Łazikanty

Wstęp

Latem 1925 roku J.R.R. Tolkien, jego żona Edith i ich synowie: John (mający niemal osiem lat), Michael (prawie pięć) i Christopher (niespełna rok), wybrali się na wakacje do Filey, miasteczka na wybrzeżu Yorkshire, do dziś popularnego ośrodka turystycznego. Były to dość nieoczekiwane wakacje — rodzina uczciła w ten sposób mianowanie Tolkiena na stanowisko profesora języka staroangielskiego w Oksfordzie, które miał objąć l października tego samego roku. Być może chciał w ten sposób odpocząć, gdyż czekały go nie tylko nowe obowiązki, ale też jeszcze przez dwa semestry miał uczyć na uniwersytecie w Leeds, ponieważ jego stare i nowe zajęcia nałożyły się na siebie.

I tak przez trzy bądź cztery tygodnie w Filey — jak wyjaśniono poniżej, daty nie są pewne — Tolkienowie wynajmowali domek w stylu edwardiańskim, należący do miejscowego dyrektora poczty, wzniesiony na ska łach nad morzem.

Z tego miejsca rozpościerał się wi dok na wschód i przez dwa, trzy pogodne wieczory mały John Tolkien z zachwytem obserwował wyłaniający się z morza księżyc w pełni, kreślący srebrzystą "ścieżkę" na ciemnych wodach.

W owym czasie Michael Tolkien ubóstwiał wręcz swoją zabawkę, miniaturowego czarno–białego pieska z ołowiu. Jadał z nim i sypiał — jednym słowem, nie rozstawał się ani na moment; wypuszczał go z ręki tylko po to, by się umyć, lecz i wtedy niechętnie.

Lecz podczas wakacji w Filey wybrał się na spacer z ojcem i starszym bratem i podniecony puszczaniem "kaczek" na powierzchni morza odłożył zabawkę na białą, kamienistą plażę. Na tym tle maleńki biało–czarny piesek stał się praktycznie niewidoczny i zginął. Nie znalazłszy zabawki, Michael wpadł w rozpacz, razem ze starszym bratem i oj cem szukał jej przez ten i cały następny dzień.

Utrata ulubionej zabawki stanowi wielkie przeżycie dla każdego dziecka i Tolkien, mając to na względzie, stworzył "wyjaśnienie" tego wypadku: opowieść, w której prawdziwy pies imieniem Łazik zostaje zamieniony w zabawkę przez maga; zgubiony na plaży przez chłopca bardzo podobnego do Michaela, spotyka komicznego piaskowego czarodzieja i przeżywa wiele przygód na księżycu i dnie morza.

Tak przynajmniej wyglądała pełna historia Łazikantego, gdy w końcu została przelana na papier.

Fakt, iż nie powstała od razu, lecz została wymyślona i opowiedziana w kilku częściach, można–wydedukować z jej odcinkowej natury oraz długości. W istocie po twierdza go zdumiewająco krótki zapis w dzienniku Tolkiena, uczyniony niemal na pewno w 1926 roku jako część podsumowania wydarzeń roku poprzedniego, dotyczących powstawania Łazikantego w Filey:

"Skończyłem też opowieść o Łazikantym, powstałą po to, by zabawić Johna (a także mnie samego)". Niestety, nie da się stwierdzić z całą pewnością, co Tolkien miał na myśli, mówiąc "skończyłem" — być może jedynie to, że cała historia (w swej początkowej postaci) została opowiedziana podczas wakacji.

Zapis w nawiasie potwierdza jednak, iż rozwijała się ona w czasie opowiadania. Dziwne, że w dzienniku Tolkien wspomina jedynie o Johnie, choć to nieszczęście Michaela legło u podstaw opowieści o Łaziku.Możliwe, iż Michael zadowolił się pierwszą częścią historii wyjaśniającej zniknięcie zabawki i znacznie mniej niż Johna interesowała go jej kontynuacja.

Sam Tolkien niewątpliwie rozgrzewał się w miarę opowiadania: dalsze części są znacznie bardziej wyrafinowane niż początek. Nigdzie jednak nie zapisano, i teraz nie da się już ustalić, w jakiej formie początkowo po wstał Łazikanty — na przykład czy wszystkie pojawiające się gry słowne, a także aluzje do mitów i legend od początku stanowiły część opowieści, czy też zostały dodane, gdy w końcu autor zapisał swą baśń.

Tolkien zanotował także w swym pamiętniku, również w kilka miesięcy po samych wydarzeniach, że rodzina wybrała się do Filey (z Leeds) 6 września 1925 roku i została tam do 27 września, lecz co najmniej jedna z tych dat — pierwsza — nie może być właściwa (i rzeczywiście, w pamiętniku Tolkien omyłkowo określa ów dzień jako sobotę, a nie niedzielę).

Biorąc pod uwagę, iż John Tolkien do tej pory wyraźnie pamięta księżyc w pełni świecący nad falami i że widok ów z pewnością inspirował podróż Łazika księżycową ścieżką na początku Łazikantego, Tolkienowie musieli znaleźć się w Filey w czasie pełni, która we wrześniu 1925 roku rozpoczęła się drugiego we wtorek.

Istnieje jeszcze jeden dowód na to, że przebywali tam po południu w sobotę 5 września, gdy południowo–wschodnie wybrzeże Anglii nawiedziła potężna burza.

John Tolkien pamięta ją bowiem bardzo wyraziście, a jego wspomnienia potwierdzają doniesienia gazet.

Wody wez brały na kilka godzin przed porą przypływu, przelały się przez falochron, zatapiając deptak w Filey, burząc kioski na nabrzeżu i zalewając całą plażę — przy okazji ostatecznie pogrzebały szansę znalezienia zabawki Michaela.

Gwałtowne wiatry potrząsały domkiem Tolkienów tak mocno, iż cała rodzina nie spała tej nocy, obawiając się, że zawali się dach.

John Tolkien pamięta, że ojciec opowiadał jemu i Michaelowi historie, aby ich uspokoić, i to właśnie wtedy zaczął snuć opowieść o psie Łaziku, który stał się zaczarowaną zabawką "Łazikantym".

Sama burza bez wątpienia podsunęła pomysł dalszej części Łazikantego, w której pradawny wąż morski zaczyna budzić się ze snu, przy okazji wywołując wielkie zamieszanie: "Gdy we śnie rozprostowywał jeden czy dwa sploty, woda wzbierała i falo wała gwałtownie, niszcząc domy okolicznych mieszkańców i zakłócając im odpoczynek"

Nic nie wskazuje na to, by Łazikanty został zapisany podczas pobytu Tolkienów w Filey. Niemniej jednak jedna z pięciu ilustracji, które autor dołączył do historii, księżycowy krajobraz reprodukowany w niniejszej książce, nosi datę 1925 i można przyjąć, iż powstał w Filey tego lata.

Trzy z pozostałych ilustracji do Łazikantego pochodzą z września 1927 roku, kiedy Tolkienowie spędzali wakacje w Lyme Regis na południowym wybrzeżu Anglii: "Biały Smok ściga Łazikantego i księżycowego psa", dedykowana Johnowi Tolkienowi; "Dom, w którym Łazik rozpoczął swoje przygody jako zabawka", dedykowana Christopherowi Tolkienowi, i wspaniała akwarela "Ogrody pałacu morskiego króla". Na każdej z nich zapisano miesiąc i rok.

Kolejny rysunek, przed stawiający Łazika przybywającego na księżyc na grzbiecie mewy, nosi datę 1927–28. Wszystkie te obrazki także reprodukujemy w tej książce.

Ilustracje z września 1927 roku sugerują, iż Łazikanty został ponownie opowiedziany w Lyme Regis, może dlatego, że Tolkienowie znów spędzali wakacje nad morzem i wspominali wydarzenia z Filey, które miały miejsce zaledwie dwa lata wcześniej.

Dedykacja dla Christophera Tolkiena na "Domu, w którym Łazik rozpoczął swoje przygody jako zabawka" wskazuje też, iż Christopher był już dość duży, by docenić Łazikantego (we wrześniu 1925 był jeszcze małym dzieckiem), i że historia została częściowo powtórzona między innymi dlatego, iż wcześniej nie miał oka zji jej wysłuchać.

Nowe zainteresowanie Łazikantym latem dwudziestego siódmego roku mogło zachęcić Tolkiena do przelania opowieści na papier, wygląda bowiem na to, iż uczynił to jeszcze w tym samym roku, prawdopodobnie w czasie przerwy świątecznej.

Tak przynajmniej sądzimy — a możemy jedynie zgadywać, ponieważ brak datowanych rękopisów czy innych namacalnych dowodów — kierując się dwiema interesującymi (choć niezbyt konkretnymi) wskazówkami. Obie dotyczą końca rozdziału drugiego Łazikantego, mówiącego o tym, jak Łazikanty i jego przyjaciel księżycowy pies natykają się na Wielkiego Białego Smoka, który ściga ich zaciekle.

Smok często wywoływał zamieszanie: "Czasami, podczas smoczej uczty albo gdy ogarniała go wściekłość, wypuszczał ze swej jaskini prawdziwie zielone i czerwone płomienie, a już nagminnie wydmuchiwał chmury dymu.

Raz czy dwa sprawił, że cały księżyc poczerwieniał, albo zgasił go zupełnie. Wówczas Człowiek z Księżyca…schodził do piwnicy, odkorkowywał fiolki z najlepszymi zaklęciami i jak najszybciej naprawiał wyrządzone szkody" Tym razem pościg dobiega końca, gdy Człowiek z Księżyca w ostatniej chwili ratuje psy magicznym zaklęciem wystrzelonym w brzuch smoka.

Z tego powodu "najbliższe zaćmienie okazało się klęską" — stanowi to odniesienie do wcześniejszej uwagi, że zaćmienia księżyca wywoływane są przez smoki. Elementy tego rozdziału z Łazikantego — Jeden z nich (złośliwy smok na księżycu) niewątpliwie był częścią opowieści we wrześniu 1925 roku, dowodzi tego datowana ilustracja — pojawiają się też w zdumiewająco podobnej formie w niepublikowanej części listu, który Tolkien napisał do swych dzieci w grudniu tego samego roku jako Święty Mikołaj.

W liście tym, należącym do niezmiernie interesującej serii Listów od Świętego Mikołaja, stworzonej przez Tolkiena w latach 1920–1943, Człowiek z Księżyca odwiedza biegun północny i wypija zbyt wiele brandy, przegryzając śliwkowym puddingiem i wy ławiając rodzynki z rumu.

W konsekwencji zasypia i zostaje wepchnięty pod kanapę przez Polarnego Misia, pozostając tam do następnego ranka. Pod czas jego nieobecności smoki wychodzą na księżyc i tak bardzo łobuzują, że wywołują zaćmienie. Człowiek z Księżyca musi pośpiesznie wracać i użyć potężnych czarów, żeby wszystko naprawić.

Podobieństwo między tą historyjką a epizodem z Wielkim Białym Smokiem w Łazikantym jest zbyt wielkie, by mogło być przypadkowe. Z tego zaś można wnioskować, iż pisząc swój "list od Świętego Mikołaja" w grudniu 1927 roku, Tolkien miał głowę zaprzątniętą Łazikantym.

Nie da się orzec, czy wizja księżycowych smoków wywołujących zaćmienie po jawiła się nagle w liście, czy też została najpierw użyta w Łazikantym, jednakże obie te prace muszą wiązać się ze sobą.

Przerwa świąteczna pozwalała Tolkienowi oderwać się od obowiązków akademickich. W tym okresie mógł on poświęcić swój czas zapisaniu Łazikantego i choć nie da się stwierdzić z całą pewnością, iż uczynił to w grudniu 1927 roku, jeszcze jedna wskazówka sugeruje tę właśnie datę, przynajmniej jako terminus a quo najwcześniejszego (nie datowanego) istniejącego tekstu.

W najwcześniejszym tekście po cytowanych wcześniej słowach: "Najbliższe zaćmie nie okazało się klęską", następuje uwaga: "tak przy najmniej twierdzili astronomowie [fotografowie]". I rzeczywiście, jak donosił "Times", taka właśnie opinia panowała powszechnie w Londynie, jeśli chodzi o całkowite zaćmienie księżyca, które zdarzyło się 8 grudnia 1927 roku, lecz Anglicy nie mogli go obserwować z powodu chmur.

Raz jeszcze odwołajmy się do "listu od Świętego Mikołaja" z 1927 roku. Podaje on dokładną datę zaćmienia, które nastąpiło podczas nieobecności Człowieka z Księżyca — 8 grud nią, co dowodzi, iż Tolkien pamiętał o prawdziwych wydarzeniach.

Najwcześniejszy istniejący tekst Łazikantego to tylko jedna z czterech wersji w tolkienowskim archiwum oksfordzkiej Bodleian Library. Niestety, jedna piąta z niego zaginęła — stanowi to odpowiednik obecnego rozdziału pierwszego i pierwszej poło wy drugiego.

Reszta wypełnia dwadzieścia dwie strony, zapisane na różnych kartkach (być może wydartych ze szkolnych zeszytów) szybko i częściowo niemal nieczytelnie, z licznymi poprawkami. Po tym tekście następują trzy maszynopisy, podobnie po zbawione dat. Widać z nich, jak Tolkien stopniowo rozwijał swą opowieść, wprowadzając wiele ulepszeń stylistycznych i nowych szczegółów, lecz nie zmieniając zanadto samej fabuły.

Pierwszy maszynopis, trzydzieści dziewięć stron opatrzonych gęstymi poprawkami, oparty jest na rękopisie i bardzo pomógł nam w odszyfrowaniu mniej czytelnych fragmentów wcześniejszej wersji.

Jednakże pod koniec zaczyna on różnić się od pierwowzoru — fragment, w którym Łazik powraca do swej początkowej postaci i rozmiarów, wcześniej niemal rozczarowujący, obecnie dramatyczny i zabawny, został znacznie rozbudowany.

Nowy tekst początkowo nosił tytuł Przygody Łazika, lecz Tolkien poprawił go odręcznie na Łazikantego — od tej pory tak właśnie nazywały się kolejne wersje.

Drugi z trzech rękopisów urywa się zaledwie po dziewięciu stronach, przy czym na ostatniej zapisano tylko kilka wierszy. Najwyraźniej stanowiło to świadomą decyzję autora. Wersja ta obejmuje tekst od początku historii do miejsca, w którym księżyc zaczął "kreślić na wodach swą świetlistą ścieżkę" Dodatkowo krótki fragment został zapisany na maszynie na odwrocie jednej z kartek. Tolkien porzucił go niemal natychmiast, podejmując ciąg dalszy po kolejnej przeróbce na właściwej stronie.

W drugim maszynopisie zostały wprowadzone poprawki zapisane na pierwszym oraz dodatkowe ulepszenia. Znacznie istotniejszy jest jednak wygląd tej wersji, dużo staranniejszej niż pierwszy maszynopis.

Pisząc ją, Tolkien wyraźnie przejmował się stroną estetyczną — numerował strony na maszynie, miast jak wcześniej piórem, i rozbijał dialogi na akapity, wskazując kolejnych mówców, podczas gdy przedtem (w wersji niewątpliwie roboczej) nie zadawał sobie tyle trudu. Na nowym maszynopisie widnieje też niewiele odręcznych dopisków, bardzo starannych i stanowiących niemal wyłącznie poprawki literówek.

Ta dbałość o formę każe nam przypuszczać, iż Tolkien zamierzał pod koniec 1936 roku złożyć drugi manuskrypt u swego wydawcy, Georgea Allena Unwina.

W owym czasie wydawnictwo z entuzjazmem przyjęło Hobbita i choć na razie był on jeszcze w druku i nie okazał się sukcesem, na jego podstawie zachęcono Tolkiena do przedstawienia kolejnych utworów dla dzieci, które można by opublikować.

Spełnił te prośby, wysyłając Allenowi Unwinowi ilustrowaną książkę Mr Bliss, parodię średniowiecznej opowieści Rudy Diii i jego pies oraz Łazikantego.

Jeśli, jak przypuszczamy, nie dokończony drugi maszynopis Łazikantego powstał na skutek nalegań wydawcy, Tolkien przerwał pracę nad nim, ponieważ tekst wciąż jeszcze wymagał doszlifowania — czy też może dlatego, że jak poprzednie brudnopisy został on zapisany na kartkach najwyraźniej wydartych z zeszytów; dłuższa krawędź każdej z nich była lekko poszarpana i autor uznał, iż jego dzieło wymaga bar dziej profesjonalnej prezentacji.

Rzeczywiście, trzeci i ostatni maszynopis Łazikantego został porządnie, choć nie bez poprawek, zapisany na sześćdziesięciu (nie zawsze jednakowych) kartkach fabrycznego papieru maszynowego.

Tu właśnie autor wprowadził podział na rozdziały, do dając też kolejne, niewielkie, lecz liczne zmiany dialogów i opisów, a także znaków przestankowych i podziałów na akapity. Niemal na pewno ten właśnie tekst Tolkien złożył w wydawnictwie Allen Unwin i właśnie ów tekst dyrektor firmy, Stanley Unwin, przedstawił do oceny swemu synowi Raynerowi.

W pochodzącej z 7 stycznia 1937 roku recenzji Rayner Unwin uznał historię za "dobrze napisaną i zabawną"; mimo jednak pozytywnej oceny została ona odrzucona. Łazikanty był niewątpliwie jedną z "krótkich bajek w różnych stylach", które Tolkien przygotował do wydania we wrześniu 1937 roku, jak zanotował Stanley Unwin.

Do tego czasu jednak Hobbit stał się tak wielkim przebojem, że Allen Unwin pragnęli przede wszystkim dalszego ciągu historii o hobbitach. Wygląda na to, iż autor i wy dawca nigdy już nie wracali do Łazikantego.

Tolkien całą swoją uwagę poświęcił "nowemu Hobbitowi", książce, która miała się stać jego arcydziełem: Władcy Pierścieni. Nie byłoby chyba zbytnią przesadą twierdzić, iż Władca Pierścieni mógłby nie stać się tym, czym jest, gdyby nie historyjki takie jak Łazikanty, gdyż popularność, jaką cieszyły się wśród dzieci Tolkiena, i zapał samego Tolkiena doprowadziły go w końcu do stworzenia bardziej ambitnej historii — Hobbita — i jej ciągu dalszego.

Większość owych historyjek nie zachowała się.Zaledwie kilka zostało zapisanych, a z nich niewiele dokończonych. Tolkien, poczynając co najmniej od 1920 roku, kiedy to napisał pierwszy z Listów od Świętego Mikołaja, z prawdziwą przyjemnością opowiadał bajki dzieciom.

Warto też wspomnieć o historyjkach o złowieszczym Billu Stickersie i jego przeciwniku, majorze Droga Przed Nami, maleńkim człowieczku Timothym Titusie i energicznym Tomie Bombadilu, którego pierwowzorem była holenderska lalka należąca do Michaela Tolkiena. Żadne z tych historyjek nie miały większego znaczenia; choć Tom Bombadil znalazł sobie później miejsce w wierszach i Władcy Pierścieni.

W 1924 roku Tolkien stworzył niezwykle osobliwą, dłuższą historię, The Orgog. Maszynopis jej nadal istnieje, jest jednak nie dokończony i nie dopracowany. W odróżnieniu od nich wszystkich Łazikanty został ukończony i doszlifowany; wyróżnia się też spośród innych pochodzących z tego okresu historyjek dla dzieci pióra Tolkiena nie skrywaną przyjemnością, z jaką autor pozwala sobie na gry słowne.

Pojawiają się w nim liczne niemal homonimy (Persja i Pershore), onomatopeje i aliteracje ("piski i wrzaski, jęki i mlaski, skowyty i skomlenie, burczenie i warczenie", spisy, zabawne ze względu na swą długość (takie jak: "akcesoria, insygnia, memoranda, chemikalia, regalia, antidota, księgi czarów, arkana, aparaty oraz worki i flaszeczki pełne najróżniejszych zaklęć" w pracowni Artakserksesa — i zaskakujące przenośnie (Człowiek z Księżyca "rozpłynął się w powietrzu, a każdy, nawet jeśli nigdy nie był na księżycu, powie wam, jak rzadkie jest tamtejsze powietrze i jak trudno się w nim rozpłynąć",

W tekście występują też liczne dziecinne zwroty, takie jak szur, plusk, brzuszek, interesujące choćby dlatego, że rzadko występują w opublikowanych pracach Tolkiena, który od początku usuwał je w rękopisach albo wykreślał przy wprowadzaniu poprawek (w Hobbicie na przykład brzuszek staje się brzuchem). Oto niewątpliwe pozostałości historii opowiedzianej kiedyś przez Tolkiena jego dzieciom.

Fakt, iż Tolkien umieścił także w Łazikantym słowa takie jak dywagacje, akcesoria, fosforyzujące czy antidota, jest godny dostrzeżenia w dzisiejszych czasach, gdy podobny język uważa się za zbyt trudny dla małych dzieci — opinia, z którą Tolkien z pewnością by się nie zgodził. "Rozwiniętego słownictwa — napisał w kwietniu 1959 roku — nie nabywa się, czytając książki przeznaczone dla naszej grupy wiekowej. Pochodzi ono z książek przeznaczonych dla starszych" (Letters ofJ.R.R. Tolkien [1981]).

Łazikanty jest też wyjątkowy ze względu na bogactwo materiałów biograficznych i literackich w nim zawartych. Przede wszystkim mamy tu rodzinę Tolkiena i samego autora: w Łazikantym widzimy rodziców i dzieci (mały Christopher zostaje tylko wspomniany), w trzech rozdziałach pojawiają się domek i plaża w Filey, sam Tolkien kilka razy daje upust swoim uczuciom dotyczącym zaśmiecania kraju, a wydarzenia z wakacji 1925 roku (księżyc nad morzem, wielka burza i przede wszystkim utrata pieska Michaela) stanowią kluczowe elementy opowieści.

Do nich Tolkien dodał liczne odniesienia do mitów i baśni, sag skandynawskich oraz dawnej i współczesnej literatury dziecięcej: Czerwonego i Białego Smoka z legend rycerskich, Artura i Merlina, mitycznych mieszkańców morza (między innymi syreny, Njorda i Starca Morskiego), a także węża Midgardu, dołączając do nich zapożyczenia, czy przynajmniej echa, z książek z cyklu "Psammetycha" Edith Nesbit, O tym, co Alicja odkryła po drugiej stronie lustra i Sylvie and Brano Lewisa Carrolla, a nawet Gilberta i Sullivana. Rozrzut tematyczny jest imponujący, lecz Tolkienowi udało się połączyć owe tak odmienne materiały w sposób zręczny i zabawny — dla tych, którzy potrafią dostrzec aluzje.

W krótkich przypisach po tekście identyfikujemy i omawiamy wiele źródeł Tolkiena (pewnych bądź prawdopodobnych), jak również mało znane słowa, kilka faktów dotyczących Wielkiej Brytanii i nie znanych czytelnikom z innych krajów — tu jednak, w ogólnym wstępie, warto omówić szerzej parę kwestii.

W pochodzącym z 1939 roku eseju O baśniach Tolkien krytykuje "kwiatowo–motyle" rozmiary wróżek przedstawianych w opowieściach dla dzieci, cytując szczególnie Nymphidię Michaela Draytona, w której rycerz Pigwiggen dosiada "żwawej szczypawki" i "w kielichu pierwiosnka umawia się na schadzkę".

Jednakże w czasie tworzenia Łazikantego nie zarzucił on jeszcze pomysłów takich jak księżycowe gnomy, jeżdżące na królikach i przyrządzające naleśniki z płatków śniegu, a także morskie wróżki podróżujące w karocach z muszli, zaprzężonych w małe rybki.

Zaledwie dziesięć lat wcześniej opublikował (obecnie słynny) młodzieńczy poemat Gobliri Feet (1915), w którym autor słyszy "cichutkie rogi zaklętych skrzatów" i rozwodzi się nad "drobnymi szatkami" i "wesołymi nóżkami"; Tolkien wyznał kiedyś, że w latach dwudziestych i trzydziestych "wciąż jeszcze podzielał powszechne przekonanie, że baśnie przeznaczone są ze swej natury dla dzieci" (Letters, kwiecień 1959).

Czasami sam korzystał z popularnych baśniowych konwencji i wyrażeń: przykładem choćby wesołe śpiewające elfy z Rivendell w Hobbicie, a także pojawiający się zarówno w tym dziele, jak i (jeszcze wyraźniej) w Łazikantym odautorski (rodzicielski) głos autora.

Później Tolkien żałował, że kiedykolwiek zniżał się do poziomu historyjek dla dzieci; zdecydowanie wolałby, by Goblin Feet zniknęły bez śladu i zostały zupełnie zapomniane. Tymczasem wróżki (późniejsze elfy) w stworzonej przezeń mitologii Silmarillionu stały się wyniosłe i szlachetne, pozbawione śladów "pigwiggenowatości".

Jest rzeczą naturalną, że w Łazikantym znalazły się elementy mitologii (czy też legendarium) Tolkiena — w owym czasie autor pracował nad nim co najmniej od dziesięciu lat i jego myśli stale krążyły wokół niego. Przeprowadźmy kilka porównań.

Na przykład ogród na ciemnej stronie księżyca w Łazikantym bardzo przypomina Chatę Utraconej Zabawy z Księgi zaginionych opowieści, najwcześniejszej prozatorskiej wersji legendarium. W tej drugiej dzieci mogły "tańczyć i bawić się…zbierać kwiaty lub gonić złote pszczoły i motyle o wzorzystych skrzydłach", podczas gdy w księżycowym ogrodzie "tańczyły sennie, spacerowały jak we śnie i mówiły same do siebie.

Niektóre poruszały się niespokojnie, jak wyrwane z głębokiej drzemki, inne biegały po ogrodzie, roześmiane i pełne zapału: grzebały w ziemi, zbierały kwiaty, rozbijały namioty, budowały dom, uganiały się za motylami, kopały piłki, wdrapywały się na drzewa, I wszystkie śpiewały" .

Człowiek z Księżyca nie chciał wyjaśnić, jak dzieci trafiają do jego ogrodu, w pewnym momencie jednak Łazikanty spogląda ku Ziemi i wydaje mu się, że dostrzega "długi, mglisty szereg wędrujących nią [księżycową ścieżką] szybko maleńkich ludzi" a ponieważ dzieci przybywają do ogrodu we śnie, wydaje się pewne, iż Tolkien miał tu na myśli istniejącą już wizję Olore Małle, czyli Ścieżki Snów, wiodącej do Chaty Utraconej Zabawy: "unoszące się w powietrzu wąskie mostki, połyskujące szaro, jakby zrobiono je z oświetlonych księżycem jedwabnych mgieł lub perłowych oparów"; ścieżki, której nie oglądały oczy żadnego człowieka, "chyba że mając młode serce, wkroczyłby na nią ogarnięty słodkim snem"

Najbardziej intrygujący element łączący Łazikantego i mitologię pojawia się, gdy najstarszy z wielorybów, Uin, pokazuje Łazikantemu "wielką Zatokę Krainy Czarów (jak ją nazywamy), poza Wyspami Zaczarowanymi" i dalej, "na najdalszym zachodzie Góry Królestwa Elfów; tamtejsze fale jaśniały magicznym światłem" oraz "miasto elfów na zielonym wzgórzu za Górami" Tak bowiem dokładnie wygląda geografia Zachodu w świecie Silmariłlionu w postaci z lat dwudziestych i trzydziestych.

Góry Królestwa Elfów to góry Yalinoru w Amanie, a miasto elfów Tun — by użyć nazw nadanych im zarówno w mitologii, jak i w pierwszej (i tylko pierwszej) wersji Łazikantego. Uin także został zapożyczony z Księgi zaginionych opowieści i choć nie jest dokładnie ta ki jak jego imiennik, "najpotężniejszy i najstarszy ze wszystkich wielorybów", wciąż jednak potrafi zawieść Łazikantego w pobliże ziem Zachodu, które na owym etapie tworzenia legendarium pozostawały ukryte przed oczami śmiertelnych za obszarem ciemności i groźnymi wodami.

Uin mówi, że "dostałby za swoje" (zapewne od Valarów, bogów mieszkających w Valinorze), gdyby wy dało się, że pokazał Aman komuś (nawet psu!] z "Krain Zewnętrznych", to znaczy ze śródziemia, świata śmiertelników.

W Łazikantym świat ów odpowiada naszemu własnemu; wspomina się w nim z nazwy wiele rzeczywiście istniejących miejsc.

Sam Łazikanty "w końcu był psem angielskim" Pod innymi względami nie jest to jednak nasza Ziemia: po pierwsze, ma krawędzie, z których spadają wodospady, przelewające się "wprost w pustkę"

Nie jest to także dokładnie ziemia przedstawiona w legendarium, choć i ona jest płaska, natomiast księżyc w Łazikantym, dokładnie jak ten w Księdze zaginionych opowieści, gdy nie wędruje po niebie, przesuwa się pod światem.

W miarę jak w ćwierćwieczu, które upłynęło od śmierci Tolkiena, ukazywały się kolejne jego dzieła, coraz wyraźniej widać, że wszystkie łączą się ze sobą, choćby pewnymi drobnymi elementami, i że każde rzuca nowe światło na pozostałe.

Łazikanty raz jeszcze dowodzi, jak legendarium, stanowiące dzieło życia Tolkiena, wywierało wpływ na jego opowieści, pozwala nam też spojrzeć inaczej na dzieła, na które mógł wywrzeć wpływ sam Łazikanty, zwłaszcza Hobbita, powstającego (najprawdopodobniej od 1927 roku) równolegle z zapisywaniem i redagowaniem Łazikantego.

W istocie mało jest czytelników Hobbita, którzy nie dostrzegą podobieństw pomiędzy niezwykłym lotem Mewy i Łazika do gniazda na urwiskach i lotem Bilba do orlego gniazda, a także między pająkami napotkanymi przez Łazikantego na Księżycu i tymi z Mrocznej Puszczy.

Nie da się też nie zauważyć, iż zarówno Wielki Biały Smok, jak i Smaug, smok z Ereboru, mają wrażliwe brzuchy, a każdy z trzech zrzędliwych czarodziejów z Łazikan tego — Artakserkses, Psamatos i Człowiek z Księżyca — stanowi na swój sposób pierwowzór Gandalfa.

Zanim przejdziemy do tekstu, warto jeszcze wspomnieć o towarzyszących mu ilustracjach.

Omawialiśmy je dokładnie w książce J.R.R. Tolkien: Artist Illustrator (1995); teraz jednak, kiedy w końcu zostały wydrukowane wraz z pełnym tekstem opowieści, lepiej można ocenić ich zalety i niedoskonałości.

Nie zostały ona zaplanowane jako ilustracje do książki drukowanej i pod względem tematyki nie są rozmieszczone w równych odstępach w opowieści (w istocie w niniejszej książce umieszczono je zgodnie z wymogami druku).

Nie są też jednolite, jeśli chodzi o styl czy metodę wykonania. Dwie to szkice piórkiem i tuszem, następne dwie to akwarele, a jedna — rysunek kredkami.

Cztery są w pełni dopracowane, zwłaszcza akwarele, podczas gdy piąta, wizja Łazika przybywającego na Księżyc, .to znacznie słabsza praca. Łazik, Mewa i Człowiek z Księżyca są na niej dziwnie mali.

Być może Tolkien, pracując nad tym rysunkiem, skoncentrował się głównie na wieży i bardzo udatnie oddanym jałowym krajobrazie, na którym jednak nie dostrzegamy ani śladu księżycowych lasów, opisanych w Łazikantym.

Wcześniejszy "Krajobraz księżycowy" znacznie wierniej odpowiada tekstowi. Widać na nim drzewa o niebieskich liściach i "bladobłękitne i zielonkawe równiny, na które padały długie cienie wysokich, szpiczastych gór" Najprawdopodobniej przedstawia moment, kiedy Łazikanty i Człowiek z Księżyca, wracający z odwiedzin na czarnej stronie, ujrzeli, jak "nad Górami Księżycowymi wschodził właśnie nasz świat — złocistozielona kula, wielka i okrągła"

Tu jednak świat z całą pewnością nie jest płaski: widzimy jedynie obie Ameryki, a zatem Anglia i pozostałe ziemskie krainy, wspomniane w opowieści, muszą kryć się po drugiej stronie globu.

Tytuł "Krajobraz księżycowy" został zapisany na ilustracji we wczesnej formie Tolkienowskiego pisma elfów, tengwaru. "Biały Smok ściga Łazikantego i księżycowego psa" także wiernie odpowiada tekstowi.

Oprócz smoka i dwóch skrzydlatych psów można na nim znaleźć kilka interesujących szczegółów. Tuż nad podpisem widzimy jednego z księżycowych pająków i, prawdopodobnie, smokoćmę; na niebie znów widnieje Ziemia jako kula.

Kiedy Tolkien rozpoczął ilustrowanie Hobbita, wykorzystał tego samego smoka na mapie Dzikich Krain i tego samego pająka na rysunku Mrocznej Puszczy.

Wspaniała akwarela "Ogrody pałacu morskiego króla" ukazuje budowlę z "różowo–białego kamienia", jakby stanowiła ona dekorację w akwarium; być może stanowi to aluzję do Królewskiego Pawilonu w Brighton.

Tolkien postanowił ukazać pałac i ogrody w pełnej krasie, miast rysować przerażonego Łazikantego, wędrującego białą ścieżką. Prawdopodobnie jest to obraz widziany jego oczami.

W lewym górnym rogu widać wieloryba Uina, bardzo przypominającego Lewiatana na jednej z ilustracji Rudyarda Kiplinga do "O tym, jak wieloryb nabawił się swego przełyku" z Takich sobie bajeczek (1902).

Akwarela "Dom, w którym Łazik rozpoczął swoje przygody jako zabawka", równie dopracowany pod względem artystycznym, stanowi jednak pewną zagadkę.

Tytuł sugeruje, że przedstawia ona dom, w którym Łazik po raz pierwszy spotkał Artakserksesa, choć w tekście nie znajdziemy żadnej wzmianki o tym, by była to farma.

Widok morza w tle i szybującej na niebie mewy zaprzecza zawartemu w tekście stwierdzeniu, iż Łazik, zanim chłopczyk Numer Dwa zabrał go na plażę, "nigdy wcześniej nie widział morza i nie czuł jego zapachu", gdyż "wioska, w której się urodził, leżała wiele mil od brzegu i nie dochodził do niej żaden dźwięk ani woń"

Nie może to być też dom ojca chłopca, opisany jako biały budynek na skałach, z ogrodami opadającymi ku morzu.

Trudno powstrzymać się od zadania pytania, czy obrazek ów z początku nie wiązał się z opowieścią, póki przy malowaniu nie naniesiono dodatkowych szczegółów, takich jak mewa.

Biało–czarny pies na dole po lewej to być może podobizna Łazika, a czarne zwierzę przed nim (podobnie jak Łazik częściowo zasłonięte przez świnię) - kocica Psotka, ale nic z tego nie jest pewne.

Tekst, który tu przedstawiamy, oparty jest na ostatniej wersji Łazikantego.

Tolkien nigdy nie przygotował jej w pełni do wydania i nie wątpimy, że gdyby Allen Unwin przyjęli ją jako następcę Hobbita, z pewnością wprowadziłby wiele poprawek i ulepszeń, tak by stała się w pełni zrozumiała nie tylko dla najbliższej rodziny, ale także dla szerokiej rzeszy czytelników.

W rezultacie pozostało w niej kilka błędów i niekonsekwencji. Pisząc coś szybko, Tolkien niezbyt konsekwentnie stosował zasady interpunkcji i pisania wielką literą; w Łazikantym, kiedy tylko dało się odgadnąć intencje autora, staraliśmy się postępować zgodnie z nimi; ujednoliciliśmy także interpunkcję i wielkie litery w miejscach, gdzie wydawało nam się to konieczne.

Poprawiliśmy również kilka niewątpliwych literówek. Za zgodą Christophera Tolkiena skorygowaliśmy także nieliczne niezręczne zwroty (zachowując przy tym inne), w przeważającej jednak mierze tekst wygląda tak, jak stworzył go autor.

Chcielibyśmy podziękować serdecznie za pomoc i rady Christopherowi Tolkienowi, któremu jesteśmy także niezmiernie wdzięczni za dostarczenie nam zapisku cytowanego z pamiętnika ojca, i Johnowi Tolkienowi, który podzielił się z nami wspomnieniami z wakacji w Filey z 1925 roku.

Musimy też wspomnieć o pomocy i zachętach, których nie skąpili nam Priscilla i Joanna Tolkien, Douglas Andersen, David Doughan, Charles Elston, Michael Everson, Yerlyn Flieger, Charles Fuqua, Christopher Gilson, Carl Hostetter, Aleksiej Kondratiew, Patrick Wynne David Brawn, i Ali Ballley z wydawnictwa HarperCollins w Oksfordzie oraz pracownicy Wi8llams College Library w Williamstown stan Massachusetts.

Christina Scull

Wayne Hammond .

Rozdział 1

Dawno, dawno temu żył sobie piesek, którego nazwano Łazik. Łazik był bardzo mały i młody, toteż brakło mu rozwagi.

Bawił się wesoło w słonecznym ogrodzie, podrzucając żółtą piłkę, i gdyby zabawa nie zajmowała go tak bardzo, nigdy nie zrobiłby tego, co zrobił.

Nie każdy stary człowiek w postrzępionych spodniach musi być zły.

Niektórzy z nich zbierają kości i butelki i mają własne pieski; inni to ogrodnicy, a czasem, bardzo rzadko, zdarzają się też znudzeni czarodzieje na wakacjach, wałęsający się bez celu po świecie w poszukiwaniu jakiegoś zajęcia.

Człowiek, który pojawi się zaraz w naszej opowieści, był właśnie czarodziejem.

Przybył ścieżką, odziany w stary, znoszony płaszcz, z wysłużoną fajką w zębach, w starym zielonym kapeluszu na głowie.

Gdyby Łazik nie był tak zajęty obszczekiwaniem piłki, może zauważyłby niebieskie piórko, zatknięte z tyłu za wstążką kapelusza, a wówczas, jak każdy rozsądny piesek, za pewne by się zorientował, że przybysz to czarodziej; niestety jednak, nie dostrzegł go.

Kiedy starzec schylił się i podniósł piłkę — zamierzał zamienić ją w pomarańczę, albo może nawet kość czy kawałek mięsa dla psa — Łazik warknął i rzekł:

— Odłóż ją! — nie mówiąc nawet "proszę".

Rzecz jasna, nieznajomy, będąc czarodziejem, doskonale go zrozumiał i odparł:

— Cicho, głuptasie! — także nie dodając "proszę".

Potem schował piłkę do kieszeni, jakby drażniąc się z psem, i zawrócił.

Przykro mi to mówić, ale Łazik natychmiast złapał go zębami za spodnie i odgryzł spory kawałek tkaniny. Możliwe, że jednocześnie odgryzł też kawałek czarodzieja.

W każdym razie starzec odwrócił się nagle wściekły i krzyknął:

— Durniu! Idź, zostań zabawką!

I wówczas zaczęły się dziać niezwykłe rzeczy. Łazik od początku nie był zbyt dużym psem, teraz jednak poczuł się znacznie mniejszy.

Trawa zdawała się wyrastać do iście olbrzymich rozmiarów, kołysząc się wysoko nad jego głową, a daleko, między wielkimi źdźbłami, niczym słońce wschodzące pośród drzew, dostrzegł ogromną żółtą piłkę, pozostawioną tam przez czarodzieja.

Usłyszał szczęk furtki zatrzaskującej się za starcem, lecz go nie widział.

Próbował zaszczekać, jednak zdołał wydobyć z siebie tylko słabiutki dźwięk, zbyt cichy, by dosłyszał go zwykły człowiek; wątpię zresztą, by nawet pies mógł go usłyszeć.

Stał się tak mały, że gdyby w tym momencie pojawił się tam kot, z pewnością pomyślałby, że Łazik to mysz, i pożarłby go.

Psotka by to zrobiła.

Psotka była wielką czarną kotką, która mieszkała w tym samym domu. Na myśl o Psotce Łazika ogarnął prawdziwy strach, i wkrótce jednak zupełnie zapomniał o kotach. Otaczający go ogród nagle zniknął i Łazik poczuł, że dokądś leci, choć nie wiedział dokąd. Kiedy wszystko się zatrzymało, odkrył, iż znalazł się w mroku, otoczony wieloma twardymi przedmiotami, i leżał tak, bardzo długo, w dość niewygodnej, ciasnej skrzynce. Nie miał nic do jedzenia ani picia, co gorsza jednak, odkrył, że nie może się ruszyć. Z początku sądził, że to z powodu ciasnoty, lecz potem przekonał się, iż za dnia jest w stanie się poruszyć zaledwie odrobinę, z ogromnym wysiłkiem, i tylko wtedy, gdy nikt nie patrzy.

Dopiero po północy mógł chodzić i machać ogonem, ale i wówczas dość sztywno.

Stał się zabawką. A ponieważ nie powiedział "proszę" do czarodzieją, teraz cały dzień musiał siedzieć i służyć. Taka spotkała go kara.

Po długim, mrocznym czasie raz jeszcze spróbował zaszczekać dość głośno, by usłyszeli go ludzie. Potem usiłował gryźć inne przedmioty leżące wraz z nim w skrzynce: małe, niemądre zwierzęta–zabawki, zrobione z drewna i ołowiu, nie zaczarowane pieski, jak Łazik. Na próżno jednak; nie był w stanie szczekać ani gryźć. Nagle ktoś uniósł wieko skrzynki, wpuszczając do środka promień światła.

— Może wybierzemy kilka z tych zwierząt i ustawimy je na wystawie, Harry?

— rzekł czyjś głos i w skrzynce pojawiła się ręka.

— A ten skąd się wziął? — spytał ten sam głos i palce chwyciły Łazika.

— Nie pamiętam, żebym widział go tu wcześniej. Nie powinien leżeć w trzypensowej skrzynce. Wygląda lak prawdziwy! Spójrz tylko na jego sierść i oczy!

— Napisz na metce sześć pensów — odparł Harry — i postaw go na środku wystawy.

I tam właśnie, tuż za szybą, w gorącym słońcu, biedny mały Łazik spędził ranek i popołudnie, aż do podwieczorku, i cały ten czas musiał siedzieć i służyć, choć w głębi duszy był naprawdę zły.

— Ucieknę od pierwszych ludzi, którzy mnie kupią — oznajmił innym zwierzętom na wystawie. — Jestem prawdziwy. Nie jestem zabawką i nie będę nią. Chciałbym jednak, żeby ktoś przyszedł tu i kupił mnie jak najszybciej. Nienawidzę tego sklepu.

Nie mogę się ruszyć w tej ciasnocie.

— Po co miałbyś się ruszać? — pytały inne zabawki. — My tego nie robimy.

Wygodniej jest star bez ruchu i o niczym nie myśleć. Im więcej odpoczywasz, tym dłużej żyjesz. Zamknij się więc! Przez twoje gadanie nie możemy zasnąć, a niektórych z nas czekają ciężkie czasy w pokojach dziecinnych!

Nic więcej nie chciały powiedzieć, toteż biedny Łazik nie miał nikogo, z kim mógłby porozmawiać. Był bardzo nieszczęśliwy i okropnie żałował, że rozdarł spodnie czarodzieja.

Nie potrafię rzec, czy to czarodziej wysłał matkę, by zabrała pieska ze sklepu.

W każdym razie właśnie w chwili, gdy czuł się najnieszczęśliwszy, weszła do środka z koszykiem na zakupy w ręku. Zobaczyła Łazika na wystawie i pomyślała, że taki piesek będzie świetnym prezentem dla jej synka. Miała trzech synów, a jeden z nich uwielbiał pieski zwłaszcza te czarno–białe.

Kupiła więc Łazika i starannie owiniętego w papier wsadziła do koszyka pomiędzy wiktuały przeznaczone na podwieczorek.

Łazik wkrótce zdołał uwolnić głowę z papieru. Poczuł zapach ciasta, odkrył jednak, że nie może się do niego dostać, toteż warknął cichutko, wciśnięty między papierowe torebki. Usłyszały go tylko i krewetki i spytały, co się stało. Opowiedział im o wszystkim, spodziewając się, że go pożałują, ale one rzekły tylko:

— Jak by ci się podobało, gdyby cię ugotowano?

Czy kiedykolwiek ktoś cię ugotował?

— Nie!

Z tego, co pamiętam, nigdy — odparł Łazik — choć parę razy mnie kąpano, a to też żadna przyjemność.

Przypuszczam jednak, iż gotowanie to drobnostka w porównaniu z zaczarowaniem.

— A zatem z pewnością nigdy cię nie ugotowano — oświadczyły krewetki.

— Nie masz o tym pojęcia.

To najgorsza rzecz, jaka może kogokolwiek spotkać — na samą myśl czerwieniejemy ze złości.

Łazikowi nie spodobały się krewetki, więc odrzekł:

— Nieważne.

I tak wkrótce was zjedzą, a ja będę tam siedział i patrzył!

Urażone krewetki umilkły i pozbawiony rozmówców Łazik zaczął zastanawiać się, jacy właściwie ludzie go kupili.

Wkrótce się przekonał.

Zaniesiono go do domu, postawiono koszyk na stole i wyjęto wszystkie sprawunki.

Krewetki powędrowały do spiżarni.

Łazik natomiast trafił wprost do chłopca, dla którego został kupiony; nowy właściciel zabrał go do pokoju dziecinnego i przemawiał do niego bezustannie.

Gdyby Łazik nie był tak rozgniewany i posłuchał chłopca, na pewno by go polubił.

Chłopiec szczekał do niego w psiej mowie (radził z nią sobie całkiem nieźle), ale Łazik nie próbował odpowiedzieć.

Cały czas rozmyślał nad swą zapowiedzią, że ucieknie od pierwszych ludzi, którzy go kupią, i zastanawiał się, jak to zrobi, siedząc i służąc, podczas gdy chłopiec głaskał go i przesuwał po stole i podłodze.

W końcu zapadła noc i chłopiec poszedł spać, posadziwszy przedtem Łazika na krześle obok łóżka, gdzie piesek tkwił bez ruchu, wciąż służąc, póki nie zrobiło się zupełnie ciemno.

Spuszczono rolety, lecz na zewnątrz księżyc wzeszedł nad morzem, kreśląc na falach srebrną ścieżkę, która prowadzi do miejsc na krańcu świata i poza nim — jeśli, rzecz jasna, ktoś potrafi nią pójść.

Ojciec, matka i trzej synowie mieszkali tuż nad morzem w białym domku, którego okna spoglądały nad wodami w pustkę.

* * *

Kiedy chłopcy zasnęli. Łazik wyprostował zmęczone, zesztywniałe nogi i szczeknął tak cicho, że nie usłyszał go nikt oprócz starego, złośliwego pająka w kącie.

Potem zeskoczył z krzesła na łóżko, a stamtąd sturlał się na dywan, następnie zaś wybiegł z sypialni i popędził schodami w dół. Zwiedził cały dom.

Choć bardzo ucieszyło go, że znów może się ruszać — a ponieważ kiedyś był prawdziwym, żywym psem, nocą umiał biegać i skakać znacznie lepiej niż inne zabawki — odkrył wkrótce, że wędrówka po domu jest bardzo trudna i niebezpieczna.

Stał się taki malutki, że zejście po schodach przypominało niemal skakanie z wysokich murów, a ponowne wdrapanie się na górę było okropnie ciężkie i męczące.

Na dodatek niczego nie osiągnął.

Wszystkie drzwi zastał starannie pozamykane; nie znalazł najmniejszej dziurki ani szpary, przez którą mógłby się wydostać.

Toteż tej nocy biedny Łazik nie zdołał uciec i ranek zastał go bardzo zmęczonego na krześle. Siedział tam i służył, dokładnie tak jak wieczorem.

* * *

Kiedy tylko dopisywała pogoda, dwaj starsi chłopcy wstawali wcześnie i przed śniadaniem biegali po plaży. Tego ranka, gdy się ocknęli i podnieśli rolety, ujrzeli słońce wynurzające się z morza, czerwone jak ogień, z głową spowitą w chmury, jakby właśnie zażyło zimnej kąpieli i wycierało się ręcznikami.

Szybciutko wstali, ubrali się i zbiegli w dół zbocza na spacer brzegiem morza — a Łazik poszedł wraz z nimi.

Chłopczyk Numer Dwa (do którego należał Łazik) wychodził już z sypialni, kiedy ujrzał pieska siedzącego na komodzie — posadził go tam, gdy się ubierał.

— Prosi, żeby wziąć go na spacer!

— oznajmił i wsadził zabawkę do kieszeni spodni.

Lecz Łazik nie prosił wcale, by go zabrać, a już z pewnością nie w kieszeni spodni. Chciał odpocząć, szykując się do kolejnej nocnej eskapady, miał bo wiem nadzieję, iż tym razem znajdzie drogę ucieczki i odejdzie. Powędruje daleko, aż wreszcie powróci do swego domu, ogrodu i żółtej piłki na trawniku.

Liczył na to, że jeśli znajdzie się z powrotem w ogrodzie, wszystko znów będzie takie jak przedtem: czar zostanie przełamany albo może on sam obudzi się i stwierdzi, że był to tylko sen.

Toteż gdy chłopcy zbiegali ścieżką w dół i galopowali po plaży, próbował szczekać, kręcić się i wiercić w kieszeni. Lecz mimo wszelkich starań, zdołał się poruszyć jedynie odrobinę, choć tkwił w ukryciu i nikt go nie widział. Wciąż jednak próbował i w końcu dopisało mu szczęście.

W kieszeni była też chusteczka, zgnieciona i pozwijana, więc Łazik nie wpadł zbyt głęboko. Dzięki swym wysiłkom — i szaleńczemu biegowi pana — udało mu się wkrótce wysunąć z kieszeni nos i powęszyć wokoło.

To, co poczuł i ujrzał, zdziwiło go niepomiernie.

Nigdy wcześniej nie widział morza i nie czuł jego zapachu; wioska, w której się urodził, leżała wiele mil od brzegu i nie dochodził do niej żaden dźwięk ani woń.

Nagle, właśnie gdy się wychylał, wielki biało–szary ptak śmignął tuż nad głowami chłopców, wrzeszcząc niczym ogromny skrzydlaty kocur. Łazik zdumiał się tak bardzo, że wypadł z kieszeni na miękki piasek.

Nikt go nie zauważył.

Ptak odleciał w dal, nie słysząc cichego szczekania pieska, a chłopcy odeszli wzdłuż plaży, w ogóle o nim nie myśląc.

* * *

Z początku Łazik był bardzo zadowolony z siebie.

— Uciekłem! Uciekłem! — szczekał cichym głosikiem zabawki, który tylko inne zabawki mogły usłyszeć, ale w okolicy nie było żadnej.

Potem przeturlał się na grzbiet i spoczął na czystym, suchym piasku, wciąż zimnym po kąpieli w chłodnym blasku gwiazd.

Kiedy jednak chłopcy minęli go w drodze do domu, nie zwracając na niego uwagi, i został zupełnie sam na pustej plaży, zrobiło mu się mniej przyjemnie.

Nad morzem nie było nikogo oprócz kilku mew.

Obok śladów ich pazurów na piasku widniały tylko odciski stóp chłopców.

Tego ranka wybrali się na spacer po odludnej części plaży, którą rzadko odwiedzali.

W istocie nikt nie bywał tam zbyt często, bo choć piasek był w tym miejscu czysty i żółty, kamyki białe, a niebieskie morze pieniło się srebrzyście w małej zatoczce pod szarymi skałami, w okolicy panowała niesamowita atmosfera — oprócz wczesnych ranków, gdy słońce dopiero co wynurzyło się z fal.

Ludzie mówili, że już popołudniami przybywają tam dziwne istoty, a wieczorami wokół roi się od syrenich chłopców i dziewcząt, nie mówiąc nawet o małych morskich goblinach, które podjeżdżały tuż pod skały na swych konikach morskich o uzdach z wodorostów i zostawiały je leżące w pianie przy brzegu.

Powód tych niezwykłości był bardzo prosty: w zatoczce mieszkał najstarszy z piaskowych czarodziejów, Psamatyków, jak zwał ich w swym chlupiącym języku morski lud.

Nazywał się Psamatos Psamatydes, albo tak przynajmniej twierdził, i bardzo się przejmował właściwą wymową swego imienia.

Był jednak stary i bardzo mądry i odwiedzało go wiele dziwnych istot, gdyż ów znakomity czarodziej traktował interesantów niezwykle uprzejmie (jeśli, rzecz jasna, mu się spodobali), choć z pozoru wydawał się szorstki.

Morski lud tygodniami zaśmiewał się z jego dowcipów po kolejnym z przyjęć o północy, lecz za dnia niełatwo go było znaleźć.

Gdy świeciło słońce, lubił leżeć zagrzebany w ciepłym piasku, z którego wystawały jedynie czubki jego długich uszu; nawet gdyby wysunął je z piachu, większość ludzi, takich jak wy i ja, wzięłaby je za kawałki suchych patyków.

* * *

Całkiem możliwe, że stary Psamatos wiedział, co spotkało Łazika.

Niewątpliwie znał starego czarodzieja, który rzucił na niego zaklęcie, magów i czarodziejów nie ma bowiem na świecie zbyt wielu, to też wszyscy znają się doskonale i mają na siebie oko, gdyż w życiu prywatnym nie zawsze darzą się przyjaźnią.

W każdym razie Łazik leżał sobie na miękkim piasku, czując się coraz bardziej zalękniony i samotny, a choć nie miał o tym pojęcia, stary Psamatos zerkał na niego z kopca piasku, który po przedniej nocy usypały mu syreny.

Czarodziej milczał.

Łazik też nic nie mówił.

Minęła pora śniadania i słońce podniosło się wysoko, jasne i gorące.

Łazik spojrzał na morze, zwabiony chłodnym szumem fal, i nagle ogarnął go okropny strach.

Z początku sądził, iż piasek wpadł mu do oczu, wkrótce jednak przekonał się, że to nie złudzenie: morze zbliżało się coraz bardziej, pochłaniając kolejne połacie plaży, a fale z każdą chwilą sta wały się coraz wyższe, bryzgając wokół pianą.

Nadciągał przypływ.

Łazik zaś leżał tuż poniżej górnej granicy wód, nie miał jednak o tym pojęcia.

Patrzył przed siebie z rosnącym przerażeniem, wyobrażając sobie, jak fale podchodzą aż do skał i porywają go w głąb spienionego morza (to z pewnością znacznie gorsze niż kąpiel w mydlinach!

Ani na moment nie przestawał służyć.

* * *

Istotnie, mógł go spotkać podobny los, tak się jednak nie stało.

Śmiem twierdzić, że Psamatos miał z tym coś wspólnego; niewątpliwie zaklęcie pierwszego czarodzieja musiało osłabnąć w tej niesamowitej zatoczce, tak blisko innego maga.

W każdym razie, kiedy morze zbliżyło się niebezpiecznie i Łazik, niemal umierając ze strachu, ze wszystkich sił próbował przeturlać się nieco dalej, odkrył nagle, że może się poruszyć.

Jego wielkość nie uległa zmianie, ale przestał już być zabawką.

Mógł szybko biegać na wszystkich czterech łapach, jak prawdziwy pies, mimo iż dzień jeszcze się nie skończył.

Nie musiał już służyć, mógł hasać po plaży w miejscach, gdzie piasek stwardniał, i szczekać — nie jak zabawka, lecz naprawdę szczekać ostrym, przenikliwym głosikiem zaklętego psa, odpowiednim do jego postury.

Tak bardzo się ucieszył i zaczął tak zajadle szczekać, że gdybyście znaleźli się wówczas na plaży, to byście go usłyszeli — wyraźny, dziwnie daleki dźwięk, niczym echo ujadania owczarka, niesione z wiatrem ze wzgórz.

A potem piaskowy czarodziej wystawił nagle głowę z ziemi.

Nie da się ukryć, że był raczej brzydki i prawie tak wielki jak duży pies, jednakże maleńkiemu, zaklętemu Łazikowi wydał się potworny i gigantyczny.

Łazik natychmiast usiadł w miejscu i przestał szczekać.

— Czemu tak strasznie hałasujesz, psiaku? — spytał Psamatos Psamatydes.

— To moja pora snu!

W istocie każda pora była dla niego porą snu, chyba że w pobliżu działo się coś, co go bawiło, na przykład tańce syren w zatoczce (sam je zresztą zapraszał).

Przy takich okazjach wygrzebywał się z piasku i siadał na kamieniu, zaśmiewając się do rozpuku.

Syreny w wodzie poruszają się nader wdzięcznie, kiedy jednak usiłowały tańczyć na brzegu na swych ogonach, Psamatos uważał, że są komiczne.

— To moja pora snu! — oznajmił ponownie, gdy nie usłyszał odpowiedzi.

Łazik jednak nadal milczał i przepraszająco merdał ogonem.

— Wiesz, kim jestem? — zagadnął czarodziej.

— Psamatos Psamatydes, przywódca wszystkich psamatyków! — Powtórzył to z dumą kilka razy, wymawiając wyraźnie poszczególne litery.

Z każdym P z jego nosa wylatywała chmura piasku.

Łazik, niemal całkiem zasypany, tkwił bez ruchu. Wyglądał przy tym tak żałośnie i nieszczęśliwie, że piaskowy czarodziej zlitował się nad nim. Nagle przestał marszczyć się groźnie i wybuchnął śmiechem.

— Zabawny z ciebie psiak, Psiaku!

W istocie nie pamiętam, bym kiedykolwiek widział tak małego psiaka, Psiaku!

To rzekłszy, zaśmiał się ponownie, po czym spoważniał.

— Czy ostatnio naraziłeś się może jakiemuś czarodziejowi? — spytał prawie szeptem.

Przymknął jedno oko, a drugie patrzyło tak przyjaźnie i wyrozumiale, że Łazik opowiedział mu całą historię.

Prawdopodobnie nie było to wcale konieczne, bo Psamatos, jak już mówiłem, najpewniej wiedział o wszystkim, jednakże Łazik poczuł się lepiej, mogąc porozmawiać z kimś, kto zdawał się go rozumieć i miał niewątpliwie więcej rozsądku niż niemądre zabawki.

— O tak, to bez wątpienia czarodziej — oznajmił Psamatos, gdy Łazik skończył swą opowieść. — Sądząc z opisu, stary Artakserkses.

Pochodzi z Persji, lecz pewnego dnia zabłądził — zdarza się to czasami nawet najlepszym czarodziejom (chyba że, jak ja, nie ruszają się z domu) - i pierwsza osoba, którą napotkał, skierowała go przez pomyłkę do Pershore. Odtąd stale mieszka w tej okolicy, z wyjątkiem wakacji. Podobno jak na takiego starca świetnie sobie radzi ze zbieraniem śliwek — jeśli ma dobry dzień, potrafi dobić do dwóch tysięcy — i uwielbia cydr. Ale mniejsza o to.

— Psamatos chciał powiedzieć, że od biega od tematu.

— Sęk w tym, co mógłbym dla ciebie zrobić.

— Nie wiem — odrzekł Łazik.

— Przenieść cię do domu?

Obawiam się, że nie mogę przywrócić ci poprzednich rozmiarów — musiałbym poprosić wpierw o zgodę Artakserksesa, gdyż w tej chwili wolałbym się z nim nie kłócić. Ale mógłbym odesłać cię do domu. Ostatecznie, jeśli Artakserkses zechce, zawsze może odprawić cię z powrotem.

Choć oczywiście następnym razem mógłby posłać cię w znacznie gorsze miejsce niż sklep z zabawkami, zakładając, iż naprawdę go rozzłościłeś.

Łazikowi wcale nie spodobała się ta myśl, toteż ośmielił się wtrącić, że gdyby wrócił do domu w takim stanie, nikt by go nie rozpoznał, z wyjątkiem kotki Psotki, a zważywszy na swoje obecne rozmiary, na razie wolałby uniknąć bliższego z nią spotkania.

— Doskonale! — oznajmił Psamatos.

— Musimy więc poszukać innego wyjścia z sytuacji.

A tymczasem, skoro znów stałeś się prawdziwy, nie masz ochoty czegoś zjeść?

I zanim Łazik zdążył powiedzieć: "Tak, bardzo proszę! ", na piasku przed jego nosem pojawił się talerz z chlebem, sosem i dwiema kostkami, akurat odpowiednimi dla tak małego pieska.

Obok stanęła miska z wodą, na której maleńkimi niebieskimi literkami wypisano PIJ, PIESKU, PIJ.

Zjadł i wypił wszystko, i dopiero potem spytał:

— Jak to zrobiłeś? Dziękuję!

W ostatniej chwili przyszło mu do głowy, żeby dodać podziękowanie, bo miał wrażenie, że czarodzieje i podobni im ludzie są dość drażliwi i łatwo ich rozzłościć.

Psamatos uśmiechnął się tylko w odpowiedzi, to też Łazik ułożył się na gorącym piasku i zasnął, śniąc o kościach i o tym, że gania koty, które umykają na śliwy — jedynie po to, by tam przemienić się w czarodziejów w zielonych kapeluszach i zacząć obrzucać go ogromnymi śliwkami wielkości dyni.

A tymczasem łagodny wietrzyk powoli zasypywał go piaskiem, aż w końcu Łazik niemal zniknął pod warstwą pyłu.

* * *

Dlatego właśnie chłopcy go nie znaleźli, choć gdy tylko chłopczyk Numer Dwa przypomniał sobie o zgubie, zeszli do zatoczki, specjalnie po to, aby go poszukać.

Tym razem towarzyszył im ojciec, a kiedy słońce zniżyło się i nadeszła pora podwieczorku, zabrał synów z powrotem do domu i nie pozwolił im dłużej szukać: słyszał zbyt wiele niezwykłych pogłosek o tym miejscu.

Chłopiec Numer Dwa musiał zadowolić się zwykłym pieskiem–zabawką za trzy pensy (pochodzącym z tego samego sklepu); jednakże, choć miał go tak krótko, nie zapomniał o swym po przednim psie.

Na razie jednak siedział ze smutną miną przy stole i zajadał podwieczorek, pozbawiony jakiegokolwiek pieska, podczas gdy daleko w głębi lądu starsza pani, która hodowała Łazika i rozpieszczała go, kiedy był jeszcze zwykłym zwierzęciem, pisała właśnie ogłoszenie w sprawie zaginionego szczeniaka:

"biały z czarnymi uszami; wabi się Łazik".

Łazik natomiast spał na piasku, a Psamatos drzemał obok, z krótkimi rękami splecionymi na tłustym brzuchu.

Rozdział 2

kiedy Łazik się obudził, słońce wisiało nisko nad horyzontem, cienie skał padały na plażę, a Psamatos zniknął.

Obok stała wielka mewa, przyglądając mu się uważnie, i przez chwilę Łazik zląkł się, że może chce go zjeść.

Mewa jednak rzekła: — Dobry wieczór! Czekam, żebyś się w końcu obudził.

Psamatos mówił, że powinieneś ocknąć się przed podwieczorkiem, ale ta pora już dawno minęła.

— Przepraszam, czy czeka pan na mnie, panie Ptaku? — spytał bardzo uprzejmie Łazik.

— Nazywam się Mewa — oznajmiła mewa — i gdy tylko wzejdzie księżyc, mam cię zabrać księżycową ścieżką. Ale najpierw mamy parę spraw do załatwienia.

Wsiadaj na mój grzbiet; zobaczymy, jak ci się spodoba latanie!

Z początku Łazikowi wcale się nie podobało.

Wszystko było w porządku, póki Mewa trzymała się blisko ziemi, szybując na sztywnych, rozpostartych skrzydłach; kiedy jednak śmigała w górę, skręcała gwałtownie, kołysząc się na boki, albo nagle ostro opadała w dół, jakby zamierzała zanurkować w falach, mały piesek, słysząc świst wiatru w uszach, żałował, że nie siedzi bezpiecznie na ziemi.

Powtórzył to zresztą kilkakrotnie, mewa jednak za każdym razem odpowiadała:

— Trzymaj się! Jeszcze niczego nie widziałeś.

Latali tak przez jakiś czas i Łazik powoli zaczął przyzwyczajać się do nowej sytuacji; był już porządnie zmęczony, gdy Mewa krzyknęła nagle:

— Ruszamy! — i o mało nie spadł jej z grzbietu.

Ptak bowiem wystrzelił w górę jak rakieta, a potem popędził z wiatrem niczym strzała.

Wkrótce znaleźli się tak wysoko, że Łazik ujrzał w dali słońce, zapadające za ciemnymi wzgórzami, hen, poza krawędź świata.

Zmierzali wprost ku wyniosłym czarnym urwiskom, zbyt stromym, by ktokolwiek mógł się na nie wdrapać.

Fale obmywały ich podnóża, uderzając o nie z pluskiem, a na powierzchni skał nie rosła nawet najmniejsza roślinka — mimo to jednak pokrywały je białe kropki.

Były to setki morskich ptaków, siedzących na wąskich skalnych półkach.

Część z nich toczyła melancholijne rozmowy, inne milczały, a jeszcze inne zrywały się nagle do lotu, zataczając w powietrzu kręgi i nurkując ku czekającym w dole falom, które z tej wysokości zdawały się tylko drobnymi zmarszczkami na wodzie.

Tam właśnie mieszkała Mewa.

Przed wyruszeniem w drogę musiała spotkać się z kilkoma towarzyszkami, między innymi najstarszą i najważniejszą ze wszystkich mew czarnogrzbietych, i wysłuchać wiadomości, które chciały przekazać.

Posadziła zatem Łazika na jednej z wąskich półek, znacznie węższej niż zwykły próg, każąc mu czekać i uważać, żeby nie spadł.

Możecie być pewni, że Łazik bardzo uważał, aby nie zlecieć, a mocny boczny wiatr bynajmniej mu te go nie ułatwiał.

Z całych sił przywarł do skały i popiskiwał cichutko.

W sumie było to paskudne miejsce dla zaczarowanego i wystraszonego małego pieska.

W końcu blask słońca zgasł ostatecznie, morze zasnuła mgła, a w zapadającej ciemności rozbłysły pierwsze gwiazdy. Potem zaś, ponad woalem mgły, daleko nad falami pojawił się księżyc, żółty i okrągły, kreśląc na wodach swą świetlistą ścieżkę.

Wkrótce Mewa powróciła i zabrała dygoczącego Łazika.

Po zimnej skalnej półce pióra ptaka wydały mu się ciepłe i przytulne, toteż wtulił się w nie mocno. Wówczas Mewa śmignęła naprzód, a wszystkie inne ptaki zerwały się ze skał, krzycząc i zawodząc na pożegnanie, podczas gdy oni pędzili księżycowym szlakiem, rozciągającym się prosto od brzegu aż po mroczną krawędź nicości.

Łazik nie miał pojęcia, dokąd prowadzi księżycowa ścieżka, a w tej chwili zanadto się bał i martwił, by o to pytać; zresztą powoli przywykał już do niesamowitych przygód.

Gdy tak lecieli ponad linią srebrzystego blasku na czarnej tafli wód, księżyc wznosił się wyżej i wyżej, jarząc się coraz mocniejszym białym światłem, aż wreszcie żadna gwiazda nie śmiała zbliżyć się do niego i pozostał sam na wschodnim niebie.

Bez wątpienia Mewa wypełniała rozkazy Psamatosa i zmierzała tam, gdzie Psamatos jej kazał, a czarodziej z pewnością pomagał jej swą magią, bo nie kluczyła i leciała szybciej niż największe morskie ptaki nawet kiedy pędzą chyżo z wiatrem.

Mimo to minęły wieki, nim Łazik ujrzał cokolwiek poza srebrnym blaskiem i przestworem wód w dole, a cały ten czas księżyc rósł coraz bardziej i w powietrzu czuło się coraz większy chłód.

Nagle na horyzoncie zobaczył ciemny punkt, który rósł z każdą chwilą; wreszcie Łazik pojął, że to wyspa.

Znad wody dobiegł ku nim ogłuszający odgłos szczekania, na który złożyły się wszystkie możliwe barwy i tony szczęknięć: piski i wrzaski, jęki i mlaski, skowyty i skomlenie, burczenie i warczenie, a także donośne ujadanie, tak głośne, jakby do biegało z pyska gigantycznego ogara, pilnującego dobytku olbrzyma.

Sierść na karku Łazika nagle zjeżyła się groźnie, a on sam pomyślał, że chętnie odwiedziłby to miejsce i pospierał się trochę ze wszystkimi tamtejszymi psami naraz — póki nie przypomniał sobie, jaki jest mały.

— To Wyspa Psów — oznajmiła Mewa — a dokładniej Wyspa Zaginionych Psów, gdzie trafiają wszystkie zabłąkane psy, o ile miały szczęście bądź za służyły sobie na nagrodę.

Niezłe miejsce, tak przynajmniej słyszałam — w każdym razie dla psiej braci.

Mogą tam sobie hałasować do woli i nikt ni czym w nie nie rzuca.

Kiedy świeci księżyc, urządza ją prawdziwe koncerty, szczekając na swą ulubioną nutę. Podobno rosną tam kościodrzewa, których owocami są soczyste mięsne kości, spadające na ziemię, gdy dojrzeją.

Nie! Na razie tam nie lecimy!

Widzisz, chwilowo nie jesteś do końca psem, choć też i nie zabawką.

W istocie Psamatos sam nie wiedział, co z tobą począć, kiedy oznajmiłeś, że nie chcesz wracać do domu.

— Dokąd zatem zmierzamy? — spytał Łazik.

Bardzo zaciekawiły go kościodrzewa i poczuł się zawiedziony, słysząc, że nie obejrzy z bliska Wyspy Psów.

— Księżycową ścieżką wprost na krawędź świata, a potem dalej, na księżyc.

Tak kazał stary Psamatos.

Łazikowi wcale nie spodobała się myśl o przekroczeniu granicy świata, a księżyc wydał mu się zimny i niegościnny.

— Czemu na księżyc? Jest wiele miejsc na świecie, których nie znam.

Nigdy nie słyszałem, by na księżycu były kości, nie mówiąc już o psach.

— Jeden jest na pewno — pies Człowieka z Księżyca, a że to porządny staruszek, oraz największy ze wszystkich magów, z pewnością ma kości dla niego i dla każdego miłego gościa.

Jeśli zaś chodzi o powód dla którego cię tu przysłano. Śmiem twierdzić, że dowiesz się w swoim czasie, jeżeli tylko zachowasz rozsądek i przestaniesz marnować czas na próżną gadaninę. Uważam, iż to bardzo uprzejmie ze strony Psamatosa, że w ogóle się tobą zajął; prawdę mówiąc, nie pojmuję, czemu zawracał sobie głowę. To do niego niepodobne. Nigdy nie robi niczego bez ważnej przyczyny — a ty nie wyglądasz mi na specjalnie ważnego.

— Dziękuję — odparł zdruzgotany słowami Mewy Łazik.

— Niewątpliwie to bardzo miło ze strony czarodziejów, że przejmują się moim losem, choć trochę mnie to niepokoi. Nigdy nie wiesz, co cię zaraz spotka, kiedy raz wmieszałeś się w sprawy czaro dziejów i ich przyjaciół.

Żaden jazgotliwy szczeniak nie zasługuje na tak wielkie szczęście — odparła Mewa i na zakończyła się ich rozmowa.

* * *

Księżyc stawał się coraz większy i jaśniejszy, a świat w dole stale malał, rozpływając się w mroku. Aż wreszcie dotarli do jego końca i Łazik ujrzał pod sobą gwiazdy migoczące w bezdennej czarnej otchłani. Hen, w dole dostrzegał białą pianę, lśniącą w promieniach księżyca w miejscu, gdzie woda przelewała się przez krawędź ziemi i opadała wprost w pustkę.

Nagle okropnie zakręciło mu się w głowie, toteż wtulił się mocniej w pióra Mewy i na dłuższą chwilę zamknął oczy.

Kiedy otworzył je ponownie, zobaczył pod sobą księżyc — nowy, biały świat, połyskujący niczym śnieg, pełen bladobłękitnych i zielonkawych równin, na które padały długie cienie wysokich, szpiczastych gór.

Gdy Mewa śmignęła w dół, na szczycie najwyższej z nich tak wysokiej, że zdawała się dźgać niebo, celując prosto w nich — Łazik ujrzał białą wieżę.

Ściśle biorąc, jej biel urozmaicały różowe i jasnozielone linie, cała też migotała, jakby wzniesiono ją z milionów morskich muszelek, wciąż jeszcze błyszczących i mokrych od piany.

Wieża stała na skraju przepaści, białej niczym kredowe urwisko, lecz lśniącej w blasku księżyca jaśniej niż czysta szyba w bezchmurną noc.

O ile Łazik mógł się zorientować, w dół urwiska nie wiodła żadna ścieżka.

Chwilowo jednak nie miało to najmniejszego znaczenia, bo Mewa opadała już w dół i wkrótce usiadła na dachu wieży, wysoko ponad księżycowym światem, w porównaniu z którym nadmorskie urwiska, skąd pochodziła, zdawały się niskie i bezpieczne.

* * *

Ku wielkiemu zdumieniu Łazika tuż obok natychmiast otwarła się klapa w dachu i ze środka wyjrzała głowa starca o długiej, srebrzystej brodzie.

— Całkiem nieźle! — rzekł nieznajomy.

— Mierzyłem twój czas, odkąd minęłaś krawędź — leciałaś jakieś tysiąc mil na minutę. Spieszno ci dziś rano! Dobrze, że nie wpadłaś na mojego psa. Na Księżyc, gdzież on się podziewa?

Wyciągnął niewiarygodnie długi teleskop i przyłożył go do oka.

— A, tam jest! — krzyknął.

— Znów gania promienie księżyca, utrapiony zwierzak! Chodź no tu! Tutaj! — za wołał, a potem wydał z siebie długi, dźwięczny gwizd.

Łazik uniósł wzrok, myśląc, że ten zabawny starzec musiał chyba oszaleć, skoro gwiżdże na psa, patrząc w niebo, lecz ku swemu zdumieniu daleko nad wieżą ujrzał małego białego pieska z białymi skrzydłami, ścigającego coś, co przypominało przezroczyste motyle.

— Łazik! Łazik! — zawołał starzec i w chwili, gdy nasz Łazik zeskoczył z grzbietu Mewy, zamierzając powiedzieć: "Tu jestem! " (ani przez moment nie za stanowiło go, skąd gospodarz zna jego imię), zobaczył, jak mały latający pies nurkuje wprost ku nim i siada na ramieniu swego pana.

Dopiero wówczas zorientował się, że pies Człowieka z Księżyca także musi nazywać się Łazik.

Wcale mu się to nie spodobało, ale że nikt nie zwracał na niego uwagi, wrócił na miejsce i zaczął powarkiwać pod nosem.

Łazik Człowieka z Księżyca miał dobry słuch, natychmiast więc zeskoczył na dach i zaczął ujadać jak szalony; po chwili usiadł i warknął:

— Kto sprowadził tu tego psa?

— Jakiego psa? — spytał Człowiek.

— Tego głupiego szczeniaka na grzbiecie Mewy — wyjaśnił księżycowy pies.

Rzecz jasna. Łazik natychmiast podskoczył jak ukłuty, szczekając najgłośniej, jak potrafił:

— Sam jesteś głupim szczeniakiem! Kto powiedział, że możesz się nazywać Łazik? Bardziej przypominasz kota czy nietoperza niż uczciwego psa

Jak widzicie, byli na najlepszej drodze do zostania serdecznymi przyjaciółmi.

Tak właśnie bowiem witają się z nieznajomymi pobratymcami małe pieski.

— Och, lećcie sobie obydwaj! I przestańcie tak ha łasować.Chcę pomówić z posłańcem — wtrącił Człowiek.

— No chodź, maluchu! — szczeknął księżycowy pies i nagle Łazik przypomniał sobie, że rzeczywiście jest malutki, nawet w porównaniu z tamtym, który też nie był olbrzymem, zamiast więc odburknąć coś niegrzecznie, odparł:

— Chętnie, gdybym tylko miał skrzydła i umiał latać!

— Skrzydła? — powtórzył Człowiek z Księżyca.

— To łatwe! Masz tu parę i uciekaj!

Mewa roześmiała się i niespodziewanie zrzuciła go z grzbietu — oraz z dachu wieży!

Lecz Łazik zdołał tylko sapnąć i ledwie zaczął sobie wyobrażać, jak spada i spada niczym kamień na białe skały w dolinie, rozciągającej się wiele mil pod nimi, gdy odkrył, że ma teraz parę pięknych białych skrzydeł z czarnymi plamkami (pasujących do jego sierści!). Niemniej jednak zdążył spaść dość nisko, zanim udało mu się zatrzymać — nie był przecież przyzwyczajony do latania. Potrzebował nieco czasu, by do niego przywyknąć, jednakże na długo zanim Człowiek z Księżyca skończył rozmawiać z Mewą, Łazik ścigał się już z księżycowym psem wokół wieży.

Zaczynał właśnie czuć się zmęczony pierwszymi próbami szybowania w powietrzu, kiedy księżycowy pies śmignął w dół, ku wierzchołkowi góry, i przysiadł na skalnej półce u stóp murów.

Łazik podążył za nim i wkrótce siedzieli obok siebie, dysząc z wywieszonymi językami.

— A zatem nazwano cię po mnie? — spytał księżycowy pies.

— Nie po tobie — odparł Łazik. — Jestem pewien, że kiedy moja pani nadawała mi imię, nigdy o tobie nie słyszała.

— Nieważne. To ja, jako pierwszy pies, zostałem nazwany Łazik; tysiące lat temu, toteż bez wątpienia nazwano cię po mnie!

Byłem zresztą prawdziwym łazikiem! Zanim tu przybyłem, nigdy nie za trzymałem się nigdzie na dłużej ani do nikogo nie należałem. Od szczenięcych czasów biegałem na swobodzie i łaziłem tak i wędrowałem, aż w końcu pewnego ranka — bardzo pięknego; słońce świeciło mi prosto w oczy — spadłem z krawędzi świata, goniąc za motylem.

— Wierz mi, to paskudne uczucie! Na szczęście w tej właśnie chwili księżyc przepływał pod światem i po okropnym locie przez chmury, poobijany od zderzeń ze spadającymi gwiazdami, wylądowałem na nim. Ściśle mówiąc, wpadłem prosto do jednej z olbrzymich srebrnych sieci, które tutejsze szare pająki rozsnuwają między górami.

Wielki pająk zbiegał właśnie po drabinie, by zamarynować mnie i zanieść do spiżarni, gdy pojawił się Człowiek z Księżyca. Dzięki swemu teleskopowi widzi on wszystko, co się dzieje po tej stronie księżyca. Pająki boją się go, bo daje im żyć w spokoju, tylko jeśli zgodzą się spla tać dla niego srebrne nici i liny.

Podejrzewa, iż chwytają jego promyki księżyca — a na to nie pozwala — choć udają, że żywią się jedynie smokoćmami i cienioperzami.

W spiżarni tamtego pająka znalazł skrzydełka promyków i szybciej, niż zdążyłbyś polizać mu rękę, zamienił go w kamień.

Potem podniósł mnie, pogłaskał i rzekł:

— To był paskudny upadek! Lepiej dam ci parę skrzydeł, żeby zapobiec dalszym przykrym niespodziankom, a teraz leć sobie i pobaw się! Nie ganiaj moich promyków księżyca i nie poluj na białe króliki! A kiedy poczujesz się głodny, wróć!

Okno w da chu zazwyczaj stoi otworem!

Uznałem, że miły z niego gość, lecz dość stuknięty. Ale ty nie popełnij tego błędu! To nie szaleniec.Nie śmiem zrobić krzywdy jego promykom księżyca czy królikom. Mógłby zamienić mnie w coś naprawdę przerażającego.

A teraz powiedz, czemu przyleciałeś tu z posłańcem!

— Posłańcem? — powtórzył Łazik.

— Oczywiście. Mewą, posłańcem starego piaskowego czarodzieja — odparł księżycowy pies.

Zaledwie Łazik skończył opowieść o swych przygodach, gdy usłyszeli gwizdanie Człowieka.

Natychmiast pomknęli na dach.

Starzec siedział tam, z nogami przewieszonymi przez krawędź, i odrzucał na bok koperty kolejnych otwieranych listów.

Wiatr porywał je w górę, a Mewa wzlatywała za nimi, łapała je i chowała z powrotem do niewielkiej torby.

— Właśnie o tobie czytałem, Łazikanty, mój piesku — oznajmił. — (Tak właśnie będę cię nazywał i musisz zostać Łazikantym; nie mogę trzymać u siebie dwóch Łazików.) Zgadzam się w zupełności z moim przyjacielem Samatosem (nie zamierzam dodawać mu do imienia żadnych bezsensownych P tylko po to, by sprawić mu przyjemność), że powinieneś zostać tu jakiś czas.

Dostałem też list od Artakserksesa, jeśli wiesz, o kim mowa, a nawet jeśli nie wiesz. Domaga się w nim, żebym natychmiast cię odesłał.

Najwyraźniej bardzo zdenerwował się na ciebie za to, że uciekłeś, i na Samatosa, że ci pomógł. Ale na razie nie będziemy sobie za wracać nim głowy i ty też nie musisz, dopóki tu zostaniesz.

— Teraz leć sobie i pobaw się! Nie ganiaj moich promyków księżyca i nie poluj na białe króliki. A kiedy poczujesz się głodny, wróć! Okno w dachu zazwyczaj stoi otworem. Do widzenia!

To rzekłszy, rozpłynął się w powietrzu, a każdy, nawet jeśli nigdy nie był na księżycu, powie wam, jak rzadkie jest tamtejsze powietrze i jak trudno się w nim rozpłynąć.

— No cóż, do widzenia, Łazikanty — powiedziała Mewa. — Mam nadzieję, że lubisz drażnić czarodziejów. Tymczasem żegnaj. Nie poluj na białe króliki, a wszystko będzie dobrze i w końcu bezpiecznie wrócisz do domu — czy tego chcesz, czy nie.

Po tych słowach Mewa odleciała w takim tempie, że zanim zdążylibyście rzec "szzzzu! ", była już tylko punkcikiem na niebie, i wkrótce zniknęła.

Łazik nie tylko zmalał do rozmiarów zabawki, ale zmieniono mu imię i został sam na księżycu — to znaczy, sam, jeśli nie liczyć Człowieka z Księżyca i jego psa.

* * *

Łazikanty — lepiej, żebyśmy na razie i my tak go nazywali, aby uniknąć pomyłki — nie miał nic przeciwko temu.

Nowe skrzydła bardzo mu się podobały, a księżyc okazał się nader ciekawym miejscem, toteż wkrótce nasz bohater przestał zadawać sobie pytanie, czemu Psamatos go tu przysłał. Dowiedział się tego dopiero znacznie później.

Tymczasem świetnie się bawił, sam i z księżycowym Łazikiem.

Niezbyt często odlatywał daleko od wieży, na księżycu bowiem, a zwłaszcza po jego białej stronie, żyją wielkie, złośliwe owady, często tak jasne, przezroczyste i ciche, że nie da się dostrzec, kiedy nadlatują.

Promyki księżyca świecą tylko i trzepocą w powietrzu, toteż Łazikanty nie bał się ich ani trochę.

Ogromne białe smokoćmy o ognistych oczach budziły w nim znacznie większy respekt, a oprócz nich w okolicy roiło się od mieczos,szklanników o szczypcach mocnych niczym stalowe paści i bladych jednorogzów, których żądła kłuły jak włócznie, oraz pięćdziesięciu siedmiu gatunków pająków, gotowych pożreć wszystko, co tylko złapią.

A cienioperze były jeszcze gorsze.

Łazikanty robił to, co ptaki żyjące po tej stronie księżyca: rzadko latał, chyba że w bliskim sąsiedztwie domu i w miejscach, w których nic nie mogło zbliżyć się niepostrzeżenie, z daleka od owadzich kryjówek; a podczas swych wędrówek starał się zachowywać bardzo cicho, zwłaszcza w lesie.

Większość tutejszych istot poruszała się cichutko; ptaki niemal nie ćwierkały.

Podstawowym źródłem dźwięków były rośliny.

Kwiaty — białe, śnieżne i srebrzyste dzwonki, blaszkodzwonki, brzękoróże, balladonny i gwiżdziki, fletowoje i żółte (bardzo bladożółte) trąbuszki oraz wiele innych o nazwach niemożliwych do wymówienia — całymi dniami wygrywały melodie.

Pióropusznice, wróżkoskrzypy i paprocie — polifonie i miedziane języczniki oraz gęste leśne krzyki — a także stukotrzciny w mlecznobiałych stawach — powtarzały je cicho, nawet nocą.

W istocie księżycowy świat zawsze był pełen cichutkiej muzyki.

Natomiast ptaki milczały; większość z nich była zresztą maleńka. Skakały w szarej trawie pod drzewami, unikając much i zadziornych wrażek. Część z nich straciła skrzydła lub zapomniała, jak się nimi posługiwać.

Łazikanty często płoszył je, natykając się niespodzianie na małe gniazda, gdy cicho skradał się wśród traw, polując na białe myszy bądź szukając śladów szarych wiewiórek na skraju lasu.

W lasach pełno było srebrnych dzwonków, dźwięczących zgodnym chórem.

Wyniosłe czarne pnie, proste i wysokie niczym dzwonnice kościołów, wyrastały ze srebrzystych kobierców; u góry rozciągało się sklepienie z jasnobłękitnych liści, które nigdy nie opadały, toteż z Ziemi nawet przez najdłuższy teleskop nie da się zobaczyć owych drzew i dzwoneczków pod nimi.

Latem korony drzew pokrywają się gęstwiną bladozłotych kwiatów, a że tutejsze lasy praktycznie nie mają końca, bez wątpienia z naszego świata księżyc wygląda wtedy inaczej niż zwykle.

* * *

Nie sądźcie jednak, że Łazikanty cały czas tylko skradał się po okolicy. Ostatecznie psy wiedziały, że Człowiek z Księżyca ma je na oku, przeżyły więc też wiele śmiałych przygód i świetnie się bawiły.

Czasami wędrowały razem i całymi dniami zapominały wrócić do domu.

Raz czy dwa wybrały się w odległe góry, aż wreszcie dotarły tak daleko, że oglądając się, widziały jedynie lśniącą szpilkę wieży.

Siadywały też na białych skałach, obserwując pasące się na zboczach wzgórz stada maleńkich owiec (nie większych niż Łazik Człowieka z Księżyca).

Każda z nich miała na szyi złoty dzwonek, który dźwięczał, gdy tylko się poruszyła, sięgając ku świeżej szarej trawie. Wszystkie dzwonki rozbrzmiewały zgodnym chórem, owce lśniły jak śnieg i nikt ich nie niepokoił.

Łaziki były zbyt dobrze wychowane (i zanadto bały się gniewu Człowieka z Księżyca), by to zrobić, a poza nimi na księżycu nie żyły żadne psy, podobnie zresztą jak krowy, konie, lwy, tygrysy czy wilki.

W istocie nie było tam zwierząt większych my króliki i wiewiórki (a i te rozmiarami przypominały raczej zabawki), prócz nielicznych ogromnych białych słoni, wielkich niemal jak osły, zwykle stojących bez ruchu i na ogół pogrążonych w głębokiej zadumie.

Nie wspominam tu o smokach, bo na razie nie pojawiły się jeszcze w naszej opowieści, a zresztą mieszkały bardzo, bardzo daleko od wieży, gdyż wszystkie, z wyjątkiem jednego, okropnie bały się Człowieka z Księżyca (a nawet ten jeden obawiał się go trochę).

Za każdym razem, gdy psy wracały do wieży i podfruwały do klapy w dachu, zastawały świeżo przygotowany obiad, jakby umówiły się nań wcześniej, rzadko jednak widywały czy słyszały gospodarza.

Miał on w piwnicy pracownię, z której często unosiły się strumienie białej pary i szarej mgły, pełznące schodami w górę i wypływające oknami na piętrze.

— Co on robi całymi dniami? — spytał Łazika Łazikanty.

— Robi? — powtórzył księżycowy pies.

— O, zawsze jest bardzo zajęty — choć odkąd się tu zjawiłeś, sprawia wrażenie bardziej zapracowanego niż kiedykolwiek. Zdaje się, że fabrykuje sny.

— Sny? Dla kogo?

— Dla drugiej strony księżyca. Po tej stronie nikt nigdy nie śni; to tam trafiają wszyscy śpiący.

Łazikanty podrapał się z namysłem: miał wrażenie, że to wyjaśnienie tak naprawdę niczego nie wyjaśnia.

Mimo to księżycowy pies nie chciał powiedzieć nic więcej: jeżeli pragniecie znać moje zdanie, wątpię, by coś jeszcze wiedział.

Wkrótce jednak zdarzyło się coś. Co sprawiło, że podobne myśli na jakiś czas wywietrzały Łazikantemu z głowy.

Dwa psy wybrały się na kolejną wyprawę i przeżyły niezwykle podniecającą przygodę — w istocie aż nazbyt podniecającą, same sobie jednak zawiniły.

Wędrowały przez kilka dni, docierając znacznie dalej niż kiedykolwiek od czasu przybycia Łazikantego; nie przejmowały się zresztą wcale tym, dokąd w istocie zmierzają.

Prawdę mówiąc, zabłądziły i pomyliwszy kierunki, miast wracać do wieży, oddalały się od niej coraz bardziej.

Księżycowy pies twierdził, że zwiedził całą białą stronę księżyca i zna ją na pamięć (zdecydowanie lubił przesadzać), w końcu jednak musiał przyznać, że okolica wydaje mu się obca.

— Lękam się, że dawno już nie odwiedzałem tych stron — oznajmił — i zaczynam je zapominać. W rzeczywistości nigdy tu nie był.

Nieświadome tego faktu psy zanadto zbliżyły się do cienistej granicy ciemnej strony, krainy, w której żyją na wpół zapomniane stwory, a ścieżki i wspomnienia plączą się nieustannie.

Właśnie gdy były pewne, że w końcu znalazły drogę do domu, ze zdumieniem ujrzały wyrastające przed nimi wysokie góry, milczące, nagie i złowrogie; nawet księżycowy pies nie udawał, że widział je kiedykolwiek przedtem.

Nie były białe, lecz szare, i wyglądały jak usypane z pradawnych wystygłych popiołów. Między nimi rozciągały się długie, mroczne doliny, pozbawione jakichkolwiek oznak życia.

* * *

I wtedy zaczął padać śnieg. Na księżycu zdarza się to często, jednakże śnieg (jak go tam nazywają) jest zazwyczaj ciepły, suchy i przyjemny w dotyku; po chwili zamienia się w biały piasek, który zdmuchuje wiatr.

Ten śnieg natomiast przypominał nasz, ziemski. Był mokry i zimny. A także brudny.

— Sprawia, że tęsknię za domem — oświadczył księżycowy pies.

— Wygląda zupełnie jak ten, który padał na miasto, gdzie się urodziłem — w tamtym świecie, wiesz. Och, kominy, wysokie jak księżycowe drzewa; czarny dym i czerwony żar palenisk! Czasami męczy mnie ta biel. Na księżycu trudno solidnie się ubrudzić.

Jak sami widzicie, miał on dość prostackie upodobania, a że setki lat temu na świecie nie było podobnych miast, łatwo pojąć, iż zdecydowanie przesadził z długością czasu, jaki upłynął od jego upadku przez krawędź świata.

Lecz w tej właśnie chwili szczególnie duży i brudny płatek śniegu wpadł mu wprost do lewego oka, toteż księżycowy Łazik zmienił zdanie.

— Chyba coś mu się pomyliło — rzekł — i spadł na nas, zamiast na przebrzydły stary świat. Na szczury i króliki!

A i my zupełnie zabłądziliśmy.

Na bzdury i nietoperze!

Poszukajmy jakiejś dziury, w której moglibyśmy się schować!

Znalezienie kryjówki zabrało im nieco czasu i zdążyli kompletnie zmoknąć, i przemarznąć: w istocie czuli się tak okropnie, że zadowolili się pierwszym schronieniem, na jakie trafili, i zapomnieli o ostrożności — a to podstawa, kiedy jest się w nieznanym miejscu na skraju księżyca.

Ich kryjówka nie była zwykłą dziurą, lecz jaskinią, więcej — naprawdę olbrzymią jaskinią, ciemną, lecz suchą.

— Miło tu i ciepło — orzekł księżycowy pies, po czym zamknął oczy i niemal natychmiast zasnął.

— Au!

— zaskowyczał nieco później, budząc się błyskawicznie z przyjemnego snu.

— O wiele za ciepło!

Słysząc szczekanie małego Łazikantego, dobiegające z głębi jaskini, gwałtownie zerwał się z ziemi — a kiedy poszedł sprawdzić, co się dzieje, zobaczył płynącą ku nim po skale ognistą strużkę.

W tej chwili zupełnie nie tęsknił za paleniskami; złapał Łazikantego za skórę na karku, jak błyskawica wypadł z jaskini i podfrunął na kamienny szczyt obok.

Oba psy, dygocząc z zimna, usiadły na śniegu, czekając, co się stanie — co było z ich strony bardzo nierozsądne. Powinny były raczej pofrunąć do domu czy gdziekolwiek indziej, szybciej niż wiatr.

Widzicie, księżycowy pies nie wiedział wszystkiego o swej krainie — w przeciwnym razie zorientowałby się, że trafili do legowiska Wielkiego Białego Smoka — właśnie tego, który tylko trochę obawiał się Człowieka (a kiedy się rozzłościł, prawie w ogóle przestawał się go lękać).

Sam Człowiek z Księżyca niepokoił się czasem wyczynami tego smoka. Kiedy w ogóle o nim wspominał, nazywał go nieodmiennie "tym utrapionym stworem".

Jak zapewne wiecie, wszystkie białe smoki wywodzą się z księżyca, ten jednak odwiedził nasz świat i wrócił, nauczył się więc tego i owego.

W czasach Merlina walczył z Czerwonym Smokiem w Caerdragon — historię tę znajdziecie we wszystkich nowszych podręcznikach. Po tej walce jego przeciwnik stał się Bardzo Czerwony.

Później Biały Smok narobił sporo szkód na Trzech Wyspach i na jakiś czas osiadł na szczycie Snowdonu. Póki tam mieszkał, ludzie woleli nie wspinać się na tę górę — prócz jednego, którego smok zaskoczył, gdy ten pił właśnie coś z butelki.

Człowiek ów skończył pić w takim pośpiechu, że zostawił butelkę na szczycie; odtąd wielu poszło w jego ślady.

Zaczęli jednak naśladować go dopiero wtedy, gdy smok odleciał do Gwynfy, niedługo po zniknięciu króla Artura, w czasach kiedy królowie sascy uważali smoczy ogon za największy przysmak.

Gwynfa leży niedaleko skraju świata i lot stamtąd na księżyc nie sprawił żadnej trudności tak ogromnemu i niewiarygodnie złemu smokowi.

Teraz gad za mieszkał na krawędzi księżyca, nie był bowiem pewien, jak wiele może zdziałać Człowiek z Księżyca za pomocą swych zaklęć i wynalazków. Niemniej jednak od czasu do czasu ośmielał się zakłócać harmonię barw. Czasami, podczas smoczej uczty albo gdy ogarniała go wściekłość, wypuszczał ze swej jaskini prawdziwie zielone i czerwone płomienie, a już nagminnie wydmuchiwał chmury dymu.

Raz czy dwa sprawił, że cały księżyc poczerwieniał, albo zgasił go zupełnie.

Wówczas Człowiek z Księżyca zamykał się w wieży (wraz ze swym psem), mówiąc jedynie: "Znów ten utrapiony stwór".

Nigdy nie wyjaśniał, co za stwór ani gdzie mieszka; po prostu schodził do piwnicy, odkorkowywał fiolki z najlepszymi zaklęciami i jak najszybciej naprawiał wyrządzone szkody.

* * *

Teraz wiecie już o nim wszystko, a gdyby psy dysponowały połową tej wiedzy, nigdy by tam nie zostały.

Zostały jednak dostatecznie długo, bym mógł wam opowiedzieć o Białym Smoku, który tymczasem zdążył wypełznąć z jaskini biały gad o zielonych oczach, otoczony tryskającymi ze wszystkich stawów zielonymi płomieniami i wyrzucający z paszy gęste chmury czarnego dymu.

Smok wydał z siebie potworny ryk.

Góry zatrzęsły się od niego, odbijając go echem między sobą; śnieg wyparował bez śladu, z wierzchołków posypały się lawiny, a wodospady zamarły.

Ten smok też miał skrzydła, wielkie niczym żagle okrętów z czasów, gdy po morzach pływały jeszcze żaglowce, nie statki parowe.

Nie gardził żadną zdobyczą, zabijając wszystko — od polnej myszy po cesarską córkę.

Teraz zamierzał zabić oba psy, oświadczył to głośno kilka razy, zanim wzbił się w powietrze.

I tu właśnie popełnił błąd.

Łazik i Łazikanty wystartowali ze skały niczym pociski wyrzucone z armaty i śmignęli z wiatrem z szybkością, .która przyniosłaby zaszczyt nawet Mewie.

Smok pofrunął za nimi, łopocząc skrzydłami, zwalając wierzchołki gór i płosząc owce, których dzwonki rozdźwięczały się donośnie niczym alarm w płonącym mieście. (Teraz już wiecie, po co je nosiły.)

Na szczęście okazało się, iż wiatr wiał akurat w dobrym kierunku. Poza tym, gdy tylko dzwonki wpadły w panikę, z wieży wystrzeliła ogromna rakieta. Widać ją było na całym księżycu — złoty ognisty parasol, który po sekundzie pokrył się tysiącami srebrnych frędzli; jej wybuch wywołał później w naszym świecie niezwykły deszcz spadających gwiazd.

Miała nie tylko wskazać drogę nieszczęsnym psom, ale i stanowić ostrzeżenie dla smoka; ten jednak zanadto gotował się ze złości, by zwrócić na nie uwagę.

Pościg trwał więc dalej.

Jeśli widzieliście kiedyś ptaka goniącego motyla i jeżeli potraficie sobie wyobrazić naprawdę gigantycznego ptaka, polującego w białych górach na dwa maleńkie motylki, to możecie mieć jakieś pojęcie o zwrotach i skrętach, ucieczkach w ostatniej chwili i szaleńczych manewrach towarzyszących owemu lotowi do domu.

Jeszcze zanim pokonali połowę drogi, smoczy oddech kilka razy oparzył ogon Łazikantego.

A co w tym czasie robił Człowiek z Księżyca?

Cóż, najpierw wystrzelił ową wspaniałą rakietę.

Potem rzekł: — Ten utrapiony stwór!

— i — Te utrapione szczeniaki! Wywołają zaćmienie, i to przed terminem!

Wreszcie zszedł do piwnicy i odkorkował flakonik z mrocznym, czarnym zaklęciem, wyglądającym jak zastygła smoła z miodem (i pachnącym jak połączenie Piątego Listopada z przypaloną kapustą). Dokładnie w tym momencie smok przeleciał nad wieżą i uniósł szponiastą łapę, aby zmiażdżyć Łazikantego — zmieść go w otchłań.

Nie zdążył jednak.

Człowiek z Księżyca odpalił z okna zaklęcie, trafiając smoka w sam środek brzucha (szczególnie wrażliwego u wszystkich gadów) i odrzucając go na bok. Smok zgłupiał zupełnie i nim zdołał odzyskać panowanie nad sobą, z hukiem zderzył się z górą. Trudno stwierdzić, co ucierpiało bardziej, jego nos czy góra — jedno i drugie straciło dawny kształt.

Oba psy wpadły do środka przez klapę w dachu i cały tydzień nie mogły złapać tchu; smok powoli dowlókł się do domu i miesiącami rozcierał obolały nos.

Najbliższe zaćmienie okazało się klęską, bo zbyt był zajęty lizaniem własnego brzucha, by się nim zająć. Nigdy też nie zdołał usunąć czarnych plam z miejsca, w które trafiło zaklęcie. Obawiam się, że zostaną tam na zawsze. Obecnie nazywają go Nakrapianym Potworem.

Rozdział 3

Następnego dnia Człowiek z Księżyca spojrzał na Łazikantego i rzekł:

— O mały włos was nie dopadł! Jak na tak młodego psa, nieźle poznałeś białą stronę księżyca. Myślę, że kiedy odzyskasz siłv powinieneś odwiedzić też drugą stronę.

— Mogę pójść z wami? — spytał księżycowy pies.

— Nie radzę — odparł Człowiek z Księżyca.

— To by ci nie posłużyło. Mógłbyś zobaczyć tam rzeczy, które sprawiłyby, że jeszcze bardziej zatęskniłbyś za domem niż na widok ognia i kominów, a to zapewne okazałoby się gorsze nawet niźli smoki.

Księżycowy pies nie zarumienił się, ale tylko dlatego, że psy nie są zdolne do rumieńców; nie odezwał się też ani słowem, lecz usiadł cicho w kącie, zastanawiając się, jak wiele jego pan wie o wszystkim, co ich spotkało i o czym rozmawiali.

Przez jakiś czas usiłował odgadnąć, co właściwie chciał mu powiedzieć Człowiek, ale niedługo zaprzątał tym sobie głowę — nie lubił zbyt długo myśleć.

Co do Łazikantego, to kiedy kilka dni później odzyskał animusz.

Człowiek z Księżyca zagwizdał na niego.

Razem ruszyli w dół, maszerując schodami w głąb kolejnych wyciętych w skale piwnic — z otwierających się w ścianie urwiska okienek roztaczał się widok na rozległe pustkowia księżyca — i dalej, sekretnymi stopniami, które zdawały się wieść prosto w głąb góry, aż wreszcie dotarli do miejsca pogrążonego w nieprzeniknionym mroku i zatrzymali się.

Łazikanty nadal czuł zawroty głowy po długiej wędrówce krętymi jak korkociąg schodami.

W ciemności Człowiek z Księżyca zaczął jarzyć się bladym blaskiem niczym robaczek świętojański, i było to jedyne światło, jakim dysponowali.

Wystarczyło jednak, by dostrzec drzwi — wielkie drzwi w podłodze.

Starzec uniósł klapę i zdawało się, iż z otworu trysnęła ciemność, gęsia niczym mgła; Łazikanty nie widział już słabego blasku swego towarzysza.

— Grzeczny piesek. Skacz! — polecił dochodzący z mroku głos.

Nie zdziwicie się zapewne, słysząc, iż Łazikanty nie był wcale grzeczny i nie posłuchał. Przeciwnie, cofnął się w najdalszy kąt małej komnaty, kładąc uszy po sobie.

Bardziej bał się studni niż starca.

Na nic się to jednak zdało.

Człowiek z Księżyca po prostu podniósł go i wrzucił wprost do czarnej dziury.

Spadając w ciemną pustkę, Łazikanty usłyszał jego dobiegające z wysoka wołanie:

— Spadaj prościutko, a potem leć z wiatrem! Zaczekaj na mnie po drugiej stronie!

To powinno go było pocieszyć, ale nie.

Później Łazikanty zawsze twierdził, że nie wydaje mu się, by nawet upadek z krawędzi świata mógł być gorszy niż to spadanie, i że niewątpliwie była to najgorsza część jego przygód — wciąż jeszcze ściska go w brzuszku, kiedy o tym pomyśli.

Można przekonać się o tym samemu, patrząc, jak kręci się i popiskuje we śnie, drzemiąc na dywaniku przed kominkiem.

W końcu jednak spadanie dobiegło końca.

Po długim czasie poczuł, że zwalnia, i wreszcie niemal się zatrzymał.

Resztę drogi musiał pokonać sam, używając skrzydeł — miał wrażenie, że leci w górę wielkiego komina.

Na szczęście pomagał mu prąd powietrza. Z ogromną radością znalazł się w końcu na górze.

Zdyszany, padł bez sił tuż obok drugiego wylotu tunelu, czekając posłusznie, acz z lekkim niepokojem, na Człowieka z Księżyca. Zanim ten się po jawił, minęło sporo czasu i Łazikanty zdążył się zorientować, ze znalazł się na dnie głębokiej, mrocznej doliny, otoczonej pierścieniem niskich ciemnych wzgórz.

Gęste czarne chmury zdawały się niemal dotykać ich wierzchołków, a ponad nimi świeciła jedna samotna gwiazda.

Nagle piesek poczuł się strasznie śpiący.

Ukryty w ciemnym krzaku nieopodal ptak nucił senną piosenkę, która zachwyciła Łazikantego, zwłaszcza kiedy przypomniał sobie milczące małe ptaki z drugiej strony, do których już przywykł. Zamknął oczy.

— Obudź się, psiaku! — zawołał ludzki głos i Łazi kanty zerwał się z ziemi akurat na czas, by ujrzeć Człowieka z Księżyca wychodzącego z dziury po srebrnej linie, którą wielki szary pająk (znacznie większy niż on sam) przywiązywał właśnie do pobliskiego drzewa.

Człowiek dźwignął się z dziury.

— Dziękuję! — powiedział, zwracając się do pająka.

— Teraz możesz już uciekać!

Pająk posłuchał z radością.

Na ciemnej stronie księżyca także żyją pająki, czarne i jadowite, choć nie dorównujące rozmiarami potworom z białej strony.

Nienawidzą wszystkiego, co jasne, białe bądź świecące, a zwłaszcza swych pobratymców, których nie znoszą niczym bogatych krewnych, składających rzadkie wizyty. Szary pająk spuścił się po linie do dziury i natychmiast z drzewa zeskoczył czarny pająk.

— Hej, kolego! — zawołał starzec. — Wracaj no tutaj! Nie zapominaj, że to moje prywatne drzwi! Jeśli utkasz mi zaraz wygodny hamak między tymi cisami, wybaczę ci.

— Droga w dół i w górę przez środek księżyca jest dość długa — dodał, zwracając się do Łazikantego — myślę więc, że przyda mi się krótki odpoczynek, za nim się zjawią. Są bardzo miłe, ale trzeba im poświęcić mnóstwo energii.

Oczywiście mógłbym użyć skrzydeł, ale niszczę je strasznie szybko, a poza tym musiałbym poszerzyć dziurę, jako że skrzydła, potrzebne, aby mnie unieść, raczej by się w niej nie zmieściły. Zresztą i tak znakomicie wspinam się po linie.

— I co sądzisz o tej stronie? — ciągnął Człowiek z Księżyca.

— Ciemne ziemie, jasne niebo, podczas gdy poprzednia była jasna pod czarnym nieboskłonem. To dopiero odmiana!

— tyle że nie ma tu wcale więcej prawdziwych barw, przynajmniej takich, o jakie mi chodzi, jaskrawych i krzykliwych.

Jeśli się przyjrzysz, dostrzeżesz pod drzewami parę błysków — to świetliki, diamentożuki i rubinoćmy oraz im podobne. Są jednak zbyt małe, stanowczo zbyt małe, jak wszystkie jasne rzeczy po tej stronie. I wiodą tu okropny żywot, wśród sów wielkich jak orły, a czarnych niby węgiel, licznych jak wróble wron rozmiarów sępów oraz czarnych pająków. Osobiście najbardziej nie znoszę włochatych, aksamitnoczarnych ciem latających stadami w chmurach. Nawet mnie nie schodzą z drogi; nie śmiem rozbłysnąć, bo zaraz zaplątują mi się w brodę.

Mimo to jednak ta strona ma też swoje uroki, mój psiaku, a jednym z nich jest to, że nikt na ziemi, żaden człek ni pies, nie oglądał jej wcześniej na jawie — poza tobą!

Po tych słowach Człowiek podskoczył nagle, lądując na hamaku, który czarny pająk prządł mu podczas tej długiej przemowy — i w mgnieniu oka zasnął. Łazikanty usiadł na ziemi czujnie wypatrując czarnych pająków.

Tu i tam pod ciemnymi, nieruchomymi drzewami rozbłyskiwały maleńkie ogniki — czerwone, zielone, złote i niebieskie. Na jasnym niebie, ponad strzępami aksamitnych chmur, lśniły dziwne gwiazdy. Z odległej doliny za wzgórza mi dobiegał słaby śpiew, jakby tysięcy słowików.

A potem Łazikanty usłyszał głosy dzieci, a raczej echo echa tych głosów, niesione słabym wiatrem, który poruszył nagle nieruchomym dotąd powietrzem. Łazikanty uniósł głowę i zaszczekał — najgłośniej od czasu rozpoczęcia naszej opowieści.

— A niech mnie! — wykrzyknął Człowiek z Księżyca, budząc się natychmiast. Wyskoczył z hamaka, lądując na trawie — i niemal na ogonie pieska.

— Już tu są?

— Kto? — spytał Łazikanty.

— Jeżeli ich nie słyszałeś, to po co szczekasz? — od parł pytaniem starzec. — Chodź! Tędy, proszę.

* * *

Ruszyli razem długą, szarą ścieżką, obramowaną słabiutko świecącymi kamieniami i krzakami, których gałęzie tworzyły niskie sklepienie. Po jakimś czasie krzaki ustąpiły miejsca sosnom, a powietrze wypełniło się zapachem nocnych sosen. Potem ścieżka zaczęła piąć się coraz wyżej i w końcu dotarli na szczyt najniższego z pierścienia wzgórz, które przesłaniały im dotąd widok.

Wówczas Łazikanty ujrzał sąsiednią dolinę.

Wszystkie słowiki umilkły, zupełnie jakby ktoś nagle wyłączył płytę, i usłyszeli wyraźnie słodkie, dziecięce głosiki, śpiewające razem piękną piosenkę. Głosy zlewały się, tworząc cudowną muzykę.

Starzec i pies popędzili długimi susami w dół zbocza.

Na mą duszę!

Człowiek z Księżyca naprawdę potrafił skakać z kamienia na kamień!

— No dalej, dalej! — krzyknął.

— Może i jestem brodaty jak kozioł czy kozica, ale nie dogonisz mnie!

— I Łazikanty musiał pofrunąć, by za nim nadążyć.

Nagle stanęli na skraju przepaści. Nie była zbyt głęboka, lecz zamykająca ją ściana wznosiła się niemal pionowo, ciemna i lśniąca.

Łazikanty spojrzał w dół i zobaczył ogród o zmierzchu; niespodziewanie, na jego oczach, światło uległo zmianie, przywodząc teraz na myśl słoneczne popołudnie. Nie potrafił ustalić, skąd dobiegało, oświetlało jednak tylko tę małą, zamkniętą przestrzeń, nie sięgając nigdzie dalej.

Były tam szare fontanny i szerokie trawniki a wszędzie wokół kręciły się dzieci, które tańczyły sennie, spacerowały jak we śnie i mówiły same do siebie.

Niektóre poruszały się niespokojnie, jak wyrwane z głębokiej drzemki, inne biegały po ogrodzie, roześmiane i pełne zapału: grzebały w ziemi, zbierały kwiaty, rozbijały namioty, budowały dom, uganiały się za motylami, kopały piłki, wdrapywały się na drzewa. I wszystkie śpiewały.

— Skąd się tu wzięły? — spytał oszołomiony i zachwycony Łazikanty.

— Oczywiście ze swych domów i łóżek — wyjaśnił Człowiek.

— Ale jak tu trafiły?

— Tego ci nie powiem, a sam nigdy się nie dowiesz. Masz szczęście, podobnie jak każdy, że w ogóle tu jesteś, ale dzieci przybywają do tego miejsca inną drogą niż ty. Niektóre zjawiają się często, inne rzadko, a ja pomagam im dobrze wykorzystać ten sen. Część z niego, rzecz jasna, przynoszą ze sobą, jak kanapki do szkoły; część — przykro mi to mówić — snują pająki, choć nie w tej dolinie, i nie, jeśli je na tym przyłapię.

A teraz chodźmy i dołączmy do zabawy!

Czarna ściana opadała stromo w dół. Była zbyt gładka, by nawet pająk mógł się po niej spuścić — zresztą nie odważyłby się spróbować, może bowiem dałby radę zejść, ale z pewnością nie wdrapałby się z powrotem (podobnie zresztą jak żadna inna istota), ogród zaś miał swoich strażników, nie wspominając nawet o Człowieku z Księżyca, bez którego żadne przyjęcie nie mogłoby się odbyć — bo były to jego przyjęcia.

A teraz ześliznął się, by dołączyć do tej zabawy. Po prostu usiadł i zjechał, szzzuuuur! — w sam środek tłumu dzieci.

Łazikanty turlał się tuż za nim, bo zupełnie zapomniał, że może polecieć. Czy raczej mógł polecieć — kiedy bowiem pozbierał się z ziemi na dole, odkrył, że jego skrzydła zniknęły.

— Co robi ten piesek? — spytał Człowieka mały chłopczyk.

Łazikanty kręcił się w kółko jak oszalały, usiłując obejrzeć własny grzbiet.

— Szuka swych skrzydeł, chłopcze. Myśli, że zgubił je podczas jazdy, lecz w istocie mam je w kieszeni. Tu, w dole, nie pozwalamy używać skrzydeł.

Stąd nie odchodzi się bez pozwolenia, prawda?

— Tak, dziaduniu! — odparło chórem co najmniej dwadzieścioro dzieci, a jeden z chłopców złapał brodę starca i wdrapał mu się na ramiona.

Łazikanty spodziewał się, że Człowiek z Księżyca natychmiast zamieni go w ćmę albo kawałek gumy.

Ale nie.

— Daję słowo, niezły z ciebie wspinacz! — powiedział tylko.

— Muszę udzielić ci paru lekcji!

— To rzekłszy, cisnął chłopca w powietrze. Chłopczyk jednak nie spadł, o nie.

Zawisł w górze, a Człowiek z Księżyca rzucił mu srebrną linę, którą wyciągnął z kieszeni.

— Zejdź po niej, szybko! — polecił i malec zsunął się w ramiona czarodzieja; ten bez zwłoki zaczął go łaskotać.

— Jeżeli będziesz się śmiał tak głośno, to się obudzisz! — uprzedził, po czym postawił go na trawie i odszedł, dołączając do rozbawionej gromady.

* * *

Łazikanty został sam i właśnie ruszył w stronę pięknej żółtej piłki (zupełnie jak moja własna w domu, pomyślał), kiedy usłyszał znajomy głos.

— To mój piesek! — wołał ktoś.

— Mój piesek!

Zawsze wierzyłem, że jest prawdziwy! I pomyśleć, że znalazł się tutaj, a ja szukałem go co dzień na plaży, nawoływałem i gwizdałem!

Gdy tylko Łazikanty usłyszał ów głos, usiadł i zaczął służyć.

— Mój mały piesek, który służy! — powiedział chłopczyk Numer Dwa (bo to on, rzecz jasna, wołał) i podbiegł, aby go pogłaskać. — Gdzie się podziewałeś?

Lecz Łazikanty zdołał jedynie wykrztusić:

— Rozumiesz, co mówię?

— Oczywiście — odparł chłopczyk Numer Dwa.

— Ale kiedy mamusia przyniosła cię do domu, w ogóle nie chciałeś mnie słuchać, chociaż starałem się szczekać, jak najlepiej potrafię. Nie wydaje mi się też, żebyś próbował mi odpowiedzieć; wyglądałeś, jakbyś myślał o czymś innym.

Łazikanty odrzekł, że bardzo mu przykro, i opowiedział chłopcu, jak wypadł mu z kieszeni, a także o Psamatosie i Mewie, i licznych przygodach, jakie przeżył od czasu, gdy się zgubił.

Stąd właśnie chłopiec i jego bracia dowiedzieli się o dziwnym mieszkańcu piasku i wielu innych pożytecznych rzeczach, które w przeciwnym razie mogliby przeoczyć.

Chłopczyk Numer Dwa uznał, że "Łazikanty" to wspaniałe imię.

— Ja też będę cię tak nazywał — oświadczył. — 1 nie zapomnij, że wciąż należysz do mnie!

Potem bawili się piłką, grali w chowanego, biegali i spacerowali po ogrodzie, polowali na króliki (rzecz jasna, bez żadnych efektów, prócz zabawy: tutejsze króliki były zbyt widmowe) i pluskali się w sadzawkach, robili też mnóstwo innych rzeczy, trwało to chyba całe wieki, i stopniowo lubili się coraz bardziej.

Światło znów się zmieniło i mieli wrażenie, że nastała pora snu; chłopczyk tarzał się w błyszczącej od rosy trawie (w tym ogrodzie nikt nie przejmował się porą snu i mokrą trawą), a piesek tarzał się wraz z nim i stawał na głowie — od czasów martwego psa Matki Hubbard żaden ziemski pies nie umiał dokonać tej sztuki — gdy nagle jego towarzysz zniknął, pozostawiając go samego na trawniku!

— Obudził się, i tyle — wyjaśnił Człowiek z Księżyca, który pojawił się znikąd obok niego. — Wrócił do domu, i to w samą porę! Ma tylko kwadrans do śniadania. Dziś rano obejdzie się bez przechadzki po plaży. No cóż! Obawiam się, że na nas też już czas.

* * *

I tak Łazikanty niechętnie wrócił z czarodziejem na białą stronę.

Trwało to dość długo, bo całą drogę przebyli pieszo i Łazikanty nie bawił się wcale tak dobrze, jak powinien.

Widzieli mnóstwo niezwykłych rzeczy i przeżyli sporo przygód — oczywiście całkiem bezpiecznych; w końcu Człowiek z Księżyca był tuż–tuż, całe szczęście, bo na mokradłach żyje wiele paskudnych, podstępnych istot, które w przeciwnym razie szybko złapałyby pieska.

Ciemna strona była równie mokra, jak biała — sucha, roiło się też na niej od niesamowitych roślin i zwierząt.

Chętnie bym wam o nich opowiedział, gdyby Łazikanty w ogóle zwrócił na nie uwagę.Tak się jednak nie stało: cały czas rozmyślał o ogrodzie i chłopcu.

W końcu dotarli do granicy szarości i spojrzeli nad popielnymi dolinami, w których mieszkały smoki, a tam, przez szczerbę w górskim łańcuchu, zobaczyli rozległą białą równinę i lśniące urwiska.

Nad Górami Księżycowymi wschodził właśnie nasz świat — złocistozielona kula, wielka i okrągła — i Łazikanty pomyślał: Tam mieszka mój chłopiec! Nagle wydało mu się, że Ziemia jest okropnie daleko.

— Czy sny się spełniają? — spytał.

— Niektóre z moich, owszem — odrzekł starzec.

— Część, ale nie wszystkie, i rzadko od razu czy dokładnie tak, jak się spodziewamy. Ale czemu interesują cię sny?

— Zastanawiałem się tylko.

— Myślisz o chłopcu? — odgadł Człowiek z Księżyca. — Tak przypuszczałem.

— Wyjął z kieszeni teleskop, który, rozłożony, stał się niewiarygodnie długi.

— Jedno spojrzenie nie zaszkodzi — rzekł.

Łazikanty popatrzył przez teleskop — kiedy wreszcie udało mu się zamknąć jedno oko, nie mrużąc też drugiego — i zobaczył nasz świat, ostry i wyraźny.

Najpierw ujrzał odległy koniec księżycowej ścieżki, wiodącej wprost do morza, i wydało mu się, iż dostrzega długi, mglisty szereg wędrujących nią szybko maleńkich ludzi, ale nie był pewien. Księżyc szybko przygasał, na niebie rozbłysło słońce i nagle zobaczył zatoczkę piaskowego czarodzieja (ale ani śladu Psamatosa — psamatyk nie lubił, by go podglądać).

Po chwili w okrągłym polu widzenia pojawili się dwaj chłopcy, maszerujący razem brzegiem.

— Mnie szukają czy muszelek? — zastanawiał się piesek.

Wkrótce obraz zmienił się; Łazikanty widział te raz biały dom ojca chłopca na skałach i opadający ku morzu ogród. Przy furtce zaś — cóż za niemiła niespodzianka! — dostrzegł starego czarodzieja, który siedział na kamieniu, paląc fajkę, jakby nie miał nic lepszego do roboty, niż czuwać tak do końca świata. Kapelusz zsunął na tył głowy, kamizelkę miał rozpiętą.

— Co stary Arta–jak–mu–tam robi przy furtce? — spytał Łazikanty. — Sądziłem, że już dawno o mnie zapomniał. Czy jego wakacje jeszcze się nie skończyły?

— Nie, wciąż czeka na ciebie, mój psiaku.

Nie zapomniał.

Jeśli zjawisz się tam teraz, czy to jako prawdziwy pies, czy jako zabawka, natychmiast rzuci na ciebie nowy czar. Nie żeby tak bardzo przejął się spodniami — już dawno je załatał — ale bardzo zirytowało go wtrącenie się Samatosa, a Samatos nie załatwił jeszcze tej sprawy, choć wiem, że coś szykuje.

W tym momencie wiatr porwał kapelusz Artakserksesa i czarodziej pobiegł za nim. Rzeczywiście, jego spodnie zdobiła nowa, wspaniała pomarańczowa łata w czarne kropki.

— Można by pomyśleć, że czarodziej umie lepiej załatać sobie spodnie — zauważył Łazikanty.

— Ależ on uważa, że poradził sobie znakomicie! — odparł starzec. — Zaczarował kawałek czyichś zasłon. Ich właściciele dostali odszkodowanie z ubezpieczalni, on zyskał barwny akcent i wszyscy są zadowoleni. W sumie jednak masz rację. Obawiam się, że nie jest już taki jak kiedyś. Przykro patrzeć, jak po tylu wiekach człowiek traci swą magię, choć dla ciebie to chyba lepiej.

— Po tych słowach Człowiek z Księżyca z trzaskiem złożył teleskop i znów ruszyli w drogę.

* * *

— Masz tu z powrotem swoje skrzydła — powiedział, gdy dotarli do wieży. — A teraz leć i pobaw się! Nie ganiaj moich promyków księżyca, nie poluj na białe króliki i wróć, kiedy poczujesz się głodny albo będzie ci dolegać coś innego.

Łazikanty natychmiast pofrunął poszukać księżycowego psa; chciał mu opowiedzieć o drugiej stronie.

Tamten jednak czuł lekką zazdrość na myśl, że oto gość mógł oglądać rzeczy, których on sam nie widział, toteż udawał, że nic go to nie interesuje.

— Wygląda mi na okropne miejsce — warknął. — Jestem pewien, że nie chcę tam trafić. Przypuszczam, że teraz znudzi cię biała strona i moje towarzystwo, i wkrótce zatęsknisz za nowymi dwunogimi przyjaciółmi. Szkoda, że perski czarodziej jest taki uparty i nie możesz wrócić do domu.

Jego wyrzuty naprawdę zabolały Łazikantego. Raz po raz powtarzał księżycowemu psu, że bardzo się cieszy z powrotu do wieży i nigdy nie znudzi mu się biała strona. Wkrótce znów zostali dobrymi przyjaciółmi i przeżyli mnóstwo wspólnych przygód. A jednak wypowiedziane w gniewie słowa księżycowego psa okazały się prawdziwe.

Łazikanty nic tu nie zawinił i jak umiał, starał się ukrywać swe uczucia, lecz, o dziwo, gry i wycieczki nie cieszyły go już tak jak kiedyś i stale wspominał zabawy w ogrodzie z małym chłopcem Numer Dwa.

Oba psy odwiedziły dolinę białych księżycowych gnomów (w skrócie ksienomów), które dosiadają królików, przyrządzają naleśniki z płatków śniegu i hodują w swych ślicznych ogródkach złote jabłonie, nie większe niż kaczeńce. Rozrzucały też potłuczone szkło i ostre pluskiewki przed kryjówkami mniejszych smoków (kiedy te spały) i czuwały do północy, czekając na ryk wściekłości

— smoki, jak już wspominałem, często mają wrażliwe brzuchy, a co noc koło dwunastej wychodzą na drinka (i to bynajmniej nie jednego!). Czasem oba Łaziki odważały się nawet poigrać z pająkami — przegryzały wtedy ich sieci, uwalniały promyki księżyca i odtruwały w ostatniej chwili, a pająki rzucały w ich stronę lassami ze szczytów wzgórz.

Jednakże cały ten czas Łazikanty wypatrywał Mewy, posłanki Psamatosa, i "Światowych Nowin" (najczęściej donoszących tylko o morderstwach i meczach piłki nożnej — wie o tym nawet najmniejszy psiak — ale czasem i w nich dało się znaleźć coś ciekawego).

Przeoczył następną wizytę Mewy, bo akurat wybrał się na wycieczkę, lecz kiedy wrócił, starzec wciąż jeszcze czytał listy i gazety (i wyglądało na to, że jest w wyśmienitym humorze: siedział na dachu, dyndając nogami nad przepaścią, i pykał z ogromnej fajki z białej glinki, posyłając w powietrze chmury dymu, godne parowozu. Na jego okrągłej twarzy cały czas gościł szeroki uśmiech).

Łazikanty poczuł, że dłużej już nie wytrzyma.

— Boli mnie w środku — rzekł. — Chcę wrócić do chłopca, aby jego sen się spełnił.

Stary czarodziej odłożył czytany właśnie list (dotyczył on Artakserksesa i był bardzo zabawny) i wy jął z ust fajkę.

— Musisz już iść?

— Tak szybko?

Miło mi było cię poznać! Musisz jeszcze kiedyś nas odwiedzić.Z radością cię przyjmiemy! — wyrecytował jednym tchem. — No cóż — dodał znacznie spokojniej. — Artakserksesa mamy z głowy.

— Jak? — spytał zachwycony Łazikanty.

— Poślubił syrenę i zamieszkał na dnie Głębokiego Niebieskiego Morza.

— Mam nadzieję, że na nowo załata mu spodnie! Zielona łata z wodorostów pasowałaby do jego kapelusza.

— Mój drogi piesku! Artakserkses wziął ślub w nowiutkim garniturze, zielonym jak wodorosty, z różowymi guzikami z korala i epoletami z morskich anemonów. Jego stary kapelusz spalono na plaży!

Samatos to zaaranżował.

O, Samatos kryje w sobie głębie większe niż Niebieskie Morze i spodziewam się, że zamierza załatwić przy okazji mnóstwo rzeczy, nie tylko problem małego pieska.

Ciekawe, jak to się skończy!

Na razie Artakserkses przeżywa swe dwudzieste czy nawet dwudzieste pierwsze dzieciństwo i okropnie się przejmuje wszelkimi drobnostkami.

Straszny z niego uparciuch.

Kiedyś był całkiem niezłym czarodziejem, ale ostatnio stał się złośnikiem i prawdziwym utrapieniem. Kiedy pewnego popołudnia przyszedł do zatoki i wykopał starego Samatosa z piasku drewnianą łopatą, a potem za uszy wyciągnął z dziury, samatyk uznał, że tamten posunął się za daleko, i wcale mu się nie dziwię. "Takie zamieszanie w porze, kiedy śpi mi się najlepiej, a wszystko za sprawą nieszczęsnego małego psa", tak dokładnie napisał. Nie musisz się rumienić. Kiedy więc obaj nieco ochłonęli, zaprosił Artakserksesa na przyjęcie syren, i tak to się zaczęło. Syreny zabrały Artakserksesa na wycieczkę w blasku księżyca, a teraz nigdy już nie wróci do Persji ani nawet do Pershore. Zakochał się w starszej, pięknej córce bogatego morskiego króla i następnego wieczoru wzięli ślub. Zapewne dobrze się stało. Od dłuższego czasu stanowisko naczelnego maga Oceanu pozostawało wolne. Proteusz, Posejdon, Tryton, Neptun i ich następcy już dawno zamienili się w narybek albo małże, a zresztą nigdy nie przejmowali się innymi morzami poza Śródziemnym — zanadto lubili sardynki.

Stary Njord także odszedł na emeryturę wieki temu. Oczywiście już wcześniej miał problemy ze skupieniem uwagi na pracy — ściśle biorąc, od czasu swego głupiego ślubu z olbrzymką.

Pamiętasz? Zakochała się w nim, bo zawsze miał czyste nogi (to ogromna wygoda przy sprzątaniu), a potem, gdy było już za późno, odkochała się, odkrywszy, że jego stopy są także stale mokre.

Słyszałem, że ostatnio marnie się miewa. Strasznie zgrzybiał, biedaczysko, a od ropy naftowej dostał paskudnego kaszlu.

Zamieszkał na wybrzeżach Islandii, żeby zażyć nieco słońca. Oczywiście był też Starzec Morski. Mój kuzyn, i nie jestem wcale z tego dumny. Męczący gość — nie chciał chodzić i stale żądał, żeby go noszono; zresztą pewnie o tym słyszałeś.

To właśnie przyniosło mu zgubę.

Rok czy dwa temu usiadł na pływającej minie (jeśli wiesz, o co mi chodzi), na samym zapalniku! Nawet moja magia nic nie mogła tu poradzić.

Wyglądał gorzej niż Humpty Dumpty.

— A co z Brytanią? — spytał Łazikanty, który w końcu był psem angielskim; szczerze mówiąc, znudziła go nieco gadanina Człowieka i zapragnął dowiedzieć się czegoś więcej o własnej narodowej czarodziejce.

— Sądziłem, że to Brytania rządzi morskimi falami.

— Tak naprawdę nawet nie moczy nóg.

Woli głaskać lwy na plaży i siedzieć na monetach z wielkim widelcem w ręku — a zresztą morze to coś więcej niż fale.

Teraz jest tam Artakserkses i mam nadzieję, że okaże się użyteczny. Przypuszczam, że jeśli mu na to pozwolą, przez pierwszych kilka lat będzie próbował wyhodować śliwki na koralowcach — to znacznie łatwiejsze niż zaprowadzenie porządku wśród morskiego ludu.

Ale zaraz! O czym to ja mówiłem? A, oczywiście: jeśli chcesz, możesz teraz wrócić do domu. W istocie dajmy sobie spokój z przesadną grzecznością. Najwyższa pora, żebyś wracał! Najpierw odwiedź stare go Samatosa — i nie bierz przykładu ze mnie! Nic zapominaj o P!

* * *

Nazajutrz zjawiła się Mewa, przynosząc dodatkową przesyłkę — ogromny plik listów dla Człowieka z Księżyca i paczkę gazet: "Morski Tygodnik Ilustrowany", "Oceanowiny", "Ekspres Głębinowy", "Konchę" i "Poranny Plusk".

Wszystkie zamieszczały dokładnie te same (reklamowane jako zrobione na wyłączność dla każdego pisma!) zdjęcia ze ślubu Artakserksesa na plaży, przy pełni księżyca. Z tyłu dawało się dostrzec szeroko uśmiechniętego pana Psamatosa Psamatydesa, znanego finansistę (zwykły tytuł grzecznościowy).

Mimo wszystko były ładniejsze niż nasze zdjęcia w gazetach, bo przynajmniej kolorowe, a syrena wyglądała przepięknie (jej ogon krył się w pianie).

Nadszedł czas pożegnania.

Człowiek z Księżyca uśmiechał się do Łazikantego, a księżycowy pies próbował zachować obojętną minę.

Sam Łazikanty spuścił ogon, lecz powiedział jedynie:

— Do widzenia, szczeniaku! Dbaj o siebie, nie ganiaj promyków księżyca, nie poluj na białe króliki i nie jedz zbyt dużo na kolację!

— Sameś szczeniak! — odrzekł księżycowy Łazik. — I przestań podgryzać spodnie czarodziejów!

To wszystko, co miał do powiedzenia, o ile mi jednak wiadomo, odtąd stale męczył Człowieka z Księżyca, aby ten wysłał go na wakacje w odwiedziny do Łazikantego, i kilkanaście razy złożył mu wizytę.

Pożegnawszy się, Łazikanty odleciał wraz z Mewą, Człowiek wrócił do swej piwnicy, a księżycowy pies siedział na dachu, odprowadzając ich wzrokiem.

Rozdział 4

Walcząc z zimnym wiatrem wiejącym z Gwiazdy Polarnej, zbliżali się do krawędzi świata, co chwila opryskiwani lodowatymi kropelkami z wodospadów.

Powrót okazał się znacznie trudniejszy bo stary Psamstos zanadto nie — wspomagał ich swą magią, gdyż wcale mu się nie spieszyło, z radością zatem odpoczęli nieco na Wyspie Psów.

Ponieważ jednak Łazikanty nadal nie odzyskał dawnych rozmiarów, niezbyt dobrze się bawił. Inne psy były za duże i bardzo hałaśliwe, a kości z kościodrzew zbyt wielkie i kościste.

Nastał świt popojutrza, nim w końcu ujrzeli w dali czarne urwiska, gdzie mieszkała Mewa, kiedy zaś wylądowali w zatoczce Psamatosa, słońce solidnie grzało ich w plecy, a szczyty piaszczystych pagórków zdążyły już wyschnąć.

Mewa krzyknęła cicho i postukała dziobem w leżący na ziemi kawałek drewna. Ten natychmiast wyprostował się i zamienił w lewe ucho Psamatosa; wkrótce dołączyło do niego drugie ucho oraz reszta brzydkiej głowy i szyi czarodzieja.

— Czego chcecie ode mnie tak wcześnie? — spytał gderliwie Psamatos. — To moja ulubiona pora snu.

— Wróciliśmy! — zawołała Mewa.

— A ty, jak widzę, pozwoliłeś się jej przynieść na grzbiecie — dodał Psamatos, odwracając się do pieska. — Można by sądzić, że po wyścigach ze smokiem lot do domu nie sprawi ci żadnych kłopotów.

— Ależ proszę pana! — odparł Łazikanty. — Zostawiłem skrzydła na księżycu; tak naprawdę nie należały do mnie. Zresztą bardzo chciałbym znów stać się zwykłym psem.

— No dobrze. Mam nadzieję, że dobrze się bawiłeś jako "Łazikanty". I powinieneś. Teraz, jeśli rzeczywiście tego pragniesz, znowu możesz zostać Łazikiem. Możesz wrócić do domu, bawić się swoją żółtą piłką, sypiać w fotelach, jeśli nadarzy się sposobność, wskakiwać ludziom na kolana i być porządnym, szanowanym psem.

— A co z chłopcem? — spytał Łazik.

— Przecież uciekłeś od niego, głuptasie, i to aż na księżyc!

— Psamatos udawał zdumienie i oburzenie, lecz jego mądre oko rozbłysło figlarnie.

— Powiedziałem: do domu, i to właśnie miałem na myśli.

Przestań się jąkać i nie kłóć się ze mną!

Biedny Łazik jąkał się, bo usiłował wtrącić bardzo uprzejmie "panie P–samatosie". Wreszcie mu się udało.

— P–P–Proszę, p–p–panie P–P–Psamatosie — rzekł żałośnie. — P–Przepraszam bardzo, ale spotkałem go potem i teraz nie chcę już uciekać. Zresztą tak na prawdę należę przecież do niego, czyż nie? Więc powinienem tam wrócić.

— Co za bzdury! Oczywiście, że nie należysz i nie powinieneś! Jesteś własnością starszej pani, która pierwsza cię kupiła, i właśnie do niej będziesz musiał wrócić. Nie można kupować kradzionych rzeczy, podobnie zaczarowanych — wiedziałbyś o tym, gdybyś znał Prawo, mój niemądry psiaku. Matka chłop ca Numer Dwa zmarnowała swoje sześć pensów i tyle. A zresztą, jakie znaczenie ma spotkanie we śnie? — zakończył Psamatos, mrugając porozumiewawczo.

— Zdawało mi się, że niektóre sny Człowieka z Księżyca się spełniają — powiedział ze smutkiem mały Łazik.

— Naprawdę? Cóż, to już problem Człowieka z Księżyca. Ja mam natychmiast przywrócić ci poprzedni rozmiar i odesłać, gdzie twoje miejsce. Artakserkses odszedł stąd — może tam, gdzie teraz mieszka, okaże się bardziej użyteczny — toteż nie musimy się już nim przejmować. Podejdź tu!

Złapał Łazika, machnął swą pulchną dłonią nad głową pieska i proszę — nic się nie stało! Powtórzył swój gest — wciąż nic! Żadnej zmiany!

Wtedy Psamatos wynurzył się z piasku i Łazik po raz pierwszy zobaczył, że czarodziej ma nogi jak królik.

Tupał nimi i kopał, wyrzucał w powietrze piasek i rozdeptywał muszelki, prychając jak rozwścieczony mops, na nic jednak — ciągle nic się nie działo.

— Przechytrzył mnie ten magik od wodorostów, na wrzody i choroby! — klął gniewnie. — Nabrał mnie, perski zbieracz śliwek — oby ktoś przerobił go na powidła! — wrzasnął, i krzyczał tak, póki się nie zmęczył. Wówczas usiadł.

— No cóż! — powiedział, uspokoiwszy się nieco. — Człowiek uczy się całe życie! Ale Artakserkses jest naprawdę dziwny. Kto by pomyślał, że przypomni sobie o tobie w całym tym rwetesie i przed udaniem się w podróż poślubną zmarnuje na ciebie swój najsilniejszy czar — tak jakby jego pierwsze zaklęcie nie wystarczyło dla głupiego małego szczeniaka? Pęknąć można ze złości. Teraz przynajmniej nie muszę się zastanawiać, co dalej — ciągnął Psamatos. — Istnieje tylko jedno wyjście. Musisz iść do niego i błagać o przebaczenie. Na mą duszę jednak! Nie zapomnę mu tego, póki morze nie stanie się dwakroć tak słone i o połowę bardziej suche. Idźcie na spacer, wy dwoje, i wróćcie za pół godziny, kiedy poprawi mi się humor!

Mewa i Łazik powędrowali brzegiem i dalej, na skały.

Ptak frunął powoli, a bardzo zasmucony Łazik biegł niespiesznie za nim. Zatrzymali się przed domem ojca chłopca, a Łazik przecisnął się nawet przez furtkę i usiadł na klombie pod oknem sypialni.

Wciąż jeszcze było bardzo wcześnie, lecz z nadzieją zaczął ujadać — ale chłopcy albo bardzo mocno spali, albo nie było ich w domu, bo nikt nie wyjrzał na zewnątrz. Tak przynajmniej sądził Łazik.

Zapomniał, że świat rządzi się innymi prawami niż ogród na ciemnej stronie księżyca i że ciągle ciąży na nim zaklęcie Artakserksesa, które zmniejszyło go, a także osłabiło jego głos.

Po jakimś czasie Mewa poprowadziła go, pogrążonego w żalu, z powrotem do zatoczki. Tam czekała na nich zupełnie nowa niespodzianka.

Psamatos rozmawiał z wielorybem!

Bardzo dużym wielorybem–Uinem, najstarszym z Prawdziwych Wielorybów. Małemu Łazikowi wydał się wielki jak góra, gdy leżał tak z ogromną głową spoczywającą w głębokiej sadzawce tuż przy brzegu.

— Przykro mi, ale w tak krótkim czasie nie zdołałem załatwić nic mniejszego — oznajmił Psamatos. — Niemniej jednak jest bardzo wygodny!

— Wchodź do środka! — polecił wieloryb.

— Do widzenia!

Wchodź do środka! — zawtórowała mu Mewa.

— No już, wchodź, pospiesz się! — dodał Psamatos.

— Nie gryź tylko niczego ani nie drap, bo stary Uin jeszcze zacznie kaszleć, a to by ci się nie spodobało.

Łazik bał się prawie tak samo jak wówczas, gdy Człowiek z Księżyca kazał mu wskoczyć do dziury w swej piwnicy.

Cofnął się i Mewa z Psamatosem musieli go popchnąć. Zrobili to bez zwłoki; szczęki wieloryba zatrzasnęły się z hukiem. Wewnątrz było bardzo ciemno i cuchnęło rybami. Łazik przysiadł, dygocząc ze strachu, i kiedy tak siedział (nie śmiąc nawet podrapać się w ucho), usłyszał — czy też zdawało mu się, że słyszy — chlupot i plaśnięcia wielkiego ogona; poczuł także — czy też zdawało mu się, że czuje — jak wieloryb nurkuje coraz głębiej i niżej, aż na dno Głębokiego Niebieskiego Morza.

Kiedy jednak wieloryb zatrzymał się i znów szeroko otworzył paszczę (z prawdziwą radością; wieloryby wolą pływać z rozchylonymi szczękami, łapiąc do paszczy niesione przez wodę jedzenie, ale Uin był bardzo uprzejmym zwierzęciem), Łazik, wyjrzawszy na zewnątrz, przekonał się, że morze rzeczywiście jest niezmiernie głębokie, ale bynajmniej nie niebieskie.

Dostrzegł jedynie jasnozielone światło, a kiedy wyszedł, odkrył, iż stoi na białej, krętej, piaszczystej ścieżce, biegnącej przez mroczny, fantastyczny las.

— Idź prosto. To już niedaleko — powiedział Uin.

Łazik poszedł prosto — przynajmniej tak prosto, jak na to pozwalała ścieżka — i wkrótce ujrzał przed sobą bramę wielkiego pałacu, zbudowanego, jak się zdawało, z różowo–białego kamienia, przez który przeświecało światło. Jego liczne okna jarzyły się zielonym i błękitnym blaskiem.

Wokół ścian rosły ogromne morskie drzewa, wyższe niż kopuły pałacu, które wznosiły się przed nim dumnie, lśniąc w ciemnej wodzie. Grube gumowe pnie drzew gięły się i kołysały niczym trawy, a w mrocznym gąszczu gałęzi tłoczyły się złote i srebrne rybki, czerwonoryby, białoryby i fosforyzujące ryby, podobne do ptaków. Ale nie śpiewały.

To syreny śpiewały w pałacu.

Och, cóż to była za pieśń!

A wszystkie morskie wróżki wtórowały im chórem. Z okien wylewała się muzyka — to setki mieszkańców morza grały na rogach, fletach i konchach. Morskie gobliny uśmiechały się do niego szyderczo z cienia pod drzewami, podczas gdy Łazik — który maszerował naprzód najszybciej, jak umiał — odkrył, że pod wodą stąpa mu się ciężko i niezdarnie.

Ale czemu nie utonął? Nie wiem, przypuszczam jednak, że załatwił to Psamatos Psamatydes (wie znacznie więcej o morzu, niż przypuszcza większość ludzi, choć jeśli tylko może temu zaradzić, nie zanurza w nim nawet palca u nogi), kiedy Łazik i Mewa spacerowali, a on, kipiąc gniewem, obmyślał nowy plan.

W każdym razie Łazikanty nie utonął, lecz zanim jeszcze znalazł się przy drzwiach, zaczął żałować, że nie jest gdziekolwiek indziej, nawet w mokrym wnętrzu wieloryba: z fioletowych krzaków i gąbczastych zagajników przy ścieżce wyglądały na niego tak dziwaczne postaci i twarze, że czuł się bardzo niepewnie.

W końcu stanął przed ogromną bramą i odrzwiami z macicy perłowej, nabijanej zębami rekinów, osadzonymi w złotym, obramowanym koralem łuku.

Wielki pierścień kołatki porastały białe pąkle, z każdej zwisały czerwone wstążki; rzecz jasna jednak. Łazik nie mógł jej dosięgnąć, a zresztą i tak nie zdołałby jej poruszyć. Tak więc zaszczekał, ku swemu zdumieniu całkiem donośnie.

Muzyka wewnątrz urwała się przy trzecim szczeknięciu i drzwi uchyliły się powoli. Jak sądzicie, kto je otworzył? Artakserkses we własnej osobie, ubrany w śliwkowy aksamit i zielone jedwabne spodnie! Nadal trzymał w ustach wielką fajkę, tyle że miast dymu wydmuchiwał z niej piękne tęczowe bąbelki, ale nie miał kapelusza.

— Witam — rzekł. — A zatem zjawiłeś się! Tak sądziłem, że wkrótce zmęczy cię towarzystwo starego P–samatosa (och, jak pogardliwie prychnął, wymawiając przesadnie owo P!). Wcale nie jest taki wszechmocny, jak uważa. Cóż, po co tu przyszedłeś? Właśnie urządzamy przyjęcie i przeszkodziłeś muzykantom.

— Proszę, panie Arterksaksesie, to znaczy Ertaksarksesie — zaczął zdenerwowany Łazik, usiłując być bardzo grzeczny.

— Och, nie przejmuj się moim imieniem! Nie przeszkadza mi, że je przekręcasz — odparł z irytacją czarodziej. — Wytłumacz się, i to szybko. Nie mam czasu na długie dywagacje.

— Odkąd poślubił bogatą córkę morskiego króla i został mianowany na stanowisko Pacyficzno–Atlantyckiego Maga (zaplecami nazywano go w skrócie PAM), ogromnie wbił się w dumę.

— Jeśli masz do mnie jakąś sprawę, lepiej wejdź i zaczekaj w przedsionku. Może po tań cach znajdę dla ciebie chwilę.

Zamknął drzwi za Łazikiem i odszedł.

Piesek odkrył, że znalazł się w wielkim, mrocznym pomieszczeniu pod słabo oświetloną kopułą. Wszędzie wokół widział ostro zakończone, łukowate drzwi, zasłonięte kotarami z wodorostów. Większość z nich była ciemna, lecz z jednych dochodziło światło i głośna muzyka — muzyka, która zdawała się trwać i trwać, nigdy się nie powtarzając i nie cichnąc ani na chwilę.

Łazikowi wkrótce znudziło się czekanie, toteż podszedł do jasnych drzwi i zajrzał przez zasłonę. Przed nim otwierała się rozległa sala balowa o siedmiu kopułach i dziesięciu tysiącach koralowych kolumn, oświetlona najczystszą magią i wypełniona ciepłą migoczącą wodą.

Tam właśnie złotowłose morskie panny i ciemnowłose syreny, śpiewając do wtóru, tańczyły skomplikowane tańce — nie na ogonach, lecz pływając w czystej wodzie w górę i w dół, a także w tył i w przód.

Nikt nie zauważył noska małego psa, wystające go spomiędzy wodorostów, toteż po chwili Łazik zakradł się do środka.

Podłogę wysypano srebrnym piaskiem i różowymi sercówkami, otwartymi i kołyszącymi się łagodnie w falującej wodzie, toteż bardzo ostrożnie stawiał łapy i trzymał się tuż przy ścianie.

Nagle usłyszał nad sobą czyjś głos: — Co za uroczy piesek! To z pewnością pies lądowy, nie morski. Jakim cudem tu się dostał? Takie maleństwo!

Łazik uniósł wzrok i ujrzał piękną syrenę o złotych włosach, spiętych dużym czarnym grzebieniem, siedzącą na półce tuż nad nim. Jej nieszczęsny ogon zwisał w dół, ręce wprawnie łatały jedną z zielonych skarpetek Artakserksesa. Była to, rzecz jasna, pani Artakserksesowa (zazwyczaj nazywana księżniczką Pam; cieszyła się powszechną sympatią, czego nie da się rzec o jej mężu). Artakserkses siedział obok niej i choć twierdził, że nie ma czasu na długie dywagacje, cierpliwie słuchał przemowy swojej żony — albo przynajmniej słuchał, dopóki nie pojawił się Łazik.

Widząc pieska, pani Artakserksesowa zakończyła dywagacje i łatanie skarpetki, spłynęła w dół, chwyciła go i zabrała na kanapę. W istocie był to parapet na pierwszym piętrze (w podmorskich domach nie ma schodów — ani parasolek — z tego samego powodu), drzwi zaś i okna niespecjalnie różnią się od siebie.

Wkrótce syrena usadowiła wygodnie swe piękne (i dość pulchne) ciało na kanapie, sadzając sobie Łazika na kolanach. Spod siedziska natychmiast rozległo się gniewne warczenie.

— Leżeć, Łazik!

Leżeć!

Dobry pies! — powiedziała pani Artakserksesowa.

Nie zwracała się jednak do naszego Łazika, lecz do białego morskiego psa, który mimo jej poleceń wychylił się właśnie spod kanapy, warcząc, skomląc, przebierając w wodzie małymi płetwiastymi łapami i wymachując długim płaskim ogonem. Z ostrego nosa wydmuchiwał fontannę bąbelków.

— Co za okropny zwierzak! — rzucił nowy pies. — Spójrzcie tylko na jego nędzny ogon, na jego stopy i dziwaczną sierść!

— Sam na siebie popatrz — odparł Łazik z kolan syreny — a nie zechcesz tego powtórzyć! Kto cię nazwał Łazikiem? — skrzyżowanie kaczki z kijanką, udające psa.

Jak widzicie, raczej się sobie spodobali, i to od pierwszego wejrzenia. Istotnie, wkrótce bardzo się zaprzyjaźnili — może nie aż tak, jak Łazik z księżycowym psem, choćby dlatego, iż jego pobyt pod morzem trwał krócej, głębiny zaś nie są tak przyjemnym miejscem dla piesków jak księżyc, pełno w nich bowiem mrocznych, strasznych miejsc, do których światło nigdy nie dociera i nie dotrze, gdyż nie zostaną odkryte do czasów, aż całe światło zgaśnie.

Żyją tam potworne istoty, starsze, niż można sobie wyobrazić, silniejsze niż zaklęcia, większe, niż ktokolwiek potrafi zmierzyć.

Artakserkses przekonał się już o tym. Stanowisko PAM–a to nie najłatwiejsza praca świata.

— A teraz płyńcie sobie i pobawcie się — poleciła jego żona, gdy kłótnia między psami ucichła i oba zwierzaki obwąchiwały się z ciekawością.

— Nie ganiajcie ognioryb, nie gryźcie morskich anemonów, nie dajcie się złapać małżom i wróćcie na kolację.

— Przepraszam, ale ja nie umiem pływać — powiedział Łazik.

— Ojej! To ci dopiero — westchnęła.

— PAM! — Jak dotąd tylko ona nazywała go tak prosto w oczy. — To przynajmniej mógłbyś załatwić.

— Oczywiście, moja droga — odparł czarodziej. Bardzo pragnął zrobić jej przyjemność, a poza tym z radością przyjął sposobność zademonstrowania, że rzeczywiście posiada magiczną moc i nie jest tylko bezużytecznym dygnitarzem (w języku morskim nazywa się ich mięczakami).

Wyjął z kieszeni kamizelki niewielką różdżkę — w istocie było to jego wieczne pióro, ale nie nadawało się już do pisania: morski lud używa dziwnego, lepkiego atramentu, którym nie da się napełnić pióra — i machnął nią nad Łazikiem.

Artakserkses, mimo opinii różnych ludzi, był bardzo dobrym magiem na swój sposób (w przeciwnym razie Łazik nigdy nie przeżyłby tych wszystkich przygód) - może nie najpotężniejszym, ale wciąż całkiem niezłym, i stale musiał ćwiczyć. W każdym razie po pierwszym machnięciu ręki ogon Łazika zaczął stawać się coraz bardziej rybi, na jego łapach wyrosły płetwy, a sierść z każdą chwilą coraz bardziej przypominała płaszcz przeciwdeszczowy.

Wkrótce przywykł do zmian, odkrył też, iż pływanie jest znacznie łatwiejsze niż fruwanie, niemal równie przyjemne i nie tak męczące — chyba że chciałby zanurkować.

* * *

Pierwszą rzeczą, jaką uczynił, opłynąwszy na próbę salę balową, było ugryzienie drugiego psa w ogon. Oczywiście, tylko dla żartu; lecz niezależnie od jego zamiarów o mało nie doszło do walki, bo morski pies nie miał zbyt łagodnego usposobienia.

Łazik uratował skórę, uciekając jak najszybciej; musiał poruszać się naprawdę zręcznie. Daję słowo! To był dopiero pościg — od okna do okna, ciemnymi korytarzami, wokół kolumn, naokoło kopuł, aż wreszcie sam morski pies także się zmęczył i jego złość wyparowała.

Wówczas usiedli razem na szczycie najwyższej kopuły, obok masztu flagowego. Spływał z niego sztandar morskiego króla: wstęga ze szkarłatno–zielonych wodorostów, gęsto wysadza na perłami.

* * *

— Jak się nazywasz? — spytał po chwili morski pies.

— Łazik? — powtórzył.

— To moje imię, nie od dam ci go.

Nosiłem je pierwszy.

— Skąd wiesz?

— Oczywiście, że wiem.

Widzę, że jesteś zaledwie szczeniakiem, a tu, na dole, przebywasz od jakichś pięciu minut. Ja zostałem zaczarowany całe wieki, setki lat temu. Przypuszczam, że jako pierwszy z psów zostałem nazwany Łazik.

Mój pierwszy pan też był Łazikiem, ale prawdziwym — przemierzał morza okrętem żeglującym po północnych wodach; długim statkiem o czerwonych żaglach i dziobie rzeźbionym na kształt głowy smoka. Ochrzcił go mianem "Czerwony Smok" i darzył prawdziwą miłością. Ja też go kochałem, choć byłem zaledwie szczenięciem, a on prawie mnie nie dostrzegał. Nie dorosłem jeszcze i nie mogłem uczestniczyć w polowaniach, on zaś nigdy nie zabierał psów na morze. Pewnego więc dnia popłynąłem z nim bez pytania o zgodę. Żegnał się właśnie z żoną, wiał wiatr, a mężczyźni spychali "Czerwonego Smoka" po rolkach do morza. Wokół szyi smoka bieliła się piana; i nagle poczułem, że jeśli także nie popłynę, już nigdy więcej go nie zobaczę. Jakimś cudem zakradłem się na pokład i ukryłem za beczkami z wodą; znaleźli mnie dopiero, gdy byliśmy już daleko w morzu. Wtedy właśnie, kiedy wyciągnęli mnie za ogon z kryjówki, nazwali mnie Łazikiem. Oto prawdziwy morski łazik — rzekł jeden z marynarzy.

— I dziwny czeka go los, bo już nigdy nie wróci do domu — dodał drugi, człowiek o niezwykłych oczach.

Rzeczywiście nigdy już nie wróciłem do domu i nie urosłem, choć bardzo się postarzałem i zmądrzałem, rzecz jasna. Podczas tej wyprawy doszło do bitwy morskiej. W deszczu strzał i szczęku mieczy i tarcz wybiegłem na pokład dziobowy, lecz załoga "Czarnego Łabędzia" wdarła się na nasz okręt i wypchnęła za burtę ludzi mojego pana.

On odszedł ostatni — stanął obok głowy smoka, a potem w pełnej zbroi zanurkował do morza, ja zaś skoczyłem za nim. Poszedł na dno szybciej niż ja i tam złapały go syreny, poprosiłem jednak, aby zaniosły go szybko na ląd, bo wiele osób płakałoby, gdyby nie wrócił. Uśmiechnęły się do mnie, uniosły go i zabrały.

Teraz niektóre twierdzą, iż odstawiły go na brzeg, a inne jedynie potrząsają głowami. Nie można polegać na syrenach; umieją tylko jedno, dochowywać własnych sekretów — w tym są lepsze niż ostrygi. Często myślę, że tak naprawdę pogrzebały go w białym piasku.

Daleko stąd, na dnie, nadal leży fragment "Czerwonego Smoka", którego zatopili ludzie z "Czarnego Łabędzia" — a przynajmniej leżał, kiedy ostatni raz tam przepływałem. Wokół niego — i na nim — wyrósł gęsty las wodorostów, wszędzie po za smoczą głową. Ją omijają nawet pąkle, a pod nią wznosi się kopiec białego piasku.

Opuściłem tamte okolice dawno temu i powoli zamieniłem się w morskiego psa. W owych czasach stare syreny parały się czarami, a jedna z nich była dla mnie bardzo dobra. To właśnie ona podarowała mnie morskiemu królowi, dziadkowi obecnego władcy, i odtąd mieszkam w pałacu. Taka jest moja historia. Wszystko to zdarzyło się setki lat temu i odtąd zwiedziłem szmat płytkich i głębokich wód, ale nigdy nie wróciłem do domu.

A teraz opowiedz mi o sobie. Nie pochodzisz przypadkiem z Morza Północnego? — w owych dniach nazywaliśmy je Morzem Angielskim — może z okolic Orkadów?

Nasz Łazik musiał przyznać, że dotąd słyszał tylko o zwykłym morzu, a i to niewiele.

— Byłem jednak na Księżycu — dodał i, jak tylko potrafił, opisał swemu nowemu przyjacielowi przeżyte tam przygody; uprościł je jednak nieco, by tamten mógł wszystko zrozumieć.

Morskiemu psu ogromnie spodobała się historia Łazika i częściowo nawet w nią uwierzył.

— Świetna gadka — rzekł. — Najlepsza, jaką słyszałem od bardzo dawna. Widziałem Księżyc — czasami wypływam na górę — ale nigdy nie wyobrażałem sobie, że może tak wyglądać.

Tamtejszy szczeniak ma dopiero tupet! Trzy Łaziki! Dwa to już za dużo, ale trzy! Niemożliwe! I wcale nie wierzę, aby był starszy ode mnie; zdziwiłbym się, gdyby przekroczył setkę.

Prawdopodobnie miał rację. Jak pamiętacie, księżycowy pies lubił przesadzać.

— W każdym razie — ciągnął dalej morski pies — on sam wybrał sobie to imię. Mnie je nadano.

— Podobnie jak mnie — wtrącił nasz piesek.

I to bez żadnych powodów, zanim jeszcze zacząłeś na nie zasługiwać. Podoba mi się pomysł Człowieka z Księżyca. Ja też będę cię nazywał Łazikantym i na twoim miejscu trzymałbym się tego. Nigdy nie wiadomo, dokąd jeszcze trafisz. Płyńmy na kolację!

* * *

Na kolację dostali ryby, lecz Łazikanty wkrótce do tego przywykł. Podobne pożywienie odpowiadało jego nowej postaci. Po posiłku przypomniał sobie, po co właściwie przybył aż na dno morza, i wyruszył na poszukiwanie Artakserksesa.

Zastał go wydmuchującego bąbelki i zamieniającego je w prawdziwe piłki, ku radości małych morskich dzieci.

— Proszę, panie Artakserksesie, czy zechciałby pan zamienić mnie… — zaczął Łazikanty.

— Och, idź sobie! — przerwał mu czarodziej. — Nie widzisz, że nie powinieneś zawracać mi głowy? Nie teraz, jestem zajęty.

— Artakserkses często powtarzał to ludziom, których uważał za mało ważnych. Doskonale wiedział, czego pragnie Łazik, ale jemu samemu bynajmniej się nie spieszyło. Łazikanty posłusznie odpłynął i poszedł do łóżka, czy raczej przycupnął niczym kura na grzędzie w kępie morskich traw, rosnących na wysokiej skale w ogrodzie. Tuż pod nim spoczywał stary wieloryb, a jeśli ktoś powie wam, że wieloryby nie schodzą na dno morza i nie drzemią tam godzinami, nie przejmujcie się.

Stary Uin był pod każdym względem wyjątkowy.

— I co? — spytał. — Jak ci poszło? Widzę, że nadal masz rozmiar zabawki. Co się dzieje z Artakserksesem? Nie potrafi już niczego zrobić czy też nie chce?

— Chyba potrafi — odparł Łazikanty. — Spójrz tylko na moją nową postać. Ale za każdym razem, gdy spróbuję wspomnieć o rozmiarach, powtarza, jak bardzo jest zajęty i że nie ma czasu na długie wyjaśnienia.

— Hmmm — mruknął wieloryb i machnięciem ogona powalił drzewo. Powstała fala omal nie zmyła Łazikantego z jego skały.

— Wątpię, by PAM zyskał sobie uznanie w tych stronach; nie powinienem się jednak martwić. Wcześniej czy później wszystko będzie dobrze. Tymczasem jutro masz wiele nowych rzeczy do obejrzenia. Śpij więc! Do widzenia!

— To rzekłszy, odpłynął w ciemność, a wieści, które przyniósł do zatoczki, okropnie rozzłościły starego Psamatosa.

* * *

Światła w pałacu zgasły. Przez głęboką, ciemną wodę nie przebijał się blask księżyca ni gwiazd. Zieleń ciemniała coraz bardziej, aż w końcu wszystko stało się czarne; ciemność rozjaśniały jedynie wielkie świecące ryby przepływające wolno wśród traw. Jednakże Łazikanty spał mocno tej nocy i następnej oraz przez kilkanaście kolejnych. Nazajutrz, a także następnego dnia szukał czarodzieja, nie mógł go jednak nigdzie znaleźć.

Pewnego ranka, gdy zaczynał już czuć się jak prawdziwy wilk morski i zastanawiał się, czy zosta nie tam wiecznie, morski pies rzekł:

— Daj sobie spokój, czy raczej daj spokój czarodziejowi. Nie szukaj go dzisiaj. Popłyńmy na porządną, długą wyprawę.

I wyruszyli, a wyprawa okazała się podróżą trwającą wiele dni. Pokonali ogromne odległości; pamiętajcie, że obaj byli zaczarowani i niewiele morskich istot zdołałoby dotrzymać im kroku. Gdy znudziły im się skały i góry na dnie oraz wyścigi wokół ich szczytów, popłynęli w górę, coraz wyżej i wyżej, przez miIową warstwę wody; a gdy dotarli na powierzchnię, nie ujrzeli żadnego lądu. Otaczające ich morze było gładkie, spokojne i szare.

Nagle zmarszczyło się i miejscami pociemniało, poruszone słabym zimnym wiatrem — wiatrem świtu. Słońce wyjrzało z radosnym okrzykiem spoza krawędzi morza, czerwone, jakby wychyliło przed chwilą kielich grzanego wina; zgrabnie skoczyło w powietrze i rozpoczęło codzienną wędrówkę, złocąc grzbiety fal i nadając cieniom między nimi ciemnozieloną barwę.

Na granicy morza i nieba żeglował statek, zmierzając wprost w słońce, tak że je go maszty odcinały się głęboką czernią na tle ognia.

— Dokąd on płynie? — spytał Łazikanty.

— Och, do Japonii czy Honolulu, albo może Manili, na Wyspę Wielkanocną albo Czwartkową, czy nawet do Władywostoku lub gdzie indziej — odrzekł morski pies. Jego znajomość geografii, mimo setek lat spędzonych na włóczędze, była dość mglista.

— Zdaje się, że jesteśmy na Oceanie Spokojnym, nie wiem jednak, w której części, oceniając na oko — dość ciepłej.

To całkiem spory kawał wody.

Chodź, poszukamy czegoś do jedzenia.

Gdy w kilka dni później wrócili do pałacu, Łazikanty natychmiast wyruszył na poszukiwania czarodzieja, uznawszy, że dostatecznie długo dał mu spokój.

— Proszę, panie Artakserksesie, czy mógłby pan… — zaczął jak zwykle.

— Nie! Nie mógłbym! — odparł Artakserkses jeszcze bardziej kategorycznie niż zwykle. Tym razem jednak rzeczywiście był zajęty. Poczta dostarczyła właśnie nową porcję Skarg.

Oczywiście, jak się domyślacie, w morzu mnóstwo rzeczy idzie nie tak i nawet najlepszy PAM nie zdołałby zapobiec wszystkim nieszczęściom, a zresztą do części z nich w ogóle nie powinien się wtrącać.

Wraki statków raz po raz spadają na dachy czyichś domów, na dnie zdarzają się wybuchy (o tak! w morzu także są wulkany i trzęsienia ziemi, równie okropne jak u nas) niszczące czyjeś stadka doborowych złotych rybek, klomby rzadkich anemonów, bezcenne perłopławy albo słynne ogrody skalno–koralowe; dzikie ryby toczą walki na gościńcach, roztrącając syrenie dzieci, roztargnione rekiny wpływają przez okno do jadalni i uciekają z obiadem, a mroczne, nienazwane potwory z czarnych otchłani dopuszczają się straszliwych czynów. Morski lud nauczył się żyć z tym wszystkim, nie znaczy to jednak, że się nie skarżył.

Mieszkańcy morza uwielbiali składać skargi–Oczywiście pisy wali listy do "Morskiego Tygodnika Ilustrowanego", "Ekspresu Głębinowego" i "Oceanowin", teraz jednak mieli PAM–a, więc pisali i do niego, obwiniając go o wszystko, nawet jeśli ugryzły ich w ogon ich własne, domowe homary.

Twierdzili, że jego magia jest za słaba (czasami istotnie była), że powinno się obniżyć mu pensję (prawdziwe, lecz bardzo nie grzeczne) i że nie zasłużył na laskę czarodziejską (również celna uwaga, powinni byli jednak pisać "różdżkę" — był zbyt leniwy, by nosić laskę). Wypisywali też wiele innych rzeczy, każdego ranka zasypując go listami, zwłaszcza w poniedziałki.

Poniedziałki zawsze były najgorsze (przeciętnie o kilkaset kopert); a że był właśnie poniedziałek, Artakserkses cisnął kamieniem w Łazikantego, który umknął zręcznie niczym krewetka z sieci.

Opuścił ogród i ucieszył się, gdy stwierdził, iż na dal jest psem.

Śmiem twierdzić, że gdyby nie usunął się dość szybko, czarodziej zamieniłby go w morskiego ślimaka albo odesłał poza Najdalszą Granicę (gdziekolwiek to jest) czy nawet do Otchłani, leżącej na dnie najgłębszego morza.

Łazikanty naprawdę się zirytował, toteż poskarżył się morskiemu Łazikowi.

— Lepiej daj mu spokój, przynajmniej dziś, w poniedziałek — poradził morski pies. — A na twoim miejscu na przyszłość w ogóle unikałbym poniedziałków. Chodź! Popływamy sobie!

Po tym zdarzeniu Łazikanty tak długo zostawił w spokoju czarodzieja, że prawie zapomnieli o sobie nawzajem — no, niezupełnie: psy nie zapominają, kiedy ktoś rzuci w nie kamieniem.

Ale pozornie zdawało się, że osiadł w morzu na dobre i został stałym mieszkańcem pałacu. Ciągle wałęsał się gdzieś z morskim psem; często towarzyszyły im też syrenie dzieci. W opinii Łazikantego nie były tak wesołymi kompanami, jak prawdziwe, dwunogie dzieci (ale też, rzecz jasna, Łazikanty nie pochodził z morza, więc nie był najlepszym sędzią w tej materii), lecz sprawiały, że czuł się szczęśliwy.

Dzięki nim mógłby nawet zostać tam na zawsze i zapomnieć w końcu o chłopczyku Numer Dwa, gdyby nie pewne późniejsze wydarzenia.

Kiedy już do nich dojdziemy, sami zdecydujecie, czy Psamatos miał z nimi coś wspólnego.

Trzeba przyznać, iż dzieci było naprawdę mnóstwo i Łazik mógł do woli dobierać sobie towarzyszy zabaw.

Stary morski król miał setki córek i tysiące wnucząt żyjących w jednym pałacu, a wszystkie przepadały za oboma Łazikami — podobnie jak pani Artakserksesowa.

Ogromna szkoda, że Łazikantemu nie przyszło do głowy, by opowiedzieć jej swoją historię — żona czarodzieja umiała radzić sobie z PAM–em nie zależnie od jego nastroju. W takim jednak wypadku Łazikanty wcześniej wróciłby do domu i nie przeżył by wielu ciekawych przygód.

To właśnie z panią Artakserksesową i grupką syrenich dzieci odwiedził Wielkie Białe Jaskinie, w których spoczywają wszystkie klejnoty, kiedykolwiek zgubione w morzu — i mnóstwo takich, które nigdy go nie opuściły (nie mówiąc nawet o całych stosach pereł).

Innym razem wybrali się z wizytą do małych morskich wróżek mieszkających w szklanych domkach na dnie oceanu. Morskie wróżki rzadko pływają — wolą wędrować, śpiewając, po piaszczystym dnie, jeździć w powozach z muszelek, zaprzężonych w maleńkie rybki, albo dosiadać niewielkich zielonych krabów o uzdach z najcieńszych nici (rzecz jasna, uprząż nie przeszkadza im w chodzeniu bokiem, bo kraby zawsze tak chodzą).

Często miewają kłopoty z morskimi goblinami, które są od nich większe, paskudne i niewychowane i cały czas walczą albo galopują wokół na konikach morskich. Te gobliny mogą długo przebywać poza wodą, a podczas sztormów bawią się w falach przy brzegu.

Wróżki zresztą tak że czasem wychodzą z wody, wolą jednak pogodne ciepłe noce i letnie wieczory na bezludnych plażach (dlatego właśnie ludzie rzadko je widują).

* * *

Pewnego dnia ponownie odwiedził ich Uin i tym razem zabrał na przejażdżkę oba psy; przypominało to jazdę na ruchomej górze. Ta wyprawa trwała wiele dni; w końcu dotarli do wschodniej krawędzi świata i zawrócili dosłownie w ostatnim momencie.

Wówczas wieloryb wypłynął na powierzchnię i wydmuchnął w powietrze fontannę wody — tak wysoką, że część z niej przelała się przez krawędź i zniknęła.

Innym razem zabrał ich na drugą stronę (czy też tak blisko, jak się odważył). Była to jeszcze dłuższa i ciekawsza wyprawa, najwspanialsza ze wszystkich podróży Łazikantego — zrozumiał to dopiero później, kiedy dorósł i stał się starszym, mądrzejszym psem.

Trzeba by było całej książki, by opisać wszystkie ich przygody na Niezbadanych Wodach i mijane po drodze nie znane geografom lądy.

W końcu przebyli Morza Cienia, dotarli do wielkiej Zatoki Krainy Czarów (jak ją nazywamy); poza Wyspami Zaczarowanymi, i ujrzeli hen, na najdalszym zachodzie Góry Królestwa Elfów; tamtejsze fale jaśniały magicznym światłem, Łazikantemu zaś wydało się, że przez moment dostrzegł miasto elfów na zielonym wzgórzu za Górami — odległy przebłysk bieli.

Jednakże właśnie wtedy Uin zanurkował tak nagle, iż piesek nie mógł się upewnić, czy to nie złudzenie.Jeśli miał rację, jest jednym z nielicznych stworzeń–czy to dwu-, czy czworonożnych — żyjących w naszym świecie, które mogą się pochwalić, iż widziały, choćby przez sekundę, tamtą krainę.

— Gdyby to się wydało, dostałbym za swoje! — rzekł Uin. — Nikt z Krain Zewnętrznych nie ma prawa odwiedzać tych okolic i jedynie nielicznym się to udało. Słowo daję!

* * *

Co wam mówiłem o psach? Nie zapominają, kiedy ktoś rzuci w nie kamieniem. No cóż, mimo wielu wycieczek krajoznawczych i zdumiewających podróży wspomnienie o tym, co go spotkało, cały czas drzemało gdzieś w umyśle Łazikantego i kiedy wrócił do domu, ożyło z nową siłą.

Jego pierwszą myślą było: Gdzie się podziewa stary czarodziej? Po co w ogóle zawracam sobie głowę grzecznością wobec niego? Jeśli tylko nadarzy się okazja, znów podrę mu spodnie!

W takim właśnie był nastroju, gdy po kolejnych bezowocnych próbach rozmowy w cztery oczy ujrzał Artakserksesa na jednym z królewskich gościńców.

Rzecz jasna, duma nie pozwoliła czarodziejowi na wyhodowanie sobie ogona i płetw albo przynajmniej wzięcie paru lekcji pływania. Tylko w jednym był podobny do ryby — równie dużo pił (nawet w morzu, więc musiał czuć naprawdę dotkliwe pragnie nie); często, miast zajmować się swymi obowiązkami, zamknięty w komnatach wyczarowywał beczki cydru. Kiedy chciał gdzieś szybko dotrzeć, jeździł.

Łazikanty ujrzał go właśnie w pojeździe ekspresowym — gigantycznej muszli w kształcie sercówki, zaprzężonej w siedem rekinów. Wszyscy skrzętnie uskakiwali mu z drogi, bo rekiny gryzą.

— Płyńmy za nim! — zaproponował morskiemu psu Łazikanty, i tak też zrobili; niegrzeczne psiaki za każdym razem, gdy powóz przejeżdżał pod urwiskiem, rzucały w niego kamykami.

Jak już wspominałem, umiały się poruszać zdumiewająco szybko, toteż śmigały naprzód, ukrywały się w kępach wodorostów i spychały w dół wszystko, co nawinęło im się .pod łapę.

Ogromnie drażniło to czarodzieja, lecz psy bardzo uważały, by ich nie dostrzegł. Artakserkses jeszcze przed opuszczeniem pałacu był w paskudnym humorze, teraz zaś wpadł w autentyczną wściekłość, zmieszaną wszakże z lękiem.

Wyruszył bowiem w drogę, aby zbadać, jakie szkody wyrządził niezwykły wir, który pojawił się zupełnie znikąd — i to w części morza stanowczo nie należącej do jego ulubionych; mag przypuszczał (i miał rację), iż kryją się tam istoty, które lepiej zostawić w spokoju.

Śmiem twierdzić, że możecie sami domyślić się, o co chodzi; Artakserkses zgadł od razu. Wiekowy Wąż Morski zaczynał się budzić, albo przy najmniej przymierzał się do tego.

Od lat leżał bez ruchu, pogrążony w głębokim śnie, ale teraz zaczął się odwracać. Wyprostowany miałby dobrych sto mil długości (niektórzy upiera ją się, iż sięgałby od Krańca do Krańca, to jednak przesada), a kiedy się zwinął, oprócz Otchłani istniała tylko jedna jaskinia, jedna jedyna w całym oceanie, która mogła go pomieścić — i na nieszczęście leżała ona niecałe sto mil od pałacu morskiego króla. Gdy we śnie rozprostowywał jeden czy dwa sploty, woda wzbierała i falowała gwałtownie, niszcząc domy okolicznych mieszkańców i zakłócając im odpoczynek.

Wysłanie PAM–a jednak, by sprawdził, co się dzieje, było wielkim błędem, bo — jak wiadomo — Wąż Morski jest zbyt ogromny, silny, stary i głupi, by ktokolwiek mógł go kontrolować (przedwieczny, prehistoryczny, głębinowy, baśniowy, mityczny i nie mądry to inne używane wobec niego określenia), i Artakserkses doskonale o tym wiedział.

Nawet Człowiek z Księżyca, pracując bez przerwy przez pięćdziesiąt lat, nie zdołałby stworzyć zaklęcia dość wielkiego, długiego czy potężnego, by pokonać Węża. Tylko raz podjął taką próbę (na wyraźną prośbę innych) i w rezultacie co najmniej je den kontynent zatonął w falach.

Biedny stary Artakserkses podjechał prosto do wylotu jaskini Węża Morskiego. Lecz gdy tylko wysiadł z powozu, natychmiast zauważył koniuszek ogona Węża, wystający na zewnątrz — większy niż rząd ogromnych beczek na wodę, zielony i oślizły.

To w zupełności wystarczyło czarodziejowi. Zapragnął natychmiast wrócić do domu, zanim Gad znów się obróci — jak czynią to wszystkie gady w najmniej stosownych momentach.

To mały Łazikanty wszystko zepsuł!

Nigdy nie słyszał o Wężu Morskim i jego sile; chciał jedynie spłatać psikusa złośliwemu czarodziejowi.

Kiedy zatem nadarzyła się okazja — Artakserkses stał jak wryty, wpatrując się w widoczny kawałek Węża, a jego zaprząg nie zwracał na nic uwagi — podkradł się bliżej i dla żartu ugryzł jednego z rekinów w ogon.

Dla żartu!

Niezły żart!

Rekin skoczył naprzód, a wraz z nim powóz — i Artakserkses, który właśnie się odwracał, aby do niego wsiąść, runął na plecy.

Wówczas rekin zacisnął zęby na jedynej rzeczy, jakiej mógł dosięgnąć — czyli ogonie pobratymca!

Ten z kolei capnął następnego i tak dalej, aż w końcu ostatni z siódemki, nie widząc nic innego — a to idiota! — z całych sił ugryzł ogon Węża Morskiego!

Wąż Morski obrócił się gwałtownie, bez żadnego ostrzeżenia! W sekundę później psy poczuły, jak oszalała woda porywa je i ciska nimi wokoło; co chwila wpadały na ogłupiałe ryby i rozkołysane morskie drzewa, kompletnie zagubione i śmiertelnie przerażone w gęstej chmurze wyrwanych z korzeniami wodorostów, piasku, muszelek, małży, ślimaków i najróżniejszych innych rzeczy.

A sytuacja pogarszała się coraz bardziej, bo Wąż wciąż się obracał.

Stary Artakserkses, trzymający kurczowo lejce rekinów, także latał nad dnem, porwany przez wiry, okrutnie im wymyślając. To znaczy rekinom.

Na szczęście dla naszej historii, nigdy nie dowiedział się, co zrobił Łazikanty.

Nie wiem, jak psy dotarły do domu, w każdym razie zabrało im to dużo, dużo czasu. Najpierw jedna z ogromnych fal, wywołanych przez poruszenia Węża, wyrzuciła je na brzeg, potem po drugiej stronie morza złapali je rybacy i o mało nie umieścili w akwarium (coś koszmarnego!); wreszcie, uniknąwszy dosłownie o płetwę niebezpieczeństwa, musiały wracać o własnych siłach, walcząc bez ustanku z potężnymi prądami, wzbudzonymi przez ciągłe drgania ziemi.

* * *

A kiedy w końcu dotarły do domu, zastały tam ogromne poruszenie. Morski lud zgromadził się wokół pałacu, skandując:

— Sprowadzić PAM–a! (Tak! Teraz nazywali go już tak publicznie; koniec z długimi, godnymi imiona mi! ) SPROWADZIĆ PAMA! SPROWADZIĆ PAMA!

PAM tymczasem ukrywał się w piwnicy.

W końcu znalazła go tam pani Artakserksesowa i zmusiła, by wyszedł, a kiedy wyjrzał przez okno na strychu, tłum zakrzyknął:

— Skończ z tymi bzdurami!

SKOŃCZ z TYMI BZDURAMI!

SKOŃCZ Z TYMI BZDURAMI!

Czynili taki harmider, że na całym świecie ludzie w nadmorskich miejscowościach odnieśli wrażenie, iż fale szumią głośniej niż zwykle.

Istotnie!

A cały ten czas Wąż Morski obracał się i obracał, próbując z roztargnieniem złapać zębami czubek własnego ogona.

Należy jednak dziękować niebiosom, że nie rozbudził się do końca — w przeciwnym razie bowiem mógłby wynurzyć się z wody, gniewnie potrząsnąć ogonem i zatopić kolejny kontynent. (Oczywiście ocena, czy byłoby to prawdziwym nieszczęściem, czy też nie, w znacznej mierze zależy od tego, który kontynent spotkałby ten los i na którym wy mieszkacie.)

Lecz morski lud nie mieszkał na kontynencie, ale w oceanie, w samym sercu burzy — a była ona na prawdę potężna.

Wszyscy powtarzali zatem, że morski król powinien kazać PAM–owi przygotować jakieś zaklęcie, remedium bądź urok, który uspokoi Węża: nie mogli nawet unieść rąk do twarzy, aby coś zjeść albo wydmuchnąć nos, tak bardzo trzęsły się wody; bezustannie wpadali na siebie, a ryby cierpiały na chorobę morską wywołaną ciągłym falowaniem; wokół unosiły się chmury piasku, który sprawiał, że wszyscy kaszleli jak najęci i w ogóle nie mogli tańczyć.

Artakserkses narzekał, ale musiał coś zrobić.

Poszedł więc do swej pracowni i zamknął się w niej na dwa tygodnie. W tym czasie zdarzyły się trzy trzęsienia ziemi, dwa podwodne huragany i kilkanaście demonstracji morskiego ludu.

Wreszcie wyłonił się z kryjówki i w pewnej odległości od jaskini wy puścił niezwykle potężne zaklęcie (któremu towarzyszył kojący śpiew).

Wszyscy uciekli do domów i pochowali się w piwnicach, czekając, co się stanie — to jest wszyscy, z wyjątkiem pani Artakserksesowej i jej nieszczęsnego męża.

Czarodziej miał obowiązek zostać i z dala (choć nie był to bynajmniej bezpieczny dystans) obserwować działanie zaklęcia, a pani Artakserksesowa musiała pilnować czarodzieja.

Zaklęcie zdołało jedynie wywołać u Węża koszmarny sen: śniło mu się, że jest cały pokryty pąklami (bardzo irytujące uczucie i nie odbiegające zbytnio od prawdy) oraz że powoli smaży się w wulkanie (okropnie bolesne i niestety zupełnie nieprawdziwe).

I to go obudziło!

Możliwe, iż magia Artakserksesa okazała się silniejsza, niż sądził. W każdym razie Wąż Morski nie wynurzył się z wody — na szczęście dla naszej historii. Przysunął głowę do ogona, ziewnął, rozdziawiając wielką jak wylot jaskini paszczę, po czym prychnął tak głośno, że usłyszeli go mieszkańcy wszystkich morskich królestw, którzy przycupnęli ze strachu w piwnicach.

I wtedy Wąż Morski powiedział:

— Skończcie z tymi BZDURAMI!

— po czym dodał:

— Jeśli ten dureń czarodziej natychmiast nie odejdzie i jeśli choć raz jeszcze kiedykolwiek zamiesza ręką w oceanie, WYNURZĘ SIĘ.

Najpierw zjem je go, a potem roztrzaskam wszystko na mokrzusieńkie kawałki.

To tyle.

Dobranoc.

Pani Artakserksesowa zaniosła do domu zemdlonego PAM–a.

Kiedy odzyskał przytomność — a stało się to bardzo szybko; mieszkańcy pałacu już tego dopilnowali — zdjął zaklęcie z Węża i spakował swą torbę, a tymczasem ludzie krzyczeli:

— Odprawić PAM–a!

Najwyższy czas!

To tyle.

Do widzenia!

— Nie chcemy cię stracić — oznajmił morski król — ale uważamy, że powinieneś odejść.

Artakserkses czuł się bardzo malutki i nieważny (i dobrze mu to zrobiło). Nawet morski pies naśmiewał się z niego.

O dziwo jednak, Łazikanty nie podzielał tej radości. Ostatecznie miał własne powody, by wierzyć, że magia Artakserksesa rzeczywiście działa. A poza tym to przecież on ugryzł rekina w ogon, prawda? I dał początek całej historii, łapiąc maga za spod nie. Zresztą on też pochodził z Suchego Lądu i uważał, że morski lud zbyt obcesowo potraktował biednego lądowego czarodzieja.

W każdym razie podszedł do starego mężczyzny i rzekł:

— Przepraszam, panie Artakserksesie…

— Tak? — spytał uprzejmie czarodziej (bardzo się ucieszył, że ktoś nie nazywa go PAM, a już słowa "pan" nie słyszał od paru tygodni).

— Tak? O co chodzi, psiaku?

— Bardzo pana przepraszam, naprawdę. Strasznie mi przykro. Nie chciałem zniszczyć pańskiej reputacji.

— Łazikanty miał na myśli Węża Morskiego i ogon rekina, jednak (na całe szczęście! ) Artak serkses uznał, że chodzi mu o jego spodnie.

— Daj spokój! — powiedział. — Nie będziemy rozwodzić się nad przeszłością. Co było, to było. Sądzę, że powinniśmy razem wrócić do domu.

— Ale, panie Artakserksesie — wtrącił Łazikanty - .proszę, czy zechciałby pan przywrócić mi poprzednią wielkość i postać?

— Oczywiście! — odparł czarodziej, rad, że ktoś jeszcze wierzy w jego możliwości.

— Oczywiście! Ale póki jesteś tu, w morzu, bezpieczniej będzie, jeżeli zachowasz obecny kształt.

Najpierw odejdźmy stąd! A poza tym jestem w tej chwili naprawdę okrutnie zajęty.

I rzeczywiście był.

Poszedł do swej pracowni, ze brał wszystkie akcesoria, insygnia, memoranda, chemikalia, regalia, antidota, księgi czarów, arkana, aparaty oraz worki i flaszeczki pełne najróżniejszych zaklęć.

Wszystko, co mógł, spalił w wodoszczelnym piecu, a resztę wyrzucił do ogrodu na tyłach pałacu. Wkrótce potem zaczęły się tam dziać zaiste niezwykłe rzeczy: kwiaty poszalały, warzywa urosły do potwornych rozmiarów, a ryby, które je zjadły, zamieniały się w robaki morskie, koniki morskie, krowy morskie, lwy morskie, tygrysy morskie, diabły morskie, morświny, diugonie, cefalopody, manaty i kalamity albo po prostu dostawały rozstroju żołądka; wokół roiło się od wizji, iluzji, fantomów, zjaw i halucynacji tak licznych, że mieszkańcy pałacu nie potrafili ich przegnać i musieli się wyprowadzić.

W istocie, kiedy już stracili czarodzieja, zaczęli szanować jego pamięć.

To jednak miało dopiero nastąpić. Na razie domagali się, by odszedł jak najszybciej.

Przygotowawszy się do wyjazdu, Artakserkses pożegnał morskiego króla — trzeba przyznać, dość chłodno. Nawet dzieci nie żałowały jego odejścia; zbyt często był zajęty, a bąbelki (o których wspominałem wcześniej) zdarzały się stanowczo zbyt rzadko.

Część jego niezliczonych szwagierek starała się zachować uprzejmość, zwłaszcza jeśli w pobliżu dostrzegły panią Artakserksesową, tak naprawdę jednak wszyscy nie mogli się już doczekać chwili, gdy mag opuści pałac, aby móc wysłać wiadomość Wężowi Morskiemu:

"Godny pożałowania czarodziej wyjechał i już nie wróci.

Wasza Wyniosłość.

Błagamy, idź spać!"

Oczywiście pani Artakserksesową także odeszła. Morski król miał tak wiele córek, że bez większego żalu mógł sobie pozwolić na utratę jednej z nich, zwłaszcza dziesiątej, najstarszej. Podarował jej worek klejnotów, odprowadził na próg, złożył na policzku mokry pocałunek i wrócił na swój tron.

Wszystkim innym było jednak bardzo przykro, a zwłaszcza całej gromadzie syrenich siostrzeńców i siostrzenic pani Artakserksesowej, którzy z wielkim smutkiem przyjęli też wiadomość o odejściu Łazikantego.

Najsmutniejszy jednak był morski pies.

— Daj mi znać, kiedy tylko przyjedziesz nad morze — poprosił — a przypłynę spotkać się z tobą.

— Nie zapomnę — przyrzekł Łazikanty. I tak się rozstali.

Najstarszy z wielorybów już czekał. Łazikanty usiadł na kolanach pani Artakserksesowej i kiedy cała trójka usadowiła się wygodnie na grzbiecie olbrzyma, ruszyli w drogę.

A wszyscy ludzie mówili głośno: "Do widzenia!" — a cicho (ale nie tak cicho, żeby nie było słychać) do dawali: "Najwyższy czas, stary śmieciu!" — i tak za kończyła się kariera Artakserksesa na stanowisku Pacyficzno–Atlantyckiego Maga.

Nie mam pojęcia, kto odtąd odprawiał u nich czary.

Przypuszczam, że stary Psamatos i Człowiek z Księżyca podzielili się obowiązkami; z pewnością sobie poradzą.

Rozdział 5

Wieloryb przybił do bezludnego brzegu daleko od zatoczki Psamatosa — Artakserkses wyraźnie sobie tego zażyczył.

Pani Artakserksesowa zaczekała tam wraz z Uinem, podczas gdy czarodziej (z Łazikantym w kieszeni) pomaszerował kilka mil do pobliskiego nadmorskiego miasta, aby wymienić wspaniały aksamitny garnitur (który wywołał powszechną sensację) na stary strój, zielony kapelusz i porcję tytoniu. Kupił też fotel na kółkach dla pani Artakserksesowej (pamiętajcie, że miała ogon!).

* * *

— Proszę, panie Artakserksesie — zagadnął znów Łazikanty, kiedy tego samego popołudnia usiedli na plaży.

Czarodziej palił fajkę, oparty plecami o bok wieloryba. Wyglądał na znacznie szczęśliwszego niż przedtem i z całą pewnością nie był zajęty.

— Czy mógłbym odzyskać prawdziwą postać? I dawny rozmiar, jeśli nie ma pan nic przeciw temu?

— Już dobrze, dobrze — odparł Artakserkses. — Myślałem, że zanim zacznę pracować, zdrzemnę się ociupinę, ale nie szkodzi. Załatwmy to bez dalszej zwłoki! Gdzie moja… — I nagle urwał, bo przypomniał sobie, że przed opuszczeniem dna Głębokiego Niebieskiego Morza spalił i wyrzucił wszystkie swe zaklęcia.

Zrobiło mu się strasznie głupio.

Wstał, obmacując kieszenie spodni, kamizelki i płaszcza; wywracał je na lewą stronę, ale nie znalazł nawet odrobiny magii.(Oczywiście, że nie, niemądry staruszek; tak się zdenerwował, iż zupełnie zapomniał, że zaledwie parę godzin wcześniej kupił swój garnitur w lombardzie.

W istocie należał on wcześniej — a przynajmniej został przez niego sprzedany — do starszego lokaja, który przed pozbyciem się ubrania dokładnie przetrząsnął kieszenie.) W końcu czarodziej usiadł i z nieszczęśliwą miną otarł czoło fioletową chustką.

— Naprawdę bardzo mi przykro — powiedział.

— Nie chciałem zostawić cię na zawsze w takim stanie, teraz jednak nie da się temu zaradzić. Niech to będzie dla ciebie nauczka, że nie należy szarpać spod ni miłych, uprzejmych czarodziejów.

— Co za bzdury! — wykrzyknęła pani Artakserksesowa. — Miły, uprzejmy czarodziej, akurat! Jeśli w tej chwili nie zamienisz tego pieska z powrotem, nikt cię nie nazwie ani miłym, ani uprzejmym, ani czarodziejem! A co więcej, ja sama wrócę na dno Głębokiego Niebieskiego Morza i nigdy się więcej nie zobaczymy.

Biedny stary Artakserkses sprawiał wrażenie niemal tak zmartwionego, jak podczas największych kłopotów z Wężem Morskim.

— Moja droga! Okropnie mi przykro, ale rzuciłem na tego psa moje najsilniejsze zaklęcie, chroniące przed zdjęciem czaru. Zrobiłem to zaraz po tym, jak Psamatos (niech go licho!) zaczął się wtrącać — żeby mu pokazać, że nie jest wszechmocny i że nie pozwolę, by jakiś piaskowy czarodziej mieszał się do mojej zabawy — i kiedy sprzątałem tam, na dnie, zapomniałem zachować antidotum! Przechowywałem je w małym czarnym woreczku na drzwiach pracowni.

— Ojejku, jejku!

Z pewnością zgodzisz się, że była to tylko zwykła zabawa — dodał, zwracając się do Łazikantego. Z tego zdenerwowania jego stary nos wydłużył się i poczerwieniał.

Stary mag dalej powtarzał: "Ojejku, jejku!", potrząsając głową i brodą, i nie zauważył nawet, iż Łazikanty zupełnie się nim nie przejmuje, a wieloryb mruga porozumiewawczo.

Pani Artakserksesowa tymczasem wsiała i podeszła do miejsca, gdzie leżał jej bagaż, następnie zaś wyprostowała się, roześmiana, trzymając w dłoni stary, czarny woreczek.

— Przestań już wymachiwać brodą i bierz się do roboty! — poleciła.

Lecz kiedy Artakserkses ujrzał woreczek, przez chwilę był zbyt zdumiony, by cokolwiek zrobić — patrzył tylko na niego z otwartymi ustami.

— No dalej! — popędzała go żona. — To twój worek, prawda?

Zabrałam go razem z kilkoma należącymi do mnie drobiazgami z paskudnej kupy śmieci w ogrodzie.

— Otworzyła woreczek, żeby obejrzeć za wartość, i ze środka natychmiast wyskoczyła czarodziejska różdżka–wieczne pióro, a za nią wypłynęła chmura osobliwego dymu, który układał się w dziwne kształty i obce twarze.

Wówczas Artakserkses ocknął się z zadumy.

— Daj mi to! Marnujesz go! — krzyknął, po czym, nim zdążylibyście zawołać "nóż!", złapał Łazikantego za skórę na karku i wrzucił go, szczekającego i wierzgającego, do woreczka. Następnie obrócił nim trzy razy, wymachując trzymanym w drugiej ręce piórem, i…

— Dziękuję! To wszystko! — rzekł, otwierając worek.

Rozległ się huk i — patrzcie tylko! — woreczek zniknął!

Obok nich stał Łazik, taki sam jak kiedyś, zanim owego ranka spotkał w ogrodzie czarodzieja. No, może nie dokładnie taki sam — był nieco większy, bo przecież minęło kilka miesięcy.

Nie da się opisać, jaki był szczęśliwy, jak małe i dziwne wydawało mu się wszystko dookoła, nawet najstarszy z wielorybów, ani też jaki czuł się silny i groźny.

Przez sekundę popatrzył tęsknie na spodnie maga, nie chciał jednak, by wszystko zaczęło się od początku, toteż kiedy już z radości przebiegł w kółko milę i niemal stracił głos od szczekania, wrócił i powiedział:

— Dziękuję! — a nawet dodał: — Miło mi było pana poznać! — co było już bardzo uprzejme.

— Ależ proszę! — odparł Artakserkses. — To ostatnie moje czary. Przechodzę na emeryturę. A ty lepiej wracaj do domu.

Zużyłem już całą swą magię, więc nie mogę cię tam odesłać — musisz iść sam. Ale to nie zaszkodzi silnemu, młodemu psu.

* * *

Zatem Łazik pożegnał się ze wszystkimi.

Wieloryb mrugnął do niego, pani Artakserksesowa poczęstowała go ciastem — i tak się rozstali.

Dopiero długo potem, podczas wakacji w pewnym kąpielisku, dowiedział się, co się z nimi stało, bo tam mieszkali. Oczywiście nie wieloryb, lecz emerytowany czarodziej z żoną. Osiedli na stałe w nadmorskim miasteczku i Artakserkses, przyjąwszy nazwisko pan A. Pam, otworzył przy plaży sklep z cygarami i czekoladą — bardzo jednak uważał, by nie tknąć wody (nawet słodkiej; zresztą nieszczególnie utrudniło mu to życie). Kiepska kariera dla byłego czarodzieja, ale przynajmniej próbował sprzątać okropny bałagan, zostawiany na plaży przez jego klientów, i sporo zarabiał na "Lizakach Pama", bardzo różowych i lepkich.

Możliwe, że kryła się w nich odrobina magii, dzieci bowiem lubiły je tak bardzo, iż jadły je nawet wtedy, kiedy upadły im na piasek.

Lecz pani Artakserksesowa, czy raczej pani Paniowa, zarabiała znacznie więcej. Wypożyczała namioty i kabiny kąpielowe, udzielała lekcji pływania, jeździła w fotelu na kółkach, ciągniętym przez siwe kucyki; popołudniami nosiła klejnoty morskiego króla i stała się tak sławna, że nikt nie napomknął nawet słówkiem o jej ogonie.

* * *

Tymczasem jednak Łazik przemierzał wiejskie drogi i gościńce, podążając za swym nosem, który musiał przecież w końcu doprowadzić go do domu — jak zwykle psie nosy.

A zatem sny Człowieka z Księżyca nie zawsze się sprawdzają — uprzedzał mnie o tym zresztą, pomyślał Łazik, biegnąc naprzód. Ten najwyraźniej do nich należy. Nie znam nawet nazwy miasta, w którym mieszkają chłopcy.

Wielka szkoda!

Suchy ląd, jak się przekonał, często bywał równie niebezpiecznym miejscem dla pieska, jak księżyc czy ocean, choć znacznie mniej ciekawym. Obok, raz po raz, przejeżdżały z rykiem samochody, pełne — tak przynajmniej uważał Łazik — wciąż tych samych ludzi, pędzące w pośpiechu (a także w kłębach kurzu i chmurach smrodu) gdzieś w dal.

— Nie sądzę, aby choć połowa z nich wiedziała, dokąd zmierza i po co. Nie zorientują się nawet, kiedy dotrą na miejsce — gderał Łazik, krztusząc się i kaszląc. Wkrótce jego łapy zmęczyły się marszem po twardych, czarnych, ponurych drogach.

Skręcił więc na pola i przeżył wiele zabawnych przygód z ptakami i królikami, a także parę całkiem przyjemnych walk z innymi psami i kilkanaście pośpiesznych ucieczek przed większym przeciwnikiem.

W chwili rozpoczęcia całej historii (nie potrafił określić, ile czasu minęło), dotarł do swej własnej furtki — i ujrzał na trawniku chłopca bawiącego się żółtą piłką!

Sen się spełnił, choć wcale tego nie oczekiwał!

— Łazikanty! — krzyknął donośnie chłopczyk Numer Dwa.

Łazik, nie mogąc wydobyć z siebie nawet najsłabszego szczeknięcia, usiadł i zaczął służyć, a chłopczyk ucałował go w łeb i pobiegł w podskokach do domu, wołając: — Mój piesek, który służy! Wrócił i jest duży, i prawdziwy!

* * *

Natychmiast też opowiedział o wszystkim babci.

Skąd Łazik miał wiedzieć, że od początku należał do babci chłopca? Kiedy został zaczarowany, mieszkał u niej zaledwie miesiąc czy dwa. Zastanawiam się jednak, jak wiele wiedzieli o wszystkim Psamatos i Artakserkses?

Babcia (bardzo zaskoczona powrotem swego psa, całego i zdrowego, gdyż obawiała się, że wpadł pod samochód albo ciężarówkę) nie mogła zrozumieć, o czym mówi wnuczek, choć on opowiedział jej wszystko ze szczegółami i kilkakrotnie powtórzył całą historię.

W końcu z pewnym trudem (jak każda babcia, była odrobinę głucha) pojęła, iż pies ma się odtąd nazywać nie Łazik, lecz Łazikanty, bo tak kazał Człowiek z Księżyca ("Dziwne pomysły ma to dziecko l"), i że wcale nie należy do niej, ale do chłopczyka Numer Dwa, gdyż jego mamusia przyniosła go do domu z krewetkami ("Doskonale, mój drogi, skoro tak ci na tym zależy, ale do tej pory zdawało mi się, że kupiłam go od syna brata ogrodnika").

Oczywiście nie powtórzyłem wam całej dyskusji: była długa i skomplikowana, jak to często bywa, gdy obie strony mają rację.

Wystarczy, żebyście wiedzie li, iż odtąd rzeczywiście nazywano go Łazikanty, naprawdę należał do chłopca i kiedy jego wizyta u babci dobiegła końca, wrócił wraz z nim do domu, gdzie kiedyś siedział na komodzie. Rzecz jasna, nigdy już tego nie robił.

Czasami mieszkał na wsi, ale najczęściej w białym domku na skale nad morzem. Z czasem dobrze poznał starego Psamatosa — nie aż tak dobrze, by móc opuszczać jego P, ale dość blisko, aby kiedy już dorósł i stał się dużym, pełnym godności psem, wykopywać go z piasku, budzić ze snu i prowadzić częste, długie rozmowy.

W istocie Łazikanty stał się bardzo mądry i zyskał sobie w okolicy doskonałą reputację. Przeżył też mnóstwo innych przygód (często razem z chłopcem). Lecz te, o których wam opowiedziałem, pozostają z pewnością najciekawsze i najniezwyklejsze.

Tylko Psotka twierdzi, że nie wierzy w ani jedno słowo. Zazdrosna kocica!

Objaśnienia

…doniesienia gazet, "Times" z 7 września 1925 donosił, iż: "w zatoce Whitley wszystkie nadmorskie stoiska i przystanie zostały zniszczone, a plażę nasypały drewniane i żelazne szczątki… W Hornsea fale osiągały wysokość 13 metrów, wyrywając ławki z zakątków nowej prome nady i zalewając rozległe połacie pól.

W kąpielisku South Beach w Scarborough woda zerwała kamienie, wieńczące mury…" i tak dalej.Prognoza na ten dzień zapowiadała przelotne deszcze.

…pięć ilustracji, które autor dołączył do historii. Oryginały znajdują się w Bodleian Library na Uniwersytecie Oksfordzkim; Rysunki Tolkiena 88, fol.25 ("Krajobraz księżycowy"); 89, fol. l (bez ty tytułu, Łazik przybywający na Księżyc), 89, fol. 2 ("Dom, w którym Łazik rozpoczął swoje przygody jako zabawka",), 89, fol. 3 ("Biały Smok ściga Łazikantego i księżycowego psa") i 89, fol. 4 ("Ogrody pałacu morskiego króla").

…listu, który Tolkien napisał… jako Święty Mikołaj. Większość z nich została opublikowana w 1976 roku jako Listy od Świętego Mikołaja, pod red. Baillie Tolkien.

…niemal na pewno ten właśnie tekst… z pochodzącej z 7 stycznia 1937 roku recenzji, W recenzji tej Rayner Unwin cytuje imię "Psamatos" i cenę "6d" (sześć pensów), elementy, które pojawiły się dopiero w drugim (nie dokończonym) i trzecim (pełnym) maszynopisie Łazikantego.

Warto też wspomnieć o historyjkach…Por.też J.R.R. Tolkien — wizjoner i marzyciel Humphreya Carpentera (1977).

…zbierają kości i butelki, Wędrowni zbieracze kości i butelek, a także innych materiałów, np.szmat, utrzymujący się z ich sprzedaży.

…niebieskie piórko, zatknięte z tyłu za wstążką kapelusza. Tom Bombadil, bohater jednej z wczesnych książek Tolkiena i jedna z postaci występujących we Władcy Pierścieni (1954–55), także nosi kapelusz z niebieskim piórkiem.

…dopiero po północy mógł chodzić, Motyw ożywania zabawek w nocy pojawia się w wielu historiach, np. Dzielnym cynowym żołnierzu Hansa Christiana Andersena (1838).

Napisz na metce sześć pensów, W pierwszym maszynopisie na metce napisano "cztery pensy".W drugiej wersji cena została podniesiona do sześciu pensów — być może stanowiło to odbicie wzrostu cen, który nastąpił w latach dzielących obie wersje.

…aż do podwieczorku, Około czwartej po południu, kiedy podaje się lekki posiłek złożony z herbaty, chleba, ciastek itp.

Miała trzech synów, Matką jest, rzecz jasna, Edith (żona J.R.R.) Tolkien, a trzej synowie to John, Michael i Christopher. To właśnie Michael "uwielbiał pieski".

…w psiej mowie, Wróżki z Sylvie and Bruno Lewisa Carrolla (1889–1893), którą to książkę Tolkien bardzo lubił, mówiły płynnie "po psiemu".

…posadziwszy przedtem Łazika na krześle obok łóżka. W najwcześniejszej istniejącej wersji tego fragmentu (pierwszy maszynopis) Łazik został posadzony na komodzie. Tolkien uznał zapewne, że to zbyt duża wysokość, by pies wielkości Łazika miał z niej skakać, nawet na łóżko, wyruszając na zwiedzanie domu — i wdrapywać się na nią z powrotem przed świtem. Pamiętajmy, że Łazik był zabawką, i to bardzo małą (choć czasami wydaje się większy). Zdanie "[chłopiec] ujrzał pieska siedzącego na komodzie" to pozostałość wcześniejszej wersji; Tolkien dodał do niego niezbyt zręczne wyjaśnienie "posadził go tam, gdy się ubierał", pozostawił jednak pojawiającą się wzmiankę o "domu, gdzie siedział kiedyś na komodzie".

…księżyc wzeszedl nad morzem, kreśląc na falach srebrną ścieżkę, która prowadzi do miejsc na krań cu świata i poza nim — jeśli, rzecz jasna, ktoś potra fi nią pójść, Być może Tolkien sam wymyślił tę wizję, zdumiewająco jednak przypomina ona "jasną księżycową ścieżkę, prowadzącą z mrocznej ziemi…aż na księżyc", pojawiającą się w The Garden behind the Moon amerykańskiego pisarza i ilustratora Howarda Pylea (1895). Główny bohater tej książki wyrusza z brzegu morza świetlistą ścieżką i składa wizytę Człowiekowi z Księżyca. W Łazikantym Łazik nie wędruje księżycową ścieżką, lecz zo staje nad nią przeniesiony.

…chłopczyk Numer Dwa. Michael, drugi syn Tolkienów.

Psamatyków. W najwcześniejszej wersji tekstu (rękopisie) piaskowy czarodziej nazywał się Psammetych, które to określenie zostało zapożyczone wprost od Piaskoludka z powieści E. Nesbit Pięcioro dzieci i "Coś" (1902) i Historia Amuletu (1906). Podobnie jak psamatyk Tolkiena, psammetych Nesbit miał szorstki, kapryśny charakter i nade wszystko uwielbiał spać w ciepłym piasku.

W pierwszym maszynopisie Tolkien czasami nazywał psammetycha samytychem, na krótko też ochrzcił Psamatosa mianem nilboga ("goblin" napisane odwrotnie).W drugim maszynopisie Psamatos nosi już swoje imię, jest także nazywany "psamatykiem".

Psamatos Psamatydes. Psamatos, Psamatydes i psamatyk zawierają grecki rdzeń psammos, ."piasek". Psamatos, stosownie do zwyczajów nosiciela tego imienia, pochodzi od greckiego słowa "morski piasek". Psamatydes zawiera przyrostek–ydes, "syn", a psamatyk przyrostek–yk, "człowiek oddający się pewnej dziedzinie nauki" (np. mate–matyk), stąd imię to można w przybliżeniu przełożyć następująco: "Piaskun, syn Piaskuna".

Psama tyk to "specjalista od piasku" z którego wystawały jedynie czubki jego długich uszu. Długie uszy psamatyka we wszystkich wcześniejszych wersjach były "rogami"; zmianę wprowadzono dopiero w ostatecznej wersji maszynopisu. Psammetych Nesbit "oczka miał osadzone na długich rożkach, jak oczka ślimaka".

Psamatos Psamatydes, przywódca wszystkich psamatyków! — Powtórzył to z dumą kilka razy, wyma wiając wyraźnie poszczególne litery. Z kaźdym P z jego nosa wylatywała chmura piasku, Por. też "bardzo się przejmował właściwą wymową swego imienia". Tolkien żartuje tu z "prawidłowej" wymowy angielskiej słów Psamatos, Psamatydes i psamatyk, według której p ma być nieme. Oksfordzki Słownik Języka Angielskiego twierdzi, że opuszczanie p w słowach zaczynających się na ps to "praktyka nie mająca podstaw w nauce, często prowadząca do dwuznaczności i nieporozumień co do budowy słów", i zaleca wymawianie p we wszystkich słowach pochodzenia greckiego.

Artakserkses. Stosowne imię, zważywszy na pochodzenie czarodzieja (patrz następne objaśnienie). Nosiło je także trzech królów Persji w V i IV wieku p.n.e. oraz założyciel dynastii Sasanidów w III wie ku p.n.e.

Pochodzi z Persji…skierowała go przez pomyłkę do Pershore….świetnie sobie radzi ze zbieraniem śliwek. Pershore to małe miasteczko niedaleko Evesham w Worcestershire. Tolkien wykorzystuje tu oczywiście podobne brzmienie słów Persja i Pershore; warto też jednak zauważyć, iż dolina Evesham słynie ze swych śliwek (w tym żółtej odmiany Pershore) i że brat Tolkiena, Hilary, był właścicielem sadu i ogrodu niedaleko Evesham, gdzie przez wiele lat hodował śliwy. "Zbieranie śliwek" sugeruje, że Artakserkses dobrze sobie radził ze zdobywaniem najlepszych rzeczy i największych przysmaków.

…cydr. W Anglii napój alkoholowy, warzony ze sfermentowanego soku jabłkowego. Powiada się, że najlepszy cydr pochodzi z zachodniej Anglii, a więc także z doliny Evesham.

…wyniosłym czarnym urwiskom, W pobliżu Filey leżą Speeton i Bempton, znane ze swych wysokich urwisk (ponad 130 metrów pionowej skały), na których gnieżdżą się ogromne chmary morskich ptaków; tamtejsze skały nie są jednak czarne, lecz kredowe. Wzdłuż północnego wybrzeża Wielkiej Brytanii można znaleźć wiele bezludnych wysepek z podobnymi klifami i koloniami ptaków.

Wyspa Psów.Prawdziwa Wyspa Psów (Isle of Dogs) to skrawek lądu na Tamizie w południowo–wschodnim Londynie. Jej nazwa, którą zabawia się Tolkien, pochodzi prawdopodobnie z czasów Henryka VIII albo Elżbiety I, którzy przebywając po drugiej stronie rzeki, w Greenwich, trzymali tam swoje psy.

Jeden jest na pewno — pies Człowieka z Księżyca. To stwierdzenie jest zgodne z tradycją. Por.Sen nocy letniej Szekspira, v.i: "Ten człek z latarnią, psem i pękiem cierni/ Jest to Poświata we własnej osobie".

Łazik ujrzał białą wieżę…głowa starca o długiej, srebrzystej brodzie, W "Opowieści o Słońcu i Księżycu" w Księdze zaginionych opowieści Tolkien pisał o księżycowym okręcie żeglującym po niebie, na który zakradł się "pewien stary elf o siwych włosach" i "na zawsze już [tam] zamieszkał…Wzniósł on na Księżycu małą, białą wieżę, na którą często wspinał się, by popatrzeć na niebiosa lub rozciągający się pod nim świat…

Nazywano go także Człowiekiem z Księżyca" W wierszu Tolkiena Czemu Człowiek z Księżyca przybył na ziemię zbyt wcześnie (opubl.1923) Człowiek ów ma "własny minaret, co piął się wysoko do góry", w świecie "w srebrze wykutym"; por. Księga zaginionych opowieści, s.198. Ilustracja do tej sceny przedstawiająca Człowieka z Księżyca zjeżdżającego na ziemię po "pajęczej nici wiotkich splotach" (por. "srebrne nici i li ny" splatane przez księżycowe pająki, Łazikanty, została przedrukowana J.R.R.Tolkien: Artist [Ilustrator Waynea G. Hammonda i Christiny Scull (1995), na strome 49.

…nazwano cię po mnie. Tolkien wykorzystuje tu dwuznaczność tych słów. Pytanie księżycowego psa: "A zatem nazwano cię po mnie? " zostaje zrozumiane przez Łazikantego jako: "A zatem nazwano cię tak na moją cześć? ", lecz z dalszej wypowiedzi tamtego: "toteż bez wątpienia nazwano cię po mnie! " wynika jasno, że chodziło mu o kolejność chronologiczną.

…w tej właśnie chwili księżyc przepływał pod światem. Por.też "Wstęp" oraz Księga zaginionych opowieści, ("Księżyc…nigdy nie miał odwagi zostawać całkiem sam w zewnętrznej ciemności…wolał wędrować pod światem".)

Nie ganiaj moich promyków księżyca i nie poluj na białe króliki. A kiedy poczujesz się głodny, wróć. Podobne zakazy, połączone z dobrą radą, są charakterystyczne dla tradycyjnych baśni. Ostrzeżenie Człowieka z Księżyca pojawia się w tekście wielokrotnie w różnych formach, a potem odbija się echem w słowach pani Artakserksesowej: "Nie ganiajcie ognioryb" i tak dalej .

Dowiedział się tego dopiero znacznie później, W istocie nigdy nie dowiadujemy się, czemu Psamatos wysłał Łazika na księżyc.W najwcześniejszym tekście czytamy: "Nigdy się tego nie dowiedział, bo czarodzieje często miewają własne, głęboko skrywane powody, by coś robić, nie znane całym pokoleniom kotów, a co dopiero mówić o psach — nawet żeby odkryć choć część, potrzebował sporo czasu".

…mieczosy i szklanniki. Owady pojawiające się w tym fragmencie kojarzą się nieco z Konikiem Polnym na Biegunach, Lekceważką i Hożą Krówką z O tym, co Alicja odkryła po drugiej stronie lustra Lewisa Carrolla (1872).Por. także świetliki, diamentoźuki i rubinoćmy,

…pięćdziesięciu siedmiu gatunków, Aluzja do słynnych pięćdziesięciu siedmiu gatunków przetworów spożywczych Heinza.

…pełen cichutkiej muzyki, Muzyka stanowi istotny element nastroju Łazikantego. Tworzą ją rośliny białej strony księżyca, słowiki i dzieci w ogrodzie na ciemnej stronie oraz morski lud na dnie oceanu Prawdziwe i wymyślone nazwy roślin w tym akapicie odwołują się do muzyki i instrumentów muzycznych: dzwonki, brzęki, trąbki, gwizdy, ballady, flety. Polifonie to gra słów odwołująca się do polypodes (paproci z gatunku Polypodium) oraz polifonii, określenia muzyki kontrapunktowej. Miedziane języczniki przywodzą na myśl paproć języcznik, ale też i Pierwszy List do Koryntian 13:1, "Gdybym mówił językami ludzi i aniołów, a miłości bym nie miał, stałbym się jako miedź brzęcząca albo cymbał brzmiący".Krzyki to zmienione krzaki.

…sklepienie z jasnobłękitnych liści, które nigdy nie opadały…Latem korony drzew pokrywają się gęstwiną bladozłotych kwiatów… Być może stanowi to zapowiedź mallomów w Lothlorien we Władcy Pierścieni (ks.2, rozdz.6): "Albowiem jesienią liście z nich nie opadają, lecz powlekają się złotem".

…ogromnych białych słoni, Możliwe, iż jest to aluzja do sir Paula Neale, siedemnastowiecznego wirtuoza, który ogłosił, że odkrył słonia na księżycu — tylko po to, by stwierdzić, iż do jego teleskopu zakradła się mysz, którą omyłkowo wziął za słonia.

…kominy…czarny dym i czerwony żar palenisk! Zarówno Birmingham z czasów młodości Tolkiena, jak i Leeds, gdzie mieszkał wraz z rodziną w okresie powstania Łazikantego, były brudnymi, zadymionymi przemysłowymi miastami. Obecnie są znacznie czyściejsze.

Na szczury i króliki! Przekleństwo, stosowne dla psa o "prostackich upodobaniach".

..zadowolili się pierwszym schronieniem, na jakie trafili, i zapomnieli o ostrożności, Por.Hobbit, rozdz.4, w którym drużyna ukrywa się w jaskini, nie zbadawszy jej wpierw dokładnie: "To oczywiście jest najniebezpieczniejsze w jaskiniach: czasami nie wiadomo, jak głęboko sięgają, dokąd może wieść skalny korytarz i co czeka na nas w środku" .

W czasach Merlina walczył z Czerwonym Smokiem w Caerdragon… Po tej walce jego przeciwnik stał się Bardzo Czerwony, Legenda opowiada o tym, jak brytyjski król Yortigern próbował wznieść wieżę niedaleko góry Snowdon, aby bronić się przed nieprzyjaciółmi, lecz każdej nocy to, co zbudował za dnia, waliło się w gruzy. Młody Merlin poradził Yórtigernowi, aby odkopał sadzawkę pod fundamentami wieży i kazał ją osuszyć. Na dnie sadzawki leżały dwa pogrążone we śnie smoki, biały i czerwony. Ocknąwszy się, natychmiast zaczęły walczyć. Czerwony smok, wyjaśnił Merlin, symbolizował lud Brytanii, a biały — Sasów, którzy zwyciężą. Wówczas czerwony smok stanie się "bardzo czerwony", czyli zakrwawiony po boju. Miało się to dziać w Dinas Emrys w Gwynned w Walii, tu zwanym Caerdragon, "zamek (albo forteca) smoka". W rękopisie pojawia się Caervyrddin, "fort Myrddina (Merlina)", później zmieniony na Caerddreichion; ta wersja jednak została skreślona i zmieniona na Caerdragon w pierwszym maszynopisie.

…na Trzech Wyspach, Z walijskiegoTeir Ynys Prydein, w którym ynys (dosłownie: "wyspa") znaczy królestwo, stąd Trzy Królestwa Brytanii: Anglia, Szkocja i Walia.

Snowdon. Najwyższa góra Walii (1085 m) w Parku Narodowym Snowdonia w Gwynned. Uwaga Tolkiena o człowieku, który zostawił butelkę na szczycie Snowdonu, odnosi się do turystów, licznie odwiedzających to miejsce i zasypujących je śmieciami.

W pierwszej wersji tekstu Tolkien pisał o turystach na Snowdonie, "palących papierosy, pijących piwo imbirowe i rozrzucających wokół butelki".

…do Gwynfy, niedługo po zniknięciu króla Artura, w czasach kiedy królowie sascy uważali smoczy ogon za największy przysmak, Walijskie gwynfa (albo gwynva) znaczy dosłownie "białe (błogosławione) miejsce" i jest poetyckim określeniem "raju" lub "nieba".

Nie zdołaliśmy odnaleźć w mitologii Gwynfy, pasującej do tej w Łazikantym, lecz wzmianka o "zniknięciu króla Artura" (we wcześniejszych wersjach "śmierci króla Artura"), to jest jego odejściu do innego świata (Avalonu), sugeruje, iż Gwynfa jest podobnym miejscem, leżącym "niedaleko skraju świata".

Może chodzi tu o Gwynvyd, niebiańską krainę z walijskich legend, albo może miało to być po prostu "białe miejsce", do którego udaje się biały smok, a sama nazwa stanowi żartobliwą aluzję do Snowdonu, dosłownie "śnieżnego wzgórza".

Motyw smoczego ogona jako przysmaku pojawia się także w Rudym Dżilu i jego psie (którego pierwsza wersja powstała mniej więcej w tym czasie co Łazikanty):

"Przetrwał jednak obyczaj, że podczas świąt Bożego Narodzenia podawano przy królewskim stole wśród innych potraw Smoczy Ogon" (opubl. w 1949, Jednakże akcja tej opowieści toczy się przed przybyciem saskich królów.

Tolkien zdaje się sugerować, iż smok odszedł, aby uniknąć myśliwych pragnących zdobyć jego ogon. Ale słowa "kiedy królowie sascy uważali smoczy ogon…" itd.stanowiły w pierwszym maszynopisie wprowadzenie do następującego (skreślonego) komentarza dotyczącego "saskich królów": "wojownicza rasa [tj.Sasi], w której istnienienie wierzy część Francuzów".

Christopher Tolkien wyraził przypuszczenie, iż zdanie to ma stanowić kry tykę francuskiego uczonego Emilea Legouis; i rzeczywiście, w historii literatury angielskiej, autorstwa Legouis i jego kolegi Louisa Cazamiana, wydanej w Anglii w 1926 roku (we Francji pojawiła się wcześniej), pojawia się twierdzenie, że Anglowie i Sasi byli spokojnym, osiadłym ludem (a nie "wojowniczą rasą") i że w ich literaturze nie należy się doszukiwać "odbicia germańskiego barbarzyństwa".

…cały księżyc poczerwieniał, Podczas zaćmienia księżyc przybiera czasem miedzianoczerwony odcień.

Góry zatrzęsły się…wodospady zamarły, Po tych słowach w ostatecznej wersji tekstu pojawia się, zaznaczony do usunięcia, fragment: "Żaden młodzian na motocyklu, przejeżdżający nocą przez uśpione przedmieścia, nie wywołałby takiego za mieszania".

…wielkie niczym żagle okrętów z czasów, gdy po mo rzach pływały jeszcze żaglowce, nie statki parowe. Smok w Królowej wróżek Edmunda Spensera (1590) ma skrzydła "jako dwa żagle, w które wicher dmucha".

Piąty Listopada, Dzień, kiedy w Wielkiej Brytanii świętuje się rocznicę wykrycia i zapobieżenia katolickiemu spiskowi, mającemu na celu wysadzenie w powietrze parlamentu w 1605 roku. Zwany także "Nocą Guya Fawkesa", od nazwiska najbardziej znanego spiskowca. Tradycyjnie w wieczór ten puszcza się ognie sztuczne i rozpala wielkie ogniska.

Najbliższe zaćmienie okazało się klęską, Pozostaje tajemnicą, jak Człowiek z Księżyca kontroluje wybryki Wielkiego Białego Smoka, tak by pasowały do rozkładu zaćmień ("Wywołają zaćmienie, i to przed terminem!

" i "zbyt był zajęty lizaniem własnego brzucha, by się nim zająć", Na długo przed powstaniem Łazikantego w wielu mitologiach zaćmienia przypisywano smokom — nie tyle zasłaniającym, ile pożerającym słońce i księżyc.

…prawdziwych barw. W wierszu Czemu Człowiek z Księżyca przybył na ziemię zbyt wcześnie "znudził go własny minaret…Nie selenitów światło blade/ Lecz ogień go nę cił gorący/ Marzył o stosie gorejącym…Chciał szkarłatu, purpury i różu/ Płomieni pomarańczo wych/ Mórz błękitnych i szeptów namiętnych/ Gdy na niebie świt wstawał nowy",

…sów wielkich jak orły. W istocie tak zwana sowa orla istnieje naprawdę. To wielkie, groźne ptaki, które czasami przylatują do Wielkiej Brytanii ze Skandynawii. Ich grzbiet i skrzydła są ciemnobrązowe, prawie czarne.

…ogród o zmierzchu, Jeśli chodzi o podobieństwo księżycowego ogrodu do Chaty Utraconej Zabawy w Księdze zaginionych opowieści, Bohater powieści The Garden Behind the Moon Howarda Pylea, David, także odwiedza ogród Człowieka z Księżyca, gdzie dzieci bawią się, biegają i krzyczą.

Podobnie jak w Łazikantym, najwyraźniej przenoszą się tam we śnie, bo ich prawdziwe ciała zostają na ziemi. David jednak trafia do ogrodu w bardziej prozaiczny sposób niż Łazikanty: tylnymi schodami domu Człowieka z Księżyca.134

…dzieci przybywają do tego miejsca inną drogą niż ty…choć nie w tej dolinie, Co do "Ścieżki Snów", W najwcześniejszej wersji tekstu można znaleźć następujący fragment: " — To jest dolina przyjemnych snów — oznajmił Człowiek.

— Jest tu jeszcze druga, ale na nią nawet nie spojrzymy, a większość ludzi, którzy ją widzieli, na szczęście szybko o tym zapomina.

Część snów, których tu doświadczają, trwa wiecznie…" "Ja sam tworzę większość snów. Część z nich przynoszą ze sobą, a część, przykro mi to mówić, snują pająki — choć nie w tej dolinie, i nie, jeśli je na tym przyłapię. To jest dolina Przyjemnych Snów."

…martwy pies Matki Hubbard. W wierszyku "Stara Matka Hubbard" pojawia się następujący fragment: "A kiedy wróciła/ pies już zdechł, druhowie…Poszła do gospody/ by wypić na zdrowie/ a kiedy wróciła/ piesek stał na głowie".

W końcu dotarli do granicy szarości, W Łazikantyrn księżyc ma dwie wyraźnie wyodrębnione strony, "białą" i "ciemną", i wygląda na to, że zawsze pozostają one takie same: jedna to "ciemne ziemie, jasne niebo", a druga: "jasna pod czarnym nieboskłonem".

Oczywiście na prawdziwym księżycu występują noce i dnie (choć nie trwają tyle, ile ziemskie); "ciemna strona" jest ciemna nie dlatego, że nie pada na nią światło, ale ponieważ nie widać jej z Ziemi i do czasu pierwszych lotów wokół Księżyca pozostawała nie znana. Chociaż Ziemia z Łazikantego jest płaska Księżyc wyraźnie pozostał kulą: Łazikanty przelatuje przez jego środek na drugą stronę, a kiedy wraca pieszo z Człowiekiem z Księżyca, jest świadkiem wschodu Ziemi.

John Tolkien nie przypomina sobie, by jemu czy jego bratu Michaelowi przeszkadzały owe anomalie, kiedy pierwszy raz słyszeli tę historię. Zauważa też, iż Łazikanty powstał z myślą o małych dzieciach, dla których podobne niekonsekwencje stanowią jedynie dodatkowy element magii opowieści.

"Światowe Nowiny", Brytyjska gazeta specjalizująca się w sensacjach i skandalach.

Zakochał się w starszej, pięknej córce bogatego morskiego króla, Aluzja do arii "I zakochałem się w starszej, brzydkiej córce bogatego adwokata" z operetki Trial By Jury Gilberta i Sullivana (1871).

Proteusz, Posejdon, Tryton, Neptun, Proteusz i Posejdon byli bogami morza według mitologii greckiej. Neptun to rzymski odpowiednik Posejdona. Tryton był również morskim bogiem, synem Posejdona, ale też i męskim odpowiednikiem syreny.

Njord. Skandynawskie bóstwo morskie.

Jego "głupi ślub" odnosi się do historii opowiedzianej w Gylfaginning i Skaldskarpmal z Eddy Młodszej Snorriego Sturlusona (1178–1241).Bogowie obiecali córce olbrzyma, której ojca zabił Thor, że będzie mogła poślubić jednego z nich, ale przed dokonaniem wyboru pozwolono jej zobaczyć jedynie stopy przyszłego oblubieńca. Wybrała najpiękniejsze z nich w nadziei, iż należą do Baldera, najurodziwszego z bogów, zamiast tego jednak trafiła na Njorda.

Komentarz Tolkiena, że olbrzymka zdecydowała się na niego, bo jego nogi były czyste ("to ogromna wygoda przy sprzątaniu"), jest oczywiście żartem, lecz kolega Tolkiena z Leeds, E. V. Gordon, w przypisach do swego Introduction to Old Norse (1927; dziękuje w nim Tolkienowi za cenne rady) wspomina, iż Njord miał najczystsze stopy, bo był bogiem morza (zapewne chodziło mu o to, że stale je mył).

Starzec Morski, Postać z Baśni z Tysiąca i Jednej Nocy; spotkany przez Sindbada Żeglarza, gdy ten rozbił statek podczas piątej podróży. Starzec prosi, aby przenieść go przez rzekę, kiedy jednak Sindbad spełnia prośbę, odkrywa, że nie może zrzucić go z pleców. Sindbad uwalnia się, upijając Starca i zabijając go kamieniem

Rok czy dwa temu usiadł na pływającej minie…

na samym zapalniku! Chodzi o miny stawiane na wodach podczas I wojny światowej. (Najwyraźniej Starzec Morski chciał, by go "nosiła".) Miały one liczne sterczące zapalniki.

Humpty Dumpty. Jajko z dziecięcego wierszyka, którego "wszystkie króla konie i żołnierze" nie są w stanie złożyć w jedną całość po upadku.

Sądziłem, że to Brytania rządzi morskimi falami…Woli głaskać lwy na plaży i siedzieć na monetach z wielkim widelcem w ręku. Brytania, która "rządzi falami" w popularnej piosence, to symbol Wielkiej Brytanii, zazwyczaj przedstawiany jako siedząca kobieta z tarczą, trójzębem ("wielki widelec") i lwem. Od czasów panowania Karola II jej podobizna pojawia się na angielskich monetach.

Nie zapominaj o P! Dosłownie, nie zapominaj o wymawianiu pierwszej litery w imieniu Psamatos. Ponieważ jednak cała historia zaczęła się od tego, że Łazik nie powiedział "proszę" do Artakserksesa, a zwrot "pamiętać o p i p" odnosi się do dobrego wychowania. Człowiek z Księżyca żartuje przy okazji ze swego rozmówcy.

…przynajmniej kolorowe, W owych czasach gazety były czarno–białe. "Morski Tygodnik Ilustrowany", jedna z gazet wodnego ludu, to aluzja do "Londyńskiego Tygodnika Ilustrowanego".

Uinem, najstarszym z Prawdziwych Wielorybów. W żargonie wielorybników prawdziwy wieloryb to taki, na którego się poluje, to jest z rodziny Baleanidae, bogaty w fiszbiny i łatwy do zabicia.

PAM. Aluzja do przezwiska nadanego znanemu brytyjskiemu politykowi i premierowi, lordowi Palmerstonowi (1784–1865).

…nie najpotężniejszym, ale wciąż całkiem niezłym. Tolkien sugeruje, że magia Artakserksesa miała swoje ograniczenia. W pierwszej wersji tekstu poprzedzające to stwierdzenie zdanie zawiera wyjaśniający fragment, tu podany kursywą: "Artakserkses był bardzo dobrym magiem na swój własny sposób, prawdziwym sztukmistrzem (w przeciwnym razie Łazik nigdy nie przeżyłby tych wszystkich przygód)".

W swym eseju O baśniach (pierwsze wydanie 1947) Tolkien z pogardą wspomina o "wysokiej klasy sztuczkach magicznych", przeciwstawiając je prawdziwej magii (którą władali Psamatos i Człowiek z Księżyca).

…długim statkiem…ochrzcił go mianem "Czerwony Smok", Opowieść morskiego psa wywodzi się częściowo z trzynastowiecznej sagi o Olafie Tryggvasonie w Heimskringla Snorriego Sturlusona. W dziele tym Olaf Tryggvason, król Norwegii (995–1000 n.e.), zostaje pokonany w bitwie morskiej.

Wyskakuje ze swego statku, "Długiego Węża" (albo "Długiego Smoka"), legenda jednak głosi, że nie utonął, lecz dopłynął do brzegu, został mnichem i w końcu umarł w klasztorze w Grecji albo Syrii.

W rękopisie Łazikantego statek w istocie nazywa się "Długi Smok", a Tolkien wspomniał nazwę okrętu króla Olafa w wykładzie o smokach, wygłoszonym w styczniu 1938 w oksfordzkim Muzeum "Uniwersyteckim.

Król Olaf miał słynnego psa, Vige, który zdechł z tęsknoty po zaginięciu pana.

…złapały go syreny, Zgodnie z legendą, syreny chętnie wciągają śmiertelników w głąb morza, gdzie później więżą ich dusze. Tolkien rozróżnia "złotowłose morskie panny" od "ciemnowłosych syren" ich mitologicznych pierwowzorów.

Orkady. Archipelag wysp na północny wschód od Szkocji, zasiedlony przez wikingów w VIII i IX wieku; w 1476 roku włączony do królestwa Szkocji.

Zdaje się, że jesteśmy na Oceanie Spokojnym, istotnie, wszystkie miejsca, wymienione przez morskiego psa, leżą na Oceanie Spokojnym lub nad nim: Japonia, Honolulu na Hawajach, Manila na Filipinach, Wyspa Wielkanocna na zachód od Peru, Wyspa Czwartkowa na północ od Oueensland w Australii, Władywostok w Rosji.

…na dnie zdarzają się wybuchy, W sierpniu 1925, na miesiąc przedtem, nim Tolkien po raz pierwszy opowiedział historię Łazikantego, na Santorynie na Morzu Egejskim doszło do podmorskiego wybuchu.

…czarodziej zamieniłby go w morskiego ślimaka albo odesłał poza Najdalszą Granicę…czy nawet do Otchłani, W najwcześniejszej wersji czytamy, iż Łazikanty "nie wiedział, że póki ciążyło na nim najmocniejsze zaklęcie Artakserksesa, mag nie może rzucić nań żadnego innego czaru"; to jednak nie miało sensu, gdyż Artakserkses rzucił już na niego drugi czar, zamieniając Łazikantego w morskiego psa.

…Morza Cienia…fale jaśniały magicznym światłem. W najwcześniejszej wersji czytamy: "To właśnie wieloryb zawiózł ich do Zatoki Krainy Czarów poza Wyspami Zaczarowanymi; wówczas ujrzeli w dali Zachodnie Wybrzeża Krainy Czarów, Góry Ostatniej Krainy i magiczne światło na falach".

W mitologii Tolkiena Morza Cienia i Wyspy Zaczarowane ukrywają i strzegą Amanu (Królestwa Elfów i siedziby Valarów, czyli bogów) przed resztą świata.

Dobrą ilustracją tej fikcyjnej geografii, pochodząca z lat trzydziestych, jest Ambarkanta Tolkiena (The Shaping of Middle–earth, 1986).

Krainy Zewnętrzne, We wcześniejszych wersjach Tolkien używał określenia "zwyczajne krainy".

Wiekowy Wąż Morski zaczynał się budzić…niektórzy upierają się, iż sięgałby od Krańca do Krańca. Aluzja do węża Midgardu z mitologii skandynawskiej, który oplata cały świat, lecz por.też Lewiatana z Księgi Hioba, 41 ("Gdy wstaje, mocni drżą ze strachu").

Tolkien nie mógł się zdecydować, czy pisać kraniec (w znaczeniu krańca płaskiego świata z Łazikantego) wielką, czy małą literą. Ujednoliciliśmy pisownię wszędzie, z wyjątkiem "Od Krańca do Krańca", gdzie wielkie litery mają ułatwić zrozumienie tego fragmentu.

…przedwieczny…niemądry, Lista przymiotników stanowi podsumowanie wniosków naukowców dotyczących węży morskich i przywodzi na myśl komentarz Tolkiena, pochodzący z tekstu The Monsters and the Critics (1936) o "istnej Babel sprzeczności" w opiniach krytycznych dotyczących Beowulfa.

…co najmniej jeden kontynent zatonął w falach. Zapewne Atlantyda, gdyż w 1927 w mitologii Tolkiena nie pojawiła się jeszcze zatopiona wyspa Numenor, a cytowany fragment pochodzi z pierwszej wersji Łazikantego.

…zauważył koniuszek ogona Węża, wystający na zewnątrz…to w zupełności wystarczyło czarodziejowi. Por. Rudy Diii i jego pies: "Garm wpadł prosto na koniec ogona Chrysophylaksa Divesa, który dopiero co wylądował w tym miejscu. Chyba nigdy jeszcze żaden pies nie zawrócił i nie pomknął w stronę domu tak błyskawicznie, jak Garm tamtej nocy" …o płetwę, Aluzja do płetwiastych łap psów oraz żart z powiedzonka "o włos".

…próbując z roztargnieniem złapać zębami czubek własnego ogona, Uroboros, starożytny symbol jedności, odnowy i wieczności, przedstawia węża pożerającego własny ogon.

…robaki morskie, koniki morskie, krowy morskie…i kalamity. Tolkien zdaje się sugerować, że magia Artakserksesa przemieniła ryby w istoty nie do końca morskie (tak jak sam czarodziej). W istocie wszystkie z nich, mimo nazw, należą do fauny morskiej.

Czy mógłbym odzyskać prawdziwą postać? Trzynaście akapitów, następujących po prośbie Łazikantego, zostało dodane w drugiej wersji (pierwszym maszynopisie). W najwcześniejszej czarodziej po prostu "podniósł Łazikantego, obrócił nim trzy razy i powiedział: — Dziękuję, to wszystko — i Łazikanty odkrył, że jest z powrotem taki jak kiedyś, zanim tego ranka spotkał Artakserksesa na trawniku". W tej wersji .jednak Artakserkses (który również zniszczył wcześniej swoje zaklęcia) wyglądał na lepszego maga niż zwykły "sztukmistrz"; .

Lizaki Pama, W brytyjskich kurortach nadmorskich tradycyjnie sprzedaje się lizaki na patykach, zazwyczaj białe w środku, z cienką, lepką różową warstewką wokół.

Na białym środku wypisywano często nazwę miasta (być może w tym przypadku by ło to słowo PAM).

…namioty i kabiny kąpielowe, W latach dwudziestych skromność nie pozwalała nikomu przebierać się wprost na plaży. Niektórzy korzystali z namiotów, inni z kabin, podciąganych na skraj wody. Wchodziło się do nich z jednej strony, zakładało kostium kąpielowy i wychodziło drugimi drzwiami wprost do morza.

…samochody…pędzące w pośpiechu (a także w kłębach kurzu i chmurach smrodu) gdzieś w dal. W Łazikantym Tolkien nieustannie daje wyraz swej trosce o czystość środowiska i efekty uprzemysłowienia.

Człowiek na szczycie Snowdonu śmieci; ropa sprawia, że Njord cierpi na paskudny kaszel, na korzyść Artakserksesa zapisuje się próby sprzątnięcia bałaganu zostawionego przez turystów na plaży; a tu autorowi nie podoba się nadmierny, choć nie dorównujący współczesnemu, ruch na drogach. Por. wiersz Tolkiena Postęp w Bimble Town (opublikowany w 1931 roku), który, jak twierdzi Carpenter (J.R.R.

Tolkien — wizjoner i marzyciel), oddaje uczucia autora wobec odwiedzonego w 1922 roku Filey.

W Bimble Town zastał

papierosy i gumę do żucia

(w papierkach i kartonikach,

do rzucania na trawie i brzegu),

huk w garażach, warsztat mechanika,

zagonionych ludzi w ciągłym biegu,

ryk silników, nagłe błyski światła

przez noc całą — a to zabawa!

Czasem jednak, choć to rzecz niełatwa,

gdzieś przebija się dziecięca wrzawa.

Czasami, kiedy samochody

nie pędzą z piskiem w kłębach spalin,

można usłyszeć chlupot wody,

morze szumiące gdzieś w oddali.

Co robi?

Zetrzeć chce na miazgę

skórki bananów i papierki,

pożera puszki i drobiazgi,

ogryzki, folię i butelki,

zanim nadejdzie nowy dzień

i ranek wedrze się do miasta,

by przegnać cichej nocy cień

i w smrodzie, huku, co narasta

sprowadzić ludzi Bóg–Wie–Gdzie,

do Bimble Town, do Przyjedź–Tu,

gdzie cicha dróżka, dziś brzemieniem

domów zgnieciona, wiedzie w dół. (przeł. Paulina Braiter) .