn, omzichtig met woorden, en graag

in het café zitten.

1990

20002

2004

q De bevolkingsgroei van Nederland vanaf

1700. De kinderen van de ‘babyboom’ van na

de Tweede Wereldoorlog lopen nu allemaal tegen de zestig. De bevolking is aan het vergrijzen.

r Oranjegekte. Tijdens internationale sport -

wedstrijden versieren veel mensen zich met

oranje attributen.

31 | Nederland

r Het kleinste kerkje in de

provincie Groningen, een

Romaanse kerk. Gebouwd

omstreeks 1100 als rooms-

katholieke kerk is het

gebouw na de reformatie

omstreeks 1540 overgegaan

in handen van de

protestantse Nederlands-

Hervormde kerk.

Diversiteit aan godsdiensten

Sinds de afscheiding van de protestanten van de rooms-katholieke kerk in de zestiende eeuw was Nederland verdeeld in een protestants noordelijk deel en een rooms-katholiek zuidelijk deel. De grens liep van het uiterste zuidwesten in Zeeland naar het noordoosten in de provincie Groningen. De protestantse kerken zijn verdeeld in een groot aantal kerkgroeperingen, zoals gerefor meerden en hervormden. Al die geloofsrichtingen wilden voor hun leden een eigen omroep, een eigen krant, een eigen politieke partij, een eigen vereniging, en een eigen school. En zo is in Nederland de ‘verzuiling’ ontstaan, die met name nog terug te vinden is in het onderwijs. De laatste jaren wordt de samenleving opener en zijn er meerdere vormen van samenwerking. De ontkerkelijking die aan het eind van de vorige eeuw begon zet door en veel mensen die zelf nog in een kerkelijke traditie zijn opgevoed, geven dit niet meer door aan hun kinderen.

Leegstaande kerkgebouwen krijgen vaak een culturele bestemming.

Tegelijk groeien godsdiensten als de islam en het hindoeïsme door de toestroom van migranten uit Turkije, Marokko, Indonesië en Suriname.

Kranten, radio en televisie

De taal

Er zijn drie publieke netten en zeven commerciële Ruim 21 miljoen mensen uit Nederland en

tv-stations. Hilversum is de mediastad. Het publieke Vlaanderen spreken Nederlands. In noordwest

systeem stamt uit de jaren dertig, toen protestante, Frankrijk spreken 60.000 mensen een Neder -

katholieke, socialistische en liberale omroeporganisaties lands dialect. Op de Antillen, Aruba en in

hun eigen omroep oprichtten. Bijna iedereen kan via de Suriname wordt ook Nederlands gesproken,

kabel een groot aantal binnen- en buiten landse zenders naast achtereenvolgens Papiamento en Sra -

ontvangen.

nan. Nederlands is ook de oorsprong van het

Er zijn diverse landelijke en regionale dag- en weekbladen.

Zuid-Afrikaans dat in Zuid-Afrika wordt ge -

In het openbaar vervoer worden gratis twee dagbladen sproken.

verspreid, Metro en Spits. Deze zijn bij de stations verkrijg -

Het Nederlands is een Germaanse taal en

baar. Verder is er een aantal wekelijkse opiniebladen.

verwant aan het Duits. Een andere officiële

taal is het Fries, dat gesproken wordt door

mensen in de provincie Friesland. Deze taal

heeft overeenkomsten met Scandinavische

talen en met het Engels. Daarnaast spreken

veel mensen het dialect van hun streek, bij -

voor beeld Twents of Gronings.

De mensen | 32

N ederland vormt samen met de

Nederlandse Antillen het Konink rijk

der Nederlanden. Het Caribische

De regering

eiland Aruba kreeg een ‘status aparte’, dat

Het politieke partijenstelsel is ook verzuild. Het wil zeggen dat het een eigen regering en

CDA (Christen Democratisch Appèl) is een

parlement heeft. Sinds 1568 is Nederland

christelijke partij. De Partij van de Arbeid (PvdA) verbonden met het Huis van Oranje. Na

is een sociaal-democratische partij die zich inzet koning Willem I, II en III is nu al ruim honderd

voor ieders recht op een fatsoenlijk bestaan en

jaar een koningin staatshoofd. De positie

volwaardige deelname aan de samenleving. De

van het staatshoofd is geregeld in de Grond -

VVD (Volkspartij voor Vrijheid en Democratie) is

wet en andere wetten. Op dit moment

een liberale partij, die de vrijheid van het

regeert koningin Beatrix. Willem-Alexander

individu zeer belangrijk vindt en ook dat de staat en Máxima, de kroonprins en zijn Argen tijnse

zich niet moet bemoeien met de individuele

vrouw, zullen haar naar alle waarschijn -

vrijheden van haar burgers. In de jaren zestig

lijkheid opvolgen.

voegde D66 zich erbij, een links-liberale partij.

e In het centrum van

Den Haag bevinden zich

de regeringsgebouwen,

het zogenaamde

Binnenhof. In het

beroemde ‘torentje’

bevindt zich de

werk kamer van de

minister-president.

Groen Links, voort gekomen uit een samenwerking

van een aantal kleinere linkse partijen, heeft onder andere milieubewustzijn en natuur behoud in het

vaandel: een leefbaar milieu en herstel van het

N ederland streeft naar duurzame

ontwikkeling in landen waar hulp

ecologisch evenwicht. Helemaal aan de linkerkant

nodig is. Samen met een aantal

staat de Socia listische Partij, SP. De kleine

andere landen wil Nederland de armoede

christelijke partijen vinden hun aanhang vooral in bestrijden, de energie eerlijker verdelen en

protestantse kringen.

zorgen dat overal schoon water ter

beschikking is, dat de gezondheidszorg

Nederland is een constitutionele monarchie met een wordt verbeterd, dat de biodiversiteit

parlement. Het parlement bestaat uit twee kamers.

gewaarborgd blijft. Dat wil zeggen dat er

De Eerste Kamer telt 75 leden en wordt gekozen

maatregelen moeten komen om te voor -

door vertegen woordigers van de provincies. De

komen dat planten en dieren uitsterven.

Tweede Kamer heeft 150 leden die rechtstreeks

Met de Scandinavische landen behoort

worden gekozen door stemgerechtigden; dat zijn

Nederland tot de landen met het hoogste

alle Nederlanders van 18 jaar en ouder.

budget voor ontwikkelingssamenwerking.

33 | Nederland

r Floor klust wat bij op de ‘Vrijmarkt’. Alle kinderen proberen wat bij te verdienen op Koninginnedag.

Feesten

Naast de bekende christelijke feestdagen als Kerstmis, Pasen en Pinksteren heeft Nederland twee nationale feestdagen. Op 5 mei wordt de bevrijding gevierd van de Tweede Wereldoorlog. Voorafgaand aan de feestdag worden op de avond van 4 mei overal in het land de slachtoffers herdacht. Om acht uur is er dan twee minuten stilte.

Een echte feestelijke dag is Koninginnedag, op 30 april, dat op veel plekken uitbundig wordt gevierd. In Amsterdam en andere grote plaatsen is er vrij -

markt; kinderen musiceren, bedenken goeie grappen en laten hun kunsten zien of ze verkopen spulletjes waar ze op uitgekeken zijn en zelfgebakken cakes en koekjes.

Het Sinterklaasfeest op 5 december wordt in heel Nederland gevierd in de vorm van pakjesavond. Kleine kinderen geloven nog, maar de ouderen weten dat de Sint en de kerstman tot een en dezelfde soort behoren en dat de cadeautjes gewoon door de ouders of opa en oma worden gekocht. Meestal wordt het in familie -

verband gevierd of met vrienden. De cadeautjes worden vaak onherkenbaar en/of kunstig verpakt als surprise en gaan als het goed is vergezeld van een pesterig gedicht.

In sommige streken wordt Sint Maarten gevierd, een feest van ‘goedheid’. Op 11 november trekken kinderen met lampionnen langs de deuren van de huizen en zingen net zo lang Sint Maartensliedjes tot ze als beloning snoep of een appel krijgen. Met de komst van buitenlanders worden ook andere feesten gevierd, zoals het Chinese Nieuwjaar en het islamitische Suikerfeest. Dit laatste feest duurt drie dagen en vindt plaats aan het eind van de ramadan, een vastenperiode. Kinderen hebben hun nieuwe kleren aan en krijgen geld van familie en vrienden waar ze snoep van kunnen kopen.

Carnaval

Vooral in het zuiden van het land wordt

zes weken voor Pasen carnaval gevierd.

Vanaf zondag wordt drie dagen volop

gefeest en gaan de mensen verkleed. De

optocht in elke stad en elk dorp is een

van de hoogtepunten. In Rotterdam wordt

in juli het Caribisch zomercarnaval

gevierd. Het is opgezet door Antillianen

en uitgegroeid tot een enorme multi -

culturele happening van allerlei natio -

naliteiten: Arubanen, Nederlanders,

Afrikanen, Brazilianen, Surinamers

enzovoort.

e De intocht van Sinterklaas in Amsterdam is altijd een groot feest voor de kleintjes.

De mensen | 34

Onderwijs

In Nederland zijn drie niveaus van onderwijs: het basis -

onderwijs, het voortgezet onderwijs en het hoger of universitair onderwijs.

Er zijn ongeveer 7000 basisscholen waar alle

kinderen in de leeftijd van 4 tot 12 jaar naartoe gaan. Vanaf het vijfde jaar zijn kinderen leer -

plichtig. Er zijn acht leerjaren in het basisonderwijs, verdeeld in de onderbouw (groep 1 tot en met 4)

en de bovenbouw (groep 5 tot en met 8).

Zowel in het basisonderwijs als in het voortgezet onderwijs zijn twee soorten scholen: openbare

scholen en bijzondere scholen. De eerste vallen

onder het gemeentebestuur en zijn voor alle

kinderen. Ongeveer eenderde van alle kinderen

gaat naar het openbaar onderwijs.

w e Een school in Oldeboorn in Friesland. De school heet de Boarne, genoemd naar het riviertje dat daar stroomt.

35 | Nederland

Ik laat even

horen hoe het

Gidion is 11 jaar en hij is stapelgek op

klinkt!

toneel spelen. Hij zit ook op een toneel -

vereniging. Het liefst zou hij de hoofdrol

spelen in het nieuwe stuk dat opgevoerd gaat

worden, maar dat kon niet. Daarvoor zit hij nog te kort op de vereniging. ‘Ik speel een piccolo,’ zegt hij. ‘Ik hoef maar één regel te zeggen. Maar ik heb ook nog drie andere kleine rollen. Dus bij elkaar eigenlijk best veel.’

Hij maakt ook nieuwe teksten op bestaande muziek.

Hij laat het horen en zingt samen met zijn vriendje het liedje.

Een bijzondere school kan een rooms-katholieke school zijn, een protestants-christelijke, een islamitische of een algemeen bijzondere school, zoals een Dalton of Montessorischool. Deze scholen zijn opgericht door groepen ouders die willen dat hun kinderen onderwijs krijgen in de geest van hun geloof of levensover tuiging.

De meeste kinderen gaan op schoolzwemmen en halen zo hun zwemdiploma.

Voortgezet onderwijs

Er zijn drie belangrijke typen van voortgezet onderwijs: het vmbo, de havo en het vwo. Vmbo is de afkorting van voorbereidend middelbaar beroeps onder wijs. Na de basisvorming kunnen de leerlingen kiezen uit vier leerwegen, bijvoorbeeld een theoretische of een meer op de praktijk gerichte. Na dit onderwijs dat vier jaar q

duurt kunnen de leerlingen afhankelijk van hun

Zwemmen was vroeger een verplicht vak op school.

gekozen leerweg doorstromen naar het middelbaar

beroeps onderwijs en een vak leren.

Havo staat voor hoger algemeen voortgezet

onderwijs. Deze opleiding duurt vijf jaar en geeft na het examen toelating tot het hoger beroeps -

onderwijs (HBO). Je kunt dan bijvoor beeld

leraar worden, of verpleegkundige, of landmeter.

Het vwo tenslotte duurt zes jaar en is bedoeld

als voorbereiding op het wetenschappelijk onder -

wijs. Een diploma van het vwo geeft toegang

tot de universiteit. Tot het vwo behoren het

atheneu m en het gymnasium. Op het gymnasium

krijgen alle leerlingen in de onderbouw Grieks

en Latijn.

Onderwijs | 36

In het voortgezet onderwijs maken kinderen bij

D e oudste universiteit staat in Leiden

en werd opgericht in 1575. Op 8

februari schonk Willem van Oranje

het vak Nederlands kennis met de litera tuur.

de universiteit aan de stad Leiden in ruil voor

Namen van oude schrijvers uit de Gouden

het dappere verzet dat de burgers in 1574

Eeuw als Vondel, Hooft, Huygens en Bredero

tegen de Spanjaarden hadden geboden. In

moet ieder kind kennen. Huidige schrijvers,

1614 werd in Groningen een universiteit

zoals Arnon Grünberg, Jan Wolkers, Harry

opgericht. De overige universiteiten staan in

Mulisch, Cees Nooteboom en Hella Haasse –

Amsterdam (2), Rotterdam, Nijmegen,

om er een paar te noemen – zijn populair en

Enschede, Maastricht, Utrecht en Tilburg.

staan vaak op de leeslijst. De boeken van deze

Delft en Eindhoven hebben een technische

auteurs zijn in diverse talen vertaald.

universiteit en Wageningen heeft een land -

Bijna alle Nederlandse kinderen groeien op

bouwuniversiteit, waar alles wordt

met Jip en Janneke van Annie M.G. Schmidt.

onderzocht en bestudeerd op het gebied van

Nijntje (van Dick Bruna) en Kikker (van de voeding en gezondheid.

onlangs overleden Max Velthuijs) zijn wereld -

wijd bekende figuren geworden.

Hoger onderwijs

Er zijn zestig hogescholen en 14 uni -

versiteiten. Europese onderwijs -

ministers hebben afgesproken om de

opleidingen in het hoger onderwijs

in Europa beter vergelijkbaar te

maken. Heel Europa krijgt daarom

een gelijkvormig onderwijssysteem

dat bestaat uit twee fasen: een

bachelor fase en een master fase. Een bachelordiploma dat in Nederland is

behaald is evenveel waard als een

diploma uit bijvoorbeeld Engeland of

Duitsland.

Een opleiding aan een hogeschool is

een beroepsopleiding die 4 jaar

duurt. Na het afronden van de studie

krijg je een bachelordiploma.

De bacheloropleiding aan de

universiteit duurt 3 jaar. Daarna

volgt de 1 of 2-jarige master fase.

r Een van de oude gebouwen van de

Universiteit van Groningen.

37 | Nederland

De Nederlandse keuken

Heeft Nederland wel een eigen keuken? De meeste Neder landers vinden hun eigen keuken maar gewoontjes. In de veertiende en vijftiende eeuw werd voor -

namelijk pap gegeten, of een brij van erwten en knollen. Vis was ook geliefd, zoals schelvis, haring en karper. In de achttiende eeuw won de aardappel ge lei -

delijk terrein en verdrong brood en pap.

De hoge graanprijzen zorgden er vervol gens

voor dat de aardappel echt volksvoedsel

werd. Sinds de negentiende eeuw eet de

Nederlander twee keer per dag brood en

één keer warm.

De eetgewoonten veranderden onder invloed

van de Indische Nederlanders die hier

vanaf 1948 kwamen wonen, met in hun

kielzog Chinezen. Tegenwoordig is in elk dorp wel Ouderwetse gerechten

een Chinees restaurant, waar kant-en-klare maal -

De Nederlandse keuken bestaat wel dege -

tijden kunnen worden afgehaald.

lijk. Er zijn veel gerechten die je in andere

De buitenlandse vakanties hebben er mede voor

landen niet zult aantreffen. Nederlanders

gezorgd dat Nederlanders zich geleidelijk aan

houden van aardappels met groente en jus.

waagden aan ‘vreemd’ voedsel en de zak met

Door elkaar gehusseld en fijngestampt heet

aardappels en het ingeblikte vlees voortaan thuis dit stamppot. Zo is er stamppot zuur kool

lieten staan.

met spek en rookworst, stamppot boeren -

In alle Nederlandse steden zijn restaurants met

kool met rookworst, stamppot wortels,

keukens uit verschillende Aziatische, en Europese uien en klapstuk, stamppot rauwe andijvie

landen: Thai, Indiaas, Japans, Chinees, Frans,

met spekjes enzovoort.

Italiaans en Spaans, Grieks, Turks. Pizzeria’s en Surinaamse eettentjes vind je overal, evenals de

fastfoodketens van McDonald of Burger King.

r Een lekkernij is de

maatjesharing. Dat is rauwe

gezouten haring die in

viswinkels of in speciale

haringkarren op straat en op

de markt wordt verkocht.

De keuken | 38

Recept voor appeltaart

Ingrediënten

300 g bloem

200 g witte basterdsuiker

175 g ijskoude boter, in blokjes

1 ei (losgeklopt)

7 goudreinetten (of 4 Braeburn appels en

3 Granny Smith appels)

3 theelepels kaneel

Meng de bloem, 150 g basterdsuiker, de boter,

100 g rozijnen en een handje krenten

de helft van het ei en een mespuntje zout en

citroensap

kneed het snel met koele handen, tot een deeg -

bal. Laat deze tenminste 30 minuten op een

Benodigdheden

koele plaats rusten. Verwarm de oven voor op

plasticfolie, springvorm

175 °C. Schil de appels, verwijder het klokhuis

(doorsnede 24 cm)

en snijd ze in schijfjes. Meng de appelschijfjes

met de kaneel, de rozijnen, de rest van de suiker en een beetje citroensap. Pak nu het deeg en rol

2/3 ervan op een met bloem bestoven werkvlak

Het ontbijt

uit tot een ronde lap van ongeveer 26 cm door -

De meeste Nederlanders zijn gek op een bruine

snede. Bekleed hiermee een ingevette springvorm.

boterham met kaas, maar soms eten ze ook typische Schep daarop het appelmengsel. Rol de rest van

dingen, zoals beschuit en suikerbrood, bij het ontbijt.

deeg uit, maak er repen van en leg het als een

Of zoet beleg op brood zoals chocolade hagelslag of soort rooster over de appelvulling heen. Bestrijk vruchtenhagel. In andere landen wordt hagelslag

het deegrooster met de rest van het ei. Zet de

gebruikt voor de versiering van taarten of cake. Veel taart in het midden van de oven en laat hem in

kinderen starten de dag met muesli, overgoten met ongeveer 1 uur en 15 minuten goudbruin bakken.

melk of yoghurt.

Specialiteiten

Witte asperges zijn een echte Nederlandse lekkernij.

Ze groeien vooral in het zuiden van het land en worden geoogst in de maanden mei en juni.

Nederlanders zijn kaaseters. De meeste mensen eten fabriekskaas. Boerenkaas van de kaasboerderij wordt Hangende keukens

van rauwe melk gemaakt en heeft een speciale smaak en geur.

I n Appingedam in het noorden

van de provincie Groningen zie je

deze houten bouwsels boven het

water hangen. Langs het Damsterdiep

staan middeleeuwse huizen. Toen

deze huizen in de negentiende eeuw

vergroot werden, was er geen ruimte

meer voor de keuken. Vandaar de

‘hangende keuken’ als uitbouw boven

het water.

39 | Nederland

De economie

Nederland is als klein landje van oudsher gericht geweest op goede buitenlandse betrekkingen. Direct na de Tweede Wereldoorlog vormde Nederland samen met België en Luxemburg de Benelux om een vrij ver -

keer van personen, goederen en diensten tussen de drie landen te bevor -

deren. Daarnaast is dit verbond gericht op politieke en ambtelijke w In het noorden

van het land zijn

samenwerking.

veel scheepswerven.

In 1951 tekenden de Benelux, Frankrijk, Duitsland en Italië een verdrag van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS). Het doel was een

interne markt te scheppen voor kolen en staal. De EGKS was de voorloper van de Europese Unie.

Nederland is medeoprichter van de Europese Unie

en van het Internationale Monetaire Fonds, de

Wereldbank, de Verenigde Naties en de NAVO.

Transport

Nederland, als klein land in het centrum van Europa, is sterk afhankelijk van het buitenland. Transport

– de distributie van goederen per schip, per vlieg -

tuig en over de weg – is een van de pijlers waarop de economie gestoeld is.

Industrie

Een andere pijler is de industrie. De chemische industrie is groot; een voorbeeld is DSM, een groot complex in Zuid-Limburg dat gevestigd is op de plek waar in de jaren vijftig van de vorige eeuw nog kolenmijnen waren. Er werken meer dan 4000 mensen. Er wor -

den grondstoffen gemaakt voor de textielindustrie, de farmaceutische en de voedsel -

industrie, de elektronische industrie, en grondstoffen voor veevoer. Een ander voorbeeld is de NAM, de Nederlandse Aardoliemaatschappij. In de buurt van Rotterdam bij Pernis staan grote olieraffinaderijen. Ruwe olie wordt in grote hoeveelheden aangevoerd in de Rotterdamse haven.

De voedselindustrie is heel belangrijk. Tal van producten worden gemaakt voor de internationale markt. In Nederland zijn hoofdkantoren gevestigd van grote multina -

tionals zoals Philips, Shell, DSM, Akzo Nobel en Unilever.

w Suikerfabriek

in Hoogkerk.

De economie | 40

Dienstensector

Nederland heeft ook grote internationale banken,

zoals de ABN-Amro, Rabobank en de ING.

D e economie groeide in de jaren zestig

en de welvaart nam toe. Veel mensen

kregen het steeds beter: een eigen

auto, een eigen huis, de kinderen konden gaan

Meer dan een kwart miljoen mensen werken bij de

studeren. De industrie breidde enorm uit en er

gemeente, de provincie of het rijk. In de gezond -

waren goedkope, ongeschoolde

heidszorg werken ongeveer 800.000 mensen als arts, arbeidskrachten nodig die uit minder

verpleger, fysiotherapeut, enzovoort. Ook verdienen welvarende landen zoals Joegoslavië, Italië en

veel mensen de kost in het onderwijs.

Spanje, hier binnen werden gehaald als

‘gastarbeiders’. Het idee was dat ze na een

Energie

paar jaar weer terug zouden keren naar hun

Toen in de jaren zestig bij Slochteren in de provincie eigen land. In de jaren zeventig kwamen ook

Groningen een grote aardgasbel werd ontdekt, was

gast arbeiders uit Turkije en Marokko naar

Nederland opeens een grote energieleverancier.

Europa. Veel arbeiders lieten hun gezinnen

Voor de economie was de ontdekking van het aard -

overkomen en vestigden zich hier definitief.

gas een grote stimulans. De voorraden slinken nu

Hun kleinkinderen zijn in Nederland geboren.

wel, maar steeds worden nieuwe velden aangeboord.

Helaas ook op plaatsen waar het milieu er hinder

van ondervindt, zoals in de Waddenzee. Hier worden verschillende proefboringen gedaan, om de effecten op het milieu te berekenen en om de grootte van

Windenergie, schone energie, staat in Nederland

de gasvelden te bepalen.

nog in de kinderschoenen. Vergeleken met het

buitenland is de productie nog marginaal, terwijl w Traditionele centrales die op olie of gas worden Nederland bekend staat om zijn windmolens. In

gestookt, veroorzaken veel luchtverontreiniging. In het 2005 (ont)sierden bijna 1700 windmolens het

dichtbevolkte Nederland wordt daarom steeds meer landschap, genoeg om ruim 700.000 huishoudens

gebruik gemaakt van windenergie.

van stroom te voorzien. Die aantallen moeten de

komende jaren omhoog, vindt de overheid. Er zijn

plannen om bij Egmond aan Zee een groot wind -

molenpark aan te leggen in de zee.

41 | Nederland

e Maïs en haver.

Landbouw, tuinbouw

Nederland is een groot landbouwexporteur.

Een flink deel van de productie wordt af -

gezet binnen de Europese Unie, met Duits -

land als grootste afnemer. In grote glazen

kassen, waar het licht ook ’s nachts brandt,

worden tomaten, paprika’s, sla en kom -

kom mers gekweekt. Veel van deze produc -

ten worden uitgevoerd. Op de akkers wordt

graan, zoals haver, tarwe en maïs verbouwd

en ook veel suikerbieten en aardappelen.

e Aardappeloogst in Friesland.

Bollenvelden

Nederlandse bloemen zijn over de hele wereld beroemd.

Vroeg in de ochtend gesneden, liggen de bloemen ’s middags al in de winkels in de grote steden van de wereld. Ook bloem -

bollen zijn in trek in het buitenland. Geen wonder dat Neder -

land de grootste exporteur is van bloemen en bloembollen.

w De meeste bollenvelden liggen achter de duinen, op de zogenaamde geestgronden.

De economie | 42

r Voedertijd.

Veeteelt

Grazende koeien in de wei; tot voor kort was dit het normale beeld in Nederland. Tegenwoordig verdwijnt de koe steeds meer uit het landschap. Het gros van C risis in de veeteelt– In 2001

ging veel vee ten onder aan de

gevreesde besmettelijke ziekte

de koeien komt ’s zomers de stal niet meer uit.

mond- en klauwzeer (MKZ). Niet alleen

Economische overwegingen liggen hieraan ten grond -

de boeren, maar ook burgers maakten

slag, maar lijken al weer te moeten wijken voor nieuwe zich grote zorgen over het welzijn van de

inzichten: de rekening van de veearts komt vele malen dieren. Om boeren (financieel) te helpen

hoger uit als koeien niet meer de wei in mogen.

de overgang te maken naar milieuvrien -

Koeien worden voornamelijk gehouden voor de melk -

delijk produceren met daarbij aandacht

productie. Van melk worden diverse andere producten voor natuur en landschap, kun je tegen -

gemaakt, zoals boter, kaas, yoghurt en vla.

woordig een koe (kip of varken) adopte -

Nederlandse kazen, bijvoorbeeld Edammer en Gouda, ren, of iemand een adoptiekoe cadeau

zijn wereldberoemd. Ook geiten- en schapenkaas

doen.

veroveren de markt.

In Noord-Brabant zijn grote varkenshouderijen voor de slacht. Het vlees wordt grotendeels geëxporteerd.

Onbewerkte hammen uit Nederland vormen de

grondstof voor de beroemde traditionele Parmaham

Visserij

uit Italië.

De Nederlandse vissersvloot is supermodern. Veel

Op de Veluwe in Gelderland zijn veel pluimveehoude -

kotters en trawlers varen op de Noordzee of op de rijen. Op de bio-industrie, zoals de legbatterijen, is Atlantische Oceaan. Ze vissen op haring, kabeljauw, veel kritiek en steeds meer kippenhouders geven hun schelvis, schol, tong en wijting. Een aparte vorm kippen iets meer ruimte, zodat ze de eieren ‘scharrel -

van visserij is de garnalenvisserij. In Zeeland en eieren’ mogen noemen.

in de Waddenzee worden mosselen en oesters

geteeld. Om overbevissing te voorkomen is vanaf

w Visserschepen in de

1983 een vangstquotum ingesteld voor elk land.

haven van Harlingen.

43 | Nederland

De natuur

De natuur in Nederland is gemaakt door mensen. Een klein stukje oerbos is nog te vinden langs de Drentse A in het noorden van Drenthe. Het land is voor een groot deel ontstaan uit de strijd met het water. Grote stukken land w Op veel plaatsen in het

land kun je wilde bramen

werden ingepolderd en terug gewonnen van de zee.

plukken.

De mensen hebben het land in cultuur gebracht, dat wil zeggen er weilanden, akkers en bossen van gemaakt. De stukken grond die hoger gelegen zijn waren onontgonnen moerassen, graslanden en bossen. De hoogveenmoerassen en heidevelden in Drenthe, in Brabant en Noord-Limburg zijn ontgonnen om turf te krijgen en om het land daarna te hergebruiken als landbouwgrond.

Door die verandering van het landschap verdwenen dieren en planten die het goed deden in de moerassen en heidevelden, maar niet konden leven op de akkers. Andere planten en dieren kwamen er voor terug.

Fossielen laten ons zien welke dieren vroeger leefden in het gebied dat nu Nederland heet.

De opwarming van de aarde, het ingrijpen van de mens in de natuur en de toename van het aantal mensen hebben grote invloed op de soorten en de aan tallen dieren en planten die in Nederland (nog) kunnen leven en groeien. Wolven en beren behoren definitief tot het verleden door ontbossing, ontginning en door de grote bevolkingsdichtheid.

Planten

Door de ingrepen in de natuur zijn er wel gevarieerde gebieden ontstaan. Er zijn verschillende zogenaamde biotopen. In het duinlandschap langs de kust leven veel verschillende dieren en groeien zeldzame planten.

Veelvoorkomende planten zijn de duindoorn met de oranje bessen, de duinroos en de zee distel. Op de waddeneilanden komt zeekraal voor, dat ook wordt gegeten. Het hele waddengebied is een uniek broedge -

bied voor vogels. Het oostelijke deel van Terschelling, een gebied van 4400 hectare, is al 25 jaar een Europees Natuur monument. Hier heeft de natuur vrij spel en mag de mens niet ingrijpen.

In de weidegebieden met de vele

sloten groeien boterbloem, rode

klaver, pasti naak, veldzuring,

smalle weegbree, en natuurlijk de

paardebloem. De brandne tel is een

plantje dat je nooit meer vergeet als

je het hebt aangeraakt. Ter plekke

krijg je meteen allemaal branderige

bobbeltjes. Langs veel sloten staan

ge knotte wilgenbomen.

e Wilde veldbloemen groeien langs

de rand van een zonnebloemveld.

De natuur | 44

e Natuurgebied De Putten

is een vogelrustgebied in de

buurt van Callantsoog.

Dieren

In Nederland is geen groot ongerept

aaneengesloten natuurgebied meer. Bijna alle

grond is gebruikt voor de landbouw of om

dorpen en steden op te bouwen, of wegen.

Grote wilde dieren hebben hierdoor allang

geen kans meer, zij hebben een groot

territorium nodig om zich te kunnen

handhaven. Andere diersoorten zijn op nieuw

uitgezet.

In de Veluwse bossen leven edelherten, wilde

zwijnen, reeën, vossen en konijnen. Met

behulp van wildviaducten probeert de

Nederlandse overheid natuurgebieden met

elkaar te verbinden.

In Zuid-Limburg zijn nog dassen en zelfs is er ooit een lynx waargenomen. Door de ligging tegen Duitse en Belgische natuurgebieden aan heeft Limburg meer kans op bijzondere dier soorten dan de kleine, tussen steden ingebedde natuurgebiedjes.

Vogels

Kraaien, kauwen, mezen, merels, lijsters, mussen en meeuwen zie je door het hele land. Zeld zamer zijn de groenling, fitis, putter en tuinfluiter, die je in en om het bos aan kunt treffen.

Sommige vogelsoorten hebben zich aangepast aan de veranderende omstandigheden. In de stadsgrachten

bouwen waterhoentjes en zwanen hun nesten van

plantenresten en zwerfafval. Ook de reiger is dichter bij q De aalscholver droogt zijn

de mens gaan leven en laat zich vaak zien in de stad, vleugels aan de rand van

evenals eksters en eenden. In veel stadsparken vind je stadsvijver.

kippen en hanen.

45 | Nederland

In weidegebieden leven kieviten, grutto’s, wulpen, zwanen, gan -

zen, eenden en leeuweriken.

Typische strandvogels zijn scholeksters, strandplevieren, kluten en natuurlijk meeuwen.

Roofvogels, zoals haviken en sperwers, leven in en rond bosge -

bieden. De uilen vormen een hoofdstuk apart. In Nederland e Grutto.

komen de ransuil, kerkuil, bosuil, velduil, steenuil en de oehoe nog voor.

Natuurgebieden en nationale parken

Er zijn in Nederland ruim 200 beschermde natuurgebieden met een oppervlakte van ruim 300.000 hectare en er zijn vijftien nationale parken. De Vereniging Natuurmonumenten koopt gebieden aan, geeft voorlichting, beschermt en beheert.

De bossen op de Veluwe en in het oosten en zuiden van het land bestaan uit loof bomen – eiken, beuken, berken en kas -

tanjes – en naaldbomen, zoals spar ren, dennen en lariksen. In sommige streken komen tamme kastanjes voor. Onder de bomen groeien allerlei planten en strui ken zoals mossen, varens, bramen, bos bessen, lijsterbessen, meidoorn, kamper -

foelie en bosviooltjes.

Op de mergelgronden van Limburg zijn verschillende soorten orchideeën te vinden.

e De weerribben

is een waterrijk

natuurgebied in

de provincie

Overijssel.

De natuur | 46

Toerisme

Jaarlijks bezoeken gemiddeld bijna 10 miljoen buitenlandse toeristen Nederland, waarmee het een echt toeristenland is. Er zijn veel bezienswaardigheden en attracties en het w Veel toeristen maken

land is gemakkelijk te bereizen door de betrekkelijk korte een rondvaart door de

Amsterdamse grachten.

afstanden.

Amsterdam

De grootste trekpleister is Amster -

dam: een rondvaart door de grachten,

de musea, de winkels, de terrasjes en

de ontspannen sfeer in de hoofd -

stad. Vooral ’s zomers in het erg vol

in de stad.

Marken en Volendam

Vanuit Amsterdam worden dagtoch -

ten georganiseerd naar het schilder -

achtige Marken en Volendam, waar

sommige bewoners nog in traditio nele

klederdracht gaan. Marken was vroe -

ger een eiland in de Zuiderzee, en de

mensen leefden er van de vis vangst.

Sinds 1957 is het door een 2 kilometer lange dijk verbonden met het vasteland.

Tegenwoordig is het toerisme de voornaamste bron van inkomen. Volendam is een oude vissersplaats aan de voormalige Zuiderzee. Waar vroeger op de zeedijk de vrouwen op de uitkijk stonden naar hun zeemannen, lopen nu toe risten. In de haven hebben de vissersschepen plaatsgemaakt voor zeiljachten en rondvaartboten.

H et (voormalige) eilandje Marken

is allang geen echt eiland meer.

Het is sinds 1957 verbonden

door een 2 kilometer lange dijk met het

vasteland. Het heeft nog het karakter van

een visser dorpje. Marken lag aanvankelijk

op het vasteland, maar verloor door

stormvloeden en het hogere waterpeil het

contact met het land. Omstreeks 1200 be -

woonden monniken het eiland, zij legden

een dijk om het eiland aan. Om de huizen

te beschermen tegen het water bouwden

ze deze op aangelegde heuvels, werven.

De houten huizen zijn op palen gebouwd.

47 | Nederland

Ik kan

hard lopen op

klompen!

Hij heet Alejandro en dat lijkt niet op een

Nederlandse naam. Dat is het ook niet, het is een Colombiaanse naam. Alejandro’s moeder komt

uit Colombia. Alejandro is 12 jaar en hij woont in Leiden. Hij past hier nieuwe klompen. Klompen

worden bijna niet meer gedragen in Nederland.

‘Ik kan er zelfs op rennen,’ vertelt hij lachend. ‘Ik neem ze ook mee als ik met mijn ouders naar

Colombia ga. Daar kijken de mensen heel raar als

ik op klompen loop.’ De blauwgeschilderde vindt

hij het mooist en die mag hij kopen.

r Het strand van Scheveningen met op de

achtergrond de pier.

Den Haag en Rotterdam

Den Haag is interessant voor toe risten vanwege het Binnenhof, het oude regeringscentrum met de Ridder zaal.

Het Mauritshuis, voor malig woonhuis van graaf Johan Maurits van Nassau is tegenwoor dig een mu seum met een grote collectie schilderijen van oude mees ters. In het Paleis Noordeinde woont de koningin. Vlakbij Den Haag ligt de badplaats Schevenin gen met de pier die een eind de zee in steekt en het Circus theater.

Een tocht met de Spido door de grootste haven ter wereld is een spectaculaire Rotterdamse attrac tie. Of een bezoek aan diergaarde Blijdorp, de Euromast of aan een van de vele musea. Veel toeristen komen af op de moderne q De Euromast in Rotterdam is een van de

architec tuur in de stad.

hoogste gebouwen van Nederland.

Toerisme | 48

r De Grote Kerk van Delft is vooral beroemd omdat hier in 1584 Prins Willem van Oranje werd vermoord.

Hij ligt hier ook begraven.

Delft

Tussen Rotterdam en Den Haag in ligt Delft. Deze ruim 750 jaar oude stad is bekend van het Delfts blauw.

Kooplieden, in dienst van de VOC, brachten van hun reizen naar de Oost ook Chinees porselein mee. In Delft ging met dit porselein namaken, en zo ontstond de Hollandse variant. Het Delftsblauwe porse lein werd wereldberoemd en wordt nog steeds, met de hand, ge -

maakt. In het historische Delft is de geschie denis dicht -

bij in de vorm van prachtige kerken, oude kloosters, een schitterend stadhuis, oude grachtjes enzovoort. Je kunt er gemakkelijk een dag doorbrengen.

Het Delftsblauwe porselein werd wereldberoemd en

wordt nog steeds, met de hand, gemaakt. In het histo -

rische Delft is de geschiedenis dichtbij in de vorm van prachtige kerken, oude kloosters, een schitterend stad -

huis, oude grachtjes enzovoort. Je kunt er gemakkelijk een dag doorbrengen.

De Noordzee

Veel toeristen komen voor de Noordzee. Niet alleen buitenlanders maar ook mensen uit Nederland zelf. De kust van Den Helder tot Hoek van Holland heeft een lengte van ongeveer 120 kilometer. Badplaatsen, zoals Scheveningen, Noordwijk, Zandvoort en Egmond aan Zee trekken met name veel Duitse toe -

risten. Ze verblijven op campings, huren een huisje of logeren in een pension.

Ook de Zeeuwse stranden zijn populair. Ongeveer 20 procent van alle buiten -

landse toeristen verblijft in een van de badplaatsen langs de kust.

q Delftsblauw porselein.

V an de Nederlanders gaat meer

dan de helft in eigen land op

vakantie, vaak naar een bunga -

low park of een zomerhuisje. Veel men -

sen hebben een stacaravan, maar ook

camperen met een tent is populair. De

meest bezochte gebieden zijn de Veluwe,

de Achterhoek, de Betuwe, de Friese

meren, de waddeneilandenden, de

badplaatsen aan de Zeeuwse kust en

Zuid-Limburg. Drenthe is een echte

fietsprovincie.

49 | Nederland

r De Noordzeekust van het

waddeneiland Ameland.

Aan de andere kant van het

eiland bevindt zich het

Waddengebied.

Waddeneilanden

De vijf bewoonde waddeneilanden zijn een aantrekkelijk gebied voor natuurliefhebbers en voor badgasten. Het grootste eiland Texel ligt maar een half uur varen van Den Helder. Naar Vlieland en Terschelling is avontuur -

lijker: je maakt een echte zeereis van ongeveer twee uur over de Waddenzee en een klein stukje Noordzee.

Terschelling heeft een gevarieerd landschap en een paar pittoreske dorpen, en niet te vergeten de vuurtoren de Brandaris. Ongeveer 6 procent van alle buitenlandse toeristen bezoekt een van de waddeneilanden.

Andere gebieden waar toeristen op of aan het water kun -

nen vertoeven zijn de Friese meren, de IJsselmeerkust en de Zeeuwse wateren. Ze trekken gezamenlijk zo’n 7,5 pro -

q Op de waddeneilanden is de fiets het beste cent van de buitenlandse toeristen. Ook zijn West- en vervoermiddel. Overal zijn prachtige fietspaden Midden-Brabant en de streek rondom Nijmegen aantrek -

aangelegd.

kelijke toeristenoorden (samen 12 procent).

E r zijn bijzondere musea waar

je hele speciale dingen kunt

zien. Heb je wel eens gehoord

van het parfum flessenmuseum? Of

van het Museum Slag bij Heiliger -

lee? Of het Jopie Huisman Museum

in Workum, waar de schilderijen en

verzamelingen van kunstschilder en

oud ijzer- en lompenkoopman

Jopie Huisman worden bewaard?

Toerisme | 50

Register

Afsluitdijk, 13, 14

Kolonie, 11

Amsterdam, 7, 10, 15, 16, 17, 20, 23,

Landbouw, 34, 39, 41

24, 25, 26, 27, 28, 31, 34, 44

Luchtvaart, 26

Anne Frank, 10

Maastricht, 14, 21, 26, 34

Antisemitisme, 10

Middeleeuwen, 4, 20

Appeltaart, recept, 36

Milieu, 4, 26, 30, 38, 40

Bevrijding, 10, 20, 31

Natuur, 13, 22, 30, 40, 41, 42, 43, 47

Bloembollen, 39

Oorlog, 7, 8, 9, 10, 11, 18, 28, 31, 37

Deltawerken, 4, 11

Polder, 4, 12, 13, 41

Den Haag, 6, 7, 19, 20, 23, 30, 45, 46

Randstad, 20, 23

Dijk(en), 4, 11, 13, 14, 44

Regering, 19, 30, 45

Drielandenpunt, 12

rivier(en), 14, 18, 21

Duinen, 4, 12, 13, 15, 19, 39

Rotterdam, 10, 18, 20, 23, 26, 34,

Energie, 30, 38

37, 45

Feest, 30, 31

Scheveningen, 19, 25, 45, 46

Franse revolutie, 8

Schiphol, 17, 19, 20, 26

Geuzen, 6, 7

Thorbecke, 9

Godsdienst, 6, 7, 29

Tuinbouw, 13, 39

Gouden eeuw, 7, 34

Utrecht, 6, 7, 12, 20, 23, 34

Grondwet, 9, 30

Vakbond, 9

Handel, 4, 7, 8, 16, 20, 21

Vervoer, 22, 23, 24, 25, 26, 29

Hanze, 20

Verzet, 6, 10, 34

Haven, 4, 16, 17, 18, 20, 22, 24, 37,

Veeteelt, 13, 40

40, 45

Vis, 35, 40, 44

Industrie, 11, 17, 37, 38, 40

VOC, 7, 8, 46

Karel V, 5, 6

Wadden, 13, 15, 25, 40, 41, 46, 47

Kiesrecht, 9,

Willem van Oranje, 6, 34, 46

Klimaat, 4, 15

Zeespiegel, 4, 13

51 | Nederland