Хемингуэй Эрнест

Стры члвек i мор (н белорусском языке)

Эрнэст Хэмiнгуэй

Стры члвек i мор

Перклў Пвел Мрцiновiч

Гэт быў стры члвек, якi дзiн у лодцы лвiў рыбу ў Гльфстрыме, i мiнул ўжо восемдзесят чтыры днi, як ён не выцягнуў нiводне. Першыя сорк дзён з iм быў хлопчык. Аднк псля срк дзён без улову хлопчыквы бцькi скзлi сыну, што стры члвек стўся кнчтков i незвротн slо - гэт знчыць, ткi, якому ўжо нiколi не пшнцуе, i хлопчык мусiў пйсцi ў мор з iншым рыбком, якi злвiў тры добрыя рыбiны першг ж тыдня. Хлопчыку было блюч бчыць, як стры члвек штодня прыплывў з пустой лодкй, i ён зўжды спускўся д мор, дпмгчы яму несцi змтныя шнуры льбо буск, грпун i ветрзь, бкручны вкол мчты. Ветрзь быў злтны (н гэт пйшлi мяхi з-пд мукi), звiнуты, ветрзь выглядў сцягм вечнй прзы.

Стры члвек быў худы i змрдвны, з глыбокiмi мршчынмi н птылiцы. Н ягоных шчокх збяглi ўнiз крычневыя плямы няшкоднг скурнг зхворвння, што ўзнiке д сонечнг длюстрвння ў трпiчным моры. Рукi яго, што цягнулi шнуры з цяжкiмi рыбмi, былi пррэзны глыбокiмi шрммi. Але нiводны з iх не быў свежы, яны нгдвлi стрыя рспоквiны ў пустынi, якя неклi был морм.

Усё ў яго было строе, проч вчэй колеру мор, вясёлых i неперможных.

- Снт'яг, - скзў яму хлопчык, клi яны, ўцягнуўшы лодку, крсклiся н берг. - Я мог бы пйсцi з тбой зноў. Мы зрбiлi трохi грошй.

Стры члвек нвучыў хлопчык рыбчыць, i хлопчык любiў яго.

- Не, - дкзў стры члвек. - Ты трпiў н шчслiвую лодку. Зствйся тмк.

- Але ж згдй, як ты восемдзесят сем дзён быў без рыбы, потым мы лвiлi вялiзныя рыбiны кожнг дня тры тыднi зпр.

- Пмятю, - скзў стры члвек. - Я ведю, ты пкiнуў мяне не тму, што сумнявўся.

- Мой бцьк прымусiў мяне пйсцi д цябе. Я ж млы i пвiнен слухцц яго.

- Ведю, - скзў стры члвек. - Гэт зусiм нрмльн.

- Ён не ндт верыць у твю ўдчу.

- Тк, - пгдзiўся стры члвек. - Але мы не стрцiлi веры. Цi ж не прўд?

- Вядом, - скзў хлопчык. - Я хцеў бы пчствць цябе пiвм н "Тэрсе"*, потым мы ўзялi б ежу ддому.

* Нзв стрўнi (тут i длей зўвгi перклднiк).

- Чму ж не, - дкзў стры члвек. - Пмiж нмi, рыбкмi, усё прост.

Яны ўселiся н "Тэрсе", бгт хто з рыбкоў пкеплiвў с строг члвек, ле ён не злвўся. А рыбкм стлг веку было сумн бчыць яго, ле яны не пкзвлi гэтг i ветлiв гутрылi пр плынь i глыбiнi, дзе яны цягнулi з сбой лёскi, пр ўстойлiве добре ндвор'е i пр тое, што яны бчылi. Рыбкi, якiм у гэты дзень пшнцвл, прыплылi ўжо, рстрыбушылi свiх мрлiнў i знеслi iх, пклдзеных н ўсю дўжыню ўпоперк дзвюх дошк (ля кожнг кнц пхiствлiся п дв члвекi), у рыбрню, дзе рыбiны чклi, пкуль рэфрыжэртры двязуць iх н рынк у Гвну. Тыя, хто злвiў кул, знеслi iх н кулву фбрыку, н другi бок бухты, дзе яны пвiслi н блокх псля тго, як з iх дстлi печнь, дрэзлi плўнiкi, злупiлi шкуры i нрэзлi мяс н доўгiя, вузкiя квлкi для зсолкi.

Вецер з усходу пдзьмуў быў нд гвнню i прынёс ж сюды пх з кулвй фбрыкi, ле толькi слбое пдбенств тго смуроду, бо вецер зноў пвярнуў н поўнч, потым цiх зусiм, i н "Тэрсе" было прыемн i сонечн.

- Снт'яг, - вымвiў хлопчык.

- Слухю цябе, - бзвўся стры члвек. Ён трымў у руцэ шклянку i думў пр длёке мiнуле.

- Цi мгу я пйсцi ў мор i нлвiць тбе срдзiн н зўтр?

- Не. Iдзi гуляй у бейсбол. Я пкуль што мгу веслвць, Рджэлi будзе зкiдвць сетку.

- Мне хвот пйсцi. Клi я не мгу лвiць рыбу з тбою, дык я хцеў бы дпмгчы тбе як-небудзь iнкш.

- Ты пствiў мне пiв, - скзў стры члвек, - ты ўжо мужчын.

- Колькi гдоў было мне, клi ты ўпершыню ўзяў мяне н лодку?

- Пяць, i ты ледзь зстўся жывы, клi я ўцягнуў зндт нрвiстую рыбу, i тя мгл ўшчэнт рзбiць лодку. Цi пмятеш ты?

- Я пмятю, як пляскл i грукл хвстом рыбiн i як трэснул, злмўшыся, лўк, i стук дубiнкi. Пмятю, як ты шпурнуў мяне н нос, дзе ляжлi мокрыя змтныя шнуры, i ўся лодк дрыжл, ты бмберыў рыбiну, i гук быў ткi, як быццм ты ссякў дрэв, нвкол мяне быў слодкi пх крывi.

- Ты спрўды пмятеш, цi я тбе гэт рскзвў?

- Я пмятю ўсё з тго смг чсу, як мы ўпершыню рзм пйшлi ў мор.

Стры члвек зiрнуў н яго бпленымi сонцм, поўнымi дверу i любсцi вчым.

- Клi б ты быў мiм, хлопчык, я ўзяў бы цябе ў мор, рызыкнуў бы, скзў ён. - Але ты - бцькў i мтчын сын, i ты н шчслiвй лодцы.

- Цi мгу я нлвiць тбе срдзiн? I я ведю, дзе можн дстць чтыры прынды.

- У мяне яшчэ сённяшнiя зстлiся. Я пклў iх у скрынку з соллю.

- Дзволь мне ддць чтыры свежыя.

- Адну, - скзў стры члвек. Вер i ндзея нiколi не пкiдл яго. Але цяпер як быццм ветрык тулiў iх свiм пвевм.

- Дзве, - скзў хлопчык.

- Дзве дык дзве, - пгдзiўся стры члвек. - Ты iх не свiснуў?

- Бывл i ткое, - скзў хлопчык. - Але гэтыя купiў.

- Дзякуй, - скзў стры члвек. Ён быў зндт просты, кб дзiвiцц: клi д яго прыйшл пкор? Але ён ведў, што ян прыйшл, i ведў, што ў ёй ням гньбы i ян не прычынiл нiякй стрты прўдзiвй гордсцi.

- З гэткй плынню зўтр мецц быць неблгi дзень, - скзў ён.

- Куды ты рушыш лвiць? - спытўся хлопчык.

- Як нйдлей, вярнуся, клi перменiцц вецер. Хчу выйсцi двiдн.

- Я пстрюся зрбiць тк, кб мой рыбк тксм лвiў длёк, - скзў хлопчык. - Клi ты зчэпiш н кручок нешт спрўды буйне, мы зможм прыйсцi тбе н дпмогу.

- Ён не любiць прцвць зндт длёк.

- Не любiць, - згдзiўся хлопчык. - Але я ўбчу гэтке, чго ён не мож ўбчыць: д прыклду, птушку, што лёте нд вдой, кб пдбрцц д рыбiны, i выпрўлю яго ў пгоню з дэльфiнм.

- Ён тк кепск бчыць?

- Амль сляпы.

- Дзiўн, - зўвжыў стры члвек. - Ён нiколi не лвiў чрпх, якрз гэт псуе вочы.

- Але ж ты не год, не дв лвiў чрпх кля Мскiтвг берг*, ле зрок у цябе добры.

* Вузкя плс зямлi н ўсходзе Нiкргу.

- Я - дзiўны стры члвек.

- Але цi дсттков ў цябе цяпер сiлы, кб спрвiцц з спрўды буйнй рыбй?

- Думю, што тк. I, проч тго, ёсць розныя хiтрыкi.

- Двй знясем прычындлле ддому, - скзў хлопчык. - Тды я взьму сетку i пйду п срдзiны.

Яны сбрлi ледзь не ўсе снсцi. Стры члвек нёс мчту н свiм плячы, хлопчык нёс дрўляную скрынку з туг скручнымi крычневымi шнурмi, буск i грпун с стрлой. Скрынк з прындмi зствлся пд крмой лодкi рзм з дубiнкй, якую ўжывлi, кб глушыць рыбу, клi тую пдцягвлi сеткй д борт.

Нiхто не крў у строг члвек, ле не шкодзiл збрць ветрзь i цяжкiя шнуры ддому, бо д рсы яны мглi дсырэць, i хоць стры члвек пэўн ведў, што нiхто з тутэйшых людзей не пквпiцц н яго мёмсць, буск i грпун былi б нептрэбнй спкусй у лодцы.

Яны рзм узнялiся п дрозе д хлупы строг члвек i ўвйшлi ў яе прз дчыненыя дзверы. Стры члвек прыствiў мчту рзм з бкручным вкол яе ветрзем д сцяны, хлопчык пклў скрынку д iнше нчынне ля яе. Мчт был ў дўжыню мль гэткя, як дзiн пкой хлупы. У хлупе, зробленй з моцных прылiсткў крлеўскй пльмы, што звуцц guпо, мелiся: ложк, стол, дно крэсл i н земляной пдлозе месц для гтвння н дрўнiнным вуглi. Н крычневых сценх з рзглджных лiстоў трывлг влкнiстг guпо, якiя перкрывлi дзiн днго, вiсел кляровя крцiнк з Нйсвяцейшым Сэрцм Гсподнiм ды яшчэ дн з Кбрэнскй Мцi Божй. Яны зстлiся д ягонй жонкi. Рней тут н сцяне был i пдмлявня жончын фтгрфiя, ле ндт журботн яму рбiлся, клi ён глядзеў н яе, i тя зрз ляжл н плiцы пд ягонй чыстй кшуляй.

- Што ты меш есцi? - спытўся хлопчык.

- Гршчок жоўтг рысу з рыбй. Не хочш трохi?

- Не. Я буду есцi дом. Зрбiць мне тбе гонь?

- Не. Я зрблю пзней. Альбо буду есцi рыс хлодны.

- Цi мгу я ўзяць сетку?

- Аг.

У хлупе не было жднй сеткi, i хлопчык пмятў, клi яны прдлi яе. Але яны гулялi ў гэтую бйку штодня. Не было нi гршк з жоўтым рысм i рыбй, i хлопчык гэт ведў тксм.

- Восемдзесят пяць - шчслiвя лiчб, - скзў стры члвек. - Што ты скжш, клi рыбiн, якую я прынясу, рзбрня звжыць тысячу фунтў?

- Я взьму сетку i пйду лвiць срдзiны. Ты будзеш сядзець н прозе н сонцы?

- Але. У мяне ёсць учршняя гзет, i я прчытю пр бейсбол.

Хлопчык не ведў, цi не выдумк i ўчршняя гзет, ле стры члвек выцягнуў яе з-пд ложк.

- Перык дў мне ў bоdеg*, - рстлумчыў ён.

* Крчм (гiшп.).

- Я прыйду, клi нлўлю срдзiн. Пклду тве i ме рзм у лёд, i мы пдзелiм iх рнiцой. Клi я вярнуся, ты рскжш мне пр бейсбол.

- "Янкi" не могуць прйгрць.

- Але мяне непкояць "Iндзейцы" з Клiўленд.

- Вер у "Янкi", сынок. Хй перд вчым ў цябе стiць вялiкi Дзi Мджы.

- Мяне непкояць як дэтройцкiя "Тыгры", гэтк i клiўлендскiя "Iндзейцы".

- Сцержыся, бо ты хутк пчнеш бяцц нвт "Чырвонскурых" з Цынцынцi i "Белых шкрпэтк" з Чыкг.

- Рзбярэшся з гэтым i рскжш мне, клi я вярнуся.

- Як ты думеш, цi не купiць нм лтрэю з пошняй лiчбй восемдзесят пяць? Зўтр ж восемдзесят пяты дзень год.

- Мы можм гэт зрбiць, - скзў хлопчык. - А як нконт всьмiдзесяцi сямi, пмятеш свой нйбольшы рэкорд?

- Двойчы ткое не здрецц. А ты здолееш знйсцi бiлет з лiчбй восемдзесят пяць?

- Я мгу зкзць дзiн.

- Адзiн бiлет. Дв дляры з пловй. У кго мы можм iх пзычыць?

- Гэт прост. Я зўсёды мгу пзычыць дв дляры з пловй.

- Мяркую, што я тксм. Але стрюся не пзычць. Спчтку пзычеш. Потым жбруеш.

- Не мерзнi, стрэч, - скзў хлопчык. - Не збывйся, што цяпер версень.

- Месяц, клi iдзе буйня рыб, - скзў стры члвек. - Любы мож быць рыбком у трўнi.

- Пйду п срдзiны, - скзў хлопчык.

Клi ён вярнуўся, стры члвек спў у крэсле, сонц зходзiл. Хлопчык зняў струю слдцкую коўдру з ложк i грнуў ёю спiнку крэсл i плечы строг. Гэт былi дзiўныя плечы, усё яшчэ мгутныя, хоць i вельмi стрыя, i шыя тксм был моцня, i мршчыны н ёй не гэтк кiдлiся ў вочы, клi члвек спў, нхiлiўшы нперд глву. Яго кшуля был лтн-перлтн гэтулькi рзоў, што стлся пдобня н ветрзь, i кожня лтк выцвiл н сонцы п-свойму. Усё ж ён быў вельмi стры, i ягоны твр, з зплюшчнымi вчым, здвўся нежывы. Гзет ляжл н кленях, цяжр яго рукi трымў яе, не дючы пдхпiць вечровму ветру. Ён быў босы.

Хлопчык пкiнуў яго тут, i, клi вярнуўся, стры члвек п-рнейшму спў.

- Прчнiся, стрэч, - скзў хлопчык i пклў руку яму н клен.

Стры члвек рсплюшчыў вочы, нейкi момнт як бы вяртючыся днекуль здлёку. Нрэшце ўсмiхнуўся.

- Што ты прынёс? - спытўся ён.

- Вячэру, - дкзў хлопчык. - Будзем зрз вячэрць.

- Я не ндт глодны.

- Трэб пд'есцi. Ты не можш лвiць рыбу не еўшы.

- Здрлся i гэтке, - скзў стры члвек, устючы i згортвючы гзету. Потым стў склдвць коўдру.

- Акрыйся коўдрй, - скзў хлопчык. - Ты не будзеш лвiць рыбу глодны, пкуль я жыву н свеце.

- Тды жывi доўг i шнуйся, - скзў стры члвек. - Што мы будзем есцi?

- Чорны боб i рыс, печныя бнны i трохi тушнг мяс.

Хлопчык прынёс ежу з "Тэрсы" ў метлiчнй псудзiне, што склдлся з двух судкоў. Дв прыборы - нжы, вiдэльцы i лыжкi - ляжлi ў кiшэнi, кожны згорнуты ў ппяровую сурвэтку.

- Хто тбе гэт дў?

- Мрцiн. Крчмр.

- Я мушу пдзяквць яму.

- Я ўжо яму пдзяквў, - скзў хлопчык. - Тбе ням птрэбы дзяквць.

- Я дм яму мяс з нiжняй чсткi вялiкй рыбiны, - скзў стры члвек. Ён дпмгў нм больш як дзiн рз?

- Думю, тк.

- Дык я пвiнен дць яму штосьцi болей, як мяс з нiжняй чсткi рыбiны. Ён вельмi чул ствiцц д нс.

- Ён прыслў пiв. Тбе i мне.

- Мне больш пдбецц пiв ў бляшнкх.

- Ведю, ле гэте ў пляшкх. Пiв "Нtueu", пляшкi я знясу нзд.

- Дзякуй тбе з клопт, - скзў стры члвек. - Цi не пр нм есцi?

- Я ж цябе зпршў, - мякк скзў хлопчык. - Не хцеў дчыняць судкi, пкуль ты не быў гтовы.

- Зрз я гтовы, - скзў стры члвек. - Мне трэб было толькi пмыцц.

"Дзе ж ты мыўся? - пдумў хлопчык. - Вд ў вёсцы з дзве вулiцы ўнiз п дрозе. Я пвiнен ннсiць сюды вды, i мыл трэб яму дць, i добры ручнiк. Як можн быць ткiм бяздумным? Я пвiнен прыдбць яму iншую кшулю i свiтку н зiму, ды нейкiя чрвiкi, ды iншую коўдру".

- Твя мясня стрв цудоўня, - скзў стры члвек.

- Рскжы мне пр бейсбол, - ппрсiў яго хлопчык.

- У "Амерыкнскй лiзе" пермгюць "Янкi", як я i кзў, - усцешн скзў стры члвек.

- Сёння яны прйгрлi, - скзў хлопчык.

- Гэт нiчог не знчыць, вялiкi Дзi Мджы зноў у форме.

- Ён толькi дзiн з гульцоў у кмндзе.

- Вядом. Але д яго ўсё злежыць. У iншй лiзе - пмiж Бруклiнм i Фiлдэльфiяй - я пствiў бы н Бруклiн. Тут у мяне ў думкх Дзiк Сiслер i тыя яго мгутныя ўдры ў стрым прку.

- Нiколi не было нiчог пдобнг н тое. Я нiколi не бчыў, кб мяч ляцеў тк длёк.

- Пмятеш, як ён прыходзiў н "Тэрсу"? Я хцеў узяць яго ў рыбу, ды не двжвўся зпрсiць. Тды я ппрсiў, кб ты гэт зрбiў, ле i ў цябе не хпiл духу.

- Я ведю, што гэт был вялiкя пмылк. Ён мог пйсцi з нмi ў мор, i мы ўспмiнлi б пр гэт ўсё жыццё.

- Я хцеў бы ўзяць у рыбу вялiкг Дзi Мджы, - скзў стры члвек. Рыбкоў сын, кжуць. Мгчым, ён быў гэткi ж бядняк, як i мы, i яго не пкрыўдзiл б мё зпршэнне.

- Бцьк вялiкг Сiслер нiколi не быў бедны i ў мiм веку гуляў у слiдных лiгх.

- Я ў твiм веку быў перд мчтй* н крблi з чтырохкутнымi ветрзямi, якi iшоў у Афрыку, i ўвечры бчыў н ўзмор'i львоў.

* Быў мтросм, мтроскi кубрык знходзiўся ў пярэдняй чстцы крбля.

- Я ведю. Ты рскзвў мне.

- Пр што нм лепш пгврыць: пр Афрыку цi бейсбол?

- Пр бейсбол, я думю, - скзў хлопчык. - Рскжы мне пр вялiкг Джон Дж. Мк Гро. - Ён вымвiў Хот* змест Дж.

* Н гiшпнскi лд.

- Ён тксм чсм звiтвў н "Тэрсу" ў былыя днi. Але ён быў грубы i жорсткi, i не дць рды, клi выпiвў. У ягоных думкх былi н роўных бейсбол i конi. Прынмсi, ён увесь чс нсiў спiс коней у кiшэнi i чст нзывў iхнiя мянушкi п тэлефоне. - То быў вялiкi менеджэр, - скзў хлопчык. - Бцьк лiчыць, нйвялiкшы.

- Бо ён сюды нведвўся процьму рзоў, - скзў стры члвек. - Клi б Дзюршэр прцягвў прыязджць д нс штогод, твой бцьк лiчыў бы нйвялiкшым менеджэрм яго.

- Хто н смй спрве нйвялiкшы менеджэр: Лiк цi Мйк Гнслес?

- Думю, яны роўныя.

- А нйлепшы рыбк - ты.

- Не. Я ведю лепшых.

- Que va*, - скзў хлопчык. - Ёсць нямл добрых рыбкоў i неклькi вялiкiх. Але гэткiх, як ты, больш ням.

* Уг (гiшп.).

- Дзякуй. Ты рдуеш мё сэрц. Спдзяюся, у моры не плве рыбiн, з якой бы мы не спрвiлiся.

- Нямшк ткой рыбiны, клi кжш, што ты гэткi ж дужы, як i рней.

- Мгчым, я не ткi дужы, як мне здецц, - скзў стры члвек. - Але я ведю шмт хiтрыкў i не звгюся.

- Зрз тбе трэб пспць, кб рнiцй чуцц бдзёрым. Я знясу нчынне н "Тэрсу".

- Ну дык дбрнч. Я пбуджу цябе ўрннi.

- Ты мой будзiльнiк, - скзў хлопчык.

- Мой узрост - будзiльнiк. Чму стрыя людзi тк рн прчынюцц? Цi не дзеля тго, кб пдоўжыць, мгчым, пошнi свой дзень?

- Не ведю, - скзў хлопчык. - Адзiне, што мне вядом: млдыя хлопцы спяць моцн i прчынюцц позн.

- Я гэт пмятю, - скзў стры члвек. - Пбуджу цябе своечсов.

- Не хчу, кб мяне будзiў ён. Як пслугч.

- Рзумею.

- Спi солдк, стры друж.

Хлопчык знiк. Н стле пдчс iхняй вячэры не было нiякг святл, i стры члвек, зняўшы нгвiцы, пйшоў д ложк ў цемры. Ён скруцiў нгвiцы, пклўшы ўсярэдзiну гзету, i трымлся пдушк. Зхутўшыся ў коўдру, стры члвек лёг н iншыя стрыя гзеты, што прыкрывлi спружыны ложк, i зснуў.

Спў ён нядоўг i снiў Афрыку, дзе быў у юнцтве: доўгiя, нескнчоныя, то злцiстыя, то бялюткiя - ж вчм блюч - бергi, высокiя мысы i мгутныя крычневыя горы. Цяпер ён кожную ноч жыў н тым узмор'i, чуў у снх, як шумiць прыбой, бчыў, як хвлi ягоныя ўзнiмюць i пускюць лодкi тубыльцў.

Ён спў i дчувў пх смлы i пкулля, як н плубе, ўрннi бергвы вецер прыносiў пх Афрыкi.

Звычйн, клi д яго длятў вецер, ён прчынўся i, прнуўшыся, iшоў будзiць хлопчык. Але гэтй ноччу пх бергвог ветру звiтў ншмт рней, i ён ведў, у сне, што яшчэ зндт рн, i тму снiў снежныя пiкi н Кнрскiх выспх, што ўствлi з мор, потым розныя тмтэйшыя гвнi i рэйды.

Яму больш не снiлiся нi штормы, нi жнчыны, нi вялiкiя пдзеi, нi вялiкя рыб, нi бойкi, нi спборнiцтвы ў сiле, нi ягоня жонк. Цяпер ён снiў толькi мясцiны ды львоў н ўзбярэжжы. Сутоннем яны бвiлiся, што тыя кцяняты, i ён любiў iх, як любiў хлопчык. Ён нiколi не снiў хлопчык.

Стры члвек прчнуўся, зiрнуў прз дчыненыя дзверы н месяц, рскруцiў i дзеў нгвiцы. Пмчыўшыся з хлупй, ён рушыў угру п дрозе будзiць хлопчык. Ён дрыжў д рнiшняг холду, ле ведў, што ўрэшце сгрэецц дый неўзбве будзе веслвць.

Дзверы хцiны, дзе жыў хлопчык, былi незмкнутыя, ён дчынiў i цiх ступiў босымi нгмi. Месяц н зыходзе дзвляў яму добр бчыць хлопчык, якi спў н свiм сцiплым ложку ў першым пкоi. Ён мякк бхпiў дну пяту i трымў яе, пкуль хлопчык не прчнуўся i не зiрнуў н яго. Стры члвек кiўнуў, i хлопчык, сеўшы н ложку, узяў з зэдлiк, што стяў побч, штны i нцягнуў iх н сябе.

З стрым члвекм услед з хцiны выйшў хлопчык. Сон дольвў яго, i стры члвек дной рукой бняў хлопчык з плечы:

- Я вельмi шкдую.

- Que va, - скзў хлопчык. - Ткя мужчынскя доля.

Яны крочылi дрогй д хлупы строг члвек, i скрозь п гэтй дрозе ў цемры iшлi босыя людзi, несучы мчты д свiх лодк.

У хлупе хлопчык узяў кош с скруткмi шнуру, грпун i буск. Стры члвек трымў н плячы мчту з бгорнутым вкол яе ветрзем.

- Ты не ждеш выпiць квы? - спытўся хлопчык.

- Пклдзем снсцi ў лодку, тды пп'ём.

Яны пiлi кву з бляшнк з-пд згушчонг млк ў чыннй д смг рння рыбцкй крчомцы.

- Як спў, стры друж? - спытўся хлопчык. Ён ужо мль пзбыўся свёй снлiвсцi.

- Добр, Мнлiн, - скзў стры члвек. - Сёння я чуюся няблг.

- Я тксм, - скзў хлопчык. - Зрз я пвiнен схдзiць п тве i п све срдзiны, i п тве снежныя прынды. Мой рыбк см бярэ ншыя снсцi. Ён нiколi не хоч, кб хто-кольвек iншы нёс што-небудзь.

- Мы розныя, - скзў стры члвек. - Я дзвляў тбе несцi рыбцке нчынне, клi тбе было пяць гдоў.

- Ведю, - скзў хлопчык. - Я мiгм. Взьмi яшчэ дну кву. Тут нм дюць у крэдыт.

Ён пйшоў, босы, п крлвых склх д лядоўнi, дзе хвлi прынды.

Стры члвек пвольн пiў кву. Ён ведў, што ян яму небходня, бо гэт ўсё, што ён мецьме з цэлы дзень. Ужо дўно спжывнне псiлкў стмлял яго, i ён нiколi не брў з сбою другог сняднку. Бутэльк вды н носе лодкi дзiне, у чым ён дчувў птрэбу н прцягу дня.

Хлопчык вярнуўся з срдзiнмi i дзвюм прындмi, згорнутымi ў гзету, i яны спусцiлiся п сцежцы д лодкi, дчувючы пд пятмi пясок з глькй. Прыўзняўшы лодку, яны ппхнулi яе, i тя слiзгнул ў вду.

- Поўня крм, стры друж!

- Поўня крм, - скзў стры члвек, прылджвючы вяровчныя мцвннi вёслў д ўключын.

Лпткi вёслў урэзвлiся ў вду, ён нхiлiўся нперд i стў выплывць у цемры з гвнi. Iншыя лодкi з iншых месцў тксм выпрўлялiся ў мор, i хоць стры члвек не мог iх зрз бчыць, бо месяц пусцiўся нiжэй з ўзгорк, ён чуў, як увiхлiся вёслы.

Зрэдку хтосьцi бзывўся ў лодцы, днк большсць з iх мўчл, клi не лiчыць гуку д пускння вёслў у вду. Яны рзбрылiся псбоку псля тго, як выйшлi з вусця гвнi, i кожня скiрвлся ў тую чстку кiян, дзе гспдр спдзявўся знйсцi рыбу. Стры члвек ведў, што мецц плысцi вельмi длёк, i ён пкiнуў пх зямлi з сбой, вяслуючы ў чысты рнiшнi водр кiян. Ён убчыў свячэнне Зтоцкiх водрсцей* у вдзе, клi пынуўся ў той чстцы кiян, якую рыбкi звуць вялiкiм клодзежм з-з рптоўнй глыбiнi ў семсот мрскiх сжняў.

* Род трпiчных водрсцей у Атлнтычным кiяне.

У iм збiрлся ўсялякя рыб, бо тут, сустрэўшы стромкiя сцены кiянскг дн, плынь утврл вiр. Тут был плойм шрымпў* ды розне дрбязы для прынды, чсм яны i ксякi глвногiх млюскў з см глыбокiх сховў усплывлi н пверхню, i ўся вндрўня рыб крмiлся iмi.

* Дробныя крэветкi.

Вяслуючы ў змроку, стры члвек дчувў нблiжэнне рнiцы i чуў дрыготкi гук, клi лятучыя рыбы пкiдлi вду, i сычэнне д iх нягнуткг моцн злджнг крылля, клi яны ўзмывлi ў пветр ў цемрдзi. Ён вельмi любiў лятучых рыб, бо тыя былi яго нйбольшымi сябрмi ў кiяне. Ён шкдвў птушк, сблiв мленькiх, кволых, цёмных мрскiх лствк, якiя зўсёды былi ў лёце, у пошуку i мль нязменн без здбычы, i ён думў: "Жыццё птушк проч дрпежнiкў i мгутных дужых птхў цяжэйше з нш. Чму птушк стврылi гэткiмi кволымi i прыгожымi, як гэтыя мрскiя хвлi? Ян добря i вельмi прыгожя, ле мож быць рз'юшн-жорсткя, i гэтк знянцку, i птушчкi, што лётюць нд вдой i бмкюцц, кб ухпiць рыбу, жлслiв цiўкючы, створны зндт нетрывлымi для мор".

Ён i ў думкх нзывў мор l тr, як п-гiшпнску кжуць улюбёныя ў яго людзi. Быве, яны гворць пр яго i блгiя рэчы, ле зўсёды як пр жнчыну. Некторыя млдыя рыбкi, - з тых, што выкрыстоўвюць буi ў яксцi пплўкоў для свiх шнуроў i зймелi мторныя лодкi, клi кулв печнь прыносiл бгт грошй, кзлi еl тr. Яны гврылi пр яго як пр супернiк, льбо нвт як пр непрыяцеля, льбо прост як пр месц, дзе яны ловяць рыбу. Але стры члвек зўсёды думў пр мор як пр жнчыну i нешт гэтке, што ндзяляе бо не ндзяляе вялiкй лскй, i клi яно здзяйсняе дзiкiя цi злыя ўчынкi, дык толькi з те прычыны, што яе мож сўлдць з сбой. Месяц уздзейнiче н мор, як i н кбету, мерквў ён.

Стры члвек веслвў рўнмерн, без сблiвых высiлкў, бо зхоўвў звычйную свю хутксць, i пверхня кiян был глдкя, толькi зрэдку плынь зкручвл вiры. Ён дзвляў плынi рбiць трцiну рботы, i ўбчыў, клi пчло днець, што ён ужо длей, як спдзявўся быць у гэты чс.

"Я рыбчыў тм, дзе глыбок, тыдзень i не злвiў нiчог, - думў ён. - Тут ходзяць ксякi бнiт i льбкорў, мож, сярод iх ёсць вялiкя рыбiн i сёння мне ўдсц яе здбыць".

Яшчэ як след не рзвiднел, ён ужо зкiнуў шнуры з прындмi, плынь несл яго з сбой. Адн прынд был н глыбiнi срк мрскiх сжняў, другя - сямiдзесяцi пяцi, трэцяя i чцвёртя пусцiлiся ў блкiтную вду жно н сто i сто двццць пяць сжняў. Кожня прынд вiсел глвою ўнiз, стрыжнь кручк быў усярэдзiне рыбы, цлкм бвязны i бшыты, ўсю тую чстку кручк, што был звонку, выгiн i встрыё пкрывлi свежыя срдзiны. Кожня срдзiн был ннiзн н кручок прз бодв вокi, рзм яны ўтврлi пўвянок н прыхвнй гэтк стлi. Не было нiводнй дступнй рыбiне чсткi кручк, якя не мел б прыемнг пху ды смку.

Хлопчык дў яму двух свежых тунцоў, бо льбкорў, што звiслi з двух нйдўжэйшых шнуроў, быццм грузiлы, н iншых ён меў блкiтнг бегун* i жоўтг мрског шчупчк, i хоць тыя ўжо выкрыстоўвлiся, ле былi ў добрым стне, выдтныя срдзiны ндвлi iм прыемны пх i прыцягльнсць.

* Вiд рыбы ў цёплых морх.

Шнур, тоўсты, як лдны ловк, быў прымцвны пятлёю д толькi што вырзнг прут, i врт было пцягнуць бо крнуць прынду, як i той прут цягнул ў вду. Кожны шнур меў дв мткi дўжынёю п сорк мрскiх сжняў, д iх у выпдку птрэбы можн было прылдзiць яшчэ зпсныя мткi. Клi было небходн, рыб мгл пвлчы з сбою больш з трыст сжняў шнур.

Зрз ён счыў, як злёгку пускюцц ў вду тры пруты з бортм лодкi, i няспешн веслвў, кб утрымць шнуры простымi i н дпведных глыбiнях. Было зусiм светл, сонц мгло вызiрнуць у любы момнт.

Сонц сцярожн ўзнiмлся з мор, i стры члвек змог убчыць iншыя лодкi: нiзк н вдзе, не вельмi длёк д берг, шырок рскiдныя ўпоперк плынi. Потым сонц нбрлся яскрвсцi, бляск упў н вду, потым узнялося н поўную моц i, длюстрвўшыся н глдкй пверхнi мор, рэзнул строг члвек п вчх, i ён пвеслвў, не пзiрючы н сонц. Ён глядзеў унiз у вду, цi прост iдуць шнуры ў ейную цемру. Стры члвек утрымлiвў iх больш простымi, як хто-кольвек, гэтк, кб кожня прынд был ў цемрдзi плынi якрз тм, н той глыбiнi, дзе ён ждў, кб ян был i чкл рыбу. Iншыя пкiдлi шнуры н волю плынi, i чсм тыя былi н глыбiнi шсцiдзесяцi сжняў, не ст, як мерквлi рыбкi.

"Але ў мяне, - думў ён, - усё дклдн. Прост мне больш не шнцуе. Але хто веде? Мжлiв, сёння. Кожны дзень - новы дзень. Шнцвнне гэт няблг. Але дклднсць не пшкодзiць. Клi звiте ўдч, ты будзеш гтовы яе сустрэць".

Мiнул дзве гдзiны, сонц ўзнялося вышэй i не бiл п вчх гэтк моцн, клi ён глядзеў н ўсход. У полi яго зроку зстлiся толькi тры лодкi, i здвлся, што яны вельмi нiзкiя i пблiзу берг.

"Усё жыццё мiм вчм бывл кепск д рнняг сонц, - пдумў ён. - Але яны, як i рней, добрыя. Увечры я мгу пзiрць н сонц прост, i ў вчх не робiцц цёмн. Сонц ўвечры мцнейше, ле ўрннi глядзець н яго блюч". Якрз тды ён убчыў фрэгт* з яго дўгiмi чорнымi крылмi, той кружляў у небе нпердзе яго.

* Мрскя птушк.

Рптм птх зрэзў нўсксяк унiз, выпрстўшы ззду крылы, потым зкружыў зноў.

- Н нешт ён нтрпiў, - вымвiў услых стры члвек. - Не прост шуке.

Пвольн i мерн ён пвеслвў туды, дзе птушк кружыл. Ён не спяшўся, i яго шнуры былi гэткiя ж прмыя, як нпчтку. Прўд, цяпер ён трохi больш дпмгў плынi вёслмi, i хоць рыбчыў гэткiм ж дклдным чынм, ле хутчэй, як рней, бо iмкнуўся выкрыстць птушку.

Птх узняўся ў неб вышэй i зкружляў зноўку, пры гэтым крылле яго было нерухоме. Рптм ён дў нырц ў вду, i стры члвек убчыў, як з вды рвнул лятучя рыб i дчйн пмкнул нд пверхняй мор.

- Дэльфiн* - вымвiў услых стры члвек. - Буйны дэльфiн.

* Стры члвек нзыве дэльфiнм дну з неклькiх кiянiчных рыб, дметных перлiвiстсцю фрбоўкi, з востркнцовымi плўнiкмi.

Ён пклў вёслы ў лодку i дстў мленькi шнур, што ляжў н носе лодкi. Той быў з дрцяным пвдком, н кнцы яког меўся невялiкi кручок, н якi ён нсдзiў дну з срдзiн. Стры члвек пусцiў шнур з борт, псля злучыў яго з крмой, прымцвўшы д нiт з колцм. Тды ён прылдзiў прынду д другог шнур i пкiнуў яго, скручным у мток, у цянi н носе лодкi. Ён зноў узяўся веслвць, нзiрючы пры гэтым з дўгкрылым чорным птхм, што вiснуў нд вдой, плюючы н рыбу.

Ён бчыў, як птушк бмкнулся ў вду зноў, дкiнуўшы крылы нзд, кб нырнуць, псля змтлял iмi шлён, ле мрн, перследуючы лятучую рыбу. Стры члвек не мог не зўвжыць пэўнй пкутсцi мрской пверхнi, гэт буйныя дэльфiны ўзнiмлi вду, гонячыся з рыбй. Дэльфiны ўзрэзвлi вду пд чрдой лятучых рыб i, рухючыся хутк, не змусiлi б чкць сябе, клi б тыя пусцiлiся ў вду. "Гэт вялiкя чрд дэльфiнў, - пдумў ён. - Яны рскiдны дзiн д днго, i тму ў лятучых рыбў мл шнцў. А ў птушкi iх ням ўвогуле. Лятучыя рыбы зндт буйныя ды шпркiя для iх".

Ён нзiрў з тым, як лятучыя рыбы зноў i зноў выстрэльвлi з вды i як бясплённ высiльвлся птушк. "Гэтя чрд дэльфiнў для мяне стрчн, пдумў ён. - Зндт хутк i длёк шыбуюць яны. Але, мжлiв, я пдбяру яког блуднiк, мож, мя вялiкя рыб недзе пблiзу iх. Дзесьцi ж пвiнн быць мя вялiкя рыб".

Воблкi нд зямлёю пўстлi як горы, берг здвўся ўсяго толькi доўгй зялёнй лiнiяй з шэр-сiнiмi ўзгоркмi з ёю. Вд ў моры стлся цёмн-сiняя, мль фiялетвя. Зiрнуўшы ў яе, ён убчыў чырвоне сяйво плнктону ў цёмных глыбiнях i нязвыкле дзiўне святло сонц. Ён нзiрў, кб яго шнуры, знiкючы з поля зроку, iшлi ў вду прост, i цешыўся, што бчыў процьму плнктону, бо гэт знчл рыбу. Дзiўне святло ў вдзе, зрз, клi сонц было вышэй, бяцл добре ндвор'е, як i форм воблкў тм, нд зямлёю. Але птх зрз мль не пкзвўся, i н пверхнi вды нiчог не вiднелся, проч неклькiх лпiн жоўтых выцвiлых н сонцы сргсвых водрсцей i фiялетв-вясёлквг зстыгл-дрыгнiстг пузыр - "пртугльскг вйсковг крбля"*, што плвў кля смй лодкi.

* Адн з сiфнфор (род фiзлiя).

Ён первярнуўся н бок, потым выпрстўся. Ён плвў весел, усё дно як бурблк, с свiмi доўгiмi смяртэльн-фiялетвымi влокнмi, што добры ярд* цягнулiся з iм у вдзе.

* Адзiн ярд - 0,914 м.

- Аgu тl*, - вымвiў стры члвек. - Ты, сук.

* Зля вд (гiшп.) - нродня нзв сiфнфоры.

Злёгку вяслуючы, ён глянуў у вду i ўбчыў дрбнюткiх рыбк, бдй, гэткй ж фрбоўкi, як i шлейфы-влокны, яны сноўдлi пмiж тымi, хiнутыя невялiкiм ценем, што кiдл бурблк, плывучы ўслед з плынню. Яны мелi iмунiтэт д ейнг яду. Але ў людзей яго не было, i клi хоць трохi слiзкiх фiялетвых влокнў чплялся i прыствл д шнур, пкуль стры члвек вждўся з рыбiнй, н ягоных рукх з'яўлялiся шрмы i рскелiны, усё роўн як ён пёкся лiсцем ядвiтг плюшч бо ядвiтг дуб*.

* Лiянпдобны сумх ядвiты i кусцiсты сумх ядвiты.

Але ейня трут дзеiл iмгненн-хутк, нiбы сцебнуўшы бiзуном.

Вясёлквыя бурблкi былi прыгожыя. Але яны см пдмнлiвя рэч у моры, i стры члвек любiў глядзець, як вялiкiя мрскiя чрпхi спжывюць iх. Угледзеўшы све хвяры, чрпхi пдбiрлiся д iх сперду, потым зплюшчвлi вочы гэтк, што i яны цлкм хвлiся пд пнцыр, ды ўмiнлi тыя влокны i ўсё сттняе. Стры члвек хвотн пзiрў, як чрпхi елi iх, i яшчэ ён любiў хдзiць п ўзбярэжжы псля шторму i чуць, як тыя з трэскм пукюцц, клi ён ступе н iх свiмi цвёрдымi грубымi пятмi.

Ён любiў зялёных чрпх i ястрбiныя дзюбы* з iх элегнтнсць i спрыт, i з тое, што яны былi вельмi кштоўныя, з лгоднй пгрдй ствiўся д вялiзных тупых клодгловых** у жоўтых лтх, з iхнiмi дзiвцкiмi любошчмi, шчслiв-здволеных, клi яны, зплюшчыўшы вочы, цярэбяць "пртугльскiя крблi".

* Вiд чрпх.

** Крэтвыя чрпхi (з трд мрскiх).

Чрпхi не выклiклi ў яго мiстычных пчуццяў, хоць ён цi дзiн год выходзiў у мор з рыбцкiм гуртом лвiць iх. Ён шкдвў iх усiх, нвт гiгнцкiх, пдобных н велiзрныя куфры чрпх*, гэткiх доўгiх, як ягоня лодк, вгою - з тону.

* Луты, скурыстыя чрпхi.

Бльшыня людзей як бы пбойвецц чрпх, бо чрпше сэрц гдзiнмi б'ецц псля тго, як яе прэжуць н квлкi ды рзбяруць. Але стры члвек думў: у мяне гэтке ж сэрц, ногi i рукi ме тксм пдобныя н iхнiя. Ён еў чрпшыя белыя яйкi, кб нбрцц моцы. Ён еў iх увесь трвень, кб быць дужым у верснi i кстрычнiку ды горць спрўды вялiкую рыбу.

Ён тксм зчэрпвў штодня кубк кулвг тлушчу з вялiкй жлезнй бочкi ў хлупе, дзе шмт якiя рыбкi хвлi снсцi. Бочк стял тут для ўсiх ждючых. Бльшыня рыбкоў не перносiл смку тлушчу. Але нўрд цi той быў горшы з ўспорвнне н доднiцы, клi яны ўствлi, i, проч тго, тлушч быў вельмi добрым д прстуд i грыпў i ндт крысны для зроку.

Ён зiрнуў угру i ўбчыў, што птх кружляе зноў.

- Ён знйшоў рыбу, - услых вымвiў стры члвек. Нiводня лятучя рыб не рзрэзл пверхнi вды, i не рзбяглiся в ўсе бкi дробныя, якрз для прынды, рыбкi. Але пкуль стры члвек нзiрў, невялiкi тунец узняўся ў пветр, первярнуўся i ўпў глвой унiз у вду. Тунец, блiснуўшы срэбрм н сонцы, упў у мор, ле з iм узняўся яшчэ дзiн, i яшчэ, i яны мiльглi скрозь, узбоўтвючы вду i доўгiмi скчкмi перследуючы дробную рыбу. Яны кружылi нд ёю i гнлi яе.

"Клi б яны не шыблi гэтк хутк, я iх не ўпусцiў бы", - думў стры члвек, нзiрючы, як чрд зпеньве вду, птушк пде кменем унiз, кунючыся i хпючы дробную рыбу, што выплыл ў пнiцы н пверхню.

- Птх - добры пмочнiк, - скзў стры члвек. Якрз тды шнур, што быў злучны пятлёю з колцм нiт ў крме, нпяўся пд яго нгой, якою ён прыцiскў пятлю, ён выпусцiў вёслы i, моцн ўзяўшыся з шнур i дчуўшы вгу невялiкг тунц, што тузўся ды торгўся, стў выбiрць той у лодку. Рыб торглся з усё большй зцятсцю, клi ён выцягвў шнур, i стры члвек мог бчыць у вдзе блкiтную спiну тунц i золт бкоў, перш як ён рыўком пдцягнуў яго д борт i шпурнуў у лодку. Тунец ляжў н крме н сонцы, тугi ды шчдн-згрбны, як длiтя куля, вырчыўшы вялiкiя нерзумныя вочы, выбiвючы з сябе жыццё хуткiмi дрыготкiмi ўдрмi б лодку куртнг гожг хвст-блiскўкi. Стукнуўшы яго п глве плкй, кб не мучыўся, стры члвек нгою пхнуў тунц, што ўсё яшчэ ўздрыгвў, у цень пд крму.

- Альбкор*, - услых вымвiў ён. - З яго будзе цудоўня прынд. Ён звжыць дзесяць фунтў.

* Дўгпёры тунец.

Стры члвек не пмятў, клi ўпершыню пчў думць уголс, як быў см-нсм з сбою. Ён спявў н дзiноце, чсм нпявў уночы, у смоце несучы вхту н смэкх* бо н "чрпшых лодкх".

* Смэк - невялiке днмчтве рыблоўне судн, звычйн, шлюп бо тэндр.

Вiдць, ён пчў рзмўляць услых дзiн, як хлопчык пйшоў д яго. Але дклдн ён не пмятў. Ловячы рыбу рзм, яны пермўлялiся з хлопчыкм звычйн толькi нконт см небходнг. Гутрылi ж яны ўночы льбо клi дрэнне ндвор'е зтрымлiвл iх н берзе. Увжлся з вртсць не рзмўляць у моры без птрэбы, i стры члвек зўжды лiчыў якрз тк i шнвў гэты зкон. Але зрз ён выкзвў све думкi ўголс шмт рзоў, бо не было побч нiводне жывое душы, кб яны мглi кго рздржняць.

- Клi б хто пчуў, як я вось тк гучн рзмўляю, злiчыў бы мяне ў вр'яты, - вымвiў ён услых. - Але ж я не вр'ят, i тму гэт мяне зусiм не турбуе. I прч тго, бгцейшыя мюць рдыёпрыймчы, якiя гутрць з iмi ў iхнiх лодкх i рскзвюць iм пр бейсбол.

"Цяпер не чс зймць глву бейсболм, - пдумў ён. - Цяпер трэб рупiцц пр дну-дзiную рэч. Тую, дзеля якой я нрдзiўся. Мгчым, курт пблiзу гэтй чрды ёсць вялiкя рыбiн. Я пдбрў усяго толькi блуднiк, што дбiўся д льбкорў, якiя тут кормяцц. Але яны; жывячыся, рухюцц длёк i хутк. Усё, што пкзвецц сёння н пверхнi, шыбуе вельмi хутк i н пўночны ўсход. Мож, зрз гэткя пр дня? А мгчым, гэт нейкя прыкмет, звязня з ндвор'ем, якой я не ведю?"

Ён не мог цяпер бчыць зелянiны берг, дно толькi вяршынi блкiтных узгоркў, што выглядлi цяпер белымi, як быццм былi пкрытыя снегм, ды блокi, нiбы высокiя снежныя горы нд iмi. Мор было вельмi цёмне, i сонечне прменне прлмлялся ў вдзе, як у прызме. Мiрыяды плямк плнктону былi рптоўн знiшчны высокiм сонцм, i толькi вялiзныя глыбокiя прызмы ў сiняй вдзе бчыў стры члвек, пiльнуючы шнуры, што беззгнн прост iшлi ў вду глыбiнёю ў мiлю.

Тунцы, рыбкi ўсiх гэткiх рыб звлi тунцмi i толькi тды прыгдвлi iхнiя нзовы, клi дходзiл д проджу бо клi бменьвлi тых н прынды, зноў сышлi ў глыбiню. Сонц было грче, строму члвеку моцн грэл ў птылiцу, i той дчувў, вяслуючы, што п спiне ў яго сочыцц пот. "Я мог бы прост дзволiць плынi несцi мяне, - пдумў ён, - ды спць, нкiнуўшы пятлю шнур н плец нгi, кб будзiцц. Але сёння мiне восемдзесят пяць дзён, i я пвiнен рыбчыць кожны дзень як след".

Якрз у гэты момнт, пглядзеўшы н шнуры, ён убчыў: дзiн с свежвырзных прутоў рэзк пцягнул ўнiз.

- Але, - скзў ён. - Але, - i нячутн склў вёслы ў лодку. Ён пцягнуўся п шнур i вось ужо лгодн трымў яго пмiж вялiкiм i ўкзльным пльцмi првй рукi. Ён не дчувў нi нпругi, нi вгi, трымў шнур без высiлку. Потым рыб пцягнул зноў. Цяпер торгнне было як бы пробне, не моцне i не цяжкое, i ён ведў дклдн, што гэт. Н глыбiнi ст сжняў мрлiн* цербiў срдзiны, што пкрывлi встрыё i стрыжнь кручк тм, дзе кручок ручной коўкi вытыркўся з глвы млог тунц.

* Мрлiн - улсн мрлiн, рыб, роднсня меч-рыбе; меч-рыб.

Стры члвек, длiктн трымючы шнур, мякк, левй рукой двязў яго д прут. Зрз ён мог дзволiць яму бегчы пмiж пльцў гэтк, што рыб не дчувл нiякй нпругi.

"Тк длёк д берг ён пвiнен быць вялiзны ў гэтым месяцы, - пдумў стры члвек. - Еш iх, рыб. Еш iх. Пршу цябе, еш iх. Якiя свяжуткiя яны! А ты, тм, унiзе, н глыбiнi шсцiсот футў у гэтй хлоднй вдзе, у цемрдзi. Пвярнiся яшчэ рз у гэтй цемрдзi ды зноў з iх бярыся".

Ён дчуў лёгке сцярожне тузнне, псля мцнейше, гэт клi птрэбны быў пэўны высiлк, кб срвць глву срдзiны з кручк. Потым не было нiчог.

- Двй, двй, - услых скзў стры члвек. - Пвярнiся яшчэ рз. Толькi пнюхй iх. Прўд, цудоўныя? Пеш iх нпоўнiцу зрз, тды возьмешся з тунц. Цвёрды, хлодны, прыемны н смк. Будзь смялейшя, рыб. Еш iх.

Ён чкў с шнуром пмiж вялiкiм i ўкзльным пльцмi, нзiрючы з iм, тксм, днчсн, i з iншымi шнурмi, бо рыб мгл шуснуць угру бо ўнiз. Потым пўтрылся тое сцярожне тузнне.

- Ён возьме яго, - уголс вымвiў стры члвек. - Бож, дпмжы яму ўзяць яго.

Але ён не ўзяў. Ён знiк, стры члвек не дчуў больш нiчог.

- Ён не мог пйсцi. Ён пврочвецц. Мгчым, ён ужо трпляў н кручок i штосьцi пмяте пр гэт.

Рптм ён дчуў лгодны дотык д шнур i моцн ўсцешыўся.

- Ён прост пврочвўся. Ён возьме яго.

Стры члвек узрдвўся, дчуўшы мякке тузнне, псля - штосьцi моцне i невергодн цяжке. Гэт быў цяжр рыбы, i ён усё вызвляў i вызвляў шнур, дмотвючы першы з рэзервовых скруткў. Той спўзў унiз, лёгк слiзгў пмiж пльцмi строг члвек, i ён услед дчувў, якi ў рыбы вялiзны цяжр, хоць ледзь прытрымлiвў шнур вялiкiм i ўкзльным пльцмi.

- Вось дык рыбiн, - скзў ён. - Схпiл тунц, кручок якрз збоку ў ейным роце, ды iмкнецц з гэтым уцячы.

"Але мрлiн пвернецц i прглыне тунц", - пдумў ён. Ён не вымвiў гэтг, бо ведў, што клi скжш пр нешт добре, яно мож не здрыцц. Ён рзумеў, якя гэт вялiзня рыбiн, i нiбыт бчыў, як ян iмкне ў цемры з тунцом упоперк рот. У гэты мiг ён дзнчыў, што мрлiн спынiўся, ле, як i рней, стры члвек дчувў ягоную вгу. Псля цяжр пвялiчыўся, i ён ппусцiў шнур. Н нейкi момнт ён мцней сцiснуў яго вялiкiм i ўкзльным пльцмi, i цяжр яшчэ пбольшў ды пцягнуў шнур унiз.

- Ён узяў тунц, - скзў стры члвек. - Цяпер я дм яму як след несцiся.

Шнур, выслбняючыся, слiзгў пмiж ягонымi пльцмi, тым чсм ён, прцягнуўшы ўнiз левую руку, прымцвў вольны кнец двух зпсных мткоў д пятлi пры мткоў нступнг шнур. Зрз ён быў гтовы. Ён меў у зпсе тры мткi шнур п сорк сжняў дўжынёю проч тго, якi ён выкрыстоўвў.

- З'еш трохi больш, - скзў ён. - Пеш нпоўнiцу. Пеш гэтк, кб встрыё кручк трпiл тбе ў сэрц i збiл цябе. Усплывi добрньк н пверхню, кб я ўсдзiў у цябе грпун. Тк. Ты гтовы? Ты дсттков доўг быў ля стл? Пр! - гучн вымвiў ён ды, моцн тузнуўшы бедзвюм рукмi з шнур, пдоўжыў яго н ярд, тды пдсякў яшчэ i яшчэ рз, тузючы шнур нперменку кожнй рукой з усёй сiлю рук i цел з ягоню вгою.

Нiчог не дбылося. Рыб спвольн плыл сбе, i стры члвек нi н цлю не мог яе ўзняць. Ён цягнуў церз плечы моцны, прызнчны для цяжкой рыбiны шнур, жно той нпяўся гэтк, што пцеркi вды дскоквлi д яго. Потым шнур стў пцiху як бы сычэць у вдзе, ён п-рнейшму трымў яго, упiрючыся ў лўку, не нхiляючыся нзд. Лодк пчл пволi iсцi ў кiрунку пўночнг зхду.

Рыб плыл длей, як i дгэтуль, i ён плыў рзм з ёю п цiхй вдзе. Iншыя прынды былi п-рнейшму ў вдзе, ле ён не мог нiчог зрбiць.

- Як шкд, што с мной ням хлопчык, - услых скзў стры члвек. Рыб цягне мяне н буксiры, i я ж як той бiтэнг*. Можн было б прывязць шнур д лодкi. Але ж мрлiн мог бы првць яго. Я з усiх сiл мушу ўтрымлiвць рыбiну i дпускць шнур, клi гэт небходн. Дзякуй Богу, што ён вндруе, не шуке схову н глыбiнi. Што я буду рбiць, клi ён усё ж ндуме рушыць углыб, я не ведю. Што я буду рбiць, клi ён дсць нырц ды спусцiць дух, я не ведю. Але зрблю нешт. Ёсць мноств рэчў, якiя я мгу зрбiць.

* Слуп н плубе судн для ўтрымння буксiрнг трос, якрнг кнт i г.д.

Ён трымў шнур, што блягў плечы, i счыў з яго нхiлм у вдзе i з лодкй, тя спкойн плыл н пўночны зхд.

"Гэт зб'е яго, - думў стры члвек. - Ён не змож плысцi гэтк зўжды". Але мiнул чтыры гдзiны, рыб плыл сбе, як i рней, у дкрыте мор i влкл з сбою лодку, стры члвек п-рнейшму быў туг сцягнуты шнурм упоперк спiны.

- Я пдчпiў яго н кручок поўднi, - скзў ён. - I я яго яшчэ не бчыў.

Ён ндт ршуч ссунуў унiз свой слмяны кпялюш перд тым, як зчпiў н кручок рыбiну, i цяпер той моцн муляў лоб. Смг мучыл тксм, i ён, пусцiўшыся н кленi, сцергючыся, кб незнрок не тргнуць шнур, пдбрўся, нколькi здолеў, д нос лодкi i дною рукою дцягнуўся д бутэлькi з вдой. Ён дткнуў яе i крыху дпiў. Потым трохi дпчыў н носе. Ён ддыхвўся, седзячы н непстўленй мчце с згорнутым ветрзем, - толькi б вытрывць.

Потым ён пглядзеў церз плячо нзд i ўбчыў, што н дляглядзе не вiдць сушы. "Не бяд, - пдумў ён. - Я зўсёды змгу прыплыць н водблiск гнёў Гвны. Яшчэ дзве гдзiны д зходу сонц, i, мжлiв, рыб якрз выплыве. А не, дык тды, як узыдзе месяц. Клi ж не выплыве i тды, то, мож, н ўсходзе сонц. Здрнцвелсцi ням, i я чуюся дужым. Гэт ў яго кручок у роце. Ну i рыб, як цягне шнур! Вiдць, ён шчыльн зцiснуў дрот свiм ротм*. Хцелся б н яго пглядзець дзiн рз, кб ведць, з кiм я змгюся".

* Для строг члвек рыбiн, з якой ён змгецц, спернiк, iстот мужчынскг роду.

Рыб плыл ўсю ноч i, нколькi ён мог мерквць п зорх, не мянял свйго кiрунку. Стл холдн псля тго, як сонц зйшло, пот н спiне, н рукх i н яго стрых нгх высх. Днём ён узяў мяшок, якiм был нкрыт бляшнк з прындй, i рзслў яго н сонцы сушыцц. Псля, як сонц зйшло, ён звязў мяшок н шыi, зкiнуўшы яго н спiну, ды сцярожн зпрвiў пд шнур, што быў н плячх, як бы пдклўшы туды пдушку. Цяпер ён птрпiў гэтк прыхiлiцц д нос лодкi, што стў чуцц мль няблг. Ягоне стновiшч было ў спрўднсцi, мож, крыху лепше, як рней, ле ён увжў яго з нвт i не кепске.

"Я нiчог не мгу зрбiць з iм, ён нiчог не мож зрбiць с мной, думў ён. - Дтуль, пкуль рыб вось тк плыве".

Адзiн рз стры члвек устў i пмчыўся з борт лодкi, ды пглядзеў н зоры, i прверыў свой курс. Шнур выглядў як зiхтлiвя плоск, што пдл ў вду прост з яго плячэй. Зрз яны рухлiся пвольней, водблiск гнёў Гвны быў не гэткi моцны, ткiм чынм ён зрыентвўся, што плынь iх вiдочн нясе н ўсход. "Клi я згубiў бляск Гвны, знчыцц, мы больш пдлiся н ўсход, пдумў ён. - Бо, клi б рыб не збочыл с свйго курсу, бчыў бы яго яшчэ шмт гдзiн. Цiкв было б дведцц, як тм бейсбол, як сёння згулялi ў вышэйшых лiгх, - пдумў ён. - Гэт ндзiв лёгк было б зрбiць, мючы рдыё". Псля ён згдў сбе: зўсёды думй пр спрву. Думй пр тое, што робiш. Не збiвй глву нiякiм глупствм.

Потым скзў уголс:

- Шкд, што с мною ням хлопчык. Ён дпмгў бы мне i глядзеў н гэт см.

"Нiхто не пвiнен быць дзiн у стрым веку, - рзвжў ён. - Але гэт непзбежн. Я мушу пмятць, што мне трэб з'есцi тунц, пкуль той не спсвўся, кб не слбець. Пмятй: не ме знчэння, хочцц тбе есцi бо не, ле ты мусiш спжыць яго ўрннi. Пмятй", - скзў ён сбе. Уночы дзве мрскiя свiннi пдплылi д лодкi, i яму было чутн, як яны круцiлiся i пыхклi. Ён мог дрознiць шумне спенне смц д пдобнг н ўздыхi пыхння смкi.

- Гэт - добрыя iстоты, - скзў ён. - Яны гуляюць i жртуюць, i зймюцц любошчмi. Яны ншыя брты, як лятучыя рыбы.

Потым ён стў шкдвць вялiкую рыбу, што зчпiлся н кручок. "Цудоўны i дзiўны мрлiн, i хто веде, колькi яму гдоў - думў ён. - Нiколi не трплялся мне ткя дужя рыбiн, i нiводня не пводзiл сябе гэткiм дзiўным чынм. Мгчым, ён зндт мудры, кб сккць. Ён мог бы знiшчыць мяне скокмi бо клi б уцякў як шлёны. Але, мгчым, ён трпляў н кручок шмт рзоў д гэтг i веде, што яму трэб змгцц якрз тк. Ён не пдзре, што супрць яго ўсяго дзiн члвек, ды i той стры. Але якя гэт вялiзня рыбiн, i колькi грошй ддуць з яе н рынку, клi мяс добре. Ён схпiў прынду, як хпе смец, i ён цягне шнур, як смец, i ў ягоным змгннi ням нi знку пнiкi. Хцеў бы я ведць, ёсць у яго нейкiя плны цi ён у ткой ж роспчы, што i я?"

Ён пмятў, як днойчы зчпiў н кручок днго з пры мрлiнў. Рыб-смец зўсёды дзвляе смцы жывiцц першй, i смк, хопленя пнiкй, усчл дзiке дчйне змгнне, якое хутк знясiлiл яе, i ўвесь чс смец зствўся з ёю, персякючы ў лёце шнур i кружчы з ёю н пверхнi. Мрлiн быў гэтк блiзк, што стры члвек непкоiўся, кб той не перрэзў шнур хвстом, вострым, як кс, i мль гэткг пмеру i формы. Клi стры члвек удрыў яе буском, потым зббоўчыў плкй, трымючы з пдобную н рпiру дзюбу з шорсткiм, як нждк, крем i б'ючы п версе глвы, пкуль смчын колер не стўся мль ткi, як двротны бок люстр, i потым, з хлопчыквй дпмогй, пдняў яе н борт, смец не длучўся д лодкi. Псля, у той чс, як стры члвек рзблытвў шнуры i рыхтвў грпун, смец высок скочыў у пветр побч з лодкй, кб убчыць свю сяброўку, псля пйшоў глыбок ўнiз, шырок рсплстўшы све лвндвыя грудныя плўнiкi i пкзвючы ўсе све шырокiя лвндвыя плосы. Ён быў прыгожы, стры члвек пмятў, i ён зстўся. "Гэт было см сумне здрэнне, звязне з iмi, якое мне выпл бчыць, - пдумў стры члвек. - Хлопчык тксм быў зсмучны, i мы ппрсiлi ў яе прбчэння ды хуценьк рзбрлi".

- Шкд, што тут ням хлопчык, - скзў ён уголс, прыхiлiўшыся д зкругленых дошк нос лодкi, i дчуў нпругу шнур н плячх, моц вялiзнй рыбiны, што кiрвл той пуцявiнй, якую выбрл. "Бо днго рзу, дзякуючы мёй пдступнсцi, яму было небходн зрбiць выбр", - пдумў стры члвек.

Яму нлежл б зствцц ў глыбокiх цёмных водх, недступным для ўсiх пстк, сiлкоў i пдмнў. А што д мяне, то я мусiў дбрцц сюды i дшукць яго, i ў гэтым перўзысцi ўсiх людзей. Усiх людзей н зямлi. Цяпер мы злучныя рзм, былi ткiя ўжо д пўдня. I нiхто не здольны дпмгчы нiводнму з нс.

"Мжлiв, не врт было мне iсцi ў рыбкi, - пдумў ён. - Але дзеля гэтг я нрдзiўся. Я бвязков пвiнен з'есцi тунц, клi рзвiднее".

Нездоўг д свiтнку штосьцi схпiл дну з прынд, што былi ззду з iм. Ён пчуў, як трэснуў, злмўшыся, прут, i шнур пчў выслiзгвць церз плншыр лодкi. У цемрдзi ён выслбнiў нож з похвы i, прымючы ўсю нпругу н леве плячо, нхiлiўся нзд ды перрэзў шнур н плншыры. Тды ён перцяў шнур, што быў нйблiжэй д яго, i ў цемры звязў вольныя кнцы зпсных мткоў. Ён дбл прцвў дною рукою, туг звязвючы вузлы, прыцiснуўшы мткi нгой. Зрз ён меў шэсць зпсных мткоў шнур. Дв - дзе былi прынды, - што ён перрэзў, ды дв з прындй, н якую клюнул рыбiн, i ўсе яны былi злучны.

"Псля тго як рзвiднее, - пдумў ён, - я дбяруся нзд д прынды, што зкiнут н срксжневую глыбiню, i перрэжу той шнур тксм ды злучу з зпснымi мткмi. Згублю дзвесце сжняў добрг ктлонскг сrdеi*, тксм кручкi ды пвдкi, ле iх можн змянiць. А хто зменiць мне рыбiну, клi я зчплю н кручок другую i дзволю срвцц першй? Не ведю, што з рыб кгдзе клявл. Гэт мог быць мрлiн бо шыркдзюб**, бо i кул. Я не пспеў дчуць ейную цягу, бо мусiў пзбыцц д яе як мг хутчэй".

* Шнур (гiшп.).

** Меч-рыб.

Услых ён скзў:

- Як я хцеў бы, кб тут быў с мной хлопчык.

Але хлопчык ням. Ты меш дно сябе смог, i было б нйлепей, кб ты зрз ппоўз нзд, туды, дзе пошнi шнур, цёмн цяпер цi не цёмн, перцяў той i злучыў з двум зпснымi мткмi.

Ён тк i зрбiў. Гэт было няпрост ў цемрдзi, i рыб дзiн рз тк рэзк тузнул, што ён упў i прнiў твр пд вокм. Струменьчык крывi пцёк быў п шчцэ, ле згснуў, зсох, не дйшоў д пдбродк, i стры члвек дбрўся нзд н нос лодкi i дпчыў тм, прыслнiўшыся д борт. Ён ппрвiў мяшок i сцярожн персунуў шнур н другое месц н плячх, злёгку пшморгўшы iм, кб уведць як цягне рыб, псля сунуў руку ў вду: цi хутк рухецц лодк?

"Цiкв, чму мрлiн тк рэзк рвнуўся? Вiдць, дрот слiзгнуў п ягонй грбтй спiне. Вядом, яму не мож быць гэтк блг, як мёй спiне. Але ж не будзе ён цягнуць лодку вечн, якi б вялiзны нi быў. Цяпер усё, што мгло спрычынiць клопт, прыбрн з дрогi, i я мю вялiкi зпс шнур, што мне яшчэ трэб?"

- Рыб, - лгодн вымвiў ён услых, - я зстнуся з тбою ж д мйго кнц.

"I мрлiн зстнецц с мною, тк я мяркую, - пдумў ён, чкючы, клi ж рзвiднее. Было холдн цяпер перд свiтннем, i стры члвек шчыльней прыцiснуўся д борт, кб неяк сгрэцц. - Я здольны трывць не менш чсу з яго", - пдумў ён. I клi крыху зднелся, ён убчыў, як туг нпяты шнур iдзе ў вду. Лодк плыл сбе длей, першы крёчк сонц ўпў н прве плячо строг члвек.

"Ён кiруе н поўнч, - пдумў стры члвек. - Плынь добр знесл нс н ўсход. Хцеў бы я, кб ён пвярнуў ды плыў рзм з плынню. Гэт пкзл б, што ён стмiўся".

Клi ж сонц ўзялося вышэй, стры члвек без сумневу бчыў, што мрлiн не быў стмлёны. Ён угледзеў толькi дзiн добры знк. Нхiл шнур сведчыў, што мрлiн плыў н меншй глыбiнi. Гэт не знчл пэўн, што ён вынырне, пкжцц з вды. Але мог.

- Бож, хй бы ён пкзўся, - скзў стры члвек. - У мяне дволi шнур, кб упрвiцц з iм.

"Мжлiв, клi я трошкi пцягну шнур, яму будзе блюч i ён вынырне, пдумў стры члвек. - Цяпер, клi стл светл, няхй бы ён вынырнуў з вды, кб тыя яго мяшкi ўздоўж хрыбт нпоўнiлiся пветрм, бо тды ён не змож пдцц ў глыб мор кнць".

Стры члвек пспрбвў пбольшыць нпругу шнур, ле ўжо тды, клi ён пдчпiў н кручок рыбiну, шнур быў нпяты д пошняг, i, нхiлiўшыся нзд ды тузнуўшы яго, ён дчуў прыкрую рэзь i зрзумеў, што нцягнуць шнур болей нельг. "Я ўвогуле не пвiнен торгць, - пдумў ён. - З кожным торгннем кручок пшыре рну, i мрлiн, рптм тузнуўшыся, ппросту срвецц з кручк. А ўвогуле, я чуюся лепей зрз н сонейку, тым болей што н гэты рз не мушу глядзець н яго".

Н шнуры вiселi жоўтыя водрсцi, ле стры члвек ведў, што гэт толькi зтрможве рух лодкi, i быў усцешны. Гэт былi Зтокскiя водрсцi, якiя тк свяцiлiся ўночы.

- Рыб, - скзў ён, - я люблю цябе i вельмi шную. Але я дкончу цябе рней, як скончыцц гэты дзень.

"Хочцц спдзявцц", - пдумў ён.

З поўнчы невялiкя птушк пдляцел д лодкi.

Гэт был пяюк*, i ляцел ян нiзк нд вдой.

* Адн з мль сотнi вiдў мерыкнскiх пеўчых птушк, ме яркi колер.

Стры члвек зўвжыў, што тя вельмi знясiленя.

Птушк сел н крму i дпчывл тм. Потым ян мiльгнул нд глвой строг члвек, перляцел н шнур, дзе пчувлся ўтульней.

- Колькi гдоў тбе? - Стры члвек спытўся ў птушкi. - Гэт твя першя вндроўк?

Птушк глянул н яго. Ян был зндт зняможня нвт для тго, кб упэўнiцц, цi трывлы шнур, i зыблся н iм, моцн ўхпiўшыся з яго свiмi длiктнымi лпкмi.

- Ён тугi, - скзў ёй стры члвек. - Аж зндт. Нягож быць ткой стомленй псля бязветрнй нчы. Што гэт стлся з птушкмi?

"Ястрбы, - пдумў ён, - тыя кiруюць у дкрыте мор нперрэз вм". Але ён нiчог не скзў пр тое птушцы, якя ўсё дно не змгл б зрзумець яго, ды i см досыць хутк дведецц пр ястрбў.

- Адпчнi як след, птшк, - скзў ён. - А потым ляцi i выкрыстй свой шнц, як любы члвек, льбо птх, льбо i рыб.

Яму рупiл рзмўляць, бо спiн яго склел ўночы i зрз спрўды блел.

- Зствйся пкуль у мёй хце, птушк, клi хочш, - скзў ён. - Шкод, што я не мгу ўзняць ветрзь i ўзяць цябе з сбою, цяпер, клi пчыне дзьмуць лёгкi брыз. Бо я тутк з сябрм.

Якрз тды рыбiн рптоўн рвнулся, i стры члвек звлiўся з ног н нос лодкi i мог бы ўпсцi ў вду, клi б не ўпёрся ў яго рукмi i не дпусцiў шнур.

Птушк пляцел, клi шнур тргнуўся, стры члвек нвт не бчыў, як ян пырхнул. Ён пiльн бмцў шнур првю рукою i зўвжыў, што з яе цячэ кроў.

- Знчыцц, яго тм чпiл, - скзў ён уголс ды тузнуў шнур iзноў: цi не ўдсц пвярнуць мрлiн ў iншы бок? Але клi дчуў, што шнур нпяты д мяжы трывлсцi, больш не цягнуў, трымючы яго ў ткiм стне.

- Блг цяпер тбе, рыб, - скзў ён. - I мне, веде Бог, тксм.

Ён зiрнуўся, кб убчыць птушку, бо цяпер быў бы рды ткому кмпн'ёну. Але птушкi не было.

"Доўг ты тут не зтрымлся, - пдумў члвек. - Але тбе будзе цяжэй тм, куды ты ляцiш, пкуль не дсягнеш берг. I як гэт я дзволiў рыбiне зрэзць мяне дным хуткiм рухм? Я, вiдць, тупею. А мож, я пзiрў н птушчку ды рзвжў пр яе. Цяпер буду звяртць увгу толькi н свю рботу, i яшчэ я мушу з'есцi тунц, кб потым не брквл моцы".

- Як хцеў бы я, кб хлопчык быў тут i кб я меў трохi солi, - скзў ён уголс.

Персунуўшы цяжр шнур н леве плячо i сцярожн ўкленчыўшы, ён бмыў руку ў кiяне i трымў яе, пушчную ў вду, больш з хвiлiну, нзiрючы, як цягнецц, знiке крыввы струменьчык i плынь рўнмерн бцяке яе. Лодк ж кiрвлся длей.

- Ён змрудзiў свой рух, - скзў стры члвек.

Ён яшчэ не выймў бы руку з слёнй вды, ле бяўся, што рыб зноўку тузне, тму ён пдняўся, моцн стў н ногi i, узняўшы руку, птрымў яе н сонцы. Гэт шнур пекнуў п ёй. Рн был якрз у рбочй чстцы рукi. Ён ведў: рукi яшчэ сптрэбяцц, i яму зусiм не хцелся быць прненым д пчтку змгння.

- А цяпер, - скзў ён, клi яго рук высхл, - я пвiнен з'есцi невялiчкг тунц. Я мгу дцягнуцц д яго буском i песцi тут, у кмфорце.

Ён стў н кленi, нмцў буском тунц пд крмой i прцягнуў д сябе, стрючыся не зчпiць скруткi шнуроў.

Трымючы шнур левым плячом iзноў i бпiрючыся левй ж рукою б дошкi борт, ён зняў тунц з кручк буск, буск пклў н рнейше месц. Ён прыцiснуў рыбу дным кленм i стў нрэзвць вузкiя квлкi цёмн-чырвонг мяс ўдоўж д птылiцы д хвст. Гэт былi клiнвтыя квлкi, i ён нрзў iх, пчўшы д хрыбт ж д крю жывт. Ён дрэзў шэсць скрылiкў i рсклў н носе лодкi, выцер нож б штны, пдняў бнiтў шкiлет з хвост ды шпурнуў з борт.

- Вiдць, я не з'ем цэлы квлк, - скзў ён i плснуў упоперк днго. Ён дчувў усё тую ж нпругу шнур, левую руку звяло. Ян здрнцвел сцiскл цяжкi шнур, i ён з прыкрсцю глянуў н яе.

- Што гэт з рук, - скзў ён. - Скурчвйся сбе, клi хочш. Або взьмi ды зрбiся кiпцюром. I хiтрыкi тбе не дпмогуць.

"Двй, пдсiлкоўвйся, - пдумў ён, гледзячы ў цёмную вду н зкiнуты шнур. - З'еш гэт зрз, i ўмцуеш свю руку. Не рук тут вiнвтя, i ты шмт гдзiн быў з рыбiнй. I, мгчым, будзеш з ёю вечн. А зрз еш бнiт".

Ён пдняў квлк, пклў у рот i стў пвольн жвць. Смк быў дволi прыемны.

"Жуй, як след, - пдумў ён, - кб выцiснуць усенькi сок. Вядом, было б няблг мець зрз крыху лйм* бо лiмон, бо соль".

* Лйм - цытрон.

- Як чуешся, рук? - спытўся ён у рукi, здрнцвелй гэтк, што льг было згдць rigоr тоrliз*. Я з'ем трохi болей дзеля цябе.

* Трупне скрчненне (лц.).

Стрнн жвкючы, ён спжыў другую чстку тго квлк, што рзрэзў пплм, псля выплюнуў скуру.

- Цi не робiцц тбе лепей, рук? Пэўн, зндт рн пытюся?

Ён узяў ды стў жвць другi цэлы квлк.

"Дужя пўнкроўня рыб, - пдумў ён. - Мне пшэнцiл, што я злвiў яе, не дэльфiн. Дэльфiн - той здуж слодкi. А гэтя - ледзь-ледзь, i ўся ейня моц зхвлся.

Не выпде быць непрктычным, - пдумў ён. - Шкд, што ў мяне ням крыху солi. Бо невядом, высушыць сонц тое, што зстлося, цi зробiць гнiллём. Тму мне лепей з'есцi i сттняе, хоць я не глодны. Рыб з кручком плыве сбе. З'ем усё i тды буду гтовы".

- Нбярыся цярпення, рук, - скзў ён. - Я рблю гэт для цябе.

"З большй хвотй я крмiў бы рыбiну, - пдумў ён. - Мрлiн - мой брт. Але я мушу збiць яго, тму пвiнен быць дужы". Пволi, зсяроджн стры члвек спжыў усе клiнпдобныя скрылiкi.

Ён выпрстўся i выцер рукi б порткi.

- А зрз, - скзў ён, - можш выпусцiць шнур, рук, i я спрўлюся з iм дной првй рукой, пкуль у цябе не пройдзе гэтя трсц. - Ён пствiў нгу н цяжкi шнур, якi рней трымл левя рук, i зноў нпружн ўгнуў спiну.

- Бож, дпмжы мне пзбыцц гэтй здрнцвелсцi, - скзў ён. - Бо хто веде, цi не выкiне рыб яког конiк.

"Але пкуль што мрлiн спкойны, - пдумў ён, - i трымецц свйго плн. Толькi што ў яго з плн? I цi ёсць ён у мяне? Мой плн я мушу дстсвць д ягонг, звжючы н вялiзны мрлiнў пмер. Клi ён вынырне, пкжцц, я змгу яго ўхйдолiць. Але ён, вiдць, ндумў зствцц тм зўжды. Дык i я зстнуся з iм нзўжды".

Ён пцёр скурчную руку б нгвiцы i пмкнуўся рзмяць непслухмяныя пльцы. Але рук не рсцiсклся. "Мжлiв, сонц ёй дпмож, - пдумў ён. Мжлiв, ян рсцiснецц, клi пертрвiцц дужы сыры тунец. Клi мне трэб рсцiснуць руку, я зрблю гэт, чго б яно нi кштвл. Але не цяпер, не ўжывючы сiлу. Хй здрнцвенне пройдзе смо, хй рук крыяе смохць. Цi ж не я знявечыў яе ўночы, клi было небходн выслбнiць ды злучыць тыя шнуры?"

Ён глянуў удль н мор, i д яго прыйшл думк: якi ён цяпер дзiнокi. Але тут ён угледзеў у глыбокй цёмнй вдзе прмянiстыя прызмы i ўбчыў шнур, што цягнуўся з крмою, i крнутую дзiўнй хвлiстсцю роўнядзь. Воблкi збiрлiся ў кучы, як быве перд пстм, ён зiрнуў угру i ўбчыў чрду дзiкiх кчк, што вырысоўвлся, як н грвюры, н небе нд вдою, псля ян зцягнулся смугою, потым вырзн пўстл зноў, i ён спсцiгнуў, што члвек нiколi не быве смотны ў моры.

Ён пдумў, як бяцц некторыя людзi зплывць у млых лодкх у дкрыте мор, дкуль не вiдць сушы. Яны мюць рцыю ў тыя месяцы, клi ндвор'е рптоўн пгршецц. Але зрз был пр цыклонў, клi iх, цыклонў, у ткi чс ням, гэт нйлепшя пр в ўсiм годзе.

Клi цыклон нблiжецц, ты ў моры, зўжды ёсць ягоныя прыкметы н небе з колькi дзён нперд. Н берзе не кожны iх бчыць, бо i не веде, што яны ёсць: у форме воблкў, нпрыклд. Але зрз цыклон не чкецц.

Ён пдняў глву i ўбчыў: белыя кучвыя воблкi, што грудкi мрозiв, дружн збiрлiся д купы, яшчэ вышэй як бы тонке пер'е прылiпл д высокг верснёўскг неб.

- Лёгкi brisa*, - скзў ён. - Ндвор'е лепше для мяне, як для цябе, рыб.

* Брыз (гiшп.).

Ягоня левя рук был п-рнейшму скурчн, ле пволi ён дгiнў пльцы.

"Ненвiджу здрнцвенне, - пдумў ён. - Твё ўлсне цел тбе здрджве. Сорм, клi ў цябе н людзях пнос д спсвнй рыбы цi мяс бо ты внiтуеш д iх. Але здрнцвенне (ён думў пр яго як пр сlтbrе*) сблiв прынiже члвек тды, клi ён дзiн. Клi б хлопчык быў тут, ён бы рсцёр мне руку д пердплечч i зняў нямелсць. Але ян пздрвее".

* Здрнцвенне (гiшп.).

Ён дчуў првй рукой, што рыб тузе шнур не гэтк, як рней, i тды ўбчыў, што шнур ме iнкшы нхiл. Псля, клi ён нлёг н шнур, левй рукой моцн i хутк ляпнуў п сцягне, то ўбчыў, як шнур пцiху iдзе ўгору.

- Ён выплыве н пверхню, - скзў стры члвек. - Ажывй, рук. Клi лск, жывй.

Шнур выходзiў пволi, ле няспынн, i неўзбве пверхня вды ўзнялся перд лодкй, i мрлiн выплыў. Ён вынырў нескнчон доўг, i вд сцякл з ягоных бкоў. Яскрвы н сонцы, глву i спiну ён меў цёмн-лiловыя, шырокiя плосы н бкх - светлг лвндвг колеру. Яго шбля был доўгя, як бейсбольня бiтк, i звужня, што рпiр, i ён пдняўся н ўвесь рост з вды i псля зноўку сягнуў туды, плўн, усё дно як нырльшчык, i стры члвек бчыў, як хвецц ў вдзе вялiзны, пдобны н лязо ксы, хвост i як ппоўз унiз шнур.

- Ён н дв футы дўжэйшы з мой човен, - скзў стры члвек.

Шнур iшоў унiз хутк, ле не сутргв, i рыб не был спуджня. Стры члвек нмгўся бедзвюм рукмi ўтрымлiвць ткую нпругу, якя яшчэ был бяспечня. Ён ведў, што клi не здолее зпволiць рыбу рзвжным мерным цiскм, тя мож збрць увесь шнур i првць.

"Гэт вялiзны мрлiн, i я мушу дужць яго, - пдумў ён. - Я не пвiнен дзволiць яму ўведць свю ўлсную моц, нi тое, што ён мог бы зрбiць, пусцiўшыся нўцёкi. Клi б гэт быў я, дык нпружыў бы ўсе све сiлы i дў ходу, пкуль штосьцi не првлся б. Але, дзякуй Богу, яны не ткiя рзумныя, як мы, хто выйме з iх дух, хоць яны болей спрытныя i выскродныя з нс".

Стры члвек бчыў шмт велiзрных рыбiн. Гэткiх, што вжылi больш з тысячу фунтў, i з свё жыццё злвiў дзвюх тког пмеру, ле не дзiн. А зрз дзiн - i н дляглядзе не вiдць сушы - ён быў прывязны д нйвялiкшй рыбы, якую клi-небудзь бчыў, большй з тыя, пр якiх чуў, i сцятыя пльцы н ягонй левй руцэ былi п-рнейшму як сцiснутыя рлiныя кiпцюры.

"Але рук рзгнецц, - пдумў ён. - Ну, тк, ян рзгнецц, кб дпмгчы првй руцэ. Гэт тры брты: рыб i бедзве ме рукi. Ян пвiнн рзгнуцц. Не ндт годн з яе боку быць здрнцвелй". Рыб iзноў зпволiл свой рух i плыл с звыклй хутксцю.

"Хцеў бы я ведць, чго ён вынырнуў, - пдумў стры члвек. - Цi не дзеля тго, кб пкзць мне, якi ён вялiкi. Зрз я ведю хоць гэт, пдумў ён. - Я хцеў бы пкзць яму, што з члвек я. Але ж ён убчыў бы скручную руку. Няхй ён думе, што я мгутнейшы, чым ёсць, i ткi я i буду. Клi б я быў рыбй, - пдумў стры члвек, - хй бы ён меў усё, што ме, супроць дной мёй волi ды мйго розуму".

Ён зручн ўлдквўся, дчувючы трывлсць борт, i, здвлся, без вялiкiх высiлкў перносiў цяжксцi, i рыб звыкл плыл сбе, i лодк пволi кiрвлся п цёмнй вдзе. Вятрыск, якi прыйшоў з усходу, прынёс з сбой невялiке хвлявнне, поўднi левя рук строг члвек жыл.

- Блгя нвiн для цябе, рыб, - скзў ён i псунуў шнур н мяшку, што крывў ягоныя плечы.

Улдзiўшыся як нйямчэй, ён усё ж пкутвў, хоць не прызнвўся ў тым нвт смому сбе.

- Я не нбожны, - вымвiў ён. - Але я прчытю дзесяць "Ойчў ншых" i дзесяць "Анёльскiх прывiтнняў", кб злвiць гэтую рыбу, i я бяцю зрбiць пiлiгрымку д Кбрэнскй Божй Мцi, клi злўлю. Вось мё бяцнне.

Ён пчў чытць млiтвы. Чсм тк стмляўся, што не ўспмiнлiся словы, i тды ён стў чытць як нйхутчэй, кб словы прыходзiлi ўтмтычн. "Анёльске прывiтнне" лягчэй кзць, як "Ойч нш", - пдумў ён.

- Вiтй, Мрыя, поўня лскi, Госпд з тбою, блслвёня ты мiж жнчынмi i блслвёны плод улоння твйго - Езус. Святя Мрыя, Мцi Божя, млiся з нс грэшных цяпер i ў хвiлiну смерцi ншй. Амiн. - I ён ддў: - Блслвёня Пнн, млiся, кб гэты мрлiн нвярнуў глвой. Хоць ён i цудоўны.

Прчытўшы млiтвы i чуючыся ншмт лепей, ле пкутуючы п-рнейшму, мо i трохi болей, ён прыхiнуўся д нос лодкi i стў рзврушвць пльцы левй рукi.

Сонц прыпякл, хоць i пчў дзьмуць лгодны ветрык.

- Врт было б зноў нчпiць рыбку ды зкiнуць з крмы той млы шнур, скзў ён. - Клi рыб зхоч зствцц ў моры i нступную ноч, мне сптрэбiцц нешт есцi. Вды i то зстлося н дне бутэлькi. Не думю, што мне ўдсц злвiць тут штосьцi, проч дэльфiн. Але свежы i ён прыймльны. Добр было б, кб лятучя рыб звiтл н борт унчы. Але ж у мяне ням жднг святл, што вбiл б iх сюды. Лятучя рыб выдтня н смк сыря, i мне не трэб будзе рзрэзвць яе н квлкi. Я мушу шчджць усе све сiлы. Хрысце, я не ведў, што ён гэткi вялiзны.

- I ўсё ж ты спусцiш дух, - скзў стры члвек. - В ўсёй свёй велiчы i бляску.

"Хоць гэт i неспрвядлiв, - пдумў ён. - Але я пкжу яму, н што здтны члвек i што члвек мож вытрывць".

- Я гврыў хлопчыку, што я незвычйны члвек, - скзў ён. - Зрз я пвiнен гэт дкзць.

Не мел знчэння, што ён дкзвў ткое сцвярджэнне тысячу рзоў. Цяпер ён дкзве iзноў. Кожны рз быў новым рзм, i, дкзвючы, ён нiколi не думў пр мiнуле.

"Як добр было б, кб ён зснуў i кб я мог зснуць i снiць пр львоў, пдумў стры члвек. - Чму менвiт яны, iльвы, зселi ў мёй пмяцi? Не рзвжй, стрэч, - скзў ён сбе. - Двй, прыхiнiся д борт i нi пр што не думй. Ён прцуе. А ты сблiв не нмгйся".

Было ўжо, можн скзць, ппўднi, лодк пволi плыл тым ж кiрункм. Але зрз яе пдштурхоўвў i ветрык з усходу. Стры члвек у лодцы мякк сслiзгвў з хвлi н хвлю, i нвт боль д шнур ўпоперк спiны здвўся яму зусiм не пкутлiвы.

Неяк псля пўдня шнур пчў узнiмцц зноў. Аднк рыб ўсяго толькi пднялся трохi вышэй. Сонц ўгрвл левую руку i плячо строг члвек, ды ягоную спiну, i, ткiм чынм, ён зрзумеў, што рыб пвярнул н пўночны ўсход.

Зрз, клi ён ужо бчыў яго, ён мог уявiць сбе, як мрлiн плве ў вдзе з рспсцёртымi, нiбы крылы, фiялетвымi груднымi плўнiкмi, кроячы цемру прмым вялiзным хвстом. "Цiкв, што ён бчыць н ткой глыбiнi, - пдумў стры члвек. - Ягоне вок з кулк, у кня яно куды менше, ле той здтны бчыць у цемры. Неклi я зусiм няблг бчыў у цемры, не ў поўнй, вядом. Не ншмт горш з кт".

Сонечня цяпло i тое, што стры члвек врушыў i врушыў пльцмi, зняло здрнцвелсць з левй рукi поўнсцю, i ён пчў перклдвць н яе ўсё больш рботы ды пцепвць мускулмi спiны, кб трошкi персунуць блючы шнур.

- Клi ты не стмiлся, рыб, - скзў ён уголс, - дык ты вельмi дзiўня.

Ён чуўся зняможным i ведў, што неўзбве прыйдзе ноч, i стрўся думць пр iншыя рэчы. Ён думў пр Вялiкiя Лiгi (для яго яны былi Оrп Ligs), пмятючы, што "Янкi" з Ню-Ёрк гулялi з дэтройцкiмi "Тыгрмi".

"Другi дзень мiне, як я не ведю вынiкў juegos*, - пдумў ён. - Але я не пвiнен губляць веры, i я мушу быць вртым вялiкг Дзi Мджы, якi ўсё робiць дскнл, персiльвючы нвт боль д пятчнй шпоры. Што гэт з штук: пятчня шпор? - спытўся ён у смог сябе.

* Спртовыя гульнi (гiшп.).

У нс яе нiколi не быве. Няўжо д яе гэтк ж блюч, як д шпоры бйцовг пеўня ў пяту? Нўрд цi я здолеў бы вытрывць гэт бо стрту вок цi бодвух вчэй ды прцягвць змгцц, як тыя бйцовыя пеўнi. Члвек не роўня нйлепшым птхм i звярм. Усё ж я хвотней быў бы той iстотй, што цяпер тм, пд мною, у цемрдзi мор".

- Пкуль не звiтлi кулы, - скзў ён услых. - Звiтюць кулы - Бож, ртуй яго i мяне.

"Як тбе здецц, цi вртвў бы гэтую рыбiну вялiкi Дзi Мджы тк доўг, як вртвцьму я? - здў ён сбе пытнне. - Я перкнны, што ён быў бы тут яшчэ лепшы з мяне, бо млды i дужы. Ягоны бцьк тксм быў рыбк. Дык цi ндт блюч яму д той пятчнй шпоры?"

- Не ведю, - уголс вымвiў ён. - Пятчнй шпоры ў мяне нiколi не было.

Клi сонц зйшло, стры члвек прыгдў, кб ндць сбе ўпэўненсцi, як неклi ў тверне ў Ксблнцы ён дужўся, чыя рук мцнейшя, з вялiзным негрм з Сьенфуэгс, якi быў нймцнейшым хлопцм в ўсiм порце. Яны првялi дзiн дзень i дну ноч, упiрючы локцi ў нкрэсленую крэйдй н стле рысу, з выпрстнымi пердплеччмi, нмёртв счпiўшы рукi. Кожны нмгўся пклсцi руку другог н стол. Бгт хто бiўся б зклд, людзi зходзiлi i пкiдлi пкой, светлены гзнiцмi, ён глядзеў н негрву ручышчу, н ягоную кiсць i ў твр яму. Яны змянялi рэферы кожныя чтыры гдзiны псля першых всьмi, кб суддзi мглi пспць. Кроў выступiл з-пд ягоных пзногцяў i негрвых, i яны пзiрлi дзiн днму ў вочы i н рукi, i н пердплеччы, i спрчльнiкi прыходзiлi i выходзiлi з пкоя, то ўсджвлiся н высокiя крэслы, што стялi кля сцяны, ды нзiрлi. Лямпы кiдлi ценi н дрўляныя фрбвныя яскрвым блкiтм сцены. Негрў цень быў велiзрны, i ён поўз п сцяне, клi вецер рсклыхвў лямпы.

Рознiц пмiж гршым, што ствiлi н кон, i сумй, якую трымў бы перможц ў зклдзе, усю ноч мянялся ў той цi iншы бок, i гледчы нпмпоўвлi негр ромм i зпльвлi яму цыгрэты. Урэшце негр, н добрым пдпiтку, жно лез с скуры i днго рзу змусiў руку строг члвек, якi тды не быў стры, быў Снт'ягм Еl Стреoп*, мль н тры цлi стрцiць рўнвгу.

* Чэмпiён (гiшп.).

Але стры члвек птрпiў выпрстць руку, i тя зноў был ўпорвень з супернiквй. Ён быў упэўнены зрз, што дужў гэтг цудоўнг хлопц i спрўднг тлет. I н свiтннi, клi спрчльнiкi прсiлi бвясцiць, што двубой скончыўся нiчыёй, i рэферы дмоўн круцiў глвой, ён, ршуч нмогшыся, стў хiлiць негрву руку нiжэй i нiжэй, пкуль тя не легл н стльнiцу. Мтч рспчўся ў нядзелю рнiцой i скончыўся рнiцой у пнядзелк. Бгт хто з тых, што бiлiся б зклд, прсiлi бвясцiць нiчыю, бо яны мусiлi iсцi - у порт грузiць мяшкi з цукрм бо н прцу ў Гвнскую Вугльную Кмпнiю. Кб не гэт, кожнму рупiл б дчкцц фiнiш. Але ж ён фiнiшвў, i рней, як хто-кольвек пвiнен быў iсцi н рботу.

Яго доўг ўсе звлi Чэмпiёнм, ўвесну быў мтч у дкз. Але няшмт грошй ствiлся н кон, i ён лёгк выйгрў мтч, бо пдрвў у негр з Сьенфуэгс веру в ўлсныя сiлы ў першым пядынку. Псля ён првёў яшчэ пру мтчў, потым - нiводнг. Ён выршыў, што здольны дужць любог, клi моцн зхоч, ле гэт шкодн для ягонй првй рукi, якою ён ловiць рыбу. Ён првёў колькi пробных мтчў, дужючыся левй. Аднк левя рук зўсёды был здрднiцкю i нiколi не выконвл ягоных згдў, i тму ён не двў ёй веры.

"Сонц добр выплiць ейную хвробу, - пдумў ён. - Ян не пвiнн больш дрнцвець, хiб што ўнчы будзе зндт холдн. Хцеў бы я ведць, што прынясе гэтя ноч".

Смлёт прляцеў нд глвой н свiм шляху ў Мймi, i ён бчыў, як ягоны цень спудзiў чроды лятучых рыб i тыя шугнулi ўгору.

- Клi гэтулькi лятучй рыбы, дык тут пвiнен быць дэльфiн, - скзў ён i нлёг н шнур, кб уведць, цi нельг трохi пдцягнуць рыбiну. Але не, д нпятг - глядзi, кб не првўся, - шнур жно дскоквлi кроплi. Лодк пволi кiрвл нперд, i ён нзiрў з смлётм, пкуль той не знiк з поля зроку.

"Вiдочн, у смлёце дуж нязвыкл, - пдумў стры члвек. - Цiкв, як выгляде мор з ткое высi? Яны пвiнны добр бчыць рыбу, клi лётюць не зндт высок. Я хцеў бы лётць вельмi пвольн н вышынi двухсот сжняў i выглядць рыбу згры. Клi я хдзiў у мор лвiць чрпх, то збiрўся н слiнг н вяршыню мчты i нвт з той вышынi бчыў нямл. Дэльфiны дтуль зелянейшыя, i ты можш бчыць iхнiя плосы i фiялетвыя плямы, i можш бчыць увесь ксяк, як яны плвюць. Чму гэт тк, што ўсе борздыя рыбы з цёмных глыбiняў мюць фiялетвыя спiны i, ззвычй, фiялетвыя плосы бо плямы? Дэльфiн толькi здецц зялёным, ў спрўднсцi ён злцiсты. Але клi ён прыходзiць крмiцц, добр прглдўшыся, фiялетвыя плосы пкзвюцц ў яго н бкх, як у мрлiн. Цi гэт д злосцi, цi д большй хутксцi яны выступюць?"

Якрз перд тым, як стлся цёмн, стры члвек мiнў вялiзную выспу сргсвых водрсцей, што ўздымлiся i клыхлiся ў светлым моры, як быццм кiян мiлвўся з некiм пд жоўтю коўдрю, невялiчкi шнур ухпiў дэльфiн. Ён убчыў яго, клi той скочыў у пветр, спрўды злты ў пошнiм прменнi сонц, выгiнючыся i шлён мтляючы плўнiкмi ў пветры. Дэльфiн скочыў яшчэ рз, дэмнструючы крбтыку стрху, i стры члвек прбрўся нзд н крму i, скурчыўшыся, трымючы вялiкi шнур ўсёю првю рукою, цягнуў дэльфiн левю, нступючы н шторз дўжэйшы шнур голю левю нгою. Клi рыб был ля смй крмы, вр'юючы, кiдючыся з боку ў бок, стры члвек пергнуўся церз крму, уцягнуў яе, зiхотк-злтую, з фiялетвымi пляммi, у лодку. Ейныя скiвiцы сутргв прцвлi, ян кусл i кусл кручок, млоцячы дно чоўн доўгiм плясктым целм, хвстом i глвою, пкуль ён не грэў яе п зiхтлiвй злтой глве i пкуль ян не ўздрыгнул i не супкоiлся.

Стры члвек зняў з кручк рыбу, нсдзiў н яго другую срдзiну i зкiнуў шнур. Псля ён пволi стў прбiрцц нзд н нос. Ён пмыў левую руку i выцер яе б нгвiцы. Псля перклў цяжкi шнур з првй рукi ў левую i пмыў првую руку ў вдзе, нзiрючы, як сонц пусклся ў кiян i з якiм нхiлм цягнуўся вялiкi шнур.

- Ён плыве, як плыў, - скзў стры члвек. Але пнзiрўшы, як вд бцяке руку, зўвжыў: рух лодкi стў куды пвольнейшы.

- Я звяжу дв вёслы рзм, упоперк крмы, i гэт змрудзiць вндроўку ўночы, - скзў ён. - I яму, i мне пр дпчыць.

"Рзумней будзе рстрыбушыць дэльфiн трошкi пзней, кб збергчы кроў у мясе, - пдумў ён. - Зрблю гэт пзней i тды ж звяжу вёслы, для трмжэння. Няхй мрлiн цешыцц спкоем, не врт яго сблiв турбвць н зходзе. Зход сонц цяжкя чсiн для рыб".

Ён высушыў руку, трымючы яе ў пветры, псля ўхпiў ёю шнур i, рсслбiўшыся як мог, дў пдцягнуць сябе нперд д борт, гэтк, што н сму лодку прыпдл цяпер нпругi не менш, клi не болей, як н яго.

"Я вучуся як спрўляцц з ткiм клоптм, - пдумў ён. - Прынмсi, з гэтй чсткй рботы. I не збудзься яшчэ, што ён не еў з тго чсу, як узяў прынду, i што ён вялiзны i яму трэб шмт ежы. А я з'еў цэлг бнiт. Зўтр прымуся з дэльфiн. Ён звў яго dоradо. Мжлiв, пкштую ўжо тды, клi буду чысцiць. Яго куды цяжэй есцi, як бнiт. Але ж лёгкг нiчог ням".

- Як пчувешся, рыб? - спытўся ён уголс. - Я добр пчувюся, i мя левя рук пздрвел, i я мю зпс ежы н ноч i н дзень. Тк што цягнi лодку, рыб.

Ён не чуўся нпрўду добр, боль д шнур, якi ўядўся ў спiну, ужо быў не прост боль - ён нерйшоў у тупую лмоту, якой ён пбойвўся. "Але с мной здрлiся горшыя рэчы, - думў ён. - Мя рук толькi трошкi прэзня, другя ўжо не здрнцвеля. Ногi ме ў прдку. Апроч тго, цяпер у мяне ёсць первг: я мю првiзiю".

Ужо сцямнел, у верснi п зходзе сонц цямнее хутк. Ён ляжў, прыхiнуўшыся д шэрых бшрпных дошк лодкi, дпчывючы д усёй свёй стомы. Згрэлiся першыя зоркi. Яму был невядом нзв зоркi Рыгель, ле ён бчыў яе i ведў, што неўзбве выйдуць i сттнiя, i ён будзе з усiмi свiмi длёкiмi сябрмi.

- Мрлiн - тксм мой сябр, - скзў ён услых. - Гэткг я нiколi не бчыў i не чуў, што ёсць ткi. Але я пвiнен збiць яго. Добр яшчэ, што нм не трэб спрбвць збiць зоры.

"Уявi, што было б, клi б члвек штодня спрбвў уходць месяц, пдумў ён. - Месяц ж не стiць н месцы. А можш сбе ўявiць, як члвек штодня плюе н сонц? Мы нрдзiлiся шчслiвыя", - прыйшоў ён д высновы.

Потым яму стл шкд вялiзную рыбiну, якя не мел чго есцi. Але яго ршучы нмер дкнць мрлiн нiяк не пслбеў д тго шкдвння. "Як бгт людзей нкормiць ён, - рзвжў стры члвек. - Але цi вртыя яны есцi яго? Ну, безумоўн, не. Ням нiког, хто быў бы врты спжыць яго, гэтк ён сябе пводзiць, з ткiм пчуццём годнсцi".

"Я не дуж рзумею гэтыя рэчы, - пдумў ён. - Але добр, што нм не трэб нмгцц збiць сонц бо месяц, бо зоркi. Досыць тго, што мы жывiмся морм i вымем дух з ншых прўдзiвых сяброў.

А цяпер, - пдумў стры члвек, - трэб выршыць з трмжэннем. Яно ме све хiбы i све вртсцi. Я мгу згубiць гэтулькi шнур, што згублю i мрлiн, клi той рвне д мяне, тормз - звязныя дно з другiм вёслы будзе н месцы, i лодк згубiць усю свю лёгксць. Вядом, ейня лёгксць доўжыць ншыя супольныя пкуты, ле ян ж - зрук мёй бяспекi, бо ён здтны н вялiзную хутксць, якою яшчэ нiколi не крыстўся. Што б тм нi было, я пвiнен рстрыбушыць дэльфiн, кб не спсуўся, i трохi з'есцi, кб зхвць сiлу.

Зрз я дпчну яшчэ гдзiнку, пгляджу, цi гэткi ж ён моцны, што быў, i цi гэтк ж, як рней, плыве, потым пдмся н крму с свiм рупескм i цвёрд нвжу, што рбiць. Тым чсм я мгу нзiрць, як ён трымецц i цi нямшк з iм якiх змен. Вёслы - добря прыдумк, ле зрз гуляць трэб з глядкй! Гэт яшчэ рыб хоць куды, i я зўвжыў, што кручок быў у куце рот, i рот быў шчыльн зкрыты. Ткой бяды той кручок. Голд - вось што яму дпяке, i тое, што супроць яго якясьцi незрзумеля яму сiл. Спчывй зрз, стрэч, ён хй сбе прцуе, пкуль твой чрод не прыйдзе".

Ён дпчывў, як яму здлося, гдзiны дзве. Месяц узышоў н небе позн, толькi п iм ён мог вызнчыць чс. Дый цi дпчывў ён узпрўды? Стры члвек, як i рней, нёс н свiх плячх няспынную цягу рыбы, ле ён пклў левую руку н плншыр лодкi i ўсё больш двярўся лодцы смой, ейнму супрцiву рыбiне. "Як было б прост i добр, клi б я мог нпяць шнур моцн, пдумў ён. - Але клi мрлiн рптоўн толькi пдсц ўбок, то прве яго. Я пвiнен змякчць нпругу шнур свiм целм i ў любы чс быць гтовы дпусцiць той бедзвюм рукмi".

- Але ты яшчэ не спў, стрэч, - скзў ён уголс. - Гэт ж плов дня i ноч, i другi дзень, ты яшчэ не спў. Ты пвiнен вынйсцi спосб, як трохi пспць, клi ён спкойн плыве. Не сплючы, у глве возьме i пмутнее.

"Але глв ў мяне ясня, - пдумў ён. - Дуж ясня. Я ткi ж ясны, як зоркi, мы - рдня*. I ўсё ж я пвiнен пспць. Зоркi спяць, i месяц, i сонц спiць, i нвт кiян спiць чсм, у пэўныя днi, клi плынь змiре, клi ягоня пверхня глдзюсенькя.

* Лiтрльн - брты.

Але не збудзься пр сон, - пдумў ён. - Трэб сябе змусiць, псля прыдумй штосьцi просте i пэўне нконт шнуроў. Iдзi нзд i прыгтуй дэльфiн. Гэт зндт небяспечн: прыстсоўвць вёслы для трмжэння, клi ты пвiнен спць".

- Я мог бы бысцiся без сну, - скзў ён сбе. - Але гэт было б здуж небяспечн.

Ён рчкi стў прбiрцц нзд н крму, нмгючыся не тргнуць шнуром, якi трымў мрлiн. "Мжлiв, яго смог зморве сон, - пдумў стры члвек. Але я не хчу, кб ён дпчывў. Ён пвiнен цягнуць, пкуль не зойдзецц".

Зноў пынуўшыся н крме, стры члвек пвярнуўся гэтк, што дн яго левя рук вытрымлiвл цяпер тое, што рней плечы, i првй рукой дстў нож з похвы. Зоры зрз свяцiлi зырк, ён вырзн бчыў дэльфiн i ўсдзiў лязо нж ў ягоную глву, псля выцягнуў дэльфiн з-пд крмы. Прыцiснуўшы дной нгой рыбу, не мрудзячы, ён рзрэзў яе д здняг прходу ж д кончык нiжняй скiвiцы. Потым дклў нож i трыбушыў рыбу првй рукой, дчыст выбiрючы внтробы i вырывючы шчэлепы. Ён дчуў, што трыме ў рукх цяжкi i слiзкi стрўнiк, i рсцяў яго. Унутры былi дзве лятучыя рыбы, свежыя i цвёрдыя. Ён пклў iх побчкi, трыбухi ды шчэлепы кiнуў з крму. Яны птнлi, пкiдючы ў вдзе святлiсты след. Рыб был хлодня, струплявт-шэр-беля ў зорным святле, i стры члвек блупiў дзiн бок, прытрымлiвючы првй нгой рыбiну глву. Псля первярнуў рыбу i зняў скуру з другог боку, ды дрэзў мяс з бодвух: д глвы жно д хвст.

Ён кiнуў шкiлет з борт i пглядзеў, цi хоць трохi не зкруцiцц вд. Але ўбчыў толькi святло, зплене яго пвольным пускннем. Тды ён пвярнуўся i ўлдквў дзвюх лятучых рыб усярэдзiне двух рыбных фiле, псля, пклўшы нож нзд у похву, пмлу дбiрўся нзд н нос. Яго спiн был сгнутя д цяжру шнур ўпоперк яе, ў првй руцэ ён нёс рыбу.

Тм, н носе, ён рсклў н дне лодкi дв рыбных фiле i побч - лятучых рыб. Тды персунуў шнур н плячх н нове месц i зноўку трымў левй рукой, упiрючыся ў плншыр. Псля ён пергнуўся церз борт i пмыў лятучую рыбу ў вдзе, нзiрючы, з якой хутксцю вд бцяке руку. Ягоня рук свяцiлся, ён ж чысцiў рыбу. Струмень быў не гэткi моцны, i клi ён выцiрў рбро длонi б дошкi, чсцiнкi фосфру пвольн плылi д крмы.

- Ён стомлены бо дпчыве, - скзў стры члвек. - А зрз я мушу спжыць псiлк з гэтг дэльфiн, пердыхнуць i трошкi пспць.

Пд зормi ўсё больш i больш хлоднй нчы стры члвек з'еў плвiнку рыбнг фiле i лятучую рыбу (ппярэдне ён рстрыбушыў яе i дрэзў ёй глву).

- Якя выдтня еж - врны бо смжны дэльфiн, - скзў ён. - I якi ён гiдны сыры. Я нiколi болей не выйду ў лодцы, не ўзяўшы лймў бо солi.

"Клi б у мяне былi мзгi, я ўвесь дзень плюхў бы вду н нос чўн, i, высыхючы, ян б пертврылся ў соль, - пдумў ён. - Але ж я зчпiў н кручок дэльфiн мль н зходзе сонц. I ўсё ж слбвт рыхтвўся. Аднк я грунтоўн ўсё пержвў, i н внiты не цягне".

Неб зцягвлся хмрмi, што плылi н ўсход, i дн з дной зоркi, якiя ён ведў, знiклi. Здвлся, што ён звiте ў вялiзны кньён хмр. Вецер сцiх.

- Тут будзе кепске ндвор'е прз тры цi чтыры днi, - скзў ён. - Але не сёння ўночы i не зўтр. Шыкуйся зрз д свйго сну, стрэч, пкуль рыб пводзiць сябе спкойн.

Учэпiст трымючы шнур у првй руцэ, ён прыцiснуў яе клубом, нлёгшы ўсёй свёй вгой н борт нос. Псля ён спусцiў шнур н плячх трохi нiжэй i ўхпiўся з яго левй рукой.

"Мя првя рук мож трымць яго дтуль, пкуль ён прыцiснуты, - пдумў стры члвек. - Клi шнур слбне ў сне, левя будзiць мяне, як той пчне выпўзць. Цяжквт будзе првй руцэ. Але ён звычны д пкрнняў*. Нвт клi я псплю хвiлiн двццць бо пўгдзiны, будзе няблг".

* Стры члвек, перснiфiкуючы i свю првую руку, ужыве ў стсунку д яе мужчынскi род.

Тк ён ляжў, зцiскючы сбою, усiм целм свiм шнур, перклдючы ўсю свю вгу н првую руку, i ўрэшце зснуў.

Стры члвек снiў не iльвоў, вялiзны ксяк мрскiх свiней, што рсцягнуўся н восем цi дзесяць мiляў, i гэт было ў чс iхняг спроўвння, i яны скклi высок ў пветр ды вяртлiся ў тую ж яму, якую яны, скчучы, утврлi ў вдзе.

Потым яму снiлся, што ён у вёсцы н свiм ложку, i што дзьме "пўночнiк"*, яму дуж сцюдзён, левя рук здрнцвел, бо глв ягоня спчыве н ёй змест пдушкi.

* Моцны пўночны вецер.

Псля гэтг прыснiўся яму доўгi жоўты берг, i ён убчыў, як шрй гдзiнй першы леў ступiў н берг, псля прыйшлi другiя львы, i ён, успёршы пдбродк н борт, н носе крбля, што стяў н якры пд пвевм бергвог брызу, чкў з'яўлення новых львоў i быў шчслiвы.

Месяц ужо дўно ўзышоў, ле стры члвек спў сбе, i рыб рупн цягнул лодку, i тя кiрвлся ў тунэль, збудвны з хмр.

Ён прчнуўся д удру ў твр кулком улснй првй рукi. Апякючы яе, шнур iрвўся ўнiз, у мор. Стры члвек зусiм не чуў левй рукi i як толькi мог трмзiў првй, ле шнур з iмклiвсцю рскручвўся. Урэшце левя рук нмцл шнур, i ён прыцiснуўся д яго спiнй, хоць шнур пльвў яе i руку, што прынял н сябе ўсю нпругу, i блюч рэзў яе. Ён зiрнуўся н зпсныя мткi: яны пдвлi шнур с спорнсцю кнвеер. Якрз тды рыб скочыл з вды, як быццм выбухнул ў кiяне, псля цяжк ўпл. Потым ян сккл зноў i зноў, ле лодк iшл хутк, хоць шнур усё рзмотвўся, i стры члвек нпiнў яго ж д небяспечнй нпругi, нпiнў яшчэ i яшчэ рз. Урэшце яго шпурнул н нос лодкi, тыцнул тврм у дрэзны квлк дэльфiн, i ён не мог пврушыцц.

"Вось што мы трымлi, - пдумў ён. - Прымйм пдрунк. Але змусь яго зплцiць з гульнi с шнурм, - пдумў ён. - Змусь яго зплцiць з гэт".

Ён не мог бчыць рыбiных скчкоў, дно чуў, як нiбыт рзломвўся кiян, ды цяжкi ўсплёск, клi мрлiн рухнуў. Шнур з ягонй хутксцю моцн рнiў рукi, ле стры члвек згдзя ведў, што гэтк будзе, i звыкл нмгўся, кб той не чпляў нйбольш длiктных чстк рукi, не сслiзнуў у длонь ды не рзнуў п пльцх. "Клi б хлопчык быў тут, ён змчыў бы мткi шнур, - пдумў стры члвек. - Але, клi б хлопчык быў тут. Клi б хлопчык быў тут..."

Шнур усё знiкў i знiкў у вдзе, ле зрз рух гэты пвольнеў, i стры члвек прымушў рыбiну здбывць кжнюткую цлю шнур. Вось ён узняў глву н дне лодкi, пкiнуўшы тм квлк рыбы, рсплюшчны ягонй шчкой. Псля ён укленчыў, тды пволi ўстў н ногi. Ён дпускў шнур, ле з кожным рзм усё больш непспешлiв. Ён дсунуўся нзд, туды, дзе нмцвў нгою мткi шнур, якiх не мог бчыць у цемры. Тут яшчэ было процьм шнуру, i н мрлiнву долю выпдл влчыць увесь прыпс у вдзе.

"Тк, - пдумў ён. - I, прч тго, мрлiн скочыў больш з тузiн рзоў i нпоўнiў мяшкi ўздоўж свйго хрыбт пветрм i цяпер не мож пдцц пмiрць глыбок н дно, дкуль я не здолеў бы яго выцягнуць. Неўзбве ён пчне кружляць, i вось тды я пвiнен як след нцiснуць н яго. Цiкв, што яго тк рптоўн спудзiл? Мжлiв, голд нпоўнiў дчем бо штосьцi нплохл ўночы? Мож, ён рптм дчуў стрх. Але ж гэткя спкойня дужя рыбiн, i ткя, здвлся, бясстршня i ўпэўненя. Дзiўн".

- Лепей см будзь бясстршны i ўпэўнены ў сбе, стрэч, - скзў ён. - Ты трымеш яго iзноў, ды не можш нi трохi пдцягнуць шнур. Але неўзбве ён пвiнен зкружляць.

Трымючы шнур левй рукой i плячым, стры члвек нхiлiўся i чрпнуў вды првй рукой, кб змыць рэшткi рыбiнг мяс с свйго твру.

Ён непкоiўся, кб яно не пцягнул яго н внiты, i ён не пдупў н сiле. Абмыўшы твр, стры члвек пмыў првую руку ў вдзе з бортм i не выцягвў яе пэўны чс з слёнй вды, нзiрючы з з'яўленнем першг святл, з якiм - усход сонц. "Ён кiруецц мль н ўсход, - пдумў стры члвек. Знчыцц, ён змрыўся i дверыўся плынi. Неўзбве ён бвязков зкружляе. Тды i рспчнецц прўдзiвя ншя прц".

Плiчыўшы ўрэшце, што яго првя рук был ў вдзе дсттков доўг, стры члвек выцягнуў яе i гледзеў.

- Нiчог стршнг, - скзў ён. - I няхй блiць, боль для мужчыны рэч звычня.

Ён сцярожн ўзяўся з шнур, кб той не трпiў н нiводны свежы прэз, i псунуўся тк, кб мог пусцiць левую руку ў мор з другог боку чоўн.

- Для ткое нiкчэмнсцi, як ты, тве пводзiны былi яшчэ не нйгоршыя, звярнуўся ён д левй рукi. - Але быў момнт, клi я не мог цябе знйсцi.

"Чму я не нрдзiўся з дзвюм добрымi рукмi? - пдумў ён. - Мгчым, гэт мя вiн, што я не вытрэнiрвў руку нлежным чынм. Але Богу вядом, што ў яго было досыць шнцў нвучыцц. Зрэшты, ён не тк i кепск пводзiў сябе ўночы i здрнцвеў усяго дзiн рз. Здрнцвее зноў, дык няхй шнур яго пертне". Клi ён гэтк пдумў, дык уцямiў, што н яго нйшло пмутненне, i выршыў яшчэ трохi пдсiлквцц рыбй. "Але я не мгу, - скзў ён у свiх думкх. - Лепей хй круцiцц глв, як стрцiць сiлу д внiтў. I я ведю, што не ўтрымю ў роце тую рыбу псля тго, як уляпўся ў яе тврм. Буду хвць яе н см крйнi выпдк, пкуль не спсуецц. Але цяпер зпозн пдмцоўвцц ежй. Дурбель, - скзў ён сбе. - З'еш другую лятучую рыбу".

Ян был тут, пчышчня i гтовя, i ён пдняў яе левй рукой i ўплятў, стрян пержоўвючы косцi, ядучы ўсю яе ж д хвст.

"Ян больш спжыўня з ўсе мль iншыя рыбы, - пдумў ён. - Прынмсi, у ёй болей той сiлы, якя небходня мне. Усё, што я мгу, я зрбiў. Хй рспчыне свё кружлянне, хй прыйдзе бой!"

Сонц ўзыходзiл ў трэцi рз з тго чсу, як ён рушыў у мор, клi рыб пчл кружыць.

Ён не мог вызнчыць п нхiле шнур, што рыб кружыць. Для гэтг было зндт рн. Ён усяго толькi дчуў лёгке пслбленне нпору шнур i првй рукой стў мякк выцягвць яго. Той нпiнўся, як зўсёды, ле якрз тм, дзе, здвлся, вось-вось првецц, яго пчло прыбывць. Выслбнiўшы плечы i глву д шнур, што цiснуў н iх, стры члвек цягнуў мерн i нямоцн. Рукi ягоныя нгдвлi цяпер мятнiк, тксм, нколькi мог, ён выкрыстоўвў у рбоце тулв i ногi. Стрыя ногi i плечы круцiлiся ў сулддзi з узмхмi рук.

- Гэт вельмi вялiкi круг, - скзў стры члвек. - Але ён кружляе.

Псля шнур у лодцы перстў рсцi, i стры члвек цягнуў яго, пкуль не ўбчыў, як д тго дскоквюць н сонцы кроплi. Псля мрлiн пцягнуў шнур длей, у мор, i стры члвек, укленчыўшы, дпусцiў яго з нехвотй нзд у цёмную вду.

- Нпчтку ён бярэ шырок, - скзў стры члвек. - Я пвiнен нпiнць шнур як мг мцней. Нпруг будзе шторз скрчць ягоны круг. Мгчым, прз гдзiну я ўбчу яго. Я пвiнен яго дужць, тды пвiнен дкончыць.

Але рыб спвольн кружыл, як i рней, i прз дзве гдзiны стры члвек узмкрэў д поту i влiўся з ног д стомы. Аднк кругi зрз ншмт пкрцелi, i п нхiле шнур ён вызнчыў, што рыб, пiсвючы iх, пдымлся вышэй i вышэй.

Гдзiну стры члвек бчыў перд вчым чорныя плямы, слёны пот злiвў вочы, прэзы пд вокм i н лбе. Чорныя плямы яго не плохлi. Гэт было нрмльн, клi ўлiчыць нпругу, з якою ён цягнуў шнур. Двойчы, днк, ён дчувў млосць i зврот глвы, i вось гэт яго непкоiл.

- Я не мгу згньбiць сябе i ддць кнцы, пзмгўшыся з гэткiм мрлiнм, - скзў ён. - Цяпер, клi я прымусiў яго хдзiць ткiмi прыгожымi кругмi, Бож, дй вытрывць. Я прчытю сотню "Ойчў ншых" i сотню "Анёльскiх прывiтнняў". Але я не мгу чытць iх цяпер.

"Увжй iх з прчытныя, - пдумў ён. - Прчытю пзней".

Якрз тды нешт стукнул ў вдзе п шнуры, якi ён трымў бедзвюм рукмi, i рвнул шнур рэзк, моцн - ён дчуў гэт.

"Ён б'е п дрцяным пвдку свёй пiкй, - пдумў ён. - Гэтг врт было чкць. Ён пвiнен быў тк рбiць. Прўд, цяпер ён мож ўзяць ды скочыць, вынырнуць, i мне больш было б дспдобы, клi б ён кружляў сбе. Скчкi былi небходныя, кб ён нхпў пветр. Але псля гэтг кожны скчок мож рзрывць рну д кручк, i кб ён не выкiнуў кручок ногул.

- Не скчы, рыб, - скзў ён. - Не скчы.

Мрлiн лупiў п дроце яшчэ колькi рзоў, i кожнг рзу, пкруцiўшы глвой, стры члвек трохi ппускў шнур.

"Нельг, кб ягоны боль узмцняўся, - пдумў стры члвек. - Мой боль не ме знчэння. З мiм я мгу спрўляцц. Але ён мож шлець д болю".

Мiнул трохi чсу, рыб перстл бiцц б дрот i зноўку пчл пволi кружыць. Зрз стры члвек усё выбiрў i выбiрў шнур. Але н яго зноў нплыл млоснсць. Ён зчэрпнуў левй рукой крыху мрской вды i лiнуў сбе н глву. Потым лiнуў яшчэ i рсцёр крк.

- Здрнцвелсцi ням, - скзў стры члвек. - Я мгу трывць, ён у хуткiм чсе выплыве. Я пвiнен трывць.

Ён пусцiўся н кленi н носе лодкi i н нейкi чс зкiнуў шнур зноў з спiну. "Я пердыхну, пкуль мрлiн кружляе, тды ўстну i взьмуся з яго, клi ён прыйдзе", - выршыў стры члвек.

Был вялiкя спкус дпчыць н носе лодкi, дўшы рыбiне мгчымсць зрбiць дзiн круг смой, не выбiрць шнур увогуле. Але клi нпружнне пкзл, што рыбiн пвярнул ды плыве д лодкi, стры члвек устў н ногi, зкруцiўся, зхiстўся, уцягвючы ў лодку ўвесь шнур, якi ён дствў.

"Нiколi яшчэ я не быў ткi змучны, - пдумў стры члвек, - i ў ддтк пст узнiмецц. Але пст дпмож мне дбрцц з рыбiнй д прыстнi. Мне ён будзе ох як птрэбны".

- Я дпчну ў нступны рз, клi мрлiн рбiцьме круг, - скзў стры члвек. - Я пчувюся ншмт лепей. Яшчэ дв-тры броты, i я зймею яго.

Слмяны кпялюш з'ехў нiзк н птылiцу, i стры члвек упў н дно лодкi, клi рыб, пврочвючы, тргнул шнур.

"Цяпер прцуй ты, рыбiн, - пдумў ён. - Я взьмуся з цябе, клi ты пвернеш нзд".

Мор добр-ткi ўзнялося. Але гэт быў вецер, якi супрвдже добре ндвор'е, i стры члвек мецьме ў iм птрэбу, клi рушыць ддому.

- Я ппросту буду кiрвць н поўдзень i зхд, - скзў ён. - Члвек не зблудзiць у моры, ды i высп ншя доўгя.

Мрлiн рбiў трэцi брот, клi ён упершыню ўбчыў яго. Дклдней, убчыў цёмны цень, якi прплывў пд лодкй гэтулькi чсу, што стры члвек не двў веры: няўжо той ткi дўжэрзны?

- Ды не, - скзў ён. - Не мож ён быць гэткi вялiзны.

Але ён быў гэткi вялiзны, i нпрыкнцы свйго круг выплыў н пверхню ўсяго з трыццць ярдў д лодкi, i члвек угледзеў ягоны хвост, што вытыркўся з вды: вышэйшы з вялiке лязо ксы, лвндвг колеру, ндт бледнг сблiв нд цёмн-сiняй вдой. Той пдўся нзд, i клi мрлiн плыў яшчэ зусiм блiзк ля пверхнi, стры члвек мог бчыць громнiсте тулв, спярэшчне фiялетвымi плосмi. Спiнны плўнiк быў пушчны ўнiз, велiзрныя грудныя плўнiкi - шырок рспсцёртыя.

Пдчс гэтг кругу стры члвек нвт рзгледзеў ягоне вок i ўбчыў дзвюх шэрых рыб-прылiп. Прылiпы то прысмоктвлiся д яго, то кiдлiся нўцёкi, то спкойн плвлi ў ягоным цянi. Кожня з iх был ў дўжыню больш з тры футы, i клi яны хутк плылi, то, выгiнючыся, шлёглi ўсiм свiм целм, як вугры.

Стры члвек цяпер моцн пцеў, ле д нечг яшчэ прч сонц. З кожным спкойным цiхмiрным бротм, што рбiл рыб, шнур у лодцы доўжыўся, i стры члвек быў упэўнены, што псля двух нступных бротў ён зймее мжлiвсць уторкнуць у мрлiн грпун.

"Але я мушу прысунуць яго блiжэй, блiжэй, блiжэй, - думў ён. - Я не пвiнен цляць у глву. Трэб лупнуць у сэрц".

- Будзь спкойны i моцны, стры друж, - нкзў ён сбе.

Н гэты рз мрлiнв спiн вылезл з вды, ле ён быў крыху длеквт д лодкi. Пдчс другог кругу той п-рнейшму быў зндт длёк, ле болей высунуўся з вды, i стры члвек не сумнявўся, што клi яшчэ трохi выбярэ шнур, то пдцягне мрлiн д смог борт.

Грпун ён пдрыхтвў дўно, мток тонкй вяроўкi ляжў у круглым кошыку, ейны кнец быў прымцвны д бiтэнг н носе.

Робячы свой чрговы круг, пкзлся рыбiн, спкойня i прыгожя, врушыўся толькi хвост. Стры члвек нпяў шнур як мог, кб нблiзiць яе д лодкi. Усяго н нейкi момнт рыбiн злёгку пвярнулся н бок. Псля выпрстлся i рспчл новы круг.

- Я зрушыў яго з месц, - скзў стры члвек. - Усё-ткi я зврухнуў яго!

Н строг члвек зноў нплыл млоснсць, ле ён трымў вялiзную рыбiну, нпружвючыся што было моцы. "Я зврухнуў яго, - думў ён. - Мгчым, н гэты рз я долею. Цягнiце, рукi, - пдумў ён. - Трымйце, ногi. Трывй, мя глв. Трывй дзеля мяне. Ты нiколi не дключлся. Н гэты рз я первярну яго".

Але клi стры члвек здоўг д тго, як мрлiн зрўняўся з лодкй, нмгючыся з усiх жыл пчў выцягвць яго, той крыху пвярнуўся бокм, потым выпрстўся i дплыў.

- Рыб, - скзў стры члвек. - Рыб, усё роўн цяпер ты пмрэш. Дык тбе трэб збiць мяне тксм?

"Гэтым нiчог не дсягнеш", - пдумў ён. Ягоны рот зндт персох, кб гврыць, ле зрз ён не мог дцягнуцц д вды. "Н гэты рз небходн прыцягнуць яго д борт, - пдумў стры члвек. - Н шмт бротў мяне ўжо не хопiць. Не, цябе хопiць. Цябе хпцьме зўжды".

Пдчс нступнг брот ён ледзь не зймеў яго. Але зноўку рыбiн выпрстлся i пволi пплыл сбе.

"Ты знiштжеш мяне, рыб, - пдумў стры члвек. - Але ты меш н гэт прв. Я нiколi не бчыў велiчэзнейшй цi прыгжэйшй, цi спкйнейшй бо шляхетнейшй iстоты з цябе, брце. Двй! Кнчй с мной, рыб. Мне ўсё дно, хто кго зб'е.

Нешт нядобре робiцц з твёй глвой, - пдумў ён. - А ян пвiнн быць ясня. Мй ясную глву i ўмей цярпець, як мужчын. Цi як рыб", - пдумў ён.

- Ясней, мя глв, - скзў ён голсм, якi ледзьве пчуў см. - Ясней.

Яшчэ двойчы мрлiнвы броты зкнчвлiся гэтк ж.

"Не ведю, - думў стры члвек, - цi што ў мяне трымецц. - Кожны рз ён трх не стрчвў прытомнсцi. - Не ведю. Але яшчэ рз пспрбую".

Стры члвек пспрбвў яшчэ рз i дчуў, што яго пноўве млоснсць, клi ён пвярнуў рыбiну н бок. Тя выпрстлся i зноў пволi дплыл, пйгойдвючы вялiзным хвстом у пветры.

"Я пспрбую яшчэ", - пбяцў стры члвек, хоць ягоныя рукi зрбiлiся лiпкiя, вочы змглiлiся i толькi ў мiгi пряснення бчылi добр.

Ён пспрбвў зноўку, i зноўку той ж вынiк. "Знчыцц, - пдумў ён, млосць ужо нплывл, - я пспрбую яшчэ рз".

Ён уклў увесь боль i тое, што зстлося д ягоне дужсцi i дўно стрчне гордсцi, у свой высiлк, кб скончыць с змгрскй гонiяй рыбiны, i тя первярнулся н бок i слухмян пплыл, трх не дтыкючыся дзюбй д дошк чоўн, i мiнл лодку, доўгя, моцня, шырокя, срэбрня, спярэшчня фiялетвымi плосмi i нескнчоня ў вдзе.

Стры члвек выпусцiў шнур i прыцiснуў нгой, псля пдняў грпун, ў гэтую хвiлiну ён сбрў i новыя сiлы, увгнў рыбiне ў бок, якрз з вялiзным грудным плўнiкм, якi ўзнiмўся выск ў пветры н ўзроўнi рбковых грудзей. Ён дчуў, як стль увходзiць у мяс мрлiн, i ён успёрся н яе i ўвгнў глыбей, тды нлёг н грпун усiм цяжрм свйго цел.

Але рыб жыл, хоць ужо трымл ў сбе смерць, i шугнул з вды, пкзвючы ўсю свю дўжыню i шырыню, i мгутнсць, i крсу. Здвлся, ян пвiсл ў пветры нд стрым члвекм у чоўне. Псля ян з грукм упл ў вду, пырскмi злiўшы строг члвек i ўвесь ягоны човен.

Строг члвек дольвл млоснсць i слбсць, ды i бчыў ён кепск. Але ён рзблытвў шнур грпун свiмi пбдзiрнымi рукмi, пвольн прпускючы той церз пльцы, пкуль, клi зрок ягоны пяснеў, не ўгледзеў рыбiны, што пгойдвлся н спiне срэбрным жывтом угору. Стрл грпун тырчл нўскос з пляч рыбiны, i мор чырвнел д крывi, што цякл з сэрц мрлiн.

Спчтку здвлся, што гэт ў сiняй вдзе глыбiнёю больш з мiлю цямнее мелiн. Псля плям рсплылся, як рссейвецц воблк. Рыбiн iльснiлся срэбрм, клыхючыся, зстыля, рзм з хвлямi.

Зрок у строг члвек н момнт плепшыўся, i ён увжлiв ўгледзеўся ў гэты млюнк. Псля двойчы бкруцiў вяроўкй грпун бiтэнг н носе лодкi i пклў глву н рукi.

- Не здвйся, глв, - скзў ён, прыхiлiўшыся д дошк нос. - Я стомлены стры члвек. Але я збiў гэтг мрлiн, свйго брт, i мушу яшчэ бгт пвждцц.

"Цяпер я пвiнен пдрыхтвць вяроўку i петлi, кб прылдзiць яго д борт, - пдумў ён. - Нвт клi б мы былi ўдвух i злiлi лодку, уцягнуўшы ў яе рыбiну, псля вычрплi вду, човен нiзшто не вытрымў бы ягонг цяжру. Я пвiнен усё пдрыхтвць, псля прысунуць яго д борт, як след прывязць, пствiць мчту, узняць ветрзь i рушыць ддому".

Стры члвек стў пдцягвць рыбiну д борт, кб зймець мгчымсць прсунуць вяроўку прз ейныя шчэлепы, выцягнуўшы псля з рот, i прымцвць глву д нос лодкi. "Я хчу бчыць яго, - пдумў ён, - i крнцц, i дчувць яго. Гэт мой скрб, - пдумў ён. - Але не тму я ждю дчувць яго кля сябе. Мне здецц, я пчуў ягоне сэрц, - пдумў ён. - Клi штурхў стрлу грпун другi рз. Пдцягнi яго зрз ды прымцуй, ды схпi пятлёю хвост, другою - тулв, кб як след прывязць яго д чоўн".

- Зксвй руквы, стрэч, - скзў ён i глытнуў трошчкi вды. - Цяпер, п змгннi, н цябе чке процьм рбске прцы.

Ён зiрнуў угору н неб, тды ў вду н рыбiну. Псля ўвжн пглядзеў н сонц. "Цяпер яшчэ толькi трохi ппўднi, - пдумў ён. - I пст узнiмецц. Ткой бяды ўсе гэтыя шнуры. Мы з хлопчыкм зросцiм iх удом".

- Iдзi сюды, рыб, - скзў ён. - Але мрлiн не пдышоў. Ён клыхўся сбе ў хвлях, i стры члвек см пкiрвў лодку д яго.

Клi стры члвек зрўняўся з рыбiнй i ейня глв дтыклся д нос лодкi, то ён не мог пверыць у пмер гэтг мрлiн. Але ён двязў вяроўку грпун д бiтэнг, прсунуў яе прз шчэлепы i дстў с скiвiц, бхпiў ёю меч, потым прсунуў вяроўку прз шчэлепы з другог боку, яшчэ рз схпiў ёю глюгу i, зрбiўшы вузел н двйной вяроўцы, прымцвў яе д бiтэнг н носе. Псля перрэзў вяроўку i пйшоў н крму ўзяць пятлёю хвост. З фiялетв-срэбрнй рыб зрбiлся цлкм срэбрня, плосы мелi цяпер гэткi ж бледн-лiловы колер, што i хвост. Плосы былi шырэйшыя з члвечую руку з рстпырнымi пльцмi, рыбiн вок глядзел гэтк ж дсоблен, як люстры ў перыскопе бо як святы н выяве ў прцэсii.

- Гэт быў дзiны спосб, якiм яго можн было зрбiць, - скзў стры члвек. Ён чуўся лепей, выпiўшы вды, i ведў, што не стрцiць прытомнсцi, i глв был ясня. - У ткiм выглядзе мрлiн звжыў бы больш з пўтры тысячы фунтў, - мерквў стры члвек. - А мгчым, i ншмт болей. Клi рзбрць i прдць дзве трцiны гэтг п трыццць цэнтў фунт? Г?

- Кб пдлiчыць, мне птрэбны ловк, - скзў ён. - Глв мя не нгэтулькi ясня. Але, думю, вялiкi Дзi Мджы сёння мною гнрыўся б. Я нiколi не меў пятчных шпорў. Але ме рукi i спiн нпрўду бляць. Цiкв, што з ян: пятчня шпор? Мгчым, яны ў нс бывюць, мы пр тое нвт не здгдвемся.

Стры члвек прымцвў мрлiн д нос крмы i д сярэдняй лўкi. Той быў ткi вялiкi, як быццм гэт прывязлi д борт яшчэ дзiн, ншмт большы човен. Ён дрэзў квлк шнур ды пдвязў нiжнюю скiвiцу рыбiны д глюгi, кб рот не рзяўляўся i яны плылi як нйбольш плўн. Тды ён пствiў мчту i з плкй, якя служыл гфелем, i з сншчным гiкм, пд лтным ветрзем, што нпоўнiўся ветрм, пкiрвў, пўлежчы н крме, свю лодку н пўднёвы зхд.

Яму не птрэбны быў компс, кб вызнчыць, дзе пўднёвы зхд. Стры члвек пвiнен быў толькi дчувць пст, куды той дзьме, i як ветрзь яго збiре. Врт было б зкiнуць мленькi шнур з блешняй н iм, мож, удлося б што злвiць ды з'есцi i змчыць губы. Але ён не змог знйсцi блешнi, ягоныя срдзiны пгнiлi. Тды ён пдчпiў буском, плывучы, жмут жоўтых Зтоцкiх водрсцей i трсянуў iмi. Млыя шрымсы, што былi тм, ппдлi н дошкi чоўн. Больш з тузiн шрымсў сккл i пербiрл ножкмi, як пясчныя блохi. Стры члвек дшчыквў iхнiя гловы вялiкiм i ўкзльным пльцмi i еў, пержоўвючы шкрлупкi i хвосцiкi. Шрымсы былi млюпсенькiя, ле, ведў ён, спжыўныя, ды i смк яны мелi прыемны.

У строг члвек яшчэ зстлiся дв глыткi вды ў бутэльцы, i плову глытк ён выпiў псля тго, як з'еў шрымсы. Човен плыў няблг, увжючы н ўсе непзбежныя нязручнсцi, i стры члвек кiрвў, трымючы руку н румпелi. Ён мог бчыць рыбiну i пвiнен быў дно зiрнуць н све рукi i дчуць, што спiн яго бпёртя б крму, кб упэўнiцц, што гэт спрўды дбылося, што гэт не сон. Адзiн чс нпрыкнцы, клi стры члвек чуўся стршэнн блг, ён вгўся: цi не сон гэт? Тды, клi ён убчыў як рыб выходзiць з вды i нерухом вiсiць у пветры, перш як упсцi, стры члвек быў упэўнены, што стўся сведкм якойсьцi незвычйне дзiўне прявы, i не мог дць ёй веры. Тды ў яго было кепск с зрокм, ле цяпер бчыў ён як зўсёды добр.

Цяпер ён ведў, што гэт не сон, як не сон ягоныя рукi i спiн. "Рукi лечцц хутк, - пдумў ён. - Рнкi пкрыввiлi колькi трэб, слёня вд iх згоiць. Цёмня вд прўдзiвг зтон - нйвялiкшы з усiх лекрў. Адзiны мой клопт: кб глв был ясня. Рукi зрбiлi свю спрву, i мы плывём добр. З ягоным звязным ротм i простым, як свечк, хвстом, мы плывём, як брты". Псля ў глве яго трохi пмутнел, i ён пдумў: "Цi гэт я вязу рыбiну, цi рыбiн вязе мяне? Клi б я влчыў мрлiн з сбой, пытнняў не было б. Як i тды, клi б рыбiн был ў чоўне, пзбыўшыся ўсяе све годнсцi". Але яны плылi рзм, бок у бок. I стры члвек выршыў: "Хй гэт ён вязе мяне, клi яму прыемн тк думць. Я ўдлейшы з яго толькi прз штукрств, ён не зычыў мне лiх".

Яны плылi пспяхов, i стры члвек мчыў рукi ў слёнй вдзе ды стрўся зхоўвць глву яснй. П небе вндрвлi высокiя кучвыя воблкi, нд тымi лдн было перыстых, i стры члвек ведў, што вецер будзе дзьмуць цэлую ноч. Ён увесь чс пглядвў н рыбiну, кб перкнцц, што гэт яму не снiцц. Мiнул гдзiн, пкуль першя кул сягнул н яе.

Акул не был выпдковсцю. Ян выплыл з нетрў вод, клi цёмне воблк крывi ўтврылся i рссеялся ў глыбозным, з мiлю, моры. Выплыл борзд i без якой-кольвек сцярогi, рзлмл пверхню блкiтнй вды i пынулся пд прменнем сонц. Псля ян сiгнул нзд у мор, ухпiл пх i пплыл тым ж курсм, што i човен з рыбiнй.

Чсм кул гублял пх. Але ян дшуквл той зноў бо здвльнялся толькi следм яго i дольвл свой шлях шпрк i нстойлiв. Гэт был вельмi буйня кул проды мк, склдзеня, створня плвць гэтк ж хутк, як см хуткя рыб ў моры, i ўсё ў яе было фйне прч пшчы. Спiн ткя ж сiняя, як у меч-рыбы, жывот срэбрны, шкур глдкя i прыгожя. Ян был гэтк ж склдзен, як меч-рыб, ле мел велiзрную пшчу, шчыльн зкрытую зрз, клi кул iмклiв плыл ля смй пверхнi, зцят рэжучы вду высокiм спiнным плўнiком. Унутры сцiснутй зрз двйной губы ейнй пшчы мелiся восем шэргў зубоў, нхiленых усярэдзiну. То не былi звычйныя пiрмiдльнй формы зубы, што ме бльшыня кул. Яны нгдвлi члвечыя пльцы, згнутыя кiпцюрмi. Амль што гэткй дўжынi, як пльцы строг члвек, яны мелi п бкх вострыя, што брытв, лёзы. Гэт был рыбiн, створня жывiцц ўсiмi рыбмi ў моры, якiя былi зндт хуткiя, дужыя i добр ўзброеныя, кб сцергцц яког iншг ворг. Зрз ян пддл ходу, учуўшы свяжэйшы пх, i ейны сiнi спiнны плўнiк рсцiнў вду. Клi стры члвек убчыў кулу, ён ведў: гэтя не бiцц нiчог i рбiцьме курт тое, чго жде. Ён пдрыхтвў грпун i прымцвў вяроўку i пры гэтым счыў, як кул нблiжецц. Вяроўк был кртквтя, той квлк, што ён дрэзў, кб прывязць рыбiну д лодкi, не пшкодзiў бы.

Глв строг члвек был цяпер ясня, пчувўся ён здровым i поўным ршучсцi, ле меў мл ндзеi. "Гэт было зндт добр, кб не скончыцц", пдумў стры члвек. Ён глянуў н вялiзную рыбiну, д якой блiзiлся кул. Горш не было б, клi б гэт быў сон. "Я не мгу ўтрымць яе д нпду н мяне, ле, мжлiв, здолею яе ўлвiць. Dепtusо*, - скзў ён у думкх. - Трсц твёй мтры".

* Зубч (гiшп.) - вiд кулы.

Акул iмклiв пдплыл д крмы, i клi ян ўхпiлся з рыбiну, стры члвек убчыў ейны рзяўлены рот i дзiўныя вочы, убчыў, як тя рынулся нперд, i пчуў, як ейныя зубы с шчоўкннем секнулi мяс якрз ля хвст. Акулв глв был нд пверхняй мор, i спiн ейня пкзвлся з вды, i стры члвек мог чуць, як кул з трэскм iрвл скуру i мяс мрлiн, i ён убiў ёй грпун у глву, у месцы, дзе лiнiя пмiж вчым персякецц з лiнiяй, што пчынецц д нос. Але ткiх лiнiй у яе не мелся. Был толькi цяжкя звострня блкiтня глв ды вялiкiя вочы, ды выпнутыя скiвiцы, якiя глытлi, шчоўкючы, усё, што хплi. Але тут быў мозг, i стры члвек удрыў п iм. Ён ннёс удр свiмi вiльготн-скрывўленымi рукмi, згнўшы добры грпун што было змогi. Згнў яго без ндзеi, ле з ршучсцю i шчырй злзычнсцю.

Акул перкруцiлся, i стры члвек убчыў, што ейне вок нежывое. Потым ян перкруцiлся яшчэ рз, згортвючы сябе ў дзве вяровчныя пятлi. Стры члвек ведў, што кул мёртвя, ле тя не ждл з гэтым пгдзiцц. Псля, лежчы н спiне, лупячы хвстом i шчоўкючы скiвiцмi, кул плужыл вду, як гэт робiць быстрходня мторня лодк. Вд стлся беля тм, дзе ян бiл п ёй хвстом, i тры чвэрцi тулв выступлi нд вдой, жно вяроўк нпнулся, здрыжл i лопнул. Кроткi прмежк чсу кул спкойн ляжл н пверхнi, стры члвек глядзеў н яе. Псля ян вельмi пволi стл пускцц ўнiз...

- Ян збрл фунтў сорк, - вымвiў стры члвек. - I яшчэ ян ўзял мой грпун i ўсю вяроўку, - пдумў ён, - i цяпер мя рыб крыввiць зноў, тк што трэб чкць другiх кул.

Ён не меў хвоты больш глядзець н рыбiну псля тго, як яе знявечыл кул. Клi тя ўхпiлся з мрлiн, яму здлося, што нплi н яго.

"Але я збiў кулу, што кiнулся н мю рыбiну, - пдумў ён. - I гэт быў см вялiкi зубч, яког я клi бчыў. Бог сведк, што я iх бчыў дволi. Гэт было зндт добр, кб не скончыцц, - пдумў ён. - Я хцеў бы зрз, кб гэт быў сон, i кб я нiколi не злвiў свю рыбiну ды ляжў сбе дзiн у ложку н гзетх".

- Але члвек не створны для прзы, - скзў ён. - Члвек мож быць знiшчны, ле не перможны. I ўсё ж я шкдую, што збiў рыбiну, - пдумў ён. - Блгi чс ндыходзiць, я не мю нвт грпун. Dentuso жорсткi, спрытны, дужы i рзумны. Аднк я быў рзумнейшы з яго. Мож, i не. Мгчым, я быў прост лепей узброены. Не зтлумлiвй глву думкмi, стрэч, - скзў ён уголс, - Плывi гэтым ж курсм, i хй усё будзе ткое, якое будзе.

"Але я мушу думць, - зпярэчыў ён. - Бо гэт дзiне, што я сбе пкiнуў. Ды яшчэ бейсбол. Цiкв, што скзў бы вялiкi Дзi Мджы пр тое, як я гвзднуў кулу п мзгх? Не ткi ўжо гэт быў влтоўскi ўчынк, - пдумў ён. - Любы мужчын змог бы ткое зрбiць. Як ты лiчыш, цi рукi ме былi гэткй ж вялiкй першкодй, як пятчныя шпоры? Не мгу ведць. З мёй пятой нiколi нiчог не здрлся блгог, хiб што днго рзу яе ўджлiў сктджл*, клi я нступiў н яго пдчс плвння, спрлiжвў мне нгу ўнiзе, прымусiў ппкутвць".

* Скт-дзiяцiс (рыб).

- Думй пр што-небудзь весялейше, стрэч, - скзў ён. - Зрз ты кожную хвiлiну ўсё блiжэй д дому. Цяпер тбе лягчэй плысцi, бо ты стрцiў сорк фунтў.

Ён добр ведў, што, хутчэй з ўсё, дбудзецц, клi ён пынецц ўсярэдзiне плынi. Але не было жднг выйсця.

- Адну рэч зрбiць можн, - скзў ён уголс. - Прывязць нож д дзяржльн вясл.

Ён тк i зрбiў, трымючы руку н румпелi, нступiўшы н шкот нгой.

- Ну вось, - скзў ён. - Вядом, я стры. Але я не бяззбройны.

Дзьмуў свежы вецер, i ён плыў удл. Стры члвек нзiрў толькi з пярэдняй чсткй рыбiны, i трохi ндзеi д яго вярнулся.

"Нерзумн не спдзявцц, - пдумў ён. - Апроч тго, я перкнны, што гэт грэх. Не рзвжй пр грхi, - ппркнуў ён сябе. - Зрз дволi турбцыi i без грхоў. Ды я ў iх i не рзбiрюся.

Не рзбiрюся i не ўпэўнены, што веру ў гэт. Мгчым, грэх быў збiвць рыбiну. Мяркую, тк, хоць зрбiў я гэт, кб выжыць смому i нкрмiць бгт людзей. Але што тды не грэх? Не думй пр грэх. Зпозн, i ёсць людзi, якiм плоцяць з тое. Няхй яны мркуюць. Ты нрдзiўся мрком, як рыб нрдзiлся рыбй. Сн Педр* быў рыбк, бцьк вялiкг Дзi Мджы тксм".

* Святы Пётр (гiшп.).

Але стры члвек любiў думць пр ўсё, што пдсоўвл яму жыццё, i пколькi тут не было чго чытць i ён не меў рдыёпрыймч, стры члвек думў бгт ды ўсё рзвжў пр грэх. "Ты збiў мрлiн не толькi дзеля тго, кб жыць i прдць яго як хрч, зрбiў ён выснову, збiць яго штурхл цябе i твя гордсць, i тое, што ты рыбк. Ты любiў яго, клi той быў жывы, i любiў яго псля. Клi ты яго любiш, то гэт не грэх - збiць яго. А мо яшчэ большы?"

- Зндт шмт думеш, - скзў ён услых. - Але ты з хвотй уходў dепtusо, - згдў ён. - Той тксм кормiцц жывой рыбй, як i ты. Ён не з тых, што жывяцц пдлiнй, i гэт не прост нейкя бдзяг-ненжэр. Зубч прыгожы, шляхетны i нiчог не бiцц. Я збiў, бронячыся, - скзў стры члвек уголс, - I зрбiў гэт як след.

"Апроч тго, - пдумў ён, - н свеце кожня iстот нейкiм чынм збiве iншую. Я жыву, бо лўлю рыбу, ле рыбцтв гэтксм i знiшче мяне. Ты жывеш, бо хлопчык цябе ўтрымлiве, - пдумў ён. - Не трэб ж тк сябе шуквць".

Стры члвек пергнуўся церз борт i з лёгксцю дрвў д рыбiны (тм, дзе хпнул кул) квлк мяс. Пжвўшы, ён дзнчыў ягоную высокую яксць i добры смк. Цвёрде, сквiте, не жылвте i не чырвоне ў ддтк. Ткое мяс, ведў ён, нйдржэйше н рынку. Але мясны пх рзыходзiўся ў вдзе, i не было як дць рды, i стры члвек рзумеў, што ндыходзiць ндт кепскi чс.

Вецер дзьмуў устойлiв-роўн, толькi трохi дступiў н пўночны ўсход, i стры члвек ведў: гэт знчл, што вецер не слбне.

Стры члвек пглядзеў нперд, ле не змог убчыць ждных ветрзей, нi корпус крбля, нi дыму з судн. Адно лятучыя рыбы вылятлi з мор кля нос ягонй лодкi i вяртлiся спрв i злев нзд у мор, ды жўцелi лпiны Зтоцкiх водрсцей. Ён не бчыў нвт птушкi.

Стры члвек плыў дзве гдзiны, спчывючы н крме, чсм жуючы квлчк мяс мрлiн, iмкнучыся дпчыць ды зхвць моц, клi зўвжыў першую з дзвюх кул.

- Ау, - скзў ён уголс. Гэте слов нельг перклсцi i, мгчым, яно ўсяго толькi мiжвольны выгук, як у члвек, клi цвiк прбiве яму руку i ўвходзiць у дрэв. - Glпоs*, - вымвiў ён.

* Акулы, што нпдюць i н члвек.

Зрз ён угледзеў другi плўнiк, што ўзнiмўся з першым, i пзнў: тупносыя кулы. Але, iхнiя крычневыя трохкутныя плўнiкi ды iмклiвыя рухi хвстом. Яны чулi пх i, узбуджныя, шлелыя д голду i пргнсцi, то гублялi яго, то зноў знходзiлi. Але нблiжлiся няўхiльн.

Стры члвек трывл змцвў шкот i зклiнiў стырно. Псля ўзняў вясло з прывязным д яго нжом. Стры члвек пдымў вясло, дуж сцярожн трымючы яго, бо рукм было блюч. Ён сшчпiў i рсшчпiў н iм рукi, кб трохi рзмяць iх. Потым моцн сшчпiў iх, кб яны змiрылiся з болем i не здрыгнулiся, ды нзiрў, як пдыходзяць кулы. Ён мог бчыць iхнiя шырокiя трохi сплюшчныя тупносыя гловы i тксм шырокiя грудныя плўнiкi з белымi кончыкмi. Гэт былi гiдныя кулы, смярдзючыя, хвотнiцы д пдлы i шчырыя збойцы, здтныя, клi глодныя, куснуць вясло бо i стырно лодкi. Гэт былi кулы, што перкусвюць лпы i плўнiкi чрпхм, клi тыя спяць н пверхнi, глодныя нпдюць у вдзе н члвек, нвт клi ён нiчуць не пхне рыбiнй крывёй цi рыбiнй слiззю.

- Ау, - вымвiў стры члвек. - Glпоs. Пдыходзьце блiжэй, glпоs.

Яны пдышлi. Але не гэтк, як пдыходзiл кул мк. Адн пвярнулся i знiкл з поля зроку, нырнуўшы пд човен, i стры члвек дчуў, як той дрыжыць, клi кул пчл тузць i шкумтць рыбiну. Другя счыл з стрым члвекм жоўтымi шчылiнмi вчэй, псля шпрк пдплыл, шчэрыўшы пўкруг пшчы, кб хпнуць тм, дзе д рыбiны ўжо быў дкушны квлк. Был вырзн вiдць лiнiя, што бегл д мкўкi глвы н спiну, лiнiя, дзе злучлiся глўны мозг i спiнны, i стры члвек усдзiў нож н вясле ў гэте злучэнне. Выцягнуў i згнў той зноў, у жоўтыя кшэчыя вочы кулы. Акул дхiнулся д рыбiны i слiзгнул ўнiз, у пошнiя све хвiлi глытючы тое, што ўхпiл.

Човен дрыжў, як i рней, другя кул пд iм рспрўлялся з рыбiнй. Стры члвек дпусцiў шкот, кб човен пвярнуў бокм i кул пынулся нвiдвоку. Клi стры члвек убчыў кулу, ён пергнуўся церз борт i сднуў у яе нож. Ён зчпiў iм толькi мяс, скур ў кулы был гэткя цвёрдя, што ён ледзь уткнуў нож. Ад гэтг ўдру ў яго зблелi не толькi рукi, i плячо. Але кулу цягнул ўгору, ян борзд вытыркнул з мор глву, i стры члвек урэзў нжом курт у сярэдзiну плясктй мкўкi глвы, клi кулiн нос, высунуўшыся з вды, торкнуўся ў рыбiну. Стры члвек выцягнуў лязо i ўбiў яго ў кулу дклдн ў гэте месц зноў. Тя п-рнейшму вiсел н рыбiне, сцяўшы скiвiцы, i тды стры члвек усдзiў нож у кулв леве вок. Акул вiсел тмсм.

- Не? - скзў стры члвек i згнў нож пмiж хрыбеткмi i мозгм. Ён пцэлiў лёгк i ўдл, i дчуў, што рсцяў хрсток. Стры члвек, первярнуўшы вясло, зсунуў лптку пмiж скiвiцмi кулы, кб дкрыць ёй пшчу. Ён крутнуў вяслом i, клi кул дклеiлся д рыбiны, скзў:

- Iдзi, glпо. Првльвйся н глыбiню ў цэлую мiлю. Iдзi ў дведкi д све сяброўкi, мо гэт твя мтк?

Стры члвек выцер лязо нж i пклў вясло. Псля ён знйшоў кнец шкот i, клi ветрзь нпоўнiўся ветрм, пвёў човен рнейшым курсм.

- Яны ўхпiлi не менш з чвэрць, прытым смг нйлепшг мяс, - скзў стры члвек. - Лепш бы гэт быў сон, i я нiколi не зчпiў яго н кручок. Мне вельмi шкд, рыб. Усё спсвлся.

Ён прымоўк, ён не хцеў больш нвт глядзець н рыбiну. Абяскроўленя, бмывня вдой, тя мел зрз сербрысты, як двротны бок люстр, колер, дно плосы былi, як рней, лiловыя.

- Я не пвiнен быў тк длёк зплывць, рыб, - скзў ён. - Гэт не пйшло н крысць нi мне, нi тбе. Я вельмi шкдую, рыб.

"Тк, - скзў ён см сбе. - Првер, цi вяроўк н нжы цэля. Псля прывядзi д лду свю руку, бо яшчэ будзе рбот".

- Кб я тут меў брусок нвстрыць нож, - скзў стры члвек, гледзеўшы вяроўку н рукятцы вясл. - Врт было зхпiць брусок.

"Врт было зхпiць шмт рэчў, - пдумў ён. - Але ты, дзед, не ўзяў iх. А зрз не чс рзвжць пр тое, чго ты не меш. Думй, як выкруцiцц, крыстючыся тым, што ў цябе тут ёсць".

- Ты вельмi шчодр деш мне прды, - скзў ён услых. - Я стмiўся д iх.

Човен iшоў нперд, ён - з румпелем пд пхй - мчыў бедзве рукi ў вдзе.

- Аднму Богу вядом, колькi тя пошняя кул ўзял мяс, - скзў стры члвек. - Зрз рыбiн куды лягчэйшя.

Яму не хцелся думць пр знявечны рыбiн нiз. Стры члвек ведў, што кожны дрогкi кулiн штуршок - гэт яшчэ дзiн дрвны квлк мяс, i што рыбiн зрз пкiде след шырокi, як шш, для ўсiх кул у кiяне.

"Гэт был рыбiн, што крмiл б члвек ўсю зiму, - пдумў ён. - Не зймйся шкдвннем. Адпчывй i пстрйся зхвць рукi ў нлежнй форме, кб брнiць тое, што д яго зстлося. Ме рукi пхнуць крывёю, ле зрз гэт не ме нiякг знчэння: вд прсякнутя пхм крывi. Ды яны не ндт i крыввяць. Ням нiводнг сур'ёзнг прэзу. Апроч тго, дзякуючы кровцячэнню, дсць Бог, не здрнцвее мя левя рук.

Пр што мне думць цяпер? - здў ён сбе пытнне. - А нi пр што. Увогуле не думй ды чкй нступных кул. Як было б добр, клi б гэт нпрўду быў сон. Але хто i што клi ведў? Мгло ж трымцц i ўдл".

Нступня, тупнося кул прыйшл дзiнцом. Ян прысунулся, не рўнуючы, як свiння д крыт, клi б, вядом, свiння мел рот гэткй шырынi, што можн было ўсунуць туды глву. Стры члвек дзволiў ёй хпянуць з рыбiну i тут ж ўвгнў ёй у мзгi прымцвны д вясл нож. Але кул рвнулся нзд, первльвючыся н спiну, i лязо нж трэснул.

Стры члвек улдквўся стырнвць. Ён нвт не нзiрў з тым, як вялiзня кул пволi тнул: нпчтку яе можн было бчыць у нтурльную велiчыню, псля кул стлся невялiкя, i ўрэшце мленькя... Гэт зўжды дуж зймл яго, ле не цяпер.

- Што прўд, у мяне ёсць буск, - скзў ён. - Але якя д яго крысць. Яшчэ ў мяне ёсць дв вяслы i румпель, i кроткя дубiнк.

"Вось кулы мяне i дужлi, - пдумў ён. - Зндт я стры, кб iх бтожыць д смерцi. Але буду iмкнуцц рбiць гэт, пкуль мецьму вёслы, дубiнку i румпель".

Ён зноў сунуў рукi ў гючую вду. Брлся н вечр, зрз ён бчыў толькi мор ды неб. Вецер быў мцнейшы, як рней, i тут ён стў спдзявцц, што неўзбве ўгледзiць сушу.

- Ты стмiўся, стрэч, - скзў ён. - Уся твя iстот стмiлся.

Акулы тквлi яго толькi перд смым свiтнкм.

Стры члвек убчыў крычневыя плўнiкi ўздоўж тго шырокг следу ў вдзе, якi ўтврл рыбiн. Акулы не прост рысклi, учуўшы рыбiн пх, нпрлом бок у бок шыбвлi д чоўн.

Ён зклiнiў стырно, змцвў шкот i пцягнуўся п дубiнку, што ляжл пд крмой. То быў дпiлвны д злмнг вясл квлк дзяржльн дўжынёю футў дв з пловй. Ён мог яго ўжыць толькi дною рукою, бо вясло мел дмысловую ручку, з якую ён i ўхпiўся ды стў рзмiнць пльцы првй рукi, здымць з iх здрнцвелсць, нзiрючы, як нблiжюцц кулы. Абедзве яны былi glaпоs.

"Няхй першя добр возьмецц з рыбiну, тды я гвздну ёй п кончыку нос бо п кумплу, п смй мкўцы", - выршыў стры члвек.

Дзве кулы пдплылi рзм, i, убчыўшы, як нйблiжэйшя д яго рзявiл пшчу i ўсдзiл зубы ў срэбрны бок рыбiны, ён высок пдняў дубiнку i трхнуў што было моцы п мкўцы ейнй шырокй глвы. Стры члвек дчуў усё роўн як гумвую трывлсць скуры, клi плк пусцiлся н кулву глву. I яшчэ ён дчуў цвёрдсць косцi i зехў зноў, н гэты рз п кончыку нос, клi кул длiпл д рыбiны i слiзгнул ўнiз.

Другя кул ўжо звiтвл сюды, потым знiкл, ле зрз з'явiлся iзноўку, шырок рзявiўшы пшчу. Стры члвек мог бчыць белыя шмткi рыбiнг мяс, што вывльвлiся з ейне пшчы. Нкiнуўшыся н рыбiну, кул сцял скiвiцы. Ён рзмхнуўся i стукнуў плкй, ле трпiў толькi п глве. Акул, зiрнуўшы н яго, iрвнул квлк мяс. Стры члвек змхнуўся зноў, клi кул слiзгнул ўбок прглынуць тое, што ўхпiл, i дчуў трывлую цвёрдую гуму.

- Пдыдзi сюды, glano, - скзў стры члвек. - Двй, пдыходзь зноў.

Акул пмкнул д мрлiн, i стры члвек гвзднуў п ёй, клi тя ўжо зкрыл пшчу. Ён лупнуў з уся сiлы, пдняўшы дубiнку як нйвышэй. Н гэты рз ён дчуў косць кля сновы мозгу i зноўку стукнуў п ёй. Акул ж, мляв дрвўшы д рыбiны квлк мяс, слiзгнул ўнiз.

Стры члвек пiльнвў, клi кул выплыве, ле нiводня не пкзлся. Псля ён угледзеў, як дн з iх кружыць ля пверхнi. Плўнiк другой не было вiдць.

"Я i не спдзявўся збiць iх, - пдумў ён. - У свой чс я здтны быў зрбiць гэт. Але моцн прнiў бедзвюх, цяпер i яны пчувюцц досыць кепск. Клi б я мог узяцц з дубiнку беруч, дык першую збiў бы нпэўн. Нвт цяпер", - пдумў ён.

Яму не хцелся пзiрць н рыбiну. Ён ведў, што ж плов яе знiшчн. Сонц зйшло, пкуль ён змгўся з кулмi.

- Хутк будзе цёмн, - скзў ён. - I тды я пвiнен убчыць сполыск Гвны. Клi я зплыў ндт длёк н ўсход, то ўгледжу гнi днго з новых пляжў.

"Нўрд цi я зрз зплыў зндт длёк, - пдумў ён. - Спдзяюся, нiхто тм сблiв не хвлюецц. Вядом, проч хлопчык. Але ведю, ён упэўнены, што я вярнуся. Шмт якiя дрослыя рыбкi будуць непкоiцц. I многiя iншыя тксм, - ддў ён у думкх. - Я жыву ў добрым гордзе".

Ён быў не ў стне больш гутрыць з рыбiнй, нi, зндт жудсн был тя бгрызен. Але ў глву яму прыйшл думк, i ён скзў:

- Нпловурыбiн! Або: рыбiн, як цябе звлi рней? Я шкдую, што збрўся гэтк длёк. Я не збярог цябе i зруйнвны см. Але з свой век мы збiлi бгт кул - ты i я, i мноств знявечылi. Колькi тбе двялося ўходць, стрэч-рыбiн? Нездрм ж ты меш гэтую пiку н свёй глве.

Яму пдблся думць пр мрлiн, як той рспрвiўся б з кулй, клi б вольн плвў у моры. "Мне врт было дсячы д яго дзюбу, кб ёю бiцц з кулмi", - пдумў ён. Але ж не было нi сякеркi, нi нж.

"Клi б я што-небудзь меў ды птрпiў прымцвць дзюбу д рукяткi вясл, якя гэт был б зброя! Тды б мы пзмглiся рзм. А што ты будзеш рбiць, клi яны прыплывуць унчы? Што ж ты можш рбiць?"

Змгцц з iмi, - дкзў ён. - Пкуль не скню.

Але ў тым змроку, клi не было нi сполыску, нi гнёў, дно вецер, што нпiнў ветрзь, безупынн i нязменн, яму рптм здлося, што ён пмёр. Ён склў рукi рзм, прыцiснуў длонь д длонi. Яны не былi мёртвыя, i ён мог дчуць боль жыцця, ппросту сцiскючы i рсцiскючы све длонi. Ён прыхiлiўся спiнй д крмы i ўпэўнiўся: ён не мёртвы. Ягоныя плечы скзлi яму пр гэт.

"Я мю прчытць усе тыя млiтвы, што пбяцў, клi злўлю рыбiну, прыгдў ён. - Але я зндт знясiлены чытць iх цяпер. Лепей взьму мяшок ды крыю плечы".

Ён ляжў н крме i стырнвў, i ўсё глядзеў н неб: клi ж н iм з'явiцц водблiск гнёў? "У мяне зстлся толькi яго плов, - пдумў ён. Быць мо, мне пшнцуе i я прывязу пярэднюю чстку рыбiны. Пвiнн ж мне хоць трохi пшнцвць. Не, - скзў ён. - Ты зглумiў свой шнц, зплыўшы зндт длёк".

- Ды глупств, - зпярэчыў ён уголс. - Не дрмi ды стырнуй сбе. Яшчэ, мож, уг як пшчсцiць.

- Хцеў бы я купiць трохi гэтг шчсця, клi б дзе-небудзь прдвлi, скзў ён.

- Але з што я купiў бы яго? - спытўся ён у сябе. - Цi змог бы я яго купiць з згублены грпун i злмны нож ды з пру недлужных пбдзiрных рук?

- Мгло стцц, што ты купiў бы яго, - дкзў ён. - Ты нмгўся зрбiць гэт восемдзесят чтыры днi ў моры. I тбе ледзь не прдлi яго.

"Не зтлумлiвй глву лухтой, - пдумў ён. - Шчсце звiтве ў розных блiччх, i хто пзне яго? I ўсё ж я нбыў бы трошкi шчсця ў любым ягоным кштлце, зплцiўшы колькi трэб. А ждў бы я ўбчыць сполыск д гнёў, пдумў ён. - Увогуле я ждю ндт мног чго, ле зрз менвiт гэтг". Ён пстрўся ўсесцiся тк, кб было нйзручней стырнвць, i, дчуўшы боль, уведў, што ён не мёртвы.

Стры члвек убчыў дбiты ў кiяне водблiск гнёў горд тды, клi было, пэўн, гдзiн дзесяць вечр. Нпчтку ледзьве прыкметны, як святло, што быве н небе перд узыходм месяц, водблiск стўся псля вырзн бчны н пверхнi кiян, п якiм вятрыск гнў хвлi. Ён стырнвў н гэте зрыв i мерквў, што неўзбве будзе крй плынi.

"Усё скончн, - думў стры члвек. - Прўдпдобн, яны зноў нпдуць н мяне. Але што процi iх мож зрбiць члвек у цемры i без зброi?"

Склелы, ён дчувў сябе хворым, ягоныя рны i нйбольш нтруджныя чсткi цел нылi н холдзе. "Усё ж я спдзяюся, што не двядзецц змгцц зноў, - пдумў ён. - Як я хчу спдзявцц н гэт!"

Але поўнчы ён змгўся, хоць н гэты рз ведў: змгнне бескрысне. Яны з'явiлiся гуртм, i ён мог угледзець толькi лiнii, што крэслiлi п вдзе плўнiкi, ды фосфрысте свячэнне, якое сыходзiл д кул, клi яны нкiнулiся н рыбiну. Ён лупсiў тых п гловх i чуў, як iхнiя скiвiцы дсякюць квлкi мяс i як склнецц човен, клi кулы спдыспду шмтуюць рыбiну. Стры члвек дчйн лупсiў п тым, што ён толькi дчувў i чуў, ле не бчыў, i рптм тое штосьцi схпiл дубiнку, i больш яе не было.

Вырвўшы румпель с стырн, ён бiў i цяў iм, трымючы той беруч, перыў кул зноў i зноў. Але яны пдбрлiся ўжо д нос лодкi, нлятючы н рыбiну то псобку, то гурмой, iрвучы квлкi мяс, i стры члвек бчыў, як тыя квлкi блiшчлi ўнiзе ў вдзе, клi кулы зврочвлiся, кб рвнуць свю хвяру яшчэ рз.

Нрэшце дн пдплыл i ўсдзiл зубы ў глву рыбiны, i стры члвек пдумў: усё, п змгннi. Ён гвзднуў румпелем туды, дзе кулiны зубы звязлi ў цвёрдй глве мрлiн, не могучы тую пшкумтць. Стры члвек стукнуў рз, дв i тры рзы. Ён пчуў, як трэснуў румпель, i тды пмкнуў нперд з рсшчэпленым дзяржльнм. Адчуўшы, як той прцяў мяс кулы, i ведючы встрыню ягоную, стры члвек згнў дзяржльн ў кулу iзноў. Тя, пкiнуўшы рэшткi све хвяры, пвлюхл д чоўн. Гэт был пошняя кул з гурт, якi прыходзiў. Больш iм не было чго есцi.

Стры члвек з цяжксцю дыхў i дчувў у роце дзiўную нейкую, з прысмкм медзi слджвсць. Н момнт ён устрывожыўся, ле слджвсцi гэтй было небгт.

Ён сплюнуў у кiян i скзў:

- Ешце гэт, glaпоs, i хй вм трызнiцц, што вы збiлi члвек.

Ён рзумеў, што рзбiты кнчтков i неппрўн, i пйшоў нзд н крму. Уствiўшы ў дтулiну стырн няроўны злмны кнец румпеля, ён перкнўся, што змож больш-менш няблг кiрвць стырном. Стры члвек крыў мяшком плечы i ўзяў рнейшы курс. Зрз ён плыў лёгк, ў глве ягонй не было нi пчуццяў, нi думк. Нiчог ўжо яго не быходзiл, i ён вёў свой човен ддому, д прыстнi, пiльн i ўмел, як толькi мог. Уночы кулы нкiдвлiся н шкiлет, усё дно як прыбiрлi с стл крошкi. Стры члвек не звжў нi н iх, нi н што яшчэ прч стырнвння. Ён дно зўвжыў, як лёгк i плўн кiруе зрз човен, клi побч з iм ням вялiзнг цяжру.

"Ян спрўня*, - пдумў ён. - Цэля i зусiм не пшкоджня, клi не лiчыць румпеля. Але той няцяжк змянiць".

* Для строг члвек човен - рзумня iстот жночг роду.

Стры члвек дчувў, што зрз ён усярэдзiне плынi, дсюль яму былi вiдць гнi пселiшчў уздоўж берг. Стры члвек ведў, дзе ён, дгэтуль было рукой пдць ддому.

"Вецер - вось хто нш сябр, - пдумў ён. - Чсмi, - ддў ён. - I вялiке мор з ншымi прыяцелямi i воргмi, i псцель. Псцель будзе нйвялiкшй слодй. Як лёгк перможнму, - пдумў ён. - Я нiколi не ведў гэтг. I што ж цябе пермгло?" - здў ён сбе пытнне.

- Ды нiчог, - вымвiў ён уголс. - Прост я зндт длёк зплыў.

Клi ён зходзiў у мленькую бухту, гнi н "Тэрсе" ўжо не грэлi, i ён ведў: усе спяць. Вятрыск доўг нбiрў сiлу i цяперк моцн дзьмуў. Аднк у гвнi было спкойн, i ён пдплыў д млой лпiны глькi пд склмi. Нвокл не было нiког, кб яму дпмгчы, дык ён i пвеслвў, як мг длей. Псля ён выйшў з лодкi ды прывязў яе д склы.

Стры члвек выцягнуў мчту, скруцiў ветрзь i звязў яго. Узвлiўшы мчту н плечы, пчў крскцц ўгору. Толькi тды ён уведў усю глыбiню све стомы. Стры члвек прыпынiўся н момнт i зiрнуў нзд, i ўбчыў у водблiску вулiчнг святл вялiзны хвост рыбiны, што ўздымўся з крмой чоўн. Ён убчыў белую голую лiнiю ягонй хрыбетнiцы, цёмную мсу глвы, з якой тырчл дзюб, усю глiзну рэшты.

Стры члвек стў крскцц зноў, ле кля вяршынi ўзгорк ўпў i колькi чсу ляжў, з мчтй н плячы. Ён нмгўся ўстць, ле гэт было яму не п сiле, i ён сядзеў тмк, трымючы мчту н плячы, ды пзiрў н дрогу. Кот шмыгнуў н длёкiм схiле ўзгорк, спяшючыся п нейкiх свiх спрвх, стры члвек пнзiрў з iм. А потым вочы ягоныя глядзелi н дрогу.

Урэшце стры члвек пклў мчту н дол i ўстў. Пдняў мчту, узвлiў н плячо i ппхнуўся п дрозе ўгору. Ён мусiў пяць рзоў сядць ддыхвцц, пкуль дбрўся д свйго жытл.

У хлупе ён прыствiў мчту д сцяны, у цемры дшукў бутэльку з вдой i трохi глынуў з яе. Псля ўлёгся н ложк. Стры члвек нцягнуў коўдру н сябе i зснуў, лежчы тврм н гзетх, выпрстўшы рукi длонямi ўгору.

Ён спў, клi хлопчык ззiрнуў рнiцою ў дзверы. Дзьмул гэтк моцн, што н дрэйфуючых лодкх* нельг было выходзiць у мор, i хлопчык позн спў, псля прыйшоў, як i кожне рнiцы, у хцiну строг члвек.

* Лодкi з дмысловымi сеткмi, у якiя пдчс прылiву зплыве рыб.

Увчвiдкi перкнўшыся, што стры члвек дыхе, хлопчык убчыў ягоныя рукi i зплкў. Ён сцярожн выйшў з хлупы, кб прынесцi строму члвеку трохi квы, i ўсю дрогу, iдучы, плкў.

Бгт рыбкоў стоўпiлся вкол чоўн, рзглядючы тое, што было д яго прывязн. Адзiн, зксўшы порткi, злез у вду i мерў шкiлет квлкм шнур.

Хлопчык не спусцiўся ўнiз. Ён пбывў тм рней, i дзiн з рыбкоў п ягонй просьбе глядзеў з лодкй.

- Як ён мецц? - нехт з гурту гукнуў хлопчыку.

- Спiць, - бзвўся той. Хлопчык не сромеўся, што людзi бчць, як ён плч. - Хй нiхто яго не турбуе.

- Ейня дўжыня д нос д хвст был всемнццць футў, - пвясцiў рыбк, якi мерў шкiлет.

- Пэўн ж, - дкзў хлопчык. Ён прыйшоў д "Тэрсы" i ппрсiў бляшнку квы.

- Грчй, i кб у ёй было мног млк i цукру.

- Што-небудзь яшчэ?

- Не. Потым пбчым, што ён мог бы з'есцi.

- Якя был рыбiн! - скзў крчмр. - Свет гэтке не бчыў. Тыя дзве, што ты злвiў учор, тксм нiчог.

- Д д'ябл ме рыбы! - скзў хлопчык i зноў пчў плкць.

- Мож, вып'еш яког трунку?

- Не, - дмовiўся хлопчык. - Скжы, кб не турбвлi Снт'яг. Я яшчэ прыйду.

- Пердй, я вельмi яму спчувю.

- Дзякуй, - дкзў хлопчык.

Ён знёс грчую бляшнку квы ў хлупу строг члвек i сядзеў тм, кля яго, пкуль той не прчнуўся. Аднго рзу хлопчыку здлося, што стры члвек прчынецц. Але ён зноў упў у цяжкi сон, i хлопчык хдзiў церз дрогу пзычыць трохi дроў, кб пдгрэць кву.

Нрэшце стры члвек прчнуўся.

- Не, не сядй, - скзў хлопчык. - Выпi гэт. - Ён нлiў крыху квы ў шклянку.

Стры члвек узяў шклянку i выпiў.

- Яны пбiлi мяне, Мнлiн, - скзў ён. - Ушчэнт пбiлi мяне.

- Не ён пбiў цябе. Не мрлiн.

- Не. Спрўды не. Гэт здрылся потым.

- Педрык глядзiць з лодкй i нчыннем. Што ты мяркуеш зрбiць з глвою?

- Хй Педрык псячэ яе ды скрысте ў псткх н рыбу.

- А кп'ё?

- Взьмi сбе, клi хочш.

- Хчу, - скзў хлопчык. - А зрз нм трэб яшчэ сёе-тое выршыць.

- Цi шуклi мяне?

- Шуклi. Бергвя врт i смлёты.

- Акiян - ён ндт вялiкi, човен - млы, яго цяжк ўгледзець, - скзў стры члвек. Ён зўвжыў, як гэт прыемн мець сурзмоўцу, не прост гврыць см з сбою ды з морм. - Мне брквл цябе, - скзў ён. - А што ты ўлвiў?

- Адну першг дня. Яшчэ дну другог i дзве трэцяг.

- Вельмi добр.

- Цяпер мы зноў будзем рзм рыбчыць.

- Не. Я няўдчнiк. Шнцвнне пкiнул мяне.

- Д'ябл з iм, з шнцвннем, - скзў хлопчык. - Я прынясу шнцвнне з сбою.

- А што тве скжуць?

- Мяне гэт не быходзiць. Учор я злвiў ж дзве. Мы будзем рыбчыць рзм, бо мне яшчэ шмт чго трэб ўведць.

- Мы пвiнны зймець добрыя восцi, кб выняць дух з любой рыбiны, i хй яны зўсёды будуць пд рукой н борце. Ты можш зрбiць лязо з рэсорнй плнкi строг форд. Нбрусуем яе ў Гунбко. Яно мусiць быць востре, днк згртоўвць не трэб, бо зломiцц. Мой нож злмўся.

- Я дстну другi нож i нбрусую рэсору. Колькi дзён яшчэ будзе ўлдрыць bris?

- Мож, тры. Мож, болей.

- Я ўсё зрблю нйлепшым чынм, - скзў хлопчык. - А ты, стрэч, дгледзь све рукi.

- Я ведю, як iх пдгiць. Уночы я выплюнуў штось нязвыкле i дчуў: нешт ў мiх грудзях злмлся.

- Пдлячы i гэт, - скзў хлопчык. - Клдзiся, стрэч, я тбе прынясу чыстую кшулю i што-небудзь песцi.

- Прынясi якую гзету з тыя днi, клi мяне тут не было, - ппрсiў стры члвек.

- Ты мусiш крыяць хутк, бо мне бгт чго трэб ўведць, ты можш нвучыць мяне ўсяму. Тбе было вельмi цяжк?

- Стршэнн, - дкзў стры члвек.

- Я прынясу ежу i гзеты, - скзў хлопчык. - Адпчнi як след, стрэч. I яшчэ я зйду ў птэку п лекi для твiх рук.

- Не збудзься скзць Педрыку, што глв рыбiны - ягоня.

- Не збудуся.

Хлопчык выйшў з дзвярэй i стў спускцц п крлвй рзбiтй дрозе: зноў ён плкў.

Ппўднi гэтг дня гурт турыстў сядзеў н "Тэрсе" i дн кбет, пзiрючы ў вду, зхлмленую пустымi бляшнкмi з-пд пiв i дохлымi бркудмi, убчыл громнiсты доўгi белы хрыбетны слуп з вялiзным хвстом н кнцы.

Хвост узнiмўся i клыхўся з прылiвм, клi тм, з ўвходм у гвнь нястомн i мерн рзгойдвў мор ўсходнi вятрыск.

- Што тм ткое? - спытлся ян ў фiцыянт i пкзл н доўгую хрыбетнiцу велiзрнй рыбiны, што был зрз прост смеццем, якое чкл, клi прылiў змые яго.

- Цiбурон*, - скзў фiцыянт, - эшрк**. - Яму здвлся, ён тлумчыць, што дбылося.

* Мясцовя нзв кулы.

** Ангельске слов "шрк" (кул) з гiшпнскй прыстўкй.

- Я не ведл, што ў кул гэткiя гожыя згрбныя хвсты.

- I я не ведў, - скзў ейны спдрожнiк.

У хлупе, што стял н ўзвышшы ў кнцы дрогi, сон зноў грнуў строг члвек. Ён спў, як зўсёды, тврм уткнуўшыся ў псцель, побч н врце сядзеў хлопчык. Строму члвеку снiлiся львы.