De enkelvoudige veelvuldigheid van dit heelal boeit mij enorm. Het is iets van uiterste schoonheid.

De Gestolen Verslagen

Vlak voor Hwi het kleine vertrek binnenstapte, hoorde Leto Moneo al in het wachtkamertje. Hwi droeg een wijde, lichtgroene pofbroek met om haar enkels een donkergroene strik in de kleur van haar sandalen. Onder haar zwarte mantel zag hij een losse kiel van hetzelfde donkergroen.

Ze leek heel kalm toen ze naar Leto toeliep en ongevraagd ging zitten; dit keer niet op het rode kussen dat ze de vorige keer had gekozen maar op een goudkleurig. Moneo had er nog geen uur voor nodig gehad om haar hierheen te halen. Met zijn scherpe gehoor hoorde Leto Moneo in het wachtkamertje zenuwachtig bewegen en op een gebaar van Leto ging de halfronde deur hermetisch dicht.

'Moneo was ergens door van streek,' zei Hwi. 'Hij deed heel erg zijn best om mij dat niet te laten merken, maar hoe meer hij probeerde me te sussen, hoe nieuwsgieriger ik werd.'

'Hij heeft je niet aan het schrikken gemaakt?'

'O nee. Maar hij zei wel iets dat ik heel interessant vond. Hij zei dat ik altijd goed moest onthouden dat de God Leto voor elk van ons een heel ander persoon is.'

'Waarom vind je dat interessant?' vroeg Leto.

'Het interessante eraan is de vraag die hiermee werd ingeleid. Hij zei dat hij zich vaak afvraagt in hoeverre wij zelf dat verschil in gedrag bij jou oproepen.'

'Dat is inderdaad interessant.'

'Volgens mij is het een heel juist inzicht,' zei Hwi. 'Waarom heb je me laten roepen?'

'Op zekere dag besloten jouw meerderen op lx...' 'Ze zijn mijn meerderen niet meer, Heer.'

'Neem me niet kwalijk. Ik zal ze voortaan gewoon Ixianen noemen.'

Ze knikte ernstig en herhaalde: 'Op zekere dag...'

'Besloten de Ixianen een wapen te maken - een soort jagerzoeker, een moordmachine met eigen aandrijving en een mechanisch brein. Het moest ontworpen worden als een zelf-corrigerend apparaat dat leven opspoort om vervolgens dat leven terug te brengen tot zijn anorganische bestanddelen.'

'Ik weet niets van zo'n ding, Heer.'

'Dat weet ik. De Ixianen beseffen niet dat machinebouwers altijd het risico lopen om zelf volledig machines te worden. Dit is het toppunt van steriliteit. Machines gaan op de duur altijd kapot. En als deze machines kapot zouden gaan, zou er niets overblijven, geen enkele vorm van leven meer.'

'Soms denk ik wel eens dat ze krankzinnig zijn,' zei Hwi.

'Dat vindt Anteac ook. Dat is het huidige probleem. De Ixianen zijn nu bezig met een onderneming die ze geheim houden.'

'Zelfs voor jou?'

'Zelfs voor mij. Eerwaarde Moeder Anteac zal voor mij op onderzoek uitgaan. Om haar te helpen moet jij haar zoveel mogelijk vertellen over de plaats waar je je jeugd hebt doorgebracht. Sla geen enkele bijzonderheid over, hoe onbetekenend ook. Anteac zal je met herinneren helpen. Ieder geluid, iedere geur, gestalten en namen van bezoekers, kleuren en zelfs het jeuken van je huid willen we weten. Het kleinste dingetje kan van het grootste belang zijn.'

'Denk je dat het de geheime plek is?'

'Ik weet het zeker.'

'En jij denkt dat ze dit wapen in...'

'Nee, maar het is een mooi excuus om de plaats waar jij geboren bent te kunnen onderzoeken.'

Ze deed haar mond open en langzaam verscheen er een lach op haar gezicht. 'Heel handig, Heer. Ik zal onmiddellijk de Eerwaarde Moeder opzoeken.' Hwi wilde opstaan maar hij hield haar met een handgebaar tegen.

'We moeten niet de schijn van haast wekken,' zei hij.

Ze liet zich weer op het kussen zakken.

'Zoals Moneo heel goed heeft opgemerkt, zijn we allemaal anders,' zei hij. 'Genesis kent geen eind. Je god blijft je voortdurend scheppen.'

'Wat zal Anteac aantreffen? Jij weet het al, he?'

'Laten we zeggen dat ik een sterk vermoeden heb. Nu heb je nog met geen woord gerept over het onderwerp dat ik de vorige keer heb aangesneden. Heb je geen vragen?'

'Als ik de antwoorden nodig heb, geef je ze uit jezelf wel.' Uit die opmerking sprak zo'n groot vertrouwen dat Leto's stem in zijn keel bleef steken. Hij kon haar alleen maar sprakeloos aankijken, in het besef dat de Ixianen toch wel iets heel bijzonders hadden gepresteerd in deze mens. Hwi bleef volledig trouw aan haar zelfgekozen zedelijke opvattingen. Ze was voorkomend, hartelijk en eerlijk en ze bezat een zin voor medeleven die haar dwong om elke zielepijn van een persoon waarin ze zich inleefde te delen. Hij kon zich de verslagenheid van haar Bene Gesserit leraressen bij het aantreffen van deze onwrikbare kern van totale eerlijkheid heel goed voorstellen. De leraressen hadden kennelijk niet meer kunnen doen dan hier iets bijschaven en daar een vaardigheid toevoegen, terwijl alles wat ze deden alleen maar bijdroeg aan die kracht die verhinderde dat zij een Bene Gesserit werd. Wat zou dat ze gestoken hebben!

'Heer,' zei ze, 'ik wil graag de beweegredenen leren kennen die jou tot de keus voor dit leven hebben gedwongen.'

'Dan moet je eerst leren begrijpen wat het is om onze toekomst te kunnen zien.'

'Dat zal ik met jouw hulp proberen.'

'Niets is ooit totaal afgesneden van zijn oorsprong,' zei hij. 'Het zien van toekomsten is een voorstelling van een continuum waarin alle dingen vorm krijgen, zoals bellen die onderaan een waterval ontstaan. Je ziet ze en dan verdwijnen ze in de stroom. Als de stroom ophoudt, lijkt het of de bellen nooit bestaan hebben. Die stroom is mijn Gouden Weg en ik heb hem zien eindigen.'

'Jouw keus...' ze wees naar zijn lijf, 'heeft dat veranderd?'

'De verandering is nog gaande. De verandering ontstaat niet alleen door de manier waarop ik leef, maar vooral door de manier waarop ik sterf.'

'Weet je hoe je zult sterven?'

'Niet hoe. Ik ken alleen de Gouden Weg waarop het zal gebeuren.'

'Heer, ik weet niet...'

'Het is moeilijk te begrijpen, dat weet ik. Ik zal vier doden sterven - de dood van het lichaam, de dood van de ziel, de dood van de mythe en de dood van de rede. En al deze doden bevatten het zaad van wederopstanding.'

'Je zult herrijzen uit...'

'Het zaad zal herrijzen.'

'Wat zal er na je dood met je godsdienst gebeuren?'

'Alle godsdiensten zijn een grote gemeenschap. Binnen de Gouden Weg blijft de hele schakering behouden. Alleen zien mensen altijd eerst het ene deel en daarna pas het andere. Waanvoorstellingen zou je toevalligheden van de zintuigen kunnen noemen.'

'De mensen zullen je blijven aanbidden,' zei ze.

'Ja.'

'Maar als er een eind komt aan eeuwig zullen ze kwaad worden,' zei ze. 'Dan zullen ze je loochenen. Sommigen zullen zelfs zeggen dat je maar een doodgewone tiran was.'

'Waanvoorstelling,' was hij met haar eens.

Een brok in haar keel belette haar het spreken, maar even later zei ze: 'Hoe zullen jouw leven en je dood verandering brengen in...' Ze schudde haar hoofd.

'Het leven zal voortgaan.'

'Dat geloof ik wel Heer, maar hoe?'

'Elke kringloop is een reactie op de voorafgaande kringloop. Als je nadenkt over de vorm van mijn rijk, dan ken je de vorm van de komende kringloop.'

Ze wendde haar hoofd af. 'Alles wat ik over jouw familie te weten heb kunnen komen, zei me dat jij dit...' ze gebaarde blindelings in zijn richting zonder naar hem te kijken, 'alleen uit een onbaatzuchtige beweegreden zou doen. Maar ik denk niet dat ik de vorm van je rijk waarlijk ken.' 'Leto's Gouden Vrede?'

'Er is minder vrede dan sommige mensen ons willen doen geloven,' zei ze en ze keek hem weer aan.

Wat is ze toch eerlijk! dacht hij. Ze laat zich door niets afschrikken.

'Dit is het tijdperk van de maag,' zei hij. 'Dit is het tijdperk waarin we uitdijen zoals een enkele cel uitdijt.' 'Maar er ontbreekt iets,' zei ze.

Ze lijkt op de Duncans, dacht hij. Er ontbreekt iets en ze voelen het onmiddellijk.

'Het lichaam groeit, maar de ziel groeit niet mee,' zei hij. 'De ziel?'

'Dat wederkerige bewustzijn dat ons vertelt hoe ontzettend levend we kunnen worden. Jij kent het heel goed, Hwi. Het is dat zintuig dat je vertelt hoe je waarachtig jezelf moet blijven.'

'Jouw godsdienst is niet genoeg,' zei ze.

'Geen enkele godsdienst kan ooit genoeg zijn. Het is een kwestie van kiezen - een enkelvoudige, eenzame keus. Begrijp je nu waarom jouw vriendschap en je gezelschap zoveel voor me betekenen?'

Ze knipperde met haar ogen om haar tranen terug te dringen, knikte en zei: 'Waarom weten de mensen dit niet?' 'Omdat de omstandigheden dat niet toelaten.' 'De omstandigheden die jij zelf bepaalt?' 'Precies. Kijk mijn hele rijk rond. Zie je de vorm?' Ze dacht met gesloten ogen na.

'Je wilt lekker bij een rivier zitten en elke dag vissen?' vroeg hij. 'Prachtig. Dat is dit leven. Je wilt in een klein zeilbootje een binnenzee oversteken en vreemde mensen bezoeken? Uitstekend! Wat valt er meer te doen?'

'Door de ruimte reizen?' vroeg ze en haar stem had een uitdagende klank. Ze deed haar ogen open.

'Je hebt gemerkt dat het Gilde en ik dat niet toestaan.'

'Jij staat het niet toe.'

'Dat is waar. Als het Gilde me niet gehoorzaamt, krijgt het geen specie.'

'En mensen aan hun eigen planeet binden, weerhoudt ze van schelmenstreken.'

'Het doet iets veel belangrijkers. Het vervult hen met een verlangen om te reizen. Het schept een behoefte om verre reizen te maken en vreemde dingen te zien. Uiteindelijk gaat reizen vrijheid betekenen.'

'Maar de specievoorraad vermindert,' zei ze.

'En vrijheid wordt met de dag duurder.'

'Dit kan alleen maar tot wanhoop en geweld leiden,' zei ze.

'Een wijs man uit mijn voorgeslacht - weet je dat ik die persoon echt geweest ben? Begrijp je dat mijn verleden geen vreemden bevat?'

Ze knikte vol ontzag.

'Deze wijze man merkte op dat rijkdom een werktuig van vrijheid is. Maar het najagen van rijkdom leidt tot slavernij.'

'Het Gilde en de Zusters maken zichzelf tot slaaf!'

'En de Ixianen en de Tleilaxu en alle anderen. O, ze weten af en toe een beetje verborgen melange op te sporen en dat houdt hun aandacht gevangen. Een interessant spelletje, vind je niet?'

'Maar als het geweld losbarst...'

'Dan komen er hongersnoden en hardvochtige oordelen.' 'Hier op Arrakis ook?'

'Hier, daar, overal. De mensen zullen mijn heerschappij als de goede oude tijd gaan beschouwen. Ik zal de spiegel voor hun toekomst zijn.'

'Maar het zal vreselijk worden!' protesteerde zij.

2e zou niet anders kunnen reageren, dacht hij.

Hij zei: 'Naarmate het land in toenemende mate de mensen weigert te onderhouden, zullen de overlevenden in steeds kleinere toevluchtsoorden samendrommen. Een afschuwelijk teeltkeus proces zal zich op vele planeten herhalen - explosief toenemende geboortecijfers en een afnemende hoeveelheid voedsel.'

'Maar zou het Gilde niet kunnen...'

'Het Gilde zal grotendeels hulpeloos zijn door gebrek aan voldoende melange om de beschikbare transportschepen in de lucht te houden.'

'De rijken zullen de dans zeker ontspringen?' 'Voor een deel.'

'Dan heb je niet echt iets veranderd. Dan blijven we gewoon doormodderen en doodgaan.'

'Totdat de zandworm weer over Arrakis heerst. Dan hebben we onszelf inmiddels op de proef gesteld met een door iedereen gedeelde ingrijpende ervaring. Dan zullen we geleerd hebben dat iets dat op de ene planeet gebeuren kan, op elke planeet kan gebeuren.'

'Zoveel pijn en dood,' fluisterde ze.

'Begrijp je de dood niet?' vroeg hij. 'Je moet het begrijpen. De hele soort moet het begrijpen. Alle leven moet het begrijpen.' 'Help me, Heer,' fluisterde ze.

'Het is de meest ingrijpende ervaring van elk schepsel,' zei hij. 'Vlak naast de dood staan de dingen die hem riskeren en afspiegelen - levensbedreigende ziektes, wonden en ongelukken... voor vrouwen de geboorte van een kind... en vroeger voor mannen de strijd.'

'Maar jouw Vissprekers zijn...'

'Zij laten ons zien wat overleven is,' zei hij.

Ineens begreep ze het en ze zette grote ogen op. 'De mensen die het zullen overleven. Natuurlijk!'

'Wat ben je toch onbetaalbaar,' zei hij. 'Zeldzaam en onbetaalbaar. Gezegend de Ixianen!'

'En vervloekt?'

'Ook dat.'

'Ik had niet gedacht dat ik ooit iets van je Vissprekers zou begrijpen,' zei ze.

'Zelfs Moneo ziet het niet,' zei hij. 'En de Duncans zijn helemaal hopeloos.'

'Je moet het leven op prijs stellen om het te willen behouden,' zei ze.

'En juist de mensen die willen overleven hechten niet zoveel gewicht en belang aan de schoonheid van het leven. Vrouwen hebben dit vaker door dan mannen omdat de geboorte het spiegelbeeld is van de dood.'

'Mijn oom Malky zei altijd dat jij goede gronden had om mannen terloops geweld en vechten te verbieden. Wat een bittere pil!'

'Als mannen niet meteen naar geweld kunnen grijpen, hebben ze maar weinig manieren om uit te proberen hoe ze tegenover die laatste ervaring zullen staan,' zei hij. 'Er ontbreekt iets. De ziel groeit niet mee. Wat zeggen de mensen ook weer over Leto's Vrede?'

'Dat je ons in doelloos verval als varkens laat rondwroeten in ons eigen vuil.'

'Volkswijsheden slaan altijd de spijker op zijn kop,' zei hij. 'Decadentie.'

'Veel mannen hebben totaal geen overtuiging,' zei ze. 'Op lx klagen de vrouwen daar doorlopend over.'

'Als ik opstandelingen moet opsporen zoek ik altijd naar mensen met een overtuiging,' zei hij.

Ze staarde hem zwijgend aan en hij bedacht hoezeer ze met deze eenvoudige reactie weer blijk gaf van een helder verstand.

'Waar denk je dat ik mijn beste bestuurders vandaan haal?' vroeg hij.

Ze slaakte een kreetje.

'Een overtuiging,' zei hij, 'is iets waarvoor je vecht. De meeste mensen komen, met uitzondering van het allerlaatste ogenblik, hun hele leven lang voor geen enkele uitdaging te staan. Ze hebben zo weinig vijandig terrein om zich te oefenen.'

'Ze hebben jou toch,' zei ze.

'Maar ik ben zo machtig,' zei hij. 'Ik sta gelijk met zelfmoord. Wie zoekt er nu een zekere dood?'

'Krankzinnigen... of wanhopigen. Rebellen?'

'Ik ben voor hen hetzelfde als oorlog,' zei hij. 'De koning der roofdieren. Ik ben de bindende kracht die hen uit elkaar jaagt.'

'Ik heb in mezelf nooit een opstandeling gezien,' zei ze.

'Jij bent iets veel beters.'

'En je wilt op een of andere manier gebruik van mijn diensten maken?'

'Dat wil ik.'

'Niet als bestuurder,' zei ze.

'Ik heb al genoeg goede bestuurders - onkreukbaar, schrander, wijsgerig en openhartig over hun vergissingen en vlug met beslissen.'

'Allemaal voormalige opstandelingen?'

'Voor het grootste deel.'

'Hoe worden ze gekozen?'

'Ik zou kunnen zeggen dat ze zichzelf kiezen.'

'Door te overleven?'

'Ook dat. Maar er zit meer aan vast. Het verschil tussen een goede bestuurder en een slechte is ongeveer vijf hartslagen. Goede bestuurders weten ogenblikkelijk te kiezen.'

'Doen ze aanvaardbare keuzes?'

'Gewoonlijk valt er wel mee te werken. Een slechte bestuurder daarentegen aarzelt, rommelt maar wat aan, vraagt om commissies, om onderzoek en rapporten. Uiteindelijk schept zijn handelwijze altijd ernstige moeilijkheden.'

'Maar soms hebben ze toch wel eens meer gegevens nodig om te kunnen...'

'Een slechte bestuurder maakt zich meer zorgen over rapporten dan over beslissingen. Hij wil een tastbaar document dat hij kan laten zien als verontschuldiging voor zijn vergissingen.'

'En goede bestuurders?'

'O, die werken met mondelinge opdrachten. Als hun mondelinge opdrachten moeilijkheden veroorzaken, verkopen ze nooit leugens over wat ze hebben gedaan en ze omringen zich met mensen die op grond van mondelinge opdrachten verstandig kunnen optreden. Vaak is het meest belangrijke gegeven het feit dat er iets is misgegaan. Slechte bestuurders houden hun vergissingen geheim tot het te laat is om ze te herstellen.'

Leto keek naar haar terwijl ze nadacht over de mensen die hem dienden - vooral over Moneo.

'Besluitvaardige mensen,' zei ze.

'Een van de dingen waar een tiran maar heel moeilijk aan kan komen,' zei hij, 'is mensen die echt kunnen beslissen.'

'Geeft je grondige kennis van het verleden je geen...'

'Schik beleef ik daar wel aan. De meeste bureaucratieen die aan de mijne voorafgingen, zochten en bevorderden mensen die beslissingen vermeden.'

'Ik snap het. Hoe wilde je mijn diensten gebruiken, Heer?'

'Wil je met me trouwen?'

Een flauwe lach trok om haar mond. 'Vrouwen kunnen ook beslissingen nemen. Ik wil met je trouwen.'

'Ga dan nu de Eerwaarde Moeder vertellen wat ze moet doen. Zorg dat ze weet waarnaar ze moet zoeken.'

'Naar mijn oorsprong,' zei ze. 'Mijn doel is aan jou en mij al bekend.'

'Maar het kan niet los gezien worden van de oorsprong,' zei hij.

Toen stond ze op. 'Heer, zou je je kunnen vergissen wat je Gouden Weg betreft? Is mislukking uitgesloten of...'

'Alles en iedereen is feilbaar,' zei hij, 'maar dappere, goede vrienden zijn een grote steun.'