6

Op het ogenblik waarop hij de kellner wenkte om hem nog een tweede glas te brengen, wist hij dat hij verkeerd deed. Hij had al twee kannetjes wijn gedronken, een bij Gedeon, en een in de Gulden Klok. Op gewone dagen, wanneer zijn bestaan daarginds, tussen het station en Hotel Coinche, zijn normale gangetje ging, duurde het vrij lang eer de wijn hem naar het hoofd steeg en meestal werden zijn gebaren pas tegen de avond tegelijk beslister en onhandiger en keek hij èen beetje geniepig naar de mensen, onder het mompelen van:— Op een keer zullen ze eens wat zien... Op vrijdag dronk hij niet in zijn gewone tempo en dan bleef het ook niet bij wijn, hij wilde dan hier en daar nog wel eens een aperitief bestellen en na zijn eten een of twee borreltjes.
Zijn dronkenschap doorliep dan onveranderlijk drie fazen. Gedurende de eerste kroop hij in zijn schulp, al gauw overtuigd dat iedereen het op hem gemunt had of hem verachtte. Hij loerde op de blikken, zocht iets achter de onschuldigste zinnen en was er zeker van dat het over hem ging, wanneer twee café-bezoekers aan de andere kant van de zaal halfluid praatten.
Om zichzelf gerust te stellen, dronk hij dan wat meer. Inzijn geest betekende dat: om zich wat kracht te geven. En om het wat sneller te laten gebeuren deed hij beroep op sterkere dranken dan wijn.
De tweede fase duurde soms tot hij naar huis ging om te slapen en Dambois afloste die met de laatste trein weer vertrok.
Hij was er zich van bewust dat hij sneller leefde, sneller dacht, tegelijkertijd slimmer en sterker was, en hij begon steeds spraakzamer te worden; hij liet lettergrepen weg want hij wist toch wel wat hij bedoelde — liep van het ene café naar het andere, sprak de bezoekers aan, onderbrak hun gesprekken en gaf rondjes weg, bijna met hetzelfde uitdagende gezicht als Nicolas.
Zolang het duurde was het wel prettig. Hij strompelde niet meer, hij zweefde. Maar als hij zich de volgende dag inspande om zich te herinneren wat hij gedaan en gezegd had, schrok hij telkens toch wel een beetje.
-Op een keer, zie je, zullen ze eens wat zien...
Was dat geen dreigement? Maar omdat hij die woorden lachend zei, beseften de anderen dat niet. Hij gebaarde maar, zwaaide met zijn armen en sprak ten laatste zo luid dat niemand anders meer te verstaan was.
-Hou je bek toch, Theo!
-Luister 's, kereltje, ik ben dronken, dat weet ik. Maar het bewijs dat ik weet wat ik zeg, is dat ik het toegeef. Als je stomdronken bent, doe je dat dan? Geef nou eens eerlijk antwoord. Ik ben eerlijk, en er zijn er niet veel die dat kunnen zeggen. Ik weet wel dat er zijn die me als een'mindere' beschouwen. Dat woord ken je niet, hè? Maar dat geeft niks. Pieker daar maar niet over. Als ik maar weet wat het betekent, is het wel genoeg, want ik ben opgevoed door die schoft van een Van Straeten, de man van Emma, en Van Straeten zei iedere dag tegen me... Hij vergat nooit hoe laat het was, zelfs niet op de dagen waarop hij de derde fase bereikte en hij over zijn lot begon te jammeren, en soms tranen huilde, als hij naar huis terug wankelde. Op een avond had hij eens lang stilgestaan bij het hek van een boerderij om een varken in vertrouwen te nemen dat ze vergeten waren in het hok te doen. Vandaag doorliep hij zijn fazen bijzonder snel. Hij had er behoefte aan. Door alsmaar in de spiegel naar het gezicht van Nicolas te kijken kreeg hij schrikbeelden. Het was moeilijk uit te leggen. De gedachten in zijn hoofd waren geen echte gedachten, maar een mengelmoes daarvan, net als in dromen, een soort ideeën-modder, waar hij onvermoeibaar doorheen waadde. Bijvoorbeeld: een man die een andere man gedood heeft en kaart speelt... Want Nicolas speelde belote met zijn vrienden en zijn gezicht had niet zo'n verschillende uitdrukking als de hunne... Je zag een trouwring aan zijn linkerringvinger... Waarmee had hij geslagen, hard genoeg om de schedel op twee plaatsen in te deuken?... Daarna was hij verplicht geweest het lijk te verminken... Ja, verplicht, om te voorkomen dat ze het zouden herkennen... En ook het lijk had hij nog geslagen om te doen geloven dat de man uit de trein op het ballast gevallen was...
Voelde Nicolas zich nu voortaan anders? Was hij bang? Besefte hij dat Gorre bij de notaris was en dat hij door maar verder te snuffelen tenslotte wel achter de waarheid zou komen?
Want ondanks zijn rustige uiterlijk van bankbediende, was die Gorre een slimme jongen. Misschien was hij het wel geweest die aan Bordeaux en aan het schip gedacht had? ,Had de neger zijn moordenaar aangekeken, toen hij stierf? Wist hij dat het een familielid was die hem zo woest sloeg voor een zaak van veel geld?
Hoe kon Nicolas met diezelfde handen kaartspelen en ze met een achteloos of beslist gebaar, al naargelang het troeven of lage kaarten waren, op tafel gooien? -Troef! En nog eens troef! En nog een klein troef je voor schoppenaas!
Hij keek zijn tegenstanders aan, even trots alsof hij de inspecteur, de notaris, de rechter en iedereen in zijn zak had gestoken.
De slager was weerzinwekkend van kruiperigheid. Het was die slager niet die bij de bevrijding moeilijkheden had gehad. Hij had gedurende de oorlog net zoveel uitgehaald als die ander, maar hij was glad genoeg geweest om tussen de mazen door te kruipen.
-Hij heeft het verdiend! zei hij over zijn concurrent. En over Nicolas, toen de verzetsstrijders hem naar Amiens brachten:-Het wordt tijd dat ze die schoft eens laten betalen!
Op bet ogenblik was Nicolas Cadieu, waarschijnlijk erfgenaam van de oude Justin, van het huis op de place Gambetta, van de opslagplaats, van de vrachtwagens en de boerderijen, niet meer van hetzelfde slag als de anderen en Theo zelf was er van onder de indruk gekomen. Het is waar dat Theo andere redenen had. Nu eens aangenomen dat ontdekt zou worden dat Nicolas de neger vermoord had, zouden ze hem dan durven te onthoofden? Dacht Nicolas eraan dat hem dit op een dag zou kunnen gebeuren?
Hij zat nu nog hier, tussen de anderen, in de klamme atmosfeer van het café, waar golven hitte van de geëmailleerde kachel stroomden. De verslaggever schreef maar door en keek van tijd tot tijd eens op met starende ogen die niets zagen.
- Schoppen! Jij, Marcel...
- Vrouw...
- Zeven...
- Ik troef af...
De jonge kellner die pas sinds een jaar of twee in Versins was, volgde het spel met zijn doek in de hand en een patrijshond zat zich onder het biljart te krabben. Op welke plek was het gebeurd? Loerde Nicolas op straat op de neger? Wist hij dat hij zou komen? Had hij hem, God weet hoe, naar de melkfabriek gelokt? En wat had hij aan zijn vrouw verteld om zijn heen en weer geloop van die nacht te verklaren? Misschien lag ze, bewust van wat er gebeurde, in haar bed te bidden?
Hij wilde zich al die dingen niet meer afvragen, want hij vond geen enkel aanvaardbaar antwoord. Nicolas moest de neger hebben vermoord, daar was Theo niet vanaf te brengen. Waar en hoe. daar had hij niets mee te maken. Om de merktekens van zijn kleren en ondergoed af te halen, was hij gedwongen geweest hem uit te kleden en hem zo helemaal naakt en bloedend te hanteren als die oude vrouwen die de gestorvenen afleggen. Daarna had hij hem in zijn auto of in een van zijn vrachtwagens geladen en omdat de weg niet tot de spoordijk doorliep, had hij het lijk op zijn schouders genomen...
-Emile!
Vooruit maar! Hij riep de kellner die meteen begreep en hem een nieuw glas bracht.
Gorre was te geslepen en deed alles te snel. Als het zo vlug ging, zou hij alles al weten nog eer Theo de tijd gehad had zijn geld in ontvangst te nemen.
Wat zou er gebeuren, als hij nu plotseling, zomaar eens, in de stilte, vanaf de plaats waar hij zat, met een kalme stem, maar toch hard genoeg dat iedereen hem zóu kunnen horen, zeggen zou:-Ik heb de neger gezien...
De verslaggever zou zo schrikken dat hij zijn gekrabbel zou vergeten. En de anderen naast hem? En Nicolas?
-De neger die naar Versins-Haut liep...
Nicolas zou niets durven zeggen, maar hij zou snappen dat Theo alles wist. Zou hij in staat zijn om door te kaarten zonder dat zijn handen begonnen te beven?
Theo was niet zo stom om het zo aan te pakken, maar hij kreeg allemaal van die aanvechtingen en dat was gevaarlijk. Er werd nu te lang al geen aandacht meer aan hem besteed. Dat gebeurde met opzet, gewild. Ze wilden die arme sukkel, die 'mindere', die ongevaarlijk was omdat hij om zo te zeggen in zijn station opgesloten leefde, niet kennen.
Zijn lippen bewogen zonder geluid te maken.
-Ze zullen eens wat zien...
De telefoon rinkelde in de telefooncel, want er was een echte telefooncel, net als in het postkantoor, met een glazen deur. De kellner nam het gesprek aan en ging naar de kaartspelers.
-Voor u, meneer Nicolas.
-Wie is het?
Hij had goede kaarten en wilde niet voor niets gestoord worden.
-Dat zal ik even vragen. Hij was spoedig terug.
-Uw broer zou u willen spreken.
Hij speelde eerst al zijn kaarten uit, alvorens op te staan en de telefooncel in te gaan. Zou Emma, de ontvangster, hun gesprek afluisteren? Als er niemand in het kantoor was, zou ze dat vast doen.
-Vraag jij het hem? zei de slager tegen de huidenkoopman.
-Waarom zou ik het hem niet vragen? We zijn in een republiek, niet? Dan heeft iedereen toch het recht om vragen te stellen? Dacht je dat ik me van zijn oom wat aantrok?
Alsof de woorden een diepe en andere betekenis hadden, mompelde de slager ernstig en hoofdschuddend:-Zijn oom, dat is wat anders.
-Nou, maar ik ben niet bang voor Nicolas, dat zul je eens zien...
Het telefoongesprek duurde niet lang en Cadieu ging weer zitten zonder dat de uitdrukking op zijn gezicht veranderd was.
-Wie moet er geven?
-De slager. __________________________________— ---------—Deze keek de huidenkoopman veelzeggend aan. De huidenkoopman stelde eerst een vraagje om het terrein te verkennen:-Gaat het weer goed tussen Francois en jou tegenwoordig?
-Waarom niet?
-Indertijd...
-Indertijd dat was indertijd.
Zou de ander het al opgeven? Omdat hij er zich op had beroemd niet bang te zijn en omdat zijn twee vrienden hem aankeken, durfde hij niet terug. Zijn oren werden rood.
-Wie van jullie tweeën gaat nu in het grote huis wonen?
Nicolas werd niet boos, liet niets merken en om de tafel werd er voelbaar opgelucht ademgehaald.
- Wie denk je? vroeg hij ironisch.
En om zeker te zijn goed te staan aangeschreven zei de slager toen haastig:- Jij, natuurlijk!
De huidenkoopman kon nu wat minder gespannen en op de toon van een gesprek verdergaan:- Zijn de formaliteiten nu spoedig afgelopen?
- Dat kost zoveel tijd als er nodig is... En de slager weer:- Het is de moeite waard om een beetje geduld te hebben,hè?
Theo was woedend en moest zich met geweld inhouden om zich niet plotseling in hun gesprek te mengen. Hij was de enige die wist, de enige die werkelijk rekende, die Nicolas Cadieu bang kon maken, en die drie anderen zaten hem maar op een misselijke manier het hof te maken! Hij hoefde maar één woord te zeggen en ze zouden alle drie weg gaan zonder zelfs hun glas leeg te drinken, opdat er niet zou worden gezegd dat ze met een moordenaar geklonken hadden! Hij kwam in opstand. Hij...
Hij stond op het punt nog een aperitief te bestellen en als hij het niet deed, dan was het alleen maar omdat hij vreesde op te vallen. Ze zouden zich afvragen waarom hij na zijn wijn achter elkaar drie aperitiefs opdronk. Hij was al bijna net zo rood als op andere dagen om acht uur 's avonds, als hij zijn partijtje domino begon met Gedeon. De politie zou hem niet geloven, daar raakte hij steedsmeer van overtuigd, of anders zouden ze niet noodzakelijk Nicolas van die misdaad beschuldigen. Zelfs Gorre zou onder de indruk komen. Hij kon ze nu wel uitleggen... Maar Nicolas? Het zou volstaan hem diep in de ogen te kijken en te zeggen:-Ik heb de neger op de weg zien lopen... Of Theo zou er ineens uit kunnen gooien:-Je bent een moordenaar, Nicolas!
Zou hij hem dan in zijn nek durven springen om hem op zijn donder te geven? Zou hij de aanvechting krijgen hem óók te vermoorden?
In ieder geval, als Nicolas iets tegen hem zei, zou hij hem met 'jij' aanspreken. Vroeger toen ze nog jongens waren en allebei met de andere kinderen uit het dorp en uit Mauricourt speelden, tutoyeerde hij hem. Later, toen Theo zijn werk aan het station begonnen was, was de toestand anders en durfde hij niet meer.
Gedeon schepte misschien maar een beetje op, als hij zei dat hij de oude Justin met jij en jou aansprak. Het was mogelijk. Gedeon was ertoe in staat. Maar zeker is dat Theo het nooit met zijn eigen oren had gehoord.
-Waarom heb je je klaveren niet weggegooid?
-Ik dacht dat de acht bij de slager zat.
-Die zat bij mij.
-Dat weet ik nu, maar ik wist het niet. Klootzakken! Nicolas stak zijn hand op om de kellner te roepen.
-Een rondje voor allemaal.
En als hij nu eens niet erfde? Het geld dat hij bezig wasop te maken was dat van de melk-coöperatie.
Hij lachte erom en durfde zelfs vrolijk te zeggen:- Op de gezondheid van de oude!
- Op die van zijn opvolger!
Alles kon hem tot nu toe nu wel gelukt zijn, maar dat blééf zo niet duren en in plaats van te zitten kaarten, zou hij er verstandiger aan hebben gedaan zich eens wat meer bezig te houden met de gangen van meneer Gorre, die juist op de stoep voorbijliep en haast had, alsof hij naar een afspraak moest.
- Harten.
- Neem je?
- Ik pas.
- Ik niet.
Wat voor een indruk maakt het op de zoon van een blanke, op de kleinzoon van Justin Cadieu, een donkere huid te hebben? Wit van binnen, zwart van buiten... Ha! ha! Precies het omgekeerde van Nicolas die...
- Kellner, hetzelfde!
Vooruit maar! Hij kon niet meer stil zitten en dacht door elkaar aan een groene boot met een zoemende achterboord-motor en een slepende vislijn en aan de grote neger van wie ze de hersens hadden ingeslagen om te laten geloven dat hij zich te pletter gevallen was. Hij was het tenslotte nog die wel wilde schreeuwen van angst, terwijl Nicolas zat te kaarten! Als hij zich vanavond, morgen of de volgende week lietpakken, dan was heel het leven van Theo naar de maan, verloor het zijn zin, want in zijn station zou hij nooit meer gelukkig kunnen zijn. Hij had gedacht dat hij niet gelukkig was. Altijd had hij over zijn lot geklaagd en nu betreurde hij de tijd, waarin hij alleen maar zonder er verder bij na te denken wat het wel betekende voor zich uit bromde:-Op een dag zullen ze eens wat zien...
Het was te laat om nog terug te gaan. Het was de schuld van allemaal. Zonder hen zou hij er nu niet zo aan toe zijn. Als ze alleen maar een beetje waardering voor hem hadden gehad! Maar misschien begrepen ze dat woord niet eens!
-Wat ben ik je schuldig, Emile?
Nicolas had gewonnen. Kon hij wel verliezen? Als een grote meneer betaalde hij toch.
-De twee rondjes?
-De drie, want je moet ons op de valreep nog maar vlug een derde brengen.
Hij dronk staande zijn glas leeg; de kelner hielp hem zijn jekker aan te trekken en reikte hem zijn groene hoed met een klein fazanten-veertje erop.
-Tot vanavond, Nicolas?
-Misschien.
-Ga je niet naar Amiens?
-Morgen. Vandaag heb ik nog werk op de melkfabriek en ik moet ook nog even naar de notaris. Hoeveel meter was het voor hij bij de deur zou zijn? Vijfof zes, meer niet. De vloer was bedekt met zaagsel en Theo zag een sigarettenpeukje vlak bij de voeten van Nicolas die een, twee, drie stappen deed.... Toen, plotseling, stond Theo op zonder het van te voren te hebben overwogen, zonder zelfs nog te weten wat hij zou zeggen. Het moest vlug gaan en hij bleef haken aan een stoel, die wankelde maar niet omviel. -Meneer Cadieu!
Hij had geen Nicolas gezegd. Hij moest er uitzien als iemand die iets kwam vragen, misschien wel een bedelaar. De ander keek hem verbaasd, met opgetrokken wenkbrauwen en een vragende blik aan.
-Ik moet u spreken... Zijn handen en lippen trilden.
-Ben je dronken, Theo?
Het was als een slag in zijn gezicht, maar hij slaagde er toch in te glimlachen.
-Nee, ik heb u werkelijk iets belangrijks te zeggen.
-Kom in dat geval maar even bij me op de melkfabriek.
-Wanneer?
-Voor vijven. Laten we zeggen om half vijf.
De anderen keken naar hem, ook de verslaggever die zijn wenkbrauwen optrok, want in deze dagen kreeg alles in Versins betekenis, de gangen van iedereen en alles wat er gezegd werd.
Als in een droom liep Theo weer naar zijn plaats en wanneer zijn glas niet nog halfvol was geweest, zou hij ereen vierde besteld hebben, al was het alleen maar om zich een houding te geven.
- Het is een vent! zuchtte de slager met bewondering en afgunst.
Niet Theo natuurlijk, maar Nicolas.
- Geloof je, dat het waar is wat ze vertellen, dat de neger de kleinzoon is van Justin?
- Ze zeggen zoveel!
- En als het eens waar was?
-Als je het mij vraagt, zal dat niets veranderen, want zoals ik mijn Nicolas ken, zal hij zich niet van zijn stuk laten brengen.
Heel Versins-Haut wist het jen iedereen dacht dat hij de enige was die wist! Maar de enige die werkelijk de waarheid kende, was Theo en hij was ook de enige die zijn mond hield.
Het werd steeds moeilijker. Nu had Nicolas, nog wel midden in het café, hem weer uit de hoogte toegesproken en een onderhoud toegestaan als aan de eerste de beste sollicitant. De anderen hadden gegrinnikt, toen hem midden in zijn gezicht werd geslingerd dat hij dronken was.
Als hij zijn mond maar eens zou open doen...
- Ik vraag me af waarom Leontine is weggegaan?
-Ze kan Nicolas niet uitstaan. Toen hij nog heel klein was had ze al een hekel aan hem. Ze is zeker bang geworden dat hij in het huis zou komen wonen en ze heeft hem maar liever de ruimte gelaten. Met Francois zou het anders zijn. Francois was haar heveling. Ze mag dan tien jaar ouder zijn dan hij, ik weet uit goede bron dat zij het is geweest die hem heeft ontgroend toen zijn baard begon te groeien.
- Om je dood te lachen! En de oom?
-De oom wist natuurlijk nergens van. Misschien heeft hij het later gehoord en hebben ze daarom ruzie gekregen.
- Toch heeft hij Leontine gehouden.
-Hij zou niemand anders gevonden hebben om al het werk te doen dat zij deed.
Theo ging maar liever weg en vergat bijna te betalen. Hij zwaaide nog niet, maar toch meende hij achter zijn rug gelach te horen op het moment waarop hij de deur uitging-Hij had de sprong gewaagd. Van nu af was het te laat om nog terug te krabbelen. Het ging er om het geld te krijgen voordat Gorre de waarheid zou ontdekken en het zou nu vast wel in de loop van de middag achter de rug zijn. Was Nicolas bang? Vermoedde hij wat Theo hem te zeggen had? Om half vijf zouden er nog arbeiders in de melkfabriek zijn en als het nodig was kon Theo om hulp roepen. Hij had geen vertrouwen in Nicolas, wiens reacties je onmogelijk kon voorzien. Maar als de mengmachine werkte, was het dan wel zeker dat ze zijn geroep zouden horen?
Hij probeerde zich gerust te stellen, want hij begon bang te worden.
-Dag Theo!
Hij keerde zich met een ruk om maar zag alleen een rug die hij niet herkende. Het kon hem niets schelen. Hij wist nauwelijks dat hij bij de Gulden Klok gekomen was en de deur openduwde. Twee electriciens, die aan de transformator op het plein werkten, zaten aan een van de tafels te eten en inspecteur Gorre zat in zijn eentje aan een andere achter een papieren servet. Hij knikte Theo, die hij herkend had, even toe.
-Er is konijn, zei Ricou, met zijn opgestroopte mouwen en een witte schort om zijn buik geknoopt. Goed? Ook hier liep Theo in het voorbij gaan tegen een stoel op die deze keer omviel; hij viel zelf bijna ook en wist nog net zijn evenwicht te bewaren.
-Zeg 's, ben je aangeschoten?
-Bemoei je er niet mee.
-O, ook goed... Nou, wil je konijn?
-Kan me niet schelen.
Hij had geen honger. Hij had alleen maar haast om rode wijn te drinken en de walgelijke smaak in zijn mond weg te spoelen. De hors d'oeuvre werd gebracht: twee schijfjes worst, een sardientje en bieten.
-Luister 's goed naar me, Ricou...
En omdat hij toen weer zijn mond hield, zei de herbergier geduldig:-Ik luister.
-Ze beschouwen me als een 'mindere', hè? Jawel, ik weet wat ik zeg. Zelfs jij houdt me daarvoor. Je hoefthet niet te ontkennen, want ik neem het je niet kwalijk. De hoeveelste zijn we vandaag?
Om hem niet tegen te spreken wierp Ricou een blik op de kalender, net zo een als bij Gedeon.
-De dertiende. Het was me nog niet opgevallen dat het een vrijdag de dertiende is.
-Vrijdag dertien of geen vrijdag dertien, ik wil met je wedden. Om duizend frank! Nee, tienduizend! Prent je goed in je hoofd wat ik je zeg. Het volgend jaar op dertien december zeg ik 'barst' tegen ze!
-Ga je dan met pensioen?
-Ook al.
-Wat nog meer?
-Dat is mijn geheim. Dat zul je nog wel zien.
-Eet nou maar!
-Ik heb geen honger.
-Het zal je goed doen.
-Jij denkt óók al dat ik dronken ben?
De inspecteur keek onverstoorbaar naar wat er gebeurde zonder op te houden van zijn konijn te eten, dat lekker rook. En de vrouw van Ricou gaf in de keuken waarvan de deur openstond de fles aan haar jongste kind. -Neem die rommel maar weg en breng het konijn! De wijn deed hem goed. Hij voelde zich hier beter op zijn gemak dan in het Café du Commerce. In een herberg van dit soort zou hij van zijn pensioen gaan genieten, op voorwaarde dat er mensen waren om mee te kaarten. Bij Gedeon, waar ze 's avonds maar met zijn tweeën waren, konden ze alleen maar domino spelen en Theo bezwoer zichzelf dat hij later nooit meer een van die gelige, kleverige vierkantjes met zwarte punten zou aanraken. De elektriciens hadden het over een meisje uit Abbeville die met een van hun kameraden ging trouwen en zo te horen leek het wel of ze allebei met haar naar bed waren geweest.
-Ricou!
-Wat moet je?
-Ga eens kijken of er nog niertjes in de pan liggen... Daar hield hij 't meest van, zowel bij konijn als bij kip.
-Ik heb ze net aan de inspecteur gegeven... Deze verontschuldigde zich vriendelijk:-Neemt u me niet kwalijk. Als ik het geweten had, zou ik niet zo egoïstisch zijn geweest.
Wat kon Theo antwoorden? Hij zei maar:-O, trekt u er zich maar niets van aan. Ik krijg nog alle gelegenheid cm er te eten...
Dat gaf hem ineens zin om te lachen. Binnen een jaar zou hij zich een hele schaal met niertjes laten opdienen. En daarvóór al, vanaf morgen al zou hij er kunnen gaan eten in Abbeville of ergens anders. Nee, morgen niet. Op een vrijdag, omdat er iemand nodig was om hem in het station te vervangen. De inspecteur noch Ricou, kon vermoeden dat hij rijk zou worden. Ze konden nog minder vermoeden dat hij dadelijk om half vijf, alleen en ongewapend, voor een moordenaar zou staan om hem midden in zijn gezicht te zeggen:-Nicolas, je hebt de neger vermoord! Misschien niet zo brutaal. Maar hij zou hem met jij aanspreken. Hij zou geen u meer zeggen zoals in het Café du Commerce. In de melkfabriek zouden ze op hetzelfde plan staan, als gelijke tegenover gelijke.
-Luister, Nicolas, ik ben geen kwade kerel en ik neem je niet meer kwalijk wat je indertijd mijn dochter hebt aangedaan...
Nee! Hij moest hem ook niet gerust stellen.
-Je bent een sluwe vos, Nicolas, en je bent er altijd tussendoor geglipt, want je loopt nog steeds rond. Maar nou wil het toeval dat ik, Theo, net zo slim ben als jij en dat ik meer weet dan de anderen over wat er op een bepaalde nacht is gebeurd...
Ook niet! Trouwens, hij zou zo'n lange zin nooit achter elkaar kunnen uitspreken. Hij begon te zweten, niet alleen omdat het konijn heet was, maar ook omdat hij ontdekte hoe moeilijk het zou zijn.
Zou hij vijf of tien miljoen vragen? Met vijf zou hij nauwelijks genoeg hebben om te doen wat hij zichzelf beloofd had en hij zou verplicht zijn iedere frank om te keren. Van de andere kant, als hij een te groot bedrag noemde...
-Ik ben gekomen om over zaken te praten...
Dat ging beter. Daarvoor was het wel noodzakelijk er zijn hoofd goed bij te houden. Hij zou gaan zitten. Dat was makkelijker dan te staan. Nicolas zou ook zitten aan de andere kant van het bureau.
-Het is te nemen of te laten! Goede rekeningen, zoals ze zeggen... Ik voor mij beloof je dat ik mijn mond zal houden op voorwaarde dat jij...
Hij schonk zich nog eens in, terwijl Ricou naar de inspecteur toe ging.
-Nog een beetje konijn, inspecteur?
-Dank u, ik heb eigenlijk al te veel gegeten. Hij was verrukkelijk. Uw vrouw is...
-Ik heb hem zelf klaargemaakt. Is het waar dat de neger herkend is?
-In zekere zin wel, ja, dat hoef ik u niet te verbergen, want vanmiddag staat het toch in de Parijse bladen.
-Is het de kleinzoon van Justin Cadieu?
-Alles wat ik kan zeggen is dat er een neger ontscheept is die ingeschreven stond onder de naam Henri Cadieu.
-Weten ze niet of hij getrouwd was?
-Tot nu toe niet. Hij droeg geen trouwring, maar voor de rest wachten we op nieuws uit Mambala.
-Als het de kleinzoon van Justin Cadieu is, moet je toch wel zeggen dat hij pech heeft gehad. Van zover te komen om hier te pletter te vallen door van een rijdende trein te springen!...
Theo wachtte met oren die gonsden, maar Gorre gaf geen antwoord.
-Wat ik me heb afgevraagd, ging Ricou voort zonder zich daar iets van aan te trekken, dat is waarom niemand hem aan het station is gaan afhalen. Anders moet je wel aannemen dat hij zijn komst niet had aangekondigd.
De inspecteur bleef zwijgen.
-Wat neemt u na? Er zijn appelen, peren en biscuits. Ik kan u de peren aanbevelen.
-Geeft u dan maar een peer. En een koffie, graag een filter als het kan.
-Ik zal hem meteen klaarmaken.
Nog een complicatie! Er was niemand om de neger van de trein te halen. Als ze hem niet verwachtten, als hij zijn komst niet had aangekondigd, hoe kwam het dan dat Nicolas op de hoogte was?
Tenzij Henri Cadieu aan zijn grootvader bericht had gestuurd. De grootvader was overleden vóór de aankomst van het schip. Ze hadden hem zelfs op de dag van de aankomst in Bordeaux begraven. Iemand kon de brief of het telegram hebben gezien.
-Geef mij ook maar een filter, Ricou.
Hij kreeg hoofdpijn en vroeg zich af of hij niet zou moeten overgeven.
Alleen Leontine zou de kans hebben gehad een brief te lezen.
Pardon! Meneer Delfosse en de typiste waren er ook nog. Zij was pas in Versins en ze kwam uit Touquet, een dikkerd maar nogal knap. Theo kende haar, want ze nam iedere zaterdag de trein en kwam op zondagavond weer terug. Ze droeg altijd een rode hoed. Gedurende de week woonde ze in het nieuwe huis van de familie Delfosse. Leontine zou niets tegen Nicolas gezegd hebben, want ze praatte niet meer met hem en had een hekel aan hem, dathad de slager zo straks nog bevestigd. Als zij iemand van de aankomst van de neger in kennis had gesteld, dan was dat eerder Francois, voor wie ze een zwak had. Meneer Delfosse was er ook de man niet naar om goed met Nicolas te kunnen opschieten, en nog minder om te wensen dat hij zijn baas zou worden.
Maar de typiste? Had Nicolas er niet altijd slag van gehad met meisjes om te gaan, ook met Antoinette? Als de neger een telegram had gestuurd, dan was er ook nog de postbeambte die noodzakelijkerwijze op de hoogte was, misschien ook wel Dikke Louis, de postbode. Dat waren al heel wat mensen. Gorre, die naar Theo zat te kijken, alsof hij alleen maar een vlek op de muur was geweest, vermoedde niet, terwijl hij in zijn tanden zat te peuteren, dat de man daar vóór hem zulke subtiele gedachten door zijn hoofd liet spelen. Was het niet om te lachen? Theo, de baanwachter, wist er meer van dan de politie! Als hij alle troeven die de politie en de rechter bezaten maar in zijn hand had, dan zou hij de geschiedenis van de neger van A tot Z hebben kunnen vertellen. -Hier zult u van opkijken, zei Ricou, terwijl hij een half-gele, half mooi zacht-groene peer bracht. Die krijg ik van een neef van me die kweker is in de Sarthe.
-En ik? vroeg Theo.
-Wou jij ook een peer? Heb je niet liever een appel?
-Als je tenminste niet vindt dat het te goed voor me is. -Word maar niet boos! Maar omdat er nog maar een paar zijn en mijn vrouw er dol op is...
- Hou ze dan maar voor je vrouw!
Het was altijd hetzelfde liedje! Voor hem was een appel uit de streek goed genoeg en desnoods nog wormstekig, net als bij Gedeon. En als ze wel zo goed waren om hem een filter te geven, dan was het omdat de inspecteur er ook een gevraagd had.
- Breng me nog een Calvados. En kijk me maar niet zo aan alsof je bang bent dat ik alles in diggelen zal slaan. Ik ben niet dronken, hoor!
Eigenlijk zou het beter zijn als hij het een beetje was. Niet te veel natuurlijk! Net genoeg om hem moed te geven rechtsom te slaan als hij de weg afliep en het donkere en modderige pad naar de melkfabriek op te gaan. Tegen die tijd zou het donker zijn. De dagen waren kort, er zou licht branden in het huis waar de vrouw van Nicolas wel zou zitten naaien.
In het andere gebouw, waar geen gordijnen hingen, zouden alle vensters verlicht zijn. Het werd alleen gezeefd door het stof. Jacqueline Cadieu zou ze uit haar raam alle twee kunnen zien. Theo en haar man. Dat was een goed ding. Zelfs als de werklieden door het geluid van de machine niets zouden horen, zou zij over het binnenplein heen getuige zijn van wat zich tussen hen afspeelde. Zou zij als het nodig was tussenbeide komen? Was zij daar niet te bang voor? Wie weet of ze niet zou gaan bidden, als ze dat ook al niet gedaan had toen Nicolas de neger had gedood?
Gedurende de oorlog ging Nicolas er prat op dat hij altijdeen revolver in zijn zak had en liet hij graag een papier zien van de Kommandantur, in het Duits en met stempels er op, dat volgens hem het recht gaf om gewapend te zijn. Misschien was het wel waar. Hij had er natuurlijk wel voor gezorgd daar niet meer over te praten, toen de verzetslieden hem naar Amiens brachten. Wat had hij met de revolver gedaan? Bewaarde hij die in huis of in een bureau-la?
Hij zou er in ieder geval geen gebruik van maken, want op die manier zou hij zich laten pakken. Wie weet of hij misschien nu al niet banger was dan Theo? Waarom dacht hij dat de stationschef hem een onderhoud had gevraagd? Toch niet om met hem over 't station te praten! En evenmin na zoveel jaar over Antoinette en haar kind. Waarover dan? Hij wist waar de grote bocht was en waar het dorp en waar je langs moest om van de ene plek naar de andere te gaan. Hij wist ook hoe laat de neger was aangekomen, dat het volle maan was en dat Theo de gedachte gehad kon hebben om door het raam te kijken. Een en een is twee. Twee en twee is vier... Wat belette Theo om te zeggen dat hij niet alleen de neger naar het dorp had zien wandelen, maar dat hij bovendien daarna de vrachtauto van Nicolas de weg naar de hoeve van Leon had zien inslaan? Zijn oogleden prikten. Hij had behoefte aan frisse lucht. — Ik kom vanavond ook bij je eten en betaal dan alles tegelijk.
Barstte ook Ricou, die nog altijd bij de tafel van de inspecteur stond, niet in lachen uit op het ogenblik waarop Theo de deur achter zich sloot?
Eigenlijk waren ze allemaal gemeen. Of liever nee, nietgemeen, maar wreed! Dat was het woord. Ze waren wreedvoor mensen, zoals kinderen het zijn voor dieren. Had Theo toen hij een kleine jongen was ook geen padden geplaagd? Wie had dat niet gedaan? Maar later had hij niemand gemarteld. Geen menselijke wezens. Aanstonds, om half vijf, dan zou het anders worden. Hij zou zich op Nicolas wreken. En daarmee op iedereen. Hij besefte niet dat hij halfluid sprak, terwijl hij stond te wateren en ook niet dat zijn opgetrokken lip zijn gele tanden bloot liet.
-Ze zullen eens wat zien... Om half vijf in de melkfabriek!
-Hier ben ik, Nicolas!... Theo-de-Mindere!... En nu tussen ons tweeën!... Jammer dat niemand hem zou zien.
-Tien miljoen, geen stuiver minder. Dat of de guillotine. Wat kies je?
-Schaam je je niet, smeerlap, zo voor ieders neus je behoefte te doen? riep een vrouw die haar dochter naar school bracht tegen hem. Het is toch wel erg er zo aan toe te zijn op dit uur van de dag!
Hij keek haar met een flauwe blik aan, eerst met het gezicht van een betrapt kind, maar daarna, alsof er plotseling iets in hem gebeurde, lachte hij haar midden in haar gezicht uit.