Connie Willis

Zwarte winter

Voor Laura en Cordelia,

mijn Kivrins

Woord van dank

Mijn bijzondere dank gaat uit naar hoofdbibliothecaris Jamie LaRue en de overige medewerkers van de Greeley Public Library voor hun eindeloze en onschatbare hulp.

Verder ben ik veel verschuldigd aan Sheila, Kelly, Frazier, Cee en vooral Marta, mijn dierbare vrienden.

‘Opdat niet alles vergeten worde en verloren ga voor hen die na ons komen, heb ik, die zoveel kwaad heb gezien dat de gehele wereld wel in de greep van de Boze lijkt te zijn geraakt, wachtend op mijn dood tussen de doden, alle dingen opgeschreven waarvan ik getuige ben geweest.

En voor het geval dit geschrift tezamen met de schrijver en de arbeid met de arbeider verloren gaat, heb ik perkament achtergelaten ten behoeve van de gelukkige van Adams zaad die deze pestilentie mocht overleven, om het werk voort te zetten dat door mij is begonnen…’

Broeder John Clyn 1349

Eerste boek

‘Wat een klokkeluider vooral nodig heeft, behalve kracht, is het vermogen om de maat te houden… Je moet beide zaken in je hoofd samenbrengen en ze daar voor altijd laten rusten: de klok en de maat, de klok en de maat.’

RONALD BLYTHE Akenfield

1

Dunworthy deed de deur van het laboratorium open en prompt besloegen zijn brilleglazen. ‘Ben ik te laat?’ zei hij, terwijl hij met een ruk zijn bril afnam en naar Mary loensde.

‘Doe de deur dicht,’ zei ze. ‘Ik versta je niet door de herrie van die afschuwelijke kerstliedjes.’

Dunworthy deed de deur dicht, maar van de binnenplaats was nog steeds de melodie te horen van ‘Komt allen te samen’. ‘Ben ik te laat?’ zei hij weer.

Mary schudde haar hoofd. ‘Je hebt alleen Gilchrists toespraak gemist.’ Ze leunde naar achteren in haar stoel om Dunworthy in staat te stellen naar de kleine observatieruimte te lopen. Ze had haar jas en wollen muts uitgedaan en op de enige andere stoel gelegd, samen met een grote boodschappentas vol pakjes. Haar grijze haar was in de war, alsof ze het met haar handen een beetje had gefatsoeneerd nadat ze haar muts had afgezet. ‘Een erg lange toespraak over de eerste tijdreis van Middeleeuwen,’ zei ze, ‘en over de faculteit van Brasenose die zijn rechtmatige plaats als juweel in de kroon der geschiedenis inneemt. Regent het nog?’

‘Ja,’ zei hij, zijn brilleglazen droogwrijvend aan zijn sjaal. Hij haakte de dunne poten achter zijn oren en ging naar de glazen afscheiding om naar het net te kijken. Midden in het lab lag een uit elkaar gevallen houten kar, omringd door omgekeerde dozen en kisten. Erboven hingen de beschermende plooien van het net, gedrapeerd als een parachute van gaas.

Bij een van de kisten stond Kivrins mentor Latimer, die er ouder en nog breekbaarder uitzag dan anders. Montoya stond bij het bedieningspaneel, gekleed in een spijkerbroek en een terroristenjack, en keek ongeduldig op haar digitale horloge. Badri zat voor het paneel iets in te tikken en keek fronsend naar de beeldschermen.

‘Waar is Kivrin?’ zei Dunworthy.

‘Ik heb haar niet gezien,’ zei Mary. ‘Maar ga toch hier zitten. De afspraak was om twaalf uur en ik betwijfel sterk of ze haar dan ook echt kunnen lanceren. Vooral als Gilchrist nog zo’n toespraak houdt.’

Ze legde haar jas over de rugleuning van haar eigen stoel en zette de tas met pakjes bij haar voeten op de grond. ‘Ik hoop werkelijk dat dit niet de hele dag gaat duren. Ik moet mijn achterneef Colin om drie uur ophalen van het station. Hij komt met de metro.’

Ze rommelde in haar boodschappentas. ‘Mijn nicht Deirdre zit met de feestdagen in Kent en ze heeft mij gevraagd op hem te passen. Ik hoop dat het niet de hele tijd regent als hij er is,’ zei ze, nog steeds zoekend. ‘Hij is twaalf en erg aardig, heel intelligent ook, hoewel zijn taalgebruik gewoon afgrijselijk is. Alles is necrotisch of apocalyptisch. En Deirdre laat hem veel te veel snoepen.’

Ze bleef maar in de boodschappentas spitten. ‘Ik heb een kerstcadeautje voor hem gekocht.’ Ze haalde een smalle doos met rode en groene strepen te voorschijn. ‘Ik had gehoopt dat ik klaar zou zijn met mijn inkopen voordat ik hier kwam, maar het goot en ik kan dat vreselijke digitale carillon in High Street maar kort verdragen.’

Ze deed de doos open en sloeg het pakpapier terug. ‘Ik heb geen idee wat jongens van twaalf tegenwoordig dragen, maar een sjaal is van alle tijden, vind je niet, James? James?’

Hij had zonder iets te zien naar de beeldschermen staan staren en draaide zich om. ‘Wat?’

‘Ik zei dat een sjaal altijd een goed kerstgeschenk voor een jongen is, vind je niet?’

Hij keek naar de sjaal die ze omhooghield. Het was er een van donkergrijze geruite wol. Als jongen zou hij hem voor geen goud hebben gedragen en dat was vijftig jaar geleden. ‘Ja,’ zei hij, en draaide zich weer om naar de dunne glazen wand.

‘Wat heb je, James? Is er iets aan de hand?’

Latimer pakte een met koper afgezet kistje op en keek verward om zich heen, alsof hij was vergeten wat hij er mee wilde doen. Montoya wierp een ongeduldige blik op haar horloge.

‘Waar is Gilchrist?’ zei Dunworthy.

‘Hij is daar naar binnen gegaan,’ zei Mary, op een deur achter het net wijzend. ‘Na zijn oratie over de plaats van de middeleeuwen in de geschiedenis sprak hij nog even met Kivrin, er werden wat tests uitgevoerd en daarna gingen Gilchrist en Kivrin die deur door. Ik neem aan dat hij daar nog steeds is om haar voor te bereiden.’

‘Haar voor te bereiden,’ mompelde Dunworthy.

‘James, kom nou toch zitten en vertel wat er aan de hand is,’ zei ze, terwijl ze de sjaal weer in de doos en de doos in de boodschappentas propte. ‘En waar heb je gezeten? Ik dacht dat je er al zou zijn toen ik kwam. Kivrin is per slot van rekening jouw favoriete leerling.’

‘Ik probeerde de rector van Geschiedenis te bereiken,’ zei Dunworthy, naar de monitoren kijkend.

‘Basingame? Ik dacht dat hij al met kerstvakantie was.’

‘Dat is ook zo, en Gilchrist heeft het voor elkaar gekregen als waarnemend hoofd benoemd te worden zodat hij de middeleeuwen voor tijdreizen toegankelijk kon maken. Hij heeft de algemene waardering van tien afgeschaft en zelf aan elke eeuw een cijfer toegekend. Weet je wat hij de veertiende eeuw geeft? Een zes. Een zes! Basingame zou het er nooit mee eens zijn geweest, maar die is nergens te vinden.’ Hij keek hoopvol naar Mary. ‘Weet jij niet waar hij is?’

‘Nee,’ zei ze. ‘Ergens in Schotland, geloof ik.’

‘Ergens in Schotland,’ zei hij bitter. ‘En intussen stuurt Gilchrist Kivrin naar een eeuw die duidelijk een tien waard is, een eeuw met scrofulose en de pest, om over Jeanne d’Arc maar te zwijgen.’

Hij keek naar Badri, die nu in de microfoon van het paneel zat te praten. ‘Je zei dat er tests waren gedaan? Welke? Zijn de coördinaten gecontroleerd, is er een veldprojectie uitgevoerd?’

‘Ik weet het niet.’ Ze gebaarde vaag naar de schermen, waarop voortdurend andere tabellen en rijen cijfers te zien waren. ‘Ik ben maar een arts, geen ingenieur. Ik dacht dat ik de technicus herkende. Hij komt toch van Balliol?’

Dunworthy knikte. ‘De beste die Balliol in huis heeft.’ Hij keek naar Badri, die met één vinger het toetsenbord bediende en naar de wisselende displays keek. ‘Alle technici van New College waren al met vakantie. Gilchrist was van plan een stagiair in te zetten die nog nooit een bemande reis had gedaan. Een stagiair voor zo’n onderneming! Ik heb hem overgehaald Badri te nemen. Misschien kan ik deze reis niet tegenhouden, maar ik kan er wel voor zorgen dat er een bekwame technicus aan de knoppen zit.’

Badri keek fronsend naar het scherm, haalde een meetapparaat uit zijn zak en ging naar de wagen.

‘Badri!’ riep Dunworthy.

Badri liet niet blijken dat hij hem gehoord had. Hij liep rond de dozen en de kisten en keek op zijn meter. Hij schoof een van de dozen iets naar links.

‘Hij kan je niet horen,’ zei Mary.

‘Badri!’ riep hij. ‘Ik moet met je praten!’

Mary was opgestaan. ‘Hij kan je niet horen, James,’ zei ze. ‘De wand is geluiddicht.’

Badri zei iets tegen Latimer, die nog steeds het met koper beslagen kistje in zijn handen had en er verbijsterd uitzag. Badri nam het kistje van hem over en zette het op de plaats die met een krijtteken was aangegeven.

Dunworthy keek om zich heen, maar hij zag nergens een microfoon. ‘Hoe kon jij Gilchrists toespraak horen?’ vroeg hij aan Mary.

‘Gilchrist drukte op een van die knoppen,’ zei ze, naar een muurpaneel naast het net wijzend.

Badri was weer achter het toetsenbord gaan zitten en sprak in de microfoon. De schermen van het net begonnen te zakken. Na een nieuwe opdracht van Badri werden ze weer opgetrokken naar hun oorspronkelijke positie.

‘Ik heb Badri gezegd dat hij alles nog eens moest controleren, het net, de berekeningen van de stagiair, alles,’ zei hij, ‘en de reis onmiddellijk af moest blazen als hij op fouten stuitte, ongeacht wat Gilchrist ervan vond.’

‘Maar Gilchrist zou Kivrin toch zeker niet in gevaar brengen,’ protesteerde Mary. ‘Hij zei dat hij alle mogelijke voorzorgen had genomen.’

‘Voorzorgen! Hij heeft geen verkenningstochten laten uitvoeren en geen parameters laten controleren. We hebben twee jaar lang onbemande reizen in de twintigste eeuw uitgevoerd voordat we iemand op weg stuurden. Hij heeft helemaal niets gedaan. Badri zei tegen hem dat hij de lancering moest uitstellen tot er minstens één onbemande reis was geweest, maar in plaats daarvan heeft hij de expeditie met twee dagen vervroegd. De man is volslagen incompetent.’

‘Maar hij heeft uitgelegd waarom het vandaag moest gebeuren,’ zei Mary. ‘In zijn toespraak zei hij dat de mensen in de veertiende eeuw zich niet aan data hielden, behalve bij het zaaien en oogsten en bij kerkelijke feestdagen. Hij zei dat de meeste feestdagen in de kersttijd vielen en dat daarom was besloten Kivrin nu te sturen, dan kon ze de adventdagen gebruiken om de datum te bepalen en ervoor zorgen dat ze op achtentwintig december op de afgesproken plek was.’

‘Haar vertrek heeft niets met de advent of feestdagen te maken,’ zei hij, zonder zijn blik van Badri af te wenden. Die zat weer met één vinger te tikken en fronsend naar de monitoren te kijken. ‘Hij zou haar volgende week kunnen sturen en Driekoningen als datum van terugkeer kunnen gebruiken. Of een halfjaar onbemande reizen laten uitvoeren en haar dan met terugwerkende kracht sturen. Gilchrist laat haar nu gaan omdat Basingame met vakantie is en hem niet kan tegenhouden.’

‘O jee,’ zei Mary. ‘Ik vond eigenlijk ook al dat hij nogal haast maakte. Toen ik zei hoe lang ik Kivrin in de ziekenboeg moest houden probeerde hij me om te praten. Ik moest hem vertellen dat de inentingen pas na enige tijd werkzaam worden.’

‘Een terugkeer op achtentwintig december,’ zei Dunworthy bitter. ‘Weet je welke kerkelijke feestdag dat is? Onnozele-kinderendag, ter herdenking van onschuldige slachtoffers. Dat zou wel eens heel toepasselijk kunnen zijn als je bedenkt hoe deze onderneming wordt geleid.’

‘Waarom steek jij er dan geen stokje voor?’ zei Mary. ‘Jij kunt Kivrin toch verbieden te gaan? Jij bent haar begeleider.’

‘Nee,’ zei hij, ‘dat ben ik niet. Ze studeert aan Brasenose. Latimer is haar begeleider.’ Hij zwaaide met zijn hand in de richting van Latimer, die het met koper beslagen kistje weer had opgepakt en er afwezig in staarde. ‘Ze kwam naar Balliol en vroeg of ik haar officieuze mentor wilde zijn.’ Hij draaide zich om en staarde nietsziend naar de glazen wand. ‘Ik heb haar toen al gezegd dat ze niet kon gaan.’

Kivrin was naar hem toe gekomen toen ze eerstejaars was. ‘Ik wil naar de middeleeuwen,’ had ze gezegd. Ze was nog geen anderhalve meter lang en ze droeg haar blonde haar in vlechten. Ze leek nog niet oud genoeg om zelf de straat over te steken.

‘Dat kan niet,’ had hij gezegd, zijn eerste vergissing. Hij had haar moeten terugsturen naar haar eigen faculteit om de kwestie met haar begeleider te bespreken. ‘De middeleeuwen zijn gesloten, die staan te boek met een tien.’

‘Een algemene tien,’ zei Kivrin, ‘die ze volgens Gilchrist niet verdienen. Hij zegt dat een analyse van jaar tot jaar ongetwijfeld een ander cijfer zou opleveren. Die tien is gebaseerd op de hoge mortaliteit, die voornamelijk te wijten was aan slechte voeding en gebrek aan medische zorg. De klassering zou heel anders zijn voor een historicus die tegen ziektes was ingeënt. Gilchrist is van plan de geschiedenisfaculteit te vragen de klassering te herzien en een deel van de veertiende eeuw open te stellen.’

‘Ik kan me niet voorstellen dat de faculteit een eeuw openstelt die behalve de Zwarte Dood en de cholera ook nog de Honderdjarige Oorlog heeft gekend,’ zei Dunworthy.

‘Misschien toch wel en als dat zo is wil ik erheen.’

‘Het is onmogelijk,’ zei hij. ‘Zelfs als de veertiende eeuw werd opengesteld zou Middeleeuwen geen vrouw sturen. Een vrouw alleen was in die tijd ondenkbaar. Vrouwen uit de laagste klassen waagden zich wel alleen op straat en die waren een makkelijke prooi voor iedere kerel of onmens die voorbijkwam. Vrouwen van adel en zelfs die uit de opkomende burgerij werden voortdurend vergezeld door hun vaders, echtgenoten of bedienden, meestal alle drie. En zelfs al zou jij geen vrouw zijn, je bent eerstejaars. De veertiende eeuw is veel te gevaarlijk, daar stuurt Middeleeuwen nooit een eerstejaars heen. Ze zouden een ervaren historicus nemen.’

‘Het is niet gevaarlijker dan de twintigste eeuw,’ zei Kivrin. ‘Mosterdgas, verkeersongevallen, injectienaalden. Er zal in elk geval niemand een bom naar me gooien. En wat is een ervaren middeleeuws historicus? Niemand is er geweest en de moderne historici hier van Balliol weten niets van de middeleeuwen af. Niemand weet iets. Er zijn nauwelijks geschriften bewaard gebleven, afgezien van parochieregisters en belastinglijsten, en niemand heeft enig idee hoe die mensen hebben geleefd. Daarom wil ik er naartoe. Ik wil alles van ze weten, hoe ze leefden, wie ze waren. Wilt u me niet helpen?’

Eindelijk zei hij: ‘Ik vrees dat je daarvoor bij Middeleeuwen moet zijn,’ maar het was te laat.

‘Daar ben ik al geweest,’ zei ze. ‘Ook zij weten er niets vanaf. Niet in praktische zin, bedoel ik. Latimer doceert Middelengels, maar dat gaat alleen over de uitgangen van voornaamwoorden en over klinkerverschuivingen. Hij heeft me niet geleerd iets te zeggen.’ Ze boog over Dunworthy’s bureau heen. ‘Ik moet de taal en de gebruiken kennen, hun geldstukken en tafelmanieren. Wist u dat ze geen borden gebruikten? Ze namen platte broden, manchetten, en als ze hun vlees op hadden braken ze die in stukken en aten ze op. Ik heb iemand nodig die me zulke dingen leert, zodat ik geen fouten maak.’

‘Ik ben een contemporain historicus, geen mediaevist. Ik heb me in geen veertig jaar met de middeleeuwen beziggehouden.’

‘Maar u weet welke dingen ik zou moeten kennen. Ik kan ze opzoeken en in mijn hoofd stampen als u me maar vertelt wat ik moet hebben.’

‘Waarom ga je niet naar Gilchrist?’ zei hij, ook al vond hij Gilchrist een opgeblazen idioot.

‘Hij is met de nieuwe klassering bezig en heeft geen tijd.’

En wat heeft de nieuwe klassering voor nut als hij geen historici heeft om uit te sturen? dacht Dunworthy. ‘En die Amerikaanse gastdocent, Montoya? Zij leidt toch die opgraving van een middeleeuwse nederzetting bij Witney? Zij zou wel iets over de gebruiken moeten weten.’

‘Montoya heeft ook geen tijd, ze heeft het veel te druk mensen te zoeken die bij de opgraving van Skendgate kunnen helpen. Ziet u wel dat ze allemaal nutteloos zijn? U bent de enige die mij kan helpen.’

Hij had moeten zeggen dat ze niettemin leden van Brasenoses faculteit waren, in tegenstelling tot hij zelf, maar in feite schepte hij een boosaardig genoegen in de bevestiging van zijn opvatting dat Latimer een zwakke grijsaard was, Montoya een mislukte archeologe en Gilchrist onbekwaam in het opleiden van historici. Hij wilde haar maar al te graag gebruiken om Middeleeuwen te laten zien hoe het wel moest.

‘We zullen je een vertaalmachine meegeven,’ had hij gezegd. ‘En ik wil dat je behalve dat Middelengels van Latimer ook kerklatijn, Normandisch en Oudduits leert.’ Ze had meteen haar pen en notitieblok gepakt om een lijstje te maken.

‘Je zult praktische ervaring met het boerenleven moeten opdoen, een koe melken, eieren rapen, de moestuin verzorgen,’ zei hij, op zijn vingers aftellend. ‘Je haar is niet lang genoeg, daar zul je een hormoonpreparaat voor moeten slikken. Je zult moeten leren spinnen met een klos, niet met een spinnewiel. Dat was nog niet uitgevonden. En je zult moeten leren paardrijden.’

Hij zweeg en kwam eindelijk bij zinnen. ‘Weet je wel wat er allemaal bij komt kijken?’ had hij gezegd, terwijl ze met haar vlechten over haar schouders ernstig over haar lijstje gebogen zat. ‘Hoe je open wonden en ontstekingen moet behandelen, hoe je het lijk van een kind aflegt, hoe je een graf graaft. De mortaliteit is nog altijd een tien waard, ook al slaagt Gilchrist erin de middeleeuwen open te stellen. De gemiddelde levensverwachting in 1300 was achtendertig jaar. Je hebt daar niets te zoeken.’

Kivrin had opgekeken, haar pen vlak boven het papier. ‘Waar kan ik doden zien?’ had ze in alle ernst gezegd. ‘In het mortuarium? Of moet ik naar dokter Ahrens in het ziekenhuis gaan?’

‘Ik zei dat ze niet kon gaan,’ zei Dunworthy, die nog steeds afwezig naar het glas staarde, ‘maar ze wilde niet luisteren.’

‘Ik weet het,’ zei Mary. ‘Naar mij wilde ze ook niet luisteren.’

Dunworthy ging moeizaam naast haar zitten. De regen en het achter Basingame aan hollen hadden zijn artritis verergerd. Hij had zijn overjas nog aan. Hij trok hem uit en maakte zijn sjaal los.

‘Ik bood nog aan haar reukzenuwen te verdoven,’ zei Mary. ‘Ik zei dat de stank van de veertiende eeuw haar volkomen zou kunnen verlammen, dat wij in deze tijd gewoon niet gewend zijn aan uitwerpselen, rottend vlees en ander bederf. Ik zei dat ze voortdurend misselijk zou zijn en daardoor haar werk niet goed zou kunnen doen.’

‘Maar ze wilde niet luisteren,’ zei Dunworthy.

‘Nee.’

‘Ik probeerde haar duidelijk te maken dat de middeleeuwen gevaarlijk waren en dat Gilchrist onvoldoende voorzorgsmaatregelen nam, maar ze zei dat ik me zorgen maakte om niets.’

‘Misschien is dat wel zo,’ zei Mary. ‘Per slot van rekening heeft Badri de supervisie en niet Gilchrist, en volgens jou stopt hij de missie als er problemen zijn.’

‘Ja,’ zei hij, door het glas naar Badri kijkend. De ingenieur zat weer met zijn ene vinger te tikken en naar de schermen te kijken. Badri was niet alleen de beste technicus van Balliol maar van de hele universiteit. En hij had tientallen verre tijdreizen begeleid.

‘En Kivrin is goed voorbereid,’ zei Mary. ‘Jij hebt haar het nodige geleerd en ik heb de laatste maand aan haar lichamelijke conditie gewerkt. Ze is ingeënt tegen cholera en tyfus en alle andere ziektes die in 1320 voorkwamen, wat overigens niet geldt voor de Zwarte Dood waar jij het over had. De pest bereikte Engeland pas in 1348. Ik heb haar appendix verwijderd en haar immuunsysteem versterkt. Ze is beschermd tegen alle mogelijke virussen en ik heb haar een korte cursus middeleeuwse geneeskunde gegeven. En ze heeft zelf heel wat opgestoken. Ze bestudeerde geneeskrachtige kruiden toen ze was opgenomen.’

‘Ik weet het,’ zei Dunworthy. Ze had de vorige kerstvakantie gebruikt om Latijnse missen uit haar hoofd te leren en de kunst van het weven en borduren onder de knie te krijgen en zelf had hij haar alles bijgebracht wat hij maar kon bedenken. Maar was dat genoeg om te verhinderen dat ze door een paard werd doodgetrapt of dat ze werd verkracht door een dronken ridder op weg naar huis van een kruistocht? In 1320 werden nog altijd mensen op de brandstapel ter dood gebracht. Daar bestond geen inenting tegen, net zomin als tegen de mogelijkheid dat iemand haar zou zien arriveren en tot de conclusie zou komen dat ze een heks was.

Hij keek weer door de glazen wand. Latimer pakte het kistje voor de derde keer op en zette het weer neer. Montoya keek opnieuw op haar horloge. Badri zat fronsend te tikken.

‘Ik had haar nooit moeten begeleiden,’ zei hij. ‘Ik heb het alleen gedaan om te laten zien wat een onbenul Gilchrist is.’

‘Onzin,’ zei Mary. ‘Je hebt het gedaan omdat het Kivrin is. Jullie lijken als twee druppels water op elkaar: intelligent, vindingrijk, volhardend.’

‘Ik ben nooit zo roekeloos geweest.’

‘Nou en of. Ik weet nog dat je niet kon wachten om naar Londen te gaan, ook al was er een bombardement aan de gang. En ik meen me een incident te herinneren met de oude…’

De deur van de netkamer zwaaide open en Kivrin en Gilchrist kwamen binnen. Kivrin tilde haar lange rokken een eindje op terwijl ze over de dozen en kisten stapte. Ze droeg de met wit konijnebont afgezette mantel en de felblauwe jurk die ze hem gisteren had laten zien. Ze had hem verteld dat de mantel met de hand was geweven. Het ding zag eruit als een oude wollen deken die iemand over haar schouders had gegooid en de mouwen van de jurk waren te lang. Haar handen waren nauwelijks te zien. Haar lange blonde haar werd door een band bijeengehouden en viel los over haar schouders. Ze leek nog altijd niet oud genoeg om alleen over te steken.

Dunworthy ging staan, klaar om tegen de afscheiding te bonzen zodra ze in zijn richting keek, maar ze bleef midden tussen de rommel staan en keek met haar gezicht van hem afgewend naar de krijttekens op de vloer. Ze deed een stap naar voren en trok haar over de grond slepende rokken om zich heen.

Gilchrist ging naar Badri, zei iets tegen hem en pakte een elektronische checklist die op het bedieningspaneel lag. Met snelle bewegingen van zijn lichtpen begon hij punten aan te strepen.

Kivrin zei iets tegen hem en wees naar het met koper beslagen kistje. Montoya, die over Badri’s schouder had staan kijken, richtte zich ongeduldig op en ging hoofdschuddend naar Kivrin toe. Kivrin zei nog iets, op beslistere toon, en Montoya knielde neer om de kist dichter naar de kar toe te schuiven.

Gilchrist streepte een volgend punt aan. Hij zei iets tegen Latimer, die een plat metalen doosje voor hem ging halen. Gilchrist zei iets tegen Kivrin en ze drukte haar handpalmen voor haar borst tegen elkaar. Ze boog haar hoofd en begon te prevelen.

‘Moet ze een schietgebedje oefenen?’ zei Dunworthy. ‘Dat kan van pas komen, want op deze reis kan ze misschien alleen van God hulp verwachten.’

‘Ze controleren het implantaat,’ zei Mary.

‘Welk implantaat?’

‘Een speciale recorder waarmee ze haar veldwerk kan vastleggen. De meeste middeleeuwers kunnen niet lezen of schrijven, daarom heb ik een microfoontje in haar ene pols gezet en een geheugenchip in haar andere. De recorder wordt geactiveerd als ze haar handpalmen tegen elkaar drukt. Als ze praat is het net of ze bidt. De chip heeft een capaciteit van 2,5 gigabyte, dus ze kan er de volle tweeënhalve week mee toe.’

‘Je had haar ook een radiobaken moeten meegeven, dan had ze een noodsignaal kunnen uitzenden.’

Gilchrist stond met het platte metalen doosje te worstelen. Hij schudde zijn hoofd en duwde Kivrins gevouwen handen iets omhoog. Haar te lange mouwen gleden terug. In een van haar handen zat een snee. Een dun bruin streepje gedroogd bloed bedekte de wond.

‘Er is iets aan de hand,’ zei Dunworthy, die zich naar Mary omdraaide. ‘Ze is gewond.’

Kivrin praatte weer in haar handen. Gilchrist knikte. Dunworthy zag dat ze naar hem keek en verrukt glimlachte. Ook op haar slaap zat bloed. Haar lange haren kleefden aan elkaar onder de hoofdband. Gilchrist keek op, zag Dunworthy en haastte zich met een geërgerde uitdrukking naar de glazen afscheiding.

‘Ze is nog niet eens vertrokken en ze hebben haar nu al een ongeluk laten krijgen!’ Dunworthy bonkte tegen de wand.

Gilchrist ging naar het muurpaneel en drukte op een knop, waarna hij tegenover Dunworthy ging staan. ‘Meneer Dunworthy,’ zei hij. Hij knikte naar Mary. ‘Dokter Ahrens. Ik ben erg blij dat u hebt besloten Kivrin uit te zwaaien.’ Hij legde een lichte nadruk op de drie laatste woorden, waardoor ze als een dreigement klonken.

‘Wat is er met Kivrin gebeurd?’ zei Dunworthy.

‘Gebeurd?’ zei Gilchrist op verbaasde toon. ‘Ik weet niet wat u bedoelt.’

Kivrin kwam in de richting van de afscheiding, met haar bebloede hand haar rokken ophoudend. Er zat een rode schaafplek op haar wang.

‘Ik wil met haar praten,’ zei Dunworthy.

‘Ik vrees dat daar geen tijd voor is,’ zei Gilchrist. ‘We moeten ons aan het schema houden.’

‘Ik eis dat ik haar kan spreken.’

Gilchrist kneep zijn lippen op elkaar en aan weerskanten van zijn neus verschenen twee witte groeven. ‘Mag ik u eraan herinneren, meneer Dunworthy,’ zei hij koel, ‘dat deze reis onder de verantwoordelijkheid van Brasenose valt, niet van Balliol. Ik waardeer uiteraard dat u ons uw ingenieur ter beschikking hebt gesteld en ik heb respect voor uw jarenlange ervaring als historicus, maar ik verzeker u dat ik alles heel goed in de hand heb.’

‘En waarom is uw historica dan gewond voordat ze zelfs maar op weg is?’

‘O, meneer Dunworthy, wat ben ik blij dat u er bent,’ zei Kivrin, die bij het glas kwam staan. ‘Ik was bang dat ik geen afscheid van u kon nemen. Is het niet spannend?’

Spannend. ‘Je bloedt,’ zei Dunworthy. ‘Wat is er gebeurd?’

‘Niets,’ zei Kivrin, die behoedzaam haar slaap beroerde en naar haar vingers keek. ‘Dat hoort bij het kostuum.’ Ze keek langs hem heen naar Mary. ‘U bent er ook, zie ik. Dat is fijn.’

Mary was opgestaan zonder haar boodschappentas neer te zetten. ‘Laat me je arm eens zien. Is er nog een andere reactie op de injectie geweest dan zwelling? Heb je geen jeuk?’

‘Niets aan de hand, dokter,’ zei Kivrin. Ze schoof haar mouw iets terug, maar liet hem weer zakken voordat Mary een onderzoekende blik op haar onderarm had kunnen werpen. Ook op haar arm had ze een schaafplek die al blauw begon te kleuren.

‘Het lijkt me meer ter zake om te vragen waarom ze bloedt,’ zei Dunworthy.

‘Dat hoort bij de vermomming. U weet toch dat ik Isabel de Beauvrier ben, die zogenaamd door struikrovers is overvallen,’ zei Kivrin. ‘Mijn bezittingen zijn gestolen en ik ben voor dood achtergelaten. U heeft me zelf op het idee gebracht, meneer Dunworthy,’ zei ze verwijtend.

‘Ik heb beslist nooit gesuggereerd dat je bloedend en wel op weg moest gaan,’ zei Dunworthy.

‘Ketchup was niet afdoende,’ zei Gilchrist. ‘Volgens de waarschijnlijkheidsrekening is het niet aan te nemen dat niemand haar wonden zal verzorgen.’

‘En u kon geen realistische wond nabootsen? U gaf haar gewoon een klap voor haar hoofd?’ zei Dunworthy boos.

‘Meneer Dunworthy, mag ik u eraan herinneren…’

‘Dat dit een project van Brasenose is en niet van Balliol? U heeft groot gelijk. Als Twintigste Eeuw het voor het zeggen had, zouden we onze historicus proberen te beschermen in plaats van zelf een aanslag te plegen. Ik wil Badri spreken. Ik wil weten of hij de berekeningen van de stagiair heeft nagetrokken.’

Gilchrist tuitte zijn lippen. ‘Meneer Dunworthy, Badri mag dan uw ingenieur zijn, maar dit is míjn reis. Ik verzeker u dat we met elke mogelijke noodsituatie rekening hebben gehouden.’

‘Het is maar een klein sneetje,’ zei Kivrin. ‘Het doet helemaal geen pijn. Echt, ik maak het prima. Trek het u alstublieft niet aan, meneer Dunworthy. Het was mijn eigen idee. Ik moest denken aan wat u had verteld over vrouwen in de middeleeuwen en het leek me een goed idee om er hulpelozer uit te zien dan ik ben.’

Dat is een onmogelijke opgave, dacht Dunworthy.

‘Als ik me bewusteloos hou kan ik horen wat anderen over mij zeggen en bovendien kunnen ze dan niet allemaal vragen aan me stellen.’

‘Het wordt tijd dat je je positie inneemt,’ zei Gilchrist, die dreigend naar het muurpaneel liep.

‘Ik kom,’ zei Kivrin, zonder zich te verroeren.

‘Alles is klaar.’

‘Ik weet het,’ zei Kivrin op besliste toon. ‘Ik wil alleen afscheid nemen van meneer Dunworthy en dokter Ahrens.’

Gilchrist knikte kortaf en ging terug naar de omgevallen kar. Latimer stelde hem een vraag en hij gaf snauwend antwoord.

‘Wat betekent je positie innemen?’ vroeg Dunworthy. ‘Dat hij je met een ploertendoder afrost omdat het anders statistisch onwaarschijnlijk is dat iemand gelooft dat je bewusteloos bent?’

‘Ik moet gaan liggen en mijn ogen dichtdoen,’ zei Kivrin grinnikend. ‘Maak u toch geen zorgen.’

‘Er is geen reden waarom je niet tot morgen zou wachten zodat Badri de laatste controles kan uitvoeren,’ zei Dunworthy.

‘Ik wil je arm nog een keer zien,’ zei Mary.

‘Wilt u nu eindelijk ophouden?’ zei Kivrin. ‘Mijn arm jeukt niet, mijn hoofd doet geen pijn, Badri heeft de hele ochtend controles uitgevoerd. Ik weet dat u zich zorgen om mij maakt, maar dat hoeft echt niet. Ik kom op de grote weg van Oxford naar Bath terecht, niet meer dan vier kilometer van Skendgate. Als er niemand langskomt loop ik naar het dorp en zeg dat ik door struikrovers ben overvallen. Nadat ik mijn locatie heb vastgesteld zodat ik het rendez-vous kan terugvinden.’ Ze legde een hand tegen het glas. ‘Ik wil jullie bedanken voor alles wat jullie hebben gedaan. Meer dan wat ook wilde ik naar de middeleeuwen en nu gaat het echt gebeuren.’

‘Je zult in het begin wel last hebben van hoofdpijn en vermoeidheid,’ zei Mary. ‘Dat zijn normale verschijnselen bij zo’n tijdsverschil.’

Gilchrist kwam weer naar de afscheiding. ‘Het is tijd dat je je positie inneemt,’ zei hij.

‘Ik moet gaan.’ Ze nam haar zware rokken bijeen. ‘Hartelijk bedankt, allebei. Zonder jullie hulp zou ik het niet hebben gered.’

‘Tot ziens,’ zei Mary.

‘Wees voorzichtig,’ zei Dunworthy.

‘Afgesproken,’ zei Kivrin, maar Gilchrist had de microfoon al uitgeschakeld en Dunworthy hoorde haar niet. Ze glimlachte, zwaaide even met haar hand en ging naar de gebroken wagen.

Mary ging weer zitten en begon in de boodschappentas naar een zakdoek te zoeken. Gilchrist las hardop de checklist voor. Kivrin knikte bij elk onderdeel en hij streepte de punten aan met de lichtpen.

‘Als ze maar geen bloedvergiftiging van die wond krijgt,’ zei Dunworthy, die nog steeds bij de wand stond.

‘Ze krijgt geen bloedvergiftiging,’ zei Mary. ‘Ik heb haar afweersysteem versterkt.’ Ze snoot haar neus.

Kivrin en Gilchrist hadden ergens ruzie over. De witte lijnen bij haar neus waren scherp afgetekend. Ze schudde haar hoofd en even later streepte Gilchrist het volgend punt aan met een abrupt boos gebaar.

Gilchrist en de overige stafleden van Middeleeuwen mochten dan incompetent zijn, Kivrin was dat niet. Ze had Middelengels en kerklatijn en Angelsaksisch geleerd. Ze had de Latijnse missen in haar hoofd gestampt en zichzelf geleerd te borduren en een koe te melken. Ze had zelf een identiteit verzonnen en een reden bedacht voor haar aanwezigheid op de weg tussen Oxford en Bath, en ze had de vertaalhulp en een versterkt afweersysteem en geen blindedarm.

‘Ze slaagt met vlag en wimpel,’ zei Dunworthy, ‘en dat zal Gilchrist alleen maar sterken in zijn overtuiging dat Middeleeuwen geen slordige en gevaarlijke methoden hanteert.’

Gilchrist ging naar het bedieningspaneel en gaf de checklist aan Badri. Kivrin legde haar handen weer tegen elkaar, ditmaal vlak bij haar mond, en begon erin te praten.

Mary ging naast Dunworthy staan, haar zakdoek in haar gebalde vuist. ‘Toen ik negentien was — o hemel, dat is veertig jaar geleden, zo lang lijkt het nog helemaal niet — heb ik met mijn zus een rondreis door Egypte gemaakt. Het was tijdens de grote epidemie. Overal werden quarantaineplaatsen ingericht en de Israeli’s schoten elke Amerikaan neer, maar wij trokken ons er niets van aan. Ik geloof dat het niet eens bij ons opkwam dat we in gevaar konden verkeren, dat wij aangestoken konden worden of dat ze ons voor Amerikanen zouden aanzien. Wij wilden de piramiden zien.’

Kivrin was opgehouden met bidden. Badri kwam achter zijn paneel vandaan en ging naar haar toe. Hij sprak een paar minuten tegen haar zonder dat de frons zijn gezicht verliet. Ze knielde neer en ging op haar zij naast de kar liggen, waarna ze zich op haar rug draaide met een arm over haar hoofd en haar benen verstrikt in de rokken. De ingenieur trok haar rokken glad, pakte zijn lichtmeter en liep om haar heen. Daarna ging hij terug naar het toetsenbord en sprak in de microfoon. Kivrin lag heel stil, het bloed op haar voorhoofd zag bijna zwart in het licht van de lampen.

‘Ach, wat ziet ze er jong uit,’ zei Mary.

Badri zei iets in de microfoon, keek somber naar de resultaten op het scherm en ging terug naar Kivrin. Hij ging over haar heen staan, bukte zich om haar mouw goed te leggen en keek op zijn meter. Hij legde haar arm over haar gezicht, zodat het leek alsof ze zich tegen een slag wilde verweren, en keek opnieuw op zijn meter.

‘Hebben jullie de piramiden gezien?’ zei Dunworthy.

‘Wat?’ zei Mary.

‘Toen jullie in Egypte waren. Toen jullie zonder op gevaren te achten door het Midden-Oosten zwierven. Lukte het jullie bij de piramiden te komen?’

‘Nee. Caïro werd de dag van onze aankomst onder quarantaine gesteld.’ Ze keek naar de liggende gestalte van Kivrin. ‘Maar we kregen wel het Dal der Koningen te zien.’

Badri verlegde Kivrins arm een halve centimeter, keek een ogenblik fronsend naar haar en ging terug naar het paneel. Gilchrist en Latimer volgden hem. Montoya ging een stap naar achteren om iedereen een blik op het scherm te gunnen. Badri zei iets in de microfoon en de bijna doorzichtige plooien begonnen te zakken tot ze Kivrin als een sluier bedekten.

‘We waren blij dat we gegaan waren,’ zei Mary. ‘We kwamen ongedeerd thuis.’

De plooien raakten de grond, gedrapeerd als Kivrins al te lange rokken, en bleven liggen.

‘Wees voorzichtig,’ fluisterde Dunworthy. Mary pakte zijn hand.

Latimer en Gilchrist keken naar de monitor, waarop plotseling een eruptie van cijfers te zien was. Montoya wierp een blik op haar horloge. Badri boog naar voren en opende het net. De lucht binnen de plooien begon ineens te glinsteren door de condensatie.

‘Ga toch niet,’ zei Dunworthy.

AFSCHRIFT UIT HET DOMESDAY BOOK

(000008–000242)

Eerste dag. 22 december 2054, Oxford. Dit wordt een verslag van mijn historische observatie van het leven in het Engelse Oxfordshire tussen 13 en 28 december 1320 (Oude Stijl).

(Pauze)

Meneer Dunworthy, ik noem dit het Domesday Book omdat het een verslag van het leven in de middeleeuwen wil zijn, net als het gelijknamige boek van Willem de Veroveraar, ook al was dit laatste bedoeld als een middel om zijn pachters het volle pond aan belastingen te laten betalen.

Ik noem het ook het Domesday Book omdat ik denk dat u hetzelfde zou doen; u bent er immers van overtuigd dat mij iets zal overkomen. Ik zie u op dit moment in de observatieruimte staan en die arme dokter Ahrens over alle gruwelijke gevaren van de veertiende eeuw vertellen. Doet u geen moeite. Ze heeft me al gewaarschuwd voor reisziekte en ze heeft alle mogelijke middeleeuwse kwalen in geuren en kleuren beschreven, ook al zou ik er immuun voor moeten zijn. En niet te vergeten, ze heeft me gewezen op de talrijke aanrandingen in de veertiende eeuw. Zij luistert ook al niet als ik tegen haar zeg dat ik het wel red. Ik zal het echt wel redden, meneer Dunworthy.

Natuurlijk weet u dat al, net als het feit dat ik heelhuids en precies volgens schema ben teruggekeerd, tegen de tijd dat u dit hoort. Daarom mag ik u toch wel een beetje plagen? Ik weet dat u alleen maar uw bezorgdheid toont en ik weet ook heel goed dat ik zonder al uw hulp en inzet misschien helemaal niet meer zou terugkomen.

Daarom draag ik het Domesday Book aan u op, meneer Dunworthy. Zonder u zou ik nu niet dit kleed en deze mantel aan hebben, niet in deze recorder praten, niet wachten tot Badri en Gilchrist klaar zijn met hun eindeloze berekeningen, zodat ik eindelijk kan gaan.

(Pauze)

Ik ben er.

2

‘Nou,’ zei Mary met een lange zucht, ‘ik heb behoefte aan een drankje.’

‘Ik dacht dat je je achterneef moest afhalen?’ zei Dunworthy, die naar de lege plek bleef kijken waar Kivrin had gelegen. In de lucht binnen de sluiers glinsterden ijskristallen. Aan de onderkant van de glazen wand had zich een laagje ijs gevormd.

Het onzalige drietal van Middeleeuwen zat nog steeds naar de beeldschermen te kijken, ook al was daarop alleen maar de rechte streep te zien die de aankomst aangaf. ‘Colin komt pas om drie uur,’ zei Mary. ‘Je ziet eruit alsof je zelf ook een opkikker kunt gebruiken. De Lamb and Cross is hier in de straat.’

‘Ik wil wachten tot hij klaar is met de lokalisatie,’ zei Dunworthy, naar de ingenieur kijkend.

De monitoren waren onveranderd. Badri stond er fronsend bij. Montoya keek op haar horloge en zei iets tegen Gilchrist. Gilchrist knikte. Montoya bukte zich om een tas op te rapen die half onder het paneel had gelegen, zwaaide gedag naar Latimer en ging door de zijdeur naar buiten.

‘In tegenstelling tot Montoya, die blijkbaar niet kan wachten om door te gaan met haar opgraving, wil ik liever hier blijven tot ik zeker weet dat Kivrin zonder ongelukken is aangekomen,’ zei Dunworthy.

‘Ik zeg ook niet dat je terug moet naar Balliol,’ zei Mary, die zich in haar jas hees, ‘maar de uitslag laat nog wel één of twee uur op zich wachten en daar verander je niets aan door hier te blijven staan. Aan wachten komt geen eind. De pub is hier aan de overkant. Erg klein en erg leuk, echt een zaak waar ze niet aan kerstversiering en synthetische carillonmuziek doen.’ Ze reikte hem zijn jas aan. ‘We gaan wat eten en drinken en daarna kun je hier terugkomen en je nagels stukbijten tot de uitslag er is.’

‘Ik wil hier wachten,’ zei hij, zonder zijn blik van het lege net af te wenden. ‘Waarom heeft Basingame in zijn éigen pols geen lokator laten zetten? De decaan van Geschiedenis hoort niet op vakantie te gaan zonder een telefoonnummer achter te laten.’

Gilchrist ging rechtop staan bij het nog altijd onveranderde scherm en gaf Badri een klap op zijn schouder. Latimer knipperde met zijn ogen, alsof hij niet goed wist waar hij was. Gilchrist drukte hem met een warme glimlach de hand. Met een tevreden gezicht liep hij door de kamer in de richting van de glazen afscheiding.

‘Laten we gaan,’ zei Dunworthy. Hij nam haastig zijn jas van Mary aan en deed de deur open. Ze werden ruw begroet door de klanken van ‘De herdertjes lagen bij nachte’. Mary schoot naar buiten alsof ze ergens voor op de vlucht was. Dunworthy trok de deur dicht en volgde haar over de binnenplaats naar de poort van Brasenose.

Het was bitter koud, al regende het niet. Maar dat leek elk ogenblik te kunnen gebeuren en het winkelende publiek op straat rekende daar kennelijk vast op, want minstens de helft had zijn paraplu al opgestoken. Een vrouw met een groot rood regenscherm en haar armen vol pakjes botste tegen Dunworthy op. ‘Kun je niet uit je ogen kijken?’ vroeg ze, voordat ze zich verder spoedde.

‘Vrede op aarde,’ zei Mary. Ze drukte haar boodschappentas tegen zich aan en knoopte met haar vrije hand haar mantel dicht. ‘De pub is net voorbij de drogist,’ zei ze, met haar hoofd naar de overkant van de straat knikkend. ‘Als je het mij vraagt, komt het door die afgrijselijke muziek. Daar wordt iedereen prikkelbaar van.’

In een zee van paraplu’s begon ze de straat over te steken. Dunworthy overwoog zijn jas aan te trekken, maar voor dat kleine eindje leek het hem niet de moeite. Hij dook achter haar aan. Terwijl hij de dodelijk gevaarlijke paraplu’s omzeilde, probeerde hij te ontdekken welk kerstlied er nu weer werd verminkt. Het klonk als een kruising van een oorlogstrom en een lijkzang, maar hoogst waarschijnlijk was het ‘Jingle Bells’.

Mary bleef op de stoeprand voor de drogist staan en begon weer in haar tas te graven. ‘Wat moet deze melodie nu weer voorstellen?’ vroeg ze, terwijl ze een ingeklapte paraplu te voorschijn haalde. ‘O Little Town of Bethlehem?’

‘Jingle Bells,’ zei Dunworthy, die van het trottoir stapte.

‘James!’ Mary greep hem bij zijn mouw.

De voorband van de fiets miste hem nog net, maar het pedaal raakte zijn been. De fietser zwenkte uit en riep: ‘Kun je niet uitkijken voor je de straat oversteekt!’

Dunworthy deed een stap naar achteren en botste tegen een klein jongetje met een pluizige kerstman in zijn handen. De moeder van het kind keek hem woedend aan.

‘Pas toch op, James,’ zei Mary.

Ze ging hem voor naar de overkant. Ze waren midden op straat toen het begon te regenen. Mary ging onder de luifel van de drogist staan en probeerde haar paraplu open te krijgen. De etalage was versierd met takken groen en engelenhaar. Tussen de parfums stond een bordje: ‘Red de kerkklokken van Marston Parish. Geef aan het Restauratiefonds.’

Het carillon beëindigde zijn catastrofale versie van ‘Jingle Bells’ of ‘O Little Town of Bethlehem’ en begon nu aan ‘Drie wijzen uit het Oosten’. Dunworthy herkende de kleine terts.

Mary slaagde er nog altijd niet in haar paraplu open te krijgen. Ze stopte hem terug in de tas en liep de straat weer op. Dunworthy liep achter haar aan. Zonder verdere ongelukken liep hij langs een kantoorboekhandel en een sigarenzaak met knipperende rode en groene lampjes naar de deur die Mary voor hem openhield.

Zijn brilleglazen besloegen onmiddellijk. Hij zette zijn bril af en wreef de glazen schoon aan de kraag van zijn overjas. Mary deed de deur dicht. In het donkerbruine interieur heerste een gezegende stilte.

‘O jee,’ zei Mary. ‘En ik beweerde nog wel dat ze niet aan kerstversieringen deden.’

Dunworthy zette zijn bril weer op. De planken achter de bar waren bezaaid met knipperende lampjes, bleekgroene, roze en vaalblauwe. Aan het uiteinde van de tapkast stond een grote kerstboom van glasdraad op een ronddraaiend onderstuk.

Er was niemand anders in de smalle zaak, behalve de vlezige man die achter de bar stond. Mary glipte tussen twee lege tafeltjes naar een hoek.

‘Hier horen we dat ellendige carillon tenminste niet.’ Ze zette haar tas tegen de rugleuning van de bank. ‘Nee, laat mij de drankjes maar halen. Ga zitten. Die fietser had je bijna overreden.’

Ze diepte een paar verfrommelde bankbiljetten op uit haar boodschappentas en ging naar de tapkast. ‘Twee pilsjes,’ zei ze tegen de barkeeper. ‘Wil jij iets eten?’ vroeg ze aan Dunworthy. ‘Ze hebben sandwiches en kaasbroodjes.’

‘Heb je gezien hoe Gilchrist naar het scherm stond te staren? Hij leek de lachende Cheshire kat wel. Hij keek niet eens of Kivrin weg was of er voor dood bij lag.’

‘Maak er maar twee pilsjes en een dubbele whisky van,’ zei Mary.

Dunworthy ging zitten. Op de tafel stond een kerststalletje, compleet met nietige schaapjes en een halfblote baby in een kribbe. ‘Gilchrist had haar moeten wegsturen vanaf de plaats van de opgraving,’ zei hij. ‘De berekeningen zijn oneindig veel ingewikkelder als je iemand ook nog over een afstand verstuurt. Maar misschien moet ik nog dankbaar zijn dat hij haar niet in een heel andere maand heeft laten gaan. Die eerstejaars van hem kon dat niet aan. Ik was bang dat Gilchrist met Badri erbij zich ook niets van de tijd zou aantrekken.’

Hij zette een van de plastic schapen wat dichter bij de herder. ‘Als hij zelf tenminste weet wat dat voor verschil maakt,’ zei hij. ‘Weet je wat hij zei toen ik vertelde dat hij minstens één onbemande test moest uitvoeren? “Als Kivrin iets vervelends overkomt, dan kunnen we toch teruggaan in de tijd en haar weghalen voordat het gebeurt?” De man heeft geen flauw benul hoe het net werkt, geen flauw benul van de paradoxen, geen flauw benul dat Kivrin daar echt is en dat alles wat haar overkomt, onherroepelijk is.’

Mary nam de whisky in de ene hand en de twee glazen bier in de andere en liep moeizaam balancerend tussen de tafeltjes door. Ze zette de whisky voor hem neer. ‘Dit is mijn gebruikelijke recept voor slachtoffers van fietsongevallen en overbezorgde vaders. Heb je pijn aan je been?’

‘Nee,’ zei Dunworthy.

‘Ik had vorige week nog een patiënt die door een fietser was aangereden. Een van jouw studenten Twintigste Eeuw. Hij was net terug uit de Eerste Wereldoorlog. Twee weken ongedeerd in het bos van Belleau en dan loopt hij hier tegen de fiets van een circusacrobaat op.’ Ze ging terug naar de bar om een kaasbroodje te halen.

‘Ik heb de pest aan parabels,’ zei Dunworthy. Hij pakte de Heilige Maagd van plastic op. Ze had een blauw kleed en een witte mantel aan. ‘Als hij haar wel in een ander seizoen had weggestuurd, zou ze nu in elk geval niet dood kunnen vriezen. Ze had iets warmers moeten aantrekken dan dat ding van konijnebont, of heeft Gilchrist er niet bij stilgestaan dat 1320 het begin was van de Kleine IJstijd?’

‘Ik weet ineens aan wie je me doet denken.’ Mary zette haar bordje op tafel en pakte een servet. ‘Aan de moeder van William Gaddson.’

Dat was nu echt niet eerlijk. William Gaddson was een van zijn eerstejaars studenten. Zijn moeder was hem dit semester zes keer komen opzoeken, de eerste keer om William een paar oorwarmers te brengen.

‘Hij vat kou als hij ze niet draagt,’ had ze tegen Dunworthy gezegd. ‘Willy is altijd al zo bevattelijk geweest en nu is hij ook nog zo ver van huis. Zijn mentor zorgt niet goed voor hem, ook al heb ik hem er herhaaldelijk op gewezen.’

Willy was zo groot als een reus en zag eruit alsof hij nog nooit van zijn leven verkouden was geweest. ‘Hij kan vast heel goed voor zichzelf zorgen,’ had Dunworthy tegen mevrouw Gaddson gezegd, wat een vergissing was. Prompt had ze Dunworthy bijgeschreven op de lijst van mensen die weigerden naar Willy om te kijken, wat haar er niet van had weerhouden elke veertien dagen vitaminepillen te komen brengen en te eisen dat Willy uit het roeiteam zou worden gehaald omdat het een veel te zware belasting voor hem was.

‘Mevrouw Gaddson is inderdaad overbezorgd, maar met mij en Kivrin is het iets heel anders,’ zei Dunworthy. ‘De veertiende eeuw wemelt van de moordenaars en dieven en noem maar op.’

‘Dat vond mevrouw Gaddson ook van Oxford,’ zei Mary onverstoorbaar. Ze nam een slok van haar bier. ‘Ik heb haar gezegd dat ze Willy niet tegen het leven kan beschermen. En jij kunt Kivrin niet beschermen. Je bent geen historicus geworden door veilig thuis te blijven zitten. Je moet haar loslaten, ook al is het gevaarlijk. Elke eeuw kan dodelijk zijn, James.’

‘Onze eeuw kent geen Zwarte Dood.’

‘Maar hij heeft wel de Spaanse griep gekend, die vijfenzestig miljoen mensen het leven heeft gekost. En de Zwarte Dood kwam in 1320 niet in Engeland voor, die kwam hier pas in 1348.’ Ze zette haar glas op tafel, waardoor de Heilige Maagd omviel. ‘Bovendien zou Kivrin er niet door besmet kunnen raken. Ik heb haar ingeënt tegen de builenpest.’ Ze glimlachte spijtig naar Dunworthy. ‘Soms lijk ik zelf wel een beetje op mevrouw Gaddson. Nou ja, Kivrin wordt nu helemaal niet ziek meer. Je ergste vrees wordt nooit bewaarheid, het zijn altijd de dingen waar je niet aan hebt gedacht.’

‘Dat is een hele geruststelling.’ Hij zette de blauwwitte Maria naast het figuurtje van Jozef. Het viel om en hij zette het voorzichtig weer overeind.

‘Dat zou het ook moeten zijn, James,’ zei Mary opgewekt. ‘Want zo te horen heb je werkelijk aan alles gedacht dat Kivrin maar zou kunnen overkomen. Dan heeft ze dus niets te vrezen. Ze zal nu wel in een kasteel pauwepastei zitten te eten, hoewel het bij haar zeker niet de tijd is voor het middagmaal?’

Hij schudde zijn hoofd. ‘Er treedt altijd wel een verschuiving op. Joost mag weten hoeveel, want Gilchrist heeft geen controles laten uitvoeren. Volgens Badri kon het oplopen tot een paar dagen.’ Of een paar weken, dacht hij, en als het nu januari was, dan had Kivrin geen Kerstmis om de exacte datum te bepalen. Zelfs als het verschil maar enkele uren bedroeg, zou ze al midden in de nacht op de weg tussen Oxford en Bath kunnen zijn beland.

‘Ik hoop niet dat ze daardoor de kerstdagen moet missen,’ zei Mary. ‘Ze wilde zo verschrikkelijk graag een middeleeuwse hoogmis meemaken.’

‘Het is daar twee weken vroeger,’ zei hij. ‘Ze hanteren nog steeds de juliaanse kalender; de gregoriaanse werd pas in 1752 ingevoerd.’

‘Dat weet ik. Gilchrist heeft de juliaanse kalender in zijn toespraak behandeld. Hij hield een uitgebreid verhaal over de geschiedenis van de kalenderhervormingen en over het verschil tussen de data volgens de Oude Stijl en de gregoriaanse tijdrekening. Ik dacht werkelijk even dat hij het op het bord wilde schrijven. Welke dag is het daar nu?’

‘Dertien december.’

‘Misschien is het maar goed dat we het niet precies weten. Deirdre en Colin zijn een jaar in Amerika geweest en ik maakte me de grootste zorgen, maar als ik me bij voorbeeld inbeeldde dat Colin op weg naar school werd aangereden was het daar in werkelijkheid midden in de nacht. Tobben helpt niet als je je niet alle omstandigheden van de ramp kunt voorstellen, inclusief het weer en het tijdstip. In het begin zat het me dwars dat ik niet wist waar ik me zorgen over moest maken en na een tijdje ben ik er helemaal mee opgehouden. Misschien zal het met Kivrin net zo gaan.’

Het was waar. Hij dacht aan Kivrin zoals hij haar voor het laatst had gezien, met een bebloed gezicht tussen de wrakstukken liggend, maar dat kwam waarschijnlijk helemaal niet overeen met de werkelijkheid. Ze was bijna een uur geleden vertrokken. Misschien was er nog niemand langsgekomen, maar Kivrin moest het koud hebben gekregen en hij kon zich niet voorstellen dat ze daar in de middeleeuwen met haar ogen dicht gelaten bleef liggen.

Op zijn eigen eerste reis naar het verleden had hij een paar sprintjes getrokken terwijl ze in het lab bezig waren hem te lokaliseren. Ze hadden hem midden in de nacht van de binnenplaats laten weggaan en gezegd dat hij daar moest blijven staan tot ze hun berekeningen hadden voltooid en hem weer terughaalden. Maar hij was naar het Oxford van 1956 gestuurd en het zou zeker tien minuten duren voor ze zover waren. Hij was over de Broad naar het oude Bodleian en weer terug gerend, en de ingenieur kreeg bijna een beroerte toen ze het net opende en hem nergens kon vinden.

Kivrin lag daar niet meer met haar ogen dicht, niet nu de middeleeuwse wereld voor haar open lag. Plotseling zag hij haar voor zich in die bespottelijke witte mantel, de weg naar Bath afspeurend op de nadering van nietsvermoedende reizigers, klaar om zich meteen weer op de grond te werpen. En intussen zou ze alles in zich opnemen, haar handen samengevouwen in een gebed van ongeduld en verrukking, en ineens voelde hij zich gerust. Ze zou het best redden. Over twee weken zou ze terug zijn in het lab, met een onherkenbaar smerig witte mantel en met verhalen over roekeloze avonturen en ongelukken waar ze nog net aan was ontsnapt, ongetwijfeld bloedstollende verhalen waar hij nog weken nachtmerries van zou hebben.

Mary keek hem fronsend aan. ‘Het zal best wel gaan, James.’

‘Ik weet het,’ zei hij. Hij stond op en ging voor hen allebei nog een pintje halen. ‘Hoe laat moest je je achterneef ook alweer ophalen?’

‘Om drie uur. Colin blijft een week en ik heb geen idee wat ik met hem aan moet. Behalve me zorgen maken, natuurlijk. Ik kan hem misschien meenemen naar het Ashmolean. Kinderen houden altijd wel van musea, denk je niet? Ze vinden het leuk om de mantel van Pocahontas te zien en zo.’

Dunworthy herinnerde zich de mantel van Pocahontas als een lap grijze stof, ongeveer net zo oninteressant als de sjaal die Mary voor Colin had gekocht. ‘Ik zou eerder naar het Museum van Natuurlijke Historie gaan.’

Bij de deur klonk geritsel van engelenhaar en een paar tonen van ‘Ding Dong, Merrily on High’. Dunworthy keek gespannen op. Zijn secretaris stond op de drempel en speurde met half toegeknepen ogen de pub af.

‘Misschien kan ik Colin naar de Carfax Tower sturen om het carillon te vernielen,’ zei Mary.

‘Daar heb je Finch,’ zei Dunworthy. Hij stak een hand op om hem te wenken, maar Finch was al onderweg naar hun tafeltje. ‘Ik heb u overal gezocht, meneer,’ zei hij. ‘Er is iets gebeurd.’

‘Met Kivrin?’

Zijn secretaris keek hem niet begrijpend aan. ‘Kivrin? Nee, meneer. Het gaat om de Amerikanen. Ze zijn vroeger dan verwacht.’

‘Welke Amerikanen?’

‘Het bellenkoor uit Colorado. Het Vrouwengilde van Klokken- en Handbelspelers.’

‘Je gaat me toch niet vertellen dat je nog meer carillons hebt geïmporteerd?’ zei Mary.

‘Ik dacht dat ze de tweeëntwintigste pas zouden komen?’ vroeg Dunworthy aan Finch.

‘Dat is het vandaag,’ zei Finch. ‘Ze zouden vanmiddag komen, maar hun optreden in Exeter is afgelast, daarom zijn ze er nu al. Ik heb Middeleeuwen gebeld en Gilchrist zei dat u in de pub zat om iets te vieren.’ Hij keek naar het lege glas van Dunworthy.

‘Ik ben niks aan het vieren,’ zei Dunworthy. ‘Ik wacht op nieuws over een van mijn studenten.’ Hij keek op zijn horloge. ‘Dat duurt zeker nog een uur.’

‘U heeft beloofd dat u ze de klokken en carillons van Oxford zou laten zien.’

‘Je hoeft hier toch eigenlijk niet te blijven?’ zei Mary. ‘Ik kan je op Balliol bellen zodra de uitslag er is.’

‘Voor die tijd ga ik niet weg.’ zei Dunworthy met een boze blik naar Mary. ‘Geef ze een rondleiding door het gebouw en schotel ze een lunch voor. Dan zijn ze wel een uur zoet.’

Finch keek hem met een ongelukkig gezicht aan. ‘Ze zijn hier maar tot vier uur. Ze treden vanavond op in Ely en ze willen heel graag de klokken van Christ Church zien.’

‘Dan neem je ze mee naar Christ Church. Laat ze Great Tom zien en het hoogste puntje van de Maartenstoren. Of anders breng je ze naar New College. Ik kom daarnaartoe zodra ik kan.’

Finch leek nog iets anders te willen vragen, maar hij bedacht zich. ‘Ik zal zeggen dat u er binnen het uur bent, meneer,’ zei hij en ging op weg naar de deur. Halverwege bleef hij staan en kwam terug. ‘Ik zou het bijna vergeten. De dominee heeft gebeld om te vragen of u op kerstavond tijdens de oecumenische dienst uit de Schrift wilt lezen. De dienst wordt dit jaar in St. Mary the Virgin gehouden.’

‘Zeg maar dat ik het doe,’ zei Dunworthy, blij dat Finch niet meer over het bellenkoor begon. ‘En vraag meteen of we vanmiddag de toren kunnen bezichtigen, dan kan ik die Amerikanen de klokken laten zien.’

‘Dat zal ik doen, meneer,’ zei Finch. ‘En wat vindt u van Iffley? Zal ik ze dat ook laten zien? Dat is uit de elfde eeuw en heel mooi geconserveerd.’

‘Uitstekend idee,’ zei Dunworthy. ‘Neem ze mee naar Iffley. Ik kom zodra ik kan.’

Finch deed zijn mond open en weer dicht. ‘Goed, meneer,’ zei hij en ging weg. Buiten klonk de melodie van ‘The Holly and the Ivy’.

‘Was je niet een beetje streng tegen hem?’ vroeg Mary. ‘Amerikanen kunnen nu eenmaal hopeloos zijn.’

‘Over vijf minuten is hij terug om te vragen of hij ze nu eerst Christ Church moet laten zien,’ zei Dunworthy. ‘Die knaap toont geen enkel initiatief.’

‘Ik dacht dat je dat een goede eigenschap van jongeren vond,’ zei Mary droog. ‘Híj zal in elk geval niet zo gauw naar de middeleeuwen vliegen.’

De deur ging open en opnieuw hoorden ze ‘The Holly and the Ivy’. ‘Zie je, nou komt hij vragen wat ze moeten eten.’

‘Gekookt rundvlees en slappe groenten,’ zei Mary. ‘Amerikanen zijn dol op verhalen over onze slechte keuken. O nee.’

Dunworthy keek naar de deur. Gilchrist en Latimer stonden in de opening, afgetekend tegen de grijze buitenlucht. Gilchrist lachte breed en verhief zijn stem boven het getinkel. Latimer stond met een grote zwarte paraplu te worstelen.

‘Ik vrees dat we ze nu wel moeten uitnodigen,’ zei Mary.

Dunworthy pakte zijn jas. ‘Ga je gang. Ik ben niet van plan erbij te zitten terwijl die twee elkaar feliciteren met het roekeloze avontuur waarin ze een jong meisje hebben gestort.’

‘Je weet op wie je nu lijkt,’ zei Mary. ‘Ze zouden hier niet zijn als er iets mis was gegaan. Misschien heeft Badri de uitslag.’

‘Daar is het te vroeg voor,’ zei hij, maar hij ging toch weer zitten. ‘Waarschijnlijk heeft hij ze eruit gegooid om rustig te kunnen werken.’

Gilchrist moest hem gezien hebben toen hij opstond. Hij wendde zich af alsof hij van plan was weer naar buiten te gaan, maar Latimer was al bijna bij hun tafel. Gilchrist volgde hem. Zijn glimlach was verdwenen.

‘Is de uitslag binnen?’ vroeg Dunworthy.

‘De uitslag?’ zei Gilchrist wazig.

‘Ja, de uitslag,’ zei Dunworthy. ‘U weet wel, de exacte bepaling van tijd en plaats die het mogelijk maakt Kivrin weer terug te halen.’

‘Uw mannetje zei dat het minstens een uur ging duren om de coördinaten vast te stellen,’ zei Gilchrist uit de hoogte. ‘Doet hij er altijd zo lang over? Hij zou het ons komen vertellen als het zover is, maar de eerste uitkomsten wijzen erop dat alles goed is gegaan en dat er maar een geringe verschuiving is opgetreden.’

‘Wat een goed nieuws!’ zei Mary opgelucht. ‘Kom toch zitten. Wij zijn iets gaan drinken om het wachten te bekorten. Wilt u iets hebben?’ vroeg ze aan Latimer, die zijn paraplu had ingeklapt en het riempje vastmaakte.

‘Nou, dat lijkt me een goed idee,’ zei Latimer. ‘Per slot van rekening is dit een grote dag. Een cognacje, denk ik. Sterk was de wijn, en lusten deden we hem.’ Hij stond te rommelen met het riempje, dat in de baleinen van de paraplu verstrikt was geraakt. ‘Eindelijk zijn we in de gelegenheid uit de eerste hand het wegvallen van de adjectieve verbuiging en de overgang naar de enkelvoudige nominatief waar te nemen.’

Een grote dag, dacht Dunworthy schamper, maar desondanks voelde hij zich opgelucht. Over het tijdverschil had hij zich de meeste zorgen gemaakt. Zelfs bij goede controles was dat het onberekenbaarste onderdeel van een reis.

Volgens de theorie had het net een eigen mechanisme voor het afbreken van reizen; het was de Tijd zelf die het verbreken van continuüm-paradoxen verbood. De voorwaartse tijdverschuiving moest botsingen, ontmoetingen en handelingen voorkomen die de loop van de geschiedenis konden veranderen, zodat een historicus nooit in de gelegenheid zou zijn Hitler neer te schieten of een verdrinkend kind nog te redden. Maar de theorie was er nog niet in geslaagd om alle kritieke momenten te bepalen of om te voorspellen hoe groot de verschuiving op een bepaalde reis zou zijn. De waarschijnlijkheid kon berekend worden, maar dat had Gilchrist nagelaten. Kivrin zou twee weken of een volle maand te laat kunnen zijn. Misschien was ze wel in april gearriveerd, met haar bontmantel en haar winterkleed. Maar Badri had het over een minimale verschuiving gehad. Dat betekende dat Kivrin hoogstens een paar dagen te laat kon zijn en meer dan genoeg tijd had om de datum van het rendez-vous te bepalen.

‘Meneer Gilchrist?’ vroeg Mary. ‘Wilt u een cognacje?’

‘Nee, dank u,’ zei hij.

Mary haalde weer een verfrommeld bankbiljet uit haar tas en ging naar de tapkast.

‘Die ingenieur van u heeft het niet zo gek gedaan,’ zei Gilchrist tegen Dunworthy. ‘Middeleeuwen zou hem graag voor de volgende reis willen vastleggen. We zijn van plan Kivrin naar 1355 te sturen om de gevolgen van de Zwarte Dood te observeren. Middeleeuwse verslagen zijn volstrekt onbetrouwbaar, vooral ten aanzien van het sterftecijfer. Het aanvaarde aantal van vijftig miljoen slachtoffers kan niet juist zijn, net zomin als de schatting dat een derde van de Europese bevolking eraan te gronde ging. Ik zou Kivrin graag ter plaatse waarnemingen laten doen.’

‘Is dat niet wat voorbarig?’ zei Dunworthy. ‘Misschien moest u eerst maar eens afwachten of Kivrin déze reis overleeft, of althans veilig in 1320 aankomt.’

Gilchrist keek hem zuinig aan. ‘Mij lijkt het niet helemaal terecht dat u er voortdurend van uitgaat dat Middeleeuwen niet in staat is een geslaagde tijdreis uit te voeren,’ zei hij. ‘Ik verzeker u dat we alle aspecten zorgvuldig hebben overdacht. Elk detail van Kivrins aankomst is grondig bestudeerd. Volgens Mathematica komt er gemiddeld elke 1,6 uur een reiziger voorbij op de weg van Oxford naar Bath, terwijl het aantal overvallen zo groot is, dat er een kans van 92 procent bestaat dat haar verhaal wordt geloofd. In de winter hadden reizigers in Oxfordshire een kans van 42,5 procent om overvallen te worden, in de zomer van 58,6 procent. Dat is uiteraard een gemiddelde. De kans was aanmerkelijk hoger in sommige streken van Otmoor en Wychwood, evenals op de minder grote wegen.’

Dunworthy vroeg zich af hoe ze in vredesnaam op zulke cijfers waren gekomen. In het Domesday Book kwamen geen dieven voor, misschien met uitzondering van de koninklijke belastinggaarders, die wel eens meer eisten dan het vastgestelde tarief. En de struikrovers hielden in die dagen zeker geen dagboek bij, compleet met kaarten, waarin ze precies aangaven wie ze hadden beroofd en vermoord. Er waren zoveel mensen niet thuisgekomen van een reis en als dood aangemerkt; en hoeveel slachtoffers zouden niet totaal onopgemerkt in de bossen zijn blijven liggen?

‘Ik verzeker u dat we alles hebben gedaan om Kivrin te beschermen,’ zei Gilchrist.

‘Zoals tijdcontroles?’ zei Dunworthy. ‘En onbemande reizen en symmetrie-proeven?’

Mary kwam terug. ‘Alstublieft, meneer Latimer.’ Ze zette een glas cognac voor hem neer. Daarna hing ze zijn natte paraplu aan de rugleuning van de bank en ging naast hem zitten.

‘Ik zei net tegen Dunworthy dat alle aspecten van deze reis uitputtend zijn onderzocht,’ zei Gilchrist. Hij pakte het plastic figuurtje van een der Drie Wijzen, die een verguld kistje in zijn handen had. ‘Het met koper beslagen kistje van Kivrin is een exacte replica van een juwelendoosje in het Ashmolean.’ Hij zette de Wijze neer. ‘Zelfs over haar naam is uitgebreid nagedacht. Isabel is de meest voorkomende naam voor een vrouw in de belastingregisters en het Regista Regum tussen 1295 en 1320.’

‘Het is eigenlijk een verbastering van Elizabeth,’ zei Latimer, alsof hij college gaf. ‘De grote verbreiding in Engeland sinds de twaalfde eeuw wordt toegeschreven aan Isavel van Angoulême, de gemalin van koning Jan.’

‘Kivrin zei tegen me dat ze de identiteit van een bestaande vrouw had gekregen,’ merkte Dunworthy op. ‘Isabel de Beauvrier was de dochter van een edelman in Yorkshire.’

‘Dat klopt,’ zei Gilchrist. ‘Gilbert de Beauvrier had vier dochters, allemaal van de geschikte leeftijd, maar van de anderen zijn de voornamen nergens vastgelegd. Dat is niet ongewoon. Vrouwen werden vaak alleen vermeld als gehuwd met die-en-die, zelfs in parochieregisters en op grafstenen.’

Mary legde een kalmerende hand op Dunworthy’s arm. ‘Waarom hebt u voor Yorkshire gekozen?’ vroeg ze snel. ‘Is ze dan niet erg ver van huis?’

Ze is zevenhonderd jaar van huis, dacht Dunworthy, in een eeuw die vrouwen zo weinig waard achtte dat hun naam niet eens op hun graf werd vermeld.

‘Dat heeft Kivrin zelf voorgesteld,’ zei Gilchrist. ‘Door de grote afstand meende ze dat niemand zou proberen contact te zoeken met haar familie.’

Of om haar terug te sturen, ver van het rendez-vous vandaan. Kivrin had het voorgesteld. Waarschijnlijk had ze het allemaal zelf bedacht. Ze had in pachtlijsten en parochieregisters zitten neuzen tot ze een familie vond met een dochter van de juiste leeftijd en zonder betrekkingen met het hof, tamelijk afgelegen wonend in de East Riding, zodat de sneeuw en de onbegaanbare wegen zouden voorkomen dat een bode op weg werd gestuurd om haar familie te verwittigen dat de vermiste dochter terecht was.

‘Middeleeuwen heeft elk ander detail van deze reis net zo zorgvuldig overwogen,’ zei Gilchrist. ‘Zelfs de aanleiding tot haar reis, de ziekte van haar broer. We weten dat er in 1319 in dat deel van Gloucestershire een griepepidemie heeft gewoed. Natuurlijk kwamen er in de middeleeuwen tal van ziektes voor, hij had net zo goed cholera of bloedvergiftiging kunnen oplopen.’

‘James!’ zei Mary op waarschuwende toon.

‘Kivrins kleed is met de hand geweven. De blauwe stof is met de hand geverfd in wedeblauw, naar een middeleeuws recept. En Montoya heeft uitgebreide onderzoekingen gedaan in Skendgate, waar Kivrin twee weken zal blijven.’

‘Als ze dat haalt,’ zei Dunworthy.

‘James,’ zei Mary.

‘Welke maatregelen heeft u genomen om te verhinderen dat de barmhartige reiziger die elke 1,6 uur moet passeren, haar niet rechtstreeks naar het klooster in Godstow of naar een bordeel in Londen stuurt? Of dat hij haar ziet arriveren en tot de conclusie komt dat ze een heks is? Hoe kunt u zeker weten dat die barmhartige reiziger inderdaad barmhartig is en niet een van de struikrovers die 42,5 procent van alle passanten belaagt?’

‘Volgens Mathematica is er slechts een kans van 0,04 procent dat er iemand aanwezig is op het moment dat ze aankomt.’

‘O kijk, daar heb je Badri al,’ zei Mary. Ze stond op en ging tussen Dunworthy en Gilchrist zitten om plaats te maken. ‘Dat heb je snel gedaan, Badri. Is alles goed gegaan?’

Badri was zonder jas de straat op gegaan. Zijn labuniform was nat en zijn gezicht zag blauw van de kou. ‘Je bent halfbevroren,’ zei Mary. ‘Kom zitten.’ Ze gebaarde naar de lege plek naast Latimer op de bank. ‘Ik haal cognac voor je.’

‘Is de lokalisatie gelukt?’ zei Dunworthy.

Badri was niet gewoon nat, hij was doorweekt. ‘Ja,’ antwoordde hij klappertandend.

‘Mooi werk, kerel.’ Gilchrist ging staan en gaf hem een klap op zijn schouder. ‘Je had gezegd dat het wel een uur kon duren. Dit moet gevierd worden. Hebt u champagne?’ riep hij naar de barkeeper. Hij gaf Badri opnieuw een schouderklop en ging de fles halen.

Badri bleef staan en keek hem na terwijl hij rillend over zijn armen wreef. Hij maakte een verstrooide, bijna verdoofde indruk.

‘Is de lokalisatie echt geslaagd?’ vroeg Dunworthy.

‘Ja.’ Badri bleef naar Gilchrist kijken.

Mary kwam terug met een glas cognac. ‘Hier word je wel weer mens van,’ zei ze. ‘Hier, drink meteen op. Luister naar de dokter.’

Hij keek fronsend naar het glas, alsof hij niet wist wat het was. Hij stond nog steeds te klappertanden.

‘Wat is er?’ vroeg Dunworthy. ‘Met Kivrin is toch alles in orde?’

‘Kivrin,’ zei Badri, naar het glas starend. Plotseling leek hij bij zinnen te komen. Hij zette het glas neer. ‘U moet meekomen.’ Hij begon langs de tafeltjes in de richting van de deur te lopen.

‘Wat is er gebeurd?’ Dunworthy stond op. De figuurtjes van de kerststal vielen om en een van de schapen rolde over de tafelrand op de vloer.

Badri deed de deur open. Het carillon speelde ‘Good Christian Men, Rejoice’.

‘Badri, wacht, we gaan een toost uitbrengen,’ zei Gilchrist, die met een fles champagne en een paar glazen terugkwam naar hun tafel.

Dunworthy greep zijn jas.

‘Wat is er?’ zei Mary, die haar tas pakte. ‘Is de lokalisatie niet gelukt?’

Dunworthy gaf geen antwoord. Met zijn jas in zijn hand ging hij achter Badri aan. De ingenieur was al halverwege de straat en liep rechtdoor, alsof hij de enige voetganger was. Het regende hard, maar ook daar leek Badri geen oog voor te hebben. Dunworthy trok zo goed en zo kwaad als het ging zijn jas aan en begaf zich in de drukte.

Er was iets verkeerd gegaan. Er was toch een grote verschuiving geweest, of de stagiair had een foute berekening gemaakt. Misschien was er met het net zelf een probleem. Maar dat had ingebouwde noodvoorzieningen. Als er iets met het net was geweest, zou Kivrin eenvoudig nooit zijn vertrokken. En Badri zei dat hij de uitslag had. Het moest de verschuiving zijn. Alleen daar zou een fout in kunnen zijn geslopen zonder dat de reis werd afgebroken.

Verderop stak Badri de straat over, ternauwernood een fietser ontwijkend. Dunworthy schoot tussen twee vrouwen met uitpuilende boodschappentassen door, sprong over de riem van een witte terriër en zag Badri twee deuren verder lopen.

‘Badri!’ riep hij. De ingenieur draaide zijn hoofd om en botste frontaal op een vrouw met een grote gebloemde paraplu.

De vrouw liep voorover tegen de regen in, met de paraplu bijna recht voor zich uit, en zag Badri niet aankomen. De paraplu, bedrukt met lila viooltjes, klapte bijna om en viel ondersteboven op de straatstenen. Badri struikelde er bijna over toen hij blindelings zijn weg vervolgde.

‘Kijk een beetje uit je ogen, ja?’ zei de vrouw boos. Ze pakte de paraplu bij de rand beet. ‘Wie gaat hier nou ook hardlopen?’

Badri keek naar haar en vervolgens naar de paraplu met dezelfde wazige blik als in de pub. ‘Sorry,’ zag Dunworthy hem mompelen, waarna hij zich bukte om de paraplu op te rapen. Het was of ze allebei aan de bonte paraplu stonden te trekken om te zien wie hem mocht houden, maar uiteindelijk kreeg Badri het handvat te pakken en keerde het ding om. Hij gaf het regenscherm aan de vrouw, wier gezette gezicht rood zag van woede of kou, of van allebei.

‘Sorry?’ herhaalde ze, de paraplu optillend of ze hem er een klap mee wilde geven. ‘Is dat alles wat je kan zeggen?’

Badri hield onzeker een hand tegen zijn voorhoofd. Net als in de pub leek hij zich ineens te herinneren waar hij was en hij zette het weer op een lopen. Hij ging door het hek van Brasenose en Dunworthy volgde hem over de binnenplaats naar een zijdeur en door een gang naar het laboratorium. Badri stond al over het bedieningspaneel gebogen en keek fronsend naar het scherm.

Dunworthy was bang dat er onzinnige uitkomsten op de monitor zouden staan, of zelfs helemaal niets, maar hij zag alleen de nette rijen cijfers en matrixen van een lokalisatie.

‘Heb je de uitslag?’ zei Dunworthy hijgend.

‘Ja,’ zei Badri. Hij draaide zich om en keek Dunworthy aan. Hij fronste niet meer, maar hij had een vreemde, verstrooide blik op zijn gezicht, alsof hij zich erg inspande om zich te concentreren.

‘Wanneer was…’ Hij begon te rillen en hij maakte zijn zin niet af, alsof hij was vergeten wat hij wilde zeggen.

De glazen deur werd opengegooid en Gilchrist en Mary kwamen binnen, op de voet gevolgd door Latimer, die aan zijn paraplu stond te prutsen. ‘Wat is er? Is er iets gebeurd?’ vroeg Mary.

‘Wanneer was wat, Badri?’ vroeg Dunworthy bars.

‘Ik heb de uitslag,’ zei Badri. Hij draaide zich om en keek naar het scherm.

Gilchrist keek over zijn schouder mee. ‘Is dat het? Wat betekenen al die symbolen? Wij zijn maar leken, weet je.’

‘Wanneer was wat?’ herhaalde Dunworthy.

Badri drukte een hand tegen zijn voorhoofd. ‘Er is iets mis,’ zei hij.

‘Wat dan?’ riep Dunworthy. ‘Is het de tijdverschuiving?’

‘Verschuiving?’ Badri stond zo hevig te rillen dat hij het woord nauwelijks kon uitspreken.

‘Badri,’ zei Mary. ‘Gaat het wel met je?’

Badri kreeg weer die vreemde, verstrooide uitdrukking, alsof hij over het antwoord moest nadenken.

‘Nee,’ zei hij, en viel voorover op het bedieningspaneel.

3

Ze hoorde de klok terwijl ze doorkwam. Het was een ijl en metalen geluid, net als de ingeblikte muziek die ze met de kerstdagen in de High speelden. Het lab was zogenaamd geluiddicht, maar telkens als er iemand de wachtkamer binnenkwam kon ze toch het vage, spookachtige geluid van kerstliedjes horen.

Eerst was dokter Ahrens gekomen en daarna meneer Dunworthy, en telkens had Kivrin stellig gedacht dat ze haar toch niet zouden laten gaan. De dokter had het in het ziekenhuis al bijna afgezegd, toen Kivrin een enorme rode blaar op haar arm kreeg nadat ze tegen virussen was ingeënt. ‘Jij gaat nergens heen zolang die zwelling niet verdwijnt,’ had dokter Ahrens gezegd. Kivrin moest in het ziekenhuis blijven. Kivrin had nog steeds last van jeuk, maar dat verzweeg ze omdat ze niet wilde dat dokter Ahrens iets zei tegen meneer Dunworthy, die toch al zoveel drukte maakte sinds hij had gehoord dat ze zou gaan.

Ik heb twee jaar geleden tegen hem gezegd dat ik wilde gaan, dacht Kivrin. Twee jaar geleden, en toen ze hem gisteren haar kleding liet zien probeerde hij haar nog steeds om te praten.

‘Het bevalt me niets zoals Middeleeuwen het aanpakt,’ had hij gezegd. ‘En zelfs met alle nodige voorzorgen ben ik van mening dat een jonge vrouw in haar eentje niets in de middeleeuwen heeft te zoeken.’

‘Daar is aan gedacht,’ had ze geantwoord. ‘Ik ben Isabel de Beauvrier, de dochter van Gilbert de Beauvrier, een edelman die van 1276 tot 1332 in East Riding leefde.’

‘En wat deed de dochter van een edelman uit Yorkshire helemaal alleen op de weg van Oxford naar Bath?’

‘Ik was niet alleen. Met al mijn lijfknechten was ik op weg om mijn broer op te halen, die ziek lag in het klooster van Evesham, toen we door struikrovers werden overvallen.’

‘Door struikrovers.’ Hij knipperde met zijn ogen en keek haar aan.

‘U hebt me zelf op het idee gebracht. U zei dat jonge vrouwen in de middeleeuwen nooit alleen op reis gingen, dat ze altijd iemand bij zich hadden. Daarom had ik de bedienden bij me, maar die sloegen op de vlucht toen we werden aangevallen en de struikrovers gingen ervandoor met de paarden en al mijn bezittingen. Gilchrist vindt het een geloofwaardig verhaal. Hij zei dat er een grote kans was…’

‘Het is geloofwaardig omdat het in de middeleeuwen wemelde van de moordenaars en dieven.’

‘Dat weet ik wel,’ zei ze ongeduldig, ‘en je had ook ziekteverwekkers en roofridders en andere gevaarlijke types. Waren er in de middeleeuwen eigenlijk wel aardige mensen?’

‘Die hadden het te druk met het verbranden van heksen.’

Kivrin was op een ander onderwerp overgestapt. ‘Ik wilde u mijn kleding laten zien.’ Ze draaide zich langzaam om, zodat hij haar blauwe kleed en witte gevoerde mantel kon bekijken. ‘Voordat ik wegga doe ik mijn haar los.’

‘Het is niet verstandig om iets wits te dragen als je naar de middeleeuwen gaat,’ had hij gezegd. ‘Dat wordt toch maar smerig.’

Vanmorgen was het al niet veel beter geweest. Hij had door de observatiekamer heen en weer gelopen, zenuwachtig als een aanstaande vader. De hele ochtend was ze bang geweest dat hij overal toch nog een stokje voor zou steken.

Het vertrek was telkens weer uitgesteld. Gilchrist vond het nodig nog eens helemaal uit te leggen hoe de recorder werkte, net of ze een eerstejaars was. Niemand had het geringste vertrouwen in haar, misschien met uitzondering van Badri, maar zelfs die had haar gek gemaakt met zijn eindeloze metingen. Eén keer had hij zelfs een hele reeks coördinaten gewist en daarna opnieuw ingevoerd.

Pas na een eeuwigheid mocht ze dan haar positie innemen, maar het was nog veel vervelender om met haar ogen dicht te moeten blijven liggen zonder te weten wat er gebeurde. Latimer zei tegen Gilchrist dat hij zich afvroeg of ‘Isabel’ wel een goede spelling van haar naam was, alsof er ooit een middeleeuwer was geweest die zich om spelling bekommerde. Montoya kwam bij haar staan en zei dat ze Skendgate kon herkennen aan de fresco’s van het Laatste Oordeel in de kerk, iets wat ze zeker al tien keer had verteld.

Daarna was er iemand anders gekomen. Ze dacht dat het Badri was, want hij was de enige die haar geen instructies gaf. Hij had haar arm iets dichter bij haar lichaam gelegd en haar kleed rechtgetrokken. De vloer was hard en ze voelde iets in haar zij steken, net onder haar ribben. Gilchrist zei iets en ze hoorde de klok weer.

Schiet alsjeblieft op, dacht Kivrin. Wie weet had dokter Ahrens ineens besloten dat ze nog een injectie nodig had, of was Dunworthy naar de decaan gerend om de faculteit ertoe te bewegen de veertiende eeuw toch weer tot verboden gebied te verklaren.

Wie het ook was, de deur bleef enige tijd open. Ze hoorde de klokken, maar ze kon de melodie niet herkennen. Het was een traag en aanhoudend klokgelui en ineens dacht Kivrin: ik ben er.

Ze lag op haar linkerzij, met haar benen half over elkaar alsof de rovers haar tegen de grond hadden gesmeten. Ze hield een arm nog voor haar gezicht om de slag af te weren die haar een hoofdwond had opgeleverd. Daardoor zou ze haar ogen kunnen openen zonder dat iemand het zag, maar dat deed ze nog niet. Ze bleef stil liggen en luisterde gespannen.

Behalve de klok was er helemaal niets te horen. In de veertiende eeuw zou ze hier langs de weg in elk geval vogels en eekhoorns moeten horen. Waarschijnlijk waren die geschrokken van haar plotselinge verschijning of van de gloed van het net, waarvan de ijskristallen nog een paar minuten in de lucht bleven zweven.

Eindelijk hoorde ze een vogel kwetteren en nog een. In het struikgewas ritselde iets, een veertiende-eeuwse eekhoorn of bosmuis. Een nog zwakker geluid kwam vermoedelijk van de takken boven haar hoofd, hoewel ze helemaal geen wind in haar gezicht voelde. En boven alles uit, van heel ver weg, klonk het vage gelui van de klok.

Ze vroeg zich af waarom de klok werd geluid. Het kon net zo goed voor de ochtend- als voor de avondmis zijn. Badri had gezegd dat hij niet kon voorspellen hoeveel verschuiving er zou optreden. Hij had het vertrek willen uitstellen om een nauwkeuriger berekening te kunnen maken, maar volgens Gilchrist gaf de kansberekening een gemiddelde verschuiving van 6,4 uur aan.

Ze wist niet hoe laat ze weg was gestuurd. Ze was om kwart voor elf naar het lab gegaan — Montoya stond op haar horloge te kijken en daarom had ze gevraagd hoe laat het was — maar ze had geen idee hoeveel tijd er sindsdien was verstreken. Naar haar idee had het uren geduurd.

Volgens schema had ze om twaalf uur moeten vertrekken. Als dat het geval was geweest, en als Gilchrist gelijk had met zijn verwachting, dan zou het nu zes uur in de avond moeten zijn. Dat was al te laat voor de vesper. En als het toch voor de vesper was, waarom bleef de klok dan maar doorgaan?

Het kon voor een mis zijn, voor een begrafenis of een bruiloft. In de middeleeuwen had er altijd wel ergens een klok geluid, als waarschuwing tegen vreemde legers of bij brand, om een verdwaald kind te helpen het dorp terug te vinden, zelfs om een naderend onweer af te wenden. Bijna alles was mogelijk.

Meneer Dunworthy zou natuurlijk denken dat het voor een sterfgeval was. ‘De gemiddelde levensverwachting in 1300 was achtendertig jaar,’ had hij gezegd toen ze hem voor het eerst vertelde dat ze naar de middeleeuwen wilde. ‘En dat haalde je alleen als je cholera, pokken en bloedvergiftiging overleefde, geen bedorven vlees of besmet water gebruikte en niet door een paard werd vertrapt. Of als heks op de brandstapel eindigde.’

Of doodging van de kou, dacht Kivrin. Ze merkte dat ze begon te verstijven, ook al lag ze hier nog maar net. De pijn in haar zij werd steeds erger, alsof er iets door haar huid was gedrongen en nu in haar long stak. Gilchrist had gezegd dat ze een paar minuten moest blijven liggen en dan moeizaam overeind moest komen, alsof ze een tijdje bewusteloos was geweest. Kivrin vond een paar minuten erg weinig, want volgens de verwachting zouden er niet veel reizigers op de weg zijn. Het kon veel langer duren voordat er iemand kwam en ze dacht dat het beter zou zijn als ze zich bewusteloos hield.

Dat was immers een voordeel, ook al beweerde meneer Dunworthy dat half Engeland een bewusteloze vrouw zou verkrachten, terwijl de andere helft vast een brandstapel ging oprichten. Ze wilde niet dat behulpzame reizigers haar meteen vragen zouden gaan stellen. Eerst wilde ze horen wat ze over haar en over andere dingen zeiden, over waar ze haar heen moesten brengen, wie ze was en waar ze vandaan kwam. Allemaal zaken waar Kivrin veel meer van kon leren dan van de simpele vraag wie ze was.

Maar nu had ze heel sterk de neiging om de raad van Gilchrist op te volgen, namelijk om op te staan en om zich heen te kijken. De grond was koud, ze had pijn in haar zij en haar hoofd begon te bonzen op het ritme van de kerkklok. Dokter Ahrens had het al voorspeld. Zo’n verre reis zou haar de symptomen van een jet lag opleveren: hoofdpijn, slapeloosheid en een algehele ritmeverstoring. Ze kreeg het ijskoud. Was dat ook een van de symptomen, of was de kou van de grond al zo snel door haar gevoerde mantel heen gedrongen? Of was er toch een grotere verschuiving opgetreden en was het misschien midden in de nacht?

Ze vroeg zich af of ze echt op de weg lag. In dat geval mocht ze hier niet blijven. In het donker zou ze overreden kunnen worden door een snelle ruiter of door een van de karren die het spoor hadden uitgesleten.

Kerkklokken hoor je midden in de nacht niet, bedacht ze, en bovendien kon ze door haar gesloten oogleden ook wel zien dat het niet donker was. Maar als er inderdaad voor de vesper werd geluid, kon ze maar beter opstaan en om zich heen kijken voor de avond viel.

Ze luisterde eerst nog eens naar de vogels en naar de wind in de bomen. Ze hoorde ook een aanhoudend schrapend geluid. De kerkklok zweeg. Terwijl de echo verstierf hoorde ze, heel dichtbij, een zwak geluid, alsof iemand ademhaalde of zachtjes zijn voet verzette.

Kivrin verstijfde en hoopte dat de mantel haar onwillekeurige beweging had verborgen. Ze wachtte af, maar er waren geen voetstappen of stemmen te horen. En geen vogels meer. Iets of iemand was vlak bij haar, daar was ze zeker van. Ze voelde de adem over haar gezicht gaan. Een eeuwigheid leek voorbij te gaan zonder dat er iets gebeurde, tot Kivrin besefte dat ze haar eigen adem had ingehouden. Ze liet hem langzaam ontsnappen en luisterde, maar ze hoorde alleen het bonzen van haar hart. Ze zuchtte diep en kreunde.

Niets. Ze voelde nog steeds die roerloze en doodstille aanwezigheid. Meneer Dunworthy had gelijk gehad: het was niet verstandig buiten westen naar een wereld te gaan waar wolven nog vrij in de bossen leefden. En beren. Plotseling begonnen de vogels weer te zingen, wat betekende dat het geen wolf was of anders dat die was weggegaan. Kivrin luisterde weer en daarna deed ze haar ogen open.

Ze zag alleen haar eigen mouw, die over haar neus hing, maar het opslaan van haar ogen was al genoeg om de pijn in haar hoofd nog erger te maken. Ze deed haar ogen dicht, maakte een kreunend geluid en verlegde haar arm een stukje om straks wat meer te kunnen zien. Ze kreunde opnieuw en knipperde met haar ogen.

Er stond niemand bij haar en het was ook niet midden in de nacht. Tussen de verwarde boomtakken zag ze een wazige, grijsblauwe lucht. Ze ging rechtop zitten en keek rond.

Toen ze meneer Dunworthy de eerste keer had verteld dat ze naar de middeleeuwen wilde, had hij bijna meteen gezegd: ‘De middeleeuwen zijn smerig en vergeven van ziekten, ze zijn de beerput van de geschiedenis, dus zet alle sprookjesverhalen maar zo snel mogelijk uit je hoofd.’

En hij had gelijk. Natuurlijk had hij gelijk. Maar toch was ze nu in een sprookjesbos. Samen met de kar en al die andere dingen was ze op een kleine open plek beland, grotendeels in de schaduw van hoge en dikke bomen.

Ze lag onder een eik. Aan de kale takken boven haar hoofd zaten nog een paar gekartelde bladeren. Er zaten een heleboel nesten in de boom, maar de vogels hadden haar zien bewegen en hielden geschrokken hun snavel. De bodem was bedekt met een dikke laag dode bladeren en dor onkruid, die vreemd genoeg geen zachte ondergrond vormden. Kivrin zag dat ze op het harde kapje van een eikel had gelegen. Witte paddestoelen met rode vlekken stonden in groepjes rond de knobbelige wortels van de eik. Net als de boomstammen, de kar en het eiloof glinsterden ook de paddestoelen in de ijzige gloed van het net.

Het was duidelijk dat hier nooit iemand was geweest of zou komen, ook dat dit niet de weg tussen Oxford en Bath was waar gemiddeld elke 1,6 uur een reiziger voorbijkwam. De middeleeuwse kaarten die ze hadden gebruikt om de plaats te bepalen, waren blijkbaar inderdaad zo onnauwkeurig als meneer Dunworthy al had gezegd. De weg moest meer naar het noorden lopen en zij bevond zich ten zuiden ervan, in het bos van Wychwood.

‘Zorg dat je zo snel mogelijk te weten komt waar je precies bent en hoe laat het is,’ had Gilchrist gezegd. Ze vroeg zich af hoe ze dat moest klaarspelen, door het aan de vogeltjes te vragen misschien? De vogels bleven uit de buurt en ze kon geen soorten herkennen. De meeste soorten waren sinds de jaren zeventig van de twintigste eeuw pas verdwenen, maar tenzij er trekduiven of dodo’s bij zaten, zou hun aanwezigheid haar niets bijzonders leren.

Ze nam een zittende houding aan, waardoor de vogels wild met hun vleugels begonnen te klapperen. Ze wachtte tot het weer rustig was en ging op haar knieën liggen. Ook die beweging leidde tot angstig gefladder. Ze drukte haar handpalmen tegen elkaar en sloot haar ogen, zodat een toevallige passant de indruk zou krijgen dat ze aan het bidden was.

‘Ik ben er,’ zei ze en hield meteen haar mond. Als ze zei dat ze midden in het bos terecht was gekomen en niet op de weg tussen Oxford en Bath, zou meneer Dunworthy zich bevestigd voelen in zijn opvatting dat Gilchrist niet wist waar hij mee bezig was en dat zij niet voor zichzelf kon zorgen. Maar ze bedacht dat het niets uitmaakte, want hij zou haar verslag toch niet te horen krijgen voordat ze veilig en wel terug was.

Als ze tenminste veilig en wel terugkwam, wat zeker niet het geval zou zijn als ze hier tot het donker in het bos bleef. Ze ging staan en keek om zich heen. Ze kon hier niet zien of het laat in de middag of ’s ochtends vroeg was en misschien zou ze dat nog niet eens kunnen op een plaats waar ze de zon aan de hemel kon zien staan. Meneer Dunworthy had haar verteld dat sommige reizigers tijdens hun hele verblijf in het verleden gedesoriënteerd bleven. Hij had haar geleerd de richting te bepalen aan de hand van de schaduw, maar dan moest ze eerst weten hoe laat het was en bovendien had ze nu wel iets anders aan haar hoofd. Ze moest eerst uit het bos zien te komen, waar het bijna helemaal donker was.

Ze zag nergens een weg of zelfs maar een pad. Kivrin liep naar de andere kant van de kar en de kisten en zocht een opening tussen de bomen. Ze liep een eindje tussen de bomen door naar waar de begroeiing minder dicht leek te worden, telkens achterom kijkend om de verweerde blauwe overkapping van de kar niet uit het oog te verliezen. Ten slotte zag ze dat ze zich had laten misleiden door een groepje berken waarvan de witte stammen een illusie van ruimte schiepen. Ze ging terug naar de kar en liep de andere kant op, ook al leek het bos daar nog dichter te zijn.

De weg lag maar honderd meter verderop. Kivrin klauterde over een omgevallen boom en bereikte een paar treurwilgen, vanwaar ze over de weg uitkeek. Dit zou dan de hoofdweg moeten zijn, maar daar leek het helemaal niet op. Het leek niet eens op een gewone weg, het was eerder een bospad of een koeiespoor. Dit waren dus de prachtige verbindingsroutes van het veertiende-eeuwse Engeland, de hoofdwegen die de handel bevorderden en nieuwe horizonten openlegden.

Het pad was nauwelijks breed genoeg voor een kar, hoewel er duidelijk een spoor was uitgesleten. Diepe groeven waren gevuld met bladeren en hier en daar stond een plas zwart water, aan de rand van de weg bedekt met een ijslaagje.

Kivrin stond in een klein dal. Aan weerskanten liep de weg licht omhoog. Ze keek naar wat ze dacht dat het noorden moest zijn en zag dat de bomen maar tot halverwege de heuvel groeiden. Ze draaide zich om naar het bos. Ze kon nog net een glimp van de blauwe kap onderscheiden, maar niemand anders zou daar erg in hebben. Naar beide kanten verdween de weg weer in het bos. Dit smalle punt was een perfecte plek voor moordenaars en struikrovers.

Precies wat ze nodig had om haar verhaal geloofwaardig te maken, alleen zouden haastig passerende reizigers de kar helemaal niet opmerken. En als ze de kleine blauwe hoek toch zagen, zouden ze alleen maar denken dat het struikrovers waren en hun paarden tot grotere spoed manen.

Kivrin bedacht ineens dat ze er hier tussen de bomen zelf eerder uitzag als een struikrover dan als een onschuldige maagd die een klap op haar hoofd had gekregen.

Ze liep de weg op en drukte een hand tegen haar slaap. ‘O holpen me, for I am ful sore in drede!’ riep ze.

Haar vertaalcomputer zette haar woorden automatisch om in vloeiend Middelengels, maar Dunworthy had erop gestaan dat ze een paar zinnen uit haar hoofd zou leren. Samen met Latimer had ze gisteren de hele middag haar uitspraak zitten oefenen.

‘Holpen me, for I haf been y-robbed by fel thefes,’ zei ze.

Ze zou op de weg kunnen gaan liggen, maar van deze plek kon ze zien dat de zon al ver in het westen stond en daarom kon ze het beste meteen naar de top van de heuvel lopen. Maar eerst moest ze deze plaats duidelijk markeren.

Aan de wilgen langs de weg was niets opvallends te zien. Er lagen ook geen stenen in het ruige struikgewas langs de kant. Tenslotte ging ze terug het bos in, waarbij ze telkens met haar mantel en haar achter takken bleef haken, pakte het met koper beslagen kistje dat naar een origineel in het Ashmolean Museum was gemaakt en nam dat mee terug naar de weg.

Het was niet volmaakt, want een voorbijganger zou het makkelijk mee kunnen nemen, maar ze ging toch niet verder dan de top van de heuvel. Ook als ze een dorp zag liggen, zou ze eerst teruggaan om de plaats van het rendez-vous duidelijk aan te geven. Voorlopig zou er toch wel niemand voorbijkomen. De diepe karresporen zaten vol met bladeren en het ijs op de zwarte poelen was nog gaaf. Er was hier misschien al een week niemand geweest.

Ze verstopte het kistje onder wat onkruid en begon de helling op te lopen. Afgezien van die laagste plek vol ijzige modder was de weg vlakker dan Kivrin had verwacht. Ondanks de verlaten aanblik moesten hier heel wat reizigers met paarden zijn gepasseerd.

Het was geen steile heuvel, maar al na een paar passen voelde Kivrin de vermoeidheid toeslaan. Haar hoofd begon weer te bonzen. Ze hoopte dat de overgangsverschijnselen niet nog erger zouden worden, want ze kon nu al zien dat ze niet in de buurt van een dorp was. Of misschien was dat maar een illusie. Ze had nog geen exacte tijdsbepaling kunnen doen en aan dit pad en bos was niet te zien dat ze zich echt in het jaar 1320 bevond.

Het enige teken van menselijke beschaving werd gevormd door de karresporen, maar ook de uitvinding van het wiel en het ontbreken van verharde wegen waren op zichzelf geen aanwijzingen; zulke paden kon je nu nog in de buurt van Oxford vinden, met liefde door Monumentenzorg in stand gehouden om Japanse en Amerikaanse toeristen een plezier te doen.

Misschien was ze helemaal niet naar een andere tijd gegaan en zou ze aan de andere kant van de heuvel de snelweg zien liggen, of de plaats waar Montoya haar opgravingen deed, of een raketinstallatie. Als ik door een fiets of auto word aangereden weet ik tenminste in welke eeuw ik zit, dacht ze, maar voor alle zekerheid ging ze toch maar in de berm lopen. Maar als ze niet in een andere tijd was, waarom had ze dan die vervelende hoofdpijn en een loodzwaar gevoel in haar benen?

Ze kwam boven aan de heuvel en bleef buiten adem staan. Ze had niet in de berm hoeven te blijven. Hier was nog nooit een auto voorbijgekomen en evenmin een door een paard getrokken koets. Ze was inderdaad in een niemandsland terechtgekomen. Op de heuvel groeiden geen bomen en ze kon kilometers in het rond kijken. Het bos waaruit ze kwam liep tot halverwege de heuvel en strekte zich nog heel ver naar het zuiden en westen uit. Nog een geluk dat ze niet dieper in het woud was beland, dan zou ze werkelijk hopeloos zijn verdwaald.

Ver in het oosten zag ze nog meer bomen, langs een rivier waarvan ze af en toe een zilverblauwe glinstering opving, misschien de Theems of de Cherwell. Het hele landschap was trouwens bezaaid met grotere of kleinere boomgroepen, veel meer dan ze zich ooit had kunnen voorstellen. Het Domesday Book van 1086 bestempelde slechts vijftien procent van het grondgebied als bos, een aandeel dat volgens historici in de veertiende eeuw door intensiever grondgebruik en nieuwe nederzettingen tot twaalf kon zijn gedaald. In werkelijkheid was het bosland veel uitgebreider geweest. Letterlijk overal waren bomen te zien.

Kivrin zag nergens een dorp. De kale boomtakken staken grijs en zwart af tegen de late lucht en ze zou op zijn minst een kerktoren of een groot landgoed moeten kunnen zien, maar niets wees op menselijke bewoning.

Toch moesten er mensen in de buurt zijn, want ze herkende de smalle stroken waarin middeleeuwers hun akkers verdeelden om de grond te bewerken. Ook de schapen konden in de middeleeuwen thuishoren, al was er nergens een herder te zien. Ver naar het oosten bespeurde ze een vierkante grijze vlek, dat moest Oxford zijn. Ze kneep met haar ogen en meende de stadswallen en de stompe vorm van Carfax Tower te zien, maar in het schemerlicht kon ze nergens de spitsen van de St. Frideswide of de Osney onderscheiden.

De avond begon inderdaad te vallen. De hemel boven haar hoofd was lichtblauw en lila, met een roze streep in het westen, en in de paar minuten die ze daar stond was het merkbaar donkerder geworden.

Kivrin sloeg een kruis en vouwde haar handen in gebed, met haar vingers dicht bij haar gezicht. ‘Ik ben er, meneer Dunworthy. En min of meer op de goede plek. Ik bevind me niet op de weg tussen Oxford en Bath zelf, maar op een zijweg daarvan ongeveer vijfhonderd meter naar het zuiden. Ik kan Oxford zien liggen, zo’n vijftien kilometer verderop.’

Ze legde vast welk jaargetijde en hoe laat het was en beschreef de omgeving. Daarna drukte ze haar gezicht tegen haar handen. Ze zou nu moeten vertellen wat ze van plan was, maar ze had geen plan. In het glooiende landschap ten westen van Oxford zouden wel tien dorpen moeten liggen, maar daar was niets van te zien. Er waren alleen de bewerkte akkers en de weg.

Het karrepad was uitgestorven. Aan de voet van de heuvel verdween het onmiddellijk in een ander klein bos. Vijfhonderd meter verderop zag ze de hoofdweg waar ze eigenlijk gedropt had moeten worden, breed en vlak en lichtgroen. Ook daarop was geen mens te zien.

Aan haar linkerhand, ongeveer halverwege de vlakte die tussen haar en Oxford lag, zag ze iets bewegen. Het was een stel koeien, op weg naar een grote groep bomen waarachter huizen moesten schuilgaan. Het was niet het dorp waar ze van Montoya naar moest zoeken, Skendgate lag ten zuiden van de weg.

Tenzij ze helemaal op een verkeerde plaats was beland, maar dat was niet zo. Die stad in het oosten was beslist Oxford, en de bochtige Theems stroomde in zuidelijke richting naar een bruingrijze vlek die Londen moest zijn, maar dat vertelde haar allemaal nog niet waar Skendgate lag. Het kon ergens tussen deze heuvel en de hoofdweg liggen, net buiten haar gezichtsveld, of de andere kant op, aan een ander karrespoor. Ze had geen tijd om te gaan ronddwalen.

Het werd snel donker. Over een halfuur werden er misschien lampen aangestoken, maar daar kon ze niet op wachten. Het roze aan de horizon was al overgegaan in lila en het blauw boven haar hoofd was bijna paars. En het werd kouder. De wind was aangewakkerd. De plooien van haar mantel begonnen te wapperen en ze trok het kledingstuk strakker om zich heen. Ze had geen zin om een decembernacht in het bos door te brengen, met als enige gezelschap een barstende hoofdpijn en de wolven, maar als ze op de hoofdweg ging liggen kon het evengoed een eeuwigheid duren voor er iemand passeerde.

Ze kon in de richting van Oxford gaan lopen, maar daar zou ze nooit aankomen voor het stikdonker was. Kon ze maar een dorpje vinden, dan zou ze daar de nacht kunnen doorbrengen en later op zoek gaan naar Skendgate. Ze keek terug over het karrespoor en hoopte tussen de bomen een licht of de rook van een haardvuur te zien, maar er was helemaal niets. Ze begon te klappertanden.

En de klokken begonnen te luiden. Eerst die van Carfax, met een vertrouwde klank, ook al was die klok sinds 1300 minstens drie keer opnieuw gegoten. Daarna, nog voordat de eerste slag was weggestorven, begonnen de andere kerken, alsof ze hadden gewacht op een teken van Oxford. Dit was natuurlijk de vespers, de oproep voor de mensen om het werk in de velden te staken en naar de avondmis te komen.

En voor haar was het een teken waar de dorpen lagen. Hoewel het gelui bijna synchroon klonk, kon ze toch elke klok afzonderlijk horen, van de verste alleen de laatste, zwaardere echo. Daar, achter die rij bomen, en daar, en daar. De koeien waren op weg naar een dorpje dat achter een lage heuvelrij moest liggen. De dieren begonnen sneller te lopen toen ze de klok hoorden.

Bijna pal voor haar neus lagen twee dorpen, een aan de andere kant van de hoofdweg en het andere verderop, naast het door bomen omzoomde stroompje. Skendgate, het dorp van mevrouw Montoya, lag precies waar ze had gedacht, slechts drie kilometer verderop achter een lage heuvel waar het bevroren karrespoor naartoe liep.

Kivrin vouwde haar handen. ‘Ik heb net ontdekt waar het dorp is,’ zei ze, terwijl ze zich afvroeg of het klokgelui ook in haar Domesday Book opgenomen zou worden. ‘Het ligt aan dit pad. Ik ga nu de kar verslepen en loop dan naar het dorp voordat het helemaal donker is.’

Een van de kerken moest ver in zuidwestelijke richting staan, want ze kon de klok nauwelijks horen. Was dit de klok die ze eerder had gehoord? En zo ja, waarom hadden ze die dan geluid? Misschien had meneer Dunworthy gelijk en was het voor een begrafenis. ‘Ik maak het heel goed, meneer Dunworthy,’ zei ze in haar handen. ‘Maakt u zich om mij geen zorgen. Ik ben hier al ruim een uur en er is me niets overkomen.’

Het gelui hield langzaam op, ook nu onder leiding van Oxford. Toch scheen het alsof de klok van Carfax het langst van allemaal te horen bleef. De hemel werd paarsblauw en in het zuidoosten was een ster te zien. Kivrin hield haar handen nog tegen elkaar. ‘Het is hier heel mooi.’

AFSCHRIFT UIT HET DOMESDAY BOOK

(000249–000614)

Ik ben er, meneer Dunworthy. En min of meer op de goede plek. Ik bevind me niet op de weg tussen Oxford en Bath zelf, maar op een zijweg daarvan ongeveer vijfhonderd meter naar het zuiden. Ik kan Oxford zien liggen, zo’n vijftien kilometer verderop.

Ik weet niet precies hoe laat ik overging, maar als het rond het middaguur was, dan is er een verschuiving van ongeveer vier uur geweest. Het is het goede jaargetijde. De meeste bladeren zijn van de bomen gevallen, maar nog niet vergaan, en ongeveer een derde van de akkers is pas omgeploegd. Een exacte tijdbepaling is onmogelijk voordat ik in het dorp ben en iemand kan vragen welke dag het is. Waarschijnlijk weet u beter waar ik ben dan ikzelf, althans als u de lokalisatie hebt afgerond.

Ik weet zeker dat ik in de goede eeuw ben. Ik sta op een lage heuvel en kan de akkers zien liggen. Het zijn de typisch middeleeuwse smalle velden, met ronde uiteinden waar de ossen omkeren. De weilanden zijn afgebakend met hagen, ongeveer een derde daarvan zijn Saksische hagen, de rest is Normandische meidoorn. Die verhouding is voor 1300 berekend op vijfentwintig tot vijfenzeventig procent, maar dat is gebaseerd op Suffolk, dat meer naar het oosten ligt.

In het zuiden en westen zie ik een groot bos, misschien Wychwood Forest, dat grotendeels uit loofbomen bestaat. In het oosten stroomt de Theems. Ik meen zelfs Londen te zien, hoewel dat onmogelijk is. In 1320 zou Londen immers meer dan vijfenzeventig kilometer hiervandaan liggen in plaats van vijfendertig. Toch ben ik er bijna van overtuigd. Ik kan in elk geval de stadsmuren van Oxford en Carfax Tower zien.

Het is hier heel mooi. Je hebt niet het idee dat er zevenhonderd jaar verschil met je eigen tijd is. Oxford ligt op loopafstand en ik geloof werkelijk dat ik deze heuvel maar af hoef te gaan om u allemaal in het lab van Brasenose terug te vinden: Badri, die ingespannen naar de beeldschermen kijkt, mevrouw Montoya, die zo snel mogelijk terug wil naar haar opgraving, en ook u, meneer Dunworthy, heen en weer lopend als een moederkloek. Het is net alsof ik helemaal niet ver bij u vandaan ben.

4

Badri’s hand gleed langs zijn gezicht naar beneden en zijn val werd even gestuit doordat zijn elleboog het paneel raakte. Dunworthy keek gespannen naar de monitor, bang dat hij een van de toetsen had ingedrukt en de resultaten had veranderd. Badri zakte op de vloer in elkaar.

Latimer en Gilchrist probeerden evenmin hem op te vangen. Latimer scheen niet eens te beseffen dat er iets aan de hand was. Mary stak meteen haar hand uit, maar ze stond achter de andere twee en kreeg alleen Badri’s mouw te pakken. Ze knielde onmiddellijk bij hem neer, legde hem languit op zijn rug en pakte haar oortelefoon.

Ze rommelde in haar boodschappentas, haalde er een pieper uit en hield een van de knoppen vijf seconden ingedrukt. ‘Badri?’ vroeg ze luid. Dunworthy besefte nu pas dat het doodstil was in het laboratorium. Gilchrist had zich niet verroerd sinds Badri was gevallen. Hij had een woedende uitdrukking op zijn gezicht. Ik kan u verzekeren dat we overal rekening mee hebben gehouden. Op dit noodgeval had hij blijkbaar niet gerekend.

Mary liet de knop los en schudde Badri voorzichtig heen en weer aan zijn schouders. Hij reageerde niet. Ze duwde zijn hoofd ver naar achteren en hield haar oor bijna in zijn geopende mond terwijl ze naar zijn borst keek. Hij ademde nog. Dunworthy zag zijn borstkas op en neer gaan. Mary had het ook gezien. Ze tilde meteen haar hoofd op en drukte de knop van de pieper weer in. Ze legde twee vingers tegen Badri’s hals en wachtte schijnbaar eindeloos voordat ze de pieper naar haar mond bracht.

‘We zijn in Brasenose, in het geschiedenislab,’ zei ze in het apparaat. ‘Twee minuten over vijf. Collaps. Syncope. Geen aanwijzingen voor een attaque.’ Ze liet de zendknop los en trok Badri’s oogleden omhoog.

‘Syncope?’ zei Gilchrist. ‘Wat is dat? Wat is er gebeurd?’

Ze wierp hem een geërgerde blik toe. ‘Hij is flauwgevallen.’ Ze keek naar Dunworthy. ‘Geef me mijn monitor eens. Hij zit in de tas.’

Ze had de boodschappentas omgegooid bij het zoeken naar de pieper. Dunworthy schoof de grote en kleine pakjes opzij en vond een doosje van hard plastic dat ongeveer de juiste afmetingen leek te hebben. Hij maakte het open. Er zaten knalbonbons in, verpakt in rode en groene folie. Hij stopte het terug in de tas.

Mary was bezig het overhemd van Badri open te maken. ‘Schiet op, ik heb niet de hele dag de tijd.’

‘Ik kan hem niet…’

Ze griste de tas uit zijn handen en deed hem open. De bonbons rolden alle kanten uit. De sjaal gleed uit zijn verpakking. Mary pakte haar handtas, ritste die open en haalde er een groot plat kistje uit. Ze pakte een meetband, die ze om Badri’s pols bevestigde. Daarna keek ze op de kleine monitor om de bloeddruk af te lezen.

De golflijn zei Dunworthy niets en ook aan Mary’s reactie was niets af te lezen. Badri haalde nog adem, zijn hart klopte nog en voor zover Dunworthy kon zien was hij ook niet gewond. Misschien was hij gewoon flauwgevallen. Maar mensen vallen niet zomaar om, behalve in boeken en films. Hij moest gewond zijn of ziek. In de pub was het net geweest of hij in een shocktoestand verkeerde. Misschien was hij wel aangereden door een fietser, net als Dunworthy bijna was overkomen, en had hij niet in de gaten gehad dat hij gewond was. Dat zou zijn verwarde optreden en zijn merkwaardige opwinding kunnen verklaren. Maar niet het feit dat hij zonder jas naar buiten was gegaan, niet dat hij ‘U moet komen’ en ‘Er is iets mis’ had gezegd.

Dunworthy draaide zich om en keek naar het grote beeldscherm. Er waren nog steeds dezelfde cijferreeksen te zien. Hij wist niet wat ze betekenden, maar hij zag ook geen opvallend verschil met normale lokalisaties en Badri had gezegd dat Kivrin goed was doorgekomen. Er is iets mis.

Mary beklopte met haar vlakke hand Badri’s armen, de zijkanten van zijn borstkas en zijn benen af. De ingenieur knipperde even met zijn ogen, die daarna weer dicht vielen.

‘Weet u of Badri problemen met zijn gezondheid had?’

‘Hij is de man van Dunworthy,’ zei Gilchrist op beschuldigende toon. ‘Van Balliol. Wij hadden hem maar geleend,’ voegde hij eraan toe, zodat het klonk alsof Dunworthy op de een of andere manier verantwoordelijk was, alsof hij de flauwte van de ingenieur had gepland om het project te saboteren.

‘Volgens mij was er niets mis met hem,’ zei Dunworthy. ‘Hij zal aan het begin van het semester wel de gebruikelijke onderzoeken hebben gehad.’

Mary trok een ontevreden gezicht. Ze pakte haar stethoscoop en luisterde enige tijd naar Badri’s hart. Daarna las ze opnieuw zijn bloeddruk af en nam zijn pols op. ‘Heeft hij ooit last gehad van epilepsie of diabetes?’

‘Nee,’ zei Dunworthy.

‘Heeft hij ooit verdovende middelen of illegale endorfinen gebruikt?’ Ze wachtte niet op een antwoord, maar drukte weer op het knopje van de pieper. ‘Ahrens hier. Polsslag 110. Bloeddruk 100 over 60. Ik doe een bloedproef.’ Ze pakte een reep ontsmettingsgaas, wreef ermee over een van Badri’s armen en pakte een nieuw stukje.

Verdovende middelen of illegale endorfinen, dat zou een verklaring kunnen zijn voor zijn agitatie en zijn onsamenhangende gepraat. Maar als hij iets gebruikte zou dat bij het algemeen onderzoek aan het licht zijn gekomen en bovendien zou hij dan onmogelijk de ingewikkelde berekeningen voor het net hebben kunnen voltooien. Er is iets mis.

Mary had Badri’s arm ontsmet en bracht een canule onder de huid aan. Badri knipperde met zijn ogen.

‘Badri,’ zei Mary, ‘kun je me horen?’ Ze voelde in haar jaszak en haalde er een helrode capsule uit. ‘Ik moet je temperatuur opnemen.’ Ze hield de capsule voor zijn mond, maar niets wees erop dat hij haar had gehoord.

Ze stopte de capsule weer in haar zak en begon haar instrumenten te sorteren. ‘Waarschuw me als de uitslag van de canule op de monitor komt,’ zei ze tegen Dunworthy. Ze had alle spullen uit haar kistje gehaald en stopte ze weer terug. Ze zette het kistje neer en keek in haar handtas. ‘Ik dacht dat ik een huidthermometer bij me had.’

‘Daar is de uitslag,’ zei Dunworthy.

Mary pakte haar pieper en las de getallen hardop.

Badri deed zijn ogen open. ‘Jullie moeten…’ Hij deed zijn ogen weer dicht. ‘Zo koud,’ mompelde hij.

Dunworthy trok zijn overjas uit, maar die was te nat om over Badri heen te leggen. Hulpeloos keek hij of hij iets anders kon vinden. Als Kivrin er nog was geweest hadden ze die dunne mantel van haar kunnen gebruiken. Badri’s colbert lag half onder het bedieningspaneel. Dunworthy trok het over hem heen.

‘IJskoud,’ fluisterde Badri. Hij begon te rillen.

Mary liet de pieper zakken en keek abrupt naar Dunworthy. ‘Wat zei hij?’

Badri mompelde nog iets, gevolgd door een duidelijk verstaanbaar: ‘Hoofdpijn.’

‘Hoofdpijn,’ zei Mary. ‘Ben je misselijk?’

Hij schudde heel zwak met zijn hoofd. ‘Wanneer was…’ zei hij, Mary bij een arm pakkend.

Ze legde een hand op de zijne, keek hem fronsend aan en voelde aan zijn voorhoofd. ‘Hij heeft verhoging,’ zei ze.

‘Er is iets mis,’ zei Badri. Hij sloot zijn ogen. Zijn hand gleed op de grond en hij verloor weer het bewustzijn.

Mary pakte zijn slappe arm, keek naar haar monitor en voelde weer aan zijn voorhoofd. ‘Waar is die stomme thermometer nou toch?’ Ze begon weer tussen haar instrumenten te zoeken.

De pieper zoemde. ‘Daar zijn ze,’ zei Mary. ‘Ga naar de ingang en breng ze hier.’ Ze klopte Badri op zijn borst. ‘Blijf rustig liggen.’

De twee verpleegkundigen stonden al voor de deur toen Dunworthy die opende. Hun eerstehulpdozen leken wel zeemanskisten.

‘Onmiddellijk vervoeren,’ zei Mary, voordat ze hun spullen konden uitpakken. Ze stond op. ‘Haal de brancard,’ zei ze tegen de vrouwelijke verpleegkundige. ‘Ik wil zijn huidtemperatuur opnemen en hij heeft een sucrose-infuus nodig.’

‘Ik dacht dat al het personeel van Twintigste Eeuw werd onderzocht op het gebruik van endorfinen en drugs,’ zei Gilchrist.

De ziekenbroeder schoot langs hem heen met een draagbaar infuus.

‘Middeleeuwen zou nooit toestaan…’ Hij ging uit de weg om ruimte te maken voor de brancard.

‘Is het een overdosis?’ vroeg de broeder, met een blik op Gilchrist.

‘Nee,’ zei Mary. ‘Heb je de huidthermometer?’

‘Die gebruiken wij niet,’ antwoordde hij, terwijl hij het infuus aansloot op de canule. ‘Alleen een thermistor en capsules. Dat moet dan maar in het ziekenhuis gebeuren.’ Hij hield de plastic zak boven zijn hoofd tot de pomp aansloeg, waarna hij de zak op de borst van Badri plakte.

Zijn collega trok het colbert van Badri af en legde een grijze deken over hem heen. ‘Koud,’ zei Badri. ‘Jullie moeten…’

‘Wat moeten we doen?’ zei Dunworthy.

‘De lokalisatie…’

‘Een, twee,’ zeiden de verpleegkundigen synchroon en legden hem op de brancard.

‘James, meneer Gilchrist, jullie moeten mee naar het ziekenhuis om zijn opnameformulieren in te vullen,’ zei Mary. ‘En ik heb zijn medische gegevens nodig. Een van jullie kan wel met de ambulance meerijden.’

Dunworthy wilde niet met Gilchrist twisten over een plaats in de ambulance. Hij klom meteen naar binnen en ging naast Badri zitten. De technicus haalde zwaar adem, alsof het vervoer op de brancard een te grote inspanning was geweest.

‘Badri, je zei dat er iets mis was,’ zei Dunworthy gespannen. ‘Bedoelde je de lokalisatie?’

‘Die heb ik,’ zei Badri fronsend.

De ziekenbroeder was bezig hem aan een ontzagwekkend aantal monitoren te leggen en keek verstoord naar Dunworthy.

‘Heeft de stagiair verkeerde coördinaten berekend? Het is belangrijk, Badri. Heeft hij zich vergist in de verre coördinaten?’

Mary stapte in de ambulance.

‘Als Waarnemend Hoofd hoor ik de patiënt in de ambulance te begeleiden,’ hoorde Dunworthy Gilchrist zeggen.

‘Komt u maar naar de eerstehulpafdeling,’ zei Mary, die de achterdeuren sloot. ‘Heb je zijn temperatuur al opgenomen?’ vroeg ze aan de broeder.

‘Ja,’ zei hij. ‘39,5. Bloeddruk 90 over 55, pols 115.’

‘Is er iets mis met de coördinaten?’ zei Dunworthy tegen Badri.

‘Zijn jullie zover?’ vroeg de chauffeur door de intercom.

‘Ja,’ zei Mary. ‘Code Een.’

‘Heeft Puhalski een fout gemaakt bij het bepalen van de ruimtelijke coördinaten voor de reis?’

‘Nee,’ zei Badri. Hij pakte Dunworthy bij de revers van zijn jas.

‘Is er dan een grote verschuiving in de tijd?’

‘Ik moet…’ zei Badri. ‘Gevaarlijk.’

De sirene begon te loeien en maakte de rest van zijn woorden onverstaanbaar. ‘Wat moet je?’ schreeuwde Dunworthy boven het lawaai uit.

‘Er is iets mis,’ zei Badri en raakte weer buiten westen.

Iets mis. Het moest de tijdverschuiving zijn. Afgezien van de plaats kon dat de enige fout zijn waardoor een reis niet automatisch werd afgebroken en Badri had gezegd dat er met de plaatsbepaling niets aan de hand was. Maar hoe groot was de verschuiving? Badri had hem verteld dat het wel twee weken kon zijn, maar hij zou nooit zonder jas door de stromende regen helemaal naar de pub zijn gegaan als het niet veel langer was. Hoeveel langer? Een maand? Drie maanden? Maar tegen Gilchrist had hij gezegd dat de eerste uitslagen slechts een minimale verschuiving lieten zien.

Mary drong zich langs hem en legde weer een hand op Badri’s voorhoofd. ‘Geef hem wat natriumthiosalicylaat,’ zei ze. ‘En begin met een WBC-test. James, ga eens uit de weg.’

Dunworthy schoof langs Mary en ging op het bankje bij de deur zitten.

Mary pakte haar pieper weer. ‘Bij aankomst onmiddellijk een CBC-test en bloedgroepbepaling.’

‘Nierbekkenontsteking?’ zei de broeder, naar de cijfers op de monitoren kijkend. ‘Bloeddruk 96 over 60, pols 120, temperatuur 39,5.’

‘Ik denk het niet,’ zei Mary. ‘Hij heeft geen pijn in de maagstreek, maar met die verhoging moet het wel een infectie zijn.’

De sirene zweeg na een laatste uithaal abrupt. De broeder begon de monitoren los te koppelen.

‘We zijn er, Badri.’ Mary klopte weer op zijn borst. ‘Je bent erbovenop voor je het weet.’

Hij reageerde niet. Mary trok de deken op tot aan zijn hals en legde de bungelende draden van de apparatuur erop. De chauffeur rukte de deur open en de brancard werd naar buiten gerold. ‘Ik wil een complete bloedtest,’ zei Mary, die zich aan het portier vasthield terwijl ze naar buiten klom. ‘CF, HI en antistoffen.’ Dunworthy ging achter haar aan naar de ingang van de eerstehulp.

‘Ik heb een medisch dossier nodig,’ zei ze tegen de vrouw die de opnames regelde. ‘Van Badri… Wat is zijn achternaam, James?’

‘Chaudhuri.’

‘Registratienummer?’ vroeg de administratrice.

‘Ik weet het niet,’ zei Dunworthy. ‘Hij werkt op Balliol.’

‘Wilt u de achternaam voor me spellen?’

‘C-h-a,’ begon hij. Mary was al op weg naar de afdeling. Hij liep haar achterna.

De vrouw kwam snel achter de balie vandaan en versperde hem de weg. ‘Neem me niet kwalijk, meneer. Als u even plaats wilt nemen…’

‘Ik moet de patiënt spreken die net is binnengebracht,’ zei hij.

‘Bent u familie?’

‘Nee,’ zei hij. ‘Ik ben zijn werkgever. Het is dringend.’

‘Hij wordt op dit ogenblik onderzocht,’ zei ze. ‘Ik zal vragen of u meteen na het onderzoek bij hem kunt.’ Ze ging, op haar hoede, weer achter de balie zitten, klaar om bij de geringste beweging van Dunworthy weer op te springen.

Dunworthy overwoog plompverloren de behandelkamer binnen te stormen, maar hij wilde niet helemaal uit het ziekenhuis verwijderd worden en bovendien was Badri niet in een toestand om te praten. Hij was bewusteloos toen ze hem uit de ambulance haalden. Bewusteloos en met een temperatuur van 39,5. Er was iets mis.

De vrouw keek hem argwanend aan. ‘Kunt u zijn naam nog eens spellen?’

Hij deed het en vroeg vervolgens waar hij een telefoon kon vinden.

‘Hier in de gang,’ zei ze. ‘Leeftijd?’

‘Dat weet ik niet,’ zei hij. ‘Vijfentwintig? Hij werkt sinds vier jaar op Balliol.’

Hij beantwoordde haar overige vragen naar beste vermogen en keek de gang door om te zien of Gilchrist al was gearriveerd. Daarna ging hij naar de beeldtelefoon en belde Brasenose. Hij kreeg de portier aan de lijn, die net bezig was de plastic kerstboom te versieren die op de balie in de receptie stond.

‘Ik wil Puhalski spreken,’ zei Dunworthy, in de hoop dat hij de naam van de stagiair goed had onthouden.

‘Die is er niet.’ De portier drapeerde met zijn vrije hand een zilverkleurige slinger over de takken.

‘Wilt u hem zeggen dat ik hem wil spreken zodra hij terugkomt? Het is erg belangrijk. Hij moet een lokalisatie voor me controleren. Ik ben bereikbaar op nummer…’ Dunworthy wachtte zichtbaar geïrriteerd tot de portier klaar was met de slinger en het nummer noteerde, wat hij tenslotte deed op het deksel van een doos met kerstversieringen. ‘Als hij me hier niet kan bereiken, laat hij het dan proberen op de afdeling eerstehulp van het academisch ziekenhuis. Wanneer komt hij terug, denkt u?’

‘Dat is moeilijk te zeggen,’ antwoordde de portier. Hij pakte een engel uit. ‘Sommige eerstejaars komen een paar dagen eerder terug van vakantie, maar de meesten wachten tot de eerste collegedag.’

‘Hoezo? Is hij hier dan niet gebleven?’

‘Niet lang. Hij zou iets doen voor Middeleeuwen, maar toen dat niet doorging is hij naar huis gegaan.’

‘Geef me dan zijn huisadres en telefoonnummer.’

‘Het is ergens in Wales, meen ik. Daarvoor moet u bij de secretaresse zijn, maar zij is er op het ogenblik ook niet.’

‘Wanneer komt zíj dan terug?’

‘Ik weet het niet, meneer. Ze is naar Londen gegaan om inkopen voor de kerst te doen.’

Dunworthy legde neer terwijl de portier de vleugels van de engel gladstreek. Hij probeerde zich te herinneren of er nog andere technici waren die de kerstdagen in Oxford doorbrachten. Dat kon haast niet, want dan had Gilchrist nooit een beroep gedaan op een eerstejaars stagiair.

Voor de zekerheid belde hij toch maar naar Magdalen, maar daar werd niet opgenomen. Hij hing op, dacht even na en belde vervolgens naar Balliol. Ook daar werd niet opgenomen. Finch was zeker nog op stap om het Amerikaanse bellenkoor de klokken van Great Tom te laten zien. Hij keek op zijn horloge. Het was nog maar halfdrie. Hij had het idee dat het veel later was. Misschien zaten ze nog te eten.

Hij draaide het nummer van de lounge op Balliol, maar ook dat leverde niets op. Hij ging terug naar de wachtkamer. Gilchrist was nergens te zien, maar de twee ambulanceverpleegkundigen stonden er met een zuster te praten. Gilchrist zou wel terug zijn gegaan naar Brasenose om de volgende reis of zelfs de daaropvolgende voor te bereiden. Misschien was hij van plan Kivrin de derde keer regelrecht de Zwarte Dood in te sturen om een verslag uit de eerste hand te hebben.

‘Daar bent u,’ zei de zuster. ‘Ik dacht al dat u weg was. Komt u maar mee.’

Dunworthy dacht dat ze het tegen hem had en volgde haar, maar ook de twee anderen liepen achter haar aan door een gang.

‘Hier is het.’ Ze hield een deur voor hen open. De verpleegkundigen gingen naar binnen. ‘Er staat thee op het wagentje en de wc is achterin.’

‘Wanneer kan ik Badri Chaudhuri spreken?’ vroeg Dunworthy. Hij hield de deur vast, zodat ze hem niet dicht kon doen.

‘Dokter Ahrens komt zo bij u,’ zei de zuster. Ondanks zijn verzet deed ze de deur dicht.

De ambulancezuster was al op een stoel neergevallen en zat onderuitgezakt met haar handen in haar zakken. Haar collega ging naar de serveerwagen en schakelde de snelkoker in. Geen van beiden had iets aan de administratrice gevraagd toen ze door de gang liepen, dus misschien was dit de gebruikelijke gang van zaken, hoewel Dunworthy zich niet kon voorstellen waarom ze Badri zouden willen spreken. Of waarom ze alle drie naar deze kamer waren gebracht.

Deze wachtkamer bevond zich in een heel andere afdeling dan de eerstehulp. Er waren dezelfde rugbrekende stoelen als in die andere wachtkamer, dezelfde tafels met vermanende brochures erop, dezelfde kerstlinten en plastic hulstkransen aan de serveerwagen. Alleen waren hier geen ramen, zelfs niet in de deur. Het was een geïsoleerde en besloten ruimte, een kamer waar mensen op slecht nieuws moesten wachten.

Dunworthy voelde zich ineens moe en ging zitten. Slecht nieuws. Een of andere infectie. Bloeddruk 96, pols 120, temperatuur 39,5. De enige andere technicus van Oxford afgereisd naar Wales en de secretaresse van Basingame in Londen voor de kerstinkopen. En Kivrin zat ergens in het jaar 1320, dagen of weken te vroeg of te laat. Of maanden.

De broeder deed vast melk en suiker in een kopje en begon te roeren terwijl de snelkoker pruttelde. De vrouw leek in slaap te zijn gevallen.

Dunworthy staarde naar haar terwijl hij over de verschuiving nadacht. Volgens Badri wezen de eerste resultaten op een minimaal tijdverlies, maar dat was slechts een voorlopige uitkomst. Badri had twee weken verlies waarschijnlijk genoemd en dat leek meer voor de hand te liggen.

Hoe verder een historicus terug in de tijd werd gestuurd, hoe groter de gemiddelde tijdverschuiving. Voor de twintigste eeuw ging het meestal maar om een paar minuten, voor de achttiende om een paar uur. Magdalen College, dat nog steeds onbemande testen in de renaissance uitvoerde, had te maken met een verschil van drie tot zes dagen.

Maar dat waren slechts gemiddelden. Het verschil was voor iedere reiziger anders en je kon onmogelijk een exacte voorspelling doen. Bij een reis naar de negentiende eeuw was wel eens een verschuiving van achtenveertig dagen opgetreden, terwijl er in onbewoonde gebieden vaak helemaal geen verschil te merken was.

En net zo vaak leek het een willekeurig, grillig verschijnsel te zijn. Bij de eerste proefnemingen, in de jaren twintig gedaan voor de Twintigste Eeuw, was Dunworthy vanaf de lege binnenplaats van Balliol teruggestuurd naar de veertiende september 1956, twee uur in de nacht. Er was slechts drie minuten verschil geweest, maar toen ze hem om acht minuten over twee weer terughaalden, bedroeg de verschuiving bijna twee uur, met als gevolg dat hij bijna boven op een student was geland die na een avondje stappen naar binnen wilde sluipen.

Kivrin kon er wel een halfjaar naast zitten en geen flauw idee hebben wanneer het rendez-vous was. En Badri was naar de pub gerend om te zeggen dat ze haar moesten terughalen.

Mary kwam binnen. Ze had haar jas nog aan. Dunworthy stond op. ‘Is er iets met Badri?’ vroeg hij, bang voor het antwoord.

‘Hij is nog in de eerstehulp,’ zei ze. ‘We hebben zijn registratienummer nodig en we kunnen zijn dossier niet vinden in het archief van Balliol.’

Haar grijze haar zat weer in de war, maar verder was ze even zakelijk als wanneer ze met Dunworthy over een van zijn studenten praatte.

‘Hij is geen werknemer van Balliol,’ zei Dunworthy opgelucht. ‘Technici worden wel aan een faculteit toegewezen, maar formeel zijn ze in dienst van de universiteit.’

‘Dan ligt zijn dossier bij het centraal bureau. Goed. Weet je of hij de afgelopen maand het land uit is geweest?’

‘Hij heeft twee weken geleden in Hongarije een test voor de Negentiende Eeuw gedaan. Sindsdien is hij weer hier.’

‘Heeft hij geen familiebezoek uit Pakistan gehad?’

‘Daar heeft hij geen familie. Hij behoort tot de derde generatie immigranten. Weet je al wat hij mankeert?’

Ze luisterde niet. ‘Waar zijn Gilchrist en Montoya?’

‘Je had tegen Gilchrist gezegd dat hij hierheen moest komen, maar ik heb hem in de wachtkamer niet gezien.’

‘En Montoya?’

‘Zij is meteen na Kivrins vertrek weggegaan,’ zei Dunworthy.

‘Weet je ook waarheen?’

Dat heeft ze niet gezegd, dacht Dunworthy, je was er zelf bij. ‘Ik neem aan dat ze weer naar Witney is gegaan. Ze wil zoveel mogelijk zelf bij de opgraving aanwezig zijn.’

‘Opgraving?’ zei Mary, alsof ze daar nooit iets over gehoord had.

Er is iets aan de hand, dacht hij. Ze weet iets. ‘In Witney,’ zei hij. ‘Een boerderij van Monumentenzorg. Ze graaft een middeleeuws dorp op.’

‘Witney?’ zei ze, met een ontdaan gezicht. ‘Ze moet meteen terugkomen.’

‘Zal ik proberen haar op te bellen?’ zei Dunworthy, maar Mary was al naar de broeder bij de serveerwagen gegaan.

‘U moet iemand voor me ophalen in Witney,’ zei ze tegen hem. Hij zette zijn kopje neer en trok zijn uniformjasje aan. ‘Bij de archeologische opgraving van Monumentenzorg. Ze heet Lupe Montoya.’ Ze ging met de broeder de deur uit.

Dunworthy dacht dat ze meteen zou terugkomen zodra ze de broeder alle instructies had gegeven, maar ze bleef weg. Hij liep de gang op. Mary en de broeder waren niet te zien, alleen de zuster van de eerstehulpafdeling.

‘Het spijt me, meneer.’ Ze versperde hem de weg, net als de administratrice had gedaan. ‘Dokter Ahrens wil dat u hier op haar wacht.’

‘Ik ga het gebouw niet uit. Ik moet mijn secretaris bellen.’

‘Ik zal een telefoon voor u halen, meneer,’ zei ze op kordate toon. Ze draaide zich om en keek de gang in.

Gilchrist en Latimer kwamen aanlopen. ‘… en ik hoop dat Kivrin in de gelegenheid is een sterfgeval te observeren,’ zei Gilchrist. ‘In de veertiende eeuw stonden de mensen heel anders tegenover de dood dan wij. Sterven was een alledaags en geaccepteerd deel van het leven en de middeleeuwers waren niet in staat het als een verlies of als een reden tot verdriet te zien.’

De zuster trok Dunworthy aan zijn mouw. ‘Gaat u rustig weer naar binnen, dan haal ik een toestel voor u.’

Ze ging Gilchrist en Latimer tegemoet. ‘Wilt u mij maar volgen?’ zei ze en bracht ook hen naar de wachtkamer.

‘Ik ben Waarnemend Hoofd van de faculteit Geschiedenis,’ zei Gilchrist met een dreigende blik naar Dunworthy. ‘Badri Chaudhuri valt onder mijn verantwoordelijkheid.’

‘Natuurlijk, meneer. Dokter Ahrens komt zo bij u.’ Ze deed de deur dicht.

Latimer legde zijn paraplu en Mary’s boodschappentas op twee stoelen. Blijkbaar had hij alles opgeraapt wat Mary in het lab op de grond had gegooid. Dunworthy zag de doos met de sjaal en een van de knalbonbons boven de rand uitsteken. ‘We konden geen taxi krijgen,’ zei Latimer hijgend. Hij ging op een stoel naast de spullen zitten. ‘We moesten met de metro.’

‘Waar komt de stagiair vandaan die u eerst wilde gebruiken, die Puhalski?’ vroeg Dunworthy. ‘Ik moet hem spreken.’

‘Waarover dan wel, als ik vragen mag? Of hebt u tijdens mijn afwezigheid heel Middeleeuwen overgenomen?’

‘Het is absoluut noodzakelijk dat iemand de lokalisatie controleert.’

‘U zou maar al te graag zien dat er iets fout ging, nietwaar? U hebt van het begin af aan dwarsgelegen.’

‘Dat er iets fout ging?’ zei Dunworthy ongelovig. ‘Dat is al gebeurd. Badri ligt bewusteloos in het ziekenhuis en we hebben geen idee of Kivrin wel op de goede plaats en in de goede tijd terecht is gekomen. U hebt gehoord wat Badri zei. Er is iets mis met de lokalisatie. We moeten er een technicus bij halen om uit te vinden wat.’

‘Ik heb weinig vertrouwen in uitspraken van iemand die onder de invloed van verdovende middelen of endorfinen of wat dan ook verkeert,’ zei Gilchrist. ‘En mag ik u eraan herinneren, meneer Dunworthy, dat het enige probleem met betrekking tot deze reis het aandeel van Twintigste Eeuw is? Puhalski deed zijn werk volstrekt naar behoren. Ik heb Badri alleen maar ingeschakeld omdat u zo aandrong. Dat had ik dus beter kunnen laten.’

De deur ging open en ze draaiden alle drie hun hoofd om. De zuster kwam binnen met een draagbare telefoon, gaf die aan Dunworthy en maakte dat ze wegkwam.

‘Ik moet Brasenose bellen om te zeggen waar ik ben,’ zei Gilchrist.

Dunworthy sloeg geen acht op hem, klapte het beeldscherm van de telefoon op en belde naar Jesus. ‘Ik heb de namen en telefoonnummers van al jullie technici nodig,’ zei hij tegen de secretaresse van de waarnemende rector. ‘Er is zeker niemand hier gebleven voor de vakantie?’

Dat was niet het geval. Hij noteerde de namen en telefoonnummers op een van de ziekenhuisbrochures, bedankte de secretaresse en verbrak de verbinding. Daarna begon hij het lijstje af te werken.

Het eerste nummer was in gesprek. Bij de twee volgende kreeg hij de in-gesprektoon al voordat hij de netnummers had ingetoetst en bij het laatste nummer klonk de stem van een computer met de mededeling: ‘Alle lijnen zijn bezet. Probeer het later nog eens.’

Hij belde weer naar Balliol, zowel de portier als zijn eigen kantoor. Nergens werd opgenomen. Finch moest de Amerikanen mee hebben genomen naar Londen om de Big Ben te horen.

Gilchrist stond nog steeds naast hem te wachten. Latimer was naar de serveerwagen gegaan en probeerde een stopcontact voor de snelkoker te vinden. De ambulancezuster werd wakker en ging hem helpen. ‘Bent u klaar met die telefoon?’ vroeg Gilchrist stijfjes.

‘Nee.’ Dunworthy probeerde nogmaals Finch te bereiken. Hij kreeg geen antwoord.

Dunworthy legde neer. ‘Ik wil dat u uw eigen technicus naar Oxford laat komen om Kivrin terug te halen. Nu meteen, voor ze ergens heen kan gaan.’

‘Zo, wilt u dat?’ zei Gilchrist. ‘Mag ik u eraan herinneren dat deze reis onder Middeleeuwen valt?’

‘Dat doet er niet toe.’ Dunworthy probeerde kalm te blijven. ‘De universiteit hanteert de regel dat een reis wordt afgelast als er problemen zijn.’

‘Mag ik u er dan ook nog aan herinneren dat er bij deze reis maar één probleem is geweest, namelijk dat jullie Badri niet afdoende hebben onderzocht?’ Hij stak zijn hand uit naar de telefoon. ‘Het is aan mij om te beslissen of deze reis wordt afgebroken en zo ja, wanneer.’

Het toestel ging over.

‘Gilchrist hier… Een ogenblik graag.’ Hij gaf de telefoon aan Dunworthy.

‘Meneer Dunworthy,’ zei Finch, met een gespannen uitdrukking op zijn gezicht. ‘Goddank. Ik heb overal geprobeerd u te bereiken. U weet niet hoeveel moeite het heeft gekost.’

‘Ik werd opgehouden,’ zei Dunworthy, voordat Finch verslag kon doen van zijn problemen. ‘Luister goed naar me. Je moet het dossier van Badri Chaudhuri voor me ophalen bij het centraal bureau. Dokter Ahrens heeft het nodig. Bel haar op. Ze is hier in het ziekenhuis. Sta erop dat je haar persoonlijk aan de lijn krijgt. Zij zal je precies vertellen welke gegevens ze nodig heeft.’

‘In orde, meneer,’ zei Finch, die pen en papier had gepakt en haastig een aantekening maakte.

‘Zodra je daarmee klaar bent, ga je rechtstreeks naar New College en vraagt de decaan te spreken. Zeg dat ik hem dringend moet spreken en geef hem dit telefoonnummer. Zeg maar dat het een noodgeval is. We moeten Basingame zo snel mogelijk zien te vinden. Hij moet onmiddellijk naar Oxford komen.’

‘Denkt u dat hij dat kan, meneer?’

‘Wat bedoel je? Heb je iets van Basingame gehoord? Is er iets met hem?’

‘Niet dat ik weet, meneer.’

‘Nou, natuurlijk kan hij dan terugkomen. Hij is alleen een vistochtje gaan maken, hij heeft geen afspraken of zo. Als je de decaan hebt gesproken, vraag dan ook eens aan alle docenten en studenten die je kunt vinden of een van hen misschien weet waar Basingame is. En als je toch bezig bent, probeer dan uit te zoeken of een van hun technici in Oxford is.’

‘Jawel, meneer,’ zei Finch, ‘maar wat moet ik met de Amerikanen beginnen?’

‘Vertel ze dat het me spijt dat ik ze niet kan ontvangen, maar dat er iets zeer dringends tussen is gekomen. Ze vertrekken toch om vier uur naar Ely?’

‘Dat was het plan, maar…’

‘Maar wat?’

‘Ziet u, ik heb ze Great Tom en Old Marston Church en zo laten zien, maar toen we naar Iffley wilden gaan, werden we tegengehouden.’

‘Tegengehouden?’ zei Dunworthy. ‘Door wie?’

‘Door de politie, meneer. Ze hadden een wegversperring opgericht. En nu zijn de Amerikanen erg ongerust, ze weten niet hoe het met hun handbelconcert moet.’

‘Een wegversperring?’ zei Dunworthy.

‘Ja, meneer. Op de A4158. Kan ik de Amerikanen in Salvin onderbrengen, meneer? William Gaddson en Tom Gailey zijn er weliswaar, maar bij Basevi zijn de schilders bezig.’

‘Ik begrijp het niet,’ zei Dunworthy. ‘Waarom werden jullie tegengehouden?’

‘Vanwege de quarantaine,’ zei Finch met een verbaasde blik. ‘Ik zou ze in Fisher kunnen onderbrengen. De verwarming is voor de vakantie uitgezet, maar ze kunnen de open haard gebruiken.’

AFSCHRIFT UIT HET DOMESDAY BOOK

(000618–000735)

Ik ben nu weer op de plaats van het rendez-vous, op enige afstand van de weg. Ik wil de kar naar de weg slepen, dan is er meer kans dat iemand mij ziet. Als er binnen een halfuur niemand komt loop ik naar Skendgate, dat ik dank zij het luiden van de klok voor het avondgebed heb kunnen vinden.

Ik heb veel last van de tijdverschuiving. Ik heb zware hoofdpijn en ik loop de hele tijd te rillen. De symptomen zijn erger dan Badri en dokter Ahrens hadden voorspeld, vooral die hoofdpijn. Ik ben blij dat het dorp niet veraf is.

5

Quarantaine. Natuurlijk, dacht Dunworthy. Daarom moest de broeder Montoya gaan halen, daarom stelde Mary die vragen over Pakistan en daarom werden ze allemaal naar deze geïsoleerde, besloten kamer gebracht en onder bewaking van een zuster gesteld. Natuurlijk.

‘Zal ik ze dan maar naar Salvin brengen?’ vroeg Finch. ‘De Amerikanen?’

‘Zei de politie waarom er quarantaine…’ Dunworthy zweeg. Gilchrist stond naar hem te kijken, maar hij kon het beeldscherm waarschijnlijk niet zien. Latimer stond bij de serveerwagen aan een suikerzakje te prutsen. De ambulancezuster zat weer te slapen. ‘Zei de politie waarom er quarantaine is afgekondigd?’

‘Nee. Alleen dat het voor Oxford en directe omgeving gold. Het ministerie zou nadere instructies geven.’

‘Heb je gebeld?’

‘Ik heb het geprobeerd, maar ik kom er niet doorheen. Alle lijnen zijn voortdurend bezet. De Amerikanen wilden Ely bellen om hun optreden af te zeggen, maar er is geen beginnen aan.’

Oxford en omgeving. Dat betekende dat niet alleen alle wegen waren afgezet, maar ook dat de metro en de sneltrein naar Londen werden tegengehouden. Geen wonder dat het telefoonnet overbelast was. ‘Wanneer werden jullie tegengehouden? Toen jullie naar Iffley wilden?’

‘Net drie uur, meneer. Sindsdien heb ik aan de telefoon gezeten om u te waarschuwen, maar ik dacht dat u het misschien al wist. Daarna heb ik het Academisch en alle andere ziekenhuizen gebeld.’

Ik wist het nog niet, dacht Dunworthy. Hij probeerde zich te herinneren welke regels er golden voor het afkondigen van een quarantaine. Oorspronkelijk betrof het ieder geval van een onbekende ziekte of het vermoeden van besmettingsgevaar, maar dat waren de strenge regels die in de hysterie na de Pandemie waren opgesteld. Sindsdien waren ze om de paar jaar aangepast en afgezwakt en Dunworthy had geen idee wat de huidige voorschriften waren.

Een paar jaar geleden ging het nog om ‘stellige identificatie van een gevaarlijke besmettelijke ziekte’, toen er in de kranten veel was geschreven over een drie weken durende epidemie van het Lassa-virus in een Spaanse stad. De artsen ter plaatse hadden geen virustest gedaan en dat had geleid tot een roep om strengere maatregelen, maar Dunworthy wist niet of daar iets van terecht was gekomen.

‘Zal ik ze dan maar kamers in Salvin geven, meneer?’ herhaalde Finch.

‘Ja. Nee. Stop ze voorlopig maar in een van de recreatiezalen. Daar kunnen ze hun decorwisselingen oefenen of wat ze maar willen. Haal Badri’s dossier en bel de gegevens door. Als alle lijnen bezet zijn, kun je dit nummer misschien gebruiken. Ik ben hier in elk geval. En daarna zoek je Basingame. Het is nu des te noodzakelijker dat we hem vinden. De Amerikanen kun je later wel kamers geven.’

‘Ze zijn erg van streek, meneer.’

Net als ik, dacht Dunworthy. ‘Zeg ze maar dat ik zoveel mogelijk duidelijkheid probeer te krijgen en dat ik je terugbel.’ Het scherm werd grijs.

‘U wilt Basingame zeker heel graag vertellen dat Middeleeuwen een fout heeft gemaakt?’ zei Gilchrist. ‘Ondanks het feit dat het uw technicus was die de reis in gevaar heeft gebracht door zijn verslaving. U kunt er zeker van zijn dat ik Basingame daar bij zijn terugkomst opmerkzaam op zal maken.’

Dunworthy keek op zijn horloge. Het was halfvijf. Finch was even na drieën tegengehouden, anderhalf uur geleden. Er was in Oxford de laatste jaren slechts twee keer een tijdelijke quarantaine geweest. In het eerste geval was het om een allergische reactie op een injectie gegaan, het tweede bleek een kwalijke grap van een paar schoolmeisjes te zijn. Beide keren was er binnen het kwartier weer een eind aan gemaakt, nadat de resultaten van de bloedproeven bekend waren geworden. Mary had Badri wat bloed afgenomen in de ambulance. Dunworthy had gezien hoe iemand van het ziekenhuis de ampullen in ontvangst nam toen de ziekenwagen stopte. Ze hadden tijd genoeg gehad om alle testen te doen.

‘En Basingame zal ongetwijfeld met belangstelling vernemen dat jullie hebben verzuimd Chaudhuri te laten onderzoeken,’ zei Gilchrist.

Dunworthy had de symptomen moeten herkennen als die van een infectie. Badri’s lage bloeddruk, zijn moeizame ademhaling, zijn verhoogde temperatuur. Mary had onderweg nota bene gezegd dat het met zo’n temperatuur wel een ontsteking moest zijn, maar hij had gedacht dat ze een ontsteking door stafylokokken of appendicitis bedoelde. Welke ziekte kon er zijn uitgebroken? Pokken en tyfus waren al in de twintigste eeuw uitgeroeid, daarna ook polio. Bacteriën hadden geen kans meer tegen de moderne medicijnen, die zelfs tegen virussen zo goed werkten dat niemand tegenwoordig nog verkouden was.

‘Het is wel eigenaardig dat jullie zo bezorgd waren over wat Middeleeuwen deed,’ zei Gilchrist, ‘terwijl jullie je eigen medewerkers niet eens laten onderzoeken.’

De ziekte moest uit een derde-wereldland afkomstig zijn. Mary had gevraagd of Badri het land uit was geweest en of hij familie in Pakistan had. Maar Pakistan was geen derde-wereldland en Badri had de Gemeenschap niet kunnen verlaten zonder allerlei inentingen. Hij was ook niet weggeweest. Afgezien van die reis naar Hongarije, was hij het hele semester in Engeland gebleven.

‘Kan ik de telefoon gebruiken?’ vroeg Gilchrist. ‘Ik ben het volkomen met u eens dat Basingame de leiding in handen moet nemen.’

Dunworthy had het toestel nog in zijn hand. Hij keek er verwonderd naar.

‘U wilt me toch niet verhinderen Basingame te bellen?’ zei Gilchrist.

Latimer stond op. ‘Wat is er?’ Hij spreidde zijn armen alsof hij Dunworthy wilde omhelzen. ‘Wat is er aan de hand?’

‘Badri is niet verslaafd,’ zei Dunworthy tegen Gilchrist. ‘Hij is ziek.’

‘Het verbaast me dat u dat weet, gezien het feit dat u hem niet hebt laten onderzoeken.’ Gilchrist keek veelzeggend naar de telefoon.

‘We staan onder quarantaine,’ zei Dunworthy. ‘Er heerst een besmettelijke ziekte.’

‘Het is een virus,’ zei Mary in de deuropening. ‘We weten nog niet welk, maar de eerste uitslagen wijzen op een virusinfectie.’

Ze had haar jas losgemaakt die nu achter haar aan wapperde, net als de mantel van Kivrin, terwijl ze haastig binnenkwam. Ze had een soort dienblad in haar hand, dat vol lag met instrumenten en papieren zakjes.

‘Het gaat vermoedelijk om een myxovirus,’ zei Mary. Ze zette het blad op een van de tafeltjes. ‘Dat zou Badri’s symptomen verklaren: hoge koorts, desoriëntatie, hoofdpijn. Het is gelukkig beslist geen retrovirus of picornavirus, maar het duurt nog wel even voor we het precies weten.’

Ze trok twee stoelen naar het tafeltje en ging op een ervan zitten. ‘We hebben het Wereld Influenza Centrum in Londen monsters toegestuurd voor nader onderzoek. Er is voorlopig een quarantaine ingesteld, in overeenstemming met de voorschriften bij mogelijk gevaar voor een epidemie.’ Ze trok een paar waterdichte labhandschoenen aan.

‘Een epidemie!’ zei Gilchrist. Hij wierp een woedende blik op Dunworthy, alsof die de hele quarantaine had bedacht om Middeleeuwen in diskrediet te brengen.

‘Gevaar voor een epidemie,’ verbeterde Mary. Ze begon de zakjes open te scheuren. ‘Tot nu toe is Badri de enige patiënt. Volgens de computer zijn er binnen de Gemeenschap geen soortgelijke gevallen gemeld en dat is een goed teken.’

‘Hoe kan hij een virusinfectie hebben?’ Gilchrist bleef Dunworthy woedend aankijken. ‘Ik neem aan dat meneer Dunworthy daar ook niet naar heeft laten kijken.’

‘Badri is in dienst van de universiteit,’ zei Mary. ‘Hij zou aan het begin van het semester de gebruikelijke onderzoeken gehad moeten hebben, ook op virussen.’

‘Wéét u dat dan niet?’ vroeg Gilchrist.

‘Het inschrijvingsbureau is tijdens de vakantie gesloten,’ zei ze. ‘Ik heb het hoofd niet kunnen bereiken en zonder Badri’s registratienummer kan ik zijn dossier niet opvragen.’

‘Ik heb mijn secretaris opdracht gegeven in het archief naar zijn dossier te zoeken,’ zei Dunworthy. ‘Zijn registratienummer moet ergens te vinden zijn.’

‘Goed,’ zei Mary. ‘Het scheelt een heel stuk als we eenmaal weten welke onderzoeken Badri heeft gehad en wanneer. Misschien heeft hij al vaker zulke symptomen gehad, maar het kan ook zijn dat er een test is overgeslagen. Weet jij of hij gelovig is, James? Is hij misschien nieuw-Hindoe?’

Dunworthy schudde zijn hoofd. ‘Hij is anglicaan.’ Hij begreep wat Mary bedoelde. Nieuwe Hindoes geloofden dat alle levensvormen heilig waren, zelfs dode virussen, als dood het goede woord was. Ze weigerden zich te laten inenten of vaccins te gebruiken. De universiteit gaf hun vrijstelling op religieuze gronden, maar stond niet toe dat ze op de campus woonden. ‘Badri moet onderzocht zijn, anders hadden ze hem nooit aan het net laten werken.’

Mary knikte, alsof ze zelf al op dat idee was gekomen. ‘Het zal wel een abnormale reactie van Badri op het een of ander zijn.’

Gilchrist wilde iets zeggen, maar op dat moment ging de deur open. De zuster kwam binnen. Behalve handschoenen droeg ze ook een mondmasker en een uniformjas en in haar handen had ze een stel pennen en een stapel formulieren.

‘Uit voorzorg moeten we iedereen die met de patiënt in contact is geweest onderzoeken op antistoffen. We hebben wat bloed nodig en nemen de temperatuur op. Verder moeten we de namen hebben van iedereen die met u en met Chaudhuri in aanraking is gekomen.’

De zuster gaf Dunworthy een pen en een paar formulieren. Het bovenste was een opnameformulier van het ziekenhuis, de twee overige waren bestemd voor het vermelden van primaire en secundaire contacten, verdeeld in kolommen voor naam, plaats en tijdstip.

‘Aangezien Badri onze enige patiënt is,’ zei Mary, ‘beschouwen we hem als de bron. We weten nog niet hoe de besmetting wordt overgedragen, daarom moet u iedereen vermelden die met Badri contact heeft gehad, al was het nog zo vluchtig. Iedereen die met hem heeft gesproken of hem heeft aangeraakt, wat dan ook.’

Dunworthy moest ineens denken aan Kivrin. Badri had zich over haar heen gebogen om haar mouw recht te trekken en haar arm te verleggen.

‘Iedereen die aan besmetting kan hebben blootgestaan,’ zei Mary.

‘Dat zijn wij ook,’ zei de ambulancezuster.

‘Ja.’

‘En Kivrin,’ zei Dunworthy.

Mary keek hem aan alsof ze geen idee had wie Kivrin was.

‘Kivrin is op alle virussen onderzocht en haar afweersysteem is versterkt,’ zei Gilchrist. ‘Zij loopt toch zeker geen risico?’

Mary aarzelde slechts een ogenblik. ‘Nee. Ze heeft Badri vanmorgen toch pas voor het eerst ontmoet?’

‘Meneer Dunworthy heeft me pas twee dagen geleden de diensten van zijn technicus aangeboden,’ zei Gilchrist, die een pen en zijn eigen papieren uit de handen van de zuster griste. ‘Ik was er vanzelfsprekend van uitgegaan dat hij dezelfde voorzorgen had genomen als Middeleeuwen. Dat is blijkbaar niet het geval. Ik zal niet verzuimen Basingame daarvan op de hoogte te stellen, meneer Dunworthy.’

‘Kivrin was afdoende gevaccineerd toen ze vanmorgen met Badri in contact kwam,’ zei Mary. ‘Meneer Gilchrist, wilt u hier gaan zitten?’ Ze wees naar de vrije stoel en Gilchrist nam plaats.

Mary nam een setje papieren van de zuster aan en hield een van de formulieren omhoog. ‘Iedereen die met Badri in contact is geweest, hoort op dit formulier. Dat zijn de primaire contacten. De mensen die alleen met u in aanraking zijn geweest, zijn de secundaire contacten. Op dit vel vult u in waar en wanneer u de afgelopen drie dagen bij Badri in de buurt bent geweest.’ Ze hield een tweede formulier omhoog. ‘Hierop schrijft u de namen van mensen die met u in contact zijn geweest. Begin met vandaag en werk dan terug.’

Ze liet Gilchrist een warmtecapsule slikken, pakte een kleine draagbare monitor en plakte die op zijn pols. De zuster deelde de formulieren uit aan de anderen. Dunworthy ging zitten en begon de zijne in te vullen.

Het formulier van het ziekenhuis was bestemd voor zijn persoonlijke gegevens: naam, registratienummer en alle medische gegevens, hoewel ze die laatste ongetwijfeld veel vollediger uit de computer konden halen. Ziekten, operaties, inentingen. Als Mary het registratienummer van Badri nog niet had, moest hij nog altijd buiten westen zijn.

Dunworthy had geen idee op welke datum hij voor het laatst tegen virussen was gevaccineerd. Hij deed er zo goed mogelijk een slag naar en pakte vervolgens het formulier met primaire contacten, waarop hij als eerste zijn eigen naam vermeldde. Latimer, Gilchrist, de twee ambulancehulpen. Die laatsten kende hij niet van naam en de vrouw was weer in slaap gesukkeld. Ze zat met gekruiste armen en hield de papieren in een hand geklemd. Dunworthy vroeg zich af of hij alle artsen en verpleegkundigen moest noemen die Badri in het ziekenhuis hadden opgevangen. Hij schreef ‘personeel van eerstehulp’ en zette er een vraagteken achter. Montoya.

En Kivrin, die volgens Mary afdoende beschermd was. ‘Er is iets mis,’ had Badri gezegd. Bedoelde hij deze infectie? Was hij ziek geworden terwijl hij met de lokalisatie bezig was en had hij zich toen gerealiseerd dat hij Kivrin wellicht had aangestoken?

De pub. Alleen de barkeeper was aanwezig geweest. Finch was al weggegaan voordat Badri kwam. Dunworthy pakte het tweede vel en schreef daar de naam van Finch op. Op het eerste noteerde hij: ‘barkeeper, Lamb and Cross’. In de pub was het stil geweest, maar op straat niet. Hij stelde zich voor hoe Badri zich een weg door de menigte baande, opbotsend tegen de vrouw met de gebloemde lila paraplu, tegen de oude man en tegen het jongetje met zijn witte terriër. ‘Iedereen met wie hij contact heeft gehad,’ had Mary gezegd.

Hij keek naar Mary, die Gilchrist bij zijn pols vasthield en aantekeningen maakte op een kaart. Zou ze van iedereen op deze lijsten bloed en temperatuur willen controleren? Dat was onmogelijk. In zijn koortsige vlucht terug naar Brasenose had Badri tientallen mensen aangeraakt of beademd, al was het nog zo vluchtig, en Dunworthy of Badri zelf zouden die nooit herkennen. Op de heenweg waren er nog eens tientallen anderen geweest en die hadden op hun beurt weer in contact gestaan met allerlei mensen in de drukke winkels.

Hij noteerde ‘Groot aantal voetgangers, High Street(?)’, zette een streep en probeerde zich andere gelegenheden te herinneren waarbij hij Badri had gezien. Pas twee dagen geleden had hij hem gevraagd de reis te begeleiden, toen Kivrin hem vertelde dat Gilchrist van plan was een eerstejaars te gebruiken.

Badri was net terug uit Londen toen Dunworthy hem belde. Kivrin was die dag voor haar laatste onderzoek in het ziekenhuis, wat een gelukkige bijkomstigheid was. Ze kon hem niet ontmoet hebben en voor die tijd was hij in Londen geweest.

Op dinsdag was Badri naar hem toe gekomen om te zeggen dat hij de coördinaten van de eerstejaars had gecontroleerd en het hele systeem had nagelopen. Dunworthy was afwezig, daarom had hij een briefje achtergelaten. Kivrin was diezelfde dag eveneens naar Balliol gekomen om hem haar kleding te laten zien, maar dat was ’s ochtends. Badri had de hele ochtend in het lab gewerkt en Kivrin zou later naar de Bodleian gaan om Latimer te spreken. Maar misschien was ze na afloop nog naar het lab gegaan, of was ze daar al geweest voordat ze haar kleed kwam laten zien.

De deur ging open en de zuster liet Montoya naar binnen. Haar kapersjack en spijkerbroek waren nat. Het regende dus nog steeds. ‘Wat is er aan de hand?’ zei ze tegen Mary, die een etiket plakte op het buisje met bloed dat ze van Gilchrist had afgenomen.

Gilchrist drukte een watje tegen zijn arm en ging staan. ‘Het ziet ernaar uit dat Dunworthy hier heeft verzuimd zijn technicus behoorlijk te laten onderzoeken, die ligt nu in het ziekenhuis met een temperatuur van 39,5. Het schijnt een of andere tropische koorts te zijn.’

‘Koorts?’ zei Montoya verbijsterd. ‘Is 39,5 niet heel erg laag?’

‘We hebben het over graden celsius,’ zei Mary. Ze stopte het buisje in een houder. ‘Het is misschien besmettelijk. Ik wil wat bloed afnemen en u moet opschrijven waar en wanneer u contact met Badri heeft gehad.’

‘Goed,’ zei Montoya. Ze ging op de stoel van Gilchrist zitten en deed haar jack uit. Mary steriliseerde een plekje op haar arm en nam een nieuw buisje en een wegwerpspuit. ‘Vooruit dan maar. Ik moet terug naar mijn opgraving.’

‘Je kunt niet terug,’ zei Gilchrist. ‘Heb je het niet gehoord? We staan onder quarantaine, en allemaal dank zij Dunworthy’s onzorgvuldigheid.’

‘Quarantaine?’ Montoya draaide zich met een ruk om, zodat Mary de naald totaal naast haar arm stak. Een mogelijke besmettelijke ziekte deed haar helemaal niets, maar ze schrok toen ze over de quarantaine hoorde. ‘Maar ik moet terug,’ zei ze smekend tegen Mary. ‘Ik hoef hier toch niet te blijven?’

‘Alleen tot uw bloed is onderzocht.’ Mary zocht een ader om bloed af te nemen.

‘Hoe lang gaat dat duren?’ Montoya probeerde op haar horloge te kijken, wat het voor Mary een stuk lastiger maakte. ‘Ik werd zomaar meegesleept, ik mocht niet eens de putten afdekken of de verwarming afzetten, terwijl het daar stortregent. Als ik niet gauw terug ben, staat alles onder water.’

‘Ik moet van u allemaal een bloedmonster hebben en dat op antistoffen onderzoeken,’ zei Mary. Montoya begreep wat ze bedoelde en hield haar arm stil. Mary nam wat bloed af, gaf haar een capsule en deed een meter om haar pols. Dunworthy observeerde haar en vroeg zich af of ze de waarheid sprak. Ze had niet met zoveel woorden gezegd dat Montoya weg kon gaan zodra haar bloed was onderzocht, alleen dat ze op de uitslag moest wachten. En daarna? Zouden ze samen of afzonderlijk naar een gesloten afdeling worden gebracht? Medicijnen krijgen? Of nog meer testen moeten ondergaan?

Mary haalde de meter van Montoya’s pols en gaf haar het laatste setje formulieren. ‘Meneer Latimer? U bent de volgende.’

Latimer ging staan, met de papieren in zijn hand. Hij keek verward naar de formulieren, legde ze op zijn stoel en ging op weg naar de tafel. Halverwege draaide hij zich om en liep terug om de boodschappentas te halen. ‘Die had u in het lab laten liggen,’ zei hij.

‘O, dank u,’ zei ze. ‘Wilt u hem op de grond zetten? Deze handschoenen zijn steriel.’

Latimer zette de tas schuin tegen een tafelpoot. Een uiteinde van de sjaal gleed over de vloer. Hij begon het ding zorgvuldig terug te stoppen.

‘Daar heb ik helemaal niet meer aan gedacht,’ zei Mary, terwijl ze naar hem keek. ‘In alle opwinding heb ik…’ Ze sloeg een hand voor haar mond. ‘O, hemel! Colin! Ik vergeet die jongen helemaal. Hoe laat is het?’

‘Acht over vier,’ zei Montoya, zonder op haar horloge te kijken.

‘En hij zou er om drie uur zijn.’ Mary stond op en begon snel de andere buisjes met bloed in de houder te stoppen.

‘Misschien is hij rechtstreeks naar je kamer gegaan toen hij je niet zag,’ zei Dunworthy.

Ze schudde haar hoofd. ‘Hij is nog nooit in Oxford geweest. Daarom zou ik hem juist afhalen. Ik heb er geen seconde meer aan gedacht,’ mompelde ze, alsof ze het alleen tegen zichzelf had.

‘Dan is hij nog in het station,’ zei Dunworthy. ‘Zal ik hem voor je ophalen?’

‘Nee,’ zei ze. ‘Jij bent misschien besmet.’

‘Dan bel ik wel op. Hij kan een taxi nemen en hierheen komen. Welk station was het ook weer? Cornmarket?’

‘Cornmarket, ja.’

Dunworthy belde Inlichtingen, kreeg na drie pogingen verbinding en vroeg het nummer van het metrostation. Het station was in gesprek. Hij probeerde het nog een keer.

‘Is Colin uw kleinzoon?’ vroeg Montoya, die haar papieren opzij had geschoven. De anderen leken niet de minste aandacht voor het onderwerp te hebben. Gilchrist zat zijn formulieren in te vullen en trok er een woedend gezicht bij, alsof ook dit een toonbeeld van nalatigheid en onkunde was. Latimer zat geduldig met opgerolde mouw aan de tafel te wachten. De ambulancezuster zat nog te slapen.

‘Colin is een achterneef van me,’ zei Mary. ‘Hij zou met de metro komen en de kerstdagen bij mij doorbrengen.’

‘Hoe laat is de quarantaine afgekondigd?’

‘Om tien over drie,’ zei Mary.

Dunworthy stak een hand op om aan te geven dat hij verbinding had gekregen. ‘Cornmarket Station?’ vroeg hij, tamelijk overbodig. Op het scherm zag hij de klaphekjes en een geagiteerde stationschef die door een hele groep reizigers werd omstuwd. ‘Ik bel over een jongen die met de trein van drie uur uit Londen moet zijn aangekomen. Hij is twaalf.’ Dunworthy hield zijn hand voor het mondstuk. ‘Hoe ziet hij eruit?’ vroeg hij aan Mary.

‘Hij is blond en heeft blauwe ogen. Hij is groot voor zijn leeftijd.’

‘Groot,’ zei Dunworthy luid, om zich in de drukte verstaanbaar te maken. ‘Hij heet Colin…’

‘Templer,’ vulde Mary aan. ‘Volgens Deirdre zou hij de metro van één uur vanaf Marble Arch nemen.’

‘Colin Templer. Heeft u hem gezien?’

‘Hoe kan ik daar verdomme nou op letten!’ schreeuwde de stationschef. ‘Ik zit hier met vijfhonderd mensen opgescheept en dan moet ik ook nog zo’n jochie in de gaten houden? Moet je de bende hier zien.’

Op het scherm was ineens een hele menigte zichtbaar. Dunworthy probeerde een flinke jongen met blond haar en blauwe ogen te ontdekken, maar de chef kwam weer in beeld.

‘Er is net quarantaine ingesteld!’ riep hij boven het aanzwellende rumoer uit, ‘en al die mensen willen weten waarom er geen treinen rijden en wat ik eraan doe. Als ik niet uitkijk breken ze de hele tent af. Met kleine jongetjes kan ik me niet bezighouden.’

‘Hij heet Colin Templer,’ riep Dunworthy. ‘Zijn tante zou hem afhalen.’

‘Dat had ze dan maar moeten doen, dan had ik nu één zorg minder aan mijn kop. Al die mensen zijn boos en willen weten hoe lang de quarantaine gaat duren en wat ik dáár nu weer aan ga doen…’ Hij zweeg abrupt. Dunworthy vroeg zich af of hij de verbinding had verbroken of dat een boze reiziger hem het toestel uit de hand had gerukt.

‘Hebben ze hem gezien?’ vroeg Mary.

‘Nee,’ zei Dunworthy. ‘Er moet iemand heen.’

‘Je hebt gelijk. Ik zal iemand van het personeel vragen.’ Ze ging op weg naar de deur.

‘De quarantaine werd om tien over drie ingesteld,’ zei Montoya, ‘en hij had er al om drie uur moeten zijn. Misschien had de trein vertraging.’

Daar had Dunworthy niet aan gedacht. Als de trein vertraagd was, zou hij op een van de stations voor Oxford zijn blijven staan en waren de reizigers omgeleid of teruggestuurd naar Londen.

‘Bel het station nog eens.’ Hij gaf Montoya het toestel en noemde het nummer. ‘Zeg tegen de chef dat Colin met de trein van één uur vanaf Marble Arch is gekomen. Ik zal tegen Mary zeggen dat ze haar nicht moet bellen. Misschien is Colin alweer thuis.’

Hij liep de gang op om de zuster te vragen waar Mary was, maar hij zag niemand. Mary had de zuster zeker naar het station gestuurd.

De gang was verlaten. Hij zag de telefooncel die hij eerder had gebruikt, liep er snel naartoe en toetste het nummer van Balliol in. Er was een kleine kans dat Colin toch naar Mary’s kamer was gegaan. Finch kon hem daar opvangen of anders naar het station gaan. In deze chaos konden ze alle hulp gebruiken om Colin te vinden.

‘Hallo,’ klonk de stem van een vrouw.

Dunworthy keek fronsend naar het nummer op de display, maar hij had zich niet vergist. ‘Ik ben op zoek naar meneer Finch van Balliol College.’

‘Die is er op het ogenblik niet,’ antwoordde de vrouw met een duidelijk Amerikaanse tongval. ‘Ik ben mevrouw Taylor. Kan ik een boodschap aannemen?’

Zij was natuurlijk een van de koorleden. Ze was jonger dan hij had verwacht, niet veel ouder dan dertig en ze leek nogal teer voor een carillonspeelster. ‘Wilt u vragen of hij zo snel mogelijk Dunworthy in het academisch ziekenhuis belt?’

‘Dunworthy.’ Ze schreef het op en keek hem daarna scherp aan. ‘Dunworthy?’ herhaalde ze op een heel andere toon. ‘Bent u degene die ons hier heeft laten opsluiten?’

Daar kon hij niets op antwoorden. Het was stom geweest om Balliol te bellen, want hij had Finch zelf naar het centraal bureau gestuurd.

‘Het ministerie kondigt een voorlopige quarantaine af in het geval van een onbekende ziekte. Het is een voorzorgsmaatregel. Het spijt me dat u er zoveel hinder van ondervindt. Ik heb mijn secretaris opdracht gegeven u zo goed mogelijk onder te brengen en als ik iets voor u kan doen…’

‘Doen? Doen? U kunt zorgen dat we in Ely komen, dat kunt u doen. We geven om acht uur een handbelconcert in de kathedraal en morgen moeten we in Norwich zijn voor een kerstuitvoering.’

Hij was niet van plan haar te vertellen dat het koor morgen in geen geval in Norwich zou zijn. ‘In Ely zijn ze ongetwijfeld al op de hoogte van de situatie, maar ik wil met alle genoegen de kathedraal bellen om uit te leggen…’

‘Ha! Misschien wilt u het mij dan ook meteen uitleggen. Het is bij ons niet de gewoonte om zo met de mensenrechten om te springen. In Amerika laat niemand zich voorschrijven waar hij wel of niet naartoe mag.’

En als gevolg daarvan zijn er tijdens de Pandemie meer dan dertig miljoen Amerikanen gestorven, dacht hij. ‘Ik kan u verzekeren dat de quarantaine in uw eigen belang is, mevrouw, en dat de organisatoren van uw concerten graag een andere datum zullen afspreken. Balliol zal u met alle liefde onderdak verschaffen zolang als het nodig is. Ik hoop u zeer binnenkort te mogen ontmoeten. Uw roep is u vooruitgegaan.’

Was dat maar waar, dacht hij, dan had ik naar Amerika kunnen schrijven dat Oxford al onder quarantaine stond voordat ze konden afreizen.

‘Een kerstconcert kun je niet verzetten. We wilden een nieuw stuk introduceren, de Chicago Surprise Minor. Norwich rekent op onze komst en we wilden…’

Hij drukte op de knop en verbrak de verbinding. Finch zou nu wel op het centraal bureau zijn om Badri’s medische gegevens op te vragen, maar Dunworthy wilde niet het risico lopen een van de andere koorleden aan de lijn te krijgen. Hij zocht het nummer van de verkeersinformatie en begon het in te toetsen.

De gangdeur werd geopend en Mary kwam aanlopen.

‘Ik probeer navraag te doen bij het openbaar vervoer,’ zei Dunworthy, die het laatste cijfer indrukte en Mary de hoorn toestak.

Ze wuifde hem glimlachend weg. ‘Dat hoeft niet meer. Ik heb net met Deirdre gesproken. Colin kwam niet verder dan Barton met de trein. De passagiers werden teruggestuurd naar Londen. Ze haalt hem af op Marble Arch.’ Ze zuchtte. ‘Deirdre was niet erg blij dat hij terugkwam, geloof ik. Ze wilde de kerstdagen doorbrengen bij de familie van haar nieuwe vriend en liefst zonder de jongen, maar daar is niets aan te doen. Ik ben alleen maar blij dat hij er geen last van heeft.’

Dunworthy vond dat ze wel erg opgelucht klonk. Hij legde de hoorn neer. ‘Is het zo erg?’

‘De voorlopige uitslag is net binnen. Het gaat in elk geval om een type A myxovirus. Influenza.’

Hij had iets ergers verwacht, een tropische koorts of een retrovirus. Hij had zelf wel eens griep gehad toen er nog geen vaccins tegen virussen bestonden. Hij was er slecht aan toe geweest, met een paar dagen verstopping, koorts en spierpijn, maar het was overgegaan door niets anders dan bedrust en veel drinken.

‘Wordt de quarantaine nu opgeheven?’

‘Niet voordat we Badri’s medische gegevens hebben,’ zei ze. ‘Ik hoop maar dat hij zijn laatste vaccinatie heeft gemist. Als dat niet het geval is, zullen we moeten wachten tot we de bron van de besmetting hebben opgespoord.’

‘En het is alleen maar de griep!’

‘Het is alleen maar de griep als we een heel geringe mutatie van de antigenen aantreffen,’ corrigeerde ze. ‘Bij een sterke mutatie gaat het om influenza en dat is iets heel anders. De Spaanse griep van 1918 werd veroorzaakt door een myxovirus en eiste twintig miljoen slachtoffers. Virussen nemen om de paar maanden een andere vorm aan. De antigenen aan de buitenkant veranderen, waardoor ze voor het afweersysteem onherkenbaar worden. Daarom is er elk kwartaal een nieuw vaccin nodig, maar dat helpt niet bij ingrijpende mutaties.’

‘En hebben we daar nu mee te maken?’

‘Ik betwijfel het. Uitgebreide mutaties treden ongeveer elke tien jaar op. Het lijkt me waarschijnlijker dat Badri een vaccinatie heeft overgeslagen. Weet je of hij aan het begin van het semester ergens anders een reis heeft begeleid?’

‘Nee, maar dat is mogelijk.’

‘In dat geval zou hij te laat terug geweest kunnen zijn en hebben we met een gewone winterse griep te maken.’

‘En Kivrin? Is zij gevaccineerd?’

‘Ja, tegen alle bekende virussen. Bovendien is haar afweersysteem extra versterkt, zodat ze volledig beschermd is.’

‘Ook tegen influenza?’

Ze aarzelde heel even. ‘Wel als ze vanmorgen voor het eerst met Badri in aanraking is geweest.’

‘En als ze hem al eerder heeft ontmoet?’

‘Je gaat natuurlijk weer lopen tobben als ik je dit vertel, maar dat is helemaal niet nodig.’ Ze haalde diep adem. ‘Haar vaccinatieschema was zodanig opgesteld dat ze bij het begin van de reis zo goed mogelijk beschermd zou zijn.’

‘En Gilchrist heeft haar twee dagen eerder laten gaan,’ zei Dunworthy verbitterd.

‘Ik had er nooit toestemming voor gegeven als ik niet dacht dat alles in orde was.’

‘Maar je had er geen rekening mee gehouden dat ze nog voor haar vertrek aan een influenzavirus kon worden blootgesteld.’

‘Nee, maar dat verandert niets aan de zaak. Ze is gedeeltelijk immuun en het is niet gezegd dat ze is besmet. Badri is nauwelijks bij haar in de buurt geweest.’

‘En als ze hem al eerder heeft gezien?’

‘Ik had het niet moeten zeggen,’ zei Mary met een zucht. ‘De meeste myxovirussen hebben een incubatietijd van twaalf tot achtenveertig uur. Zelfs als Kivrin twee dagen geleden is blootgesteld, zou haar afweersysteem sterk genoeg geweest moeten zijn om het virus voldoende te remmen en niet meer dan geringe symptomen te ontwikkelen. Maar het is geen influenza.’ Ze klopte op zijn arm. ‘En vergeet de paradoxen niet. Als ze zelf erg besmettelijk was, zou het net haar nooit hebben laten doorgaan.’

Ze had gelijk. Ziekten konden het net niet passeren als er gevaar voor de middeleeuwers bestond. Dat stonden de paradoxen niet toe. Het net zou nooit open zijn gegaan.

‘Waren de mensen in 1320 immuun?’ vroeg hij.

‘Voor een modern virus? Die kans is minimaal. Er zijn achttienhonderd mogelijke mutaties. De middeleeuwers zouden daar allemaal mee besmet moeten zijn geweest om immuun te zijn.’

Minimaal. ‘Ik moet Badri spreken,’ zei hij. ‘In de pub zei hij dat er iets mis was. Dat zei hij ook een paar keer in de ambulance.’

‘Er ìs ook iets mis,’ zei Mary. ‘Hij heeft een ernstige virusinfectie.’

‘Of hij weet dat hij Kivrin heeft aangestoken. Of de lokalisatie is mislukt.’

‘Hij zei dat hij de uitslag had.’ Ze keek hem meelevend aan. ‘Het heeft geen zin om je te vertellen dat je je geen zorgen om Kivrin hoeft te maken. Ik deed daarnet precies hetzelfde met Colin. Maar het is waar, ze hebben allebei geluk dat ze uit de buurt zijn. Kivrin is daar nu veel beter af, zelfs tussen al die moordenaars en dieven waar jij zo over inzit. Ze heeft in elk geval geen last van de quarantaine.’

Hij glimlachte. ‘Of van Amerikaanse bellenkoren. Amerika was nog niet ontdekt.’ Hij stak zijn hand uit naar de deurknop.

De deur aan het eind van de gang werd opengegooid en een grote vrouw met een koffer in haar hand kwam naar voren. ‘Daar bent u dus, meneer Dunworthy!’ riep ze al van een afstand. ‘Ik heb u overal gezocht.’

‘Is dat een van de koorleden?’ vroeg Mary, die haar hoofd omdraaide.

‘Veel erger,’ zei Dunworthy. ‘Dat is mevrouw Gaddson.’

6

Het werd donker tussen de bomen en aan de voet van de heuvel. Kivrin voelde haar hoofd bonken toen ze nog niet eens het bevroren karrespoor had bereikt, alsof haar hoofdpijn werd veroorzaakt door minuscule veranderingen in hoogte of lichtsterkte.

Ze kon de kar helemaal niet zien, ook niet toen ze recht voor het kistje stond, en het turen in de schemering maakte haar hoofdpijn nog erger. Als dit een van de ‘lichte bijverschijnselen’ was, vroeg ze zich af wat ze nog meer kon verwachten.

Ze begon door het bos terug te lopen. Als ik terugkom, dacht ze, moet ik het daar toch eens met dokter Ahrens over hebben. Ik geloof dat ze de uitwerking van zulke milde symptomen op een reiziger onderschatten. Het van de heuvel afdalen was nog vermoeiender geweest dan de beklimming en ze had het ontzettend koud.

Haar mantel en haren bleven telkens achter wilgetakken haken en ze kreeg een lange striem op haar arm. Ook die begon meteen pijn te doen. Ze struikelde en viel bijna languit. Van de schrik vergat ze even haar hoofdpijn, die echter dubbel zo sterk terugkeerde.

Het was bijna helemaal donker op de open plek en alles had een zwarte tint aangenomen: zwartgroen, zwartbruin en zwartgrijs. De vogels maakten zich klaar voor de nacht. De dieren waren blijkbaar aan haar gewend, want ze onderbraken hun avondlijk gekwinkeleer geen ogenblik.

Kivrin pakte haastig de verspreid liggende dozen en versplinterde vaatjes en gooide ze op de scheefhangende kar. Daarna greep ze de dissel van de wagen en begon te trekken. De kar kwam krakend overeind, gleed een eindje over het bladerdek en bleef steken. Kivrin zette zich schrap en trok nog een keer. De kar begon scheef te hangen. Een van de kisten viel eraf.

Kivrin legde de kist terug en liep om de wagen heen om te zien waar hij vastzat. Het rechterwiel zat klem achter een boomwortel. Als ze de kar kon optillen, zou ze het wiel er zo overheen kunnen krijgen, maar niet van deze kant. In het lab hadden ze de zijkant van de kar met een bijl bewerkt, om de indruk te wekken dat hij bij het omslaan was beschadigd. Ze hadden grondig werk verricht, er waren alleen nog splinters over. Ik heb Gilchrist nog gezegd dat ik een paar handschoenen kon gebruiken, dacht ze.

Ze ging naar de andere kant, pakte het wiel met twee handen beet en begon te duwen. Er gebeurde niets. Ze trok haar rokken en mantel een eindje op en ging op een knie zitten om haar schouder tegen het wiel te kunnen zetten.

Vlak voor het wiel zag ze ineens een voetafdruk op een plek waar geen bladeren lagen. De wortels van de eiken in de buurt waren allemaal bezaaid met bladeren, waarop ze in het grijze licht geen andere afdrukken kon ontdekken. Het voetspoor in de aarde was echter duidelijk zichtbaar.

Het kan geen voetafdruk zijn, dacht Kivrin. De grond is bevroren. Ze stak haar hand ernaar uit om te zien of het geen gezichtsbedrog was. Op het ijzige pad had ze helemaal geen sporen gezien, maar op deze plek was de bodem nog zacht en ze kon de rand van de afdruk voelen.

De afdruk was gemaakt door een schoen met een zachte zool en zonder hak. Het was een grote afdruk, groter dan van haar eigen voet. De voet van een man, alleen waren mannen in de veertiende eeuw een stuk kleiner geweest, kleiner dan zij was. En dit was de voetafdruk van een reus.

Misschien is hij al oud, dacht ze paniekerig. De afdruk van een houthakker of van een boer die zijn verdwaalde schaap zocht. Of misschien was dit een domein van de koning en was er een jachtpartij geweest. Maar het leek niet op de afdruk van iemand die achter een hert aan was gerend. Iemand had hier geruime tijd gestaan om naar haar te kijken. Ik heb hem gehoord, dacht Kivrin. Ze maakte een angstig geluidje. Ik hoorde hem hier ademhalen.

Ze bleef zitten en zocht steun bij het wiel. Als de man — het moest wel een man zijn, een reus — nog in de buurt was, dan wist hij nu ook dat ze zijn spoor had gevonden. Ze ging staan. ‘Hallo!’ riep ze. De vogels zwegen en klapperden angstig met hun vleugels. ‘Is daar iemand?’

Ze luisterde even en het was net of ze in de stilte weer die ademhaling kon horen. ‘Zeg toch iets,’ zei ze. ‘Ik verkeer in nood en mijn knechten zijn gevloden.’

Heel slim, dacht ze, nog voor ze was uitgesproken. Nou weet hij dat je aan hem bent overgeleverd.

‘Hallo!’ riep ze weer. Op haar hoede begon ze rond te lopen en tussen de bomen te turen. Als de man er nog was, zou ze hem toch niet kunnen zien. Alleen de paar meter rondom de open plek waren te onderscheiden. Ze kon niet eens met zekerheid zeggen waar de wilgen en het pad waren. Als ze nog langer talmde zou het helemaal donker zijn en dan kreeg ze de kar nooit meer naar de weg.

Maar ze kreeg geen beweging in de kar. De onbekende tussen de bomen had hem ook gezien. Misschien had hij hem zelfs uit het niets zien opduiken, vonken schietend als het brouwsel van een alchemist. In dat geval was hij waarschijnlijk weggerend om de brandstapel vast aan te steken die de middeleeuwers volgens Dunworthy altijd in gereedheid hielden. Maar dan had hij toch wel iets gezegd, al was het maar ‘Hulpe!’ of ‘God sta me bij’ en dan had ze hem met veel lawaai door het struikgewas moeten horen wegrennen.

Hij was echter niet weggerend en dat betekende dat hij haar niet had zien doorkomen. Hij was om een onverklaarbare reden het bos ingegaan en had haar naast de kapotte wagen zien liggen. Misschien dacht hij dat ze was overvallen en het bos in was gesleept.

Maar waarom had hij haar dan niet geholpen? Waarom was hij daar blijven staan, even stil als een eik en lang genoeg om een voetafdruk achter te laten? Misschien dacht hij dat ze dood was. Misschien was hij bang geweest van haar onheilige lichaam. Nog in de vijftiende eeuw geloofden de mensen dat boze geesten onmiddellijk bezit namen van een lijk dat niet fatsoenlijk was begraven.

Of misschien was hij toch hulp gaan halen, in een van de dorpen die Kivrin had zien liggen, misschien wel in Skendgate, en was nu de halve bevolking op weg met lantarens.

In dat geval zou ze beter kunnen blijven waar ze was tot hij terugkwam. Ze moest zelfs weer gaan liggen. Als de dorpelingen kwamen, zouden ze zich hardop afvragen wie ze was en waar ze vandaan kwam voordat ze haar wegdroegen. Dan kon ze horen hoe ze praatten, precies zoals de bedoeling was geweest. Maar als hij nu eens alleen terugkwam, of met een stel vrienden die niet van plan waren haar te helpen?

Ze kon niet goed nadenken. De pijn in haar slaap had zich uitgebreid tot achter haar ogen. Haar voorhoofd begon te kloppen toen ze erover wreef. En ze had het zo koud! Ondanks het konijnebont was haar mantel helemaal niet warm. Hoe hadden de mensen de Kleine IJstijd overleefd als ze niets anders hadden om aan te trekken? En hoe hadden de konijnen het overleefd?

Aan de kou kon ze in elk geval wel iets doen. Ze kon wat hout sprokkelen en een vuurtje stoken. Als de man dan terugkwam en slechte bedoelingen bleek te hebben, kon ze hem met een brandende tak van zich afhouden. En als hij hulp had gehaald en in het donker de weg terug niet meer kon vinden, zou het vuur hem de richting wijzen.

Ze liep nog een keer rond over de open plek en raapte een paar takken op. Dunworthy had erop aangedrongen dat ze vuur leerde maken zonder tondel of vuursteen. ‘Gilchrist wil je zeker hartje winter naar de middeleeuwen sturen zonder dat je vuur kunt maken?’ had hij verontwaardigd gezegd. Ze had het voor Gilchrist opgenomen en gezegd dat ze helemaal niet zo vaak buitenshuis zou zijn. Maar ze hadden toch moeten weten hoe koud het kon worden.

De takken vroren bijna aan haar handen vast en haar hoofd bonkte elke keer dat ze bukte. Na een tijdje bukte ze helemaal niet meer, maar trok alleen wat twijgjes van de boomtakken, zodat ze haar hoofd rechtop kon houden. Het hielp iets, maar niet veel. Misschien kwam het door de kou dat ze hoofdpijn had en buiten adem was. Ze moest gauw een vuur maken.

Het sprokkelhout was ijskoud en nat. Ze zou het nooit aan het branden krijgen. En de bladeren waren ook vochtig, veel te vochtig. Ze moest droog hout en een scherpe tak hebben om vuur te maken. Ze hield haar hoofd recht terwijl ze de takken op een hoopje bij een boomwortel legde en ging terug naar de kar.

Aan de verbrijzelde zijkant zaten genoeg spanen die ze kon gebruiken. Ze kreeg twee splinters in haar hand, maar het hout van de kar was tenminste droog, zij het ook koud. Een groot stuk was bijna afgebroken, vlak boven het wiel. Ze bukte om het eraf te trekken, maar ineens werd ze duizelig en moest zich vastgrijpen om niet te vallen.

‘Je kan beter gaan liggen,’ zei ze hardop.

Ze hield zich aan de wagen vast en ging voorzichtig op de grond zitten. ‘Dokter Ahrens,’ zei ze hijgend, ‘u moet toch echt iets verzinnen tegen die symptomen. Ik voel me verschrikkelijk!’

Misschien zou de duizeligheid weggaan als ze een tijdje had gelegen. Daarna kon ze vuur maken. Maar daarvoor zou ze weer moeten bukken en alleen het idee maakte haar al misselijk.

Ze trok de kap over haar hoofd en deed haar ogen dicht. Zelfs dat deed pijn. Er was iets mis, dit kon onmogelijk een normale reactie op de reis zijn. De lichte verschijnselen zouden na een uur of twee verdwenen moeten zijn, niet erger geworden. Een beetje hoofdpijn, had Ahrens gezegd, en vermoeidheid. Over misselijkheid en koude rillingen had ze het niet gehad.

Ze had het zo koud. Ze trok de onderkant van haar mantel als een deken om zich heen, maar daar scheen ze het alleen maar kouder van te krijgen. Haar tanden begonnen weer te klapperen, net als op de heuvel, en haar hele lichaam schokte van de rillingen.

Ik vries hier nog dood, dacht ze, maar ik kan er niets aan doen. Ik kan niet opstaan om vuur te maken, het gaat niet. Ik heb het zo koud. Jammer dat u geen gelijk had, meneer Dunworthy. Zelfs het denken maakte haar misselijk. Het lijkt me heerlijk om nu op een brandstapel te staan.

Het leek ondenkbaar dat ze in slaap was gevallen zoals ze daar in elkaar gedoken op de koude grond zat. Ze was helemaal niet warmer geworden, anders had ze misschien maar gedacht dat ze gevoelloos begon te worden door onderkoeling. Maar ze moest wel geslapen hebben, want toen ze haar ogen weer opende was het nacht op de open plek. IJzige sterren waren zichtbaar tussen het web van takken boven haar hoofd en ze lag bijna languit op de grond.

In haar slaap was ze onderuit gezakt, met haar hoofd tegen het wiel. Ze rilde nog steeds van de kou, maar klappertanden deed ze niet meer. Haar hoofd bonsde als een klok en ze had overal pijn, vooral waar ze de takken voor het vuur tegen haar borst had gedrukt.

Er is iets helemaal mis, dacht ze, en ditmaal voelde ze echte paniek. Misschien was het een allergische reactie op de tijdreis. Bestond zoiets eigenlijk wel? Dunworthy had het nog nooit over een allergische reactie gehad, terwijl hij haar toch voor verkrachting, cholera, tyfus, pest en alle andere mogelijke kwalen had gewaarschuwd.

Onder haar mantel voelde ze aan de blaar die ze aan de virusinenting had overgehouden. De plek was nog steeds gezwollen, maar deed geen pijn en ze voelde ook geen jeuk. Misschien was dat een slecht teken, dacht ze. Misschien moest het vaccin juist jeuk veroorzaken om werkzaam te zijn.

Ze probeerde haar hoofd op te tillen, maar ze werd meteen weer duizelig. Ze bleef liggen en haalde langzaam en voorzichtig haar handen onder de mantel vandaan. Iedere beweging was een kwelling. Ze drukte haar handen tegen elkaar en hield ze voor haar mond. ‘Meneer Dunworthy,’ zei ze, ‘ik geloof dat u me beter kunt komen halen.’

Ze sliep weer in. Toen ze wakker werd hoorde ze vaag het schelle geluid van de ingeblikte kerstmuziek. Gelukkig, dacht ze, het net is open. Ze probeerde rechtop te gaan zitten.

‘Ik ben zo blij dat u er bent, meneer Dunworthy.’ Ze vocht tegen de duizeligheid. ‘Ik was bang dat u me niet had gehoord.’

Het geschetter werd luider en ze zag een licht dansen. Ze trok zich op aan het wiel. ‘U heeft vuur gemaakt,’ zei ze. ‘U had gelijk, het is hier heel erg koud.’ Ze voelde de kou van het wiel door haar mantel dringen. Haar tanden begonnen weer te klapperen. ‘En dokter Ahrens ook. Ik had moeten wachten tot de blaar was verdwenen. Ik wist niet dat de terugslag zo erg kon zijn.’

Maar het was toch geen houtvuur. Het was een lantaren. Dunworthy kwam met een lamp naar haar toe.

‘Ik krijg nu toch zeker geen virusziekte? Of de pest?’ Ze kon haast niet praten van de kou. ‘Dat zou toch verschrikkelijk zijn, in de middeleeuwen de pest krijgen? Nou ja, dan val ik tenminste niet op.’

Ze lachte hoog en bijna hysterisch. Meneer Dunworthy zou zich wel doodschrikken. ‘Het gaat best,’ zei ze. Ze kon haar eigen woorden nauwelijks verstaan. ‘Ik weet dat u bezorgd om me was, maar ik mankeer helemaal niets. Ik voel me alleen…’

Hij bleef bij haar staan. Het licht van de lantaren vormde een grillige kring op de grond. Ze zag zijn voeten. Hij droeg vormeloze leren schoenen, zonder hakken, net als van de voetafdruk. Ze wilde iets zeggen over zijn schoenen, ze wilde vragen of Gilchrist hem middeleeuwse kleren had laten aantrekken om haar te halen, maar het dansende licht maakte haar weer misselijk.

Ze sloot haar ogen even. Toen ze ze weer opende, zat hij op zijn knieën voor haar. Hij had de lantaren neergezet en het licht viel op de kap van zijn mantel en op zijn gevouwen handen.

‘Ik maak het prima,’ zei ze. ‘Ik weet dat u bezorgd was, maar het gaat echt heel goed. Ik voel me alleen een beetje misselijk.’

Hij tilde zijn hoofd op. ‘Certes, it been derlostuh dayes forgott foreto getest hissahntes im aller,’ zei hij.

Hij had een hard, gegroefd gezicht, het gezicht van een moordenaar. Hij had haar zien liggen en was weggegaan tot het donker was. Nu was hij teruggekomen.

Kivrin probeerde een hand op te tillen om hem af te weren, maar haar mantel zat in de weg. ‘Ga weg,’ zei ze klappertandend. ‘Ga weg!’

Hij zei nog iets anders, op een vragende toon. Ze verstond hem niet. Het is Middelengels, dacht ze. Dat heb ik drie jaar gestudeerd en Latimer heeft me alles over de verbuiging van de adjectief geleerd. Ik moet hem kunnen verstaan. Het komt door de koorts, daarom begrijp ik niet wat hij zegt.

Hij herhaalde de vraag of stelde een andere, zelfs dat begreep ze niet.

Ik ben ziek, dacht ze, ik begrijp hem niet omdat ik ziek ben. ‘Brave ziel,’ begon ze, maar ze kon zich niet meer herinneren welke zinnen ze uit haar hoofd had geleerd. ‘Help me,’ zei ze. Ze kon zich helemaal geen Middelengelse woorden meer herinneren, alleen een paar Latijnse. ‘Domine, ad adjuvandum me festina,’ zei ze.

Hij boog het hoofd en begon boven zijn gevouwen handen te prevelen. Daarna moest ze buiten westen zijn geraakt, want toen ze bijkwam droeg hij haar in zijn armen. Nog altijd hoorde ze de carillonmuziek door het open net komen en ze probeerde uit te maken van welke kant het geluid kwam, maar daarvoor klapperde ze te hard met haar tanden.

‘Ik ben ziek,’ zei ze, toen hij haar op het witte paard tilde. Ze zakte voorover en greep zich aan de manen van het dier vast om niet te vallen. De man pakte haar bij haar middel. ‘Ik weet niet hoe het komt, ik heb al mijn vaccins gehad.’

De ezel begon langzaam te lopen. De belletjes aan zijn toom maakten een rinkelend geluid.

AFSCHRIFT UIT HET DOMESDAY BOOK

(000740–000751)

Meneer Dunworthy, ik geloof dat u me beter kunt komen halen.

7

‘Ik wìst het wel,’ zei mevrouw Gaddson, die dreigend door de gang aan kwam lopen. ‘Hij heeft vast een vreselijke ziekte opgelopen. Dat komt door al dat roeien.’

Mary deed een stap naar voren. ‘U mag hier niet naar binnen,’ zei ze. ‘Deze ruimte is geïsoleerd.’

Mevrouw Gaddson liep onverstoorbaar verder. Regendruppels van haar doorzichtige poncho vlogen spetterend in het rond terwijl ze met haar valies zwaaide alsof het een zwaard was. ‘Ik laat me niet afschepen. Ik ben zijn moeder. Ik wil bij hem.’

Mary stak haar hand op als een verkeersagent. ‘Halt,’ zei ze op de toon van een strenge verpleegster.

Tot haar verbazing bleef mevrouw Gaddson staan. ‘Een moeder heeft het recht haar zoon te bezoeken,’ zei ze, maar haar gezicht werd minder streng. ‘Is hij erg ziek?’

‘Uw zoon William is helemaal niet ziek,’ zei Mary, ‘althans niet dat ik weet.’ Ze stak haar hand weer op. ‘Kom alstublieft niet dichterbij. Waarom denkt u dat William ziek is?’

‘Ik wist het zodra ik over de quarantaine hoorde. Er ging een steek door me heen toen de stationschef “tijdelijke quarantaine” zei.’ Ze zette haar koffertje neer om aan te wijzen waar ze pijn had gevoeld. ‘Hij heeft zijn vitaminen niet genomen, dat is het. Ik heb nog zo gezegd dat ze erop moesten letten.’ Ze wierp Dunworthy een blik toe die in venijn niet voor die van Gilchrist onderdeed. ‘Ze zeiden dat hij wel op zichzelf kon passen. Nou, dat blijkt.’

‘De quarantaine is niet ingesteld omdat William ziek is,’ zei Mary. ‘Iemand van de universiteit heeft een virus onder de leden.’

Dunworthy was blij dat ze niet ‘iemand van Balliol College’ zei.

‘Andere ziektegevallen zijn er niet en die worden ook niet verwacht,’ zei Mary. ‘De quarantaine is alleen maar een voorzorgsmaatregel, heus.’

Mevrouw Gaddson leek niet overtuigd. ‘Mijn Willy is altijd ziekelijk geweest en hij wil maar niet voorzichtig zijn. Hij studeert veel te hard in die tochtige kamer van hem.’ Ze wierp Dunworthy opnieuw een dreigende blik toe. ‘Het verbaast me dat hij niet eerder een virus onder de leden heeft gekregen.’

Mary liet haar hand zakken en stopte die in de zak waar ze haar pieper had. Ik hoop dat ze hulp gaat vragen, dacht Dunworthy.

‘Willy’s gezondheid was totaal verwoest, en dat na één semester op Balliol. Toch dwong zijn mentor hem om de hele vakantie te blijven en Petrarca te lezen. Daarom ben ik hier. Mijn moederhart kon het niet verdragen dat hij de kerstdagen helemaal alleen in dit afschuwelijke oord moest doorbrengen. Wie weet wat ze hem te eten voorzetten en wat voor ongezonde dingen ze hem nog meer laten doen.’

Ze wees weer op de plek waar ze een steek van pijn had gevoeld. ‘En het is maar goed ook dat ik er ben. Het is gewoon de Voorzienigheid. Ik had bijna de trein in Cornmarket gemist door die zware koffer, maar de gedachte aan mijn Willy dreef me voort en ik riep dat ze de deur open moesten houden. De trein reed al en ik was nog maar net ingestapt toen er werd omgeroepen dat er een tijdelijke quarantaine was en dat de trein niet zou vertrekken. Stel je voor, als ik die trein had gemist en de volgende had genomen, dan zou ik onderweg zijn gestrand.’

Ja, stel je dat eens voor, dacht Dunworthy. ‘William zal zeker verrast zijn dat u er bent,’ zei hij, in de hoop dat ze haar zoon zou gaan zoeken.

‘Ja,’ zei ze grimmig. ‘Hij zal wel niet eens zijn warme sjaal om hebben. Hij krijgt dat virus ook, ik weet het gewoon. Hij is zo bevattelijk. Als jongetje had hij altijd al uitslag. Hij wordt vast ziek. Wat een geluk dat zijn moeder er is om voor hem te zorgen.’

De deur zwaaide open en twee verpleegkundigen met neusmaskers, lange jassen, handschoenen en papieren hoezen om hun schoenen kwamen de gang in gesneld. Ze vertraagden hun pas toen ze zagen dat er niemand op de grond lag.

‘Deze hele vleugel moet worden afgesloten,’ zei Mary. ‘Laat een bord bij de deur plaatsen.’ Ze richtte zich tot mevrouw Gaddson. ‘Het spijt me, maar er bestaat een kans dat u aan besmetting bent blootgesteld. We weten nog niet hoe het virus wordt overgedragen, maar het kan zijn dat het via de lucht gaat.’

Eén vreselijk ogenblik dacht Dunworthy dat ze Gaddson bij hen in de wachtkamer wilde onderbrengen.

‘Wil je mevrouw Gaddson naar een isoleerkamer brengen?’ vroeg ze aan een van de gemaskerden. ‘We moeten wat bloed bij u afnemen en een lijst hebben van mensen die met u in contact zijn geweest. James, wil je even meekomen?’ Ze nam hem mee naar de wachtkamer en sloot de deur voor Gaddson kon protesteren. ‘Dan is ze een tijdje zoet en kan die arme Willy nog een paar uur van zijn vrijheid genieten.’

‘Van dat mens krijgt iedereen uitslag,’ zei hij.

Iedereen in de kamer keek naar hen, behalve de ambulancezuster. Latimer zat geduldig met een opgerolde mouw aan de tafel te wachten. Montoya was nog steeds aan de telefoon.

‘Colins trein is teruggestuurd,’ zei Mary. ‘Hij is veilig en wel weer thuis.’

‘O, gelukkig.’ Montoya legde neer. Gilchrist was met een sprong bij het toestel.

‘Het spijt me dat ik u heb laten wachten, meneer Latimer.’ Mary maakte een ander pakje steriele handschoenen open, trok die aan en maakte een injectiespuit klaar.

‘Gilchrist hier. Ik wil graag met de decaan spreken,’ zei Gilchrist aan de telefoon. ‘Ja, ik ben op zoek naar meneer Basingame. Ja, ik blijf aan de lijn.’

De decaan heeft geen idee waar hij is, dacht Dunworthy, net zomin als de secretaris. Hij had beiden zelf al gesproken toen hij probeerde de reis te laten afzeggen. De secretaris wist niet eens dat Basingame in Schotland zat.

‘Ik ben blij dat de jongen terecht is,’ zei Montoya, die op haar horloge keek. ‘Hoe lang moeten we hier blijven, denkt u? Ik moet terug naar mijn opgraving voor het hele terrein in een moeras verandert. We zijn net bezig met het kerkhof van Skendgate. De meeste graven stammen uit de vijftiende eeuw, maar enkele zijn uit de tijd van de Zwarte Dood en er zijn zelfs een paar graven van vóór Willem de Veroveraar. Vorige week vonden we de graftombe van een ridder, heel goed bewaard. Zou Kivrin er al zijn?’

Dunworthy nam aan dat ze het over het dorp had, niet over het kerkhof. ‘Ik hoop het,’ zei hij.

‘Ik heb gezegd dat ze meteen alles moest vastleggen wat ze in Skendgate zag, zowel het dorp als de kerk. En vooral die tombe. De inscriptie is gedeeltelijk verweerd, net als een deel van het beeldhouwwerk. Maar de datum is nog goed te lezen, 1318.’

‘Het is zeer dringend,’ zei Gilchrist. Hij stond ongeduldig te trappelen terwijl hij luisterde. ‘Ik weet dat hij in Schotland aan het vissen is. Ik wil weten wáár precies.’

Mary deed een pleister op Latimers arm en gebaarde naar Gilchrist. Die schudde zijn hoofd. Ze stond op en ging de ambulancezuster wekken. De vrouw liep slaperig achter haar aan naar de tafel.

‘Er zijn zoveel dingen die we alleen uit eigen waarneming te weten kunnen komen,’ zei Montoya. ‘Daarom wil ik dat Kivrin elk detail vastlegt. Ik hoop dat de recorder genoeg geheugen heeft, het is maar zo’n klein geval.’ Ze keek weer op haar horloge. ‘Dat kon natuurlijk ook niet anders. Heeft u hem nog gezien voordat ze hem in haar arm stopten? Hij lijkt precies op een benen spoor van een ruiter.’

‘Benen spoor?’ zei Dunworthy, die toekeek terwijl het buisje zich met bloed vulde.

‘Dan kan de recorder geen anachronisme veroorzaken, zelfs als hij wordt ontdekt. Hij past precies boven het os naviculare.’ Montoya wreef over haar pols, net onder de duim.

Mary wenkte Dunworthy. De zuster stond op en rolde haar mouw naar beneden. Dunworthy ging op haar plaats zitten. Mary pakte een kleine monitor uit, plakte die tegen zijn pols en gaf hem een capsule.

‘Laat de thesaurier mij op dit nummer bellen zodra hij terugkomt,’ zei Gilchrist. Hij hing op.

Montoya pakte de telefoon en toetste een nummer in. ‘Hallo. Kunt u me zeggen welk gebied onder quarantaine staat? Ik wil weten of Witney eronder valt. Ik ben daar met een opgraving bezig.’ Blijkbaar kreeg ze een negatief antwoord. ‘Kan ik dan iemand te spreken krijgen die daarover gaat? Het is een noodgeval.’

Iedereen maakt zich druk over zijn eigen ‘noodgeval’, dacht Dunworthy, maar om Kivrin bekommeren ze zich geen van allen. Nou ja, waarom zouden ze zich ook druk maken? Haar recorder leek op een benen spoor, dus er zou geen anachronisme ontstaan als de middeleeuwers besloten haar handen af te hakken alvorens haar naar de brandstapel te slepen.

Mary nam zijn bloeddruk op en zette de naald op zijn arm. ‘Als die telefoon nog eens vrijkomt,’ zei ze, terwijl ze de pleister aanbracht en naar Gilchrist gebaarde, die ongeduldig naast Montoya stond te wachten, ‘bel dan William Gaddson maar op om hem te waarschuwen dat zijn moeder onderweg is.’

‘Ja,’ zei Montoya. ‘Het nummer van Monumentenzorg.’ Ze legde neer en noteerde een nummer op een van de brochures.

De telefoon zoemde. Gilchrist draaide zich met een ruk om en stortte zich erop voor Montoya kon opnemen. ‘Nee,’ zei hij, en gaf het toestel met tegenzin aan Dunworthy.

Het was Finch, die in het kantoor van de thesaurier zat. ‘Heb je de medische gegevens van Badri?’ vroeg Dunworthy.

‘Jawel, meneer. De politie is hier ook. Ze zoeken kamers voor alle reizigers die Oxford niet meer uit kunnen.’

‘En die willen ze in Balliol onderbrengen?’ zei Dunworthy.

‘Ja, meneer. Hoeveel zal ik er toelaten?’

Mary was opgestaan met Gilchrists bloedmonsters in haar hand en gebaarde naar Dunworthy.

‘Een ogenblikje.’ Hij drukte op de wachtknop.

‘Willen ze gestrande reizigers onderbrengen?’ vroeg Mary.

‘Ja.’

‘Geef dan niet al je kamers weg,’ zei ze. ‘Misschien moeten we ruimte voor patiënten hebben.’

Dunworthy drukte de knop weer in. ‘Zeg maar dat ze Fisher en de vrije kamers in Salvin kunnen krijgen. Als je de koorleden nog geen kamer hebt gegeven, laat ze die dan delen. Het ziekenhuis wil dat we Bulkeley-Johnson vrijhouden voor eventuele patiënten. Had je Badri’s gegevens nu gevonden of niet?’

‘Ja, meneer. Het heeft me wel de grootst mogelijke moeite gekost. De thesaurier had zijn dossier onder de B van Badri gestopt en de Amerikanen…’

‘Heb je zijn registratienummer?’

‘Ja, meneer.’

‘Ik geef je dokter Ahrens,’ zei hij, voordat Finch over zijn Amerikanen kon uitweiden. Hij wenkte Mary. ‘Dan kun je het rechtstreeks aan haar vertellen.’

Mary plakte een pleister op Gilchrists arm en deed een monitor om zijn pols.

‘Ik heb Ely kunnen bereiken, meneer,’ zei Finch. ‘Ik heb gezegd dat het handbelconcert niet kan doorgaan en ze toonden alle begrip, maar de Amerikanen zijn nog erg ontevreden.’

Mary noteerde de gegevens van Gilchrist, stroopte de handschoenen af en ging naar Dunworthy om de telefoon over te nemen.

‘Finch? Met Ahrens. Geef me Badri’s registratienummer.’

Dunworthy gaf haar een van zijn formulieren en een pen, zodat ze het nummer kon noteren. Daarna vroeg ze naar Badri’s inentingsgegevens en krabbelde iets onleesbaars op het papier.

‘Nog bijzondere reacties of allergieën?’ Ze luisterde even en vervolgde: ‘Nee, dank je, ik haal de rest wel uit de computer. Ik bel wel terug als ik nog meer moet weten.’ Ze gaf het toestel terug aan Dunworthy. ‘Hij wil je nog even spreken.’ Ze liep weg en nam zijn formulier mee.

‘Ze zijn erg ongelukkig met hun gedwongen verblijf,’ zei Finch. ‘Mevrouw Taylor dreigt een proces aan te spannen wegens contractbreuk.’

‘Wanneer is Badri voor het laatst op virussen onderzocht?’

Finch moest lang in het dossier zoeken. ‘Hier heb ik het, meneer. Veertien september.’

‘Een volledig onderzoek?’

‘Ja, meneer. Receptor-vergelijking, MPA-aanvulling en de gebruikelijke inentingen.’

‘Heeft hij wel eens een sterke reactie op inentingen gehad?’

‘Nee, meneer. Ik kan hier niets over allergische reacties vinden. Dat heb ik al tegen dokter Ahrens gezegd.’

Badri had al zijn inentingen gehad. Hij was niet allergisch.

‘Ben je al naar New College geweest?’ vroeg Dunworthy.

‘Nee, meneer. Ik ga nu op weg. Waar moet ik alles vandaan halen, meneer? We hebben nog voldoende zeep, maar er is heel weinig wc-papier.’

De deur ging open, maar het was niet Mary die binnenkwam. Het was de broeder die Montoya had opgehaald. Hij ging naar de serveerwagen en schakelde de snelkoker in.

‘Zal ik iedereen wat papier geven, meneer,’ vroeg Finch, ‘of moet ik een briefje ophangen dat iedereen zuinig moet zijn?’

‘Doe maar wat je het beste lijkt,’ zei Dunworthy. Hij hing op.

Het regende blijkbaar nog steeds. Het uniform van de broeder was nat en hij hield zijn handen dicht bij de stoom die uit de ketel kwam.

‘Bent u eindelijk klaar met de telefoon?’ vroeg Gilchrist.

Dunworthy gaf hem het toestel. Hij vroeg zich af in welk weer Kivrin terecht was gekomen. Misschien had Gilchrist laten uitrekenen hoeveel kans er was dat het zou regenen als ze doorkwam; haar mantel had niet bepaald waterdicht geleken. Als het regende zou de barmhartige reiziger die binnen 1,6 uur langs moest komen wel in een herberg of hooistapel zijn gaan schuilen tot het weer was opgeklaard en de wegen begaanbaar waren.

Dunworthy had Kivrin geleerd hoe ze vuur moest maken, maar dat zou midden in de winter en met vochtig hout niet gemakkelijk zijn. De winters in de veertiende eeuw waren streng. Misschien sneeuwde het wel. De Kleine IJstijd was in 1320 nog maar net begonnen, het zou nog even duren voordat zelfs de Theems bevroor. De lage temperatuur en het wisselvallige weer hadden zoveel schade aan de gewassen toegebracht dat sommige historici de verwoestingen van de Zwarte Dood vooral aan ondervoeding van de boerenbevolking toeschreven. Ze hadden in elk geval slecht weer gehad. In de herfst van 1348 had het in een deel van Oxfordshire ononderbroken geregend van Sint-Michiel tot Kerstmis. Kivrin zou nu wel ergens op die natte weg liggen, halfdood door onderkoeling.

En onder de uitslag, dacht hij, omdat haar overbezorgde mentor zo liep te tobben. Mary had gelijk, hij klonk al net als mevrouw Gaddson. Als hij niet oppaste stormde hij naar het lab om het net open te rukken, zoals Gaddson de treindeur had laten openen, om zelf naar het jaar 1320 te gaan. Kivrin zou waarschijnlijk net zo blij zijn als William, als die zijn moeder straks te zien kreeg. En net zo hulpbehoevend.

Kivrin was de intelligentste en creatiefste pupil die hij ooit had gehad. Ze was wijs genoeg om niet in de regen te blijven liggen. Wie weet had ze haar laatste vakantie wel bij de Inuit doorgebracht om te leren hoe ze een iglo moest bouwen.

Ze had in elk geval aan alle belangrijke zaken gedacht, tot en met haar vingernagels. Toen ze hem haar kleed kwam laten zien, had ze haar handen uitgestoken. Haar nagels waren verbrokkeld en vuil. ‘Ik mag dan wel van adel zijn, maar op het land deden de dames nog wel meer dan wandkleden borduren. In de East Riding kenden ze scharen pas in de zeventiende eeuw, daarom ben ik de hele zondagmiddag bij Montoya geweest om de doden op te graven en dit effect te bereiken.’ Haar nagels zagen er vreselijk uit, maar ook vreselijk authentiek. Waarom zou hij zich zorgen maken over zoiets onbeduidends als sneeuw?

Maar hij kon het niet laten. Misschien zou hij zich geruster voelen als hij Badri kon vragen wat er nu eigenlijk mis was, als hij de zekerheid had dat Kivrin goed was doorgekomen en dat er maar een geringe verschuiving had plaatsgevonden. Maar Mary had nu pas van Finch Badri’s registratienummer gekregen. Hij vroeg zich af of Badri nog bewusteloos was, of erger.

Hij stond op en ging naar de serveerwagen om een kop thee te nemen. Gilchrist zat weer aan de telefoon, ditmaal met de portier. Die wist evenmin waar Basingame was. Tegen Dunworthy had hij gezegd dat Basingame iets over Loch Balkillan had laten vallen, maar dat meer bleek bij navraag niet te bestaan.

Dunworthy dronk zijn thee. Gilchrist belde de thesaurier en de pedel, maar geen van beiden wist waar Basingame was. De zuster die eerder de deur had bewaakt kwam binnen om de laatste bloedmonsters te nemen. De broeder pakte een van de folders en begon erin te lezen.

Montoya zat haar formulieren in te vullen. ‘Wat moet ik precies doen?’ vroeg ze aan Dunworthy. ‘Moet ik iedereen opschrijven met wie ik vandaag contact heb gehad?’

‘De laatste drie dagen,’ zei hij.

Het wachten duurde maar. Dunworthy nam nog een kop thee. Montoya belde het ministerie om te vragen of Witney niet vrijgesteld kon worden van de quarantaine. De ambulancezuster sukkelde weer in slaap.

De verpleegster kwam binnen met een etenswagen. ‘Greet chere made our hoste us everichon, And to the soper sette us anon,’ zei Latimer, zijn eerste en enige opmerking van die middag.

Onder het eten vertelde Gilchrist tegen Latimer dat hij Kivrin nog eens naar de middeleeuwen wilde sturen, na de Zwarte Dood. ‘Volgens de gangbare opvatting was de hele middeleeuwse samenleving ontwricht,’ zei hij terwijl hij zijn rosbief aansneed. ‘Maar mijn eigen onderzoek toont aan dat het eerder een katharsis dan een catastrofe was.’

Een katharsis voor wie? dacht Dunworthy. Hij vroeg zich af waarom het zo lang duurde. Waren ze echt bezig de bloedmonsters te onderzoeken, of wachtten ze alleen maar tot een van hen hier op de grond zakte, zodat ze precies wisten hoe lang de incubatietijd was?

Gilchrist belde weer met New College en vroeg naar de secretaresse van Basingame.

‘Die is er niet,’ zei Dunworthy. ‘Ze brengt de kerstdagen door bij haar dochter in Devonshire.’

Gilchrist sloeg geen acht op hem. ‘Ja, ik heb een boodschap voor haar. Ik probeer Basingame te vinden. Het is zeer dringend. We hebben net een studente naar de veertiende eeuw gestuurd, maar Balliol heeft verzuimd de technicus te laten onderzoeken die het net bediende. Als gevolg daarvan heeft hij een virusinfectie.’ Hij liet de hoorn zakken. ‘Als blijkt dat Chaudhuri niet alle inentingen heeft gehad, houd ik u persoonlijk verantwoordelijk, Dunworthy.’

‘Hij is in september volledig onderzocht,’ zei Dunworthy.

‘Kunt u dat bewijzen?’ zei Gilchrist.

‘Heeft zij het meegenomen?’ vroeg de ambulancezuster.

Iedereen draaide verbaasd het hoofd in haar richting, zelfs Latimer. Ze dachten allemaal dat ze diep in slaap was zoals ze daar zat, met haar kin bijna op haar gekruiste armen en de formulieren in haar hand.

‘U zei dat u een studente naar de middeleeuwen had gestuurd,’ zei ze strijdvaardig. ‘Heeft zij het meegenomen?’

‘Ik begrijp niet…’ begon Gilchrist.

‘Het virus,’ zei ze. ‘Kan dat ook met de tijdmachine zijn meegegaan?’

Gilchrist keek zenuwachtig naar Dunworthy. ‘Dat is toch niet mogelijk?’

‘Nee,’ zei Dunworthy. Gilchrist had duidelijk geen weet van de continuüm-paradoxen of van de string-theorie. Wat moest zo iemand als Waarnemend Hoofd? Hij wist niet eens hoe het net werkte waar hij Kivrin zo vrolijk doorheen gestuurd had. ‘Het virus kan niet door het net zijn gekomen.’

‘Volgens dokter Ahrens was die Indiase meneer de enige patiënt,’ zei de zuster. Ze wees naar Dunworthy. ‘En u zei dat hij alle inentingen heeft gehad. Dan kan hij nooit een virus hebben gekregen, tenzij het ergens anders vandaan kwam. En je had toch allerlei ziekten in de middeleeuwen? Pokken en de pest?’

‘Ik ben ervan overtuigd dat Middeleeuwen alle mogelijke voorzorgen heeft genomen,’ zei Gilchrist.

‘Het is onmogelijk dat een virus door het net komt,’ zei Dunworthy boos. ‘Dat staat het ruimte-tijdcontinuüm niet toe.’

‘U stuurt er toch mensen doorheen?’ hield de vrouw aan. ‘Een virus is kleiner dan een mens.’

Dunworthy had dat argument niet meer gehoord sinds de begintijd van het net, toen de theorie nog onvolledig werd begrepen.

‘We hebben alle nodige maatregelen getroffen,’ zei Gilchrist.

‘Het net staat niet toe dat er iets passeert dat de loop der geschiedenis kan veranderen,’ zei Dunworthy. Hij wierp Gilchrist een woedende blik toe. De man riep alleen maar meer vragen op met zijn gepraat over voorzorgen en waarschijnlijkheden. ‘Straling, gifstoffen, microben, ze zijn nog nooit door een net gegaan. Als ze aanwezig zijn, gaat het net gewoon niet open.’

De vrouw leek niet overtuigd.

‘Ik verzeker u…’ begon Gilchrist, maar op dat moment kwam Mary binnen.

Ze had een stapel papieren van verschillende kleur in haar handen. Gilchrist stond meteen op. ‘Dokter Ahrens, is het mogelijk dat die virusinfectie van Chaudhuri door het net is gegaan?’

‘Natuurlijk niet.’ Ze keek hem fronsend aan alsof ze het een bespottelijk idee vond. ‘Om te beginnen kunnen ziekten niet door het net, dat zou strijdig zijn met de paradoxen. En al zou het gebeurd zijn, wat onmogelijk is, dan zou Badri er binnen het uur door besmet zijn, maar de incubatietijd is veel langer. En als het al kon, wat onmogelijk is, dan zouden wij nu’ — ze keek op haar horloge — ‘ook allemaal al ziek moeten zijn, want we zijn er meer dan drie uur geleden aan blootgesteld.’ Ze begon de formulieren te verzamelen.

Gilchrist keek haar geërgerd aan. ‘Als Waarnemend Hoofd van Geschiedenis heb ik belangrijke taken te vervullen,’ zei hij. ‘Hoe lang wilt u ons hier nog houden?’

‘Ik hoef alleen deze lijsten te hebben,’ zei ze, ‘en ik moet u nog enige instructies geven. Misschien duurt het vijf minuten.’

Ze nam de lijsten van Latimer aan. Montoya ging haastig verder met het invullen.

‘Vijf minuten?’ vroeg de ambulancezuster. ‘Bedoelt u dat we dan naar huis kunnen?’

‘Onder medisch toezicht,’ zei Mary. Ze stopte de lijsten onderop en begon de nieuwe formulieren uit te delen, waarvan het eerste giftig roze van kleur was. Het was een soort ontslagformulier, dat het ziekenhuis tegen alle claims vrijwaarde.

‘Uw bloed is onderzocht,’ ging ze verder, ‘en bij niemand is een verhoogd aantal antistoffen aangetroffen.’

Ze gaf Dunworthy een blauw formulier, dat ook het ministerie van elke aansprakelijkheid ontsloeg en een schuldbekentenis omvatte voor alle gemaakte kosten die niet onder de basisverzekering vielen.

‘Ik heb navraag gedaan bij het Wereld Influenza Centrum. Dat beveelt beperkte observatie aan, met voortdurende controle op koorts en elke twaalf uur bloedafname.’

Het volgende formulier dat ze uitdeelde was groen en droeg het opschrift ‘Instructies voor primaire contacten’. De eerste aanbeveling was: ‘Vermijd contact met andere mensen.’

Dunworthy dacht aan Finch en aan de leden van het bellenkoor, die ongetwijfeld bij het hek van Balliol op hem stonden te wachten met dagvaardingen en bijbelteksten over hel en verdoemenis, en aan al de mensen in het ziekenhuis en de voetgangers op straat die hij eerst nog zou tegenkomen.

‘Neem elk halfuur uw temperatuur op,’ zei Mary, gele formulieren uitdelend. ‘Kom onmiddellijk naar het ziekenhuis zodra uw meetband een flinke verhoging aangeeft.’ Ze tikte op haar eigen polsband. ‘Kleine schommelingen zijn normaal. De temperatuur neemt aan het eind van de middag en ’s avonds meestal toe. Alle waarden tussen 36 en 37,4 zijn normaal. Kom direct naar het ziekenhuis zodra de temperatuur hoger wordt of plotseling stijgt, of als u een van de andere symptomen begint te merken: hoofdpijn, een beklemd gevoel op de borst, verwarring of duizeligheid.’

Iedereen keek op zijn of haar monitor en voelde ongetwijfeld hoofdpijn opkomen. Dunworthy had er al de hele middag last van.

‘Ga andere mensen zoveel mogelijk uit de weg,’ zei Mary. ‘Hou zo goed mogelijk bij met wie u in contact bent geweest. We weten nog steeds niet hoe het virus wordt overgedragen, maar de meeste myxovirussen verbreiden zich via speeksel en lichamelijk contact. Was uw handen regelmatig met water en zeep.’

Ze gaf Dunworthy een ander roze formulier. Ze begon door haar kleuren heen te raken. Het was een tabel onder het kopje ‘Contacten’, met ruimte voor naam, adres, aard van het contact en tijdstip.

Jammer dat Badri’s virus zich niet aan de regels van het CDC, het ministerie en het WIC hoefde te houden. Dan had het geen schijn van kans gehad.

‘U wordt hier morgenochtend om zeven uur verwacht. Voorlopig raad ik u een flinke maaltijd en bedrust aan. Rust is de beste verdediging tegen virussen.’ Ze keek naar de ambulanceverpleegkundigen. ‘Jullie zijn met verlof zolang de quarantaine duurt.’ Ze deelde nog een paar regenboogkleurige formulieren rond en vroeg opgewekt: ‘Nog vragen?’

Dunworthy keek naar de zuster, die wel van Mary zou willen weten of de pokken door het net konden komen, maar de vrouw keek ongeïnteresseerd naar al haar papieren.

‘Kan ik terug naar mijn opgraving?’ vroeg Montoya.

‘Alleen als die binnen de quarantaine valt,’ zei Mary.

‘O, geweldig!’ Montoya propte haar papieren boos in de zakken van haar kapersjack. ‘Het hele dorp kan wegspoelen terwijl ik hier zit.’ Ze stampte de kamer uit.

‘Nog meer vragen?’ zei Mary onverstoorbaar. ‘Goed, dan zie ik u om zeven uur terug.’

De verpleegkundigen gingen weg, waarbij de vrouw alweer geeuwde en zich uitrekte alsof ze het liefst was blijven slapen. Latimer zat nog op zijn stoel en keek naar zijn monitor. Gilchrist blafte hem iets toe, waarna Latimer opstond, zijn jas aantrok en zijn paraplu en formulieren pakte.

‘Ik wil van elke nieuwe ontwikkeling op de hoogte worden gehouden,’ zei Gilchrist. ‘Ik zal Basingame zeggen dat hij moet terugkomen om de leiding in handen te nemen.’ Hij stapte de gang in, maar moest de deur openhouden voor Latimer, die een paar formulieren had laten vallen.

‘Wil jij morgen Latimer ophalen, James?’ vroeg Mary, die de ingevulde lijsten stond te bekijken. ‘Hij kan nooit onthouden dat hij hier om zeven uur moet zijn.’

‘Ik moet Badri spreken,’ zei Dunworthy.

“‘Lab, Brasenose”,’ las ze hardop. “‘Kantoor van de decaan, Brasenose. Lab, Brasenose.” Heeft niemand buiten het lab contact gehad met Badri?’

‘In de ambulance hierheen zei hij dat er iets mis was,’ zei Dunworthy. ‘Misschien is het de tijdverschuiving. Als er meer dan een week verschil is, weet ze niet wanneer ze wordt teruggehaald.’

Mary gaf geen antwoord. Fronsend keek ze de lijsten weer door.

‘Ik moet zeker weten dat er geen problemen waren met de lokalisatie,’ drong hij aan.

Ze keek op. ‘Goed dan,’ zei ze, ‘want hier hebben we ook niets aan. Badri kan de laatste drie dagen overal zijn geweest. Hij is de enige die ons kan vertellen waar hij was en met wie hij contact heeft gehad.’ Ze ging hem voor door de gang. ‘Ik heb hem laten ondervragen, maar hij is erg verward en nogal bang voor de verpleegster. Misschien heeft hij met jou minder moeite.’

Ze stapten in de lift. ‘Begane grond, alstublieft,’ zei Mary in de intercom. ‘Badri is telkens maar heel kort bij,’ zei ze tegen Dunworthy. ‘Het kan wel de hele nacht duren.’

‘Dat geeft niet,’ zei Dunworthy. ‘Ik kan toch niet slapen voordat ik weet dat Kivrin veilig en wel is doorgekomen.’

Op de begane grond liepen ze door een gang naar een deur met het opschrift: GEEN TOEGANG. ISOLATIE. Mary deed de deur open. Aan de balie zat een ernstig kijkende zuster naar een beeldscherm te staren.

‘Meneer Dunworthy mag bij de patiënt,’ zei Mary. ‘We hebben SPG’s nodig. Hoe is het met hem?’

‘Zijn temperatuur loopt weer op,’ zei de zuster. ‘39,8.’ Ze gaf hun de SPG’s, in plastic verpakte steriele uitrusting: lange jassen die van achteren werden gesloten, hoofdkapjes, neusmaskers die je nauwelijks over je hoofd kreeg, strakke hoezen voor over hun schoenen, en handschoenen. Dunworthy deed bij vergissing eerst de handschoenen aan, waardoor het een eeuwigheid duurde voordat hij zijn jas en het masker had aangedaan.

‘Je zult heel gerichte vragen moeten stellen,’ zei Mary. ‘Wat hij vanmorgen na het opstaan heeft gedaan, of hij bij iemand de nacht heeft doorgebracht, waar hij heeft ontbeten, wie hij heeft gezien en zo meer. Door de hoge koorts is hij verward. Misschien moet je dezelfde vraag een paar keer herhalen.’ Ze deed de deur van de ziekenkamer open.

Het was nauwelijks groter dan een kast, met net genoeg ruimte voor een bed en een klapstoeltje. Aan de muur bij het hoofdeinde hingen monitoren en andere apparatuur. Het gordijn voor het enige raam was dicht. Mary keek vluchtig naar Badri en concentreerde zich op de monitoren.

Dunworthy volgde haar blik. Een van de schermen was gevuld met cijfers en letters. Op de onderste regel las hij: ‘ICU 14320691-22-12-54 1803 200/RPT 1800CRS IMJPCLN 200MG/q6h NHS40-211-7 M AHRENS’. Dit waren kennelijk de instructies die Mary had gegeven voor de behandeling.

De andere monitoren vertoonden diagrammen en tabellen. Dunworthy kon er geen wijs uit worden, behalve uit een regel op een van de kleinste displays: ‘Temp: 39,9.’ Lieve god.

Hij keek naar Badri. De ingenieur lag met zijn armen op de deken; beide armen waren aangesloten op een infuus. Aan één daarvan hingen minstens vijf kleine zakjes die op één grotere uitkwamen. Badri had zijn ogen dicht en zijn gezicht was mager en ingevallen, alsof hij sinds vanochtend gewicht had verloren. Zijn donkere huid had een vreemde paarse tint.

Mary boog zich over hem heen. ‘Badri, kun je ons verstaan?’

Hij deed zijn ogen open en keek hen zonder begrip aan. Dat lag waarschijnlijk niet aan het virus, maar aan de wegwerpuniformen waarin ze onherkenbaar waren.

‘Hier is meneer Dunworthy,’ zei Mary behulpzaam. ‘Hij komt je bezoeken.’ Haar pieper begon te zoemen.

‘Dunworthy?’ zei Badri hees. Hij probeerde te gaan zitten.

Mary duwde zijn hoofd behoedzaam terug op het kussen. ‘Hij wil je iets vragen.’ Ze klopte hem licht op zijn borst, net zoals ze in het lab van Brasenose had gedaan. ‘Blijf maar liggen. Ik moet nu weg, maar meneer Dunworthy blijft bij je. Wind je niet op en probeer zijn vragen te beantwoorden.’ Ze ging weg.

‘Dunworthy?’ herhaalde Badri, alsof de betekenis van de naam niet goed tot hem doordrong.

‘Ja,’ zei Dunworthy. Hij ging op de klapstoel zitten. ‘Hoe voel je je?’

‘Wanneer verwacht u hem terug?’ zei Badri. Zijn stem klonk zwak en vermoeid. Hij probeerde weer te gaan zitten. Dunworthy stak een hand uit om hem tegen te houden. ‘Ik moet hem vinden,’ zei Badri. ‘Er is iets mis.’

8

Ze hadden haar op de brandstapel gezet. Kivrin voelde de vlammen branden. Ze moesten haar al hebben vastgebonden, al kon ze zich dat niet herinneren. Ze wist nog wel dat het vuur werd aangestoken. Ze was van het witte paard gevallen, en daarna had de moordenaar haar opgepakt en naar het vuur gedragen.

‘We moeten terug naar het rendez-vous,’ had ze tegen hem gezegd.

Hij had zich over haar gebogen en in het flakkerende licht kon ze zijn wrede gezicht zien.

‘Meneer Dunworthy zal het net openen zodra hij merkt dat er iets mis is,’ had ze tegen hem gezegd. Dat had ze niet moeten doen. Nu dacht hij dat ze een heks was en bracht hij haar naar de brandstapel.

‘Ik ben geen heks,’ zei ze. Plotseling kwam er uit het niets een hand die koel op haar voorhoofd bleef liggen.

‘Ssst,’ zei een stem.

‘Ik ben echt geen heks.’ Ze sprak de woorden langzaam uit om zich verstaanbaar te maken. De moordenaar had haar niet begrepen. Ze had hem willen zeggen dat ze bij de kar moesten blijven, maar hij had geen aandacht aan haar besteed. Hij had haar op zijn witte paard gezet en haar meegenomen, langs de witte berken naar het dichtste deel van het woud.

Ze had geprobeerd de richting te bepalen, zodat ze de weg terug zou kunnen vinden, maar de zwaaiende lantaren had maar een klein stukje van de grond beschenen en het licht deed pijn aan haar ogen.

‘Ik ben geen heks,’ zei ze. ‘Ik ben historica.’

‘Hawey fond enyowuh thissla dey?’ klonk de vage stem van de vrouw. Die was zeker naar het vuur gekomen om er wat hout op te gooien en was daarna weer op een afstandje gaan staan.

‘Enwodes fillenun gleydund sore destrayste,’ zei een man, die net als meneer Dunworthy klonk. ‘Ayeen mynarmehs hoor ale op hider ybar.’

‘Sweltes shay dumorte blauen?’ zei de vrouw.

‘Meneer Dunworthy!’ Kivrin stak haar armen naar hem uit. ‘Ik ben gevangengenomen door struikrovers!’ Maar door de rook van het vuur kon ze hem niet zien.

‘Ssst,’ zei de vrouw. Kivrin wist dat het een tijd later was, dat ze vreemd genoeg had geslapen. Hoe lang duurt het voor je bent verbrand? In het gloeiend hete vuur zou ze al tot as moeten zijn vergaan, maar toen ze naar haar hand keek zag die er nog gaaf uit, hoewel er kleine vurige tongen rond haar vingers dansten. Het licht van de vlammen deed pijn aan haar ogen. Ze deed ze dicht.

Ik hoop dat ik niet nog een keer van het paard val, dacht ze. Ze had beide armen rond de hals van het dier geslagen om zich vast te houden, ook al voelde ze bij elke beweging haar hoofd bonzen. Ze was gevallen, al kon ze zich niet herinneren dat ze het dier had losgelaten. Meneer Dunworthy had haar nog wel naar een manege bij Woodstock gestuurd om te leren paardrijden. Hij had voorspeld dat dit zou gebeuren, dat ze haar naar de brandstapel zouden brengen.

De vrouw hield een kroes voor haar lippen. Dit was zeker azijn in een spons, dacht Kivrin, die gaven ze aan martelaars. Maar het was geen azijn. Het was een warme, bittere vloeistof. De vrouw tilde Kivrins hoofd op om haar te laten drinken en nu begon het tot haar door te dringen dat ze op de grond lag.

Dat moet ik tegen hem zeggen, dacht ze, mensen werden liggend verbrand. Ze probeerde haar handen op te tillen en naar haar mond te brengen om de recorder te activeren, maar het gewicht van de vlammen trok ze weer naar beneden.

Ik ben ziek, dacht Kivrin. De warme drank was een of ander medicijn geweest, dat de koorts enigszins had getemperd. Ze merkte dat ze toch niet op de grond lag, maar in een bed in een donkere kamer. Naast haar lag de vrouw die haar had gekalmeerd en te drinken had gegeven. Ze hoorde haar ademhaling. Kivrin wilde haar hoofd omdraaien om naar haar te kijken, maar de inspanning was te pijnlijk. De vrouw lag te slapen. Haar ademhaling was gelijkmatig en luid, bijna snurkend. Kivrin kreeg er hoofdpijn van.

Ik ben in het dorp, dacht ze. De man met het rode haar heeft me hierheen gebracht.

Ze was van het paard gevallen en de moordenaar had haar er weer opgezet, maar toen ze zijn gezicht zag leek hij helemaal niet op een moordenaar. Hij was jong, met rood haar en een vriendelijk gezicht. Hij was bij haar gekomen toen ze met haar rug tegen het wiel van de kar zat. ‘Wie ben je?’ had hij gevraagd.

Ze had hem zonder enige moeite verstaan.

‘Canstawd ranken derwyn?’ zei de vrouw. Ze duwde Kivrins hoofd iets naar voren om haar nog een slok van de bittere drank te laten nemen. Kivrin kon amper slikken. Het vuur was in haar keel gedrongen. Ze voelde de oranje vlammetjes, die niet door de vloeistof waren gedoofd. Ze vroeg zich af of de man haar naar een vreemd land had meegenomen, naar Spanje of Griekenland, waar de mensen een taal spraken die niet in haar computer zat.

Ze had de man met het rode haar heel goed verstaan. ‘Wie ben je?’ Maar er was nog een andere man geweest, misschien een slaaf die hij van de kruistochten had meegenomen en die Turks of Arabisch sprak, daarom had ze hem niet kunnen verstaan.

‘Ik ben historica,’ had ze gezegd, maar toen ze opkeek zag ze niet het vriendelijke gezicht, maar het gezicht van de moordenaar.

Ze keek radeloos om zich heen, maar de man met het rode haar was er niet. De moordenaar sprokkelde een paar takken en legde ze op stenen om vuur te maken.

‘Meneer Dunworthy!’ riep Kivrin wanhopig. De struikrover kwam naar haar toe en knielde neer. Het licht van zijn lantaren danste over zijn gelaat.

‘Vrees niet,’ zei hij. ‘Hij komt weldra terug.’

‘Meneer Dunworthy!’ schreeuwde ze. De man met het rode haar kwam weer bij haar zitten.

‘Ik had niet bij de kar moeten weggaan.’ Ze bleef strak naar hem kijken om hem geen kans te geven weer in de moordenaar te veranderen. ‘Er is iets mis met de lokalisatie. U moet me terugbrengen.’

Hij maakte zijn mantel open, haalde hem met een zwaai van zijn schouders en legde hem over haar heen. Ze wist dat hij haar begreep.

‘Ik moet terug naar huis,’ zei ze terwijl hij zich over haar heen boog. Hij had een lamp bij zich, die zijn vriendelijke gezicht bescheen en vlammetjes in zijn rode haar toverde.

‘Godufadur!’ riep hij. Zo heet zijn slaaf, dacht ze, Gauddefaudre. Hij wil weten waar zijn slaaf me heeft gevonden en dan brengt hij me terug naar de kar. Meneer Dunworthy zou doodsbenauwd zijn als het net openging en zij er niet was. Maak u geen zorgen, meneer Dunworthy, zei ze geluidloos, ik kom.

‘Dreede nawmaydde,’ had de man met het rode haar gezegd, waarna hij haar optilde. ‘Fawrthah Galwinnath coam.’

‘Ik ben ziek,’ zei Kivrin tegen de vrouw, ‘daarom kan ik u niet verstaan.’ Maar ditmaal was er niemand die uit het donker naar voren kwam om haar te sussen. Misschien hadden ze er genoeg van haar te zien branden en waren ze weggegaan. Het duurde ook zo lang, ook al leken de vlammen nog heter te worden.

De roodharige man had haar voor zich op het witte paard gezet en mee naar het bos genomen, ze had gedacht dat hij haar terugbracht naar de kar. Het paard had nu een zadel en belletjes aan zijn toom, die rinkelden onder het rijden. Ze herkende de melodie: ‘Komt allen tezamen’. De muziek werd met elk couplet luider en luider, tot het net het carillon van St. Mary the Virgin was.

Ze reden lange tijd voort en Kivrin dacht dat ze nu toch weer bij de kar moesten zijn.

‘Hoe ver is het nog?’ vroeg ze aan de roodharige man. ‘Meneer Dunworthy zal heel erg ongerust zijn.’ Hij gaf geen antwoord. Hij reed het bos uit en een heuvel af. De maan scheen bleek door de takken van dunne kale bomen en het licht viel op een kerk die onder aan de heuvel stond.

‘Hier is het niet,’ zei Kivrin. Ze wilde aan de teugels van het paard trekken om het te laten omkeren, maar ze durfde de hals van het dier niet los te laten. Ze kwamen bij een deur die openging en nog een keer openging. Daarachter was vuur en licht en klokgelui, en Kivrin wist dat ze haar toch weer naar de kar hadden gebracht.

‘Shay boyen syke nighonn tdeeth,’ zei de vrouw. Haar gerimpelde handen voelden ruw aan op Kivrins huid. Een deken werd tot haar hals over haar heen gelegd. Bont, Kivrin voelde zacht bont tegen haar gezicht, of misschien was het het haar van de vrouw.

‘Waar ben ik?’ vroeg Kivrin. De vrouw boog licht naar voren, alsof ze haar niet had verstaan, en Kivrin besefte dat ze modern Engels had gesproken. Haar vertaalcomputer deed het niet. Ze zou vloeiend Middelengels moeten kunnen spreken en verstaan. Misschien werkte de tolk niet en was dat de reden waarom ze hen niet kon begrijpen.

Ze probeerde zich haar lessen te herinneren. ‘Where hast thou bringen me to?’ Nee, dat was geen goede constructie. Ze wilde vragen ‘Wat is deze plaats?’ maar ze kon zich het woord voor ‘plaats’ niet herinneren.

Ze kon niet nadenken. De vrouw legde nog meer dekens over haar heen, maar ondanks al dat bont kreeg Kivrin het steeds kouder, net of de vrouw het vuur aan het uitdoven was.

Ze zouden haar niet begrijpen als ze vroeg ‘Wat is deze plaats?’ Ze was in een dorp. De roodharige man had haar naar een dorp gebracht. Ze waren langs een kerk naar een groot huis gereden. ‘Wat is de naam van dit dorp?’ moest ze vragen.

Het woord voor ‘plaats’ was demain, maar de zin klopte nog niet. Ze gebruikten toch de Franse woordvolgorde?

‘Quelle demeure avez vous m’apporté?’ zei ze hardop, maar de vrouw was weggegaan en bovendien sloeg het nergens op. Ze spraken al twee eeuwen geen Frans meer. Ze moest de vraag in het Engels stellen. ‘Waar is het dorp waar u me naartoe hebt gebracht?’ Maar wat was het woord voor ‘dorp’?

Dunworthy had gezegd dat ze niet alleen op de tolk mocht vertrouwen, dat ze Middelengels, Normandisch en Duits moest leren om een afwijkende uitspraak te kunnen herkennen. Hij had haar hele bladzijden uit Chaucer uit haar hoofd laten leren. ‘Soun ye nought but eyr ybroken, And every speche that ye spoken.’ Nee, nee. ‘Waar is dit dorp waar u me hebt gebracht?’ Wat was het woord voor ‘dorp’?

Hij had haar naar een dorp gebracht en ergens aangeklopt. Een grote man met een bijl deed open. Met die bijl maakte hij natuurlijk brandhout voor het vuur. Een grote man en even later een vrouw, Kivrin kon geen van beiden verstaan. De deur was weer dichtgegaan en ze bleven buiten in het donker.

‘Meneer Dunworthy! Dokter Ahrens!’ had ze willen roepen, maar door de pijn op haar borst kon ze geen woord uitbrengen. ‘U mag het net niet laten sluiten,’ had ze tegen de roodharige man gezegd, maar hij was weer in een moordenaar en een dief veranderd.

‘Nay,’ had hij gezegd, ‘ze is slechts gewond.’ De deur was weer opengegaan en hij had haar naar binnen gedragen, naar de brandstapel.

Ze gloeide.

‘Thawmot goonawt plersoun roshundt prayenum comth ithre,’ zei de vrouw. Kivrin probeerde haar hoofd op te tillen om te drinken, maar de vrouw had geen kroes in haar hand. Ze hield een kaars dicht bij Kivrins gezicht. Te dichtbij. Haar haar zou in brand vliegen.

‘Der maydemot nedes dya,’ zei de vrouw.

Het vlammetje flikkerde vlak bij haar wang. Haar haren stonden in brand. Oranje en rode vlammen lekten rond haar gezicht en verschroeiden haar lokken tot as.

‘Ssst,’ zei de vrouw. Ze probeerde Kivrins handen te pakken, maar Kivrin verzette zich. Ze rukte haar handen los en sloeg op haar hoofd om de vlammen te doven. Haar handen vatten vlam.

‘Ssst,’ zei de vrouw, die Kivrins handen pakte. Het was de vrouw niet, het waren de sterke handen van een man. Kivrin schudde wild met haar hoofd om aan het vuur te ontsnappen, maar nu hielden ze ook haar hoofd stil. Ze ging onder in een wolk van vuur.

Er hing rook in de kamer toen ze wakker werd. Het vuur moest uit zijn gegaan terwijl ze lag te slapen. Dat was een martelaar op de brandstapel wel eens overkomen. Zijn vrienden hadden nog groene takken op het vuur gelegd om hem in de rook te laten stikken voordat het vuur hem kon bereiken, maar de vlammen waren er bijna helemaal door gedoofd en daardoor was hij urenlang geroosterd.

De vrouw boog zich over haar heen. Kivrin kon in de walm niet eens zien of ze jong of oud was. De roodharige man moest het vuur hebben gedoofd. Hij had zijn mantel om haar heen geslagen en het vuur uitgestampt met zijn laarzen, daarna had de rook haar verblind.

De vrouw sprenkelde wat water over haar heen. De druppels verdampten sissend op haar huid. ‘Hauccaym anchi towoem denswile?’ zei de vrouw.

‘Ik ben Isabel de Beauvrier,’ zei Kivrin. ‘Mijn broer ligt ziek in Evesham.’ Ze kon zich helemaal geen middeleeuwse woorden herinneren. Quelle demeure. Perced to the rote. ‘Waar ben ik?’ vroeg ze.

Een gezicht kwam heel dichtbij. ‘Hau hightes towe?’ Het was het gezicht van de moordenaar uit het betoverde woud. Ze deinsde angstig terug.

‘Ga weg!’ zei ze. ‘Wat wil je?’

‘In nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti,’ zei hij.

Latijn, dacht ze opgelucht. Er moest een priester in de kamer zijn. Ze probeerde haar hoofd op te tillen om hem te zien, maar het was te rokerig. Latijn kan ik wel spreken, dacht ze. Dat moest ik leren van meneer Dunworthy.

‘U had hem niet binnen mogen laten!’ zei ze in het Latijn. ‘Hij is een moordenaar!’ Haar keel deed pijn en ze kon niet meer dan een gefluister uitbrengen, maar de struikrover week verrast naar achteren. Ze hadden haar verstaan.

‘Je hoeft niet bang te zijn,’ zei de priester. Ze begreep hem heel goed. ‘Je gaat weer naar huis.’

‘Naar het rendez-vous?’ zei Kivrin. ‘Brengt u me terug naar de kar?’

‘Asperges me, Domine, hyssope et mundabor,’ zei de priester. Gij zult mij met hysop besprenkelen, o Heer, en ik zal gereinigd zijn. Ze verstond hem zonder moeite.

‘Help me,’ zei ze in het Latijn. ‘Ik moet terug naar de kar.’

‘… nominus…’ zei de priester, zo zacht dat ze hem niet goed verstond. Haar naam, hij wilde iets over haar naam weten. Ze tilde haar hoofd op. Het voelde merkwaardig licht aan, alsof al het haar was verbrand.

‘Mijn naam?’ zei ze.

‘Hoe is je naam?’ vroeg hij in het Latijn.

Ze moest hem vertellen dat ze Isabel de Beauvrier was, de dochter van Gilbert de Beauvrier uit de East Riding, maar de keelpijn belette haar bijna het spreken. ‘Ik moet terug,’ zei ze. ‘Anders weten ze niet waar ik ben.’

‘Confiteor deo omnipotenti,’ zei de priester van heel ver weg. Ze kon hem niet zien. Achter de moordenaar zag ze alleen maar vlammen. Ze hadden het vuur weer aangestoken. ‘Beatae Mariae semper Virgini…’

Hij zegt het confiteor, dacht ze, de schuldbelijdenis. Daar mocht de moordenaar niet bij zijn. Er mocht helemaal niemand zijn tijdens een biecht.

Nu was zij aan de beurt. Ze slaagde er pas in haar handen te vouwen toen de priester haar hielp. Hij zei haar ook de woorden van de belijdenis voor. ‘Vergeef mij, Vader, want ik heb gezondigd. Ik belijd voor God de Almachtige en voor u, Vader, dat ik buitensporig heb gezondigd in gedachte, in woord, in daad en in nalatigheid, door mijn eigen schuld.’

‘Mea culpa,’ fluisterde ze, ‘mea culpa, mea maxima culpa.’ Door mijn schuld, door mijn schuld, door mijn overgrote schuld, maar dat klopte niet, dat hoorde ze niet te zeggen.

‘Waarin heb je gezondigd?’ vroeg de priester.

‘Gezondigd?’ zei ze zonder begrip.

‘Ja,’ zei hij zachtjes. Hij bracht zijn mond heel dicht bij haar oor. ‘Belijd je zonden en ontvang de genade Gods, zodat je het eeuwige koninkrijk kunt binnengaan.’

Ik wilde alleen maar naar de middeleeuwen, dacht ze, ik heb zo erg mijn best gedaan. Ik heb de talen geleerd en de gebruiken en alles wat meneer Dunworthy van me verlangde. Ik wilde alleen maar goed mijn vak leren.

Ze slikte en een pijnscheut trok door haar keel. ‘Ik heb niet gezondigd.’

De priester trok zich terug. Ze dacht dat hij boos was weggegaan omdat ze haar zonden niet wilde biechten.

‘Ik had naar meneer Dunworthy moeten luisteren,’ zei ze. ‘Ik had niet bij de kar moeten weggaan.’

‘In nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti. Amen,’ zei de priester. Zijn stem klonk vriendelijk en geruststellend. Ze voelde zijn koele, koele hand op haar voorhoofd.

‘Quid quid deliquisti,’ mompelde de priester. ‘Door dit Heilig Oliesel en Zijn zeer milde genade…’ Hij beroerde haar ogen, haar oren en haar neusgaten, maar zo licht dat ze alleen de koude olie en niet zijn hand voelde.

Dat hoort niet bij de biecht, dacht Kivrin. Dat hoort bij de laatste sacramenten. De priester zit aan mijn sterfbed.

‘Nee…’ zei Kivrin.

‘Vrees niet,’ zei hij. ‘Moge de Heer alle zonden vergeven die je tijdens dit leven hebt begaan.’ Hij doofde het vuur dat haar voetzolen schroeide.

‘Waarom krijg ik de laatste sacramenten?’ zei Kivrin. Ineens herinnerde ze zich dat ze op de brandstapel lag. Ik ga hier dood, dacht ze, en meneer Dunworthy zal nooit weten wat er met me is gebeurd.

‘Ik heet Kivrin,’ zei ze. ‘Zeg tegen meneer Dunworthy…’

‘Moge je je Verlosser in het aangezicht zien,’ zei de priester, maar het was de moordenaar die sprak. ‘En moge Hij je de ogen openen om je de waarheid te laten zien.’

‘Ga ik dood?’ vroeg ze aan de priester.

‘Je hebt niets te vrezen,’ zei hij en pakte haar hand.

‘Laat me niet alleen.’ Ze klemde zijn hand vast.

‘Ik laat je niet alleen,’ zei hij, maar in de rook kon ze hem niet zien. ‘Moge de Almachtige God je genadig zijn en je al je zonden vergeven en je in het eeuwige leven voeren.’

‘Kom me alstublieft halen, meneer Dunworthy,’ zei ze, terwijl de vlammen hoog tussen hen oplaaiden.

AFSCHRIFT UIT HET DOMESDAY BOOK

(000806–000882)

Domine, mittere digneris sanctum Angelum tuum de caelis, qui custodiat, foveat, protegat, visitet, atque defendat omnes habitantes in hoc habitaculo.

(Pauze)

Exaudi orationim meam et clamor meus ad te veniat.{Vertaling: O Heer, zend toch Uw heilige engel van de hemel om allen die in dit huis zijn vergaderd te behoeden, te koesteren, te beschermen, te bezoeken en te verdedigen.}

(Pauze)

Verhoor mijn gebed en laat mijn roep tot U komen.

9

‘Wat is er, Badri? Wat is er misgegaan?’ vroeg Dunworthy.

‘Koud,’ zei Badri. Dunworthy boog zich over hem heen en trok de deken over zijn schouders. Het ding was al net zo dun als de papieren jas die hij droeg. Geen wonder dat hij het koud had.

‘Dank u,’ mompelde Badri. Hij haalde zijn hand onder de deken vandaan en pakte de hand van Dunworthy. Hij sloot zijn ogen.

Dunworthy keek gespannen naar de monitoren, maar die waren nog net zo onbegrijpelijk als even tevoren. De temperatuur bedroeg nog steeds 39,9. Badri’s hand voelde erg warm aan, zelfs door de handschoen, en zijn vingernagels hadden een vreemde, bijna donkerblauwe tint. Ook Badri’s huid leek donkerder dan anders en zijn gezicht was nog magerder dan toen ze hem naar het ziekenhuis hadden gebracht.

De hoofdzuster kwam binnen. Onder haar doorzichtige schort had ze bijna dezelfde dreigende gestalte als mevrouw Gaddson. ‘De primaire contacten staan op de kaart,’ zei ze bars. Geen wonder dat Badri bang van haar was. ‘De eerste kaart,’ zei ze, naar het toetsenbord bij de monitor aan de linkerkant wijzend.

Op het scherm verscheen een tijdtabel, verdeeld in blokken van één uur. Bovenaan stond zijn eigen naam, evenals die van Mary en van de hoofdzuster, met tussen haakjes de letters SPG, vermoedelijk om aan te geven dat ze alle drie steriele kleding droegen wanneer ze met Badri in contact kwamen.

‘Volgend scherm,’ zei Dunworthy. De kaart rolde over het scherm. De contacten met het ambulancepersoneel en met iedereen in het lab werden vermeld. Badri was maandagochtend in Londen geweest om een tijdreis voor Jesus College voor te bereiden. Tegen de middag was hij met de metro naar Oxford teruggegaan.

Tussen halftwee en vier was hij bij Dunworthy geweest. Dunworthy toetste de tijdstippen in. Badri had hem verteld dat hij zondag ook in Londen was geweest, maar hij kon zich het tijdstip niet herinneren. ‘Londen,’ voerde hij in, ‘bel Jesus College voor nadere informatie.’

‘Hij zakt regelmatig weg,’ zei de zuster afkeurend. ‘Dat is de koorts.’ Ze controleerde het infuus, rukte aan een punt van de deken en ging de kamer uit.

Badri kwam bij door het sluiten van de deur. Hij knipperde met zijn ogen.

‘Ik moet je een paar vragen stellen, Badri,’ zei Dunworthy. ‘We moeten weten met wie je in aanraking bent geweest. Misschien is het besmettelijk, daarom willen we al die mensen opsporen.’

‘Kivrin,’ zei Badri. Zijn stem was zacht, bijna fluisterend, maar hij hield de hand van Dunworthy in een stevige greep. ‘In het laboratorium.’

‘Vanmorgen?’ zei Dunworthy. ‘Heb je Kivrin vóór vandaag nog gezien? Gisteren?’

‘Nee.’

‘Wat heb je gisteren gedaan?’

‘Ik heb het net gecontroleerd,’ zei hij zwak, zonder Dunworthy’s hand los te laten.

‘Ben je de hele dag in het lab geweest?’

Hij schudde zijn hoofd, wat een hele ris piepende uitslagen op de monitoren tot gevolg had. ‘Ik ben bij u geweest.’

Dunworthy knikte. ‘Je liet een briefje voor me achter. En daarna? Ben je naar Kivrin gegaan?’

‘Kivrin,’ zei hij. ‘Ik heb Puhalski’s coördinaten nagerekend.’

‘Klopten ze?’

Hij fronste. ‘Ja.’

‘Weet je het zeker?’

‘Ja. Ik heb ze twee keer gecontroleerd.’ Hij pauzeerde om op adem te komen. ‘Ik heb een interne controle en een comparator gedaan.’

Dunworthy voelde zich enorm opgelucht. Er was geen fout gemaakt met de coördinaten. ‘En de tijdverschuiving? Hoe groot is die?’

‘Hoofdpijn,’ prevelde hij. ‘Vanmorgen. Te veel gedronken op het feest.’

‘Welk feest?’

‘Moe,’ mompelde hij.

‘Wat voor feest?’ drong Dunworthy aan. Hij voelde zich net een folteraar van de Inquisitie. ‘Wanneer was dat? Maandag?’

‘Dinsdag,’ zei Badri. ‘Te veel gedronken.’ Hij wendde zijn gezicht af.

‘Rust maar wat,’ zei Dunworthy. Hij trok voorzichtig zijn hand los. ‘Probeer wat te slapen.’

‘Blij dat u er was.’ Badri stak zijn hand weer uit.

Dunworthy hield zijn hand vast en keek beurtelings naar de slapende Badri en naar de monitoren. Achter de dichte gordijnen hoorde hij de regen tegen het venster tikken.

Hij besefte nu pas hoe slecht Badri eraan toe was. Hij had zich veel te druk om Kivrin gemaakt om zich om Badri te bekommeren. Misschien moest hij niet zo boos op Montoya en de anderen zijn. Zij hadden ook hun eigen beslommeringen en niemand had bij Badri’s ziekte stilgestaan, behalve voor zover die problemen en ongemak veroorzaakte. Zelfs Mary’s opmerkingen over een geïmproviseerde ziekenzaal in Bulkeley-Johnson en over het gevaar van een epidemie hadden hem niet doordrongen van de ernst van Badri’s toestand. Badri had zijn vaccins gehad en toch lag hij hier met een koorts van 39,9.

De avond verstreek. Dunworthy luisterde naar de regen en naar het slaan van de kwartieren door de klok van St. Hilda’s en, in de verte, van Christ Church. De hoofdzuster kwam met een grimmig gezicht melden dat haar dienst erop zat. Haar plaats werd ingenomen door een veel kleinere en opgewektere blonde zuster, een studente nog, die meteen het infuus en de displays kwam nakijken.

Badri kwam af en toe bij kennis, telkens met de grootst mogelijke inspanning. Elke keer leek hij uitgeputter te zijn en nog meer moeite te moeten doen om Dunworthy’s vragen te beantwoorden.

Dunworthy gunde hem geen rust. Het feest was een kerstbal in Headington geweest. Na afloop was Badri naar een pub gegaan, waarvan hij de naam niet meer wist. Maandagavond was hij alleen in het lab geweest om Puhalski’s coördinaten te controleren. Tegen de middag had hij de metro vanuit Londen genomen. Het was onbegonnen werk. Ze zouden onmogelijk al die passagiers en feestgangers kunnen opsporen, plus alle mensen die hij in Londen had ontmoet, zelfs al zou Badri hun namen kennen.

‘Hoe ben je vanmorgen naar Brasenose gegaan?’ vroeg Dunworthy toen Badri een tijdje later weer uit zijn roes bijkwam.

‘Vanmorgen?’ Badri keek naar het gordijn alsof hij dacht dat het alweer ochtend was. ‘Hoe lang heb ik geslapen?’

Dunworthy wist er geen antwoord op. Hij had de hele avond met tussenpozen geslapen. ‘Het is tien uur,’ zei hij, op zijn horloge kijkend. ‘We hebben je om halftwee naar het ziekenhuis gebracht. Vanochtend heb je het net bediend. Je hebt Kivrin laten doorgaan. Weet je nog wanneer je je niet goed begon te voelen?’

‘Welke datum is het?’ vroeg Badri ineens.

‘Tweeëntwintig december. Je bent hier nog maar een halve dag.’

‘Het jaar,’ zei Badri. Hij probeerde te gaan zitten. ‘Welk jaar is het?’

Dunworthy keek bezorgd naar de beeldschermen. Badri’s temperatuur was bijna 40,0. ‘Het is 2054.’ Hij boog zich over Badri om hem te kalmeren. ‘Het is tweeëntwintig december.’

‘Ga bij me vandaan,’ zei Badri.

Dunworthy ging rechtop staan en deed een stap terug.

‘Ga bij me vandaan,’ herhaalde Badri. Hij duwde zichzelf overeind en keek door de kamer. ‘Waar is Dunworthy? Ik moet hem spreken.’

‘Ik ben hier, Badri.’ Dunworthy kwam aarzelend dichterbij, bang dat hij Badri van streek zou maken. ‘Wat wilde je me zeggen?’

‘Weet u dan misschien waar hij is?’ zei Badri. ‘Wilt u hem dit briefje geven?’

Hij overhandigde hem een denkbeeldig stukje papier. Dunworthy besefte dat Badri dacht dat het dinsdagmiddag was, toen hij naar Balliol was gekomen.

‘Ik moet terug naar het net.’ Hij keek op zijn afwezige horloge. ‘Is het lab open?’

‘Waar wilde je Dunworthy over spreken?’ vroeg Dunworthy. ‘Over de verschuiving?’

‘Nee. Ga weg! Straks laat u het nog vallen. Het deksel!’ Hij keek Dunworthy recht aan, zijn ogen gloeiden van de koorts. ‘Waar wacht u nog op? Ga hem halen!’

De leerlingverpleegkundige kwam binnen.

‘Hij ijlt,’ zei Dunworthy.

Ze keek vluchtig naar Badri en vervolgens naar de displays. Dunworthy kreeg de zenuwen van de cijfers die in een razend tempo over de schermen vlogen of driedimensionaal zigzagden, maar de zuster leek zich er niet druk om te maken. Ze bekeek de uitslagen een voor een en begon bedaard het infuus wat bij te stellen.

‘Zullen we nu maar weer gaan liggen?’ zei ze, zonder Badri aan te kijken. Tot Dunworthy’s verbazing gehoorzaamde hij.

‘Ik dacht dat u weg was,’ zei Badri, met zijn hoofd op het kussen. ‘Goddank bent u er nog.’ Hij leek weer helemaal in te storten, maar gelukkig kon hij nu niet vallen.

De zuster had er geen erg in. Ze was nog steeds met het infuus bezig.

‘Hij is flauwgevallen,’ zei Dunworthy.

Ze knikte en begon gegevens in te voeren. Ze had geen oog voor Badri, wiens donkere huid een lijkbleke tint had aangenomen.

‘Moeten we er geen dokter bij halen?’ zei Dunworthy. De deur ging open en een lange vrouw in beschermende kleding kwam binnen.

Ook zij keek niet naar Badri. Ze bestudeerde de beeldschermen en vroeg: ‘Is het borstvlies aangedaan?’

‘Hij heeft cyanose en koude rillingen,’ zei de zuster.

‘Wat krijgt hij?’

‘Myxabravine.’

De arts pakte een stethoscoop die aan de muur hing en haalde de draad uit de knoop. ‘Geen hemoptysis?’

De zuster schudde haar hoofd.

‘Koud,’ zei Badri. De twee vrouwen schonken hem niet de minste aandacht. Badri begon te rillen. ‘Laat het niet vallen. Het was toch porselein?’

‘Geef hem vijftig cc penicilline-oplossing en een ASA-infuus,’ zei de arts. Ze liet Badri, die harder rilde dan ooit, rechtop in bed zitten en maakte het kleefband van zijn papieren nachthemd los. Ze zette de stethoscoop tegen Badri’s rug. Dunworthy vond het een hardhandige en onnodige straf.

‘Haal diep adem,’ zei de arts, haar blik op de monitor gericht. Badri gehoorzaamde klappertandend.

‘Lichte pleurale verstijving, linksonder,’ zei de arts cryptisch. Ze verschoof de stethoscoop met behulp van de liniaal. ‘Hier ook.’ Ze verplaatste het instrument nog een paar keer. ‘Heb je de uitslag al?’

‘Myxovirus,’ zei de zuster, die een spuit stond te vullen. ‘Type A.’

‘Sequentie?’

‘Nog niet.’ Ze stopte de spuit in de canule en drukte hem naar beneden. Ergens op de gang klonk een telefoon.

De arts maakte Badri’s nachthemd weer dicht, legde zijn hoofd op het kussen en trok de deken achteloos over zijn benen. ‘Doe een kleurtest,’ zei ze en ging de kamer uit. De telefoon rinkelde nog steeds.

Dunworthy had Badri graag behoorlijk toegedekt, maar de leerlinge hing een andere infuuszak aan de standaard. Hij wachtte tot ze was weggegaan, waarna hij het laken en de deken zorgvuldig over Badri’s schouders trok en de randen onder de matras stopte.

‘Zo beter?’ vroeg hij, maar Badri rilde al niet meer, hij was in slaap. Dunworthy keek naar de monitoren. De temperatuur was gedaald tot 39,2 en de eerst zo piekerige lijnen op de andere schermen waren afgevlakt en gelijkmatig.

De stem van de zuster klonk uit de wand. ‘Meneer Dunworthy, er is telefoon voor u. De heer Finch.’

Dunworthy deed de deur open. De zuster had haar beschermende kleding uitgedaan en beduidde hem hetzelfde te doen. Ze liet hem de kledingstukken in een grote wasmand doen. ‘Mag ik uw bril even?’ Hij gaf hem aan haar en ze spoot er een ontsmettingsmiddel op. Hij nam de hoorn op en tuurde naar het scherm.

‘Ik heb u overal gezocht, meneer Dunworthy,’ zei Finch. ‘Er is iets vreselijks gebeurd.’

‘Wat is er?’ zei Dunworthy. Hij keek op zijn horloge. Het was tien uur. Er kon nog niemand anders ziek zijn geworden als de incubatietijd twaalf uur bedroeg. ‘Is er iemand ziek?’

‘Nee, meneer. Het is nog erger, mevrouw Gaddson is in Oxford. Ik weet niet hoe, maar ze is het quarantainegebied binnengekomen.’

‘Dat weet ik, ze was met de laatste trein. Ze liet de deur openhouden.’

‘Hoe dan ook, ze belde net uit het ziekenhuis. Ze staat erop een kamer in Balliol te krijgen. Ze zei dat ik niet goed voor William had gezorgd omdat ik hem een verkeerde mentor had toegewezen; blijkbaar heeft zijn mentor hem opgedragen in de vakantie Petrarca te lezen.’

‘Zeg maar dat we geen plaats hebben, dat de slaapzalen ontsmet moeten worden.’

‘Dat heb ik gezegd, meneer, maar nu wil ze op de kamer van William. Dat wil ik hem niet aandoen, meneer.’

‘Nee,’ zei Dunworthy. ‘Sommige dingen mag je een ander niet aandoen, zelfs niet tijdens een epidemie. Heb je William verteld dat zijn moeder in aantocht is?’

‘Nee, meneer. Ik heb het geprobeerd, maar hij is niet aanwezig. Volgens Tom Gailey was hij op bezoek bij een jongedame in Shrewsbury, maar ook bij haar kreeg ik geen gehoor.’

‘Die zullen wel ergens Petrarca zitten te lezen,’ zei Dunworthy. Hij vroeg zich af wat er zou gebeuren als mevrouw Gaddson onderweg naar Balliol het nietsvermoedende stel tegen het lijf liep.

‘Dat lijkt me niet, meneer,’ zei Finch op zorgelijke toon. ‘Ik snap trouwens niet waarom zijn mentor hem Petrarca heeft opgegeven. Hij doet examen moderne literatuur.’

‘Nou goed, als mevrouw Gaddson verschijnt, stop je haar maar in Warren.’ De zuster hield op met het schoonmaken van zijn bril en keek hem scherp aan. ‘Dat is in elk geval aan de andere kant van de binnenplaats. Geef haar een kamer zonder uitzicht. En kijk of we genoeg huidzalf tegen de uitslag in huis hebben.’

‘Goed, meneer,’ zei Finch. ‘Ik heb de thesaurier van New College gesproken. Volgens haar heeft Basingame voor zijn vertrek gezegd dat hij niets aan zijn hoofd wilde hebben, maar ze dacht dat hij toch tegen iemand gezegd moest hebben waar hij heen ging en ze heeft beloofd zijn vrouw te bellen zodra de telefoons weer normaal te gebruiken zijn.’

‘Heb je naar hun ingenieurs gevraagd?’

‘Ja, meneer,’ zei Finch. ‘Die zijn allemaal voor de feestdagen naar huis gegaan.’

‘Wie van hen woont het dichtst bij Oxford?’

Finch dacht even na. ‘Dat moet Andrews zijn. In Reading. Wilt u zijn nummer hebben?’

‘Ja, en maak een lijstje voor me met de namen en adressen van de anderen.’

Finch noemde het nummer van Andrews. ‘Ik heb maatregelen genomen om iets aan het verbruik van wc-papier te doen. Ik heb overal briefjes opgehangen met daarop: verspilling leidt tot gebrek.’

‘Geweldig idee,’ zei Dunworthy. Hij verbrak de verbinding en draaide het nummer van Andrews. Dat was in gesprek.

De zuster gaf hem zijn bril en een andere steriele uitrusting. Hij zorgde ervoor eerst het neusmasker en pas daarna het kapje op te zetten en de handschoenen voor het laatst te bewaren. Toch duurde het nog vreselijk lang voor hij zich helemaal had aangekleed. Hij hoopte dat het de zuster heel wat minder tijd zou kosten als Badri ineens hulp nodig had.

Hij ging weer naar binnen. Badri lag nog in een rusteloze slaap. Hij keek naar de monitor die de temperatuur aangaf: 39,4.

Hij had hoofdpijn. Hij nam zijn bril af en wreef over het plekje tussen zijn ogen. Daarna ging hij op de klapstoel zitten en keek naar de lijst met contacten die hij tot dusver had opgesteld. Er zaten nog een heleboel lege vakken in de tabel. De naam van de pub waar Badri na het feest heen was gegaan. Waar hij maandagavond was geweest. En maandagmiddag. Hij was met de vroege middagtrein uit Londen gekomen en Dunworthy had hem opgebeld om te zeggen dat hij om halfdrie in het lab moest zijn. Er zat tweeënhalf uur tussen; waar had hij die doorgebracht?

En waar had hij dinsdagmiddag gezeten, nadat hij op Balliol een briefje had achtergelaten dat hij het net had gecontroleerd? Was hij teruggegaan naar het lab? Of naar een andere pub? Dunworthy vroeg zich af of iemand van Balliol met hem had gesproken. Zodra Finch weer belde om hem het laatste nieuws over het Amerikaanse bellenkoor en het wc-papier te vertellen, zou hij hem aan iedereen laten vragen of ze Badri hadden gezien.

De deur ging open en de leerlingverpleegster kwam binnen, gehuld in steriele kleding. Dunworthy keek onwillekeurig naar de monitoren, maar hij zag geen dramatische veranderingen. Badri was nog in slaap. De zuster voerde enkele gegevens in, keek het infuus na en trok een punt van de deken recht. Ze ging naar het raam en deed het gordijn open. Ze bleef staan en friemelde aan de koordjes van het gordijn.

‘Ik hoorde toevallig wat u aan de telefoon zei,’ zei ze. ‘U had het over mevrouw Gaddson. Ik weet dat het erg onbeleefd is, maar was dat misschien de moeder van William Gaddson over wie u het had?’

‘Ja,’ zei hij verwonderd. ‘William is een van onze studenten in Balliol. Kent u hem?’

‘Hij is een vriend van me.’ Hij zag haar hevig blozen achter haar doorzichtige neusmasker.

‘Juist ja,’ zei Dunworthy. Hij vroeg zich af of William nog wel aan Petrarca zou toekomen. ‘Williams moeder is hier in het ziekenhuis.’ Hij vond dat hij haar moest waarschuwen, maar voor wie eigenlijk? ‘Ik geloof dat ze hem met de kerstdagen wil bezoeken.’

‘Is ze hier?’ zei de zuster, die nog roder aanliep. ‘Ik dacht dat er quarantaine was.’

‘Ze had de laatste trein uit Londen,’ zei Dunworthy bedrukt.

‘Weet William ervan?’

‘Mijn secretaris probeert hem te bereiken,’ zei hij, zonder iets over de jongedame in Shrewsbury te verklappen.

‘Hij zit in de bibliotheek Petrarca te lezen,’ zei ze. Ze liet het gordijnkoord los en ging weg, ongetwijfeld om de bibliotheek te bellen.

Badri bewoog en mompelde iets onverstaanbaars. Er zaten rode vlekken op zijn wangen en hij leek moeite te hebben met ademen.

‘Badri?’ zei Dunworthy.

Badri deed zijn ogen open. ‘Waar ben ik?’ zei hij.

Dunworthy keek naar de beeldschermen. De koorts was een halve graad gedaald en Badri maakte een wat helderder indruk.

‘In het ziekenhuis,’ zei hij. ‘Je bent ingestort toen je in het lab van Brasenose met het net bezig was. Weet je dat nog?’

‘Ik voelde me zo raar,’ zei Badri. ‘Koud. Ik ben naar de pub gegaan om u het resultaat te vertellen…’ Er kwam een vreemde, starre uitdrukking op zijn gezicht.

‘Je zei dat er iets mis was,’ zei Dunworthy. ‘Wat dan? Iets met de tijdverschuiving?’

‘Iets mis,’ herhaalde Badri. Hij probeerde op een elleboog te steunen. ‘Wat is er met me?’

‘Je bent ziek,’ zei Dunworthy. ‘Je hebt griep.’

‘Ziek? Ik ben nog nooit ziek geweest.’ Hij ging moeizaam overeind zitten. ‘Ze zijn dood, niet?’

‘Wie?’

‘Ze zijn er allemaal aan gestorven.’

‘Heb je iemand gezien, Badri? Het is belangrijk. Heeft nog iemand anders het virus?’

‘Virus?’ zei hij, met hoorbare opluchting in zijn stem. ‘Heb ik een virus?’

‘Ja, een soort griepvirus. Het is niet zo ernstig. Ze hebben je antimicrobia gegeven en er wordt aan een gericht medicijn gewerkt. Je bent er zo weer bovenop. Weet je wie jou heeft aangestoken? Heeft iemand anders het virus?’

‘Nee.’ Hij legde zijn hoofd weer op het kussen. ‘Ik dacht… O!’ Hij keek Dunworthy geschrokken aan. ‘Er is iets mis,’ zei hij radeloos.

‘Wat is er?’ Dunworthy stak zijn hand uit naar de zoemer.

Badri’s ogen waren groot van angst. ‘Het doet zo’n pijn!’

Dunworthy drukte op de knop. De zuster en een mannelijke arts kwamen onmiddellijk de kamer in. De arts pakte de ijskoude stethoscoop en begon Badri te onderzoeken.

‘Hij zei dat hij het koud had,’ zei Dunworthy. ‘En hij heeft ergens pijn.’

‘Waar doet het pijn?’ vroeg de arts met een blik op een van de schermen.

‘Hier,’ zei Badri. Hij drukte een hand op de rechterkant van zijn borst. Hij begon weer te rillen.

‘Pleuritis, rechtsonder,’ zei de arts.

‘Pijn als ik ademhaal,’ zei Badri klappertandend. ‘Er is iets mis.’

Iets mis. Hij had het niet over de lokalisatie, hij bedoelde dat er iets mis was met hemzelf. Hoe oud was hij? Ongeveer van Kivrins leeftijd? Bijna twintig jaar geleden waren de eerste vaccins tegen rhinovirussen ontwikkeld. Het was heel goed mogelijk dat hij nog nooit ziek was geweest, zelfs niet verkouden, zoals hij had gezegd.

‘Zuurstof?’ vroeg de zuster.

‘Nog niet.’ De arts ging naar de deur. ‘Begin met tweehonderd eenheden chloramfenicol.’

De zuster legde Badri’s hoofd weer op het kussen, hing een nieuw infuuszakje aan de standaard en bleef een tijdje staan wachten terwijl Badri’s temperatuur daalde. Daarna ging ze weg.

Dunworthy keek door het raam naar de regen. Badri zei dat hij zich zo raar had gevoeld. Niet ziek, raar. Iemand die zelfs nooit verkouden was geweest, zou niet weten wat er aan de hand was als hij ineens koorts en koude rillingen kreeg. Misschien was Badri daarom het lab uitgerend en naar de pub gegaan. Hij wilde het tegen Dunworthy zeggen. Er is iets mis.

Dunworthy zette zijn bril af en wreef over zijn ogen, die staken door het ontsmettingsmiddel. Hij voelde zich uitgeput. Hij had gezegd dat hij geen rust kon vinden tot hij wist dat alles in orde was met Kivrin. Badri lag te slapen, rustiger ademend door de onpersoonlijke toverkunst van de arts. En Kivrin lag nu ook te slapen, in een vlooienbed zevenhonderd jaar geleden. Of misschien was ze wakker en maakte ze indruk op de middeleeuwers met haar tafelmanieren en haar vuile nagels, of lag ze op haar knieën op een smerige stenen vloer en sprak ze haar belevenissen in de recorder in.

Hij moest in slaap zijn gedommeld. Hij droomde dat hij een telefoon hoorde rinkelen. Het was Finch, die hem vertelde dat de Amerikanen met een proces dreigden omdat er te weinig wc-papier was en dat de dominee had gebeld om de tekst uit de Schrift door te geven. ‘Mattheüs 2, vers 11,’ zei Finch. ‘Verspilling leidt tot gebrek.’ Op dat moment deed de zuster de deur open en zei dat Mary hem wilde spreken op de eerstehulp.

Hij keek op zijn horloge. Het was tien voor halfvijf. Badri was nog steeds in slaap, met een bijna vredige uitdrukking op zijn gezicht. De zuster stond op de gang te wachten met een fles ontsmettingsmiddel en zei dat hij de lift kon gebruiken.

De stank van het middel hielp hem bij te komen uit zijn verdoving en hij was bijna wakker toen hij op de begane grond kwam. Mary wachtte hem op, gehuld in een steriel uniform. ‘We hebben een tweede patiënt,’ zei ze, terwijl ze hem een nieuw pakje kleren gaf. ‘Ze is hier gestrand vanwege de quarantaine. Ze heeft inkopen gedaan in de High. Misschien herken jij haar.’

Hij trok zijn uitrusting even onhandig aan als de eerste keer en scheurde bijna de jas open toen hij het kleefband niet zo gauw loskreeg. ‘Er waren tientallen mensen aan het winkelen.’ Hij trok de handschoenen aan. ‘Ik keek alleen naar Badri. Het lijkt me sterk dat ik iemand anders herken.’

‘Dat weet ik,’ zei Mary. Ze ging hem voor door de gang naar de eerstehulpafdeling. Het scheen jaren geleden dat hij hier voor het laatst was geweest.

Een paar verpleegkundigen, allemaal onherkenbaar in hun steriele uitmonstering, rolden een brancard door de gang. Een arts stelde vragen aan een magere, angstig kijkende vrouw in een natte jas en een even natte regenhoed.

‘Ze heet Beverly Breen,’ zei de vrouw met dunne stem. ‘Ze woont in Surbiton, Plover Way 226. Ik wist dat er iets niet in orde was. Ze zei de hele tijd dat we de trein naar Northampton moesten hebben.’

De vrouw had een paraplu en een handtas bij zich. Toen de arts naar het registratienummer van de patiënte vroeg, zette ze de paraplu tegen de balie en maakte de tas open.

‘Ze is net binnengebracht van het station, waar ze last had van hoofdpijn en duizeligheid,’ zei Mary. ‘Ze stond in de rij te wachten om ergens ondergebracht te worden.’

Ze hield de verpleegkundigen met de brancard tegen en trok de deken een eindje naar beneden, zodat Dunworthy haar beter kon bekijken. Het was niet nodig.

De vrouw met de natte jas had de kaart gevonden. Ze gaf hem aan de arts, pakte de paraplu, de tas en een stapeltje bontgekleurde formulieren en nam alles mee naar de brancard. Het was een grote paraplu, bedrukt met lila viooltjes.

‘Badri botste tegen haar op toen hij terugging naar het lab,’ zei Dunworthy.

‘Weet je dat absoluut zeker?’ zei Mary.

Hij wees naar de andere vrouw, die was gaan zitten om haar formulieren in te vullen. ‘Ik herken die paraplu.’

‘Hoe laat was dat?’

‘Ik weet het niet zeker. Halftwee?’

‘Wat gebeurde er? Raakte hij haar aan?’

‘Hij liep pardoes tegen haar aan,’ zei Dunworthy. Hij probeerde het zich voor de geest te halen. ‘Hij liep tegen de paraplu aan en verontschuldigde zich. Ze werd nogal boos. Hij raapte de paraplu op en gaf hem aan haar.’

‘Heeft hij gehoest of geniest?’

‘Dat weet ik niet meer.’

De vrouw werd naar de afdeling gebracht. Mary ging staan. ‘Ze moet naar de isolatie,’ zei ze, achter de brancard aan lopend.

De andere vrouw stond op. Een van de formulieren viel op de grond en ze klemde de andere onhandig tegen haar borst. ‘De isolatie?’ zei ze geschrokken. ‘Wat heeft ze?’

‘Volgt u mij maar.’ Mary nam haar en de paraplu mee voor onderzoek en ontsmetting, voordat Dunworthy de kans kreeg te vragen of hij hier moest blijven wachten. Hij wilde het aan de receptioniste vragen, maar bedacht zich en liet zich vermoeid op een van de stoelen tegen de muur zakken. Op de stoel naast hem lag een folder, getiteld: ‘Het belang van een goede nachtrust.’

Hij had pijn in zijn nek door het ongemakkelijke dommelen op het klapstoeltje en zijn ogen brandden weer. Hij zou weer naar Badri kunnen gaan, maar hij zag er tegenop zich weer helemaal te moeten omkleden. En hij had niet de moed Badri te wekken om hem te vragen wie er straks nog meer met een temperatuur van 39,5 naar het ziekenhuis gebracht zouden worden.

Kivrin zou daar in elk geval niet bij zijn. Het was halfvijf. Badri was om halftwee tegen de vrouw met de lila paraplu aangelopen. Dat wees op een incubatietijd van vijftien uur, en vijftien uur geleden was Kivrin volledig immuun geweest.

Mary kwam terug, zonder hoofdkapje. Haar neusmasker bungelde tegen haar hals. Haar haar zat in de war en ze zag er net zo uitgeput uit als Dunworthy zich voelde.

‘Mevrouw Gaddson mag naar huis,’ zei ze tegen de zuster achter de balie. ‘Ze moet hier om zeven uur weer zijn voor een bloedtest.’ Ze ging naar Dunworthy toe. ‘Ik was haar straal vergeten,’ zei ze met een glimlach. ‘Ze was nogal ontstemd. Ze dreigde met een proces wegens wederrechtelijke vrijheidsberoving.’

‘Dan moet ze lid worden van mijn bellenkoor. Die willen naar de rechter stappen wegens contractbreuk.’

Mary fatsoeneerde haar haar. ‘Het Wereld Influenza Centrum heeft het influenzavirus geïdentificeerd.’ Ze stond op, plotseling gegrepen door een vlaag van nieuwe energie. ‘Ik kan wel een kop thee gebruiken,’ zei ze. ‘Kom.’

Dunworthy keek naar de vrouw achter de balie, die hen nauwlettend in het oog hield, en hees zichzelf overeind.

‘Ik ben in de wachtkamer bij de OK,’ zei Mary tegen de vrouw.

‘Neem me niet kwalijk, dokter,’ zei de vrouw aarzelend. ‘Ik hoorde toevallig wat u zei…’

Mary verstrakte.

‘U zei dat mevrouw Gaddson naar huis mocht en daarna hoorde ik de naam “William” vallen, nu vroeg ik me af of zij de moeder van William Gaddson is.’

‘Ja?’ zei Mary verwonderd.

‘Bent u een vriendin van William?’ zei Dunworthy. Hij vroeg zich af of ze net zo zou gaan blozen als de blonde leerlinge.

Dat deed ze. ‘Ik heb hem tijdens de vakantie beter leren kennen. Hij is hier gebleven om Petrarca te lezen.’

‘Onder andere,’ zei Dunworthy. Hij liet de receptioniste blozend achter en nam Mary mee naar de geïsoleerde wachtkamer.

‘Wat had dat in hemelsnaam te betekenen?’ vroeg ze.

‘Onze ziekelijke William kan nog veel beter voor zichzelf zorgen dan we dachten,’ zei hij en deed de deur van de wachtkamer open.

Mary deed het licht aan en ging naar de theewagen. Ze schudde de snelkoker heen en weer en nam hem mee naar het toilet. Dunworthy ging zitten. Iemand had de lage tafel ontruimd en weer op zijn plaats geschoven. Mary’s boodschappentas lag nog midden in de kamer. Hij bukte en nam hem mee naar een van de stoelen.

Mary kwam terug met de ketel, die ze neerzette en inschakelde. ‘Ben je van Badri nog iets te weten gekomen?’ vroeg ze.

‘Dat wel, maar of we er iets aan hebben? Hij is gisteravond naar een kerstbal in Headington geweest, heen en terug met de metro. Hoe erg is hij eraan toe?’

Mary pakte twee theezakjes en deed die in de kopjes. ‘Er is alleen poedermelk. Weet je of hij de laatste tijd contact heeft gehad met iemand uit de Verenigde Staten?’

‘Nee, hoezo?’

‘Wil je suiker?’

‘Hoe erg is hij eraan toe?’

Ze deed wat poedermelk in de kopjes. ‘Het slechte nieuws is dat Badri erg ziek is.’ Ze deed er suiker bij. ‘Hij heeft zijn vaccins van de universiteit gekregen, die strengere eisen stelt dan het ministerie. Hij zou volledig beschermd moeten zijn tegen vijfpunts-mutaties en gedeeltelijk tegen tienpunts. Maar hij vertoont alle symptomen van influenza, wat op een nog ingrijpender mutatie wijst.’

De ketel begon te gillen. ‘Dat betekent dat we met een epidemie te maken krijgen.’

‘Ja.’

‘Een pandemie?’

‘Misschien wel. Als het WIC het virus niet snel genoeg kan analyseren, of als de dokters ziek worden, of de quarantaine niet effectief is.’

Ze schakelde de snelkoker uit en schonk het hete water in hun kopjes. ‘Het goede nieuws is, dat het virus volgens het WIC uit South Carolina komt.’ Ze gaf Dunworthy zijn kopje. ‘In dat geval is het virus niet alleen goed bekend, maar bestaat er ook een vaccin tegen. Antimicrobia zijn een werkzaam medicijn en als de symptomen goed worden behandeld, is het virus niet dodelijk.’

‘Hoe lang is de incubatietijd?’

‘Twaalf tot achtenveertig uur.’ Ze leunde tegen de theewagen en nam een slokje thee. ‘Het WIC stuurt bloedmonsters naar het Epidemiologisch Centrum in Atlanta, dat aanbevelingen voor de behandeling zal doen.’

‘Hoe laat is Kivrin maandag voor haar vaccinatie naar het ziekenhuis gegaan?’

‘Ze was hier om drie uur,’ zei Mary, ‘en ze is tot negen uur de volgende ochtend gebleven. Ik heb haar hier gehouden om te zorgen dat ze goed sliep.’

‘Badri zegt dat hij haar gisteren niet heeft gezien,’ zei Dunworthy, ‘maar misschien heeft hij haar maandag nog gesproken voordat ze naar het ziekenhuis ging.’

‘James, ze loopt alleen gevaar als ze voor de inenting blootgesteld is geweest en het virus ook nog de kans heeft gekregen zich ongeremd te vermenigvuldigen,’ zei Mary. ‘Zelfs al heeft ze Badri maandag of dinsdag gezien, ze heeft minder kans om de ziekteverschijnselen te vertonen dan jij.’ Ze keek hem ernstig aan over haar theekopje. ‘Je maakt je geloof ik nog steeds zorgen over de lokalisatie.’

Hij schudde zwak zijn hoofd. ‘Badri zegt dat hij de coördinaten van de stagiair heeft nagerekend en dat alles in orde was. En hij had eerder al tegen Gilchrist gezegd dat de verschuiving minimaal was.’ Het speet hem dat Badri geen antwoord had gegeven toen hij hem naar de tijdverschuiving vroeg.

‘Wat kan er dan nog mis zijn gegaan?’ vroeg Mary.

‘Ik weet het niet. Niets. Behalve dat ze helemaal alleen in de middeleeuwen rondhangt.’

Mary zette haar kopje op de wagen. ‘Ze zit daar misschien wel zo veilig. We zullen hier heel wat patiënten krijgen. Influenza verspreidt zich als een lopend vuurtje en dat wordt door de quarantaine alleen maar erger. Artsen en verpleegkundigen komen altijd het eerste met de zieken in aanraking. Als zij ook ziek worden of als er niet genoeg antimicrobia zijn, wordt onze eeuw ook te gevaarlijk om naartoe te reizen.’

Ze streek vermoeid over haar verwarde haar. ‘Sorry, ik ben alleen zo moe. We leven niet in de middeleeuwen, niet eens in de twintigste eeuw. We hebben metabolica en allerlei hulpmiddelen. Als dit bovendien het South Carolina-virus is, dan is er ook al een analogon en een vaccin. Maar ik ben toch blij dat Colin en Kivrin er niet zijn.’

‘Veilig in de middeleeuwen,’ zei Dunworthy.

Mary keek hem glimlachend aan. ‘Tussen de moordenaars.’

De deur werd opengegooid. Een tamelijk flinke blonde jongen met grote voeten en een dikke winterjas kwam de kamer in. Water drupte van zijn jas op de grond.

‘Colin!’ zei Mary.

‘Dus hier zat u,’ zei Colin. ‘Ik heb u overal gezocht.’

AFSCHRIFT UIT HET DOMESDAY BOOK

(000893–000898)

Meneer Dunworthy, ad adjuvandum me festina.{Vertaling: kom mij snel te hulp.}

Tweede boek

Midden in de grauwe winter
Drong ijzige wind door merg en been;
Aarde hard als ijzer,
Water hard als steen.
Sneeuw was gevallen, sneeuw op sneeuw,
Sneeuw op sneeuw,
Midden in de grauwe winter,
Lang geleden, in vroeger eeuw.

CHRISTINA ROSSETTI

10

Het vuur was uit. Er hing nog steeds rook in de kamer, maar dat moest van de haard komen. Geen wonder, dacht Kivrin, schoorstenen kwamen in Engeland pas laat in de veertiende eeuw in gebruik en het is nu pas 1320. En zodra ze die gedachte had gevormd, drong ook al het andere tot haar door. Het is 1320 en ik ben ziek geweest. Ik heb koorts gehad.

Verder dacht ze een tijdje niet na. Het was heerlijk om hier zo te blijven liggen. Ze voelde zich uitgeput, alsof ze een vreselijke krachtproef had doorstaan die al haar energie had opgeslokt. Ik geloofde echt dat ik op de brandstapel stond, dacht ze. Ze herinnerde zich haar verzet en de vlammen die opschoten om haar handen en haar te verbranden.

Ze moesten mijn haar afsnijden, dacht ze, maar ze wist niet of dat echt was gebeurd of dat het alleen maar een droom was geweest. Ze was te moe om aan haar hoofd te voelen, te moe om het zich te herinneren. Ik ben heel erg ziek geweest, dacht ze. Ze gaven me de laatste sacramenten. ‘Je hebt niets te vrezen,’ had de man gezegd. ‘Je gaat weer naar huis.’ Requiescat in pace. En ze had geslapen.

Toen ze weer ontwaakte, was het donker in de kamer en heel in de verte hoorde ze een klok luiden. Ze had het idee dat het al heel lang aan de gang was, net als het luiden van die ene klok toen ze doorkwam, maar even later hoorde ze een tweede en een derde klok, zo dichtbij dat de andere erdoor werden overstemd. Dat is voor de metten, dacht Kivrin. Ze meende het al eens eerder gehoord te hebben, een hortend en onregelmatig geluid met hetzelfde ritme als het kloppen van haar hart, maar dat was onmogelijk.

Het moest een droom zijn geweest. Ze had gedroomd dat ze op de brandstapel stond. Ze had gedroomd dat haar haar werd afgesneden. Ze had gedroomd dat de mensen een taal spraken die ze niet verstond.

De klok dichtbij verstomde en de andere gingen nog een tijdje door, alsof ze blij waren dat ze nu gehoord konden worden, en Kivrin kon zich ook dat herinneren. Hoe lang was ze hier al? Het was donker geweest en nu was het ochtend. Ze dacht dat het maar één nacht was geweest, maar nu herinnerde ze zich de gezichten die zich over haar heen bogen. Een vrouw had haar laten drinken en daarna was de priester gekomen, samen met de moordenaar, en ze had hun gezichten duidelijk kunnen zien, niet gehinderd door het flakkeren van kaarslicht. Daarvoor en daarna was het weer donker geweest, met het rokerige licht van talklampen en telkens had ze de klokken gehoord.

Ze dacht geschrokken na. Hoe lang lag ze hier al? Misschien waren er weken voorbijgegaan en had ze het rendez-vous al gemist. Maar dat was onmogelijk. Je bleef geen weken buiten kennis, zelfs niet als je tyfus had, en zij had geen tyfus. Ze was ingeënt.

Het was koud in de kamer, alsof het vuur in de loop van de nacht was uitgegaan. Ze wilde de deken optrekken en meteen kwamen er uit het donker handen die iets zachts over haar heen legden.

‘Dank je,’ zei Kivrin en viel in slaap.

Ze werd wakker van de kou en ze dacht dat ze maar heel even had geslapen, hoewel het niet meer helemaal donker in de kamer was. Licht viel door een smalle opening in de stenen muur. Het luik voor het venster was geopend en daardoor kwam ook de kou naar binnen.

Een vrouw stond op haar tenen op de stenen bank en hing een doek voor de opening. Ze droeg een zwarte pij met op haar hoofd een witte kap en een mutsje. Even dacht Kivrin dat ze in een nonnenklooster was, tot ze zich herinnerde dat getrouwde vrouwen in de veertiende eeuw hun haar bedekten. Alleen ongehuwde meisjes hadden hun haren los en onbedekt.

De vrouw leek niet oud genoeg om getrouwd te zijn, of een non. Ze was niet dezelfde als de vrouw die haar te drinken had gegeven, die was veel ouder geweest. Kivrin herinnerde zich de ruwe en gerimpelde handen en de stem, hees van ouderdom, hoewel ook dat misschien maar een deel van haar koortsdroom was geweest.

Kivrin keek naar de vrouw die in het licht bij het venster stond. De witte kap was vergeeld en ze droeg geen pij, maar een lang kleed net als Kivrin, met een donkergroene overmantel. Het kleed was onbeholpen geverfd en leek wel van een jutezak te zijn gemaakt, met een grove inslag die zelfs in het zwakke licht duidelijk was te zien. De vrouw moest een dienstmaagd zijn, alleen droegen die geen linnen hoofdkap en ze hadden ook niet zo’n grote sleutelbos aan hun riem hangen als deze vrouw. Ze moest dan toch een zekere positie hebben, misschien als huishoudster.

En dat betekende dat Kivrin in een aanzienlijk huis terecht was gekomen. Waarschijnlijk niet in een kasteel, want de muur waartegen het bed stond was van ruw hout en niet van steen, maar vermoedelijk het landgoed van een hoge edelman, een baron of nog hoger. Ze lag niet op de grond maar in een echt bed, met een houten onderstel en gordijnen en stijve linnen lakens en een bontsprei. Op de stenen bank onder het venster lagen geborduurde kussens.

De vrouw knoopte de doek vast aan de kleine stenen uitsteeksels aan weerskanten van de smalle opening, stapte van de bank af en bukte zich om iets te pakken. Kivrin kon niet zien wat het was, want de gordijnen rond haar bed hingen in de weg. Ze waren bijna even dik als tapijten en met een koord aan de bedposten vastgebonden.

De vrouw ging rechtop staan. Ze had een houten kom in haar hand. Met haar vrije hand tilde ze haar rokken op, waarna ze op de bank ging staan en een stroperige stof uit de kom op de doek begon te smeren. Olie, dacht Kivrin. Of nee, was. In was gedrenkt linnen werd als vensterglas gebruikt. Glas zou in de veertiende eeuw in huizen van de adel al heel gewoon geweest moeten zijn. De edelen zouden zelfs ramen met de rest van hun bagage en meubelen hebben meegenomen van hun ene verblijf naar het andere.

Dit moet ik vastleggen, dacht Kivrin. Sommige landhuizen hadden geen glas voor de ramen. Ze drukte haar handen tegen elkaar en bracht ze naar haar mond, maar het was te vermoeiend om ze daar te houden en ze liet ze weer terugzakken op de deken.

De vrouw keek even naar het bed voor ze verder ging met haar werk. Ze bestreek de doek met lange, onzorgvuldige halen. Ik ben aan de beterende hand, dacht Kivrin. Al die tijd is er iemand vlak bij me geweest. Ze vroeg zich opnieuw af hoe lang ze hier al lag. Ik moet het uitzoeken, dacht ze, en daarna moet ik de kar terugvinden.

Het kon niet ver weg zijn. Als dit het dorp was waar ze naartoe had gewild, lag het rendez-vous op nog geen twee kilometer afstand. Ze probeerde zich te herinneren hoe lang de tocht naar het dorp had geduurd. Heel erg lang, scheen het. De moordenaar had haar op een wit paard met belletjes aan zijn toom gezet. Maar hij was geen moordenaar, hij was een jonge man met een vriendelijk gezicht en rood haar.

Ze moest de naam van het dorp waar ze naartoe was gebracht vragen, hopelijk was het Skendgate. Maar ook al was het een ander dorp, dan nog kon de kar niet ver uit de buurt zijn. En zodra ze weer wat was aangesterkt, kon ze natuurlijk vragen of ze haar naar de kar wilden brengen.

Wat is de naam van dit dorp waar ik naartoe ben gebracht? Gisteravond kon ze niet op de woorden komen, maar dat lag natuurlijk aan de koorts. Ze had er nu geen moeite mee. Ze had maanden met Latimer op haar uitspraak geoefend. Ze zouden haar zeker begrijpen als ze vroeg: ‘In whatte londe am I?’ of zelfs: ‘Whatte be thisse holding?’ En zelfs als ze een plaatselijk dialect spraken, zou de tolk haar automatisch corrigeren.

‘Whatte place hast thou brotte me?’ zei Kivrin.

De vrouw draaide zich geschrokken om. Met de kom en borstel in haar handen stapte ze van de bank en ging naar het bed. Kivrin zag nu dat ze geen borstel gebruikte, maar een hoekige houten lepel, bijna plat.

‘Gottebae plaise tthar tleve,’ zei de vrouw, kom en lepel tegen haar borst gedrukt. ‘Beth naught agast.’

De computer zou de woorden onmiddellijk moeten vertalen. Misschien zat Kivrin er met haar uitspraak helemaal naast en dacht de vrouw dat ze een vreemde taal sprak, zodat ze in gebrekkig Frans of Duits antwoord probeerde te geven.

‘Whatte place hast thou brotte me?’ zei Kivrin langzaam, om de tolk de tijd te geven haar woorden te vertalen.

‘Wick londebay yae comen lawdayke awtreen godelae deynorm andoar sic straunguwlondes. Spekefaw eek waenoot awfthy taloorbrede.’

‘Lawyes sharess loostee?’ klonk een andere stem.

De vrouw draaide haar hoofd om naar een voor Kivrin onzichtbare deur. Een oudere vrouw kwam de kamer in, veel ouder, met onder haar kap een gerimpeld gezicht en met de ruwe en oude handen die Kivrin zich van haar koortsdroom herinnerde. Ze droeg een zilveren halsketting en had een klein leren doosje in haar handen. Het leek op het kistje dat Kivrin had meegebracht, maar het was nog kleiner en met ijzer in plaats van met koper beslagen. De vrouw zette het neer op de stenen bank.

‘Auf specheryit darmayt?’

Ook de stem kon ze zich herinneren, schor en met een venijnige ondertoon. Ze behandelde de jongere vrouw als een bediende. Dat was ze dan misschien ook en zelf was ze de vrouw des huizes, hoewel haar kap niet witter en de stof van haar kleed niet fijner was. Maar ze had geen sleutels aan haar ceintuur en Kivrin herinnerde zich nu dat het niet de huishoudster, maar de vrouw des huizes was die de sleutels bij zich had.

De oude vrouw was gekleed in vergeeld linnen en lelijk geverfde jute, wat betekende dat Kivrin helemaal de verkeerde kleren had aangetrokken, net zo verkeerd als Latimers uitspraak of de bewering van dokter Ahrens dat ze geen middeleeuwse ziekten kon krijgen.

‘Ik ben ingeënt,’ mompelde ze. De twee vrouwen keken naar haar.

‘Ellavih swot wardesdoor feenden iss?’ vroeg de oude dame scherp. Was zij de moeder van de ander, de schoonmoeder, of de oppas? Kivrin had er geen idee van. Ze kon geen van de woorden begrijpen, nog geen eigennaam of aanspreekvorm onderscheiden.

‘Maetinkerr woun dabest wexe hoordoumbe,’ zei de jonge vrouw. De ander antwoordde: ‘Nor nayte bawcows derouthe.’

Onbegrijpelijk. Kortere zinnen zouden gemakkelijker te vertalen moeten zijn, maar Kivrin kon niet eens zeggen of de zin uit één woord of uit meerdere bestond.

De jonge vrouw tilde boos haar kin op in haar strakke kap. ‘Certessan, shreevadwomn wolde nadae seyvous,’ zei ze scherp.

Kivrin vroeg zich af of de twee over haar aan het kibbelen waren. Met haar zwakke handen duwde ze tegen de deken, alsof ze uit de buurt probeerde te komen. De jonge vrouw zette de kom met de lepel neer en kwam onmiddellijk naar het bed.

‘Spaegun yovor tongawn glais?’ zei ze. Het kon net zo goed ‘Goedemorgen’ als ‘Voelt u zich beter?’ of ‘Je gaat morgenochtend naar de brandstapel’ betekenen. Misschien kwam het door de ziekte dat de vertaalcomputer niet werkte. Misschien zou ze alles kunnen verstaan als de koorts eenmaal was gezakt.

De oude vrouw knielde bij het bed neer, nam het zilveren doosje dat aan haar halsketting hing tussen haar gevouwen handen en begon te bidden. De ander boog zich over Kivrin om naar haar slaap te kijken en voelde aan haar achterhoofd. Kivrin besefte dat de wond aan haar slaap was verbonden. Ze voelde aan het verband en legde haar hand tegen haar hals. Haar verwarde krullen waren verdwenen, het haar eindigde net onder haar oren.

‘Vae motten tiyez thynt,’ zei de jonge vrouw bezorgd. ‘Far thotyiwort wount sorr.’ Ze probeerde Kivrin iets uit te leggen. Kivrin begreep het niet en toch ook weer wel. Ze was erg ziek geweest, zo ziek dat ze dacht dat haar haar in brand stond. Ze herinnerde zich dat ze wild op haar eigen hoofd had geslagen om de vlammen te doven, en dat iemand — de oude dame? — haar handen had vastgehouden. Het enige wat ze konden doen, was haar haar afsnijden.

Kivrin had een hekel gehad aan die grote bos weerbarstig haar, die ze eindeloos moest borstelen. Ze wist niet of vrouwen in de middeleeuwen vlechten droegen of niet en ze was bang dat het smerig zou worden als ze het twee weken niet kon wassen. Ze zou blij moeten zijn dat ze het kwijt was, maar ze kon alleen maar aan Jeanne d’Arc denken; die had kort haar gehad en was naar de brandstapel gevoerd.

De jonge vrouw ging rechtop staan en keek haar met een angstig gezicht aan. Kivrin glimlachte zwakjes naar haar, en ze lachte terug. Ze miste twee tanden aan de rechterkant en de tand naast die opening was bruin, maar als ze lachte leek ze net een eerstejaars.

Ze maakte het verband om Kivrins hoofd los en legde het op de deken. Het was van hetzelfde vergeelde linnen als haar mutsje, in gerafelde repen gescheurd en onder de bruinrode vlekken. Kivrin had meer bloed verloren dan ze ooit had kunnen denken. Haar wond moest weer zijn opengegaan.

De vrouw betastte zenuwachtig Kivrins slaap, alsof ze niet goed wist wat ze moest beginnen. ‘Vexeyaw hongroot?’ zei ze. Ze legde een hand in Kivrins nek en tilde haar hoofd op.

Kivrins hoofd voelde heel licht aan. Dat kwam natuurlijk doordat ze haar haar kwijt was, dacht ze.

De oude dame gaf een houten kom aan de dienstmaagd, die hem aan Kivrins mond zette. Kivrin nam voorzichtig een slokje, bang dat het dezelfde kom was waarin de was had gezeten. Dat was niet zo en het was ook niet het drankje dat ze eerder had gekregen. Het was een dunne, korrelige pap, niet zo bitter als het drankje, maar met een vette nasmaak.

‘Thasholde nayive gros vitaille towayte,’ zei de oude vrouw, met een schorre stem vol ongeduld en kritiek.

Ja, dat moet de schoonmoeder zijn, dacht Kivrin.

‘Shimote lese hoor fource,’ antwoordde de jongere vrouw rustig.

De pap smaakte goed. Kivrin probeerde de kom leeg te maken, maar al na een paar slokken voelde ze zich uitgeput.

De jonge vrouw gaf de kom aan de dame, die naast haar was komen staan, en legde Kivrins hoofd voorzichtig weer op het kussen. Ze pakte het bloederige verband, betastte Kivrins slaap alsof ze van plan was de doek er weer omheen te doen en gaf het tenslotte aan de oude vrouw. Die legde het verband op het kistje dat ze bij het bed op de grond had geplaatst en zette de kom ernaast.

‘Lo, liggethsteallouw,’ zei de jonge vrouw met haar verbrokkelde glimlach. Haar toon sprak boekdelen, ook al kon Kivrin geen enkel woord onderscheiden. Ze moest gaan slapen. Ze deed haar ogen dicht.

‘Durmidde shoalausbrekkeynow,’ zei de oude dame. Beide vrouwen gingen de kamer uit en deden de deur achter zich dicht.

Kivrin herhaalde de klanken langzaam en in stilte om een woord te herkennen. De tolk zou niet alleen Middelengelse woorden opslaan, maar haar ook in staat moeten stellen sneller fonemen en een bepaalde zinsbouw te onderscheiden, maar wat Kivrin betrof konden de vrouwen net zo goed Servo-Kroatisch hebben gesproken.

Misschien was dat ook wel zo, dacht ze. Wie weet waar ze me naartoe gebracht hebben? Ik was buiten westen. Misschien heeft de moordenaar me met een boot over het Kanaal gebracht. Dat was natuurlijk onmogelijk. Ze herinnerde zich nog veel van de nachtelijke reis, ook al waren het stukken en brokken, als van een droom. Ik viel van het paard, dacht ze, en de man met het rode haar tilde me op. En we kwamen langs een kerk.

Fronsend probeerde ze zich nog meer te herinneren. Ze waren het bos ingegaan, weg van het pad, tot ze op een andere weg uitkwamen. Bij een tweesprong was ze van het paard gevallen. Als ze die splitsing kon vinden, zou ze vandaar misschien ook weer bij de kar kunnen komen. De tweesprong was niet ver van de kerktoren.

Maar als het zo dichtbij was, dan moest dit Skendgate zijn en hoorden de vrouwen Middelengels te spreken. En als ze MiddelEngels spraken, waarom kon ze hen dan niet verstaan?

Misschien ben ik op mijn hoofd gevallen, dacht ze, en is de tolk stukgegaan. Maar ze wist dat ze niet op haar hoofd terecht was gekomen. Ze was langs de flank van het paard naar beneden gegleden tot ze op de weg zat. Het is de koorts, dacht ze. Ik ben ziek, daardoor kan de tolk geen woorden herkennen.

Maar hij herkende wel het Latijn, dacht ze, en ze begon angstig te worden. Hij herkende het Latijn en bovendien kan ik niet ziek zijn. Ik ben ingeënt. Ze herinnerde zich ineens dat ze een grote, jeukende blaar op haar arm had gekregen na een van de injecties, maar daar had dokter Ahrens nog vlak voor haar vertrek naar gekeken. Volgens haar was er niets aan de hand. Alleen na haar inenting tegen de pest had ze ook last gehad van jeuk. Ik kan de pest niet hebben, dacht ze. Ik heb helemaal geen symptomen van de ziekte.

Pestlijders kregen grote builen onder hun oksels en aan de binnenkant van hun dijen. Ze gaven bloed op en de bloedvaten onder hun huid sprongen stuk en werden zwart. Ze had niet de pest, maar wat had ze dan wel, en hoe was ze aangestoken? Ze was gevaccineerd tegen alle in 1320 veel voorkomende ziekten en ze kon hier ook niet zijn besmet. Ze had zich ziek gevoeld zodra ze was doorgekomen, nog voordat ze iemand had gezien. Bacillen wachtten niet bij een rendez-vous tot er toevallig iemand doorkwam, ze werden verspreid door direct contact, door speeksel of vlooien. De builenpest was door vlooien op mensen overgebracht.

Ik heb niet de pest, dacht ze resoluut. Pestlijders vragen zich niet af of ze de ziekte hebben, die hebben het te druk met doodgaan.

Het was niet de pest. Pestvlooien leefden op ratten en mensen, niet midden in een bos, en de Zwarte Dood had Engeland pas in 1348 bereikt. Het moest een middeleeuwse ziekte zijn waar dokter Ahrens niets vanaf wist. Er waren allerlei vreemde ziekten in de middeleeuwen geweest, koningszeer en sint-vitusdans en onbekende koortsen. Zoiets moest het zijn, een aandoening die haar versterkte afweersysteem niet zo gauw had kunnen thuisbrengen. Maar dat was nu gebeurd, de koorts was gezakt en de vertaalhulp zou weldra beginnen te werken. Ze hoefde alleen maar rust te houden en te wachten tot ze beter was. Met die troostende gedachte deed ze haar ogen weer dicht en ging slapen.

Iemand raakte haar aan. Ze sloeg haar ogen op. Het was de schoonmoeder. Ze bestudeerde Kivrins handen, draaide ze een paar keer om, wreef met haar gegroefde wijsvinger over de ruggen en bekeek de nagels. Toen ze zag dat Kivrin wakker was, liet ze haar handen vallen alsof ze ervan walgde en zei: ‘Sheavost ahvheigh parage attelest, baht hoore der wikkonasshae haswfolletwe?’

Niets. Kivrin had gehoopt dat de computer tijdens haar slaap alles wat ze had gehoord verwerkt en ontcijferd zou hebben en dat de tolk naar behoren zou werken, maar ze begreep er nog steeds geen woord van. Het leek een beetje op Frans, met veel weglatingen en een lichte nadruk op de uitgangen, maar Kivrin kende Normandisch — dat had ze van meneer Dunworthy moeten leren — en toch herkende ze geen enkel woord.

‘Hastow naydepesse?’ zei de oude vrouw.

Het klonk als een vraag, maar dat deed elke Franse zin.

De oude vrouw pakte Kivrin ruw beet en sloeg een arm om haar heen alsof ze haar uit bed wilde helpen. Ik ben te ziek om op te staan, dacht Kivrin. Waarom wil ze dat ik opsta? Wil ze me uithoren? Of naar de brandstapel slepen?

De dienstmaagd kwam de kamer binnen met een bokaal in haar handen. Die zette ze op de stenen bank, waarna ze naar het bed kwam om de oude dame te helpen. ‘Hastontee natour yowrese?’ vroeg ze met haar gehavende lach. Misschien willen ze dat ik naar de wc ga, dacht Kivrin. Ze ging rechtop zitten en liet haar benen over de bedrand glijden.

Ze voelde zich meteen duizelig. Ze bleef met haar blote voeten net boven de grond zitten tot het voorbij zou gaan. Ze had alleen haar linnen hemd aan. Ze vroeg zich af waar haar kleren waren. Nog een geluk dat ze haar hemd aanhad, middeleeuwers sliepen meestal naakt.

En middeleeuwers hadden ook geen badkamer, dacht ze. Ze hoopte dat ze niet naar een latrine ergens buiten hoefde. Kastelen hadden soms een privaat boven een schacht die onderaan schoongemaakt moest worden, maar dit was geen kasteel.

De jonge vrouw legde een dunne, dubbelgevouwen deken als een omslagdoek over Kivrins schouders, waarna de twee vrouwen haar overeind hielpen. De planken vloer voelde ijskoud aan. Ze deed een paar stapjes en voelde de duizeligheid terugkomen. Ik haal het nooit naar buiten, dacht ze.

‘Wotan shay wootes nawdaor youse der jordane?’ zei de oude vrouw scherp. Kivrin dacht dat ze het Franse jardin, ‘tuin’, herkende, maar waarom zou ze het over een tuin hebben?

‘Thanway maunhollp anhour,’ antwoordde de ander, die een arm om Kivrins middel sloeg. De oude dame steunde Kivrin met beide handen. Ze reikte nauwelijks tot Kivrins schouder en de dienstmaagd kon nog geen vijftig kilo wegen, maar samen slaagden ze erin Kivrin naar het voeteneind van het bed te brengen.

Ze werd met elke stap duizeliger. Ik haal het nooit helemaal naar buiten, dacht ze, maar ze bleven aan het voeteneind staan. Op de grond stond een lage houten kist met op het deksel de ruw uitgesneden omtrek van een vogel of een engel. Naast het bloederige verband dat om haar voorhoofd had gezeten, stonden er een houten kom vol met water en een kleinere, lege kom. Kivrin had alle moeite om overeind te blijven en begreep eerst niet wat de bedoeling was.

‘Swoune nawmaydar oupondre yorresette,’ zei de oude vrouw, die haar zware rokken een eindje optrok en deed alsof ze op de kleine kom ging zitten.

Een nachtspiegel, dacht Kivrin dankbaar. Meneer Dunworthy, in 1320 gebruikte de landadel kamerpotten. Ze knikte om te laten zien dat ze het door had en liet zich langzaam zakken. Ze moest zich aan het bedgordijn vasthouden om niet te vallen, zo draaierig was ze, en toen ze weer opstond sloeg ze bijna dubbel van de pijn in haar borst.

‘Maisry!’ riep de oude vrouw in de richting van de deur. ‘Maisry, com undtvae holpoon!’ Het was duidelijk dat ze iemand riep, een Marjorie of Mary, maar er kwam niemand de kamer in. Misschien had ze ook dat verkeerd begrepen.

Heel voorzichtig ging ze rechtop staan en de pijn werd wat minder, maar de twee vrouwen moesten haar toch bijna dragen om haar weer in bed te krijgen. Uitgeput liet ze zich onder de deken stoppen. Ze deed haar ogen dicht.

‘Slaeponpon donu paw daton,’ zei de jonge vrouw, wat vermoedelijk iets als ‘Ga maar slapen’ betekende, hoewel Kivrin er nog steeds niets van verstond. De tolk is stuk, dacht ze, en haar angst begon erger te worden dan de pijn in haar borst.

Hij kan niet stuk zijn, hield ze zichzelf voor. Het is geen gewone computer, het is een chemische stof die je spraakvermogen en je geheugen versterkt. Hij kan niet stuk zijn. Maar hij werkte alleen met de woorden die in zijn geheugen waren opgeslagen en blijkbaar had ze helemaal niets aan het Middelengels van Latimer. Whan that Aprille with his shoures sote. De uitspraak die Latimer haar had geleerd stond zo ver van de werkelijkheid af, dat de tolk de woorden helemaal niet herkende. Daarom was hij nog niet stuk. Hij moest alleen nieuwe gegevens in zijn geheugen opslaan en de zinnen die hij tot nu toe had opgevangen waren nog niet voldoende.

Toch herkende hij het Latijn, bedacht ze ineens, maar ze vocht tegen de weer opkomende paniek. Het Latijn van het laatste oliesel was een vaste formule, met woorden die op de verwachte positie stonden, daarom had de tolk die herkend. De taal die de vrouwen spraken was weliswaar geen formule, maar nog wel te ontcijferen. Eigennamen, aanspreekvormen, zelfstandige naamwoorden, werkwoorden en voorzetsels moesten in ongeveer dezelfde volgorde telkens weer terugkeren. Als de tolk die maar vaak genoeg hoorde, zou hij ze als sleutel tot de rest van de code kunnen gebruiken. Daarom moest ze nu alleen gegevens verzamelen, naar het gesprokene luisteren zonder zelfs een poging te doen het te begrijpen en de tolk zijn werk laten doen.

‘Thin keowre hoorwoun desmoortale?’ vroeg de jonge vrouw.

‘Got tallon wottes,’ zei de oude vrouw.

Ver weg begon een klok te luiden. Kivrin deed haar ogen open. De twee vrouwen hadden zich omgedraaid naar het venster, ook al konden ze niet door het linnen heen kijken.

‘Bere wichebay gansanon,’ zei de jonge vrouw.

De ander gaf geen antwoord. Ze staarde naar het venster alsof ze dwars door het stijve linnen kon kijken, haar handen als in gebed gevouwen.

‘Aydreddit ister fayve riblaun,’ zei de jonge vrouw. Ondanks haar voornemen dacht Kivrin iets als ‘Het is tijd voor de vesper’ of ‘Dat is de vesperklok’ te verstaan, maar het was niet voor de vesper. De klok ging maar door zonder dat er andere te horen waren. Ze vroeg zich af of dit de klok was die ze eerder had gehoord, eenzaam klinkend in de namiddag.

De oude vrouw draaide zich abrupt om. ‘Nay, Elwiss, itbahn diwolffin.’ Ze pakte de kamerpot van de houten kist. ‘Gawynha thesspyd…’

Plotseling klonken haastige voetstappen op een trap. ‘Modder!’ riep een kinderstem. ‘Eysmertemay!’

Een klein meisje rende de kamer in, met wapperende blonde vlechten en dansende koordjes van haar muts. Ze botste bijna tegen de oude vrouw en de kamerpot. Het ronde gezicht van het kind was rood en betraand.

‘Wol yadothoos forshame ahnyous!’ snauwde de oude vrouw, terwijl ze de pot met de hachelijke inhoud hoog optilde. ‘Yowe maun naroonso inhus.’

Het meisje schonk geen aandacht aan haar. Ze holde rechtstreeks naar de jonge vrouw en snikte: ‘Rawzamun hattmay smerte, Modder!’

Kivrin hield haar adem in. Modder, dat moest ‘moeder’ zijn.

Het meisje stak haar armen uit en de vrouw pakte haar op. Ja, dat was beslist haar moeder. Het kind sloeg haar armen stijf om de hals van de vrouw en begon te jammeren.

‘Ssst, ahnyous, ssst,’ zei de moeder. Kivrin meende een eigennaam te verstaan: Agnes, uitgesproken met een schorre Duitse G. Stil maar, Agnes.

De moeder ging met het kind in haar armen op de stenen bank zitten en veegde de tranen weg met een punt van haar hoofddoek. ‘Spekenaw dothass bifel, Agnes.’

Ja, nu hoorde Kivrin het duidelijk. En speken was ‘zeg’. Zeg eens wat er gebeurd is.

‘Shayoss mayswerte!’ zei Agnes. Ze wees naar een ander kind dat net binnen was gekomen. Dat meisje was een stuk ouder, zeker tien jaar. Ze had lang bruin haar tot op haar rug, met een donkerblauwe strik erin.

‘Itgan naso, ahnyous,’ zei ze. ‘Tha pighte rennin gawn derstayres.’ Kivrin hoorde een mengeling van medelijden en minachting. De twee meisjes leken niet op elkaar, maar Kivrin durfde te wedden dat ze zusjes waren. ‘Shay pighte renninge ahndist eyres, Modder.’

Weer ‘moeder’, en shay was ‘zij’ en pighte betekende zoiets als ‘viel’. Het leek op Frans, maar in werkelijkheid was het eerder Duits, zowel de uitspraak als de zinsbouw. Kivrin begon te geloven dat ze het door had.

‘Na comfitte hoor thusselwys,’ zei de oude dame. ‘She hathnau woundes. Hoor teres been fornaught mais gain thy pitye.’

‘Hoor may ganful bloody,’ zei de ander, maar Kivrin hoorde haar niet. Ze hoorde rechtstreeks de vertaling van de tolk, nog onvolmaakt en bepaald niet simultaan, maar wel begrijpelijk.

‘Doe maar geen moeite, Eliwys. Ze mankeert niets. Ze huilt alleen maar om aandacht te krijgen.’

En de moeder, die Eliwys heette, antwoordde: ‘Haar knie bloedt.’

‘Rossmunt, brangund oorwarsted frommecofre,’ zei ze, naar het voeteneind van het bed wijzend. De tolk kwam even later met de vertaling: ‘Rosemund, geef me die doek eens die op de kist ligt.’ Het oudste meisje ging meteen naar de kist bij het bed.

Ze heette Rosemund, het kleintje was Agnes, en het onvoorstelbaar jonge moedertje met haar kap en mutsje was Eliwys.

Rosemund hield een gerafelde lap omhoog, ongetwijfeld dezelfde die Eliwys van Kivrins voorhoofd had gehaald.

‘Blijf af! Blijf af!’ riep Agnes geschrokken. Kivrin hoefde niet op de tolk te wachten om haar te verstaan.

‘Het is maar een doekje voor het bloeden,’ zei Eliwys. Ze nam de doek aan van Rosemund. Agnes probeerde hem weg te duwen. ‘Het doet geen…’ Er volgde een pauze, blijkbaar omdat de tolk een woord niet herkende. ‘… Agnes.’ Het ontbrekende woord moest ‘pijn’ zijn. Dat zat zeker niet in het geheugen, hoewel Kivrin zich afvroeg waarom de tolk er gezien de context niet zelf op was gekomen.

‘… wel penaunce,’ riep Agnes, en de tolk kwam niet verder dan ‘Het doet wel…’ De pauze moest bedoeld zijn om Kivrin zelf het woord te laten horen en de betekenis ervan te raden. Dat was niet zo’n gek idee, maar de tolk liep nog zo ver achter bij het gesprokene dat Kivrin het weggelaten woord niet had opgevangen. Het zou problemen opleveren als de tolk dit elke keer deed wanneer hij een woord niet kende.

‘Het doet wèl penaunce!’ gilde Agnes. Ze duwde de hand van haar moeder weg bij haar knie. ‘Het doet wèl pijn,’ fluisterde de tolk tot Kivrins opluchting.

‘Hoe ben je gevallen?’ vroeg Eliwys om Agnes af te leiden.

‘Ze rende de trap op,’ zei Rosemund. ‘Ze wilde je vertellen dat… is gekomen.’

De tolk sloeg weer een woord over, maar ditmaal had Kivrin het gehoord: Gawyn, wat een eigennaam moest zijn. De tolk kwam tot dezelfde conclusie, want het verontwaardigde antwoord van Agnes kwam volledig over: ‘Ik had moeder willen vertellen dat Gawyn er is.’ Agnes begon luidkeels te snikken en verborg haar gezicht tegen de borst van haar moeder, die prompt van de gelegenheid gebruik maakte om het verband om haar knie te doen.

‘Zeg het me nu maar,’ zei ze.

Agnes schudde haar verborgen hoofd.

‘Je moet het er niet zo los omheen doen, schoondochter,’ zei de oude vrouw. ‘Straks valt het eraf.’

Kivrin dacht dat het strak genoeg zat, al was het alleen maar omdat het kind anders weer zou gaan schreeuwen. De oude dame hield de kamerpot nog steeds in haar handen. Kivrin vroeg zich af waarom ze hem niet ging leeggooien.

‘Ssst, stil maar,’ zei Eliwys. Ze wiegde het meisje heen en weer en klopte zachtjes op haar rug. ‘Ik wil het echt graag van je horen.’

‘Hoogmoed komt voor de val,’ zei de oude vrouw, die er schijnbaar op uit was Agnes weer aan het huilen te krijgen. ‘Het is je eigen schuld. Je moet ook niet hollen op de trap.’

‘Zat Gawyn op een witte merrie?’ vroeg Eliwys.

Een witte merrie. Kivrin vroeg zich af of Gawyn de man was die haar op zijn paard had gezet en naar dit huis had gebracht.

‘Nee hoor,’ zei Agnes, alsof haar moeder een grapje had gemaakt. ‘Hij reed op zijn eigen zwarte hengst Gringolet. En hij zei tegen me: “Goede vrouwe Agnes, ik zou graag met je moeder spreken.”’

‘Rosemund, je had beter op je zusje moeten letten,’ zei de oude vrouw. Agnes lette niet op haar, daarom zocht ze een ander slachtoffer. ‘Wat was je aan het doen?’

‘Ik zat te borduren,’ zei Rosemund, met een hulpbehoevende blik naar haar moeder. ‘Maisry zou op haar passen.’

‘Maisry is naar buiten gegaan om Gawyn te zien,’ zei Agnes, die rechtop ging zitten op de knieën van haar moeder.

‘En met de staljongen te rotzooien,’ zei de oude vrouw. Ze ging naar de deur en riep: ‘Maisry!’

Maisry. Dat had ze al eerder geroepen en ditmaal sloeg de tolk zelfs eigennamen niet meer over. Kivrin wist niet wie Maisry was, vermoedelijk een bediende, maar zo te horen zou ze de wind van voren krijgen. De oude vrouw was vastbesloten een slachtoffer te vinden en de verdwenen Maisry kwam daarvoor prachtig in aanmerking.

‘Maisry!’ riep ze weer. De naam galmde over de trap.

Rosemund maakte van de gelegenheid gebruik om naast haar moeder te gaan staan. ‘We moesten van Gawyn zeggen dat hij u wilde spreken.’

‘Wacht hij beneden?’ vroeg Eliwys.

‘Nee. Hij is eerst naar de kerk gegaan om met Vader Rock over de vrouwe te praten.’

Hoogmoed komt voor de val. De tolk begon een beetje al te vrij te worden. De geestelijke heette waarschijnlijk Rolfe of Peter, maar niet Rock.

‘Wat wilde hij van Vader Rock?’ vroeg de oude vrouw, die weer terugkwam.

Kivrin probeerde de naam te verstaan zonder op het driftige gefluister van de tolk te letten. Het was ‘Roche’, het Franse woord voor ‘rots’. Vader Roche.

‘Misschien weet hij iets van de vrouwe,’ zei Eliwys met een blik op Kivrin. Het was voor het eerst dat iemand aandacht aan haar besteedde. Kivrin deed snel haar ogen dicht, in de hoop dat ze nog meer aan de weet zou komen.

‘Gawyn is vanochtend uitgereden om de struikrovers te zoeken,’ zei Eliwys. Kivrin tuurde door haar oogleden, maar Eliwys keek niet meer naar haar. ‘Misschien heeft hij ze gevonden.’ Ze boog naar voren om de losse koordjes van Agnes’ linnen mutsje vast te maken. ‘Agnes, ga met Rosemund naar de kerk en zeg tegen Gawyn dat we in de grote zaal op hem wachten. De vrouwe slaapt. We mogen haar niet storen.’

Agnes holde naar de deur. ‘Ik wil het tegen hem zeggen, Rosemund!’ riep ze.

‘Laat je zusje het maar vertellen, Rosemund!’ riep Eliwys hen na. ‘Agnes, niet hollen!’

De meisjes gingen de kamer uit en renden toch de onzichtbare trap af.

‘Rosemund is bijna volwassen,’ zei de oude vrouw. ‘Het gaat niet aan dat ze achter een vazal van je gemaal aan loopt. Er komt niets van je dochters terecht als er niemand op ze let. Je zou er goed aan doen een kindermeisje uit Oxenford te laten komen.’

‘Nee,’ zei Eliwys, op een ferme toon die Kivrin verbaasde. ‘Maisry kan op ze passen.’

‘Maisry kan nog geen schaap hoeden. We hadden niet zo overijld uit Bath moeten weggaan. We hadden toch zeker kunnen wachten tot…’ Het slot was onverstaanbaar.

Ondanks het hiaat had Kivrin een paar belangrijke zaken geleerd. De familie was uit Bath gekomen en dit dorp was niet ver van Oxford.

‘Laat Gawyn een kindermeisje halen. En een baker die de vrouwe kan aderlaten.’

‘Er hoeft niemand te komen,’ zei Eliwys.

‘Vrouwe Yvolde is in…’ De plaatsnaam werd door de tolk niet opgepikt. ‘Zij kan goed wonden verzorgen. En ze zal ons graag een van haar diensters afstaan om op de kinderen te passen.’

‘Nee,’ zei Eliwys. ‘We verzorgen haar zelf wel. Vader Roche…’

‘Vader Roche,’ zei de oude dame op verachtelijke toon. ‘Die weet niks van geneeskunst af.’

Maar ik kon hem precies verstaan, dacht Kivrin. Ze herinnerde zich de rustige stem waarmee hij de formule van het heilig oliesel had uitgesproken, de lichte aanraking van zijn hand op haar slapen, haar handpalmen en voetzolen. Hij had gezegd dat ze niet moest vrezen en gevraagd hoe ze heette. En haar hand vastgehouden.

‘Als ze van adellijke familie is,’ zei de oude dame, ‘wil je dan dat iedereen weet dat je haar door een achterlijke dorpspriester hebt laten verzorgen? Vrouwe Yvolde…’

‘We halen er niemand anders bij,’ zei Eliwys. Kivrin besefte voor het eerst dat ze ergens bang voor was. ‘Mijn gemaal wil dat we haar hier houden tot hij terugkomt.’

‘Hij had beter tegelijk met ons mee kunnen komen.’

‘U weet dat dat niet ging,’ zei Eliwys. ‘Hij komt zodra hij kan. Ik moet nu naar Gawyn.’ Ze liep langs de oude vrouw naar de deur. ‘Gawyn zei dat hij naar het bos zou gaan om te zien of de overvallers sporen hebben achtergelaten. Misschien heeft hij iets gevonden waaruit blijkt wie ze is.’

Naar het bos. Dan was Gawyn de man die haar had gevonden, de man met het rode haar en het vriendelijke gezicht, die haar op zijn paard had getild en hier gebracht. Dat had ze in elk geval niet gedroomd, hoewel ze niet zeker was van het witte paard. Hij had haar hier gebracht en hij wist waar het rendez-vous was.

‘Wacht,’ zei Kivrin. Ze kwam op haar ellebogen overeind. ‘Wacht even. Ik wil graag met Gawyn praten.’

De vrouwen bleven staan. Eliwys kwam met een geschrokken gezicht terug naar het bed.

‘Ik wil graag met Gawyn praten,’ zei Kivrin langzaam, bij elk woord pauzerend tot de tolk haar de vertaling influisterde. Vroeg of laat zou het automatisch gaan, maar voorlopig moest ze wachten tot de tolk elk woord waar ze aan dacht had vertaald en hardop herhaalde. ‘Ik moet weten waar hij me heeft gevonden.’

Eliwys legde een hand op haar voorhoofd, maar Kivrin duwde hem ongeduldig weg.

‘Ik wil Gawyn spreken,’ zei ze.

‘Ze heeft geen koorts, Imeyne,’ zei Eliwys tegen de oude vrouw. ‘Toch wil ze iets zeggen, ook al weet ze dat we haar niet kunnen verstaan.’

‘Ze heeft een vreemde tongval,’ zei Imeyne, alsof ze het over een misdaad had. ‘Misschien is ze een spionne van de Fransen.’

‘Ik spreek geen Frans,’ zei Kivrin. ‘Het is Middelengels.’

‘Misschien is het Latijn,’ zei Eliwys. ‘Vader Roche zei dat ze Latijn sprak toen hij haar de biecht afnam.’

‘Vader Roche kent het onzevader amper,’ zei vrouwe Imeyne. ‘Stuur liever iemand naar…’ Weer die onbekende plaatsnaam. Kersey? Courcy?

‘Ik wil Gawyn spreken,’ zei Kivrin in het Latijn.

‘Nee,’ zei Eliwys. ‘We wachten tot mijn gemaal er is.’

De oude vrouw draaide zich boos om, waardoor een deel van de inhoud van de kamerpot over haar hand spatte. Ze wreef haar hand af aan haar rok en ging de kamer uit, waarna ze de deur met een knal dichttrok. Eliwys wilde achter haar aan gaan.

Kivrin pakte haar handen. ‘Waarom begrijpt u me niet?’ zei ze. ‘Ik kan u wel verstaan. Ik moet Gawyn spreken. Hij moet me vertellen waar het rendez-vous is.’

Eliwys maakte zich los. ‘Huil nu maar niet,’ zei ze mild. ‘Probeer wat te slapen. Als u goed bent uitgerust, kunt u weer naar huis.’

AFSCHRIFT UIT HET DOMESDAY BOOK

(000915–001284)

Ik heb grote problemen, meneer Dunworthy. Ik weet niet waar ik ben en ik spreek de taal niet. Er is iets mis met de tolk. Ik kan wel ongeveer verstaan wat er wordt gezegd, maar de mensen begrijpen mij helemaal niet. En dat is nog niet het ergste.

Ik ben ziek geworden. Ik weet niet wat het is. De pest kan het niet zijn, want daarvan heb ik geen enkel symptoom en ik ben al aan de beterende hand. En ik ben ertegen ingeënt. Ik heb al mijn vaccins en afweerversterkers gehad, maar een daarvan moet onvoldoende zijn geweest of anders is dit een onbekende middeleeuwse ziekte waar geen vaccin tegen bestaat.

De symptomen zijn hoofdpijn, koorts en duizeligheid, en als ik beweeg voel ik pijn in mijn borst. Ik heb veel geslapen, daarom weet ik nu niet waar ik ben. Een zekere Gawyn heeft me hier gebracht op zijn paard, maar ik weet alleen nog dat de tocht in het donker verliep en uren leek te duren. Ik hoop dat ik me door de koorts heb vergist en dat dit toch het dorp van Montoya is.

Het zou Skendgate kunnen zijn. Ik herinner me een kerk en ik geloof dat ik me op een heerlijkheid bevind. Ik lig in bed op een bovenkamer. Er is een stenen trap naar beneden, dus de bewoners moeten zeker tot de landadel behoren. Er is een vensteropening en zodra ik geen last meer heb van duizeligheid, ga ik op het stenen bankje staan om naar buiten te kijken. Misschien kan ik de kerk zien. Er is net voor de vesper geluid. De kerk in Skendgate had geen klokketoren, daarom ben ik bang dat ik toch ergens anders ben. Ik weet dat het niet al te ver van Oxford is, want iemand had het erover daar een dokter te halen. Hier in de buurt moet ook nog Kersey of Courcy liggen, een dorp dat niet op de kaart van Montoya stond, maar misschien is het ook wel de naam van de landheer.

Door dat vele slapen weet ik ook niet precies welke datum het is. Ik geloof dat ik maar twee dagen van de kaart ben geweest, maar het kan ook meer geweest zijn. Omdat ze me niet verstaan, kan ik ook niet vragen welke dag het is. Ik kan niet uit bed komen zonder dat ik val, ze hebben mijn haar afgesneden en ik weet niet wat ik moet beginnen. Wat is er gebeurd? Waarom doet de tolk het niet? Waarom ben ik niet immuun?

(Pauze)

Er zit een rat onder mijn bed. Ik kan hem in het donker horen krabbelen.

11

Ze verstonden haar niet. Kivrin had geprobeerd Eliwys tegen te houden en haar iets duidelijk te maken, maar Eliwys had alleen vriendelijk geglimlacht en gezegd dat Kivrin moest rusten.

‘Ga alstublieft niet weg,’ had ze gezegd toen Eliwys naar de deur wilde gaan. ‘Het is belangrijk. Gawyn is de enige die weet waar het rendez-vous is.’

‘Ga slapen,’ zei Eliwys. ‘Ik kom straks nog eens kijken.’

‘Ik moet met hem spreken,’ zei Kivrin wanhopig, maar Eliwys was al bijna bij de deur. ‘Ik weet niet waar de kar is.’

Er klonk een rammelend geluid op de trap. Eliwys deed de deur open. ‘Agnes, ik had je nog zo gezegd…’

Ze slikte de rest van de zin in en deed een stap terug. Ze zag er niet geschrokken of verrast uit, maar ze hield haar hand tegen de deur, alsof ze die het liefst weer dicht zou gooien. Kivrins hart begon te bonzen. Ze komen, dacht ze radeloos. Ze gaan me naar de brandstapel brengen.

‘Goedemorgen, vrouwe,’ klonk een mannenstem. ‘Uw dochter Rosemund zei dat u in de grote zaal zou zijn, maar daar trof ik u niet.’

Hij kwam binnen. Kivrin kon zijn gezicht niet zien, hij bleef half achter het gordijn aan de voet van het bed staan. Ze tilde haar hoofd op, maar de beweging maakte haar meteen draaierig. Ze legde haar hoofd weer neer.

‘Ik dacht wel dat ik u bij de zieke zou vinden,’ zei de man. Hij droeg een gevoerd wambuis en een leren broek. En een zwaard, ze hoorde het rammelen toen hij een stap naar voren deed. ‘Hoe vaart ze?’

‘Het gaat beter vandaag,’ zei Eliwys. ‘De moeder van mijn gemaal maakt een extract van klaver om haar wonden te verzorgen.’

De opmerking over haar dochter Rosemund betekende dat de man Gawyn moest zijn, degene die in het bos naar de struikrovers was gaan zoeken. Eliwys had de deur losgelaten, maar toch ging ze tijdens het gesprek een paar passen verder bij hem vandaan en ze had een waakzame uitdrukking op haar gezicht. Kivrin begon weer gevaar te vrezen en ze vroeg zich ineens af of haar droom over de moordenaar met zijn wrede gelaat misschien toch geen droom was geweest, als die dezelfde was als deze Gawyn.

‘Hebt u iets gevonden dat ons kan zeggen wie de vrouwe is?’ zei Eliwys behoedzaam.

‘Nee,’ zei hij. ‘Al haar goederen en paarden zijn gestolen. Ik hoopte dat zij ons iets over de rovers kon vertellen, met hoeveel ze waren en uit welke richting ze kwamen.’

‘Ik vrees dat ze u niets kan vertellen,’ zei Eliwys.

‘Is ze soms stom?’ Hij ging opzij en nu kon Kivrin hem zien.

Hij was niet zo lang als ze had gedacht nu hij naast haar stond en zijn haar was niet zo rood in het daglicht, maar zijn gezicht was nog altijd zo vriendelijk als toen hij haar op zijn paard had gezet. Zijn zwarte paard Gringolet.

Hij had haar op de open plek gevonden. Hij was geen moordenaar — die was maar een produkt van haar koorts en Dunworthy’s spookverhalen, net als het witte paard en de kerstliedjes — en Eliwys was niet op haar hoede voor hem, dat begreep ze verkeerd, net als ze niet had begrepen dat de vrouwen haar op de kamerpot wilden helpen.

‘Ze is niet stom, maar ze spreekt een vreemde taal die ik niet versta,’ zei Eliwys. ‘Misschien heeft de schok haar verstand aangetast.’ Ze kwam naast Gawyn staan. ‘Goede vrouwe, dit is Gawyn, de privé van mijn gemaal.’

‘Goedendag, vrouwe,’ zei Gawyn, overdreven langzaam en duidelijk, alsof hij dacht dat Kivrin doof was.

‘Hij heeft u in het bos gevonden,’ zei Eliwys.

Wáár in het bos? dacht Kivrin wanhopig.

‘Ik ben blij dat u aan de beterende hand bent,’ zei Gawyn, opnieuw met veel nadruk op elk woord. ‘Kunt u iets over die mannen vertellen?’

Ik weet niet wat ik moet zeggen, dacht Kivrin. Ze was bang dat hij haar ook niet zou verstaan als ze iets zei. Hij moest haar verstaan. Hij wist waar het rendez-vous was.

‘Hoeveel rovers waren er?’ vroeg Gawyn. ‘Waren ze te paard?’

Waar heeft u mij gevonden? dacht ze, net zo nadrukkelijk als Gawyn had gesproken. Ze wachtte tot de tolk de hele zin had vertaald en luisterde zorgvuldig naar de intonatie om die te kunnen vergelijken met de spraaklessen van Latimer.

Gawyn en Eliwys keken haar gespannen aan. Ze haalde diep adem. ‘Waar heeft u mij gevonden?’

Gawyn keek verrast naar Eliwys, die hem een blik van ‘zie je wel?’ toewierp.

‘Zo sprak ze ook toen ik haar vond,’ zei hij. ‘Ik dacht dat het door haar verwondingen kwam.’

‘Dat denk ik ook,’ zei Eliwys. ‘De moeder van mijn gemaal meent dat ze uit Frankrijk komt.’

Hij schudde zijn hoofd. ‘Dat is geen Frans.’ Hij keek weer naar Kivrin. ‘Goede vrouwe,’ zei hij luid, ‘komt u van een ander land?’

Ja, dacht Kivrin, van een ander land. Daar kom ik alleen terug als ik weet waar het rendez-vous is en u bent de enige die me dat kan vertellen.

‘Waar heeft u mij gevonden?’ herhaalde Kivrin.

‘Bijna alles was gestolen,’ zei Gawyn, ‘maar haar wagen was goed gebouwd en ze had veel kisten bij zich.’

Eliwys knikte. ‘Ik vrees dat ze van goeden huize is en dat haar familie haar zoekt.’

‘Waar in het bos heeft u mij gevonden?’ zei Kivrin met stemverheffing.

‘Ze maakt zich te druk,’ zei Eliwys. Ze boog zich over Kivrin heen en klopte op haar hand. ‘Ssst, ga maar slapen.’ Ze verwijderde zich van het bed en Gawyn volgde haar.

‘Wilt u dat ik naar Bath ga om heer Guillaume te halen?’ vroeg Gawyn achter het bedgordijn.

Eliwys ging weer een eindje bij hem vandaan alsof ze bang van hem was. Maar aan het bed hadden ze heel dicht bij elkaar gestaan, zodat hun handen elkaar bijna raakten. En ze spraken alsof ze elkaar al heel lang kenden. Haar behoedzaamheid moest een andere reden hebben.

‘Zal ik uw gemaal halen?’ zei Gawyn.

Eliwys keek naar haar handen. ‘Nee. Mijn heer heeft genoeg andere zorgen en hij kan niet weg voordat het geding achter de rug is. En hij heeft u gevraagd hier te blijven en over ons te waken.’

‘Dan zal ik teruggaan naar het bos en verder zoeken, als u mij toestaat.’

‘Zeker,’ zei Eliwys, zonder hem aan te kijken. ‘Misschien is er op de plaats waar ze is beroofd iets op de grond gevallen dat ons kan zeggen wie ze is.’

Op de plaats waar ze is beroofd, herhaalde Kivrin in stilte. Ze probeerde Eliwys’ woorden op te vangen en in haar geheugen te prenten. Op de plaats waar ik ben beroofd.

‘Dan zal ik nu uitrijden,’ zei Gawyn.

Eliwys keek hem aan. ‘Nu?’ zei ze. ‘Het wordt al donker.’

‘Laat me de plaats zien waar ik ben beroofd,’ zei Kivrin.

‘Ik ben niet bang voor het donker, vrouwe Eliwys,’ zei hij en schreed met rammelend zwaard de kamer uit.

‘Neem me met u mee,’ zei Kivrin, maar het had geen zin. Ze waren al weg en de tolk werkte niet. Ze had zichzelf voor de gek gehouden. Ze begreep de anderen alleen maar door de lessen van Latimer, niet door de tolk, en wie weet begreep ze het nog verkeerd ook.

Misschien hadden ze het helemaal niet over haar gehad, maar over iets heel anders, een verdwaald schaap of een brandstapel.

Vrouwe Eliwys had de deur achter zich gesloten en Kivrin hoorde niets meer. Zelfs de klok zweeg en het licht dat door de wasdoek naar binnen viel was vaal. Het wordt al donker.

Gawyn had gezegd dat hij weer naar het bos ging. Als deze kamer aan de voorkant lag, zou ze door het venster in elk geval kunnen zien welke kant hij uitging. Het is niet ver, had hij gezegd. Misschien kon ze de plek op eigen houtje terugvinden als ze de goede richting maar wist.

Ze duwde zichzelf overeind. Zelfs die inspanning gaf haar weer een steek van pijn in haar borst. Ze schoof haar voeten over de bedrand, maar ze werd meteen duizelig. Ze ging weer liggen en deed haar ogen dicht.

Duizeligheid, koorts en pijn in haar borst. Van welke ziekte waren dat de symptomen? Pokken begon met koorts en koude rillingen en de blaasjes verschenen pas op de tweede of derde dag. Ze had geen idee hoe lang ze al ziek was, maar pokken kon het niet zijn, die ziekte had een incubatietijd van tien tot eenentwintig dagen. Tien dagen geleden lag ze in een ziekenhuis in Oxford, toen het pokkenvirus al bijna honderd jaar geleden was uitgeroeid.

In het ziekenhuis was ze overal tegen ingeënt: pokken, tyfus, cholera, de pest. Dat kon het dus niet zijn. Maar als het dat niet was, wat dan wel? Sint-vitusdans? Daar had ze al eerder aan gedacht, aan een ziekte waartegen ze niet was gevaccineerd, maar haar immuunsysteem was toch ook versterkt om elke infectie af te weren.

Er klonken rennende voetstappen op de trap. ‘Modder!’ Ze herkende de stem van Agnes al. ‘Rosemund heeft niet gewacht!’

Ze kon niet zoals de eerste keer naar binnen stormen, want ze moest eerst de zware deur opendoen, maar toen ze zich eenmaal naar binnen had gewurmd holde ze naar het bankje en gilde: ‘Modder! Ik mocht het tegen Gawyn zeggen!’

Ze zweeg toen ze zag dat haar moeder niet in de kamer was. Kivrin merkte dat ze meteen ook niet meer snikte.

Agnes bleef even bij het venster staan, alsof ze zich afvroeg waar ze nu haar toneelstukje zou gaan opvoeren. Daarna rende ze naar de deur, maar halverwege kreeg ze Kivrin in de gaten en ze bleef opnieuw staan.

‘Ik weet wie jij bent.’ Ze ging naast het bed staan. Haar hoofd stak nauwelijks boven de rand uit. De koordjes van haar muts waren weer losgegaan. ‘Jij bent de vrouwe die Gawyn in het bos heeft gevonden.’

Kivrin was bang dat het kind zou schrikken als ze haar door de tolk verminkte antwoord liet horen. Ze tilde alleen haar hoofd op en knikte.

‘Wat is er met je haar gebeurd?’ vroeg Agnes. ‘Hebben de rovers het gestolen?’

Kivrin schudde haar hoofd en glimlachte om het vreemde idee.

‘Maisry zegt dat ze je tong hebben gestolen,’ zei Agnes. Ze wees naar Kivrins voorhoofd. ‘Doet je hoofd zeer?’

Kivrin knikte.

‘Ik heb mijn knie zeer gedaan.’ Agnes tilde haar knie met twee handen op om Kivrin het vuile verband te laten zien. De oude vrouw had gelijk, de doek begon al los te laten. Een stukje van de wond was te zien. Kivrin had gedacht dat het maar een schaafwondje was, maar hij was behoorlijk diep.

Agnes begon te wankelen en ging weer gewoon staan. ‘Ga je dood?’

Ik weet het niet, dacht Kivrin, die aan de pijn in haar borst werd herinnerd. In 1320 stierven driekwart van alle pokkenlijders en haar versterkte afweersysteem functioneerde niet goed.

‘Broeder Hubard is dood,’ zei Agnes wijs. ‘En Gilbert ook. Hij is van zijn paard gevallen. Ik heb hem gezien. Zijn hoofd was helemaal rood. Rosemund zegt dat broeder Hubard de blauwe ziekte had.’

Kivrin vroeg zich af wat de blauwe ziekte was — misschien was hij gestikt of had hij een beroerte gehad — en of Hubard de geestelijke was die Eliwys’ schoonmoeder zo graag kwijt wilde. Een adellijke familie had doorgaans een eigen geestelijke. Vader Roche moest de plaatselijke kapelaan zijn, waarschijnlijk zonder veel opleiding en misschien wel ongeletterd, hoewel hij heel goed Latijn had gesproken. En hij was aardig geweest. Hij had haar hand vastgehouden en gezegd dat ze niet bang hoefde te zijn. Er zijn ook nog aardige mensen in de middeleeuwen, meneer Dunworthy, dacht ze, Vader Roche, Eliwys en Agnes.

‘Mijn vader zei dat hij een ekster voor me meeneemt uit Bath,’ zei Agnes. ‘Adeliza heeft een valk. Ik mag hem wel eens vasthouden.’ Ze stak haar gebalde vuistje naar voren, alsof er een valk op haar denkbeeldige leren handschoen zat. ‘Ik heb een hond.’

‘Hoe heet je hond?’ vroeg Kivrin.

‘Ik noem hem Blackie,’ zei Agnes, hoewel Kivrin meende dat de tolk dat er maar van maakte. Ze had eerder iets als Blackamon of Blakkin gezegd. ‘Hij is zwart. Heb jij een hond?’

Kivrin was te verbaasd om antwoord te geven. Ze had iets gezegd en het meisje had haar verstaan. Agnes leek zelfs haar uitspraak helemaal niet ongewoon te vinden. Kivrin had niet aan de tolk gedacht en niet op de vertaling gewacht, misschien was dat de sleutel.

‘Nee, ik heb geen hond,’ zei ze tenslotte, weer op eigen initiatief.

‘Ik ga mijn ekster leren praten. Ik wil hem “Goedemorgen, Agnes” leren zeggen.’

‘Waar is je hond?’ vroeg Kivrin. Het was of ze anders sprak dan eerst, luchtiger, met de zachte Franse accenten die ze van de vrouwen had gehoord.

‘Wil je Blackie zien? Hij is in de stal,’ zei Agnes. Het klonk als een antwoord, maar het kon ook zijn dat Agnes gewoon maar iets wilde vertellen. Kivrin zou iets heel anders moeten vragen, iets waarop maar één antwoord mogelijk was.

Agnes streek met haar handen over het zachte dons van de deken en neuriede een melodietje.

‘Hoe heet jij?’ vroeg Kivrin, en ditmaal liet ze de tolk haar moderne woorden vertalen. ‘How are you cleped?’ Ze wist niet of dat goed was, maar Agnes aarzelde niet.

‘Agnes,’ zei het meisje prompt. ‘Mijn vader zegt dat ik een valk mag hebben als ik oud genoeg ben om paard te rijden. Ik heb een pony.’ Ze liet de deken los, zette haar ellebogen op de bedrand en steunde met haar kin op haar handjes. ‘Ik weet hoe jij heet,’ zei ze met een zelfvoldaan lachje. ‘Katherine.’

‘Wat?’ zei Kivrin zonder begrip. Katherine. Hoe waren ze daar nu op gekomen? Ze had de naam Isabel aangenomen. Of dachten ze dat ze haar herkenden?

‘Rosemund zei dat niemand wist hoe jij heette,’ vervolgde het meisje slim, ‘maar ik hoorde vader Roche tegen Gawyn zeggen dat je naam Katherine was. En Rosemund zei dat je niet kon praten, maar dat kan je wel!’

Kivrin moest ineens denken aan de priester die zich over haar heen boog, zijn gezicht verborgen achter de vlammen die voor haar ogen dansten. ‘Zeg me hoe je heet, dan kan ik je de biecht afnemen.’

En zij had met haar uitgedroogde mond antwoord gegeven, bang dat ze dood zou gaan en dat Dunworthy en de anderen nooit zouden weten wat er met haar was gebeurd.

‘Heet je echt Katherine?’ vroeg Agnes, en in de eigen woorden van het kind klonk haar naam precies als Kivrin.

‘Ja,’ zei Kivrin. Ze kon wel huilen.

‘Blackie heeft een…’ De tolk begreep het woord niet. Karette? Chavette? ‘Hij is rood. Wil je hem zien?’ En voor Kivrin haar kon tegenhouden, holde ze door de op een kier staande deur de kamer uit.

Kivrin hoopte maar dat een karette geen eng beest was. Ze had moeten vragen waar ze was en sinds wanneer, hoewel Agnes vermoedelijk te klein was om dat te weten. Ze leek niet ouder dan drie jaar, al was ze natuurlijk veel kleiner dan een modern kind. Ze zou vijf of zes kunnen zijn. Ik had haar moeten vragen hoe oud ze was, dacht Kivrin, maar misschien wist het kind dat ook wel niet. Jeanne d’Arc moest het antwoord schuldig blijven toen de inquisiteurs vroegen hoe oud ze was.

Het was al heel wat dat ze vragen kon stellen, dacht Kivrin. De tolk was toch niet stuk. Hij was tijdelijk van slag geweest door de vreemde uitspraak of door haar koorts, maar nu werkte hij goed en Gawyn kon haar laten zien waar het rendez-vous was.

Ze ging rechtop zitten om de deur te kunnen zien. Ze voelde weer een steek in haar borst en ze werd draaierig en had nog steeds hoofdpijn. Angstig voelde ze aan haar voorhoofd en wangen. Haar gezicht voelde warm aan, al kwam dat misschien alleen doordat haar handen zo koud waren. Het was koud in de kamer en tijdens haar uitstapje naar de kamerpot had ze nergens een stoof of zelfs maar een bedpan gezien.

Waren bedpannen eigenlijk al uitgevonden? Dat moest haast wel, hoe hadden ze anders de Kleine IJstijd overleefd? Het was steenkoud.

Ze begon te rillen. De koorts kwam zeker weer terug. Kon dat eigenlijk wel? Voor haar studie had ze gelezen dat koortspatiënten verzwakt waren, maar of de koorts ook terugkwam? Bij malaria natuurlijk wel. Rillingen, koorts, zweten, terugkerende koorts. Natuurlijk kon het.

Malaria was het in elk geval niet. Die ziekte was van nature nooit in Engeland voorgekomen, muggen leefden midden in de winter niet in Oxford en ze vertoonde er geen symptomen van. Ze had geen last van zweten en de rillingen waren het gevolg van de koorts.

Van tyfus kreeg je hoofdpijn en hevige koorts. De ziekte werd overgedragen door luizen en rattevlooien, die in het middeleeuwse Engeland allebei voorkwamen — waarschijnlijk was dit bed ervan vergeven — maar de incubatietijd van bijna twee weken was te lang.

Vlektyfus had een incubatietijd van slechts een paar dagen en veroorzaakte ook pijn in hoofd en ledematen en hevige koorts. Ze meende dat het geen terugkerende koorts was, maar ze herinnerde zich dat de temperatuur wisselde, overdag was die het laagst, om ’s avonds weer op te lopen.

Kivrin vroeg zich af hoe laat het was. Eliwys had gezegd dat het al donker werd. Er viel een schemerig blauw licht door de linnen doek, maar de dagen waren kort in december. Misschien was het nog pas halverwege de middag. Ze was slaperig, maar ook dat zei niets. Ze had de hele dag met tussenpozen geslapen.

Slaperigheid was ook een symptoom van vlektyfus. Ze probeerde zich de andere verschijnselen te herinneren die dokter Ahrens haar tijdens een ‘korte cursus’ in middeleeuwse geneeskunde had verteld. Bloedneuzen, een beslagen tong, roze vlekken op de huid. De uitslag verscheen pas op de zevende of achtste dag, maar Kivrin trok voor alle zekerheid haar hemd op om naar haar buik en borst te kijken. Geen uitslag, dus het was geen vlektyfus of de pokken. Pokken kreeg je op de tweede of derde dag.

Ze vroeg zich af waar Agnes was gebleven. Misschien was iemand toch nog op het heldere idee gekomen haar bij de zieke weg te houden, of misschien had de onbetrouwbare Maisry haar taak als oppas weer opgevat. Nog waarschijnlijker was dat ze in de stal met haar hond aan het spelen was en er niet meer aan dacht haar chavotte aan Kivrin te laten zien.

De pest begon met hoofdpijn en koorts. Het kan de pest niet zijn, dacht Kivrin. Je hebt er helemaal geen symptomen van. Builen zo groot als sinaasappelen, een dik opgezette tong, onderhuidse bloedingen waar je hele lichaam zwart van werd. Je hebt de pest niet.

Het moest een of andere griep zijn. Dat was de enige ziekte die zo abrupt inzette. Dokter Ahrens was er ook op tegen geweest dat Gilchrist de reis vervroegde, want haar vaccins zouden pas de vijftiende volledig werkzaam zijn en voor die tijd was ze slechts gedeeltelijk immuun. Het moest de griep zijn. En wat was de voorgeschreven behandeling? Anti-virusmiddelen, bedrust, veel drinken.

Rust dan maar uit, dacht ze, en ze sloot haar ogen.

Ze moest ongemerkt in slaap zijn gevallen, want de twee vrouwen stonden in de kamer te praten en Kivrin kon zich niet herinneren dat ze binnen waren gekomen.

‘Wat zei Gawyn?’ vroeg de oude dame. Ze zat met een lepel in een kom te roeren. Het met ijzer beslagen kistje stond open naast haar. De vrouw haalde er een klein stoffen zakje uit, sprenkelde de inhoud in de kom en ging verder met roeren.

‘Hij heeft niets gevonden waaruit kan blijken wie ze is. Al haar goederen zijn gestolen, de kisten opengebroken en leeggehaald. Maar hij zei dat de wagen goed gemaakt was. Ze is zeker van goeden huize.’

‘En even zeker is haar familie naar haar op zoek,’ zei de oude vrouw. Ze had de kom neergezet en scheurde met veel lawaai een lap stof aan stukken. ‘We moeten iemand naar Oxenford sturen om te laten weten dat ze veilig en wel bij ons is.’

‘Nee,’ zei Eliwys, met hoorbare tegenzin. ‘Niet naar Oxenford.’

‘Wat heb je gehoord?’

‘Ik heb niets gehoord,’ zei Eliwys, ‘alleen dat mijn heer ons heeft gevraagd hier te blijven. Als alles goed gaat, is hij binnen een week bij ons.’

‘Als alles goed was gegaan, was hij er al geweest.’

‘Het geding was net begonnen. Misschien is hij al onderweg.’

‘Of misschien wordt…’ — weer een eigennaam, Torquil wellicht? — ‘opgehangen en mijn zoon met hem. Hij had zich niet met zulke kwesties mogen bemoeien.’

‘Hij is een vriend en de aanklacht is onterecht.’

‘Hij is een dwaas en mijn zoon nog het meest omdat hij voor hem wil getuigen. Een vriend zou hem uit Bath hebben weggestuurd.’ Ze begon weer in de inhoud van de kom te roeren. ‘Ik heb mosterd nodig.’ Ze ging naar de deur. ‘Maisry!’ riep ze, waarna ze de lap stof weer te lijf ging. ‘Heeft Gawyn nog een van haar knechten gevonden?’

Eliwys ging op het bankje zitten. ‘Nee, noch een van de paarden.’

Een meisje met een pokdalig gezicht en piekerig vet haar kwam binnen. Kon dit Maisry zijn, die liever met staljongens stoeide in plaats van op haar kinderen te passen? Ze maakte een onhandige kniebuiging en zei: ‘Wotwardstu, Lawttymayseen?’

O nee, dacht Kivrin, wat is er nu weer met de tolk?

‘Haal de mosterdpot uit de keuken, en vlug een beetje,’ zei de oude vrouw. Het meisje ging op weg naar de deur. ‘Waar zijn Agnes en Rosemund? Waarom zijn ze niet bij je?’

‘Shiyrouthamay,’ zei het meisje bokkig.

Eliwys ging staan. ‘Zeg op,’ zei ze scherp.

‘Ze verbergen… voor me.’

Het lag toch niet aan de tolk. Er was gewoon een verschil tussen het Normandische Engels van de adel en het nog Saksisch klinkende dialect van de boeren; geen van beide leek op het Middelengels dat Latimer haar zo opgewekt had bijgebracht. Het was een wonder dat de tolk er nog iets van kon maken.

‘Ik was ze net aan het zoeken toen vrouwe Imeyne mij riep, goede vrouwe,’ zei Maisry. De tolk pikte het allemaal op, al liep hij een paar seconden achter. Maisry klonk er tamelijk sloom door, wat misschien ook wel zou kunnen kloppen.

‘Waar was je aan het zoeken? In de stal?’ Eliwys gaf haar met beide handen een klap om haar oren, alsof het hoofd van het meisje een gong was. Maisry gilde het uit en drukte een vuile hand tegen haar linkeroor. Kivrin legde geschrokken haar hoofd op het kussen.

‘Ga de mosterd voor vrouwe Imeyne halen en zorg dat je Agnes vindt.’

Maisry knikte. Ze hield haar hand tegen haar oor, maar ze zag er niet al te angstig uit. Na weer zo’n onbeholpen kniebuiging ging ze net zo kalm de kamer uit als ze binnen was gekomen. Kivrin was nog erger geschrokken van de abrupte oorvijg dan het meisje en ze vroeg zich af of vrouwe Imeyne haar mosterd snel zou krijgen.

Ze was verrast door de onverwachte en bedaarde manier waarop Eliwys de afstraffing had toegediend. Eliwys leek niet bijzonder boos te zijn en zodra Maisry weg was, ging ze weer op het stenen bankje zitten en zei kalm: ‘De vrouwe is niet in staat om te reizen, zelfs al komt haar familie haar halen. Ze kan bij ons blijven tot mijn gemaal terugkomt. Hij zal er zeker met Kerstmis zijn.’

Er klonk rumoer op de trap. Kivrin dacht dat ze het bij het verkeerde eind had gehad, de oorvijg had blijkbaar toch effect gesorteerd. Maar het was Agnes die naar binnen holde, met iets tegen haar borst geklemd.

‘Agnes!’ zei Eliwys. ‘Wat doe jij hier?’

‘Ik heb mijn… gehaald.’ De tolk verstond het nog steeds niet. Charette? ‘Ik wil hem aan de vrouwe laten zien.’

‘Het is heel lelijk om je voor Maisry te verstoppen en de vrouwe hier te storen,’ zei Imeyne. ‘Ze is nog erg ziek.’

‘Maar ze zei dat ze hem wilde zien.’ Ze hield het voorwerp omhoog. Het was een speelgoedwagentje, rood- en goudkleurig, met twee wielen.

‘God straft alle leugenaars met eeuwige kwellingen,’ zei vrouwe Imeyne, die het kind ruw beetpakte. ‘Je weet heel goed dat ze niet kan praten.’

‘Ze heeft iets tegen me gezegd,’ zei Agnes koppig.

Goed zo, dacht Kivrin. Eeuwige kwellingen, echt iets om een kind angst mee aan te jagen. Maar in de middeleeuwen dreigden de priesters voortdurend met het jongste oordeel en de verschrikkingen van de hel.

‘Ze zei dat ze mijn wagentje wilde zien,’ zei Agnes. ‘En dat ze geen hond heeft.’

‘Je verzint maar wat,’ zei Eliwys. ‘De vrouwe kan niet spreken.’ Ik moet iets doen, dacht Kivrin, anders krijgt dat kind ook een oorvijg.

Ze duwde zichzelf omhoog op haar ellebogen, een inspanning waardoor ze buiten adem raakte. ‘Ik heb met Agnes gepraat,’ zei ze, en ze hoopte vurig dat de tolk zijn werk zou doen. Het zou de laatste druppel zijn als hij nu weer dienst weigerde en Agnes een pak rammel kreeg. ‘Ik vroeg of ik de wagen mocht zien.’

Beide vrouwen draaiden zich om. Eliwys zette grote ogen op. De oude vrouw kreeg een verbaasde en daarna boze uitdrukking op haar gezicht, alsof ze vond dat Kivrin de boel had belazerd.

‘Ik zei het toch.’ Agnes ging opgetogen met haar wagen naar het bed.

Kivrin liet zich uitgeput zakken. ‘Waar ben ik?’ vroeg ze.

Het duurde even voor Eliwys zichzelf weer in de hand had. ‘U bent te gast in het huis van mijn heer gemaal,…’ De eigennaam leverde weer problemen op. Het klonk als Guillaume d’Iverie of Devereaux.

Eliwys keek haar gespannen aan. ‘De privé van mijn gemaal heeft u in het bos gevonden en hier gebracht. U bent op de weg overvallen en ernstig gewond geraakt. Wie heeft u aangevallen?’

‘Ik weet het niet,’ zei Kivrin.

‘Mijn naam is Eliwys en dit is de moeder van mijn gemaal, vrouwe Imeyne. Hoe is uw naam?’

Dit was het moment om het zorgvuldig voorbereide verhaal te vertellen. De priester had ‘Katherine’ verstaan, maar vrouwe Imeyne had al duidelijk gemaakt dat ze in hem geen enkel vertrouwen stelde. Ze geloofde niet eens dat hij Latijn kende. Kivrin zou kunnen zeggen dat hij het verkeerd verstaan had en dat ze Isabel de Beauvrier heette, dat ze in haar ijlkoorts de naam van haar moeder of haar zuster had genoemd. Of dat ze tot Sinte Katherine gebeden had.

‘Van welke familie bent u?’ vroeg vrouwe Imeyne.

Het was een heel goed verhaal. Daarmee zou ze haar identiteit en haar plaats in de samenleving bekendmaken en er tegelijk voor zorgen dat ze haar niet weg zouden sturen. Yorkshire was te ver weg en de wegen naar het noorden waren onbegaanbaar.

‘Waarheen voerde uw reis?’ zei Eliwys.

Middeleeuwen had het weer en de toestand van de wegen grondig bestudeerd. Het had in december veertien dagen lang geregend en strenge vorst had de drassige wegen tot eind januari vrijwel onbegaanbaar gemaakt. Maar Kivrin had met eigen ogen de weg naar Oxford gezien, die was droog en goed te berijden. En Middeleeuwen had net zo ‘grondig’ de kleuren van haar kledij en het gebruik van glas in woningen van de adel bestudeerd. En de taal.

‘Ik kan het me niet herinneren,’ zei Kivrin.

‘Helemaal niets?’ Eliwys keek naar vrouwe Imeyne. ‘Ze weet er niets meer van. Het is de slag op haar hoofd, daardoor is ze haar geheugen kwijt.’

‘Nee…’ zei Kivrin aarzelend. Het was niet de bedoeling dat ze geheugenverlies zou voorwenden. Ze moest Isabel de Beauvrier zijn, uit East Riding. Misschien waren de wegen in het noorden wel degelijk onbruikbaar en Eliwys wilde Gawyn niet eens naar Oxford laten gaan of naar Bath om haar gemaal te halen. Dan zou ze hem zeker niet naar East Riding sturen.

‘Weet u zelfs uw eigen naam niet meer?’ zei vrouwe Imeyne. Ze boog zich over Kivrin heen, zodat die haar adem kon ruiken. Het was een smerige geur van verrotting. Ook zij moest een slecht gebit hebben.

‘Hoe is uw naam?’

Volgens Latimer was Isabel in de veertiende eeuw de gebruikelijkste meisjesnaam. Hoe gebruikelijk was Katherine? En Middeleeuwen wist niet hoe de andere dochters heetten. Wie weet was Yorkshire toch niet ver genoeg en kende vrouwe Imeyne de familie. Dan zou ze er helemaal van overtuigd zijn dat Kivrin een spionne was. Misschien moest ze zich toch maar aan het plan houden en zeggen dat ze Isabel de Beauvrier was.

De oude vrouw zou maar al te graag geloven dat de priester haar verkeerd had verstaan. Het zou het zoveelste bewijs zijn van zijn onwetendheid en onkunde, een reden te meer om een andere geestelijke uit Bath te laten komen. Maar hij had Kivrins hand vastgehouden en gezegd dat ze niet bang hoefde te zijn.

‘Mijn naam is Katherine,’ zei ze.

AFSCHRIFT UIT HET DOMESDAY BOOK

(001300–002018)

Ik ben niet de enige die problemen heeft, meneer Dunworthy. Dat hebben de mensen bij wie ik te gast ben ook, geloof ik.

De heer des huizes, Guillaume, is afwezig. Hij is in Bath, waar hij moet getuigen op een proces tegen een vriend en dat is blijkbaar een riskante onderneming. Zijn moeder, vrouwe Imeyne, vindt het dwaasheid dat hij zich ermee bemoeit en vrouwe Eliwys, zijn echtgenote, is bezorgd en zenuwachtig.

Ze zijn hier overhaast en zonder lijfbedienden gekomen. In de veertiende eeuw hadden edelvrouwen minstens één kamenierster, maar Eliwys en Imeyne doen alles zelf en Guillaumes twee dochtertjes moeten het zonder gouvernante stellen. Vrouwe Imeyne wilde een kindermeisje en een andere kapelaan laten komen, maar dat staat vrouwe Eliwys niet toe.

Ik denk dat heer Guillaume moeilijkheden verwacht en zijn vrouwen daarom heeft weggestuurd. Of misschien is er al iets ergs gebeurd. Agnes, het jongste kind, zei dat de kapelaan en een zekere Gilbert dood waren. Gilbert had ‘een rood hoofd’, dus misschien is er gevochten en zijn de vrouwen gevlucht. Een privé van heer Guillaume is met hen meegekomen en hij is gewapend.

In 1320 waren er in Oxfordshire geen grote opstanden tegen Edward II. Toch was niemand erg gelukkig met de koning en zijn favoriet Hugh Despenser en overal elders waren er samenzweringen en schermutselingen. Twee baronnen, Lancaster en Mortimer, wisten dat jaar — dit jaar — drieënzestig heerlijkheden op Despenser te veroveren. Misschien is heer Guillaume of zijn vriend bij een van die samenzweringen betrokken.

Natuurlijk kan het ook iets heel anders zijn, een geschil over grond of iets dergelijks. In de veertiende eeuw werden er bijna net zoveel rechtszaken aangespannen als aan het eind van de negentiende. Maar ik denk het toch niet. Vrouwe Eliwys is erg schichtig en ze heeft vrouwe Imeyne verboden tegen iemand te zeggen dat ze er zijn.

Dat komt wel zo goed uit, denk ik. Als ze tegen niemand iets zeggen, kunnen ze het ook niet over mij hebben of een bode uitsturen om navraag naar mij te doen. Aan de andere kant kunnen elk ogenblik gewapende mannen de deur intrappen. En dat kan Gawyn het leven kosten, de enige die weet waar het rendez-vous is.

(Pauze)

15 december 1320 (Oude Stijl). De tolk doet het nu min of meer en ik geloof dat de mensen mij verstaan. Dat is omgekeerd ook het geval, hoewel hun Middelengels helemaal niet lijkt op wat Latimer mij heeft geleerd. Ze leggen veel accenten en de uitspraak is zachter, bijna Frans. Latimer zou zelfs zijn ‘Whan that Aprille with his shoures sote’ niet herkennen.

De tolk vertaalt de meeste zinnen woord voor woord, ook als de moderne volgorde anders is, en het is heel lastig als je daarbij gaat nadenken. Bovendien is hij nogal traag en ik heb moeite met de goede uitspraak. Ik denk daarom maar in modern Engels en hoop dat de tolk er iets goeds van maakt, zonder de woorden en de accenten te verminken. Ik zou mezelf wel eens willen horen. Ik denk dat ik klink als een Franse spionne.

De tolk is niet het enige struikelblok. Mijn kleed is niet goed, veel te fijn geweven en te fel van kleur, ondanks de wede. Ik heb hier helemaal geen felle kleuren gezien. Ik ben te lang, mijn tanden zijn te wit en na al dat graven in Skendgate zijn mijn handen nog te netjes. Ze moeten niet alleen nog vuiler zijn, maar ik zou ook winterhanden moeten hebben. Iedereen hier, zelfs de kinderen, loopt met geschaafde en bloedende handen. Het is per slot van rekening december.

Het is vijftien december. Ik hoorde Imeyne en Eliwys ruzie maken over een andere huiskapelaan en Imeyne zei: ‘We hebben nog tijd genoeg om iemand te sturen. Het is nog tien volle dagen tot Kerstmis.’ Zegt u dus maar tegen Gilchrist dat ik in elk geval weet welke datum het is. Maar ik weet niet hoe ver ik van het rendez-vous af ben. Gawyn heeft me hierheen gebracht, maar die hele nacht is als een droom voor me en sommige dingen die ik me meen te herinneren, zijn helemaal niet gebeurd. Ik herinner me een wit paard met belletjes aan zijn toom en die belletjes speelden kerstliedjes, net als het carillon van Carfax Tower.

Bij u is het nu dus kerstavond, na de sherry naar St. Mary the Virgin voor de oecumenische dienst. Het is moeilijk voor te stellen dat u zevenhonderd jaar bij me vandaan bent. Het is net of ik alleen maar uit bed hoef te stappen — wat ik niet kan vanwege de duizeligheid, ik geloof dat ik nog steeds koorts heb — en de deur open te doen om in het lab van Brasenose te staan in plaats van in een middeleeuwse slotzaal. Was het maar waar, dan kon ik Badri en dokter Ahrens en alle anderen weer zien. U ook, meneer Dunworthy, al zou u vast uw brilleglazen oppoetsen en vragen: ‘Heb ik het niet gezegd?’

12

Vrouwe Imeyne geloofde niet dat Kivrin haar geheugen kwijt was. Agnes ging haar Blackie halen, een kleine zwarte pup met enorme poten. ‘Dit is mijn hondje, vrouwe Kivrin.’ Ze hield het beest met twee handen bij zijn dikke buik vast en gaf hem aan Kivrin. ‘Je mag hem aaien. Weet je nog hoe dat moet?’

‘Ja,’ zei Kivrin. Ze pakte de pup uit de al te harde greep van het meisje en streelde zijn donzige vacht. ‘Moest je geen naaiwerk doen?’

Agnes nam de pup van haar over. ‘Grootmoeder maakt ruzie met de hofmeester en Maisry is naar de stal gegaan.’ Ze trok de kop van het hondje naar zich toe om het een zoen te geven. ‘Daarom ben ik bij jou gekomen. Grootmoeder is erg boos. De meier was hier met heel zijn familie gaan wonen toen wij weg waren.’ Ze gaf de pup nog een zoen. ‘Grootmoeder zegt dat het zijn gemalin is die hem tot zonde verleidt.’

Grootmoeder? Dat woord had Agnes helemaal niet uitgesproken. Het was pas in de achttiende eeuw in zwang gekomen, maar de tolk maakte nu soms de raarste sprongen. Agnes’ uitspraak van Katherine als ‘Kivrin’ klopte nog steeds niet en soms werd een woord overgeslagen waarvan de betekenis duidelijk uit het verband bleek. Ze hoopte maar dat haar onderbewuste niet helemaal van slag was.

‘Ben jij een daltriss, vrouwe Kivrin?’ zei Agnes.

Kennelijk niet. ‘Wat?’ vroeg ze.

‘Een daltriss,’ zei Agnes. De pup kronkelde om zich uit haar greep te bevrijden. ‘Grootmoeder zegt van wel. Ze zegt dat een vrouw zich niets wil herinneren als ze bij haar gemaal is weggelopen.’

Een adulteress, een overspelige vrouw. Dat was in elk geval beter dan een Franse spionne. Hoewel vrouwe Imeyne misschien dacht dat ze allebei was.

Agnes knuffelde het hondje. ‘Grootmoeder zegt dat een dame midden in de winter niet door het bos moet reizen.’

Vrouwe Imeyne had gelijk, dacht Kivrin, en meneer Dunworthy ook. Ze was er nog steeds niet achter waar het rendez-vous was, hoewel ze gevraagd had of ze Gawyn kon spreken toen vrouwe Eliwys die ochtend haar wond kwam verzorgen.

‘Hij is uitgereden om de struikrovers te zoeken.’ Eliwys had een bijtende, naar knoflook stinkende zalf op Kivrins slaap gesmeerd. ‘Weet u niets meer van ze?’

Kivrin had haar hoofd geschud. Ze hoopte dat haar zogenaamde geheugenverlies niet de een of andere arme boer het leven zou kosten. Ze kon moeilijk zeggen ‘Nee, dat is hem niet’, als ze zich niets herinnerde.

Misschien had ze dat beter niet kunnen zeggen. Het was erg onwaarschijnlijk dat iemand de familie De Beauvrier kende en haar zwijgzaamheid had vrouwe Imeyne alleen maar wantrouwiger gemaakt.

Agnes probeerde haar mutsje op de kop van de pup te zetten. ‘Er zijn wolven in het bos,’ zei ze. ‘Gawyn heeft er een doodgeslagen met zijn bijl.’

‘Agnes, heeft Gawyn verteld dat hij mij heeft gevonden?’ vroeg Kivrin.

‘Ja. Blackie heeft mijn muts op.’ Ze knoopte de koordjes strak aan elkaar.

‘Ik geloof niet dat hij het leuk vindt,’ zei Kivrin. ‘Waar heeft hij mij gevonden?’

‘In het bos,’ zei Agnes. Het hondje wurmde zich onder de muts uit en viel bijna van het bed. Ze zette het midden op de deken en tilde zijn voorpoten op. ‘Blackie kan dansen.’

‘Mag ik hem vasthouden?’ zei Kivrin, om het arme dier te redden. Ze nam het in haar armen. ‘Waar ergens in het bos?’

Agnes ging op haar tenen staan om haar hondje te kunnen zien. ‘Blackie slaapt,’ fluisterde ze.

De pup was uitgeput na alle capriolen die hij van Agnes had moeten uithalen. Kivrin legde hem naast zich op de deken. ‘Was het ver hier vandaan?’

‘Ja,’ zei Agnes. Kivrin merkte dat ze er niets van wist.

Het was nutteloos. Agnes kon haar niets vertellen. Ze moest met Gawyn praten. ‘Is Gawyn al terug?’

‘Ja.’ Agnes aaide het slapende hondje. ‘Wil je met hem praten?’

‘Ja,’ zei Kivrin.

‘Ben je nou een daltriss of niet?’

Agnes sprong van de hak op de tak. ‘Nee,’ zei Kivrin, voor ze er erg in had dat ze zich niets kon herinneren. ‘Ik weet helemaal niet meer wie ik ben.’

Agnes klopte Blackie op zijn kop. ‘Grootmoeder zegt dat alleen een daltriss zo onbeschaamd naar Gawyn durft te vragen.’

De deur ging open en Rosemund kwam binnen. ‘Ze zijn je overal aan het zoeken, stommerd,’ zei ze, met haar handen op haar heupen.

‘Ik was met vrouwe Kivrin aan het praten,’ zei Agnes. Ze keek angstig naar Blackie, die bijna onzichtbaar was tegen het sabelbont. Honden mochten blijkbaar niet in de kamer. Kivrin trok het ruwe laken over de pup heen om hem voor Rosemund te verbergen.

‘Moeder zegt dat ze rust moet hebben om beter te worden,’ zei Rosemund streng. ‘Kom mee. Ik moet grootmoeder vertellen dat ik je heb gevonden.’ Ze nam haar zusje mee de kamer uit.

Kivrin keek hen na. Ze hoopte vurig dat Agnes niet zou vertellen dat ze weer naar Gawyn had gevraagd. Ze dacht dat ze er een goede reden voor had, want het was vanzelfsprekend dat ze wilde weten waar de struikrovers met haar bezittingen heen waren gevlucht, maar het was in de veertiende eeuw ongepast dat een edelvrouw ‘onbeschaamd’ een jonge man te spreken vroeg.

Eliwys mocht met hem praten omdat zij in afwezigheid van haar echtgenoot het huis bestierde en vrouwe Imeyne was de moeder van zijn heer, maar Kivrin had moeten wachten tot Gawyn haar had aangesproken en hem dan moeten antwoorden met alle bescheidenheid die een jonge maagd paste. Toch moet ik met hem praten, dacht ze, hij is de enige die weet waar het rendez-vous is.

Agnes kwam plotseling weer naar binnen hollen en pakte het slapende hondje op. ‘Grootmoeder was erg boos. Ze dacht dat ik in de put was gevallen,’ zei ze en rende weer naar buiten.

En ongetwijfeld heeft ‘grootmoeder’ er Maisry een oorvijg voor gegeven, dacht Kivrin. Maisry had eerder die dag al de wind van voren gekregen, toen Agnes was weggeslopen om Kivrin de zilveren halsketting van vrouwe Imeyne te laten zien. Ze noemde het sieraad een rillieclary, een woord dat de tolk niet kon plaatsen. Het zat in een kistje en had volgens Agnes nog aan Sint Stefanus toebehoord. Kivrin begreep dat ze een relikwie bedoelde. Maisry kreeg van Imeyne een tik in haar pokdalige gezicht omdat ze het kind uit het oog had verloren en het er met de relikwie vandoor had laten gaan, hoewel het Agnes blijkbaar niet meer verboden was naar de ziekenkamer te gaan.

De vrouwen schenen zich niet de minste zorgen te maken om de kinderen, die bij Kivrin mochten komen wanneer ze maar wilden. En zelf waren Eliwys en Imeyne blijkbaar ook niet bang om aangestoken te worden.

Natuurlijk begrepen de middeleeuwers niet hoe ziekten werden overgedragen. Ze geloofden dat ziekte het gevolg was van een zonde, en epidemieën een straf van God, maar ze wisten wel dat besmetting mogelijk was. Tijdens de Zwarte Dood was het algemene motto geweest: ‘Ga snel weg en blijf weg’, en al voor die tijd waren zieken in afzondering gehouden.

Dat is hier niet het geval, dacht Kivrin. Als ze de meisjes nu eens aanstak? Of Vader Roche? Hij was die hele nacht dicht bij haar geweest, hij had haar aangeraakt en gevraagd hoe ze heette. Fronsend probeerde ze het zich te herinneren. Ze was van het paard gevallen en ze had het vuur gezien. Of nee, dat was maar verbeelding. Net als het witte paard. Gawyn had een zwart paard.

Ze waren door het bos gereden, een heuvel af en langs een kerk, en de moordenaar… Het was hopeloos. Die hele nacht was een vage droom vol angstaanjagende gezichten en klokgelui en vlammen. Zelfs de open plek was wazig, onduidelijk. Ze herinnerde zich een eik en wilgen, ze was met haar rug tegen het karrewiel gaan zitten omdat ze zo duizelig werd en de moordenaar… Nee, die moordenaar bestond alleen in haar verbeelding. Net als het witte paard. Misschien was er ook geen kerk geweest.

Ze zou Gawyn naar de open plek moeten vragen, maar niet waar vrouwe Imeyne bij was, die dacht dat ze een daltriss was. Ze moest beter worden, sterk genoeg om uit bed te komen, naar beneden te gaan en Gawyn in de stal op te zoeken, zodat ze met hem alleen was. Ze moest beter worden.

Ze voelde zich wat sterker, maar ze kon nog niet zonder hulp naar de kamerpot. De duizeligheid was verdwenen, net als de koorts, alleen was ze nog heel snel buiten adem. De vrouwen vonden kennelijk ook dat ze aan de beterende hand was. Ze hadden haar het grootste deel van de ochtend alleen gelaten. Eliwys was even bij haar geweest om de stinkende zalf op haar slaap te smeren. Zo kon Kivrin een plannetje smeden om ongepaste toenadering tot Gawyn te zoeken.

Ze probeerde niet te veel te tobben over wat Agnes had gezegd, over haar gebrekkige afweersysteem of over de open plek in het bos. Ze hield zoveel mogelijk rust. De hele middag was ze alleen. Ze probeerde een paar keer rechtop te gaan zitten en haar benen over de rand van het bed te schuiven. Toen Maisry met een bieslampje binnenkwam om haar op de pot te helpen, was Kivrin in staat op eigen kracht terug te gaan naar het bed.

Het werd een koude nacht. Agnes kwam de volgende ochtend naar haar toe, gehuld in een rode kapmantel van heel dikke wol en met witte bontwanten aan haar handen. ‘Wil je mijn zilveren gesp zien? Die heb ik van heer Bloet gekregen. Ik zal hem morgen meebrengen. Vandaag kan ik niet, want we gaan het joelblok halen.’

‘Het joelblok?’ zei Kivrin geschrokken. Het houtblok dat met Kerstmis op het haardvuur werd gelegd, werd vanouds op kerstavond uit een boomstam gezaagd, maar Kivrin dacht dat het pas de zeventiende was. Had ze vrouwe Imeyne verkeerd begrepen?

‘Ja,’ zei Agnes. ‘Thuis gaan we pas op kerstavond, maar ze zeggen dat het gaat sneeuwen en grootmoeder wil dat we gaan nu het nog mooi weer is.’

Sneeuw, dacht Kivrin. Hoe kon ze de open plek terugvinden als het ging sneeuwen? De kar en haar kisten lagen er nog, maar zelfs een paar centimeter sneeuw zou voldoende zijn om het pad naar het bos onvindbaar te maken.

‘Gaan jullie allemaal naar het bos?’ vroeg Kivrin.

‘Nee. Vader Roche is moeder komen halen. Een van haar boeren is ziek.’

Vandaar dat Imeyne ongestoord de tiran uithing, ze had Maisry en de meier er al van langs gegeven en Kivrin ervan beschuldigd een overspelige vrouw te zijn. ‘Gaat je grootmoeder ook mee?’

‘Ja. Ik ga op mijn pony.’

‘En Rosemund?’

‘Ja.’

‘En de meier?’

‘Ja,’ zei Agnes ongeduldig. ‘Het hele dorp gaat mee.’

‘Gawyn ook?’

‘Néé,’ zei het kind, alsof dat vanzelfsprekend was. ‘Ik moet naar de stal om Blackie gedag te zeggen.’ Ze holde weg.

Vrouwe Imeyne ging mee, net als de meier, en vrouwe Eliwys bekommerde zich om een zieke boer. Gawyn bleef achter, om een reden die Agnes wel wist maar Kivrin niet. Misschien was hij met Eliwys meegegaan. Maar als hij hier bleef om de hofstede te bewaken, zou ze hem onder vier ogen kunnen spreken.

Maisry zou blijkbaar ook meegaan, want toen ze Kivrins ontbijt kwam brengen droeg ze een ruwe bruine mantel en lappen stof om haar benen. Ze hielp Kivrin op de pot en bracht die de kamer uit. Even later kwam ze terug met een stoof vol gloeiende kolen. Kivrin had haar nog nooit zo druk in de weer gezien.

Ze wachtte een uur nadat Maisry was weggegaan om er zeker van te zijn dat iedereen het huis uit was. Daarna stapte ze uit bed, ging naar het venster en trok de linnen doek opzij. Ze zag alleen boomtakken en de donkergrijze lucht, het was buiten nog kouder dan binnen. Ze ging op het bankje staan.

De kamer lag boven de voorhof. Er was niemand te zien en de houten poort stond open. De plavuizen van de binnenplaats en de rietdaken van de lage bijgebouwen glinsterden van het vocht. Ze stak haar hand naar buiten, maar het sneeuwde nog niet. Ze stapte van het bankje, steunde tegen de ijskoude muur en warmde zich aan de stoof.

Veel warmte gaf het ding niet. Kivrin rilde in haar dunne hemd en drukte haar armen tegen haar borst. Ze vroeg zich af waar haar kleren gebleven waren. In de middeleeuwen werden kleren aan palen naast het bed gehangen, maar deze kamer had geen palen en ook geen haken.

Ze vond haar kleding netjes opgevouwen in de kist bij het voeteneind van het bed. Ze haalde de kleren eruit, blij dat haar laarzen erbij waren, deed het deksel dicht en ging zitten om op adem te komen.

Ik moet op krachten komen, want vanmorgen moet ik met Gawyn praten, dacht ze. Nu is iedereen weg en straks gaat het sneeuwen.

Ze kleedde zich zoveel mogelijk zittend aan en steunde tegen de bedstijlen om haar maillot en laarzen aan te trekken. Daarna ging ze op het bed liggen. Ik moet even rusten, dacht ze, tot ik weer warm ben. Ze viel onmiddellijk in slaap.

Ze werd gewekt door de klok. Het geluid kwam uit zuidwestelijke richting, net als toen ze was doorgekomen. Gisteren had de klok de hele dag geluid en toen hij ophield was Eliwys naar het venster gegaan om naar buiten te kijken, alsof ze wilde zien wat er gebeurd was. Het binnenvallende licht was schemerig geworden, maar dat kwam door de laaghangende wolken die zich samenpakten. Kivrin trok haar mantel aan en deed de deur open. De trap was steil, uitgehakt in de stenen muur, zonder leuning. Agnes mocht van geluk spreken dat ze alleen haar knie had opengehaald, ze had net zo goed hals over kop naar beneden kunnen duikelen. Kivrin hield haar hand tegen de muur en rustte halverwege de trap even uit. Ze keek naar de zaal.

Ik ben er echt, dacht ze. Dit is het jaar 1320. De opgestapelde kolen van het haardvuur in het midden van de ruimte gloeiden dofrood en er viel wat licht naar binnen door het rookgat erboven en door de hoge smalle vensters, maar de zaal was voor het grootste deel in het donker gehuld.

Ze bleef staan om de rokerige ruimte in te turen. Op een verhoging tegen de achtermuur stonden twee hoge stoelen; die van heer Guillaume versierd met houtsnijwerk, van vrouwe Eliwys iets lager en minder fraai bewerkt. Erachter hingen wandtapijten en aan de zijkant een ladder die naar een bovenkamer of hooizolder moest leiden. Zware houten tafels en brede banken stonden langs de andere muren en bij de trap, tegen een scheidingsmuur, stond een smallere bank: het bedelaarsbankje.

Kivrin ging verder naar beneden en liep op haar tenen naar de tussenmuur. Haar zolen kraakten luid op de droge halmen die op de vloer waren uitgestrooid. In sommige kastelen scheidde de tussenmuur een aparte kamer af, met aan weerskanten bedsteden, maar deze was alleen bedoeld om de kou van de ingang tegen te houden. Er lag een smalle gang achter en hier zag Kivrin haken om kleren aan op te hangen. Er hingen geen mantels aan. Goed zo, dacht Kivrin, ze zijn allemaal weg.

De deur stond open. In het kleine portaal stonden een paar oude laarzen, een houten emmer en het speelgoedwagentje van Agnes. Kivrin vond het jammer dat ze niet kon gaan zitten, ze moest blijven staan tot haar gierende ademhaling wat rustiger was geworden. Daarna keek ze voorzichtig naar buiten.

De afgesloten binnenplaats was verlaten. Hij was geplaveid met min of meer platte gele stenen, maar in het midden, waar een uitgeholde boomstam als watertrog dienst deed, lag een grote modderplas. In de bruine troep waren talrijke afdrukken van laarzen en paardehoeven te zien. Een magere, bijna kale kip deed zich roekeloos te goed aan het vuile water. Kippen werden alleen gehouden voor de eieren. In de veertiende eeuw werd het vlees van duiven meer gewaardeerd.

Bij de poort stond een duiventil en het met riet bedekte gebouw ernaast moest de keuken zijn, de andere, kleinere bouwsels waren opslagkamers. Aan de andere kant lag de stal met de grote deur en los daarvan stond de stenen schuur.

Ze ging eerst naar de stal. Blackie kwam met onhandige sprongetjes aangerend om haar te begroeten. Ze zette het vrolijk blaffende hondje weer in de stal en sloot de zware houten deur. Gawyn was er niet. Hij was evenmin in de schuur, in de keuken of in een van de bijgebouwen, waarvan het grootste was ingericht als bierbrouwerij. Agnes had op stellige toon gezegd dat hij niet met de anderen meeging om het joelblok te halen en daarom was Kivrin ervan uitgegaan dat hij was achtergebleven om de hofstede te bewaken. Nu vroeg ze zich af of hij niet met Eliwys naar de zieke boer was gegaan.

Dan moet ik zelf de open plek zien te vinden, dacht ze. Ze ging weer op weg naar de stal, maar halverwege bleef ze staan. Ze zou er nooit in slagen op eigen kracht op een paard te klimmen, laat staan dat ze er met die duizeligheid op zou kunnen rijden. En in deze toestand kon ze ook niet door het bos gaan dwalen. Maar ik heb geen keus, dacht ze. Iedereen is weg en het gaat sneeuwen.

Ze keek naar de poort en naar de smalle doorgang tussen de schuur en de stal. Welke kant moest ze uit? Ze waren over een heuvel gekomen en langs een kerk. Ze herinnerde zich het klokgelui. De poort en de binnenplaats had ze niet gezien, maar toch leek dat de aangewezen weg te zijn.

Ze liep naar de poort, waardoor de kip geschrokken haar toevlucht zocht achter de waterput, en keek de weg af. Na een houten brug over een smal water liep de weg in zuidelijke richting naar het bos. Maar daar zag ze geen heuvels, geen kerk en geen dorp, geen enkele aanwijzing dat dit de goede richting was.

Er moest ergens een kerk zijn. Ze had de klok gehoord toen ze in bed lag. Kivrin stak de voorhof weer over en volgde het modderige paadje. Ze kwam langs een met rietmatten afgezette ronde kraal met twee vieze varkens erin en langs een van ver te ruiken privaat. Gelukkig liep het pad hier niet dood, maar voerde langs het privaat naar een open veld.

En nu zag ze het dorp, met de kerk aan de rand van het veld, precies zoals ze het zich herinnerde, en daarachter de heuvel waarover ze waren gekomen.

Het open veld mocht geen dorpsplein heten. Aan de ene kant stonden hutten en aan de andere kant lag het met wilgen omzoomde stroompje; op het karige gras in het midden graasde een koe en een geit was vastgebonden aan een grote kale eik. Rond de hutten lagen schoven hooi en stapels afval. De bouwsels waren kleiner en vormlozer naarmate ze verder van de hofstede af lagen, maar zelfs het dichtstbijzijnde, dat van de meier zou kunnen zijn, was niet meer dan een hutje. Alles zag er veel kleiner, smeriger en vervallener uit dan Kivrin zich van de historische video’s kon herinneren. Alleen de kerk voldeed aan haar verwachtingen.

De klokketoren stond apart, tussen het kerkhof en het open veld. Hij was duidelijk van later datum dan de kerk zelf, die Normandische gewelfde ramen had en uit grijze steen was opgetrokken. De toren was hoog en rond, en de steen was bijna goudkleurig.

Een weggetje, niet breder dan het bospad, liep langs het kerkhof en de toren naar de heuvel.

Daarlangs zijn we gekomen, dacht Kivrin. Ze ging op weg om het veld over te steken, maar zodra ze uit de beschutting van de schuur kwam, werd ze vol getroffen door de wind, die dwars door haar mantel drong en als een pijl in haar borst stak. Ze trok de mantel strak om zich heen en drukte hem met een vlakke hand tegen haar borst, waarna ze verder ging.

De klok in het zuidwesten begon weer te luiden. Ze vroeg zich af wat de reden was. Eliwys en Imeyne hadden er iets over gezegd, maar toen had ze de vrouwen nog niet verstaan, en gisteren had Eliwys er helemaal geen aandacht aan besteed. Misschien had het iets met de advent te maken. Kivrin wist dat de klokken traditioneel bij het donker worden op kerstavond werden geluid, evenals in het laatste uur voor middernacht. Misschien hadden ze nog andere tradities in de adventstijd.

Het pad was modderig en oneffen. Kivrin kreeg pijn in haar borst. Ze drukte haar hand nog steviger tegen zich aan en probeerde sneller te lopen. In de verte zag ze iets bewegen op een van de omliggende akkers. Misschien kwam de stoet al terug met het joelblok, of werden de dieren naar het dorp gebracht. Ze kon geen details onderscheiden. Het leek of het in de verte al sneeuwde. Ze moest opschieten.

Haar mantel wapperde in de wind en dode bladeren ritselden langs haar benen. De koe zocht met gebogen kop beschutting bij de hutten, hoewel die nauwelijks in staat waren de wind tegen te houden. Kivrin reikte met haar hoofd bijna tot de daken en ze zagen eruit als poppenhuisjes van lucifers.

De klok werd in een traag, gelijkmatig ritme geluid en Kivrin merkte dat ze in hetzelfde tempo was gaan lopen. Dat moest ze niet doen, ze moest snel zijn. Het kon elk moment gaan sneeuwen. Maar het hogere tempo veroorzaakte zulke pijnscheuten in haar borst dat ze begon te hoesten. Ze bleef staan en boog bijna dubbel tegen de pijn.

Ze zou het nooit halen. Stel je niet aan, dacht ze, je moet de open plek terugvinden. Je bent ziek, je moet terug naar huis. Loop eerst naar de kerk, daar kun je even rusten.

Ze liep door, maar het hoesten had haar van haar laatste adem beroofd. Ze haalde de kerk niet eens, laat staan het bos. Je moet doorgaan, zei ze streng tegen zichzelf. Je moet jezelf dwingen.

Ze bleef weer staan, dubbelgebogen tegen de pijn. Ze had zich zorgen gemaakt over de dorpelingen, maar nu hoopte ze dat er iemand uit een van de hutten zou komen om haar terug te brengen naar de hofstede. Maar iedereen was buiten in die ijzige wind, om het joelblok te halen of de dieren uit de wei te halen. Ze keek naar de akkers. De verre figuren waren verdwenen.

Ze stond tegenover de laatste hut. Daarachter lagen alleen nog maar een paar vervallen schuurtjes waar geen mens in zou kunnen wonen; het moesten stallen en voorraadschuren zijn. Nog iets verder zag ze de kerk. Ik moet het rustig aan doen, dacht ze, en ze ging weer op weg. Bij elke stap voelde ze de pijn in haar borst. Ze bleef staan en wankelde. Ik mag niet flauwvallen, dacht ze. Niemand weet waar ik ben.

Ze draaide zich om en keek naar het riddergoed. Ze zou niet eens meer terug kunnen komen. Ik moet gaan zitten, dacht ze, maar het pad was veel te modderig. Vrouwe Eliwys zorgde voor een boer, vrouwe Imeyne was met de meisjes en de rest van het dorp in het bos om het joelblok te halen. Niemand weet waar ik ben.

De wind wakkerde aan tot een storm die hard over de velden blies. Ik moet terug naar het huis, dacht Kivrin, maar daar was ze niet toe bij machte. Zelfs het staan was te inspannend voor haar. Ze zocht een plek waar ze kon zitten, maar het hele open veld was een modderpoel. Ze kon alleen de hut binnengaan.

Er stond een gammele schutting omheen, gemaakt van groen rijshout tussen paaltjes die niet hoger kwamen dan Kivrins knie. Een kat zou er zich niet door laten tegenhouden, laat staan de schapen en koeien die de schutting buiten moest houden. Alleen het hek was aan hogere palen bevestigd en Kivrin gebruikte een ervan als houvast. ‘Hallo,’ riep ze boven de wind uit, ‘is daar iemand?’

De voordeur lag maar een paar passen achter het hek en de hut kon nooit geluiddicht zijn. Veel bescherming tegen de wind bood hij evenmin. Ze zag een gat in de muur, waar het mengsel van klei en fijn stro los was geraakt van de in elkaar gevlochten matten. Als er iemand was, moest hij haar horen. Ze tilde het leren lusje op waarmee het hek aan de paal was bevestigd, ging naar de lage deur en klopte op een van de planken.

Er kwam niemand, zoals Kivrin al had verwacht. ‘Is daar iemand?’ riep ze weer, zonder naar de vertaling van haar tolk te luisteren. Ze probeerde de houten grendel op te lichten, maar die was te zwaar. Ze slaagde er ook niet in om hem los te trekken van de uitsteeksels in de deurposten. De hut leek elk moment weg te kunnen waaien en zij was te slap om de deur open te krijgen. Ze moest meneer Dunworthy vertellen dat middeleeuwse hutten niet zo bouwvallig waren als ze eruitzagen. Ze leunde tegen de deur en drukte haar handen tegen haar borst.

Ze moest terug naar het grote huis. Ze hield zich stevig beet aan het hek, dat ze netjes achter zich sloot en met het riempje vastmaakte. Daarna vond ze steun bij de magere rug van de koe. Het dier volgde haar een eindje, alsof ze dacht dat Kivrin haar ging melken, maar daarna ging ze door met grazen.

De deur van een van de onbewoonbare krotten ging open en een jongen kwam op blote voeten naar buiten. Hij bleef staan en keek angstig naar Kivrin.

Ze ging rechtop staan. ‘Mag ik binnen alsjeblieft even uitrusten?’ vroeg ze, na elk woord naar adem snakkend.

De jongen keek haar met open mond aan en zei niets. Hij was afschuwelijk mager, met armen en benen die niet dikker waren dan de twijgen van de schutting.

‘Wil je iemand gaan halen om me te helpen? Zeg maar dat ik ziek ben.’

Hij kan net zomin hardlopen als ik, besefte ze meteen. De voeten van de jongen waren blauw van de kou. Zijn lippen waren gesprongen en er zaten rode vegen op zijn gezicht, alsof hij een bloedneus had gehad. Hij heeft scheurbuik, dacht Kivrin, hij is er erger aan toe dan ik. ‘Ga naar het grote huis en vraag of er iemand komt,’ zei ze niettemin.

De jongen sloeg een kruis met een geschaafde, knokige hand. ‘Bighaull emeurdroud ooghattund enblastbardey,’ zei hij, terugdeinzend.

O nee, dacht Kivrin radeloos. Hij verstaat me niet en ik ben te zwak om het hem aan zijn verstand te brengen. ‘Help me alsjeblieft,’ zei ze. De jongen keek haar aan alsof hij dat in elk geval begreep. Hij deed een stap naar voren en rende toen plotseling weg in de richting van de kerk.

‘Wacht!’ riep Kivrin.

Hij holde langs de koe en de schutting en verdween achter de hut. Kivrin keek naar het schuurtje waar hij uitgekomen was. Het zag eruit als een hooischuur van houten palen, waarvan de tussenruimten waren opgevuld met gras en riet. De deur bestond uit een biezenmat, bij elkaar gehouden met een stuk zwart touw, en dreigde bij de eerste de beste windvlaag te zullen omvallen. De jongen had de deur opengelaten. Ze stapte over de drempel en ging naar binnen.

Het was er donker en rokerig, zodat Kivrin niets kon zien. Het stonk er vreselijk, net een stal. Nog erger dan een stal. Behalve beesten en het haardvuur rook ze schimmel en de kwalijke geur van ratten. Kivrin moest bijna tot haar middel voorover buigen om naar binnen te kunnen. Toen ze rechtop ging staan, stootte ze haar hoofd tegen de takken die het dak droegen.

Er was geen zitplaats in de woning, als het tenminste een woning was. De vloer was bezaaid met zakken en werktuigen, en het enige meubelstuk was een wankele tafel waarvan de ongelijke poten zich vanuit het midden naar de grond uitstrekten. Maar op die tafel stond een houten kom met een stuk brood erin en midden in de hut brandde een vuurtje in een ondiepe kuil.

Daarom hing er zoveel rook, ondanks de opening in het dak. Er lagen maar een paar takken op het vuur, maar de wind drong door de kieren in de ongelijke wanden en blies de rook door de kleine kamer. Kivrin begon te hoesten en kreeg meteen spijt. Haar borst leek elk ogenblik open te kunnen barsten.

Ze zette haar tanden op elkaar om het hoesten te bedwingen en liet zichzelf op een zak met uien zakken, waarbij ze zich vasthield aan de muur en aan een spade die ertegenaan stond. Ze voelde zich direct beter zodra ze zat, ook al was het zo koud dat ze haar eigen adem kon zien. Ik vraag me af hoe het hier in de zomer ruikt, dacht ze. Ze trok haar mantel dichter om zich heen en legde hem als een deken over haar knieën.

Er stond een flinke tochtstroom net boven de grond. Ze trok haar voeten onder haar mantel, pakte een kapmes dat naast de zak lag en stookte het vuurtje ermee op. De vlammen reikten met tegenzin wat hoger en verlichtten het inwendige van de hut, die er meer dan ooit uitzag als een schuur. Er was een hokje aangebouwd, afgeschut door een nog lager hekje dan dat bij de andere hut. Het vuur gaf niet genoeg licht om in het hok te schijnen, maar Kivrin hoorde een krabbelend geluid in die hoek.

Misschien hielden ze er een varken, hoewel de boeren in december hun varkens al geslacht moesten hebben, of een melkgeit. Kivrin stookte het vuur nog verder op om meer licht te krijgen.

Het geluid kwam niet uit het aanbouwsel achter het miezerige hekje, maar uit een kooi met een rond dak. De kooi was mooi afgewerkt, met een gladde metalen rand en een deurtje dat met een sierlijke klink was afgesloten, en verdiende een betere plaats dan die vuile hoek. In de kooi zat een rat. Zijn oogjes glinsterden in het licht van de opgelaaide vlammen.

Het beest hield een stukje kaas tussen zijn voorpoten en loerde naar Kivrin. Om hem heen lagen nog meer, vermoedelijk beschimmelde, brokjes kaas. Hij had meer te eten dan de bewoner van deze hut, dacht Kivrin, die doodstil op de hobbelige zak met uien bleef zitten. Waarom hadden ze de rat eigenlijk gevangen, hij kon hier toch geen kwaad?

Ze had natuurlijk wel eens ratten gezien, bij colleges psychologie en toen ze op fobieën werd getest bij het begin van haar studie. Maar dit was een heel ander soort, die in Engeland al zeker vijftig jaar niet meer was waargenomen. Het was eigenlijk een heel mooie rat, met een glanzende zwarte vacht, nauwelijks groter dan de witte proefratten in het lab van Psychologie, maar lang niet zo groot als de bruine rat die ze haar hadden laten zien.

Hij zag er ook veel schoner uit dan de bruine rat. Die leefde met zijn korte dofbruine vacht en zijn lange, afzichtelijke blote staart het liefst in rioolbuizen en metrotunnels. Toen ze voor het eerst over de middeleeuwen las, kon ze niet begrijpen hoe de mensen het uithielden met die walgelijke beesten in de schuur, laat staan in huis. De rat in de muur bij haar ziekbed maakte haar al misselijk van afschuw. Maar deze rat zag er eigenlijk heel behoorlijk uit met zijn zwarte oogjes en glanzende vacht. In elk geval schoner dan Maisry, en waarschijnlijk was hij nog intelligenter ook. Hij leek tamelijk onschuldig.

De rat scheen haar te horen en nam een beschaafd hapje van de kaas.

‘Maar zo onschuldig ben je niet,’ zei Kivrin. ‘Jij bent de grootste plaag van de middeleeuwen.’

De rat liet het stuk kaas vallen en ging naar de tralies. Zijn lange neusharen trilden. Hij ging met zijn roze voorpootjes tegen de tralies staan en keek Kivrin smekend aan.

‘Ik kan je echt niet vrijlaten.’ Het dier spitste zijn oren alsof hij haar kon verstaan. ‘Je eet het weinige graan dat er is op of maakt het oneetbaar, je hebt vlooien en over achtentwintig jaar roeien jij en je maatjes half Europa uit. Vrouwe Imeyne kan zich beter zorgen over jou maken en niet over Franse spionnen en ongeletterde priesters.’ De rat keek haar aan. ‘Ik zou wel willen, maar het kan echt niet. De Zwarte Dood was erg genoeg met al die slachtoffers. Als ik jou vrijlaat, maken je nakomelingen het misschien nog erger.’

De rat liet de tralies los en begon door de kooi te rennen. Doelloos vloog hij van de ene kant naar de andere en botste af en toe hard tegen de tralies op.

‘Sorry, maar het zal niet gaan,’ zei Kivrin. Het vuur was bijna uit. Ze probeerde het weer op te stoken, maar er was bijna alleen nog as over. De deur, die ze open had gelaten in de hoop dat de jongen iemand mee terug zou brengen, viel met een klap dicht en hulde de hut in duisternis.

Het was heel stil. De wind was gaan liggen en de rat liet zich niet meer horen. Een takje in het vuur knapte en een paar vonken vielen op de aarden vloer.

Niemand weet waar ik ben, dacht ze, en drukte een hand tegen haar borst alsof ze met een mes was gestoken. Niemand weet waar ik ben, zelfs meneer Dunworthy niet.

Maar dat kon niet waar zijn. Misschien was vrouwe Eliwys al teruggekomen en naar boven gegaan om haar wond te verzorgen, of Maisry was door Imeyne naar huis gestuurd, of de jongen kon elk moment hier zijn met een paar boeren die hij van het land had gehaald. En zelfs als niemand haar zou missen voor de avond viel, zouden ze in het donker met toortsen en lantarens op zoek gaan. De ouders van de magere jongen zouden thuiskomen en haar vinden, en dan zouden ze iemand naar het grote huis sturen. Wat er ook gebeurt, hield ze zich voor, je bent nooit helemaal alleen. De gedachte sterkte haar een beetje.

Want ze was wel helemaal alleen. Ze had zichzelf getroost met het idee dat Gilchrist en Montoya op de monitoren in het lab hadden gezien dat er iets mis was gegaan, dat meneer Dunworthy alles nog eens door Badri had laten controleren en dat ze het net open hadden gehouden om haar te laten terugkeren. Maar dat hadden ze niet gedaan. Ze wisten net zo weinig van haar als Agnes en vrouwe Eliwys. Ze dachten dat ze ongedeerd in Skendgate was aangekomen om de middeleeuwen te bestuderen, dat ze het rendez-vous goed had gemarkeerd en de recorder al half had gevuld met opmerkingen over vreemde gebruiken en het landbouwbedrijf. Pas over twee weken zouden ze merken dat ze verdwenen was, als ze het net openden.

‘En tegen die tijd is het donker,’ zei Kivrin.

Roerloos keek ze naar het vuur, dat bijna uit was gegaan. Ze zag nergens takken liggen. Misschien was de jongen achtergebleven om hout te sprokkelen, hoe moesten ze anders vanavond vuur maken?

Ze was helemaal alleen en het vuur doofde uit. Niemand wist waar ze was, behalve de rat die half Europa het leven zou kosten. Ze stond op, waarbij ze haar hoofd weer stootte, duwde de deur van de hut open en ging naar buiten.

Op het land was nog steeds geen mens te zien. De wind was afgenomen en ze kon duidelijk de kerkklok in het zuidwesten horen luiden. Een paar sneeuwvlokken daalden neer uit de grijze hemel. De lage heuvel waarop de kerk stond was helemaal bedekt met sneeuw. Kivrin ging op weg naar de kerk.

Een tweede klok werd hoorbaar, dichterbij en meer uit het zuiden. Kivrin hoorde aan het hoge, metalige geluid dat het een kleinere klok moest zijn. De regelmatige slagen liepen iets achter bij de eerste klok, zodat ze als echo’s klonken.

‘Kivrin! Vrouwe Kivrin!’ riep Agnes. ‘Waar ben je geweest?’ Het meisje kwam aangehold, haar ronde gezichtje rood van inspanning of kou. Of van opwinding. ‘We hebben je overal gezocht.’ Ze keerde op haar schreden terug. ‘Ik heb haar gevonden! Ik heb haar gevonden!’

‘Helemaal niet,’ zei Rosemund. ‘We hebben haar allemaal gezien.’ Ze verwijderde zich met grote passen van vrouwe Imeyne en Maisry, die haar ruwe mantel los over haar schouders had gegooid. Maisry had rode oren. Misschien had zij de schuld gekregen van Kivrins verdwijning of was ze bang voor een nieuwe afstraffing, of misschien had ze het alleen maar koud. Vrouwe Imeyne zag er woedend uit.

‘Je wist niet dat het Kivrin was,’ riep Agnes naar haar zus. ‘Je zei zelf dat je het niet kon zien. Ik heb haar gevonden.’

Rosemund sloeg geen acht op haar en pakte Kivrin bij een arm. ‘Wat is er gebeurd? Waarom ben je uit bed gegaan?’ vroeg ze gespannen. ‘Gawyn wilde met je praten en zag dat je weg was.’

Gawyn, dacht Kivrin verslagen. Gawyn had me precies kunnen vertellen waar het rendez-vous is en ik ben weggegaan.

‘Hij wilde je vertellen dat hij geen spoor van de struikrovers heeft gevonden en dat hij…’

Vrouwe Imeyne kwam bij hen. ‘Waar wilde u heen?’ vroeg ze op verwijtende toon.

‘Ik ben verdwaald,’ zei Kivrin. Ze vroeg zich af welke reden ze moest geven voor haar afwezigheid.

‘Wilde u naar iemand toe?’ zei vrouwe Imeyne. Het klonk bepaald als een beschuldiging.

‘Hoe kan ze nou naar iemand toe?’ vroeg Rosemund. ‘Ze kent hier niemand en ze kan zich niets herinneren.’

‘Ik wilde de plek zien waar Gawyn mij heeft gevonden,’ zei Kivrin. Ze probeerde niet al te zwaar op Rosemund te leunen. ‘Ik dacht dat het zien van de kar mij zou helpen…’

‘Je geheugen terug te krijgen,’ zei Rosemund. ‘Maar…’

‘Dat is verspilde moeite,’ zei vrouwe Imeyne. ‘Gawyn heeft al uw spullen vandaag hierheen gebracht.’

‘Alles?’ vroeg Kivrin.

‘Ja,’ zei Rosemund. ‘De wagen en alle kisten.’

De tweede klok zweeg, maar de eerste bleef in hetzelfde trage en gelijkmatige ritme doorgaan, alsof het voor een begrafenis was. Kivrin kon haar hoop wel ten grave dragen. Gawyn had alles naar de hofstede gebracht.

‘Vrouwe Katherine mag niet te lang in de kou blijven,’ zei Rosemund, die net als haar moeder klonk. ‘Ze is ziek geweest. We moeten haar naar binnen brengen voor ze het koud krijgt.’

Dat is al gebeurd, dacht Kivrin. Gawyn had alles naar het huis gebracht, elk spoor van het rendez-vous uitgewist. Zelfs de kar was er niet meer.

‘Het is allemaal jouw schuld, Maisry.’ Vrouwe Imeyne duwde Maisry naar voren en liet haar Kivrin bij een arm nemen. ‘Je had haar niet alleen moeten laten.’

Kivrin deinsde terug voor het vieze meisje.

‘Kun je lopen?’ vroeg Rosemund, gebogen onder het gewicht van haar last. ‘Moeten we de merrie halen?’

‘Nee,’ zei Kivrin. Ze moest er niet aan denken als een gevangene op een paard te worden teruggevoerd, zeker niet op een paard met belletjes. ‘Nee,’ herhaalde ze, ‘ik kan wel lopen.’

Ze moest zwaar op Rosemund en Maisry leunen en het duurde lang, maar ze haalde het, langs de hutten en het huisje van de meier en de belangstellend toekijkende varkens naar de voorhof. Voor de schuur lag de grote stronk van een es, met zijn kromme wortels onder de sneeuwvlokken.

‘Dit wordt haar dood nog,’ zei vrouwe Imeyne. Ze beduidde Maisry de zware houten deur te openen. ‘Straks ligt ze weer ziek te bed.’

Het begon nu pas goed te sneeuwen. Maisry deed de deur open, die een klink had, net als het deurtje van de kooi. Ik had de rat vrij moeten laten, dacht Kivrin. Laat ze de pest maar krijgen. Ik had hem vrij moeten laten.

Vrouwe Imeyne wenkte Maisry, die weer terugkwam om Kivrin te ondersteunen. ‘Nee,’ zei Kivrin. Ze schudde de twee meisjes af en ging op eigen kracht de donkere zaal binnen.

AFSCHRIFT UIT HET DOMESDAY BOOK

(005982–013198)

18 december 1320 (Oude Stijl). Ik geloof dat ik longontsteking heb. Ik was te zwak om het rendez-vous te bereiken en mijn ziekte is weer opgekomen. Elke ademhaling doet pijn en ik moet voortdurend hoesten, wat me een gevoel geeft alsof al mijn ribben zijn gebroken. Als ik rechtop ga zitten breekt het zweet me uit en ik denk dat ik weer koorts heb. Volgens dokter Ahrens zijn dat allemaal symptomen van longontsteking.

Vrouwe Eliwys is nog niet terug. Vrouwe Imeyne heeft een stinkende zalf op mijn borst gesmeerd en de vrouw van de meier laten komen. Ik dacht eerst dat ze haar de les wilde lezen omdat ze in het grote huis was gaan wonen, maar toen de vrouw met een baby van zes maanden op haar arm binnenkwam, zei Imeyne: ‘De wond heeft haar longen aangestoken.’ De vrouw bekeek mijn slaap en ging weg. Na een tijdje kwam ze zonder baby terug met een kom bittere thee. Ik denk dat er wilgebast of iets dergelijks in zat, want de koorts werd minder en mijn ribben zijn nu wat minder pijnlijk.

De vrouw van de meier is klein en mager, met een scherp gezicht en lichtblond haar. Vrouwe Imeyne kon wel eens gelijk hebben met haar idee dat zij de meier tot ‘zonde’ heeft verleid. Ze droeg een kleed dat met bont was afgezoomd en zulke lange mouwen had dat ze bijna over de grond sleepten. Haar baby was in een fijne wollen deken gewikkeld. Ze heeft een moeilijk te verstaan accent, hoewel ik geloof dat ze daarmee vooral vrouwe Imeyne probeert na te doen.

Zij behoort tot de ‘groeiende middenklasse’ van Latimer, tot de nouveau riche die zijn kans afwacht. Ze moeten nog dertig jaar wachten, tot de Zwarte Dood een derde van de edelen uitroeit.

‘Is dit de vrouwe die in het bos is gevonden?’ vroeg ze bij haar binnenkomst. Ze toonde geen spoortje van de ‘gepaste bescheidenheid’ die haar betaamt. Ze glimlachte tegen vrouwe Imeyne alsof ze goede vriendinnen waren en kwam naar mij toe.

‘Ja,’ zei vrouwe Imeyne. In dat ene woordje hoorde ik tegelijkertijd ongeduld, minachting en afkeer.

De vrouw van de meier trok zich er niets van aan. Toen ze mij zag deed ze een stap terug, de eerste die blijkbaar besefte dat ik besmettelijk zou kunnen zijn. ‘Heeft ze de … koorts?’ vroeg ze. De tolk begreep het woord niet, net zomin als ik, door het eigenaardige accent. Florentijnse?

‘Het is de wond aan haar hoofd,’ zei Imeyne scherp. ‘Die heeft haar longen aangetast.’

De vrouw knikte. ‘Vader Roche zei dat hij en Gawyn haar in het bos hebben gevonden.’

Imeyne verstrakte toen ze zo onbeleefd ‘Gawyn’ zei. Dat merkte de vrouw van de meier wel, ze haastte zich om de thee te gaan halen. Toen ze de tweede keer wegging, maakte ze zelfs een lichte buiging voor vrouwe Imeyne.

Rosemund kwam bij me zitten nadat Imeyne was weggegaan, ik geloof dat het meisje opdracht heeft gekregen mij te bewaken. Ik vroeg haar of het waar was dat Vader Roche en Gawyn mij samen hadden gevonden.

‘Nee,’ zei ze. ‘Gawyn kwam hem onderweg tegen toen hij je hierheen wilde brengen. Hij liet je bij hem achter om de rovers te gaan zoeken, maar toen hij die niet kon vinden is hij teruggekomen. Maak je maar geen zorgen, Gawyn heeft al je spullen hier gebracht.’

Ik kan me alleen herinneren dat Vader Roche hier in de kamer was, niet op de weg. Als het waar is, heeft hij misschien van Gawyn gehoord waar het rendez-vous is.

(Pauze)

Ik heb over de woorden van vrouwe Imeyne nagedacht. ‘De wond heeft haar longen aangestoken,’ zei ze. Ik geloof niet dat iemand hier goed beseft wat ik heb. De meisjes lopen hier in en uit en de vrouw van de meier is de enige die schrik lijkt te hebben. Toch kwam ook zij meteen naar me toe toen vrouwe Imeyne zei dat ik ‘koortslongen’ had.

Ze moet begrijpen dat mijn aandoening besmettelijk kan zijn. Toen ik Rosemund vroeg waarom ze niet met haar moeder meeging naar de boer, zei ze heel stellig: ‘Dat mag ik niet. De boer is ziek.’

Ik geloof niet dat ze weten wat ik mankeer. Ik heb geen zichtbare symptomen zoals blaasjes of uitslag en ze schrijven mijn koorts en delirium blijkbaar toe aan mijn hoofdwond. Wonden raakten in de middeleeuwen vaak ontstoken en gaven aanleiding tot bloedvergiftiging. Misschien durven ze daarom de kinderen bij me te laten.

En ik heb nog niemand aangestoken. Ik ben nu vijf dagen ziek en als het een virus is zou de incubatietijd maar twaalf tot achtenveertig uur zijn. Dokter Ahrens zei dat de kans op besmetting het grootst is als er nog geen symptomen zijn, dus misschien was het gevaar al geweken toen de meisjes me kwamen opzoeken. Of misschien heb ik de ziekte van hen gekregen en zijn ze allemaal immuun. De vrouw van de meier vroeg of ik de Florentijnse(?) koorts had, en Gilchrist is ervan overtuigd dat er in 1320 een griepvirus heerste. Misschien is het dat.

Het is nu middag. Rosemund zit op het bankje rode wol op een stuk linnen te borduren en Blackie ligt naast me te slapen. Ik denk dat u toch gelijk had, meneer Dunworthy. Ik was helemaal niet goed voorbereid en alles is heel anders dan ik had verwacht. Maar toch blijf ik erbij dat het net een sprookje is.

Ik zie het overal. Agnes is net Roodkapje als ze haar mantel aan heeft, de rat in zijn kooi, kommetjes pap… en in het dorp kan elk moment de grote boze wolf opduiken om de gammele huisjes omver te blazen.

De klokketoren lijkt op de gevangenis van Repelsteeltje en Rosemund lijkt als twee druppels op Sneeuwwitje als ze zo over haar borduurwerk gebogen zit, met haar donkere haar, witte mutsje en rode wangen.

(Pauze)

De koorts is weer erger. De kamer ruikt naar rook. Vrouwe Imeyne ligt op haar knieën naast het bed uit haar getijdenboek te bidden. Rosemund vertelde dat ze de vrouw van de meier weer hebben gewaarschuwd. Vrouwe Imeyne heeft een grote hekel aan haar, dus ik moet wel erg ziek zijn als ze haar laat komen. Zullen ze de priester ook weer halen? Dan moet ik hem vragen of hij weet waar Gawyn mij heeft gevonden. Het is hier zo warm. Dit lijkt helemaal niet op een sprookje. Er komt alleen een geestelijke als er iemand op sterven ligt, maar volgens Mathematica overleed in de veertiende eeuw 72 procent van alle lijders aan longontsteking. Ik hoop dat hij gauw komt, dan kan hij me vertellen waar het rendez-vous is en mijn hand vasthouden.

13

Twee nieuwe patiënten, allebei studentes, waren binnengebracht terwijl Mary aan Colin vroeg hoe hij het afgezette gebied binnen was gekomen.

‘Een fluitje van een cent,’ had Colin verontwaardigd geantwoord. ‘Ze letten er alleen maar op of er niemand uitgaat.’ Voordat hij nadere details kon geven, was de administratrice binnengekomen.

Mary nam Dunworthy mee naar de eerstehulp om te zien of hij een van de patiënten herkende. ‘En jij blijft hier,’ had ze tegen Colin gezegd. ‘Je hebt voor één avond al genoeg ellende veroorzaakt.’

Dunworthy herkende geen van beide zieken, maar dat deed er ook niet toe. Ze waren goed bij en gaven de dienstdoende arts al de namen van mensen met wie ze in contact waren geweest toen hij en Mary binnenkwamen. Hij bekeek de twee studentes zorgvuldig en schudde zijn hoofd. ‘Ik weet het niet, misschien ben ik ze tegengekomen in High Street.’

‘Dat geeft niet,’ zei Mary. ‘Je kunt wel naar huis als je wilt.’

‘Ik kan net zo goed op mijn volgende bloedproef wachten,’ zei hij.

‘O, dat is pas over…’ Ze keek op haar horloge. ‘Lieve hemel, het is al zes uur geweest!’

‘Ik ga nog even bij Badri kijken,’ zei hij. ‘Daarna kun je me in de wachtkamer vinden.’

De zuster zei dat Badri lag te slapen. ‘Ik zou hem maar niet wakker maken.’

‘Nee, natuurlijk niet.’ Dunworthy ging weer terug naar de wachtkamer beneden.

Colin zat met gekruiste benen op de vloer in zijn tas te graven. ‘Waar is tante Mary?’ vroeg hij. ‘Ik geloof dat ze nogal giftig is omdat ik te laat was.’

‘Ze dacht dat je veilig en wel in Londen zat,’ zei Dunworthy. ‘Je moeder vertelde dat de trein niet verder dan Barton was gekomen.’

‘Dat klopt. Iedereen moest overstappen op een trein die naar Londen ging.’

‘En die heb je in de drukte gemist?’

‘Welnee. Ik hoorde een paar mensen over de quarantaine praten. Ze zeiden dat er een hele erge ziekte was en dat iedereen zou doodgaan en zo…’ Hij haalde een heleboel spullen uit zijn tas, videobanden, een zakcamera en een paar gehavende vuile sportschoenen, en stopte andere zaken weer terug. Het was duidelijk te merken dat hij familie van Mary was. ‘En ik had geen zin om met Eric opgescheept te zitten en alle opwinding te missen.’

‘Eric?’

‘De vriend van mijn moeder.’ Hij vond een grote rode toverbal, veegde er een paar pluisjes af en stopte hem in zijn mond. Hij kreeg een grote bobbel in zijn wang. ‘Hij is gewoon een ontzettende necroot,’ brabbelde hij met volle mond. ‘Hij heeft een flat in Kent en daar is helemaal niks te doen.’

‘Dus je bent in Barton uit de trein gestapt. En daarna? Ben je naar Oxford gaan lopen?’

Colin haalde de toverbal uit zijn mond. Het rood was veranderd in vlekkerig blauw en groen. Colin bekeek het snoepje kritisch van alle kanten en stopte het weer in zijn mond. ‘Natuurlijk niet. Oxford is veel te ver weg. Ik heb een taxi genomen.’

‘Natuurlijk,’ zei Dunworthy.

‘Ik zei tegen de chauffeur dat ik voor de schoolkrant een verslag over de quarantaine moest maken en dat ik opnamen van de blokkades wilde hebben. Ik had mijn camera bij me, ziet u wel, dus dat lag voor de hand.’ Hij hield de kleine camera omhoog, waarna hij hem in zijn tas stopte en verder ging met graven.

‘Geloofde hij je?’

‘Ik denk het wel. Hij wilde weten op welke school ik zat, maar ik vroeg heel verontwaardigd of hij dat dan niet kon zien. Hij gokte op St. Edwards en daar liet ik het maar bij. Hij geloofde me wel, anders had hij me niet meegenomen.’

En ik me maar zorgen maken over wat Kivrin zou doen als er geen barmhartige reiziger langskwam, dacht Dunworthy. ‘En heb je de politie hetzelfde verhaal verteld?’

Colin haalde een groene wollen jumper te voorschijn, vouwde hem op en legde hem op zijn open tas. ‘Nee. Achteraf vond ik het eigenlijk nogal een tam verhaal. Ik bedoel, wat valt er nou te filmen? Een wegversperring is toch zeker geen brand? Daarom liep ik naar de politieagent toe alsof ik hem iets over de quarantaine wilde vragen, maar op het laatste moment rende ik langs hem heen en dook onder de slagboom door.’

‘Kwamen ze niet achter je aan?’

‘Natuurlijk wel, maar een paar straten verder gaven ze het al op. Ze willen mensen voornamelijk binnen het afgezette gebied houden. Ik ben doorgelopen tot ik een telefooncel vond.’

Het had al die tijd waarschijnlijk hard geregend, maar daar zei Colin niets over. Er zat geen paraplu tussen de spullen die hij uit zijn tas haalde.

‘Tante Mary vinden was nog het moeilijkste,’ zei Colin. Hij ging languit liggen, met zijn hoofd op de tas. ‘Ik ben naar haar huis gegaan, maar daar was ze niet. Daarna probeerde ik het bij het metrostation waar ik had moeten aankomen, maar dat was dicht.’ Hij ging zitten, verschoof de wollen jumper een eindje en legde zijn hoofd erop. ‘Ineens dacht ik dat ze als dokter wel in het ziekenhuis zou zijn.’

Hij ging weer zitten, gaf een paar stompen tegen zijn tas, legde zijn hoofd neer en sloot zijn ogen. Dunworthy schoof heen en weer op de ongemakkelijke stoel en benijdde de jeugd. Colin was al bijna in slaap, niet in het minst bang of verontrust na zijn avonturen. Hij had midden in de nacht door half Oxford gezworven, als hij tenminste geen taxi had genomen of een vouwfiets uit zijn tas had gehaald, helemaal alleen in de kou en de regen, en het was net of hij de hond had uitgelaten.

Kivrin mankeerde niets. Ze zou net zolang rondlopen tot ze het dorp had gevonden, of een taxi nemen, of ergens gaan liggen met haar hoofd op haar dubbelgevouwen mantel, en de onaantastbare slaap van de jeugd slapen.

Mary kwam binnen. ‘Ze zijn gisteravond allebei op een bal in Headington geweest,’ zei ze. Ze liet haar stem dalen toen ze Colin zag.

‘Daar was Badri ook,’ fluisterde Dunworthy.

‘Weet ik. Een van de meisjes heeft met hem gedanst. Ze waren er van negen tot twee uur. Als Badri hen heeft aangestoken, wijst dat op een incubatietijd van vijfentwintig tot dertig uur, nog geen twee dagen.’

‘Denk je dat hij de bron is?’

‘Het lijkt me waarschijnlijker dat ze alle drie door een andere bezoeker zijn aangestoken, eerst Badri en later op de avond de twee anderen.’

‘Een drager?’

Ze schudde haar hoofd. ‘Mensen hebben meestal geen myxovirus zonder er zelf ziek van te worden. Het is wel mogelijk dat de symptomen zo licht waren dat ze er geen aandacht aan hebben besteed.’

Badri was languit over het paneel gevallen. Dunworthy vroeg zich af hoe je aan zulke symptomen geen aandacht kon besteden.

‘En als hij of zij vier dagen geleden in South Carolina is geweest…’

‘Dan is er een verband met het Amerikaanse virus,’ vulde Dunworthy aan.

‘En hoef jij je geen zorgen meer over Kivrin te maken. Zij is niet op dat bal in Headington geweest. Natuurlijk is het waarschijnlijker dat de bron nog heel iemand anders is,’ zei Mary fronsend.

En die ‘iemand anders’ is vast nog niet in het ziekenhuis geweest en heeft evenmin zijn huisarts gebeld, dacht Dunworthy. Iemand die geen aandacht aan de symptomen heeft besteed.

Mary dacht kennelijk hetzelfde. ‘Wanneer is dat bellenkoor van jou in Engeland gearriveerd?’

‘Ik weet het niet. Maar ze kwamen gistermiddag pas naar Oxford, toen Badri al in het lab was.’

‘Vraag het voor de zekerheid toch maar na. Wanneer ze zijn geland, waar ze zijn geweest, of een van hen ziek is geworden. Misschien is iemand eerder gekomen om familie of vrienden in Oxford te bezoeken. Heb je geen Amerikaanse studenten?’

‘Nee. Montoya is Amerikaanse.’

‘Daar had ik niet aan gedacht,’ zei Mary. ‘Hoe lang is ze hier al?’

‘Het hele semester. Maar misschien heeft ze kennissen uit Amerika op bezoek gehad.’

‘Ik zal het vragen als ze voor haar bloedproef komt,’ zei ze. ‘Jij kunt Badri vragen of hij Amerikanen kent, of studenten die in het kader van een uitwisselingsprogramma in Amerika zijn geweest.’

‘Badri slaapt.’

‘Dat zou jij ook moeten doen,’ zei ze. ‘Het hoeft niet meteen.’ Ze klopte hem op zijn arm. ‘Het is niet nodig om tot zeven uur te wachten. Ik zal iemand halen om bloed af te nemen en je bloeddruk te meten, daarna mag je naar huis.’ Ze pakte zijn pols en keek op de thermometer. ‘Heb je het koud?’

‘Nee.’

‘Hoofdpijn?’

‘Ja.’

‘Dat is de vermoeidheid.’ Ze liet zijn pols los. ‘Ik zal meteen iemand sturen.’

Ze keek naar Colin, die languit op de grond lag. ‘Colin moet ook onderzocht worden, in elk geval tot we zeker weten dat het virus met speeksel wordt overgedragen.’

Colins mond hing open, maar de toverbal zat nog stevig onder zijn wang. Dunworthy vroeg zich af of hij zo niet kon stikken. ‘En je neef?’ zei hij. ‘Wil je dat ik hem meeneem naar Balliol?’

Ze keek hem dankbaar aan. ‘Wil je dat doen? Ik zadel je niet graag met hem op, maar ik betwijfel of ik naar huis kan voordat we de toestand onder controle hebben.’ Ze zuchtte. ‘Arme knul. Ik hoop dat zijn kerstvakantie niet bedorven is.’

‘Daar zou ik me niet te veel zorgen over maken,’ zei Dunworthy.

‘Ik ben er erg mee geholpen,’ zei Mary. ‘Ik laat meteen de proeven doen.’

Zodra ze de deur uit was, ging Colin rechtop zitten.

‘Wat voor proeven?’ vroeg Colin. ‘Kan ik nu ook ziek worden?’

‘Laten we hopen van niet,’ zei Dunworthy. Hij dacht aan Badri’s rode gezicht en moeizame ademhaling.

‘Maar het kan wel,’ zei Colin.

‘De kans is heel klein,’ zei Dunworthy. ‘Zit er maar niet over in.’

‘Dat doe ik niet.’ Colin stak een arm uit. ‘Ik geloof dat ik uitslag krijg,’ zei hij vrolijk. Hij wees naar een sproet.

‘Dat is geen symptoom van het virus,’ zei Dunworthy. ‘Pak je spullen. Na het onderzoek ga je met mij mee naar huis.’

De jongen pakte zijn sjaal en jas van de stoel. ‘Wat zijn de symptomen dan?’

‘Koorts en problemen met de ademhaling,’ zei Dunworthy. Mary’s boodschappentas lag op de grond bij Latimers stoel. Die moest hij maar meenemen.

Een zuster kwam binnen met de apparatuur.

‘Ik heb het warm,’ zei Colin, die theatraal naar zijn keel greep. ‘Ik krijg geen lucht.’

De zuster deed geschrokken een stap terug.

Dunworthy pakte Colin bij een arm. ‘U hoeft niet bang te zijn,’ zei hij tegen de verpleegster. ‘Dit is een geval van toverbalvergiftiging.’

Colin grinnikte en rolde gretig zijn mouw op. Toen de zuster klaar was, propte hij de jumper in zijn tas en trok zijn nog natte jack aan terwijl Dunworthy’s bloed werd afgenomen.

‘Dokter Ahrens zegt dat u niet op de uitslag hoeft te wachten,’ zei de zuster, die met haar spullen de kamer uitging.

Dunworthy trok zijn jas aan, pakte Mary’s tas en liep met Colin door de afdeling naar de uitgang. Mary was nergens te zien, maar ze had gezegd dat ze niet hoefden te wachten en hij voelde zich ineens te moe om op zijn benen te staan.

Ze gingen naar buiten. Het begon net licht te worden en het regende nog steeds. Dunworthy bleef onder de overkapping staan en vroeg zich af of hij een taxi moest bellen. Maar hij wilde niet het risico lopen dat Gilchrist voor zijn onderzoek zou arriveren terwijl ze stonden te wachten, want die zou toch maar weer beginnen over zijn plannen om Kivrin naar de Zwarte Dood en de slag bij Agincourt te sturen. Hij haalde Mary’s paraplu uit de tas en stak hem op.

Plotseling kwam Montoya aanrijden op een fiets. Ze remde abrupt, zodat het water onder de banden vandaan spatte.

‘Gelukkig bent u er nog,’ zei ze. ‘Ik moet Basingame spreken.’

Wie niet, dacht Dunworthy, die zich afvroeg waar ze met haar gedachten geweest was tijdens al die telefoongesprekken.

Montoya stapte af, zette de fiets in een van de rekken en deed hem op slot. ‘Volgens zijn secretaresse weet niemand waar hij is. Dat is toch niet te geloven?’

‘Toch wel,’ zei Dunworthy. ‘Ik heb vandaag, of liever gezegd gisteren, de hele dag geprobeerd hem te bereiken. Hij is met vakantie in Schotland, niemand weet precies waar. Zijn vrouw zegt dat hij op vistocht is.’

‘Midden in de winter? Wie gaat er in december nou naar Schotland om te vissen? Zijn vrouw weet toch zeker wel waar hij is of waar we hem kunnen bereiken?’

Dunworthy schudde zijn hoofd.

‘Dat is belachelijk! Doe ik al die moeite om naar Skendgate te kunnen en dan is Basingame met vakantie!’ Ze haalde een bundel gekleurde formulieren onder haar regenjas vandaan. ‘Ik krijg ontheffing als de rector van Geschiedenis schriftelijk verklaart dat de opgraving een essentieel project voor de universiteit is. Hoe kan hij in vredesnaam vertrekken zonder een adres achter te laten?’ Ze sloeg met de papieren tegen haar been, waardoor de regendruppels in het rond vlogen. ‘Ik moet zijn handtekening hebben voordat het hele dorp wegspoelt. Waar is Gilchrist?’

‘Die kan elk ogenblik hier zijn voor zijn onderzoek,’ zei Dunworthy. ‘Als je Basingame te pakken krijgt, zeg dan dat hij onmiddellijk terug moet komen. Zeg maar dat we hier in quarantaine zijn, dat er een historica wordt vermist en dat de ingenieur te ziek is om ons te helpen.’

‘Hij is gaan vissen,’ zei Montoya op verachtelijke toon. Ze liep naar de ingang. ‘Als mijn opgraving mislukt, weet ik hem te vinden.’

‘Kom mee,’ zei Dunworthy tegen Colin. Hij wilde niemand meer tegenkomen. Hij wilde de paraplu ook boven Colins hoofd houden, maar zag daar al snel vanaf. De jongen liep eerst een eindje voor hem uit, waarbij hij erin slaagde in bijna elke plas te stappen en bleef vervolgens voor alle etalages staan.

Er was niemand op straat. Dunworthy wist niet of dat door de quarantaine of door het vroege tijdstip kwam. Misschien liggen ze op Balliol allemaal te slapen, dacht hij, dan kunnen wij tenminste ook meteen naar bed.

‘Ik dacht dat er hier wat zou gebeuren,’ zei Colin teleurgesteld. ‘Ik hoor nergens sirenes of zo.’

‘Had je soms doodgravers willen zien die overal de lijken kwamen ophalen?’ zei Dunworthy. ‘Je had met Kivrin mee moeten gaan. Epidemieën waren in de middeleeuwen veel spannender, vooral omdat we hier maar vier patiënten hebben en er al een vaccin uit Amerika onderweg is.’

‘Wie is Kivrin?’ vroeg Colin. ‘Uw dochter?’

‘Een studente van me. Ze is net naar het jaar 1320 gegaan.’

‘Een tijdreis? Apocalyptisch!’

Ze kwamen in Broad Street. ‘De middeleeuwen,’ zei Colin. ‘Was dat niet in de tijd van Napoleon? De slag bij Trafalgar en zo?’

‘De Honderdjarige Oorlog,’ zei Dunworthy, maar dat zei de jongen niets. Wat leren kinderen tegenwoordig op school? dacht hij. ‘Je weet wel, ridders en hofdames en kastelen.’

‘De kruistochten?’

‘De kruistochten waren iets eerder.’

‘Die zou ik wel eens willen meemaken, de kruistochten.’

Ze bereikten de poort van Balliol. ‘Hier moeten we stil zijn,’ zei Dunworthy. ‘Iedereen ligt te slapen.’

Het hok van de portier was leeg en de binnenplaats was verlaten. Alleen in de conversatiezaal brandde licht, daar zat het bellenkoor vermoedelijk te ontbijten. Ze zouden zonder ongelukken zijn kamer kunnen bereiken als ze ongemerkt de trap op konden sluipen, als Colin tenminste niet eens luid verklaarde dat hij honger had.

De jongen was op de binnenplaats blijven staan om zijn toverbal te inspecteren, die nu een paarszwarte kleur had aangenomen. ‘Ssst,’ siste Dunworthy met een vinger tegen zijn lippen. Hij draaide zijn hoofd weer om en wilde het gebouw binnengaan, maar hij kwam meteen in botsing met een jong stel.

Het tweetal was gehuld in regenjassen en stond met overgave te zoenen. De jongen leek niets te merken, maar het meisje maakte zich los en keek geschrokken naar Dunworthy. Ze had kort rood haar en droeg onder haar regenjas het uniform van een leerling-verpleegkundige. Dunworthy herkende de jongen, het was William Gaddson.

‘Uw gedrag is ongepast, zeker op dit uur en op deze plaats,’ zei Dunworthy streng. ‘Het is hier strikt verboden in het openbaar affectie te laten blijken. Het is overigens ook onverstandig, want uw moeder kan elk ogenblik hier zijn.’

‘Mijn moeder?’ William keek al net zo ontdaan als Dunworthy toen die de vrouw met haar koffer door de gang had zien naderen. ‘Hier, in Oxford? Wat doet zij hier? Ik dacht dat er quarantaine was?’

‘Dat is ook zo, maar een moeder laat zich niet tegenhouden. Ze maakt zich zorgen over je gezondheid, net als ik trouwens, gezien de omstandigheden.’ Hij keek fronsend naar William en het meisje, dat stond te giechelen. ‘Ik stel voor dat u uw medeplichtige naar huis brengt en dan voorbereidingen treft om uw moeder te ontvangen.’

‘Ontvangen?’ zei William met een ontsteld gezicht. ‘U wilt toch niet zeggen dat ze blijft?’

‘Ik ben bang dat ze geen keus heeft. We staan onder quarantaine.’

Plotseling ging het licht op de trap aan en Finch kwam naar beneden. ‘Wat een geluk dat u er bent, meneer Dunworthy,’ zei hij.

Ook hij had een stel gekleurde formulieren, waarmee hij naar Dunworthy zwaaide. ‘We hebben zojuist nog eens dertig gestrande reizigers op ons dak gekregen. Ik zei dat we geen ruimte meer hebben, maar ze wilden gewoon niet luisteren en nu weet ik niet wat ik moet beginnen. We kunnen al die mensen nooit onderbrengen, daar hebben we de spullen niet voor.’

‘Wc-papier,’ zei Dunworthy.

‘Ja!’ zei Finch, weer met de papieren zwaaiend. ‘En levensmiddelen. Alleen vanochtend al is de helft van de eieren en het spek opgegaan.’

‘Eieren met spek?’ zei Colin. ‘Is er nog wat over?’

Finch keek vragend van Colin naar Dunworthy.

‘Dit is de neef van dokter Ahrens,’ zei Dunworthy. Voordat Finch weer kon beginnen voegde hij er haastig aan toe: ‘Hij kan bij mij op de kamer.’

‘Gelukkig dan maar, want ik heb echt geen plaats meer over.’

‘We zijn de hele nacht op geweest, Finch, dus…’

‘Ik heb opgeschreven wat we nu nog in huis hebben.’ Hij gaf Dunworthy een vochtig blauw papier. ‘Zoals u ziet…’

‘Ik begrijp dat je je zorgen maakt over de voorraden, Finch, maar dit kan toch wel wachten tot we…’

‘Dit zijn de binnengekomen telefoontjes. Ik heb een sterretje gezet bij de namen van de mensen die u moet terugbellen. En hier zijn uw afspraken. De dominee van St. Mary’s wil graag dat u morgen om kwart over zes in de kerk bent om de dienst van kerstavond te repeteren.’

‘Ik bel iedereen terug, maar eerst…’

‘Dokter Ahrens heeft twee keer gebeld. Ze wilde weten of u de koorleden al hebt ondervraagd.’

Dunworthy gaf het op. ‘Stuur de nieuwkomers maar naar Warren en Basevi, drie per kamer. Er staan veldbedden in de kelder.’

Finch wilde iets tegenwerpen.

‘Aan de stank van de verf kan ik niets veranderen.’

Hij gaf Mary’s tas en paraplu aan Colin. ‘Dat gebouw waar licht brandt is de eetzaal,’ zei hij, naar de ingang wijzend. ‘Zeg maar dat je wilt ontbijten en laat een van de bedienden je daarna naar mijn kamer brengen.’

Hij richtte zich tot William, die zijn handen onder de regenjas van de leerling-verpleegster had gestoken. ‘Meneer Gaddson, zet uw medeplichtige in een taxi en haal alle studenten bij elkaar die met de vakantie hier zijn gebleven. Vraag of een van hen de afgelopen week in de Verenigde Staten is geweest of zo iemand kent. Stel een lijst op. U bent toch zelf onlangs in Amerika geweest?’

‘Nee, meneer,’ zei hij, terwijl hij zijn vriendin losliet. ‘Ik heb de hele vakantie Petrarca zitten lezen.’

‘O ja, Petrarca,’ zei Dunworthy. ‘Vraag de studenten of ze weten wat Badri Chaudhuri vanaf maandag heeft gedaan. En vergeet het personeel niet. Ik moet weten waar hij was en met wie. Datzelfde geldt voor Kivrin Engle. Ik wil een uitvoerig verslag. Als u dan verder afziet van publieke vertoningen, zal ik zorgen dat uw moeder ergens aan de overkant wordt ondergebracht.’

‘Dank u, meneer,’ zei William. ‘Dat betekent veel voor me, meneer.’

‘Finch, wil je me nu zeggen waar ik mevrouw Taylor kan vinden?’

Finch gaf hem nog meer papieren, waarop de kamerindeling stond, maar hij kon Taylor niet vinden. Zij zat blijkbaar met de andere leden van het bellenkoor in de eetzaal en had net als de nieuwkomers nog geen kamer toegewezen gekregen.

Een ontzagwekkende vrouw in een bontjas greep hem bij zijn arm zodra hij binnenkwam. ‘Hebt u hier de leiding?’ vroeg ze bars.

Zo te zien niet, dacht Dunworthy. ‘Ja,’ zei hij.

‘Wilt u er dan voor zorgen dat we ergens kunnen slapen? We hebben hier de hele nacht moeten zitten.’

‘U bent niet de enige, mevrouw,’ zei Dunworthy, die begon te vrezen dat zij Taylor was. Op het telefoonscherm had ze er magerder en niet zo vervaarlijk uitgezien, maar het uiterlijk zei ook niet alles en bovendien had ze hetzelfde accent en dezelfde houding. ‘U bent toch niet toevallig mevrouw Taylor?’

‘Dat ben ik,’ zei een vrouw, die in een van de oorfauteuils zat. Ze ging staan. In werkelijkheid was ze nog magerder, maar zo te horen minder boos. ‘Ik heb u door de telefoon gesproken,’ zei ze, alsof ze een aardig gesprekje hadden gevoerd over het bellenkoor. ‘Dit is mevrouw Piantini, onze tenor.’ Ze gebaarde naar de vrouw in de bontjas.

Piantini zag eruit alsof ze Great Tom met één ruk uit zijn hengsels kon lichten. Het was duidelijk dat ze geen virus onder de leden had.

‘Kan ik u even onder vier ogen spreken, mevrouw Taylor?’ Hij nam haar mee naar de gang. ‘Hebt u uw concert in Ely nog kunnen afzeggen?’

‘Ja,’ zei ze. ‘En in Norwich ook. Ze hadden er begrip voor.’ Ze boog gespannen naar voren. ‘Is het waar dat er cholera heerst?’

‘Cholera?’ zei Dunworthy vlak.

‘Een vrouw die van het station kwam zei dat het cholera was. Iemand zou in India besmet zijn geraakt en ze zeggen dat de zieken sterven als vliegen.’

Haar veranderde houding was blijkbaar het gevolg van angst, niet van een gebrek aan nachtrust. Als hij zei dat er maar vier patiënten waren, zou ze er waarschijnlijk op staan dat hij haar naar Ely bracht.

‘Het gaat waarschijnlijk om een myxovirus,’ zei hij omzichtig. ‘Wanneer bent u met uw koor in Engeland aangekomen?’

Ze zette grote ogen op. ‘Denkt u dat wij het hebben meegebracht? Wij zijn niet in India geweest.’

‘Het zou om hetzelfde myxovirus kunnen gaan dat in South Carolina heeft geheerst. Komt een van uw leden uit South Carolina?’

‘Nee,’ zei ze. ‘We zijn allemaal van Colorado, behalve mevrouw Piantini. Zij komt uit Wyoming. En niemand is ziek geweest.’

‘Hoe lang bent u al in Engeland?’

‘Drie weken. We hebben alle Traditionele Gemeenten bezocht en optredens verzorgd. In St. Katherine’s hebben we een Boston Treble Bob gespeeld en Post Office Caters met drie beiaards van Bury St. Edmund’s, maar dat waren natuurlijk geen nieuwe klokken. Een Chicago Surprise…’

‘En u bent allemaal gisterochtend in Oxford gearriveerd?’

‘Ja.’

‘Is er niemand vooruit gereisd om de stad te bezichtigen of vrienden op te zoeken?’

‘Nee,’ zei ze ontdaan. ‘We zijn op tournee, meneer Dunworthy, niet met vakantie.’

‘En er is niemand ziek geweest, zegt u?’

Ze schudde haar hoofd. ‘Dat kunnen we ons niet veroorloven. We zijn maar met ons zessen.’

‘Hartelijk dank voor uw hulp,’ zei Dunworthy, die haar terugstuurde naar de zaal.

Hij belde het ziekenhuis, waar ze Mary niet konden vinden, liet een boodschap achter en begon het lijstje van Finch af te werken. Achtereenvolgens belde hij Andrews, Jesus College, de secretaresse van Basingame en St. Mary’s Church zonder verbinding te krijgen. Hij legde neer, wachtte vijf minuten en probeerde het nog eens. Tijdens een van die pauzes belde Mary zelf.

‘Waarom lig je nog niet in bed?’ vroeg ze streng. ‘Je ziet er doodmoe uit.’

‘Ik heb de leden van het koor ondervraagd,’ zei hij. ‘Ze zijn nu drie weken in Engeland. Ze zijn pas sinds gistermiddag in Oxford en niemand is ziek geweest. Wil je dat ik terugkom om met Badri te praten?’

‘Daar zul je weinig aan hebben. Hij praat erg onsamenhangend.’

‘Ik probeer Jesus College te bereiken om te zien of iemand weet wat hij de laatste tijd heeft gedaan.’

‘Goed,’ zei ze. ‘Vraag het ook aan zijn hospita. En ga slapen. Ik wil niet dat jij ook ziek wordt.’ Ze wachtte even. ‘Er zijn zes nieuwe gevallen.’

‘Is er iemand uit South Carolina bij?’

‘Nee,’ zei ze, ‘en iedereen zou met Badri in contact kunnen zijn geweest. We beschouwen hem daarom nog steeds als de bron. Hoe gaat het met Colin?’

‘Hij zit te ontbijten. Je hoeft je over hem geen zorgen te maken.’

Het was halftwee geweest voordat hij naar bed kon. Het kostte hem twee uur om alle door Finch gemerkte namen af te werken en nog een uur om uit te vinden waar Badri woonde. Zijn hospita was er niet en toen Dunworthy terugkwam stond Finch erop de complete inventarislijst met hem door te nemen.

Dunworthy kwam tenslotte van hem af met de belofte het ministerie te bellen en extra wc-papier te eisen. Hij ging naar zijn kamer.

Colin was op de vensterbank gaan liggen, met zijn hoofd op zijn tas en een gehaakte plaid over zich heen die nog niet tot zijn voeten reikte. Dunworthy haalde een deken van zijn bed, legde die over de jongen heen en ging op de bank zitten om zijn schoenen uit te trekken.

Hij was er bijna te moe voor, maar hij wist dat hij er spijt van zou krijgen als hij met zijn kleren aan naar bed ging. Dat was weggelegd voor jongeren en mensen zonder reuma. Colin zou fris als een hoentje wakker worden, ondanks de knopen die tegen zijn huid drukten en de mouwen die zijn bloed afsneden. Kivrin kon haar te dunne witte mantel om zich heen slaan en haar hoofd op een boomstronk te rusten leggen zonder er iets aan over te houden, maar Dunworthy kon geen kussen vergeten of zijn hemd aanhouden en hij werd stijf als een plank wakker. En als hij hier met zijn schoenen in zijn hand bleef zitten, zou er van slapen helemaal niets komen.

Hij hees zichzelf overeind, deed het licht uit en nam zijn schoenen mee naar de slaapkamer. Hij trok zijn pyjama aan en sloeg de lakens terug. Het bed zag er verschrikkelijk aanlokkelijk uit.

Ik slaap al voordat ik lig, dacht hij terwijl hij zijn bril afzette. Hij stapte in bed en trok de deken over zich heen. Voordat ik het licht heb uitgedaan, dacht hij, en deed het licht uit.

Door het raam viel slechts een dofgrijs schijnsel naar binnen door de verwarde takken van de nog donkerder klimop. De regen tikte zachtjes op de leerachtige bladeren. Ik had de gordijnen dicht moeten doen, dacht hij, maar hij was te moe om weer uit bed te gaan.

Kivrin zou in elk geval geen last van de regen hebben. Zij was in de Kleine IJstijd en neerslag zou in de vorm van sneeuw vallen. De middeleeuwers hadden dicht bij elkaar naast het vuur geslapen tot iemand op het heldere idee kwam de schoorsteen en de open haard uit te vinden, maar in de dorpen van Oxfordshire hadden ze die luxe pas halverwege de vijftiende eeuw gekregen. Maar Kivrin zou zich daar niets van aantrekken. Zij zou zich net als Colin ergens neerleggen en de ontspannen, te weinig naar waarde geschatte slaap van de jeugd slapen.

Hij vroeg zich af of het nog regende. Bij het raam was geen getik meer te horen. Misschien miezerde het alleen nog of zou het dadelijk weer gaan beginnen. Het was al zo donker voor de middag. Hij haalde zijn hand onder de deken vandaan en keek naar de lichtgevende cijfers van zijn horloge. Twee uur pas. Bij Kivrin zou het nu zes uur zijn. Later moest hij Andrews weer bellen om hem de lokalisatie te laten uitleggen, zodat ze precies wisten waar Kivrin was en op welke datum.

Badri had tegen Gilchrist gezegd dat er nauwelijks verschuiving was opgetreden en dat de berekeningen van de stagiair ook na een dubbele controle juist waren gebleken, maar hij moest het zeker weten. Gilchrist had slordig werk geleverd, maar ook zonder Gilchrist kon er van alles misgaan. Dat was vandaag wel gebleken.

Badri had al zijn vaccins gehad. Colin was door zijn moeder op de trein gezet en had extra geld meegekregen. Dunworthy was op zijn eerste tijdreis naar Londen bijna niet meer teruggekomen, ondanks alle voorzorgsmaatregelen.

Het was een simpele proef met het net geweest. Een reisje van slechts dertig jaar. Dunworthy moest op Trafalgar Square doorkomen, met de ondergrondse van Charing Cross naar Paddington gaan en de trein van 10 uur 48 naar Oxford nemen, waar het hoofdnet in het lab zou opengaan. Ze hadden hem ruimschoots de tijd gegeven, het net dubbel gecontroleerd, een reisschema opgesteld en voor geldige munten gezorgd. En toen hij naar Charing Cross ging, bleek het station te zijn gesloten. Het hokje van de kaartverkoop was donker en een ijzeren hek sloot de toegang tot de houten klaphekjes af.

Hij trok de deken tot over zijn schouder. Er kon van alles mis zijn gegaan, dingen waar niemand aan had gedacht. Colins moeder had er waarschijnlijk nooit rekening mee gehouden dat de trein niet verder zou gaan dan Barton. En niemand had er rekening mee gehouden dat Badri plotseling languit over het paneel zou vallen.

Mary heeft gelijk, dacht hij, je hebt lelijk de Gaddsonitis te pakken. Kivrin had al zoveel obstakels overwonnen voordat ze naar de middeleeuwen kon. Zij redde zich wel, ook als er problemen kwamen. Colin had zich niet door zoiets onbeduidends als een quarantaine laten tegenhouden. En Dunworthy was zelf veilig uit Londen teruggekeerd.

Hij had met zijn vuisten tegen het ijzeren hek gebonkt en was de trap opgerend om op de bordjes te kijken, in de hoop dat hij een verkeerde ingang had genomen. Dat was niet zo. Misschien was er toch een grotere verschuiving opgetreden dan verwacht en was het station al gesloten. Maar de klok boven de ingang stond op kwart over negen.

‘Een ongeval,’ zei een sjofele figuur met een vuile pet op. ‘Alles ligt stil tot de boel is opgeruimd.’

‘M-maar ik moet de trein halen,’ stotterde hij, maar de man schuifelde weg.

Hij stond naar het donkere station te staren en probeerde vergeefs iets te verzinnen. Hij had niet genoeg geld bij zich voor een taxi en Paddington lag helemaal aan de andere kant van Londen. Hij zou de trein van 10 uur 48 nooit halen.

‘Waar mot je heen, makker?’ vroeg een jonge knaap in een zwart leren jack en met groen haar in de vorm van een hanekam. Een punker, dacht Dunworthy. De jongen kwam dreigend op hem af.

‘Naar Paddington,’ zei hij met overslaande stem.

De punker voelde in zijn binnenzak en Dunworthy was ervan overtuigd dat hij een stiletto te voorschijn zou halen, maar het was een gelamineerde metropas. Hij draaide het ding om en keek op de kaart. ‘Je ken op Embankment de metro nemen naar District of Sacle. Dan loop-ie Craven Street door en sla je linksaf.’

Dunworthy had het op een lopen gezet, bang dat de punker zijn bende zou optrommelen om hem van zijn historisch verantwoorde geld te beroven. Bij Embankment had hij geen idee hoe de kaartjesautomaat werkte.

Een vrouw met twee kleine kinderen hielp hem door zijn bestemming in te tikken en te laten zien hoe hij zijn kaartje in de gleuf moest steken. Ten slotte was hij nog ruim op tijd op Paddington gearriveerd.

‘Zijn er helemaal geen aardige mensen in de middeleeuwen?’ had Kivrin hem gevraagd en natuurlijk waren die er. Knapen met stiletto’s en plattegronden waren er altijd al geweest. Net als moeders en kleuters en Gaddsons en Latimers. En Gilchrists.

Hij ging op zijn andere zij liggen. ‘Ze redt zich prima,’ zei hij zachtjes, om Colin niet te wekken. ‘De middeleeuwen zijn niet opgewassen tegen mijn beste studente.’ Hij trok de deken over zijn schouder en sloot zijn ogen. Hij dacht aan de punker met de groene hanekam en de plattegrond. Maar ook aan het ijzeren hek dat hem bij de klaphekjes weghield en aan het donkere station daarachter.

AFSCHRIFT UIT HET DOMESDAY BOOK

(015104–016615)

19 december 1320 (Oude Stijl). Ik voel me beter. Ik kan nu drie of vier keer ademhalen zonder te hoesten en vanochtend had ik zelfs mijn eetlust weer terug. Alleen had ik weinig trek in de vette pap die Maisry me kwam brengen. Ik doe een moord voor een bord eieren met spek.

En voor een bad. Ik ben ontzettend smerig. Alleen mijn voorhoofd heeft water gezien sinds ik hier ben en sinds twee dagen doet vrouwe Imeyne linnen omslagen met een vreselijk riekende zalf op mijn borst. Omdat ik ook nog regelmatig hevig zweet en het bed sinds de vorige eeuw niet meer verschoond is, stink ik een uur in de wind en is mijn haar moddervet. En dan ben ik hier nog de schoonste.

Dokter Ahrens had gelijk dat ze mijn neus wilde dichtschroeien. Iedereen stinkt, zelfs de kinderen, en dan is het binnen nog steenkoud. Ik kan me niet voorstellen hoe het hier in augustus moet zijn. Ze hebben allemaal vlooien. Vrouwe Imeyne onderbreekt zelfs haar gebeden om zich te krabben en toen Agnes haar maillot naar beneden deed om haar knie te laten zien, zag ik dat ze onder de rode beten zat.

Eliwys, Imeyne en Rosemund hebben een tamelijk schoon gezicht, maar ze wassen hun handen nooit, ook niet als ze de kamerpot hebben geleegd, en niemand is nog op het idee gekomen dat je etenskommen kunt afwassen of dat je de bedvulling kunt vernieuwen. Eigenlijk zouden ze allemaal al aan de een of andere infectie overleden moeten zijn, maar afgezien van scheurbuik en rotte tanden maakt iedereen een gezonde indruk. Zelfs de knie van Agnes trekt aardig bij. Ze komt elke dag om me het korstje te laten zien, haar zilveren gesp, haar houten ridder en die bijna doodgeknuffelde Blackie.

Ik kom heel veel van haar te weten en ik hoef bijna niets te vragen. Rosemund is in ‘haar dertiende jaar’, wat betekent dat ze twaalf is, en het is haar kamer waarin ik word verpleegd. Het is nauwelijks voor te stellen dat ze binnenkort de huwbare leeftijd bereikt — daarom heeft ze ook haar eigen ‘boudoir’ — maar in de veertiende eeuw werden meisjes vaak al op hun veertiende of vijftiende uitgehuwelijkt. Eliwys moet ongeveer even oud zijn geweest toen zij trouwde. Agnes heeft me ook verteld dat ze drie oudere broers heeft, die allemaal bij hun vader in Bath zijn.

De klok die ik in het zuidwesten hoorde luiden, is van de kerk in Swindone. Agnes kan alle klokken uit elkaar houden. De eerste, heel in de verte, is die van Osney, de voorloper van de Great Tom. De twee klokken zijn die van Courcy, waar heer Bloet woont, en dan zijn er nog kerken dichterbij, in Witenie en Esthcote. Dat betekent dat dit heel goed Skendgate kan zijn, in elk geval ben ik er heel dichtbij. Er zijn essen, de omvang klopt ongeveer en de kerk staat op de juiste plaats. Misschien heeft Montoya de klokketoren gewoon nog niet gevonden. Jammer genoeg is de naam van dit dorp een van de weinige dingen die Agnes niet weet.

Ze wist ook niet waar Gawyn was. Ze zei dat hij weer op zoek was gegaan naar de struikrovers, ‘en als hij ze vindt, slaat hij ze zó neer met zijn zwaard’. Ze demonstreerde het met Blackie in de rol van slachtoffer. Ik weet niet of het allemaal waar is wat ze me vertelt. Ze zei dat koning Edward in Frankrijk is en dat Vader Roche de duivel heeft gezien, helemaal in het zwart en gezeten op een zwarte hengst.

Dat laatste zou best kunnen. (Dat Vader Roche haar dat heeft verteld, niet dat hij de duivel heeft gezien.) Pas in de renaissance werd een duidelijk onderscheid gemaakt tussen geest en materie en de middeleeuwers hadden heel vaak visioenen van engelen, het Laatste Oordeel of de Maagd Maria.

Vrouwe Imeyne loopt voortdurend te klagen over de onwetendheid en ongeletterdheid van Vader Roche. Ze probeert Eliwys nog steeds zover te krijgen dat ze Gawyn naar Osney stuurt om een monnik te halen. Toen ik vroeg of Vader Roche samen met mij mocht bidden (een verzoek dat me niet al te ‘onbeschaamd’ leek), stak ze een preek van een halfuur af om zijn tekortkomingen op te sommen: hij kent de Venite niet meer allemaal, hij blaast de kaarsen uit in plaats van ze te snuiten en ‘verspilt daardoor veel was’, en hij jaagt de bedienden schrik aan met bijgelovige praat (ongetwijfeld over de duivel op zijn paard).

In de veertiende eeuw waren dorpspriesters gewone boeren die de mis uit hun hoofd hadden geleerd en niet meer dan een paar woorden Latijn kenden. Ik merk weinig verschil, zeker niet als het op de reuk aankomt, maar voor de adel waren de lijfeigenen een heel andere soort. Imeyne zal zich zeker wel in haar aristocratische ziel gekwetst voelen als ze bij zo’n ‘kinkel’ te biecht moet gaan!

Hij is ongetijfeld werkelijk zo bijgelovig en ongeletterd als zij beweert, maar onbekwaam is hij niet. Hij hield mijn hand vast toen ik op sterven lag. Hij zei dat ik niet bang hoefde te zijn en dat was ik ook niet.

(Pauze)

Het gaat langzamerhand weer beter met me. Vanmiddag heb ik een halfuur op het bankje gezeten en later ben ik beneden gaan eten. Vrouwe Eliwys liet me een bruin kleed met een mosterdgeel schort aantrekken en ze gaf me een hoofddoek om mijn korte haar te bedekken. Ik kreeg geen echte kap en muts, dus Eliwys gelooft blijkbaar dat ik een ongetrouwde juffer ben, ondanks Imeynes gepraat over overspelige vrouwen. Ik weet niet of mijn eigen kleren ongepast worden gevonden of dat ze gewoon te mooi zijn voor doordeweeks. Eliwys zei helemaal niets toen ze me samen met Imeyne hielp aankleden. Ik had me graag gewassen voordat ik mijn nieuwe kleren aantrok, maar ik wilde niets doen om Imeyne nog meer reden tot verdenking te geven.

Ze keek hoe ik mijn rijgkoordjes en de veters van mijn schoenen vastmaakte, ook tijdens het eten hield ze me scherp in de gaten. Ik zat tussen de kinderen in en deelde een broodplank met ze. De meier was verbannen naar het eind van de tafel en Maisry was nergens te zien. Volgens Latimer at de plaatselijke geestelijke mee aan de tafel van zijn heer, maar ik denk dat vrouwe Imeyne ook weinig op heeft met de tafelmanieren van Vader Roche.

We kregen een stuk wildbraad met brood erbij. Het vlees smaakte naar kaneel, zout en ouderdom, en het brood was keihard, maar het was beter dan pap en ik geloof niet dat ik iets verkeerd heb gedaan.

Toch weet ik zeker dat ik om de haverklap iets fout doe, daarom is vrouwe Imeyne ook zo achterdochtig. Mijn kleren, mijn handen en waarschijnlijk ook mijn taalgebruik vallen meer of minder uit de toon, en dat is voldoende om mij een vreemde, buitenlandse indruk te geven. Iemand die niet te vertrouwen is.

Vrouwe Eliwys maakt zich te veel zorgen over het proces om mijn fouten op te merken en de meisjes zijn te jong. Maar vrouwe Imeyne ontgaat niets en waarschijnlijk houdt ze al mijn tekortkomingen net zo goed bij als die van Vader Roche. Goddank heb ik niet tegen haar gezegd dat ik Isabel de Beauvrier was. Ze was meteen naar Yorkshire gegaan, winter of geen winter, om mijn verhaal na te trekken.

Gawyn kwam na het eten terug. Maisry was al eerder binnengekomen, met een vuurrood oor en een kommetje bier, ze had de tafels naar het midden gesleept en een paar flinke houtblokken op het vuur gelegd. De vrouwen zaten in het gelige licht te borduren.

Gawyn bleef bij de tussenmuur staan. Het was hem aan te zien dat hij een zware rit achter de rug had en het duurde even voordat de anderen hem opmerkten. Rosemund zat over haar naaiwerk gebogen. Agnes speelde met haar houten ridder, die ze in haar wagentje had gezet, en Eliwys en Imeyne zaten ernstig te praten over de zieke boer, met wie het blijkbaar niet erg goed gaat. De rook van het vuur sloeg op mijn longen en ik wendde mijn hoofd af om niet te hoesten. Ik zag dat Gawyn naar Eliwys stond te kijken.

Even later reed Agnes met haar wagen tegen de voet van Imeyne, die zei dat ze een kind van de duivel was, en Gawyn kwam naar het midden van de zaal. Ik sloeg mijn ogen neer en hoopte dat hij me zou aanspreken.

Hij kwam naar me toe en ging op een knie zitten. ‘Goede vrouwe,’ zei hij, ‘ik ben blij dat het u beter gaat.’

Ik had geen idee of ik iets terug moest zeggen. Ik boog alleen mijn hoofd.

Hij bleef op een knie zitten, alsof hij mijn dienaar was. ‘Ik hoor dat u zich niets van de overval kunt herinneren, vrouwe Katherine. Is dat zo?’

‘Ja,’ mompelde ik.

‘En u weet niet waar uw knechten naartoe gevlucht kunnen zijn?’

Ik schudde mijn hoofd en hield mijn blik op de vloer gericht.

Hij keek naar Eliwys. ‘Ik heb nieuws van de rovers, vrouwe Eliwys. Ik heb hun spoor gevonden. Ze waren met velen en te paard.’

Ik was bang geweest dat hij een arme sprokkelaar voor de dader had aangezien en had opgehangen.

‘Als u mij toestaat wil ik ze achtervolgen om de vrouwe te wreken,’ vervolgde hij.

Eliwys keek hem onzeker aan, net zo op haar hoede als in het begin. ‘Mijn gemaal wil dat wij hier zijn komst afwachten,’ zei ze, ‘en u moet ons bewaken. Nee.’

‘U hebt nog niet gegeten,’ zei vrouwe Imeyne, op een toon alsof de zaak was afgehandeld.

Gawyn ging staan.

‘Heb dank voor uw vriendelijkheid, heer,’ zei ik snel. ‘Ik weet dat u het bent die mij in het bos heeft gevonden.’ Ik haalde adem en begon te hoesten. ‘Kunt u mij zeggen waar dat precies was?’ Ik had niet zoveel tegelijk moeten zeggen. Het hoesten werd erger, ik verslikte me en boog dubbel van de pijn.

Toen ik eindelijk was uitgehoest, had Imeyne vlees en kaas voor Gawyn neergezet en Eliwys had haar borduurwerk weer opgepakt, dus nu weet ik nog niets.

Of nee, dat is niet waar. Ik weet waarom Eliwys zo op haar hoede was toen hij binnenkwam en waarom hij een bende rovers uit zijn duim zoog. En ook waarom Imeyne over weggelopen vrouwen was begonnen.

Ik zag hoe hij naar Eliwys stond te kijken en ik had geen tolk nodig om de uitdrukking op zijn gezicht te verklaren. Hij is verliefd op de gemalin van zijn heer.

14

Dunworthy sliep ongestoord door tot de volgende ochtend.

‘Uw secretaris wilde u wakker maken, maar dat wou ik niet hebben,’ zei Colin. ‘Ik moest dit aan u geven.’ Hij liet een rommelige stapel papieren zien.

‘Hoe laat is het?’ zei Dunworthy, die moeizaam rechtop ging zitten.

‘Halfnegen,’ zei Colin. ‘Het koor en alle anderen zitten te ontbijten. Havermout.’ Hij deed alsof hij moest kokhalzen. ‘Gewoon necrotisch. Die secretaris van u zegt dat de eieren met spek op rantsoen moeten vanwege de quarantaine.’

‘Halfnegen in de ochtend?’ vroeg Dunworthy, kippig door het raam naar buiten kijkend. Het was nog even donker en grauw als toen hij was gaan slapen. ‘Allemachtig, ik had allang in het ziekenhuis moeten zijn om met Badri te praten.’

‘Weet ik,’ zei Colin. ‘Tante Mary zei dat u kon blijven slapen omdat ze hem aan het onderzoeken zijn.’

‘Heeft ze gebeld?’ Dunworthy tastte naar zijn bril op het nachtkastje.

‘Ik ben vanmorgen naar het ziekenhuis gegaan voor mijn bloedonderzoek. Tante Mary zei dat we maar één keer per dag hoeven.’

Dunworthy zette zijn bril op en keek Colin aan. ‘Zei ze ook of ze het virus hebben geïdentificeerd?’

‘Neuh,’ mummelde Colin met een bolle wang. Dunworthy vroeg zich af of hij de toverbal de hele nacht in zijn mond had gehouden en zo ja, waarom die dan niet kleiner was geworden. ‘Deze lijsten zijn voor u.’ Hij gaf hem de papieren. ‘Die andere mevrouw uit het ziekenhuis heeft ook nog gebeld. Die op de fiets was.’

‘Montoya?’

‘Ja. Ze wilde weten of u de vrouw van meneer Basingame kunt bereiken. Ik zei dat u zou terugbellen. Weet u ook wanneer de post komt?’

‘De post?’ zei Dunworthy, die de lijsten zat te bekijken.

‘Mijn moeder had nog geen cadeautjes voor me gekocht, dus die kon ik niet meenemen,’ zei Colin. ‘Ze zou ze opsturen. Denkt u dat de post vertraging ondervindt van de quarantaine?’

Een paar vellen waren aan elkaar gekleefd, ongetwijfeld doordat Colin regelmatig zijn toverbal had geïnspecteerd. De meeste waren geen naamlijsten, maar diverse memo’s van Finch. Een van de verwarmingselementen in Salvin was uitgevallen. Het ministerie wees alle inwoners van Oxford en omgeving op het gevaar van omgang met besmette personen. De vrouw van Basingame was voor de kerstdagen naar Torquay gegaan. De voorraad wc-papier had een kritiek peil bereikt.

‘U denkt toch niet dat hij nu later komt?’ vroeg Colin.

‘Dat wat later komt?’

‘De post!’ zei Colin geërgerd. ‘Die heeft toch geen vertraging? Hoe laat moet hij komen?’

‘Om tien uur,’ zei Dunworthy. Hij deed alle memo’s bij elkaar en opende een grote bruine envelop. ‘Maar door al die pakjes en kerstkaarten kan het wel wat later worden.’

Ook de aan elkaar geniete papieren in de envelop waren geen naamlijsten. William Gaddson had een uitgebreid verslag opgesteld over het doen en laten van Badri en Kivrin, netjes uitgetypt en elke dag onderverdeeld in ochtend, middag en avond. Het zag er veel verzorgder uit dan enig essay dat hij ooit had ingeleverd. Verbazend wat een heilzame invloed een moeder kon hebben.

‘Hoezo dan?’ zei Colin. ‘Het zijn toch geen mensen? Ik bedoel, het kan toch niet besmettelijk zijn? Waar wordt hij afgegeven?’

‘Wat?’

‘De post.’

‘Bij de portier,’ zei Dunworthy. Badri was dinsdagmiddag na zijn bezoek aan Balliol weer naar het lab gegaan. Finch had hem om twee uur gezien, toen hij naar Dunworthy vroeg, en opnieuw even voor drieën, toen Badri hem het briefje had gegeven. Tussen twee en drie had John Yi, een derdejaarsstudent, hem over de binnenplaats naar het lab zien lopen, kennelijk op zoek naar iemand.

Om drie uur had de portier van Brasenose hem ingeschreven. Hij had tot halfacht aan het net gewerkt en was daarna teruggegaan naar zijn flat om zich te kleden voor het bal.

Dunworthy belde Latimer. ‘Hoe laat bent u dinsdagmiddag naar het lab gegaan?’

Dunworthy zag hem op het scherm verward met zijn ogen knipperen. ‘Dinsdag?’ zei hij, om zich heen kijkend alsof hij iets kwijt was. ‘Was dat gisteren?’

‘De dag voor Kivrins vertrek,’ zei Dunworthy. ‘U bent ’s middags naar de bibliotheek gegaan.’

Latimer knikte. ‘Ze wilde weten hoe ze moest zeggen: “Help me, want ik ben belaagd door dieven.”’

Dunworthy nam aan dat hij met ‘ze’ Kivrin bedoelde. ‘Had u met Kivrin in de bibliotheek of in Brasenose afgesproken?’

Latimer wreef peinzend over zijn kin. ‘We zijn nog tot ’s avonds laat bezig geweest met de pronomina,’ zei hij. ‘Het wegvallen van voornaamwoordelijke uitgangen was in de veertiende eeuw wijd verbreid, maar nog niet algemeen.’

‘Is Kivrin bij het net naar u toe gekomen?’

‘Bij het net?’ zei Latimer weifelend.

‘Het laboratorium van Brasenose,’ snauwde Dunworthy.

‘Brasenose? De dienst wordt toch niet in Brasenose gehouden?’

‘Welke dienst?’

‘De dominee vroeg of ik op kerstavond de zegening wilde uitspreken,’ zei Latimer. ‘Wordt de dienst in Brasenose gehouden?’

‘Nee. U had dinsdagmiddag met Kivrin afgesproken om aan haar uitspraak te werken. Waar zag u haar?’

‘Het woord “dieven” was erg lastig te vertalen. Het komt van het Oudengelse theof, maar de…’

Het was zinloos. ‘De dienst van kerstavond is om zeven uur in St. Mary the Virgin,’ zei hij en legde neer.

Hij belde de portier van Brasenose, die nog steeds met zijn kerstversieringen in de weer was, en liet hem Kivrin in zijn dagrapporten opzoeken. Ze was er dinsdagmiddag niet geweest.

Hij stopte de lijsten in zijn computer en voegde er het rapport van William aan toe. Kivrin had Badri dinsdag niet ontmoet. Die morgen was ze in het ziekenhuis geweest en daarna bij Dunworthy. In de middag was ze met Latimer naar de bibliotheek gegaan en daar ging ze pas weg toen Badri al naar het feest in Headington was vertrokken. Maandagmiddag om drie uur was ze in het ziekenhuis gearriveerd. Het enige hiaat was de tijd tussen twaalf uur en halfdrie, in die periode zou ze Badri gezien kunnen hebben.

Hij nam de lijsten met namen nog een keer door. Montoya had niet meer dan enkele contacten opgegeven en dan nog alleen voor woensdagochtend. Over Badri wist ze helemaal niets te vertellen. Hij vroeg zich af hoe dat kwam, tot hij zich herinnerde dat ze pas binnen was gekomen nadat Mary had uitgelegd wat de bedoeling van de formulieren was.

Misschien had zij Badri eerder nog gezien, of wist ze waar hij maandag tussen twaalf uur en halfdrie was geweest.

‘Heeft Montoya een telefoonnummer achtergelaten?’ vroeg hij aan Colin. Hij keek op toen hij geen antwoord kreeg. ‘Colin?’

De jongen was niet in de slaapkamer. Hij was helemaal niet in de woning, alleen de inhoud van zijn tas lag over het vloerkleed uitgespreid.

Dunworthy zocht het nummer van Montoya in Brasenose op en tikte het in zonder iets te verwachten. Ze was nog steeds op zoek naar Basingame en daarom kon ze nog niet naar Skendgate zijn gegaan, maar in plaats daarvan zat ze ongetwijfeld bij de Gezondheidsraad of bij Monumentenzorg om haar opgraving van ‘onschatbaar belang’ te laten verklaren.

Hij kleedde zich aan en ging naar de eetzaal om Colin te zoeken. Het regende nog steeds en de hemel had dezelfde vochtige grauwe kleur als de tegels en de stammen van de berkebomen. Hij hoopte dat de koorleden en de gestrande reizigers vroeg hadden ontbeten en naar de hun toegewezen kamers waren gegaan, maar dat was een ijdele wens. Halverwege de binnenplaats hoorde hij al het opgewonden geschetter van vrouwenstemmen.

‘Wat een geluk dat u er bent, meneer,’ zei Finch, die hem bij de deur opwachtte. ‘De Gezondheidsraad heeft zojuist gebeld. Ze willen dat we nog eens twintig mensen opnemen.’

‘Zeg maar dat het onmogelijk is.’ Dunworthy keek de zaal in. ‘We hebben opdracht contact met zieken te vermijden. Heb je de neef van dokter Ahrens gezien?’

‘Hij was hier net nog,’ zei Finch. Hij keek over de hoofden van de vrouwen heen, maar Dunworthy had de jongen al gezien. Hij stond aan de tafel van het bellenkoor een paar sneden geroosterd brood te besmeren.

Dunworthy ging naar hem toe. ‘Heeft Montoya gezegd waar ze te bereiken is toen ze opbelde?’

‘Die met de fiets?’ vroeg Colin. Hij deed marmelade op zijn brood.

‘Ja.’

‘Nee.’

‘Wilt u ontbijten, meneer?’ zei Finch. ‘Ik vrees dat er geen eieren met spek meer zijn, en we raken ook al lelijk door de marmelade heen.’ Hij wierp Colin een boze blik toe. ‘Maar er is havermout en…’

‘Alleen een kop thee,’ zei Dunworthy. ‘Heeft ze niet gezegd waar ze was?’

‘Ga toch zitten,’ zei mevrouw Taylor. ‘Ik moest u nog vertellen over onze Chicago Surprise.’

‘Wat zei Montoya precies?’ vroeg Dunworthy aan Colin.

‘Dat het niemand iets kon schelen dat haar opgraving mislukte en dat een waardevol overblijfsel uit het verleden verloren ging. En dat je wel gek moest zijn om midden in de winter te gaan vissen.’ Colin schraapte zijn mes af aan de rand van het kommetje marmelade.

‘De thee is bijna op.’ Finch schonk een wel erg slap bakje in.

Dunworthy ging zitten. ‘Wil je chocolademelk of gewone, Colin?’

‘De melk is bijna op,’ zei Finch.

‘Ik hoef niks, dank u,’ zei Colin. Hij drukte twee sneetjes brood op elkaar. ‘Ik neem dit mee naar de poort, dan kan ik de postbode zien komen.’

‘De dominee heeft gebeld,’ zei Finch. ‘Ik moest zeggen dat u pas om halfzeven in de kerk hoeft te zijn.’

‘Gaat de dienst dan nog door?’ zei Dunworthy. ‘Het lijkt me dat er onder deze omstandigheden niemand komt.’

‘Hij zei dat de Oecumenische Commissie heeft besloten de dienst toch te laten doorgaan,’ zei Finch. Hij deed een druppeltje melk in de bleke thee en zette het kopje voor Dunworthy neer. ‘Dat is goed voor het moreel, zei de dominee.’

‘We spelen verschillende stukken met onze handbellen,’ zei mevrouw Taylor. ‘Het is natuurlijk iets heel anders dan een carillon, maar het is beter dan niets. De priester van de Heilige Hervormden draagt een bijzondere mis op voor tijden van pestilentiën.’

‘Juist ja,’ zei Dunworthy. ‘Dat zal het moreel zeker goed doen.’

‘Moet ik mee?’ zei Colin.

‘Zo’n jongen hoort niet naar buiten te gaan met dit weer,’ zei mevrouw Gaddson, die als een harpij op de tafel neerstreek en een groot bord havermout voor Colin neerzette. ‘En in zo’n tochtige kerk wordt hij ook maar ziek. Hij kan hier bij mij blijven tijdens de dienst.’ Ze schoof een stoel naar hem toe. ‘Ga zitten en eet je pap op.’

Colin keek smekend naar Dunworthy.

‘Colin, ik heb Montoya’s telefoonnummer op mijn kamer laten liggen,’ zei Dunworthy. ‘Wil jij het even voor me halen?’

‘Ja!’ zei Colin, en hij ging er als een pijl uit een boog vandoor.

‘Als dat kind de Indische koorts krijgt,’ zei mevrouw Gaddson, ‘dan zult u er hoop ik nog wel eens aan denken dat hij door u zijn eten heeft laten staan. Het is me nu wel duidelijk waar deze epidemie vandaan komt. Slechte eetgewoonten en een volslagen gebrek aan discipline. Het is een schande zoals dit college wordt geleid. Ik wilde bij mijn zoon William logeren, maar in plaats daarvan heb ik een kamer in een heel ander gebouw gekregen en ik…’

‘Ik vrees dat u daarvoor bij de heer Finch moet zijn,’ zei Dunworthy. Hij stond op en deed Colins sandwich in een servetje. ‘Ik moet naar het ziekenhuis,’ zei hij en nam de benen voordat Gaddson weer kon beginnen.

Hij ging terug naar zijn kamer en belde Andrews. De lijn was bezet. Hij probeerde Skendgate te bereiken in de vage hoop dat Montoya haar vrijstelling had gekregen, maar er werd niet opgenomen. Tot zijn verbazing slaagde hij er de tweede keer wel in Andrews te bereiken. Hij kreeg een antwoordapparaat aan de lijn.

‘Met Dunworthy,’ zei hij. Hij aarzelde even en gaf het telefoonnummer van zijn kamer. ‘Ik moet u onmiddellijk spreken. Het is dringend.’

Hij legde neer en ging met zijn paraplu en Colins brood naar buiten.

Colin stond in de poort te schuilen en keek gespannen de straat in, in de richting van Carfax.

‘Ik ga naar het ziekenhuis om met mijn ingenieur en je tante te praten,’ zei Dunworthy, die de jongen het servetje met zijn brood gaf. ‘Wil je met me mee?’

‘Nee, bedankt,’ zei Colin. ‘Ik wil de post niet missen.’

‘Ga in godsnaam je jas halen. Als mevrouw Gaddson je zo ziet, gaat ze je meteen weer aan je hoofd zeuren.’

‘Mevrouw Godsamme is al geweest,’ zei Colin. ‘Ze wou dat ik een sjaal omdeed. Een sjaal!’ Hij keek opnieuw gespannen de straat in. ‘Ik heb maar niks gezegd.’

‘Dat is een idee,’ zei Dunworthy. ‘Ik ben tegen de middag weer terug. Als je iets nodig hebt, ga je maar naar Finch.’

‘Hmm,’ zei Colin, die niet naar hem geluisterd had. Dunworthy vroeg zich af wat voor bijzonder kerstcadeau hij verwachtte. Het kon geen sjaal zijn.

Hij trok zijn eigen das om zijn hals en ging door de regen op weg naar het ziekenhuis. Er waren maar een paar mensen op straat en die liepen met een boogje om elkaar heen. Een vrouw ging zelfs van het trottoir af om niet bij Dunworthy in de buurt te komen.

Het was dat het carillon luid schallend ‘It Came Upon the Midnight Clear’ speelde, anders had niemand kunnen denken dat het de dag voor Kerstmis was. Niemand liep met cadeautjes of groen te sjouwen, niemand had zelfs maar een pakje bij zich. De quarantaine leek elke gedachte aan Kerstmis te hebben verbannen.

En eigenlijk was dat ook zo. Hij had zelf geen moment aan geschenken of een kerstboom gedacht. Hopelijk had Colins moeder wel iets gestuurd en stond Colin niet voor niets bij de poort van Balliol te wachten. Op de terugweg zou hij iets voor hem kopen, speelgoed of een videoband, zolang het maar geen sjaal was.

In het ziekenhuis werd hij meteen naar de isolatie-afdeling gebracht om de nieuwe patiënten te ondervragen. ‘We moeten beslist iemand vinden die in Amerika is geweest,’ zei Mary. ‘Het Wereld Influenza Centrum heeft problemen. Vanwege de vakantie is er niemand die de DNA-structuur van het virus kan bepalen. Natuurlijk worden ze geacht altijd iemand achter de hand te hebben, maar meestal krijgen ze het na de kerstdagen pas druk met gevallen van voedselvergiftiging en andere virusachtige verschijnselen, daarom hebben ze iedereen met vakantie gestuurd. Hoe dan ook, Atlanta stuurt een prototype van het vaccin naar het WIC, maar ze hebben een duidelijke identificatie nodig voordat ze met de produktie kunnen beginnen.’

Ze ging hem voor door een afgezette gang. ‘Alle patiënten vertonen de symptomen van het South Carolina-virus: hoge koorts, spierpijn en secundaire longaandoeningen, maar dat is jammer genoeg nog geen bewijs.’ Ze bleef voor een deur staan. ‘Je hebt zeker geen Amerikanen gevonden die met Badri contact hebben gehad?’

‘Nee, maar er zijn nog de nodige hiaten. Zal ik het hem zelf nog eens vragen?’

Ze aarzelde.

‘Hij gaat achteruit,’ zei Dunworthy.

‘Hij heeft longontsteking gekregen. Ik weet niet of hij je iets kan vertellen. Hij heeft nog steeds hoge koorts, wat bij de diagnose past. We geven hem dezelfde antimicrobia en versterkers die effectief zijn tegen het South Carolina-virus.’ Ze deed de deur open. ‘Ik zal je het overzicht van alle nieuwe gevallen laten zien. Je kunt de hoofdverpleegster vragen in welk bed ze liggen.’ Ze ging naar de computer bij het eerste bed. Op de monitor was een diagram te zien met net zoveel takken als de grote beuk op de binnenplaats van Balliol. ‘Je vindt het toch niet erg als Colin nog een nachtje bij je logeert?’

‘Helemaal niet.’

‘Fijn. Ik betwijfel sterk of ik voor morgen thuis ben en ik heb niet graag dat hij helemaal alleen is. Al geloof ik dat ik de enige ben,’ voegde ze er boos aan toe. ‘Ik heb eindelijk Deirdre in Kent weten te bereiken, maar die maakt zich nergens zorgen om. Ze had het nota bene te druk gehad om het nieuws over de quarantaine te volgen. Daarna vertelde ze van alles over de plannen die zij en haar nieuwe vriend hadden gemaakt. Ik kon maar al te duidelijk merken dat ze helemaal geen tijd voor Colin heeft gehad en blij was dat hij bij mij zat. Soms geloof ik werkelijk dat ze geen echte nicht van me is.’

‘Weet je of ze Colins cadeautjes op de post heeft gedaan? Hij zei dat ze dat van plan was.’

‘Ze heeft het vast veel te “druk” gehad om iets te kopen, laat staan te versturen. De laatste keer dat Colin met de kerstdagen bij mij logeerde, kreeg hij ze pas in januari. Dat doet me er trouwens aan denken, weet jij waar mijn boodschappentas is gebleven? Mijn cadeaus voor Colin zaten erin.’

‘Ik heb hem meegenomen naar Balliol,’ zei hij.

‘O, dank je. Ik had nog niet alles, maar als je de sjaal en zo voor me zou willen inpakken, dan heeft hij in elk geval iets.’ Ze ging staan. ‘Laat het me meteen weten als je een mogelijke Amerikaanse connectie hebt gevonden. Zoals je ziet hebben we al een paar ziektegevallen tot Badri kunnen herleiden, maar het is nog steeds niet duidelijk of hij de bron is.’

Ze ging weg en Dunworthy nam plaats aan het bed van de vrouw met de lila paraplu.

‘Mevrouw Breen?’ zei hij. ‘Ik moet u helaas een paar vragen stellen.’

Haar gezicht was erg rood en ze haalde net zo moeilijk adem als Badri, maar ze beantwoordde zijn vragen duidelijk en zonder aarzelen. Nee, ze was de afgelopen maand niet in de Verenigde Staten geweest. Nee, ze kende geen Amerikanen of mensen die in Amerika geweest waren. Ze was met de trein uit Londen gekomen om kerstinkopen te doen bij Blackwell’s. Ze had de halve stad afgelopen en er waren zeker vijfhonderd mensen die haar aangestoken konden hebben.

Het was al twee uur geweest voordat hij alle patiënten had ondervraagd en de nieuwe namen van contactpersonen had ingevoerd. Er zaten geen Amerikanen bij, maar hij wist nu wel dat twee van hen eveneens op het feest in Headington waren geweest.

Hij ging naar boven, zonder veel hoop dat Badri in staat zou zijn vragen te beantwoorden, maar de ingenieur leek er beter aan toe te zijn. Hij lag te slapen, maar toen Dunworthy zijn hand aanraakte sloeg hij zijn ogen op en keek hem aan.

‘Meneer Dunworthy,’ zei hij. Zijn stem was zwak en hees. ‘Wat doet u hier?’

Dunworthy ging zitten. ‘Hoe voel je je?’

‘Ik heb zo raar gedroomd. Ik dacht… ik had zo’n hoofdpijn…’

‘Ik moet je een paar vragen stellen, Badri. Weet je nog met wie je op het bal in Headington hebt gesproken?’

‘Het was heel druk,’ zei hij, pijnlijk slikkend. ‘Ik kende de meeste mensen niet.’

‘Weet je nog met wie je hebt gedanst?’

‘Met Elizabeth,’ zei hij met overslaande stem. ‘Sisu en nog iets, ik ken haar achternaam niet,’ fluisterde hij. ‘En Elizabeth Yakamoto.’

De barse hoofdverpleegster kwam binnen. ‘Tijd voor uw röntgenfoto’s,’ zei ze, zonder Badri aan te kijken. ‘U kunt niet blijven, meneer Dunworthy.’

‘Kan het nog twee minuten wachten?’ vroeg hij. ‘Het is belangrijk.’ De zuster zat al achter de computer te tikken.

Hij boog zich over het bed heen. ‘Badri, hoe groot was de tijdverschuiving?’

‘Meneer Dunworthy!’ zei de zuster.

Dunworthy sloeg geen acht op haar. ‘Was die groter dan verwacht?’

‘Nee,’ zei Badri schor. Hij bracht een hand naar zijn keel.

‘Hoe groot was het verschil?’

‘Vier uur,’ fluisterde Badri en Dunworthy liet zich de kamer uit sturen.

Vier uur. Kivrin was om halfeen vertrokken en zou dus om halfvijf zijn doorgekomen. Dat was laat, maar het moest nog licht genoeg zijn om te kunnen zien waar ze was en om desnoods naar Skendgate te kunnen lopen.

Hij ging Mary opzoeken en gaf haar de namen van de twee meisjes met wie Badri had gedanst. Mary bekeek het diagram, waar de namen nog niet op voorkwamen, daarna nam ze bloed bij Dunworthy af en controleerde zijn temperatuur, zodat hij niet hoefde terug te komen. Hij wilde net naar huis gaan toen Sisu Fairchild werd binnengebracht. Pas tegen theetijd kwam hij eindelijk thuis.

Colin was niet meer bij de poort en evenmin in de eetzaal, waar Finch bijna door zijn suiker en boter heen was. ‘Waar is de neef van dokter Ahrens?’ vroeg Dunworthy.

‘Hij heeft de hele ochtend bij de poort staan wachten,’ zei Finch, die zorgelijk de suikerklontjes stond te tellen. ‘Het was al een uur voor de post kwam en daarna is hij naar de flat van zijn tante gegaan om te zien of de pakjes daarheen waren gestuurd. Dat was blijkbaar niet het geval. Hij kwam met een heel sip gezicht terug, maar een halfuur geleden zei hij ineens dat hij ergens aan dacht en holde naar buiten. Misschien zijn de pakjes nog ergens anders heen gestuurd.’

Of niet, dacht Dunworthy. ‘Hoe laat gaan de winkels vandaag dicht?’

‘Op kerstavond? Alles is al dicht, meneer. Ze sluiten normaal al vroeg, maar sommige winkels zijn vanwege de quarantaine al tussen de middag gesloten. Ik heb een aantal telefoontjes binnengekregen, meneer.’

‘Die kunnen wachten,’ zei Dunworthy. Hij greep zijn paraplu en ging weer naar buiten. Finch had gelijk. Alle winkels waren dicht. Zelfs Blackwell’s, waarvan hij toch zeker had gedacht dat ze open zouden blijven, was gesloten. Toch hadden ze de quarantaine al aangegrepen om reclame te maken. Tussen de besneeuwde huisjes van het Victoriaanse dorp in de etalage lagen boeken over zelfmedicatie en geneesmiddelen en een felgekleurde paperback met de titel Lach uzelf gezond.

Bij High Street vond hij eindelijk een postkantoor dat nog open was, maar daar verkochten ze alleen sigaretten, goedkope snoep en ansichtkaarten, geen geschikte cadeautjes voor een jongen van twaalf. Hij ging naar buiten zonder iets gekocht te hebben, bedacht zich en ging weer naar binnen. Hij kocht een grote zak toffees, een toverbal ter grootte van een kleine komeet en een paar pakjes kauwgom in de vorm van zeeptabletten. Het was niet veel, maar Mary had gezegd dat ze ook nog iets voor hem had gekocht.

Dat ‘iets’ bleek een paar grijze wollen sokken te zijn, nog saaier dan de sjaal, en een taalvideo om zijn woordenschat te vergroten. Gelukkig zaten er ook een paar knalbonbons en cadeaupapier in haar tas, maar een paar sokken en snoep maakten nog geen Kerstmis. Hij keek zijn kamer door en probeerde te verzinnen of hij zelf nog iets had liggen.

Colin had ‘Apocalyptisch!’ geroepen toen hij hoorde dat Kivrin in de middeleeuwen was. Dunworthy haalde De Riddertijd uit de kast. Er stonden alleen gewone illustraties in, geen hologrammen, maar iets beters had hij niet in huis. Hij pakte het met de rest van de spullen haastig in, trok andere kleren aan en ging naar buiten. In de stromende regen holde hij over de verlaten binnenplaats van de bibliotheek in de richting van St. Mary the Virgin, af en toe een sprong makend over een overlopende goot.

Geen zinnig mens zou met zulk weer de straat op gaan. Vorig jaar was het droog geweest en toen was de kerk nog maar halfvol. Kivrin was met hem meegegaan. Ze was met de vakantie in Oxford gebleven om te studeren. Dunworthy had haar in de Bodleian aangetroffen en had haar uitgenodigd op zijn cocktailparty en voor de mis.

‘Ik heb eigenlijk geen tijd,’ had ze onderweg gezegd. ‘Ik moet studeren.’

‘Dat kun je in de kerk doen. St. Mary the Virgin is in 1139 gebouwd en alles is nog net zoals in de middeleeuwen, inclusief de wijze van verwarming.’

‘De oecumenische dienst is zeker ook authentiek?’

‘In spirituele zin is het ongetwijfeld net zo goed bedoeld en net zo onzinnig als een middeleeuwse mis,’ had hij gezegd.

Hij liep snel over het smalle pad dat langs Brasenose voerde en deed de deur van de kerk open. De warmte golfde hem tegemoet. Zijn bril besloeg. Hij bleef in het portaal staan en wreef de glazen schoon aan zijn das, maar direct daarop besloegen ze opnieuw.

‘De dominee zoekt u,’ zei Colin. Hij had een colbertje en een wit overhemd aan, zijn haar was gekamd. Hij gaf Dunworthy een ordinarium van de stapel die hij in zijn handen hield.

‘Ik dacht dat je thuis zou blijven,’ zei Dunworthy.

‘Bij Gaddson? Wat een necrotisch idee! Ik ging nog liever naar de kerk, dus ik vroeg of ik mevrouw Taylor kon helpen met het dragen van de klokken.’

‘En nu heeft de dominee je aan het werk gezet,’ zei Dunworthy, die nog steeds probeerde zijn glazen droog te wrijven. ‘Heb je het druk?’

‘Ja, wat dacht u? Het is afgeladen.’

Dunworthy keek naar binnen. Alle banken waren bezet en achterin werden klapstoelen neergezet.

‘Ah, gelukkig, daar bent u,’ zei de dominee, die de teksten van de gezangen aan het uitdelen was. ‘Sorry voor de warmte, de ketel werkt niet goed meer. Monumentenzorg staat niet toe dat we een moderne installatie nemen en voor deze oude ketel zijn bijna geen onderdelen meer te krijgen. Nu is het de thermostaat weer. Het is hier òf te warm, òf te koud.’ Hij haalde twee papiertjes uit zijn soutane en keek ernaar. ‘U heeft meneer Latimer zeker ook nog niet gezien? Hij moet de zegening uitspreken.’

‘Nee,’ zei Dunworthy. ‘Ik heb hem wel gezegd hoe laat hij er moest zijn.’

‘Ja, vorig jaar was hij in de war en kwam hij een uur te vroeg.’ Hij gaf Dunworthy een van de briefjes. ‘Dit is de tekst. We gebruiken dit jaar de King James-vertaling, daar stond de Kerk van het Millennium op. Het is in elk geval beter dan de volksbijbel van vorig jaar. De King James is misschien archaïsch, hij is tenminste niet misdadig.’

De buitendeur ging open en een paar nieuwe kerkgangers kwamen binnen. Ze klapten hun paraplu’s in, sloegen de regen van hun hoeden en liepen met een van Colins formulieren de kerk in.

‘Waren we toch maar naar Christ Church gegaan,’ zei de dominee.

‘Wat doen al die mensen hier?’ zei Dunworthy. ‘Weten ze soms niet dat we midden in een epidemie zitten?’

‘Zo gaat het altijd,’ zei de dominee. ‘Ik herinner me het begin van de Pandemie nog. Zulke collectes hebben we sindsdien niet meer gehaald. Over een tijdje zijn ze met geen stok meer uit huis te krijgen, maar nu zoeken ze troost bij elkaar.’

‘En het is opwindend,’ zei de priester van de Heilige Hervormden. Hij droeg een zwarte coltrui en een flodderbroek onder zijn rood en groen geruite miskleed. ‘Hetzelfde zie je in oorlogstijd. De mensen vinden het dramatisch.’

‘En zo verbreidt het virus zich twee keer zo snel,’ zei Dunworthy. ‘Heeft niemand ze verteld dat het besmettelijk is?’

‘Dat ga ik doen,’ zei de dominee. ‘U bent direct na het koor aan de beurt. De volgorde is veranderd, dank zij de Kerk van het Millennium. Lukas 2:1-19.’ Hij ging weg om de gezangen uit te delen.

‘Waar is Kivrin Engle?’ vroeg de priester. ‘Ik heb uw studente vanmiddag gemist bij de Latijnse mis.’

‘Ze zit in 1320, hopelijk in Skendgate en ergens waar ze niet natregent.’

‘O, wat leuk,’ zei de priester. ‘Ze wilde zo graag. En wat fijn voor haar dat ze deze toestand niet hoeft mee te maken.’

‘Ja,’ zei Dunworthy. ‘Ik moet nu mijn tekst voorbereiden.’

Hij ging de kerk in. In de grote ruimte was het nog warmer en er hing een sterke geur van vochtige wol en vochtige steen. Laserkaarsen flikkerden bleek op de vensterbanken en het altaar. De koorleden schoven twee grote tafels voor het altaar en zetten er hun klokken op, afgedekt met rode wollen doeken. Dunworthy ging naar de kansel en sloeg de bijbel open.

‘En het geschiedde in diezelfde dagen, dat er een gebod uitging van den keizer Augustus, dat de geheele wereld beschreven zou worden…’

De King James is echt archaïsch, dacht hij. En toch is hij nog niet eens geschreven waar Kivrin nu is.

Hij ging terug naar het portaal. Er kwamen nog steeds mensen binnen. De priester van de Heilige Hervormden en de islamitische imam gingen naar buiten om meer klapstoelen te halen, terwijl de dominee aan de thermostaat van de verwarming stond te draaien.

‘Ik heb twee plaatsen op de tweede rij gereserveerd,’ zei Colin. ‘Weet u wat Gaddson vanmiddag bij de thee deed? Ze gooide mijn toverbal weg. Ze zei dat hij onder de bacillen zat. Ik ben blij dat mijn moeder niet zo is.’ Hij keek naar de stapel in zijn handen, die al een stuk dunner was geworden. ‘Ik geloof dat haar pakjes toch niet door de quarantaine heen zijn gekomen. Ze moesten natuurlijk eerst levensmiddelen en zo doorlaten.’ Hij schoof de papieren netjes recht.

‘Dat zal het zijn,’ zei Dunworthy. ‘Wanneer wil je je andere cadeautjes openmaken? Vanavond of morgenochtend?’

Colin deed of het hem niets uitmaakte. ‘Liever morgenochtend.’ Met een stralende lach gaf hij een formulier aan een vrouw in een gele regenjas.

‘Nou,’ zei ze bits, terwijl ze het blad uit zijn hand griste, ‘ik ben blij dat iemand hier nog vriendelijk is, ondanks die dodelijke epidemie.’

Dunworthy ging naar binnen en zocht zijn plaats op. Het gedraai van de dominee had niet het gewenste effect gehad. Hij legde zijn das en jas op de plaats naast hem.

Vorig jaar was het steenkoud geweest. ‘Bijzonder authentiek,’ had Kivrin gefluisterd, ‘net als de schriftlezing uit de volksbijbel. “In die dagen scheepte de politiek het volk op met een belastingverhoging.” In de middeleeuwen was de bijbel voor de mensen ook in een onbegrijpelijke taal geschreven,’ had ze grinnikend gezegd.

Colin kwam binnen en ging op Dunworthy’s kleren zitten. De priester van de Heilige Hervormden stond op en ging tussen de tafels van het bellenkoor en het altaar staan. ‘Laat ons bidden,’ zei hij.

Met een plof werden de kussentjes op de stenen vloer gelegd en iedereen knielde.

‘O God, die deze plaag over ons hebt gezonden, weerhoudt Uw wrekende engel, laat het land niet woest en ledig worden en vernietig niet elke levende ziel.’

Goed voor het moreel, dacht Dunworthy.

‘Zoals in de dagen dat U een pestilentie over Israël zond en zeventigduizend man stierven van Dan tot Berseba, zo worden wij door deze plaag bezocht en smeken wij U Uw toorn van de gelovigen af te wenden.’

De antieke verwarmingspijpen begonnen luid te tikken, maar daar liet de geestelijke zich niet door afleiden. Hij ging nog een volle vijf minuten door met voorbeelden van de toorn Gods die de ongelovigen met plagen had getroffen, waarna hij iedereen vroeg op te staan om ‘God Rest Ye Merry, Gentlemen, Let Nothing You Dismay’ te zingen.

Montoya kwam binnen en ging snel naast Colin zitten. ‘Ik ben de hele dag bij de Gezondheidsraad geweest,’ fluisterde ze, ‘om vrijstelling te krijgen. Ze denken geloof ik dat ik niets liever wil dan het virus verspreiden. Ik zei nog dat ik rechtstreeks naar mijn opgraving wil en dat daar niemand is om aan te steken, maar dacht je dat ze naar me luisterden?’

Ze keek naar Colin. ‘Als ik ontheffing krijg, heb ik vrijwilligers nodig. Zou jij geen skeletten willen opgraven?’

‘Dat kan niet,’ zei Dunworthy haastig. ‘Dat wil zijn tante niet hebben.’ Hij boog voor Colin langs en fluisterde: ‘We moeten nog weten waar Badri Chaudhuri maandagmiddag tussen twaalf uur en halfdrie is geweest. Hebt u hem toen gezien?’

‘Ssst,’ siste de vrouw met de gele regenjas.

Montoya schudde haar hoofd. ‘Ik was met Kivrin de plattegrond van Skendgate aan het bestuderen,’ fluisterde ze.

‘Waar? In Skendgate?’

‘Nee, in Brasenose.’

‘En Badri was er niet?’ vroeg hij, hoewel Badri toen ook nog geen reden had om in Brasenose te zijn. Dunworthy had hem pas om halfdrie gevraagd het net te controleren.

‘Nee,’ fluisterde Montoya.

‘Ssst!’

‘Hoe lang bent u bij Kivrin geweest?’

‘Ze kwam om tien uur en ze is gebleven tot ze naar het ziekenhuis moest, ik geloof om drie uur.’

‘Ssst!’ siste de vrouw weer.

‘Ik moet het Gebed voor de Grote Geest opdragen,’ fluisterde Montoya. Ze stond op en liep naar voren.

Nadat ze haar indiaanse gebed had voorgedragen, was het de beurt aan het bellenkoor. Met witte handschoenen en vastberaden gezichten speelden ze op hun klokken ‘O Christ Who Interfaces with the World’, wat weinig verschil maakte met het getik van de pijpen.

‘Zijn ze niet necrotisch?’ fluisterde Colin achter zijn formulier.

‘Dat is atonale muziek uit het eind van de twintigste eeuw,’ antwoordde Dunworthy zachtjes. ‘Het moet zo vreselijk klinken.’

Hij wachtte tot de vrouwen van het bellenkoor helemaal klaar leken te zijn, ging naar de kansel en las voor uit de Schrift. ‘ “En het geschiedde in diezelfde dagen, dat er een gebod uitging van den keizer Augustus, dat de geheele wereld beschreven zou worden…” ’

Montoya ging staan en liep langs Colin naar de zijbeuk, waarna ze de kerk verliet. Dunworthy had haar willen vragen of ze Badri maandag of dinsdag nog had gezien of Amerikanen kende die met hem in contact waren geweest. Dat kon hij morgen doen, als ze naar het ziekenhuis gingen voor het onderzoek. Het belangrijkste wist hij al: dat Kivrin Badri maandagmiddag niet had gezien. Montoya was tussen tien en drie uur bij haar geweest, waarna ze naar het ziekenhuis was gegaan. Tegen die tijd zat Badri al bij Dunworthy en hij was pas om twaalf uur met de trein uit Londen gekomen, dus hij kon Kivrin onmogelijk hebben aangestoken.

‘ “En de engel zeide tot hen: Vreest niet, want ziet, ik verkondig u groote blijdschap, die al den volke wezen zal…” ’

Niemand scheen naar hem te luisteren. De vrouw die Colin had afgesnauwd zat haar jas uit te trekken, de andere kerkgangers hadden dat al gedaan en wuifden zich met hun misformulieren koelte toe.

Hij dacht aan Kivrin, die tijdens de dienst vorig jaar heel aandachtig naar hem had gestaard terwijl ze op haar knieën op de stenen vloer zat. Ook zij had niet geluisterd. Ze moest aan de Latijnse mis in 1320 denken, met echte kaarsen die op de vensterbanken stonden te flakkeren.

Ik vraag me af of het ook werkelijk zo is, dacht hij, tot hij besefte dat het bij haar nu geen kerstavond was. Ze moest nog twee weken wachten. Als ze er echt was, en als ze het goed maakte.

‘ “… Doch Maria bewaarde deze woorden alle tezamen, overleggende die in haar hart.” ’ Dunworthy beëindigde de lezing en ging terug naar zijn stoel.

De imam somde de tijden op van de diensten die op eerste kerstdag in alle kerken gehouden zouden worden, waarna hij het advies van de Gezondheidsraad over het vermijden van omgang met zieken voorlas. Daarna begon de dominee met zijn preek.

‘Er zijn mensen,’ zei hij, met een vervaarlijke blik op de priester van de Heilige Hervormden, ‘die ziekte als een straf van God beschouwen. Toch heeft Jezus zijn hele leven zieken genezen en als hij nu hier was, zou hij ongetwijfeld ook de mensen genezen die door dit virus zijn aangetast, net zo goed als hij de melaatse van Samaria genas.’ Tien minuten lang gaf hij college over mogelijkheden om zich tegen influenza te beschermen. Hij noemde de symptomen en verklaarde hoe de overdracht in zijn werk ging.

‘Drink veel en rust goed uit,’ zei hij, zijn armen boven de kansel uitspreidend alsof hij iedereen zijn zegen gaf, ‘en raadpleeg uw arts zodra u een van deze symptomen bespeurt.’

De dames van het bellenkoor trokken hun witte handschoenen aan en begeleidden de organist bij een uitvoering van ‘Angels from the Realms of Glory’, dat zowaar te herkennen was.

De voorganger van de Bekeerde Unitariërs besteeg de kansel. ‘In deze nacht, meer dan tweeduizend jaar geleden, zond God Zijn eigen Zoon, Zijn geliefde kind, in de wereld. Kunt u zich voorstellen hoeveel liefde Hij voor de mensen voelde? Die nacht verliet Jezus zijn hemelse woning om zich in een wereld vol gevaar en ziekte te begeven. Hij kwam als een onwetend en hulpeloos kind, onbewust van het kwaad en van het verraad dat op zijn weg zou komen. Hoe kon God Zijn enige Zoon, Zijn geliefde kind, aan zulke gevaren overleveren? Het antwoord is liefde. Liefde.’

‘Of onbekwaamheid,’ mompelde Dunworthy.

Colin hield zijn toverbal in zijn vingers en staarde hem aan.

En nadat God hem had laten gaan, dacht Dunworthy, zat Hij onafgebroken over hem te tobben. Ik vraag me af of Hij er een einde aan had willen maken.

‘Door de liefde is Christus in de wereld verschenen en door de liefde was Hij meer dan bereid om te komen.’

Ze maakt het goed, dacht hij. De coördinaten klopten. Er was maar vier uur verschuiving. Ze was niet besmet met het virus. Ze zit ongedeerd in Skendgate, ze weet wanneer het rendez-vous is en haar recorder is al voor de helft vol. Ze is gezond en vol energie en ze heeft geen flauw idee wat zich hier allemaal afspeelt.

‘Hij is in de wereld gezonden om ons bij te staan in onze plagen en verzoekingen,’ zei de predikant.

De dominee wenkte Dunworthy en boog voor Colin langs. ‘Ik hoor net dat meneer Latimer ziek is,’ fluisterde de dominee. Hij gaf Dunworthy een opgevouwen vel papier. ‘Zou u de zegening willen uitspreken?’

‘… een boodschapper van God, een gezant van de liefde,’ zei de Unitariër, die zijn preek afsloot.

Dunworthy ging naar de preekstoel. ‘Wilt u allen opstaan voor de zegen?’ Hij vouwde het papier open en begon te lezen. ‘O Heer, weerhoudt Uw wrekende hand…’

Dunworthy verfrommelde het vel in zijn hand. ‘Barmhartige Vader,’ zei hij, ‘behoed allen die hier niet aanwezig kunnen zijn en breng hen veilig thuis.’

AFSCHRIFT UIT HET DOMESDAY BOOK

(035850–037745)

20 december 1320. Ik ben bijna helemaal beter. Mijn versterkte T-cellen of de vaccins hebben de zaak eindelijk onder controle. Ik kan zonder pijn ademhalen, mijn hoest is verdwenen en ik geloof dat ik helemaal naar het rendez-vous zou kunnen lopen als ik wist waar dat was.

Ook de wond aan mijn voorhoofd is genezen. Vrouwe Eliwys keek er vanochtend naar en ging toen Imeyne halen. ‘Het is een mirakel,’ zei Eliwys opgetogen, maar Imeyne vertrouwde de zaak niet. Straks gelooft ze nog dat ik een heks ben.

Overigens heb ik meteen een probleem nu ik niet meer bedlegerig ben. Imeyne denkt nog steeds dat ik een spionne ben of het bestek wil stelen en niemand weet wie of wat ik nu eigenlijk ben en hoe ik behandeld moet worden. Eliwys heeft de tijd noch de energie om zich daarmee bezig te houden.

Zij heeft genoeg andere dingen aan haar hoofd. Heer Guillaume is er nog steeds niet, zijn privé is verliefd op haar en het is bijna Kerstmis. Het halve dorp is ingeschakeld om te bedienen of te koken, maar ze hebben niet alles in huis en Imeyne wil dat er iemand naar Oxford of Courcy gaat om het ontbrekende te halen. Agnes loopt iedereen voor de voeten en is door Maisry niet te bewaken.

‘Je moet heer Bloet om een kindermeid vragen,’ zei Imeyne nadat Agnes een keer in de hooischuur was gevonden. ‘En we hebben suiker nodig. Er is niets meer over voor het suikergoed.’

Eliwys wist niet wat ze moest zeggen. ‘Mijn gemaal wil dat we…’

‘Ik zal wel op Agnes passen,’ zei ik, in de hoop dat de tolk goed had begrepen dat ze het over een kindermeid hadden en dat die rol soms door adellijke vrouwen werd vervuld, zoals ik bij geschiedenis had geleerd. Het klopte blijkbaar. Eliwys keek me meteen dankbaar aan en Imeyne trok alleen haar gewone boze gezicht. Nu heb ik dus de zorg voor Agnes. En voor Rosemund, die vanmorgen vroeg of ik haar met haar borduurwerk wilde helpen.

Het voordeel is dat ik ze nu kan uithoren over hun vader en over het dorp en bovendien kan ik naar buiten gaan om de priester en Gawyn op te zoeken. Het nadeel is dat de meisjes lang niet alles te horen krijgen. Ik heb al eens meegemaakt dat Eliwys en Imeyne ophielden met praten toen ik met Agnes binnenkwam en toen ik aan Rosemund vroeg waarom ze hier eigenlijk waren, antwoordde ze: ‘Mijn vader vindt de lucht in Ashencote gezonder.’

Dat was de eerste keer dat iemand zei hoe het dorp heette. Op de kaart en in het Domesday Book komt helemaal geen Ashencote voor. Het zou natuurlijk een ‘verdwenen dorp’ kunnen zijn. De veertig inwoners kunnen heel goed tijdens de Zwarte Dood zijn omgekomen of naar een van de omliggende plaatsen zijn getrokken, maar ik geloof nog steeds dat het Skendgate is.

Ik vroeg de meisjes of ze wel eens van Skendgate hadden gehoord, maar Rosemund zei van niet. Dat zegt nog niets, want ze komen niet uit deze streek, maar volgens Agnes had ook Maisry nog nooit van zo’n dorp gehoord. De eerste schriftelijke vermelding stamt uit 1360, en veel Angelsaksische plaatsnamen zijn door Normandische vervangen of kregen een andere naam als er een nieuwe landheer kwam. Dat voorspelt weinig goeds voor Guillaume D’Iverie, die nog steeds niet terug is van het proces. Tenzij dit toch een heel ander dorp is, dan voorspelt het weinig goeds voor mij.

(Pauze)

Gawyns hoofse liefde voor Eliwys vormt blijkbaar geen beletsel voor avontuurtjes met dienstmaagden. Ik vroeg Agnes of ik haar pony mocht zien, in de hoop dat Gawyn in de stal zou zijn. Dat was hij. Samen met Maisry was hij in een van de boxen en maakte weinig hoofse kreunende geluiden. Maisry keek niet angstiger dan anders, ze gebruikte haar handen om haar rokken op te trekken en niet om haar oren te beschermen, dus ik geloof niet dat ze werd aangerand. Maar l’amour courtois was het zeker niet.

Ik moest snel een list verzinnen en zei tegen Agnes dat ik de klokketoren wilde zien. We liepen over het veld, gingen de toren in en keken naar het zware touw.

‘Vader Roche luidt de klok als er iemand dood is,’ zei Agnes. ‘Anders komt de duivel om zijn ziel te roven en dan kunnen ze niet in de hemel komen.’ Ik vermoed dat dit een van die bijgelovige praatjes is waar vrouwe Imeyne zich zo aan ergert.

Agnes wilde aan het touw trekken, maar ik slaagde erin haar mee te krijgen naar de kerk.

Vader Roche was er niet. Agnes zei dat hij wel bij de zieke boer zou zijn, ‘die al heeft gebiecht, maar toch niet doodgaat’, of ergens zat te bidden. ‘Vader Roche gaat vaak naar het bos om te bidden,’ zei Agnes, die door het koorhek naar het altaar keek.

Het is een Normandische kerk, met een middenschip, zuilen van zandsteen en grote tegels op de vloer. De glas-in-loodramen zijn heel klein en smal en donker van kleur. Ze laten bijna geen licht door. In het midden bevindt zich een enkele graftombe, misschien wel dezelfde die ik bij de opgraving heb blootgelegd. Bovenop ligt een gebeeldhouwde ridder met gekruiste armen, zware handschoenen en een zwaard aan zijn zijde. De inscriptie op de zijkant luidt: ‘Requiescat cum Sanctis tuis in aeternum.’ Moge hij voor eeuwig bij Uw heiligen rusten. De inscriptie die ik in Skendgate heb gevonden begon met Requiescat, maar verder waren we nog niet gekomen.

Agnes vertelde dat dit het graf van haar grootvader was, die ‘lang geleden’ aan koorts is gestorven, maar omdat hij er nog zo nieuw uitziet, lijkt hij helemaal niet op de tombe van de opgraving. Ik kon ook diverse ornamenten zien, die misschien later zijn afgebroken of gewoon weggesleten.

Afgezien van de tombe en een ruw beeld is de kerk helemaal leeg. De middeleeuwers stonden tijdens de mis, dus er zijn geen banken, en pas in de zestiende eeuw werd het gebruikelijk herdenkingstekens en dergelijke op te hangen.

Het bewerkte houten koorhek uit de twaalfde eeuw staat voor het altaar en de preekstoel, die helemaal in het donker liggen. Achter het altaar, aan weerskanten van het kruisbeeld, zijn twee grove muurschilderingen te zien die het Laatste Oordeel uitbeelden. Het ene laat zien hoe de gelovigen de hemel betreden, op het andere worden de verdoemden naar de hel gestuurd. Toch lijken ze sterk op elkaar. Ze zijn allebei in felle rode en blauwe tinten geschilderd en de mensen kijken op beide fresco’s even ongelukkig.

Het altaar is onopgesmukt, met een witte linnen doek eroverheen en aan beide zijden een zilveren kandelaar. Ik dacht eerst dat het beeld Maria voorstelde, maar het blijkt de heilige Katherina van Alexandrië te zijn. Het heeft het typische korte bovenlichaam en grote hoofd van de middeleeuwse beeldhouwkunst, met een vreemd, rechthoekig mutsje dat haar oren vrijlaat. Ze heeft een arm om een heel klein kind geslagen en in haar andere hand houdt ze een wiel. Op de grond lagen een korte gele kaars en twee flambouwen.

‘Vrouwe Kivrin,’ zei Agnes toen we weer naar buiten gingen, ‘Vader Roche zegt dat je een heilige bent.’

Ik begreep nu waar die persoonsverwisseling vandaan kwam, en ik vroeg me af of Agnes hetzelfde had gedaan met de klok en met de duivel op zijn zwarte paard.

‘Ik ben vernoemd naar Katherina van Alexandrië,’ zei ik, ‘net als jij naar Sinte Agnes, maar zelf zijn we geen heiligen.’

Ze schudde haar hoofd. ‘Hij zegt dat God aan het einde der tijden zijn heiligen zal sturen om de mensen te bekeren. Hij zegt dat je de taal van God spreekt als je bidt.’

Ik let heel goed op of er niemand in de buurt is als ik mijn bevindingen op de recorder vastleg, maar ik weet niet wat ik heb gedaan toen ik ziek was. Ik weet nog wel dat ik Vader Roche voortdurend om hulp vroeg, net als u, meneer Dunworthy. En als Vader Roche mij modern Engels heeft horen praten, zou hij heel goed kunnen denken dat ik in tongen sprak. Liever een heilige dan een heks, maar vrouwe Imeyne was ook bij me toen ik ziek was. Ik zal nog voorzichtiger moeten zijn.

(Pauze)

Ik ben weer naar de stal gegaan (toen ik zeker wist dat Maisry in de keuken was), maar Gawyn was er net zomin als Gringolet. Ik vond er wel mijn kisten en de restanten van mijn kar. Gawyn moet wel tien keer heen en weer zijn gereden om alles hier te krijgen. Ik heb overal gezocht, maar het juwelenkistje kan ik niet vinden. Ik hoop dat hij het niet heeft gevonden en dat het nog steeds bij het pad ligt. Het zal wel helemaal ondergesneeuwd zijn, maar het is vandaag zonnig en het begint zelfs een beetje te dooien.

15

Kivrin herstelde zo snel van de longontsteking dat ze ervan overtuigd was dat haar immuunsysteem niet vanzelf weer op gang was gekomen. De pijn in haar borst was van de ene op de andere dag weg en de snee in haar voorhoofd was als bij toverslag verdwenen.

Imeyne onderzocht haar wantrouwig, alsof ze Kivrin ervan verdacht te simuleren. Kivrin was heel blij dat de wond niet was geschminkt. ‘Loof God dat Hij je op deze sabbat heeft genezen,’ zei Imeyne met tegenzin en ze knielde neer bij het bed.

Ze was naar de mis geweest en droeg haar zilveren relikwie. Bijna zoals Kivrin met haar recorder deed, hield ze hem tussen haar handen en bad een onzevader, waarna ze weer ging staan.

‘Ik was graag met u meegegaan naar de mis,’ zei Kivrin.

Imeyne snoof. ‘Ik dacht dat u te ziek was,’ zei ze, met een veelzeggende nadruk op ‘ziek’. ‘Het was trouwens maar een armzalige vertoning.’

Ze somde de gebreken van Vader Roche nog maar eens op: hij had uit de Schrift gelezen vóór het Kyrie eleïson, zijn soutane zat onder het kaarsvet en hij was een deel van het confiteor vergeten. Dat leek haar op te luchten, want ze klopte Kivrin op haar hand en zei: ‘U bent nog niet helemaal beter. Blijf nog maar een dag in bed.’

Dat deed Kivrin. Ze maakte van de gelegenheid gebruik om vast te leggen hoe de hofsteden en het dorp eruitzagen en wie ze allemaal had ontmoet. De meier kwam namens zijn vrouw een kom bittere thee brengen. Hij was een donkere, stevig gebouwde man, die zich niet erg prettig leek te voelen in zijn zondagse buis met de wat al te fraai versierde zilveren riem. Een jongen van Rosemunds leeftijd kwam Eliwys vertellen dat haar merrie iets aan een voorpoot had. Maar de priester kreeg ze niet meer te zien. ‘Hij is de zieke boer de biecht gaan afnemen,’ zei Agnes tegen haar.

Agnes bleef een voortreffelijke informante. Ze gaf op elke vraag gewillig antwoord, ook als ze nergens van wist, en vertelde uit zichzelf van alles over het dorp en zijn bewoners. Rosemund was stiller en wilde vooral een zo volwassen mogelijke indruk maken. ‘Agnes, het is kinderachtig om zo te kletsen. Je moet je tong eens een beetje inhouden,’ zei ze meer dan eens, iets waar Agnes zich gelukkig niets van aantrok. Rosemund vertelde wel iets over haar broers en over haar vader, die stellig beloofd had met Kerstmis bij hen te zijn. Het was duidelijk dat ze hem verafgoodde en erg miste. ‘Ik wou dat ik een jongen was,’ zei ze toen Agnes de zilveren penning liet zien die heer Bloet haar had gegeven. ‘Dan was ik bij vader in Bath gebleven.’

Dank zij de twee meisjes, de gesprekken die Eliwys en Imeyne met elkaar voerden en haar eigen waarnemingen, slaagde ze erin zich een aardig beeld van het dorp te vormen. Het was kleiner dan Skendgate volgens Mathematica had moeten zijn, zelfs naar middeleeuwse begrippen stelde het niet veel voor. Kivrin schatte dat er niet meer dan veertig mensen woonden, inclusief de familie van heer Guillaume en van de meier, die behalve de baby nog vijf oudere kinderen had.

Er waren twee herders en diverse boeren in het dorp, dat volgens Imeyne ‘het armste van Guillaumes bezittingen’ was, en ze beklaagde zich er opnieuw over dat ze hier met de kerstdagen moest zitten. De vrouw van de meier scheen nogal pretenties te hebben en Maisry en haar familie waren de plaatselijke schobbejakken. Kivrin legde alles vast, zowel feiten als roddelpraatjes, en greep elke gelegenheid aan om haar handen in gebed te vouwen.

De sneeuw van de eerste dag had een etmaal aangehouden, zodat de bodem met een laag van bijna dertig centimeter was bedekt, maar toen Kivrin voor het eerst uit bed ging, regende het. Ze hoopte dat de sneeuw zou smelten, maar er kwam alleen een ijzige korst op.

Ze was bang dat ze de open plek nooit meer terug zou vinden zonder de kar en haar kisten. Gawyn zou haar de plaats moeten wijzen, wat makkelijker gezegd dan gedaan was. Hij kwam alleen binnen om te eten of om Eliwys iets te vragen en omdat Imeyne haar altijd nauwlettend in het oog hield durfde ze hem niet aan te spreken.

Ze nam de meisjes mee naar buiten om een wandelingetje te maken in de voorhof of in het dorp, in de hoop dat ze hem tegen het lijf zou lopen, maar hij was niet in de schuur of in de stal. Gringolet was ook weg. Ze vroeg zich af of hij tegen de wil van Eliwys toch achter de struikrovers aan was gegaan, maar Rosemund zei dat hij op jacht was. ‘Dan hebben we hertevlees voor het feest,’ zei Agnes.

Niemand scheen zich erom te bekommeren waar ze met de meisjes heen ging en hoe lang ze wegbleven. Vrouwe Eliwys knikte afwezig als ze vroeg of ze met de kinderen naar de stal mocht en vrouwe Imeyne zei niet eens tegen Agnes dat ze haar mantel dicht moest doen of haar wanten moest aantrekken. Het was net of ze van alle verantwoordelijkheid ontheven waren nu Kivrin de zorg voor de meisjes op zich had genomen.

Ze hadden het erg druk met de voorbereidingen van het kerstfeest. Eliwys had alle meisjes en oude vrouwen van het dorp aan het bakken en braden gezet. De twee varkens werden geslacht en de helft van alle duiven werd de nek omgedraaid en kaalgeplukt. De binnenplaats lag vol met veren en rook naar versgebakken brood.

In de veertiende eeuw was Kerstmis een twee weken durend festijn van dansen en spelen geweest, maar het verbaasde Kivrin dat Eliwys zich onder deze omstandigheden zo uitsloofde. Ze moest ervan overtuigd zijn dat heer Guillaume op tijd terug zou zijn, zoals hij had beloofd.

Imeyne hield toezicht op het schoonmaken van de grote zaal, waarbij ze voortdurend liep te klagen over de armoedige omgeving en het gebrek aan hulp. Die ochtend had ze de meier en een andere dorpeling gehaald om de zware tafels van de muren te halen en op schragen te zetten. Maisry en een tweede meisje, dat witte littekens van de klierziekte in haar hals had, schrobden de tafels schoon met zand en zware borstels.

‘Er is geen lavendel,’ zei Imeyne tegen Eliwys. ‘En we hebben te weinig biezen voor op de vloer.’

‘Dan moet het zo maar,’ zei Eliwys.

‘We hebben ook geen suiker en geen kaneel. In Courcy hebben ze volop. Hij zou ons met open armen ontvangen.’

Kivrin was bezig Agnes’ laarsjes dicht te rijgen om weer naar de pony in de stal te gaan kijken. Ze keek geschrokken op.

‘Het is maar een halve dag reizen,’ zei Imeyne. ‘De kapelaan van vrouwe Yvolde zal de mis wel opdragen en…’

Kivrin kon het vervolg niet horen, want Agnes zei: ‘Mijn pony heet Saraceen.’

‘Hmm,’ bromde Kivrin, die naar het gesprek probeerde te luisteren. De adel ging vaak op bezoek in de kersttijd, daar had ze eerder aan moeten denken. Met hun hele huishouding bleven ze vaak weken ergens logeren, in elk geval tot Driekoningen. Als ze naar Courcy gingen, zouden ze wel eens tot lang na het rendez-vous kunnen blijven.

‘Vader heeft hem Saraceen genoemd omdat hij een heiden is,’ zei Agnes.

‘Heer Bloet zal het niet prettig vinden als we al die tijd bij hem in de buurt zijn zonder hem een bezoek te brengen,’ zei vrouwe Imeyne. ‘Hij zal denken dat het huwelijk niet doorgaat.’

‘We kunnen met de kerst niet naar Courcy,’ zei Rosemund. Ze stond op van het bankje tegenover Kivrin en Agnes waar ze had zitten naaien. ‘Mijn vader heeft beloofd dat hij met Kerstmis beslist thuis zou zijn. Hij zal het niet leuk vinden als we weg zijn.’

Imeyne keek haar woedend aan. ‘Hij zal het niet leuk vinden dat zijn dochters te pas en te onpas hun mond opendoen en zich met zaken bemoeien die hen niet aangaan.’ Ze richtte zich weer tot Eliwys, die zorgelijk voor zich uit keek. ‘Mijn zoon is wijs genoeg om te begrijpen dat we naar Courcy zijn gegaan.’

‘Mijn gemaal heeft ons gevraagd hier te wachten tot hij komt,’ zei Eliwys. ‘Het zal hem verheugen als wij aan zijn wens voldoen.’ Ze ging naar de haard en pakte het borduurwerk van Rosemund om een eind aan het gesprek te maken.

Dat zal niet lang duren, dacht Kivrin met een blik op Imeyne. De oude vrouw kneep grimmig haar lippen op elkaar en wees naar een vlek op de tafel. Het meisje met de littekens ging er meteen naartoe om hem weg te borstelen.

Imeyne zou het er niet bij laten zitten. Ze zou telkens weer argumenten aanvoeren waarom ze bij heer Bloet moesten gaan logeren, die suiker en biezen en kaneel had. En een geletterde kapelaan om de mis op te dragen. Vrouwe Imeyne voelde er niets voor een mis van Vader Roche aan te moeten horen. Eliwys leek zich steeds meer zorgen te maken. Misschien kreeg ze het plotseling in haar hoofd naar Courcy te gaan om hulp te vragen, of zelfs naar Bath. Kivrin moest het rendez-vous zien te vinden.

Ze maakte de koordjes van Agnes’ muts vast en trok de kap over het hoofd van het meisje.

‘In Bath heb ik elke dag op Saraceen gereden,’ zei Agnes. ‘Ik wou dat we hier konden gaan rijden. Dan nam ik mijn hondje mee.’

‘Honden rijden niet op een paard,’ zei Rosemund. ‘Ze rennen ernaast.’

Agnes keek haar koppig aan. ‘Blackie is te klein om te rennen.’

‘Waarom kun je hier niet gaan rijden?’ vroeg Kivrin, om een ruzie te voorkomen.

‘Er is niemand om met ons mee te gaan,’ zei Rosemund. ‘In Bath gingen de kindermeid en een van vaders privés met ons mee.’

Een van vaders privés. Gawyn zou mee kunnen gaan, dan kon ze meteen vragen of hij haar de open plek wilde laten zien. Gawyn was in de buurt. Ze had hem eerder op de binnenplaats gezien, wat de reden was waarom ze met Agnes naar de stal wilde, maar het was nog beter als hij mee uit rijden ging.

Imeyne ging naar Eliwys toe. ‘Als we dan toch hier blijven, moeten we vlees hebben voor de pastei.’

Vrouwe Eliwys legde haar handwerk neer en stond op. ‘Ik zal de meier vragen of hij met zijn oudste zoon op jacht gaat,’ zei ze zacht.

‘En wie moet dan het loof en de hulst halen?’

‘Dat doet Vader Roche vandaag.’

‘Alleen voor de kerk,’ zei vrouwe Imeyne. ‘We moeten hier in de zaal toch iets hebben?’

‘Wij gaan het wel halen,’ zei Kivrin.

Eliwys en Imeyne draaiden allebei hun hoofd naar haar om. Dat was geen goede zet, dacht Kivrin. Ze was zo met haar gedachten bij Gawyn geweest dat ze ongevraagd iets had gezegd en zich met zaken had bemoeid die haar niet aangingen. Vrouwe Imeyne zou zich gesterkt voelen in haar overtuiging dat er een behoorlijke kindermeid uit Courcy moest worden gehaald.

‘Vergeef mij dat ik ongevraagd spreek, goede vrouwe,’ zei Kivrin met gebogen hoofd. ‘Ik weet dat er veel te doen is en dat u weinig hulp hebt. Ik kan gemakkelijk met Agnes en Rosemund naar het bos rijden om hulst te halen.’

‘Ja,’ zei Agnes gretig. ‘Dan kan ik op Saraceen rijden.’

Eliwys wilde iets zeggen, maar Imeyne was haar voor. ‘Hebt u dan geen angst voor het bos, na wat die rovers u hebben aangedaan?’

Alweer een fout. Ze was zogenaamd overvallen en voor dood achtergelaten en nu wilde ze met twee kleine meisjes het bos in.

‘Ik wilde natuurlijk niet alleen gaan,’ zei Kivrin, in de hoop dat ze het niet nog erger maakte. ‘Agnes zei dat er altijd een van de mannen meeging om haar te bewaken.’

Agnes viel haar bij. ‘Ja, Gawyn kan met ons meegaan en Blackie ook.’

‘Gawyn is er niet,’ zei Imeyne. Het bleef even stil en ze keek snel weer naar de meisjes die de tafel aan het schrobben waren.

‘Waar is hij heen?’ vroeg Eliwys kalm, maar haar wangen waren ineens vuurrood.

Imeyne pakte een doek van Maisry af en begon ermee over een vlek te wrijven. ‘Ik heb hem gevraagd iets voor mij te doen.’

‘U hebt hem naar Courcy gezonden,’ stelde Eliwys vast.

Imeyne keek haar aan. ‘Het is ongepast zo dicht bij Courcy te zijn en niets van ons te laten horen. Hij zal denken dat we hem hebben verworpen en in deze tijden kunnen we ons niet veroorloven zo’n machtig man…’

‘Mijn gemaal wil niet dat iemand van onze aanwezigheid weet,’ zei Eliwys fel.

‘Mijn zoon wil niet dat we heer Bloet beledigen en bij hem uit de gunst raken, zeker niet nu we zijn hulp dringend nodig kunnen hebben.’

‘Welke boodschap heeft u voor heer Bloet meegegeven?’

‘Gawyn moet onze beste wensen overbrengen,’ zei Imeyne. Ze wrong de doek uit. ‘En zeggen dat hij met Kerstmis hartelijk welkom is.’ Ze keek Eliwys uitdagend aan. ‘Hoe kan het ook anders, nu onze families weldra door een huwelijk met elkaar verbonden zullen worden? Hij zal voorraden voor het feest meebrengen en bedienden…’

‘En vrouwe Yvolde haar kapelaan om de mis op te dragen?’ vroeg Eliwys koel.

‘Komen ze hier?’ vroeg Rosemund. Ze was weer gaan staan, waarbij haar borduurwerk van haar schoot op de grond was gevallen.

Eliwys en Imeyne keken naar haar alsof ze vergeten waren dat er nog meer mensen in de zaal waren, daarna richtte Eliwys zich tot Kivrin. ‘Vrouwe Katherine,’ zei ze bits, ‘zou u met de kinderen niet naar het bos gaan om groen te halen?’

‘We kunnen niet weg zonder Gawyn,’ zei Agnes.

‘Vader Roche kan met jullie meegaan.’

‘Zoals u wenst, vrouwe,’ zei Kivrin. Ze nam Agnes bij de hand en ging naar de deur.

‘Komen ze hier?’ vroeg Agnes weer, met bijna net zulke rode wangen als haar moeder.

‘Dat weet ik niet,’ zei Eliwys. ‘Ga met je zusje en vrouwe Katherine mee.’

‘Ik mag op Saraceen rijden!’ zei Agnes. Ze rukte zich los en holde naar buiten.

Rosemund wilde nog iets zeggen, maar ze bedacht zich en ging haar mantel halen die aan de tussenmuur hing.

‘Zo is het wel goed, Maisry,’ zei Eliwys. ‘Ga de zoutstrooier en de zilveren schotel uit de kist in de bovenkamer halen.’

Het meisje met de littekens haastte zich weg en ook Maisry ging snel naar de ladder. Kivrin trok vlug haar mantel aan, bang dat vrouwe Imeyne weer over het bos zou beginnen, maar er werd niets meer gezegd. Imeyne stond nog steeds met de doek in haar handen en wachtte kennelijk tot Kivrin en Rosemund weg waren.

‘Komt…’ begon Rosemund, maar ze rende achter Agnes aan.

Kivrin volgde de meisjes naar buiten. Gawyn was weg, maar ze had toestemming om met de paarden naar het bos te gaan en de priester ging met hen mee. Rosemund had gezegd dat Gawyn hem onderweg was tegengekomen toen hij Kivrin naar het riddergoed bracht. Misschien had Gawyn hem de open plek laten zien.

Zo snel ze kon liep ze naar de stal, bevreesd dat Eliwys zich op het laatste moment zou bedenken, dat ze Kivrin nog niet voldoende hersteld vond of dat het te gevaarlijk was in het bos.

De meisjes hadden hetzelfde idee. Agnes zat al op haar pony en Rosemund was bezig haar merrie te zadelen. De pony was helemaal geen pony, maar een flinke vos die bijna net zo groot was als het paard van Rosemund. Agnes zat heel hoog in het zadel. Een staljongen hield het dier bij de teugels vast.

‘Sta daar niet te slapen, Cob,’ snauwde Rosemund tegen hem. ‘Zadel de ruin voor vrouwe Katherine.’

Hij liet gehoorzaam de teugels los. Agnes boog naar voren om ze te pakken.

‘En niet de merrie van mama, maar de roncin!’ zei Rosemund.

‘We gaan eerst naar de kerk, Saraceen,’ zei Agnes, ‘en daarna gaan we met Vader Roche naar het bos. Saraceen vindt het heerlijk om te rijden.’ Ze boog zich gevaarlijk ver voorover om de gekortwiekte manen van het dier te strelen, maar Kivrin weerstond de neiging haar vast te pakken.

Het meisje kon blijkbaar heel goed met paarden overweg, want Rosemund en de staljongen hoefden haar nergens bij te helpen. Ze zag er toch heel nietig uit in het zadel, met de zachte zool van haar laars in de opgetrokken stijgbeugel, en Kivrin vermoedde dat ze net zo wild zou rijden als ze in huis rondliep.

Cob zadelde de ruin, bracht het dier de stal uit en bleef staan wachten.

‘Cob!’ zei Rosemund bars. Hij bukte en zette zijn handen tegen elkaar om haar een opstapje te geven. Rosemund zette haar voet op zijn handen en hees zich in het zadel. ‘Blijf daar niet zo stom staan kijken. Ga vrouwe Katherine helpen.’

Hij liep struikelend naar Kivrin toe. Ze vroeg zich af wat Rosemund ineens had. Ze was kennelijk van streek door het nieuws dat Gawyn naar heer Bloet was gegaan. Rosemund had weinig verteld over het proces waarbij haar vader betrokken was, maar misschien wist ze wel meer dan Kivrin of haar moeder en grootmoeder dachten.

Imeyne had gezegd dat heer Bloet een machtig man was, bij wie ze in de gunst moesten blijven. Misschien zat er meer achter Imeynes uitnodiging dan Kivrin eerst had gedacht. Misschien had heer Guillaume grotere problemen dan Eliwys wist en was Rosemund daar, gebogen over haar borduurwerk, stilletjes achter gekomen.

‘Cob!’ zei Rosemund weer, hoewel hij al klaar stond om Kivrin te helpen. ‘Straks lopen we Vader Roche nog mis door jouw getreuzel!’

Kivrin glimlachte geruststellend naar de jongen en zette haar handen op zijn schouder. Meneer Dunworthy had er meteen op aangedrongen dat ze zou leren paardrijden en dat was haar vrij vlot gelukt. Dameszadels waren pas aan het eind van de veertiende eeuw in gebruik gekomen, waar ze wel zo blij om was, en dit zadel had voor en achter een hoge rand. De achterste boog was nog hoger dan die van het zadel waarop ze had leren rijden.

Maar ik geloof dat ik nog eerder van mijn paard val dan Agnes, dacht ze. Het meisje zat zelfverzekerd in het zadel en hield zich niet eens vast, maar zat half omgedraaid in haar zadeltas te zoeken.

‘Laten we gaan!’ zei Rosemund ongeduldig.

‘Heer Bloet zegt dat hij een zilveren ketting voor me meeneemt, die kan ik aan de teugel van Saraceen hangen,’ zei Agnes, die nog steeds met haar tas bezig was.

‘Agnes! Schiet nou op en kom mee!’ zei Rosemund.

‘Heer Bloet komt met Pasen, dan neemt hij hem mee.’

‘Agnes!’ zei Rosemund. ‘Vooruit, straks gaat het regenen.’

‘Helemaal niet,’ zei Agnes luchtig. ‘Heer Bloet…’

Rosemund keek haar zusje woest aan. ‘O, weet jij het ineens weer beter? Je bent nog maar een baby! Een kleine huilbaby!’

‘Rosemund!’ zei Kivrin. ‘Praat niet zo tegen je zusje.’ Ze ging naar het meisje toe en pakte de slap neerhangende teugels van de merrie. ‘Wat is er met je? Zit je iets dwars?’

Rosemund trok de teugels met een ruk aan. ‘Alleen dat we hier nog staan te wachten door dat kindergepraat!’

Kivrin liet fronsend de teugels los en liet zich door Cob in het zadel helpen. Zo had ze Rosemund nog nooit meegemaakt.

Ze reden over de binnenplaats naar het paadje dat langs het inmiddels lege varkenskot voerde. Het was een grauwe dag, windstil en met zware laaghangende bewolking. Rosemund had gelijk, het kon wel eens gaan regenen. De koude lucht was vochtig en nevelig. Ze spoorde haar paard wat aan.

Het dorp bereidde zich voor op het feest. In alle hutten brandde vuur en op het open veld waren twee mannen bij een grote houtstapel nog meer hout aan het hakken. Bij het huis van de meier hing een groot, zwartgeblakerd stuk vlees aan een spit te roosteren, misschien was ook de geit geslacht. De vrouw van de meier was de magere koe aan het melken die een eindje met Kivrin was meegelopen toen ze had geprobeerd de open plek terug te vinden. Ze had nog een hele discussie met Dunworthy gehad over de vraag of ze zelf moest leren melken. Zij had beweerd dat er in de veertiende eeuw ’s winters geen koeien werden gemolken en dat de middeleeuwers geitemelk gebruikten om kaas te maken. Ze had ook beweerd dat geiten niet voor het vlees werden gehouden.

‘Agnes!’ zei Rosemund woedend.

Kivrin keek op. Agnes was blijven staan en zat weer half omgekeerd in het zadel. Ze gaf haar paard gehoorzaam de sporen, maar Rosemund riep: ‘Ik wacht niet meer op je, sukkel!’ Ze draafde vooruit, waardoor de kippen alle kanten op fladderden, en reed bijna een klein meisje omver dat met haar armen vol brandhout over het veld liep.

‘Rosemund!’ riep Kivrin, maar het meisje was al een heel eind vooruit en Kivrin wilde Agnes niet alleen laten.

‘Is je zus boos omdat we hulst moeten halen?’ vroeg ze aan Agnes, in de hoop dat het meisje de werkelijke reden zou kennen.

‘Zij ligt altijd dwars,’ zei Agnes. ‘Grootmoeder heeft niet graag dat ze zo kinderachtig doet.’ Ze liet haar pony statig over het veld stappen, als een volwassen amazone, en knikte naar de dorpelingen.

Het meisje met het brandhout bleef staan en staarde hen met open mond aan. De vrouw van de meier glimlachte even toen ze voorbijkwamen en ging daarna verder met melken, maar de twee houthakkers namen hun mutsen af en maakten een buiging.

Ze kwamen langs de hut waar Kivrin was gaan uitrusten, juist toen Gawyn bezig was haar spullen van de open plek naar de hofstede te brengen.

‘Agnes,’ zei Kivrin, ‘is Vader Roche met jullie meegegaan toen jullie het joelblok gingen halen?’

‘Ja,’ zei Agnes. ‘Hij moest het zegenen.’

‘O,’ zei Kivrin teleurgesteld. Ze had gehoopt dat hij met Gawyn was meegegaan om haar bezittingen te halen. ‘Heeft iemand Gawyn geholpen toen hij mijn spullen naar huis bracht?’

‘Nee,’ zei Agnes. Kivrin kon niet zien of Agnes het zeker wist of dat ze maar wat zei. ‘Gawyn is heel sterk. Hij heeft vier wolven gedood met zijn zwaard.’

Dat klonk onwaarschijnlijk, net zo onwaarschijnlijk als het redden van een maagd in het bos. Maar hij zou alles doen om Eliwys voor zich te winnen, al had hij er de kar eigenhandig voor naar huis moeten slepen.

‘Vader Roche is ook sterk,’ zei Agnes.

‘En hij is weg,’ zei Rosemund, die al uit het zadel was. Ze had haar paard aan het hek van het kerkhof vastgebonden en stond met haar handen op haar heupen rond te kijken.

‘Heb je binnen gekeken?’ vroeg Kivrin.

‘Nee,’ zei Rosemund nukkig. ‘Maar het is zo koud, Vader Roche zal echt niet buiten in de sneeuw gaan staan wachten.’

‘Dan kijken we in de kerk.’ Kivrin steeg af en stak haar armen uit naar Agnes. ‘Kom maar.’

‘Nee,’ zei Agnes, al bijna even koppig als haar zus. ‘Ik wil bij Saraceen blijven.’ Ze klopte de pony op zijn hals.

‘Saraceen wacht hier wel.’ Kivrin tilde het meisje van haar paard. ‘Kom, dan kijken we eerst of hij in de kerk is.’ Ze nam Agnes bij de hand en deed het hek open.

Agnes protesteerde niet, maar keek gespannen achterom naar de paarden. ‘Saraceen is niet graag alleen.’

Rosemund bleef midden op het kerkhof staan en draaide zich om. ‘Wat heb je verstopt, stouterd? Heb je appels gepikt en in je zadeltas gedaan?’

‘Nee!’ zei Agnes geschrokken, maar Rosemund liep al terug naar de pony. ‘Blijf af, het is jouw pony niet!’ riep Agnes. ‘Hij is van mij!’

Nou, we hoeven de priester niet meer te zoeken, dacht Kivrin. Die komt vanzelf naar buiten als hij dat geschreeuw hoort.

Rosemund maakte Agnes’ zadeltas open. ‘Kijk eens!’ zei ze en ze tilde Blackie bij zijn nekvel in de lucht.

‘O, Agnes,’ zei Kivrin.

‘Je bent heel stout,’ zei Rosemund. ‘Ik denk dat ik hem in de rivier ga verzuipen.’ Ze draaide zich om in de richting van de stroom.

‘Nee!’ gilde Agnes. Ze rende terug naar het hek. Rosemund tilde het hondje op, zodat Agnes er niet bij kon.

Zo is het wel mooi geweest, dacht Kivrin. Ze nam het hondje over van Rosemund. ‘Hou op met gillen, Agnes. Je zus doet niets.’

Blackie krabbelde met zijn pootjes over haar schouder en probeerde haar wang te likken. ‘Agnes, hondjes kunnen niet op een paard rijden. Blackie stikt nog in die tas.’

‘Ik kan hem toch dragen,’ zei Agnes zonder veel overtuiging. ‘Hij wilde op mijn pony zitten.’

‘Hij heeft een fijn ritje naar de kerk gemaakt,’ zei Kivrin resoluut. ‘En hij mag ook nog eens terug naar de stal. Rosemund, breng Blackie terug.’ Het hondje probeerde in haar oor te bijten. Ze gaf het aan Rosemund, die het weer bij zijn nekvel omhoog hield. ‘Het is nog maar een jonkie, Agnes. Hij moet weer naar zijn moeder om te gaan slapen.’

‘Jij bent zelf ook een jonkie, Agnes!’ zei Rosemund giftig. Kivrin wist niet of ze haar wel met het beest kon vertrouwen. ‘Wie zet er nou een hond op een paard! En nou moet ik hem weer terugbrengen ook! Ik zal blij zijn als ik groot genoeg ben om niet meer op kleine zusjes te moeten passen.’

Ze klom met het hondje in het zadel, maar toen ze zat stopte ze Blackie bijna liefdevol in haar mantel en drukte hem tegen zich aan. Met haar vrije hand trok ze aan de teugel. ‘Vader Roche zal nu wel helemaal weg zijn!’ zei ze boos terwijl ze wegdraafde.

Kivrin was bang dat Rosemund wel eens gelijk kon hebben. Ze hadden genoeg lawaai gemaakt om de doden op het kerkhof te wekken, maar er was niemand uit de kerk gekomen. Vader Roche was waarschijnlijk eerder weggegaan en zou nu al een eind uit de buurt zijn. Toch nam ze Agnes bij de hand en ging met haar naar de kerk.

‘Rosemund is een rotkind,’ zei Agnes.

Kivrin was geneigd haar gelijk te geven, maar omdat ze dat niet hardop wilde doen en evenmin Rosemund wilde verdedigen, zei ze helemaal niets.

‘En ik ben ook geen baby,’ zei Agnes. Ze keek verwachtingsvol omhoog naar Kivrin, die ook daar niets op wist te zeggen. Ze duwde de zware deur open en ging naar binnen.

Er was niemand te zien. Het was bijna pikdonker in de kerk. Het grijze daglicht drong nauwelijks door de smalle glas-in-loodramen, alleen door de openstaande deur viel licht naar binnen.

‘Misschien is hij in het koor,’ zei Agnes. Ze wurmde zich langs Kivrin, knielde neer om een kruis te slaan en keek ongeduldig achterom.

In het koor was ook niemand. De kaarsen op het altaar waren niet aangestoken, maar Agnes was niet tevreden voordat ze de hele ruimte hadden afgezocht. Kivrin knielde eveneens om een kruisteken te maken, waarna ze in het pikkedonker met Agnes naar het koorhek liep. Ook de toortsen bij het beeld van Sinte Katherina waren gedoofd. Er hing nog een scherpe geur van talg en rook. Ze vroeg zich af of Vader Roche de kaarsen had gedoofd voordat hij was weggegaan. Brand zou een geweldige catastrofe zijn, zelfs in een stenen kerk, en de kaarsen stonden niet op votiefschotels waarin ze veilig konden opbranden.

Agnes ging regelrecht naar het hek en drukte haar gezicht tegen de spijlen. ‘Vader Roche!’ Ze draaide zich meteen om en zei: ‘Hij is er niet, vrouwe Kivrin. Misschien is hij thuis.’ Ze holde door de zijdeur naar buiten.

Kivrin vermoedde dat die deur alleen door de priester gebruikt mocht worden, maar er zat niets anders op dan Agnes over het kerkhof naar het ernaast gelegen huisje te volgen.

Agnes stond al bij de deur ‘Vader Roche!’ te roepen, dus dat moest de woning van de geestelijke zijn. Toch verbaasde het Kivrin dat de pastorie even vervallen was als de hut waarin ze had uitgerust en nauwelijks groter. De priester had recht op een tiende deel van de oogst en de veestapel, maar in het smalle hofje liepen alleen een paar magere kippen rond en tegen de muur lag slechts een kleine stapel brandhout.

Agnes stond op de gammele deur te bonken en Kivrin was bang dat ze hem open zou doen en naar binnen zou gaan, maar het meisje draaide zich meteen weer om. ‘Misschien is hij in de klokketoren.’

‘Nee, dat denk ik niet,’ zei Kivrin. Ze nam Agnes bij de hand om te voorkomen dat het kind weer weg zou hollen. Ze liepen terug naar het hek. ‘Vader Roche hoeft pas voor de vesper weer te luiden.’

‘Laten we toch maar gaan kijken.’ Agnes hield haar hoofd schuin om te luisteren.

Kivrin luisterde ook, maar er was niets te horen. Plotseling besefte ze dat er ook uit het zuidwesten geen klokgelui kwam. Ze had die kerk bijna onafgebroken gehoord toen ze ziek was en opnieuw toen ze voor de tweede keer naar de stal was gegaan om Gawyn te zoeken, maar ze kon zich niet herinneren of ze hem sindsdien nog had gehoord.

‘Hoorde je dat, vrouwe Kivrin?’ zei Agnes. Ze maakte zich los en holde weg, niet in de richting van de klokketoren maar naar de noordkant van de kerk. ‘Zie je wel?’ riep ze, met uitgestrekte arm wijzend. ‘Hij is niet weg.’

Kivrin zag de witte ezel van de geestelijke. Het dier stond rustig te knabbelen aan het gras dat boven de sneeuw uitkwam. De teugel was een stuk touw en over de rug van het dier lagen een paar lege jute zakken, kennelijk bestemd om de hulst en het loof in te doen.

‘Ik zei toch dat hij in de klokketoren was!’ zei Agnes en ze holde weer terug.

Kivrin volgde haar naar het kerkhof en zag haar in de toren verdwijnen. Ze vroeg zich af waar de priester kon zijn. Misschien was hij in een van de hutten.

Door het raam van de kerk zag ze iets bewegen. Kaarslicht. Misschien was hij teruggekomen terwijl ze naar de ezel stonden te kijken. Ze duwde de zijdeur open en keek naar binnen. Voor het beeld van Sinte Katherina was een kaars aangestoken, die de voeten van het beeld met een zachte gloed bescheen.

‘Vader Roche?’ riep ze zachtjes. Er kwam geen antwoord. Ze ging naar binnen, deed de deur achter zich dicht en liep naar het beeld.

De kaars stond tussen de plompe voeten van het beeld. Katherina’s ruw uitgehouwen gezicht en haar bleven in het donker, beschuttend gebogen over het bijna volwassen figuur van wat een klein meisje moest voorstellen. Kivrin knielde neer en pakte de kaars, die net was aangestoken. De was rond de pit was nauwelijks gesmolten.

Kivrin keek de kerk in. De kaars in haar hand verlichtte alleen de vloer en de hoekige kap van de heilige, de rest van de ruimte was bijna helemaal donker.

Ze deed een paar passen naar voren. ‘Vader Roche?’

Het was doodstil in de kerk, even stil als in het bos toen ze was doorgekomen. Bijna alsof iemand in de buurt de adem stond in te houden, verborgen achter de graftombe of een van de zuilen.

‘Vader Roche?’ zei ze op luidere toon. ‘Bent u daar?’

De afwachtende stilte duurde voort. In het bos was ook niemand geweest, dacht ze, en waagde zich nog verder naar voren. Bij de tombe was niemand. Imeynes gemaal lag met gekruiste armen vredig en roerloos te slapen, het zwaard aan zijn zijde. Ook bij de voordeur, die ze nu in het flikkerende licht van de kaars kon zien, was niemand.

Haar hart bonkte net zo luid als in het bos, luid genoeg om zachte voetstappen of een ademhaling te overstemmen. Ze draaide zich met een ruk om, waardoor het vlammetje van de kaars een lichtspoor in de donkere ruimte trok.

Hij stond vlak bij haar. De kaars was door de abrupte beweging bijna uitgegaan, maar de vlam brandde snel weer gewoon en bescheen het gezicht van de moordenaar uit het bos.

‘Wat wil je van me?’ vroeg Kivrin, bijna onhoorbaar. ‘Hoe kom je hier?’

De moordenaar gaf geen antwoord. Hij staarde haar alleen maar aan, net als op de open plek. Het was geen droom, dacht ze angstig, hij was er echt. Hij had haar willen beroven of verkrachten en Gawyn had hem weggejaagd.

Ze deed een stap naar achteren. ‘Wat wil je? Wie ben je?’

Ze sprak modern Engels. De woorden weerkaatsten tussen de koude stenen muren. O nee, dacht ze, nu begeeft de tolk het weer.

‘Wat moet je hier?’ Ze dwong zichzelf langzamer te praten en nu hoorde ze zichzelf Middelengels spreken: ‘Whette wolde thou withe me?’

Hij stak een hand naar haar uit, een vuile en rode hand, de hand van een moordenaar. Hij leek haar korte haar te willen aanraken.

‘Ga weg!’ zei ze. Ze deinsde verder terug en botste tegen de tombe. De kaars ging uit. ‘Ik weet niet wie je bent of wat je wilt, maar ga nu maar weg.’ Ze sprak weer modern Engels, maar wat maakte het uit? Hij wilde haar beroven of vermoorden en waar was de priester? ‘Vader Roche!’ riep ze wanhopig. ‘Vader Roche!’

Er klonk een bons en de deur zwaaide open, schrapend over de stenen vloer. Agnes kwam binnen. ‘Daar ben je,’ zei ze vrolijk. ‘Ik heb je overal gezocht.’

De moordenaar keek naar haar.

‘Agnes!’ riep Kivrin. ‘Vlucht!’

Het kind bleef stokstijf staan, haar hand nog op de zware deur.

‘Ga weg!’ schreeuwde Kivrin en ze merkte tot haar ontzetting dat het nog steeds gewoon Engels was. Wat was het woord voor ‘vlucht’?

De moordenaar kwam een stap dichterbij. Ze drukte zich tegen de graftombe.

‘Renne! Vlucht, Agnes!’ De deur viel met een slag dicht. Kivrin holde over de stenen vloer, trok de deur open en schoot naar buiten. De kaars viel uit haar hand.

Agnes was al bijna bij het hek, maar ze bleef staan zodra ze Kivrin zag en wilde naar haar toe gaan.

‘Nee!’ riep Kivrin. Ze zwaaide met haar armen. ‘Loop weg!’

‘Is er een wolf binnen?’ vroeg Agnes met grote ogen.

Kivrin nam niet de tijd om het uit te leggen. De houthakkers waren nergens meer te zien. Ze pakte Agnes op en holde naar de paarden. ‘Er was een moordenaar in de kerk!’ Ze zette Agnes op haar pony.

‘Een moordenaar?’ vroeg Agnes, zonder de teugels te pakken die Kivrin haar aanreikte. ‘Was het een van de struikrovers uit het bos?’

‘Ja,’ zei Kivrin. Ze stopte de teugels in Agnes’ hand. ‘Rij zo snel als je kunt naar huis, zonder te stoppen.’

‘Ik heb hem niet gezien,’ zei Agnes.

Dat kon ook haast niet. Vanuit de deuropening gezien was de kerk bijna helemaal in het donker gehuld.

‘Was hij de man die al je bezittingen heeft geroofd en je heeft neergeslagen?’

‘Ja,’ zei Kivrin. Ze maakte de teugels van haar eigen paard los.

‘Had hij zich in het graf verstopt?’

‘Wat?’ vroeg Kivrin. Ze kreeg de knoop in het stijve leer niet los en keek angstig achterom naar de kerkdeur.

‘Ik zag jou en Vader Roche bij het graf staan. Zat de struikrover in de tombe van grootvader?’

16

Vader Roche.

De knoop schoot plotseling los. ‘Vader Roche?’

‘Ik heb in de klokketoren gekeken, maar daar was hij niet. Hij was in de kerk,’ zei Agnes. ‘Waarom had de struikrover zich in grootvaders graf verstopt, vrouwe Kivrin?’

Vader Roche? Dat was niet mogelijk. Vader Roche had haar hand vastgehouden en gezegd dat ze niet bang hoefde te zijn. Ze probeerde zich het gezicht van de priester voor de geest te halen. Hij had zich over haar heen gebogen en gevraagd hoe ze heette, maar door al die rook had ze zijn gezicht niet kunnen zien.

En toen ze het Heilig Oliesel kreeg had ze de moordenaar gezien en ze was bang geweest omdat ze hem binnen hadden gelaten, ze had voor hem willen vluchten. Maar het was helemaal geen moordenaar, het was Vader Roche.

‘Komt hij nu achter ons aan?’ zei Agnes, met een bange blik in de richting van de kerkdeur.

Nu begreep ze het. Ze had gedacht dat ze het allemaal in haar koorts had verzonnen, de moordenaar die over haar heen boog en haar op het paard zette, maar het was Vader Roche geweest, die Gawyn was komen helpen om haar naar het riddergoed te brengen.

‘Hij komt niet achter ons aan,’ zei Kivrin. ‘Er is geen struikrover.’

Agnes was niet overtuigd. ‘Waarom gilde je dan zo?’ vroeg ze.

Kivrin zag al voor zich dat Agnes naar haar grootmoeder ging: ‘Vrouwe Katherine was met Vader Roche in de kerk en ze gilde.’ Vrouwe Imeyne zou de priester — en Kivrin zelf — maar al te graag van nieuwe zonden beschuldigen.

‘Omdat het zo donker in de kerk was,’ zei Kivrin. ‘Vader Roche stond ineens achter me en ik schrok.’

‘Maar het was Vader Roche toch?’ zei Agnes, alsof ze zich niet kon voorstellen dat iemand bang voor hem zou zijn.

‘Jij gilt toch ook wel eens als je verstoppertje aan het spelen bent en Rosemund ineens achter een boom vandaan springt?’ zei Kivrin radeloos.

‘Op een keer had Rosemund zich verstopt toen ik mijn hondje zocht en toen sprong ze ineens van de ladder. Ik schrok zo erg dat ik schreeuwde, zo.’ Agnes deed haar mond open en slaakte een bloedstollende kreet. ‘En een andere keer was het helemaal donker in de zaal en toen kwam Gawyn ineens achter de muur vandaan en riep “Fie!”’

‘Ja,’ zei Kivrin, ‘het was ook erg donker in de kerk.’

‘Zei Vader Roche ook ineens “Fie!” toen hij te voorschijn kwam?’

Het scheelde niet veel, dacht Kivrin. Hij was vlakbij en ik dacht dat hij een moordenaar was. ‘Nee,’ zei ze. ‘Hij deed helemaal niets.’

‘Gaan we nu nog hulst halen met Vader Roche?’

Als ik hem niet heb weggejaagd, dacht Kivrin. Als hij niet is vertrokken terwijl wij hier stonden te praten.

Ze tilde Agnes van het paard. ‘Kom, we moeten hem gaan zoeken.’

Ze wist niet wat ze zou doen als de priester weg was. Ze kon moeilijk met Agnes teruggaan en tegen vrouwe Imeyne zeggen dat ze gegild had. En ze was Vader Roche ook een verklaring schuldig. Maar wat kon ze tegen hem zeggen? Dat ze dacht dat hij een struikrover of een verkrachter was? Dat hij maar een hallucinatie uit haar koortsdroom was?

‘Moeten we weer naar binnen?’ vroeg Agnes bevreesd.

‘Dat geeft niets. Alleen Vader Roche is er maar.’

Ondanks die geruststellende woorden ging Agnes met tegenzin mee. Ze drukte haar gezicht tegen Kivrins rokken toen de deur openging en klemde zich vast aan haar been.

‘Rustig maar,’ zei Kivrin. Ze tuurde naar binnen. Er was niemand meer bij het graf. De deur viel achter haar dicht en ze bleef staan om haar ogen aan het donker te laten wennen, met Agnes nog steeds tegen haar aan. ‘Je hoeft nergens bang voor te zijn.’

Hij is geen moordenaar, dacht ze. Je hoeft niet bang te zijn. Hij gaf je de laatste sacramenten en hij hield je hand vast. Maar haar hart bonsde.

‘Is de struikrover er?’ fluisterde Agnes, zonder haar gezichtje op te tillen.

‘Er is hier geen struikrover,’ zei Kivrin en ineens zag ze hem. Hij stond voor het beeld van Sinte Katherina. Hij bukte om de kaars neer te zetten die Kivrin had laten vallen en ging weer rechtop staan.

Ze had gedacht dat ze zich in het donker had vergist en dat hij alleen maar op de moordenaar leek omdat het licht van de kaars van onderen op zijn gezicht had geschenen, maar het was dezelfde man. Die avond had hij een kap over zijn hoofd gedragen, daarom had ze zijn tonsuur niet kunnen zien. Zoals hij nu bij het beeld gebogen stond, zo had hij zich toen over haar heen gebogen. Haar hart begon nog luider te bonzen.

Agnes tilde haar hoofd op. ‘Daar is Vader Roche!’ zei ze en holde naar hem toe.

‘Nee,’ zei Kivrin, ‘niet doen!’

‘Vader Roche!’ riep Agnes. ‘Vader Roche! We hebben u overal gezocht!’ Ze dacht blijkbaar helemaal niet meer aan de struikrover. ‘We hebben in de kerk en bij u thuis gekeken, maar daar was u niet!’

Ze rende op volle snelheid op hem af. In één vloeiende beweging draaide hij zich om en bukte om haar in zijn armen op te vangen.

‘Ik kon u ook niet in de klokketoren vinden,’ zei Agnes, zonder een spoortje angst te vertonen. ‘Rosemund zei dat u weg was.’

Kivrin bleef bij de laatste pilaar staan tot haar hart was bedaard.

‘Had u zich verstopt?’ vroeg Agnes. Ze sloeg in het volste vertrouwen een arm om zijn nek. ‘Rosemund had zich een keer in de schuur verstopt om me te laten schrikken. Ik moest gillen.’

‘Waarom zocht je me, Agnes?’ vroeg hij. ‘Is er iemand ziek?’

Hij sprak haar naam uit als Agnus en had bijna hetzelfde accent als de jongen met de scheurbuik. Het duurde even voordat de tolk zijn woorden vertaalde en Kivrin vroeg zich af waarom ze hem niet zelf verstond. Toen ze ziek was, had ze hem heel goed begrepen.

Dan heeft hij zeker Latijn gesproken, dacht ze, want de stem was onmiskenbaar dezelfde. De stem waarmee hij haar de laatste sacramenten toe had gediend en gezegd dat ze niet bang hoefde te zijn. En ze was ook niet bang. Het bonzen van haar hart had opgehouden zodra ze zijn stem hoorde.

‘Nee, er is niemand ziek,’ zei Agnes. ‘We wilden met u naar het bos om loof en hulst voor de zaal te halen, vrouwe Kivrin, Rosemund, Saraceen en ik.’

Bij het noemen van Kivrins naam draaide Roche zich om en zag haar bij de pilaar staan. Hij zette Agnes neer.

Kivrin hield zich aan de zuil vast. ‘Vergeef mij, Vader,’ zei ze. ‘Het spijt me dat ik gilde en voor u op de vlucht sloeg. Het was zo donker en ik herkende u niet…’

‘Zij weet niets meer,’ zei Agnes. ‘Een struikrover heeft haar op haar hoofd geslagen en nu weet ze alleen haar naam nog maar.’

‘Dat heb ik gehoord,’ zei hij, nog steeds naar Kivrin kijkend. ‘Is het waar dat u zich niet kunt herinneren waarom u onder ons bent gekomen?’

Ze voelde weer zo’n sterke aandrang om hem de waarheid te vertellen, net als toen hij naar haar naam had gevraagd. Ik ben historica, wilde ze zeggen. Ik ben gekomen om te zien hoe jullie leven, maar ik ben ziek geworden en nu weet ik niet waar het rendez-vous is.

‘Ze weet helemaal niet meer wie ze is,’ zei Agnes. ‘Ze wist niet eens hoe ze moest praten, dat heb ik haar geleerd.’

‘U weet niet wie u bent?’ vroeg hij.

‘Nee.’

‘En ook niet hoe u hier bent gekomen?’

Daar kon ze tenminste naar waarheid op antwoorden. ‘Nee, alleen dat u en Gawyn mij naar het huis hebben gebracht.’

Het gesprek begon Agnes te vervelen. ‘Mogen we met u mee om hulst te halen?’

Hij scheen haar niet te horen. Hij stak een hand uit alsof hij Kivrin wilde zegenen, maar in plaats daarvan betastte hij haar slaap. Ze begreep dat hij dat de eerste keer bij het graf ook had willen doen. ‘Uw wond is verdwenen,’ zei hij.

‘Hij is genezen.’

‘We willen naar het bos,’ zei Agnes, die hem aan zijn arm trok.

Weer stak hij zijn hand uit, maar hij liet hem weer zakken en zei: ‘Vrees niet. God heeft u tot ons gezonden.’

Nee, dat is het niet, dacht Kivrin. Hij heeft me helemaal niet gezonden, dat heeft Middeleeuwen gedaan. Maar ze voelde zich gesterkt. ‘Dank u,’ zei ze.

‘Ik wil weg!’ zei Agnes. Ze trok Kivrin aan haar mouw. ‘Ga uw ezel halen,’ zei ze tegen Vader Roche, ‘dan zoeken wij Rosemund.’

Agnes liep in de richting van de deur en Kivrin moest haar wel volgen. De deur zwaaide open voordat ze er waren en Rosemund keek naar binnen, knipperend met haar ogen.

‘Het regent. Hebben jullie Vader Roche gevonden?’

‘Heb je Blackie in de stal gedaan?’ vroeg Agnes.

‘Ja. Vader Roche was zeker al weg?’

‘Nee, hij is hier en we gaan met hem mee. Hij was in de kerk en vrouwe Kivrin…’

‘Hij is zijn ezel gaan halen,’ zei Kivrin, om te verhinderen dat Agnes zou vertellen wat er was gebeurd.

‘Je liet me schrikken toen je van de ladder sprong, Rosemund,’ zei Agnes, maar haar zus was al teruggegaan naar haar paard.

Het regende niet, maar het was nevelig geworden. Kivrin tilde Agnes in het zadel en stapte zelf op het hek om op haar vos te klimmen. Vader Roche kwam met de ezel en ze volgden het pad dat langs de kerk, een groepje bomen daarachter en een klein besneeuwd weiland naar het bos leidde.

‘Er zijn wolven in het bos,’ zei Agnes. ‘Gawyn heeft er een doodgemaakt.’

Kivrin hoorde nauwelijks wat ze zei. Ze keek naar Vader Roche, die naast zijn ezel liep, en probeerde zich te herinneren wat er die eerste avond was gebeurd. Gawyn was hem op de weg tegengekomen en samen hadden ze haar naar het huis gebracht, maar was dat eigenlijk wel zo?

Hij had zich over haar gebogen toen ze met haar rug tegen het karrewiel zat. Ze kon zijn gezicht zien in het flikkerende licht van het vuur. Hij had iets tegen haar gezegd wat ze niet kon verstaan en zij had naar meneer Dunworthy gevraagd.

‘Rosemund rijdt helemaal niet als een meisje,’ zei Agnes preuts.

Rosemund was een eind vooruit gereden en bleef bij een bocht in de weg ongeduldig staan wachten.

‘Rosemund!’ riep Kivrin. Het meisje galoppeerde terug, waarbij ze pas op het laatste moment aan de teugels trok en bijna in botsing kwam met de ezel.

‘Kunnen we niet een beetje opschieten?’ Ze keerde haar paard en reed weer vooruit. ‘We zijn nooit klaar voordat het gaat regenen.’

Het bos werd een stuk dichter en de weg was niet breder meer dan een ruiterpad. Kivrin keek om zich heen om te zien of ze zich iets kon herinneren. Ze passeerden een groepje wilgen, maar die stonden te ver van het pad en er liep een deels bevroren beekje langs.

Aan de andere kant van het pad stond een reusachtige plataan aan de rand van een kleine open plek, bedekt met hulst. Daarachter stond een rij lijsterbessen, met zulke regelmatige tussenruimten dat ze wel aangeplant leken. Het kwam haar helemaal niet bekend voor.

Ze waren over dit pad gekomen en ze had gehoopt dat ze iets zou herkennen, maar dat was niet het geval. Het was te donker geweest en zij te ziek.

Alleen de open plek wist ze nog, al was die in haar geheugen net zo vaag en onwerkelijk als de tocht naar het riddergoed. Een open plek met een eik en een groepje wilgen. En Vader Roche die zich over haar boog toen ze tegen het karrewiel zat.

Misschien had hij haar samen met Gawyn gevonden, of anders had Gawyn hem meegenomen naar de open plek. In het licht van het vuur had ze zijn gezicht duidelijk gezien. En later was ze bij een tweesprong van het paard gevallen.

Ze waren nog niet bij een tweesprong gekomen. Ze had nog helemaal geen andere paden gezien, hoewel er paden moesten zijn die de verschillende dorpen met elkaar verbonden, paden die naar de akkers leidden en naar het huisje van de zieke boer bij wie Eliwys op bezoek was geweest.

Vader Roche kwam als eerste op de top van een lage heuvel en keek over zijn schouder om te zien of de anderen volgden. Hij weet waar de open plek is, dacht Kivrin. Gawyn hoefde hem niet te vertellen waar die was of langs welk pad hij lag, Vader Roche wist het zelf al. Hij was er geweest.

Agnes en Kivrin kwamen boven. Rondom en in de laagte waren alleen maar bomen te zien. Dit moest Wychwood Forest zijn, een woud van wel honderd vierkante kilometer waarin het rendez-vous kon liggen. Ze zou het in haar eentje nooit terug kunnen vinden. Ze kon nauwelijks tien meter ver het bos in kijken.

Aan de andere kant van de heuvel was het woud nog dichter. Hier konden geen andere paden zijn. Er was nauwelijks ruimte om te lopen en het gaan werd bemoeilijkt door gebroken takken, verwarde struiken en sneeuw.

Het was niet waar dat ze helemaal niets herkende. Dit was het bos waarin Sneeuwwitje was verdwaald, net als Hans en Grietje en een heleboel prinsen. Er waren wolven en beren en misschien zelfs heksenhutjes. Al die sprookjes waren toch niet voor niets in de middeleeuwen ontstaan? Geen wonder, in zo’n bos moest je wel verdwalen.

Roche bleef met zijn ezel staan wachten tot Rosemund was teruggekomen en Agnes en Kivrin hem hadden ingehaald. Kivrin vroeg zich af of hij misschien de weg kwijt was, maar zodra ze bij hem waren, liep hij een eindje het bos in en kwam op een tweede pad, dat Kivrin helemaal niet gezien had.

Rosemund kon Vader Roche en zijn ezel niet meer passeren. Ze liep hen zowat op de hielen en Kivrin vroeg zich opnieuw af wat het meisje dwarszat. Vrouwe Imeyne had gezegd dat heer Bloet veel machtige vrienden had. Ze had hem een bondgenoot genoemd, maar Kivrin wist niet of dat echt zo was. Misschien had Rosemund iets van haar vader gehoord waardoor ze zo opzag tegen de komst van heer Bloet naar Ashencote.

Ze volgden het tweede pad een eindje, voorbij een paar wilgen die Kivrin zich meende te herinneren. Vader Roche verliet het pad, worstelde zich langs een paar sparren en bleef staan bij een hulstboom.

Kivrin had struiken verwacht zoals op de binnenplaats van Brasenose, maar dit was een echte boom. Hij stak met zijn takken boven de sparren uit en de rode bessen gloeiden tussen de glanzende bladeren.

Vader Roche haalde de zakken van de rug van de ezel, zo goed mogelijk geholpen door Agnes. Rosemund haalde een kort en dik mes van haar ceintuur en begon een paar lage takken met scherpgepunte bladeren af te snijden.

Kivrin waadde door de sneeuw naar de andere kant van de boom. Een eind verder zag ze iets wits schemeren, misschien de basten van de berken die ze had gezien, maar het was slechts een laaghangende besneeuwde tak.

Agnes kwam naar haar toe, gevolgd door Roche, die een vervaarlijk uitziende dolk bij zich had. Kivrin merkte tot haar schrik dat hij er toch nog als een moordenaar uitzag zoals hij boven Agnes uittorende, ook nu ze wist dat hij een priester was.

Hij gaf Agnes een van de ruwe zakken. ‘Je moet hem zo openhouden,’ zei hij, terwijl hij de rand van de opening terugsloeg, ‘dan doe ik de takken erin.’ Hij begon takken af te snijden zonder acht te slaan op de scherpe bladeren. Kivrin pakte ze aan en stopte ze in de zak, waarbij ze ervoor zorgde de stijve bladeren niet te breken.

‘Vader Roche, ik moet u nog bedanken voor uw hulp toen ik ziek was en toen ik…’

‘Toen u gevallen was,’ zei hij, zwoegend op een weerbarstige tak.

Ze had willen zeggen ‘Toen ik door rovers was overvallen’, maar zijn reactie verbaasde haar. Misschien was hij net langsgekomen toen ze van het paard was gevallen. Maar dat was al een heel eind uit de buurt van de open plek en dan zou hij niet weten waar die was. En ze herinnerde zich heel duidelijk dat hij bij de kar geweest was.

Het had geen zin eromheen te draaien. ‘Weet u waar Gawyn mij heeft gevonden?’ vroeg ze, en ze hield haar adem in.

‘Jawel.’ Hij ging een dikke tak te lijf.

Opluchting overmande haar. Hij wist waar de open plek was. ‘Is het ver hiervandaan?’

‘Nee,’ zei Roche. Hij rukte de tak van de boom.

‘Wilt u me erheen brengen?’

‘Waarom wil je daarheen?’ vroeg Agnes, die haar armen spreidde om de zak open te houden. ‘Misschien zijn de struikrovers daar nog.’

Roche keek haar aan alsof hij hetzelfde idee had.

‘Als ik de plek terugzie, weet ik misschien weer wie ik ben en waar ik vandaan kom,’ zei ze.

Hij stak haar het gebroken uiteinde van de tak toe, zodat ze zich niet aan de bladeren kon prikken. ‘Dat kan ik wel doen,’ zei hij.

‘Dank u,’ zei Kivrin. Duizendmaal dank. Ze deed de tak in de zak, waarna Roche hem dichtbond en over zijn schouder hees.

Rosemund kwam aanlopen en sleepte haar eigen zak door de sneeuw achter zich aan. ‘Zijn jullie nog niet klaar?’

Roche nam de zak van haar over en en bond hem op de rug van de ezel. Kivrin hielp Agnes en Rosemund met opstijgen, waarna Vader Roche haar met zijn grote handen een zetje gaf om op haar eigen paard te klimmen.

Hij had haar ook geholpen toen ze van het witte paard was gevallen. Ze herinnerde zich zijn grote handen die haar hadden vastgehouden. Maar dat was al een eind bij de open plek vandaan, waarom zou Gawyn hem helemaal mee terug hebben genomen? Ze kon zich niet herinneren dat ze terug waren gegaan, maar het was ook allemaal zo vaag en verward. Misschien had het in haar delirium verder geleken dan het in werkelijkheid was.

Roche nam de ezel mee terug naar het pad. Rosemund liet hem voorop gaan en zei, op dezelfde toon als Imeyne: ‘Waar gaat hij nou weer heen? Daar vinden we geen eiloof.’

‘We gaan naar de plek waar vrouwe Katherine is overvallen,’ zei Agnes.

Rosemund keek Kivrin achterdochtig aan. ‘Waarom wil je daarheen?’ vroeg ze. ‘Alles is al naar huis gebracht.’

‘Ze denkt dat ze haar geheugen terugkrijgt als ze de plaats terugziet,’ zei Agnes. ‘Vrouwe Kivrin, als je weer weet wie je bent, moet je dan terug naar huis?’

‘Certes,’ zei Rosemund. ‘Ze moet terug naar haar familie. Ze kan niet eeuwig bij ons blijven.’ Het was duidelijk dat ze Agnes op stang wilde jagen en daar slaagde ze ook in.

‘Wel waar!’ zei Agnes. ‘Zij moet op ons passen.’

‘Waarom zou ze bij zo’n huilbaby willen blijven?’ Rosemund gaf haar paard de sporen.

‘Ik ben geen baby!’ riep Agnes haar na. ‘Dat ben je zelf!’ Ze reed terug naar Kivrin. ‘Ik wil niet dat je weggaat!’

‘Ik ga niet weg,’ zei Kivrin. ‘Kom, Vader Roche wacht op ons.’

Hij stond bij het hoofdpad en ging verder zodra ze hem inhaalden. Rosemund draafde al een eind verder over het pad, zodat de sneeuw alle kanten opvloog.

Ze staken een beekje over en kwamen bij een tweesprong. Het pad waarop ze stonden verdween iets verderop met een bocht uit het gezicht, het andere liep ongeveer honderd meter rechtdoor en maakte daarna een scherpe bocht naar links. Rosemund wachtte bij de tweesprong en liet haar paard trappelen en met zijn hoofd schudden om haar ongeduld te laten merken.

Ik ben bij een tweesprong van het witte paard gevallen, dacht Kivrin, terwijl ze de bomen, het pad en het beekje in haar geheugen probeerde te prenten. De paden in Wychwood Forest liepen kriskras door elkaar en er moesten een heleboel kruisingen zijn, maar blijkbaar was dit de goede tweesprong. Vader Roche volgde het pad dat naar rechts liep en na enkele meters tussen de bomen verdween.

Er waren op dit punt geen wilgen en er was evenmin een heuvel te zien. Dit moest de weg zijn waarlangs Gawyn haar had meegenomen. Ze wist nog dat ze een heel stuk door het bos waren getrokken voordat ze bij de tweesprong kwamen.

Ze volgden hem het bos in, met Rosemund achteraan, en ze moesten bijna meteen afstijgen en hun rijdieren bij de teugels nemen. Kivrin kon geen duidelijk pad onderscheiden. Roche liep gebukt onder een paar takken door, waarbij hij een lading sneeuw in zijn nek kreeg, en omzeilde een groepje stekelige sleedoorns.

Kivrin probeerde de omgeving in zich op te nemen om later de weg te kunnen vinden, maar er waren nergens bijzondere herkenningspunten. Zolang er sneeuw lag kon ze op de sporen van hun voeten en van de paardehoeven afgaan. Ze moest hier terugkomen voordat het ging dooien en de weg markeren met inkepingen in de bomen of met stukjes stof. Of met broodkruimels, net als Hans en Grietje.

Ze kon zich goed voorstellen dat Hans en Grietje — en Sneeuwwitje en al die prinsen — in het bos waren verdwaald. Al na een paar honderd meter wist ze niet meer in welke richting het pad lag, ondanks de afdrukken in de sneeuw. Hans en Grietje hadden maanden kunnen rondzwerven zonder hun huis of het hutje van de heks te vinden.

Vader Roche bleef staan.

‘Wat is er?’ vroeg Kivrin.

Hij bond de ezel vast aan een els. ‘Hier is het.’

Dit kon het rendez-vous niet zijn. Het mocht nauwelijks een open plek heten. Een grote eik hield andere bomen uit de buurt. De takken spreidden zich uit als een tentdak en de bodem eronder was slechts met een dun laagje sneeuw bedekt.

‘Kunnen we geen vuur maken?’ zei Agnes, die naar de restanten van een kampvuur liep. Een halve boomstam was er naartoe gesleept. Agnes ging erop zitten. ‘Ik heb het koud,’ zei ze, en schopte met de punt van haar laars tegen de zwartgeblakerde stenen.

Het vuur kon niet lang gebrand hebben; de takken waren maar half verteerd. Iemand had er aarde overheen gegooid om het te doven. Vader Roche was bij Kivrin neergehurkt en de vlammen hadden zijn gezicht beschenen.

‘Nou?’ zei Rosemund ongeduldig. ‘Heb je je geheugen al terug?’

Het moest hier zijn geweest. Ze herinnerde zich het vuur, waarvan ze dacht dat het de brandstapel was. Maar dat kon het niet zijn. Roche was bij haar geweest. Ze herinnerde zich dat hij zich over haar heen boog toen ze tegen het karrewiel zat geleund.

‘Weet u zeker dat Gawyn mij hier heeft gevonden?’

‘Ja,’ zei hij fronsend.

‘Als de struikrover komt, steek ik hem neer met mijn dolk,’ zei Agnes, die een halve tak uit het vuur trok en ermee zwaaide. Het zwarte uiteinde brak af. Agnes pakte een andere tak, ging met haar rug tegen de boomstam op de grond zitten en sloeg de twee takken tegen elkaar. Verkoolde splinters vlogen alle kanten op.

Kivrin keek naar Agnes. Ze had op dezelfde plaats gezeten toen het vuur werd aangestoken en Gawyn had zich over haar heen gebogen, zijn haar rood gloeiend in het schijnsel, en iets tegen haar gezegd wat ze niet kon verstaan. Daarna had hij het vuur gedoofd door er met zijn laarzen op te stampen en de rook had haar verblind.

‘Weet je het weer?’ zei Agnes. Ze gooide de takken weer op de stenen.

Roche stond nog steeds fronsend naar haar te kijken. ‘Bent u ziek, vrouwe Katherine?’ vroeg hij.

‘Nee,’ zei ze met een flauwe glimlach. ‘Het is alleen… Ik had gehoopt dat ik mijn geheugen terug zou krijgen als ik de plek weer zag.’

Hij keek haar een ogenblik vol ontzag aan, net als in de kerk, daarna draaide hij zich om en liep naar zijn ezel. ‘Kom,’ zei hij.

‘Weet je het weer?’ herhaalde Agnes. Ze sloeg haar handen tegen elkaar. Haar wanten zaten onder de houtskool.

‘Agnes!’ zei Rosemund. ‘Je hebt je wanten helemaal vies gemaakt.’ Ze trok haar zusje ruw overeind. ‘En je mag niet met je mantel in de natte sneeuw zitten. Stout kind!’

Kivrin haalde de twee meisjes uit elkaar. ‘Rosemund, maak de pony van Agnes los. We moeten het groen gaan halen.’ Ze veegde de sneeuw van Agnes’ mantel, maar het witte bont zat al onder de vegen.

Vader Roche stond bij de ezel te wachten, nog altijd met die vreemd plechtige uitdrukking op zijn gezicht.

‘We maken je wanten thuis wel schoon,’ zei Kivrin haastig. ‘Kom, we gaan met Vader Roche mee.’

Ze nam haar paard bij de teugel en volgde de meisjes en Vader Roche. De geestelijke ging niet dezelfde weg, maar sloeg al snel een andere richting in die bijna onmiddellijk op een pad uitkwam. Kivrin kon de tweesprong niet zien en ze had geen idee of dit hetzelfde pad was waarover ze waren gekomen. Alles zag er hier hetzelfde uit, de wilgen, de open plekken en de eiken.

Ze begreep nu wat er was gebeurd. Gawyn had haar op zijn paard gezet om haar naar de hofstede te brengen, maar ze was door haar duizeligheid uit het zadel gegleden. Daarom had hij op een andere open plek een vuur gemaakt en haar tegen de boomstam gelegd, waarna hij hulp was gaan halen.

Of misschien had hij willen wachten tot het licht werd en had Vader Roche het vuur gezien en Gawyn geholpen haar naar het huis te brengen. Vader Roche had geen idee waar het rendez-vous was, hij dacht alleen maar dat dit de plek was waar Gawyn haar onder de eik had gevonden.

Ze had zich dus toch maar verbeeld dat de priester bij haar had gezeten toen ze met haar rug tegen het karrewiel zat. Ze had het gedroomd toen ze ziek in bed lag, net als de klokken, de brandstapel en het witte paard.

‘Waar gaat hij toch heen?’ vroeg Rosemund nijdig. Kivrin had de neiging haar een klap te geven. ‘Dichter bij huis kunnen we ook eiloof vinden. Nu begint het te regenen.’

Ze had gelijk. Uit de mist daalde een lichte motregen neer.

‘We hadden allang weer thuis kunnen zijn als dat stomme kind haar hondje niet had meegenomen!’ Ze draafde weer vooruit en Kivrin deed geen moeite haar tegen te houden.

‘Rosemund is een kol,’ zei Agnes.

‘Ja, dat is ze,’ zei Kivrin. ‘Weet jij wat er met haar is?’

‘Het komt door heer Bloet,’ zei Agnes. ‘Ze gaat met hem trouwen.’

‘Wat?’ Imeyne had wel iets over een bruiloft gezegd, maar Kivrin had aangenomen dat het een zoon van heer Guillaume en een dochter van heer Bloet betrof. ‘Dat kan toch niet? Heer Bloet is toch al met vrouwe Yvolde gehuwd?’

‘Nee,’ zei Agnes verbaasd. ‘Vrouwe Yvolde is de zuster van heer Bloet.’

‘Maar Rosemund is nog niet oud genoeg,’ zei Kivrin, maar ze wist dat ze ongelijk had. In de veertiende eeuw werden meisjes soms al bij hun geboorte weggegeven. Het middeleeuwse huwelijk was een zakelijke aangelegenheid geweest, een middel om meer land en aanzien te verwerven. Rosemund was ongetwijfeld van jongs af aan voorbereid op een huwelijk met iemand als heer Bloet. Toch werd Kivrin erdoor overvallen dat het middeleeuwse verhaal over jonge maagden en gebrekkige, tandeloze oude mannen zo plotseling werkelijkheid werd.

‘Vindt Rosemund heer Bloet aardig?’ vroeg Kivrin. Natuurlijk was dat niet zo, Rosemund was hatelijk, slecht gehumeurd en bijna hysterisch sinds ze wist dat hij zou komen.

‘Ik vind hem wel aardig,’ zei Agnes. ‘Hij geeft me een zilveren ketting voor mijn paard als ze gaan trouwen.’

Kivrin keek naar Rosemund, die een eind verderop stond te wachten. Heer Bloet hoefde niet per se oud en gebrekkig te zijn. Dat was maar een idee van haar, net zoals ze had gedacht dat Yvolde zijn vrouw was. Misschien was hij nog jong en had Rosemund alleen last van zenuwen. En ze kon voor die tijd altijd nog bijdraaien. De bruiloft werd meestal pas voltrokken als het meisje veertien of vijftien was, in elk geval nadat ze geslachtsrijp was geworden.

‘Wanneer gaan ze trouwen?’ vroeg Kivrin.

‘Met Pasen,’ zei Agnes.

Ze kwamen weer bij een tweesprong. De twee paden liepen bijna honderd meter vrijwel naast elkaar, waarna een ervan afboog naar een lage heuvel. Rosemund was al op de helling.

Twaalf jaar oud en over drie maanden moeten trouwen. Geen wonder dat Eliwys hun aanwezigheid voor heer Bloet verborgen had willen houden. Misschien was ze het er niet mee eens en was het huwelijk alleen gearrangeerd om Guillaume uit de narigheid te helpen.

Rosemund had de top van de heuvel bereikt en galoppeerde terug naar Vader Roche. ‘Waar brengt u ons heen?’ vroeg ze fel. ‘Daar houdt het bos op.’

‘We zijn er bijna,’ antwoordde Vader Roche rustig.

Rosemund keerde haar merrie en draafde de heuvel over. Ze kwam meteen weer terug, keerde vlak voor Kivrin en Agnes, draaide abrupt om en galoppeerde een eind vooruit. Als een rat in de val, dacht Kivrin.

De motregen ging over in fijne sneeuw. Vader Roche trok de kap over zijn tonsuur en voerde zijn ezel de lage helling op. Het dier volgde gehoorzaam, maar bleef bovenaan stokstijf staan. Vader Roche trok aan de teugels, met als enig gevolg dat de ezel zich schrap zette.

Kivrin en Agnes haalden hem in. ‘Wat is er?’ vroeg Kivrin.

‘Meekomen, Bileam,’ zei Vader Roche. Hij pakte de teugels met zijn twee zware handen, maar de ezel verroerde zich niet. Hij drukte zijn hoeven in de aarde en verplaatste zijn gewicht, waardoor hij bijna door zijn achterpoten zakte.

‘Misschien houdt hij niet van regen,’ zei Agnes.

‘Kunnen wij iets doen?’ vroeg Kivrin.

‘Nee.’ Hij gebaarde dat ze moesten doorlopen. ‘Het zal wel beter gaan als de paarden uit de buurt zijn.’

Hij wikkelde de teugels om zijn hand en ging achter de ezel staan alsof hij het dier wilde duwen. Kivrin en Agnes gingen verder en keken om, bang dat de ezel hem zou schoppen. Ze daalden de heuvel af.

Het bos ging schuil achter de nevelsluiers. De sneeuw op het pad begon al te smelten en aan de voet van de heuvel was een modderpoel ontstaan. Het dichte geboomte aan weerskanten zat nog onder de sneeuw. Rosemund stond al op de volgende heuvel te wachten. De bomen groeiden tot halverwege de helling, daarboven lag sneeuw op de vlakke bodem. Achter die heuvel, dacht Kivrin, ligt een open vlakte en aan de rand daarvan Oxford.

‘Waar ga je heen, Kivrin? Wacht!’ riep Agnes, maar Kivrin was aan de voet van de heuvel al van haar paard gesprongen en schudde de sneeuw van de bomen om te zien of het wilgen waren. Het waren wilgen en iets verder zag ze de kruin van een grote eik. Ze bond haar paard aan een van de rosse wilgetakken en liep het bos in. Sneeuw daalde in wolken neer toen ze de aan elkaar gevroren takken opzij duwde. Vogels vlogen schreeuwend op. Onvermoeibaar wrong ze zich langs takken en struiken naar de open plek die daarachter moest liggen.

Ze herkende de eik en verderop in het bos de berken met hun witte stammen. Dit moest de open plek zijn.

Maar ze wist het nog niet zeker. Was deze ruimte niet groter? Er hadden nog meer bladeren aan de eik gezeten en er waren meer nesten geweest. Aan de rand stond een sleedoorn, met paars-zwarte knoppen tussen de dreigende stekels. Die kon ze zich helemaal niet herinneren.

Het komt door de sneeuw, dacht ze, daardoor lijkt de plek groter. Er lag hier een laag van bijna een halve meter, glad en zonder sporen. Het was of hier nog nooit een mens was geweest.

‘Wil Vader Roche hier groen vandaan halen?’ zei Rosemund, die bij haar kwam staan. Ze zette haar handen in haar heupen en keek om zich heen. ‘Hier is niks te vinden.’

Kivrin dacht dat de voet van de eik begroeid was met loof en paddestoelen. Het komt door de sneeuw, dacht ze, die heeft alles bedekt. Ook de sporen van Gawyn, die de kar en de kisten had weggehaald.

Maar Gawyn had het juwelenkistje niet naar het huis gebracht, want dat had ze in de berm van het pad verstopt.

Ze liep langs Rosemund en worstelde zich tussen de wilgen door zonder zich om de sneeuwlawines te bekommeren. Ook het kistje zou onder de sneeuw liggen, maar die was bij het pad minder diep en het kistje was bijna veertig centimeter hoog.

‘Vrouwe Katherine!’ riep Rosemund, die vlak achter haar kwam. ‘Waar ga je nou weer heen?’

‘Kivrin!’ klonk het bange stemmetje van Agnes. Het meisje had op het pad van haar pony willen klimmen, maar zat met haar voet vast in de stijgbeugel. ‘Vrouwe Kivrin, help me!’

Kivrin keek om naar het meisje en naar de heuvel achter haar.

Vader Roche probeerde nog steeds beweging in de ezel te krijgen. Ze moest het kistje vinden voordat hij naar beneden kwam. ‘Blijf op je pony zitten, Agnes,’ zei ze en begon onder de wilgen in de sneeuw te graven.

‘Wat zoek je?’ vroeg Rosemund. ‘Er is hier toch geen loof!’

‘Vrouwe Kivrin, kom nou!’ zei Agnes.

Misschien had ze zich vergist in de sneeuw en lag het kistje verder onder de wilgen. Ze boog naar voren en hield zich vast aan de broze takken om de sneeuw weg te vegen, maar ze zag al meteen dat het kistje hier niet lag. Door de takken die boven de grond hingen lag er maar een paar centimeter sneeuw op de bodem. Maar als dit de goede plaats is moet het er zijn, dacht Kivrin. Als dit de goede plaats is.

‘Vrouwe Kivrin!’ riep Agnes. Ze keek om. Het meisje was van haar paard geklommen en holde naar haar toe.

‘Pas op!’ riep Kivrin nog, maar Agnes was al over een van de karresporen gestruikeld en viel languit op het pad.

Kivrin en Rosemund waren al bij haar voordat ze kon gaan huilen. Kivrin nam haar in haar armen en duwde tegen haar middel om haar ademhaling weer op gang te brengen.

Agnes zoog gierend de lucht naar binnen en begon te krijsen.

‘Ga Vader Roche halen,’ zei Kivrin tegen Rosemund. ‘Hij is nog op de heuvel, ik hoor zijn ezel balken.’

‘Hij komt er al aan,’ zei Rosemund. Kivrin draaide haar hoofd om. Roche had de ezel achtergelaten en kwam moeizaam de helling af. Kivrin had bijna geroepen dat hij ook moest oppassen, maar Agnes overstemde alles met haar gejammer.

‘Ssst,’ zei Kivrin. ‘Je hebt niets. Je kreeg alleen maar even geen lucht meer.’

Vader Roche kwam bij hen en Agnes stak onmiddellijk haar armen naar hem uit. Hij drukte haar tegen zich aan. ‘Stil maar, Agnus,’ zei hij met die eigenaardig sussende stem. ‘Ssst.’ Het kind begon te snikken.

‘Waar heb je je pijn gedaan?’ vroeg Kivrin. Ze veegde de sneeuw van Agnes’ mantel. ‘Heb je je handen opengehaald?’

Vader Roche draaide het meisje om, zodat Kivrin haar bontwanten kon uittrekken. Haar handen waren vuurrood, maar niet geschaafd. ‘Waar doet het pijn?’

‘Ze heeft niks,’ zei Rosemund. ‘Ze is alleen maar een huilkindje!’

‘Nietes!’ zei Agnes, zo fel dat ze bijna uit Roches armen gleed. ‘Ik heb mijn knie gestoten.’

‘Welke knie?’ vroeg Kivrin. ‘Waar je een korst op had?’

‘Ja! Je mag niet kijken!’ zei Agnes, toen Kivrin een hand uitstak.

‘Goed, ik doe niets,’ zei Kivrin. De oude wond was waarschijnlijk weer opengegaan. Het had geen zin het meisje hier in de sneeuw uit te kleden, tenzij ze te erg ging bloeden. ‘Maar thuis moeten we ernaar kijken.’

‘Kunnen we nu dan naar huis gaan?’ vroeg Agnes.

Kivrin keek gelaten naar de wilgen. Hier moest het toch zijn. De wilgen, de open plek, de heuvel waar geen bomen op groeiden. Hier moest het zijn. Misschien had ze het kistje toch verder van het pad af gelegd en had de sneeuw…

‘Ik wil naar huis!’ zei Agnes, die weer begon te snikken. ‘Ik heb het koud!’

‘Goed.’ Kivrin knikte. De wanten waren kletsnat geworden. Kivrin deed haar geleende handschoenen uit en gaf die aan het meisje. Ze reikten helemaal tot aan haar schouders, wat ze prachtig vond, en Kivrin dacht al dat ze haar knie was vergeten. Maar toen Vader Roche haar op de pony wilde zetten, zei ze: ‘Ik wil liever bij jou op het paard.’

Kivrin knikte weer en steeg op. Vader Roche tilde Agnes voor haar in het zadel en nam de pony bij de teugel. De ezel stond bovenaan te grazen in het gras dat door de sneeuw in de berm drong.

Kivrin keek in de regen achterom naar de wilgen en probeerde de open plek te zien. Daar moet het rendez-vous zijn, dacht ze, maar ze was er niet zeker van. Zelfs de heuvel stemde niet overeen met haar herinnering.

Vader Roche pakte de teugel van de ezel, die zich onmiddellijk weer schrap zette, maar zodra de priester een stap in de andere richting had gedaan, begon het dier hem gewillig te volgen.

De sneeuw was aan het smelten en Rosemunds merrie glipte weg toen ze over het rechte stuk naar de tweesprong galoppeerde. Ze vertraagde haar pas.

Bij de tweede splitsing nam Roche het pad dat naar links afboog. Het werd omzoomd door wilgen en eiken en aan de voet van elke heuvel zag Kivrin karresporen.

‘Gaan we nu naar huis, Kivrin?’ vroeg Agnes rillend.

‘Ja,’ zei Kivrin. Ze sloeg haar mantel om het meisje heen. ‘Doet je knie nog zeer?’

‘Nee. We hebben geen loof gehaald.’ Ze ging rechtop zitten en tilde haar gezichtje op naar Kivrin. ‘Weet je nu weer wie je bent?’

‘Nee,’ zei Kivrin.

‘Gelukkig.’ Agnes leunde weer tegen haar aan. ‘Nu moet je altijd bij ons blijven.’

17

Andrews belde Dunworthy pas in de middag van eerste kerstdag. Colin had natuurlijk met alle geweld op een onchristelijk tijdstip willen opstaan om zijn cadeautjes open te maken.

‘Blijft u de hele dag in bed liggen?’ had hij op boze toon gevraagd terwijl Dunworthy naar zijn bril tastte. ‘Het is bijna acht uur.’

In werkelijkheid was het kwart over zes en nog stikdonker, zelfs te donker om te zien of het nog regende. Colin had heel wat meer slaap gehad dan Dunworthy. Na de oecumenische dienst had Dunworthy hem teruggestuurd naar Balliol en was zelf naar het ziekenhuis gegaan om te zien hoe het met Latimer was.

‘Hij heeft koorts, maar nog geen last van zijn longen,’ had Mary gezegd. ‘Hij kwam om vijf uur binnen en zei dat hij sinds het begin van de middag hoofdpijn had en zich verward voelde. Dat is precies achtenveertig uur, dus we hoeven hem niet te vragen wie hem heeft aangestoken. Hoe voel jij je?’

Ze had meteen bloed bij hem afgenomen en daarna was er een nieuwe patiënt binnengebracht, iemand die hij niet herkende. Pas tegen enen was hij naar bed gegaan.

Colin gaf hem een knalbonbon, liet hem aan het touwtje trekken en de gele papieren kroon opzetten, waarna hij de spreuk moest voorlezen: ‘Wanneer komt de kerstman binnen met zijn rendieren? Als de deur openstaat.’

Colin had zijn rode kroon al op. Hij ging op de grond zitten en begon zijn pakjes open te maken. De zeeptabletten waren een doorslaand succes. ‘Ziet u wel,’ zei Colin, die zijn mond opensperde, ‘mijn tong krijgt allemaal verschillende kleuren.’ Dat was ook zo, net als zijn tanden en de randen van zijn lippen.

Het boek leek in de smaak te vallen, hoewel hij er duidelijk liever een met hologrammen had gehad. Hij bladerde erin en bekeek de afbeeldingen.

‘Kijk dat eens!’ Hij hield het boek onder de neus van Dunworthy, die nog bezig was om wakker te worden.

Op de foto was de graftombe van een ridder te zien, met het gebruikelijke liggende beeld bovenop als symbool van de eeuwige slaap. In de zijkant was echter een kleinere voorstelling gehouwen, als een raampje in het graf, waarin het half weggeteerde geraamte van de ridder met zijn tot klauwen gekromde knokige vingers en gruwelijk lege oogkassen uit zijn graf probeerde te vluchten. Maden krioelden tussen zijn benen en over zijn zwaard. Het onderschrift luidde: ‘Oxfordshire, ca. 1350. Een voorbeeld van de macabere grafdecoraties in de nasleep van de Zwarte Dood.’

‘Is het niet apocalyptisch?’ zei Colin opgetogen.

Zelfs de sjaal bracht hem niet van zijn stuk. ‘Het gaat om het gebaar,’ zei hij, het ding in de lucht houdend. ‘Misschien kan ik hem omdoen als ik op ziekenbezoek ga,’ voegde hij er even later aan toe. ‘Die lui kan het toch niet schelen hoe ik eruitzie.’

‘Ziekenbezoek?’ zei Dunworthy.

Colin stond op, ging naar zijn tas en begon daarin te rommelen. ‘De dominee vroeg gisteravond of ik wilde helpen boodschappen voor zieke mensen te doen en medicijnen rond te brengen.’

Hij viste een papieren zak uit zijn tas. ‘Dit is uw cadeau.’ Hij gaf de zak aan Dunworthy. ‘Het is niet ingepakt,’ zei hij ten overvloede. ‘Finch zei dat we zuinig met papier moeten zijn.’

Dunworthy maakte de zak open en haalde er een dun rood boekje uit.

‘Het is een zakkalender,’ zei Colin. ‘Dan kunt u aankruisen wanneer uw meisje terugkomt.’ Hij sloeg het boekje open. ‘Kijk, ik heb er een genomen waar december nog in staat.’

‘Dank je wel,’ zei Dunworthy. Kerstmis, Onnozele-kinderendag, nieuwjaarsdag, Driekoningen. ‘Dat is heel attent van je.’

‘Ik had een model van Carfax Tower willen kopen dat “I Heard the Bells on Christmas Day” speelt,’ zei Colin, ‘maar dat kost twintig pond!’

De telefoon ging en Colin en Dunworthy sprongen er gelijktijdig op af. ‘Dat is vast mijn moeder,’ zei Colin.

Het was Mary, die uit het ziekenhuis belde. ‘Hoe voel je je?’

‘Slaperig,’ zei Dunworthy.

Colin grinnikte.

‘Hoe gaat het met Latimer?’ vroeg Dunworthy.

‘Goed.’ Mary droeg nog steeds haar lange witte jas, maar ze had haar haren gekamd en zag er opgewekt uit. ‘Ik geloof dat hij maar een heel milde vorm heeft. We hebben een verband vastgesteld met het South Carolina-virus.’

‘Is Latimer in South Carolina geweest?’

‘Nee, een van de studenten die je gisteravond hebt ondervraagd… Lieve help, dat is alweer twee avonden geleden. Ik weet gewoon niet meer welke dag het is. Een van de studenten die op het feest in Headington waren. Hij had het eerst verzwegen, omdat hij van zijn kamer was geslopen om een vriendin te ontmoeten en zich door een vriend had laten indekken.’

‘En Amerika dan?’

‘Zijn vriendin kwam uit Texas. Ze was overgestapt in Charleston, South Carolina. De Amerikanen zoeken uit welke zieken er op het vliegveld zijn geweest. Geef me Colin even. Ik wil hem een vrolijke kerst wensen.’

Hij gaf de hoorn aan Colin, die begon op te noemen wat hij allemaal had gekregen, compleet met de spreuk uit zijn knalbonbon. ‘Meneer Dunworthy heeft me een boek over de middeleeuwen gegeven.’ Hij hield het voor het scherm. ‘Wist u dat ze van dieven het hoofd afhakten en op de London Bridge tentoonstelden?’

‘Bedank haar voor de sjaal,’ fluisterde Dunworthy, ‘en zeg niet dat je de dominee moet helpen,’ maar Colin gaf hem de hoorn alweer terug. ‘Ze wil u nog spreken.’

‘Ik merk dat je goed voor hem zorgt,’ zei Mary. ‘Ik ben je erg dankbaar. Ik ben nog niet thuis geweest en het zou vervelend zijn als hij met Kerstmis alleen moest blijven. Zijn moeder heeft zeker geen cadeautjes gestuurd?’

‘Nee,’ zei Dunworthy met een behoedzame blik op Colin, die de plaatjes in zijn ridderboek zat te bekijken.

‘Ze heeft ook niet gebeld,’ zei Mary verontwaardigd. ‘Dat mens heeft totaal geen moederlijke gevoelens. Colin zou net zo goed met veertig graden koorts in het ziekenhuis kunnen liggen, of niet soms?’

‘Hoe is het met Badri?’ vroeg Dunworthy.

‘Zijn temperatuur was vanmorgen wat gezakt, maar hij heeft nog behoorlijk last van zijn longen. Hij krijgt synthamycine. In South Carolina hebben ze daar heel goede resultaten mee geboekt.’ Ze zei dat ze zou proberen voor het eten langs te komen en verbrak de verbinding.

Colin keek op uit zijn boek. ‘Wist u dat ze in de middeleeuwen mensen op de brandstapel verbrandden?’

Mary kwam niet langs en belde evenmin terug, net als Andrews. Dunworthy stuurde Colin naar de eetzaal om te ontbijten en probeerde de ingenieur te bereiken. De computer zei dat alle lijnen bezet waren ‘vanwege de kerstdrukte’. Het ding was sinds het begin van de quarantaine blijkbaar niet meer aangepast. Hij kreeg de raad alle niet urgente telefoontjes tot de volgende dag uit te stellen. Hij probeerde het nog twee keer, met hetzelfde resultaat.

Finch kwam binnen met een dienblad. ‘Hoe voelt u zich, meneer?’ vroeg hij gespannen. ‘Bent u niet ziek?’

‘Ik ben niet ziek. Ik zit op een telefoontje van buiten de stad te wachten.’

‘De hemel zij dank, meneer. Ik vreesde het ergste toen u niet kwam ontbijten.’ Hij haalde de natgeregende doek van het dienblad. ‘Het is niet wat je noemt een feestelijk ontbijt, maar we zijn bijna door onze eieren heen. Ik vraag me af hoe dat vanavond moet. Er is in heel Oxford en omstreken geen gans meer te vinden.’

Het zag er feitelijk nog heel behoorlijk uit: een gekookt eitje, gerookte haring en broodjes met jam.

‘Ik had een kerstpudding willen maken, meneer, maar we zijn bijna door de brandewijn heen.’ Finch haalde een plastic envelop te voorschijn en gaf die aan Dunworthy.

Er zaten enkele formulieren van de Gezondheidsraad in. Het bovenste bevatte aanbevelingen onder het kopje: ‘Eerste symptomen van influenza. 1) Desoriëntatie. 2) Hoofdpijn. 3) Spierpijn. Voorkom infectie en draag altijd het voorgeschreven gezichtsmasker.’

‘Gezichtsmasker?’ vroeg Dunworthy.

‘Ze zijn vanochtend afgeleverd,’ zei Finch. ‘Ik weet niet hoe het met wassen moet. De zeep is bijna op.’

Er waren nog vier soortgelijke richtlijnen van de Gezondheidsraad, evenals een briefje van William Gaddson met een overzicht van Badri’s betalingen op maandag 20 december. Badri had tussen twaalf uur en halfdrie blijkbaar inkopen gedaan. Hij had bij Blackwell’s vier boeken gekocht en bij Debenham’s een rode sjaal en een digitaal miniatuurcarillon. Prachtig, dan had hij dus nog eens tientallen mensen gezien.

Colin kwam binnen met een handvol broodjes in een servetje. Hij had nog steeds zijn papieren kroon op, die erg onder de regen had geleden.

‘Iedereen zou erg opgelucht zijn, meneer,’ zei Finch, ‘als u na uw telefoongesprek naar de eetzaal zou komen. Vooral mevrouw Gaddson is ervan overtuigd dat u ziek bent geworden. Ze zei dat het door de gebrekkige ventilatie in de slaapzalen komt.’

‘Ik zal mijn neus wel even laten zien,’ beloofde Dunworthy.

Finch ging naar de deur en draaide zich weer om. ‘Nog even over mevrouw Gaddson, meneer. Haar gedrag is stuitend. Ze bekritiseert alles en iedereen en staat erop dat ze op de kamer van haar zoon slaapt. Ze is heel slecht voor het moreel.’

‘Dat geloof ik graag,’ zei Colin, die de broodjes op tafel legde. ‘Mevrouw Godsamme zei dat warme broodjes slecht waren voor mijn afweersysteem.’

‘Kan ze geen vrijwilligerswerk in het ziekenhuis doen?’ vroeg Finch. ‘Om haar hier weg te houden?’

‘Dat kunnen we die arme patiënten niet aandoen, dat zou hun dood worden. Maar je kunt het aan de dominee vragen. Die had nog mensen nodig.’

‘De dominee?’ zei Colin. ‘Alstublieft niet, meneer Dunworthy. Ik werk al voor de dominee.’

‘De Heilige Hervormden dan maar,’ zei Dunworthy. ‘Hun priester houdt het moreel hoog door de mis voor tijden van pestilentie op te dragen, dus die moet het uitstekend met haar kunnen vinden.’

‘Ik zal hem direct bellen,’ zei Finch. Hij ging de deur uit.

Dunworthy nuttigde zijn ontbijt, behalve het broodje, dat door Colin werd geconfisqueerd. Hij gaf de jongen opdracht hem onmiddellijk te komen halen zodra Andrews belde en ging met het lege dienblad naar de eetzaal. Het regende nog altijd. Het water droop van de verlichte kerstboom op de binnenplaats.

Iedereen zat nog aan tafel, behalve het bellenkoor. De dames hadden hun witte handschoenen aangetrokken en stonden met hun klokkenspel in een hoek. Finch demonstreerde hoe je de maskers moest uitpakken en voor je gezicht doen.

‘U ziet er helemaal niet goed uit, meneer Dunworthy,’ zei mevrouw Gaddson. ‘En dat is geen wonder ook. De toestand is hier gewoon onbeschrijfelijk. Ik begrijp niet dat er nog niet eerder een epidemie is uitgebroken. Er is hier geen frisse lucht en het personeel is werkelijk heel ongezeglijk. Die Finch van u was ronduit bot toen ik vroeg waarom ik niet bij mijn zoon kon intrekken. Hij zei dat ik zelf ondanks de quarantaine naar Oxford was gekomen en dat ik maar genoegen moest nemen met wat me werd aangeboden.’

Colin kwam de zaal ingerend. ‘Er is telefoon voor u,’ zei hij.

Dunworthy wilde naar de deur gaan, maar de vrouw ging recht voor hem staan. ‘Ik zei dat híj misschien thuis zou blijven als zijn zoon in levensgevaar verkeerde, maar dat ik dat niet van plan was.’

‘Ik moet helaas naar de telefoon,’ zei Dunworthy.

‘Een moeder kan toch niet werkeloos blijven toezien terwijl haar kind ver weg ziek op bed ligt?’

‘Meneer Dunworthy!’ riep Colin. ‘Kom nou!’

‘Ik zie al dat u er geen snars van begrijpt. Kijk dit kind nu toch!’ Ze greep Colin bij zijn arm. ‘Dat loopt maar zonder jas in de regen te hollen!’

Dunworthy maakte van de gelegenheid gebruik om langs haar heen te lopen.

‘Het kan u blijkbaar niets schelen of uw zoon de Indische griep krijgt,’ zei ze. Colin rukte zich los. ‘Hij zit zich maar vol te proppen en loopt kletsnat rond.’

Dunworthy rende de binnenplaats over, op de hielen gezeten door Colin.

‘Het zou me niets verbazen als dat virus hier op Balliol is begonnen!’ riep Gaddson hen na. ‘Het is gewoon nalatigheid, dat is het! Gewoon nalatigheid!’

Dunworthy stormde zijn kamer in en nam op. Het scherm was leeg. ‘Andrews!’ riep hij. ‘Bent u daar? Ik kan u niet zien.’

‘De lijnen zijn overbelast,’ zei Montoya. ‘Daarom hebben ze de beeldverbinding uitgeschakeld. U spreekt met Lupe Montoya. Is Basingame op zalm of op forel?’

‘Wat?’ zei Dunworthy. Hij keek fronsend naar het lege scherm.

‘Ik heb de hele ochtend met Schotse reisgidsen zitten bellen, voor zover ik ze kon bereiken. Waar hij zit, hangt af van de vraag of hij op zalm of op forel is gaan vissen. Heeft hij misschien visvrienden op de universiteit die dat zouden kunnen weten?’

‘Geen idee,’ zei Dunworthy. ‘Mevrouw Montoya, ik vrees dat ik een zeer dringend…’

‘Ik heb alles al geprobeerd, hotels, restaurants, botenverhuurders, zelfs zijn kapper. Ik heb zijn vrouw in Torquay gevonden, maar hij heeft haar niet verteld waar hij heen ging. Ik hoop maar niet dat hij ergens bij een vriendin zit en helemaal niet naar Schotland is gegaan.’

‘Het lijkt me niet dat Basingame…’

‘Nou ja, waarom weet niemand dan waar hij uithangt? En waarom heeft hij niet gebeld? De epidemie is toch uitgebreid in het nieuws geweest?’

‘Ik moet nu echt…’

‘Ik ga maar weer eens een paar andere gidsen bellen. U hoort het wel als ik hem heb gevonden.’

Ze hing eindelijk op. Dunworthy bleef naar het toestel staren, overtuigd dat Andrews geprobeerd had hem te bereiken terwijl hij met Montoya in gesprek was geweest.

‘U zei toch dat er in de middeleeuwen veel epidemieën waren geweest?’ vroeg Colin. Hij zat op de vensterbank met het boek op zijn knieën broodjes te eten.

‘Ja.’

‘Ik kan er hier niets over vinden. Hoe spel je epidemie?’

‘Kijk eens onder Zwarte Dood,’ zei Dunworthy.

Hij wachtte ongedurig een kwartier en probeerde Andrews zelf te bellen. De lijnen waren nog steeds geblokkeerd.

‘Wist u dat de Zwarte Dood ook in Oxford voorkwam?’ zei Colin. Hij had de broodjes soldaat gemaakt en wierp zich nu op de zeeptabletten. ‘En ook met Kerstmis, net als wij!’

‘Influenza kun je moeilijk met de pest vergelijken.’ Dunworthy keek strak naar de telefoon alsof hij Andrews wilde dwingen te bellen. ‘De Zwarte Dood kostte een derde tot de helft van alle Europeanen het leven.’

‘Dat weet ik,’ zei Colin. ‘En de pest was veel spannender. Je werd aangestoken door ratten en je kreeg van die reusachtige bobbels…’

‘Builen.’

‘Bobbels onder je oksels, geweldig groot, en als ze helemaal zwart waren ging je dood! Dat heb je niet bij influenza,’ zei hij teleurgesteld.

‘Nee.’

‘En griep is griep, maar je had drie verschillende soorten pest. Builenpest, longpest — dan hoestte je bloed op — en skepti, septi…’

‘Septikemische pest.’

‘Septikemische pest, dan kreeg je bloedvergiftiging en werd je helemaal zwart en binnen drie uur was je dood. Is dat niet apocalyptisch?’

‘Ja,’ zei Dunworthy.

De telefoon ging even na elf uur en Dunworthy nam haastig op, maar het was Mary. Ze zou niet voor het eten thuis kunnen zijn. ‘We hebben vanmorgen vijf nieuwe gevallen binnengekregen.’

‘We komen naar het ziekenhuis zodra Andrews heeft gebeld,’ beloofde Dunworthy. ‘Dat is een van mijn ingenieurs. Ik wil hem de lokalisatie laten controleren.’

Mary keek hem oplettend aan. ‘Heb je dat overlegd met Gilchrist?’

‘Gilchrist? Die wil Kivrin naar de Zwarte Dood sturen!’

‘Toch ben ik van mening dat je dit niet achter zijn rug om mag doen. Hij is waarnemend hoofd en het heeft geen nut hem te schofferen. Als er echt iets aan de hand is en Andrews moet de reis afbreken, dan heb je de medewerking van Gilchrist nodig.’ Ze glimlachte. ‘We hebben het er nog over als je hier bent. Ik wil je trouwens ook nog inenten.’

‘Ik dacht dat je op de uitslag wilde wachten?’

‘Ja, maar de door Atlanta aanbevolen behandeling slaat niet goed aan bij onze eerste patiënten. Een enkele toont wel verbetering, maar Badri is er eerder slechter aan toe. Ik wil iedereen die tot de risicogroep behoort extra bescherming geven.’

Het werd middag zonder dat Andrews had gebeld. Dunworthy stuurde Colin naar het ziekenhuis voor zijn inenting. De jongen kwam met een pijnlijk gezicht terug.

‘Was het zo erg?’ vroeg Dunworthy.

‘Nog erger,’ zei Colin, die op de vensterbank ging liggen. ‘Mevrouw Gaddson zag me toen ik terugkwam. Ik liep over mijn arm te wrijven en ze wilde weten waar ik was geweest en waarom ik wel een spuitje had gekregen en William niet.’ Hij keek Dunworthy verwijtend aan. ‘En het doet echt pijn! Ze zei dat haar arme Willy meer risico liep dan wie ook en dat het allemaal eh, necrofilie was dat ik eerder was ingeënt.’

‘Nepotisme?’

‘Nepotisme. Ik hoop dat de priester haar de doden laat begraven.’

‘Hoe was het met je tante?’

‘Ik heb haar niet gezien. Het was ontzettend druk, zelfs in de gangen stonden bedden.’

Colin en Dunworthy gingen om beurten naar de eetzaal voor het kerstdiner. Colin bleef nog geen vijftien minuten weg. ‘Het bellenkoor begon te spelen,’ zei hij. ‘Ik moest van meneer Finch zeggen dat er geen suiker en boter meer is en bijna geen koffiemelk.’ Hij haalde een stuk taart uit zijn jaszak. ‘Waarom waren de spruitjes niet op?’

Dunworthy gaf hem opdracht hem meteen te waarschuwen als Andrews belde en andere boodschappen aan te nemen, waarna hij zelf naar de eetzaal ging. Het bellenkoor stond in vol ornaat een canon van Mozart te pingelen.

Finch gaf hem een bord dat voornamelijk met spruitjes gevuld was. ‘Ik vrees dat de kalkoen bijna op is, meneer,’ zei hij. ‘Ik ben blij dat u er bent. Het is bijna tijd voor de kersttoespraak van de koningin.’

De Amerikaanse vrouwen kregen een warm applaus voor hun uitvoering van Mozart en mevrouw Taylor kwam naar hem toe met haar witte handschoenen nog aan. ‘Daar bent u, meneer Dunworthy! U was niet aan het ontbijt en meneer Finch zei dat ik bij u moest zijn. We hebben oefenruimte nodig.’

Ik wist niet dat u moest oefenen, had hij bijna gezegd. Hij stak een spruitje in zijn mond. ‘Oefenruimte?’

‘Ja, om onze Chicago Surprise Minor in te studeren. Ik heb met de deken van Christ Church afgesproken dat we ons nieuwjaarsconcert hier geven, maar dan moeten we ergens kunnen oefenen. Ik zei tegen meneer Finch dat de grote kamer in Beard uitstekend zou zijn, maar hij zei dat die als opslagkamer wordt gebruikt.’

Opslagkamer? Volgens Finch waren ze door bijna alles heen, behalve door de spruiten.

‘En de collegezalen worden vrijgehouden om eventuele patiënten in op te nemen, zei hij. We moeten een rustig plekje hebben waar we ons kunnen concentreren. De Chicago Surprise Minor is erg ingewikkeld. De diverse overgangen en wisselende tempi vergen het uiterste van de concentratie. En dan is er natuurlijk nog de afwijkende volgorde waarin de klokken bespeeld worden.’

‘Natuurlijk,’ zei Dunworthy.

‘Het hoeft geen grote kamer te zijn, maar wel een rustige. We hebben hier in de eetzaal geoefend, maar er lopen voortdurend mensen in en uit en de tenor raakt steeds in de war.’

‘Ik kan wel iets voor u regelen, denk ik.’

‘We zouden speciaal voor zeven klokken geschreven stukken ten gehore kunnen brengen, maar ik hoor dat onze collega’s van de Noordamerikaanse Synode dat vorig jaar met heel weinig succes hebben gedaan. De tenor was een volle tel achter en de aanslag was werkelijk vreselijk. Ook daar hebben we een goede oefenruimte voor nodig. De aanslag is zo belangrijk.’

‘Natuurlijk,’ zei Dunworthy.

Mevrouw Gaddson verscheen in de deuropening, op en top een moederdier. ‘Ik verwacht helaas een belangrijk telefoontje,’ zei hij, terwijl hij zich achter Taylor onzichtbaar probeerde te maken. Hij beloofde een oefenruimte te regelen waar ze hun aanslag konden perfectioneren en schoot door de keukendeur naar buiten.

Hij ging terug naar zijn eigen kamer. Andrews had niet gebeld, maar Montoya had een boodschap achtergelaten. ‘Ze zei dat u geen moeite meer hoefde te doen.’

‘Is dat alles? Heeft ze verder niets gezegd?’

‘Nee. Alleen dat u geen moeite meer hoeft te doen.’

Hij vroeg zich af of ze door een wonder Basingame te pakken had gekregen, of dat ze alleen nog maar het dilemma ‘zalm of forel’ had opgelost. Hij dacht erover haar terug te bellen, maar hij was bang dat de storing net op dat moment opgeheven zou worden en Andrews hem zou bellen.

Dat laatste gebeurde pas tegen vieren. ‘Het spijt me verschrikkelijk dat ik u niet eerder heb gebeld.’

Er was nog steeds geen beeld, maar Dunworthy hoorde muziek en gepraat op de achtergrond. ‘Ik ben net thuisgekomen en het kostte heel veel moeite om u aan de lijn te krijgen,’ zei Andrews. ‘Het net is overbelast door de drukte, denk ik. Ik heb van alles…’

Dunworthy viel hem in de rede. ‘Ik wil dat je naar Oxford komt. Je moet een lokalisatie voor me controleren.’

‘Natuurlijk, meneer,’ zei Andrews prompt. ‘Wanneer?’

‘Zo snel mogelijk. Vanavond?’

‘O,’ zei hij minder prompt. ‘Is morgen ook goed? Mijn vriendin komt pas laat terug en we wilden morgen kerst vieren, maar dan kan ik ’s middags of ’s avonds een trein nemen. Is dat in orde of is er haast bij?’

‘Onze technicus is ziek geworden en ik heb iemand nodig om de lokalisatie na te trekken,’ zei Dunworthy. Uit het toestel klonk ineens een lachsalvo en hij verhief zijn stem. ‘Hoe laat kun je hier zijn, denk je?’

‘Ik weet het niet zeker. Kan ik u morgen terugbellen om te zeggen hoe laat ik arriveer?’

‘Ja, maar de trein gaat niet verder dan Barton. Vandaar zul je een taxi moeten nemen. Ik regel wel dat ze je doorlaten. Afgesproken, Andrews?’

Hij kreeg geen antwoord, hoewel de muziek nog te horen was. ‘Andrews? Ben je daar nog?’ Het was hopeloos zonder beeld.

‘Ja, meneer,’ zei Andrews, niet erg enthousiast. ‘Wat moest ik ook alweer voor u doen?’

‘Een lokalisatie controleren. Onze technicus is…’

‘Nee, dat laatste. Wat zei u over de trein?’

‘Neem de trein naar Barton,’ zei Dunworthy luid en duidelijk. ‘Verder gaat hij niet, vanwege de quarantaine. In Barton neem je een taxi naar Oxford.’

‘Quarantaine?’

‘Ja,’ zei Dunworthy geërgerd. ‘Ik zorg ervoor dat je wordt doorgelaten.’

‘Welke quarantaine?’

‘Er heerst een virus. Heb je er niets over gehoord?’

‘Nee, meneer. Ik was in Florence voor een tijdreis en ik ben pas vanmiddag teruggekomen. Is het erg?’ Hij klonk niet geschrokken, alleen geïnteresseerd.

‘Er zijn tot nu toe eenentachtig patiënten,’ zei Dunworthy.

‘Tweeëntachtig,’ zei Colin vanaf de vensterbank.

‘Maar ze weten wat voor virus het is en er is een vaccin onderweg. Het is niet dodelijk.’

‘Maar dan zullen er wel een hoop mensen vast zijn komen te zitten,’ zei Andrews, ‘en dat met de kerstdagen. Ik zal u morgen bellen, zodra ik weet hoe laat ik bij u kan zijn.’

‘Ja,’ riep Dunworthy, om zich boven het rumoer verstaanbaar te maken. ‘Ik ben hier.’

‘Afgesproken,’ zei Andrews. Hij legde neer terwijl de feestgangers opnieuw in lachen uitbarstten.

‘Komt hij?’ vroeg Colin.

‘Ja, morgen.’ Dunworthy toetste het nummer van Gilchrist.

Gilchrist verscheen op het beeldscherm. Hij zat aan zijn bureau en keek hem strijdlustig aan. ‘Meneer Dunworthy, als u soms wilt dat we Kivrin terughalen…’

Kon ik dat maar, dacht Dunworthy. Hij vroeg zich af of Gilchrist niet eens besefte dat Kivrin het rendez-vous allang had verlaten en er daarom niet zou zijn als ze nu het net openden.

‘Nee,’ zei hij. ‘Ik heb een ingenieur gevonden die de lokalisatie kan controleren.’

‘Meneer Dunworthy, mag ik u eraan herinneren…’

‘Ik weet heel goed dat deze reis onder uw verantwoordelijkheid valt,’ zei Dunworthy, die zich probeerde te beheersen. ‘Ik wilde alleen maar helpen. Ik weet hoe moeilijk het is om met de feestdagen een technicus te vinden, daarom heb ik een van mijn mensen in Reading gebeld. Hij kan hier morgen zijn.’

Gilchrist perste afkerig zijn lippen op elkaar. ‘Dit zou allemaal niet nodig zijn geweest als uw man niet ziek was geworden. Maar het is nu eenmaal zo, dus vooruit maar. Laat hij zich bij mij melden zodra hij arriveert.’

Dunworthy slaagde erin beleefd afscheid te nemen, maar zodra het scherm zwart werd smeet hij de hoorn op de haak, nam meteen weer op en begon driftig een nummer in te tikken. Hij moest en zou Basingame vinden, al kostte het hem de hele middag.

Maar de computer van de centrale meldde dat alle lijnen weer bezet waren. Hij legde neer en staarde naar het lege scherm.

‘Verwacht u nog een ander telefoontje?’ vroeg Colin.

‘Nee.’

‘Kunnen we dan naar het ziekenhuis? Ik heb een cadeautje voor tante Mary.’

En dan kan ik regelen dat Andrews wordt doorgelaten, dacht Dunworthy. ‘Goed idee. Doe je nieuwe sjaal maar om.’

Colin propte het ding in zijn jaszak. ‘Ik doe hem wel om als we er zijn,’ zei hij grinnikend. ‘Ik wil niet dat ze me daar onderweg mee zien lopen.’

Ze kwamen onderweg geen mens tegen. De straten waren volledig verlaten, zelfs fietsen en taxi’s waren er niet. De dominee had gezegd dat de mensen zich in huis zouden opsluiten als de epidemie verder om zich heen greep. Maar misschien waren ze wel door het carillon van Carfax van de straat gejaagd. Dat speelde ‘The Carol of the Bells’ en klonk nu nog luider in de lege straten. Of ze lagen te slapen na een overdadig kerstmaal. Of ze waren zo verstandig niet in de regen te gaan lopen.

Pas in het ziekenhuis kwamen ze weer mensen tegen. Voor de ingang van de eerstehulp stond een vrouw in een regenjas. Ze had een protestbord in haar handen met het opschrift: ‘Geen vreemde ziektes in ons land.’ Een man met een gezichtsmasker deed de deur voor hen open en gaf Dunworthy een natgeregende folder.

Dunworthy ging naar de balie en vroeg naar Mary voordat hij de folder las. Het kopje luidde: BESTRIJD DE INFLUENZA. STEM VOOR UITTREDING UIT DE EU. De tekst daaronder begon als volgt: ‘Waarom kunt u geen Kerstmis vieren met uw familie en vrienden? Waarom moet u in Oxford blijven? Waarom dreigt u een dodelijke ziekte op te lopen? Omdat de EU besmette buitenlanders toestaat naar Engeland te reizen, zonder dat de Engelsen daar een stem in hebben. Een immigrant uit India met het dodelijke virus…’

Dunworthy sloeg de rest over. Hij draaide het papier om. ‘Een stem voor uittreding is een stem voor uw gezondheid. Comité voor een Onafhankelijk Groot-Brittannië.’

Mary kwam binnen. Colin pakte zijn sjaal en deed hem haastig om. ‘Vrolijk kerstfeest,’ zei hij. ‘Dank u wel voor de sjaal. Zal ik uw knalbonbon opentrekken?’

‘Graag,’ zei Mary. Ze zag er moe uit. Ze droeg nog dezelfde witte jas als twee dagen geleden. Iemand had een takje hulst op haar revers gespeld.

Colin trok aan het touwtje.

‘Zet uw kroon op,’ zei hij en haalde een blauw papieren kroontje te voorschijn.

‘Heb je nog wat kunnen slapen?’ vroeg Dunworthy.

‘Een beetje.’ Ze zette het kroontje op haar verwarde grijze haar. ‘We hebben vanmiddag nog eens dertig patiënten binnengekregen. Ik heb de hele dag geprobeerd het WIC te bereiken, maar de lijnen zijn geblokkeerd.’

‘Ik weet het,’ zei Dunworthy. ‘Kan ik naar Badri?’

‘Twee minuten dan,’ zei ze fronsend. ‘Hij reageert helemaal niet op de synthamycine, net zomin als de twee studenten die ook in Headington zijn geweest. Met Beverly Breen gaat het iets beter. Ik maak me zorgen. Ben jij al ingeënt?’

‘Nog niet, maar Colin wel.’

‘En het deed hartstikke veel pijn.’ Colin pakte het papiertje met de spreuk. ‘Zal ik hem voorlezen?’

Mary knikte.

‘Er komt morgen een ingenieur om de lokalisatie na te trekken,’ zei Dunworthy. ‘Wat moet ik doen om te zorgen dat hij wordt doorgelaten?’

‘Niets, geloof ik. Mensen mogen alleen de streek niet uit.’

De administratrice nam Mary apart en begon op dringende toon tegen haar te fluisteren.

‘Ik moet nu weg,’ zei Mary. ‘Blijf in het ziekenhuis tot je je injectie hebt gehad. Wacht hier op me als je bij Badri bent geweest. Colin, wacht jij maar op meneer Dunworthy.’

Hij ging naar de isoleerafdeling. Er zat niemand achter de balie, daarom pakte hij zelf steriele kleding, trok als laatste de handschoenen aan en ging naar binnen.

De knappe verpleegster die zoveel belangstelling voor William had, stond in de kamer Badri’s pols op te nemen en naar de monitoren te kijken. Dunworthy bleef bij het voeteneind van het bed staan.

Badri reageerde niet op de behandeling, had Mary gezegd, maar Dunworthy schrok toch van zijn uiterlijk. Zijn gezicht was weer donker van de koorts en zijn ogen waren gezwollen, alsof hij een klap had gekregen. In zijn rechterarm stak een grote canule en de huid eromheen was bont en blauw. Zijn andere arm was van de vingertoppen tot de elleboog helemaal zwart.

‘Badri?’ zei hij. De zuster schudde haar hoofd.

‘U kunt maar heel even blijven,’ zei ze.

Dunworthy knikte.

Ze legde Badri’s willoze hand op het laken, tikte iets in en verliet de kamer.

Dunworthy ging naast het bed zitten en keek naar de beeldschermen. Ze waren nog even onbegrijpelijk als eerst, gevuld met diagrammen, lijnen en talloze cijfers. Hij keek naar Badri, die er doodziek uitzag. Hij klopte zachtjes op zijn hand en stond op om weg te gaan.

‘Het waren de ratten,’ mompelde Badri.

‘Badri?’ zei Dunworthy zacht. ‘Ik ben het, Dunworthy.’

‘Dunworthy…’ Badri hield zijn ogen gesloten. ‘Ga ik dood?’

Dunworthy voelde een steek van angst door zich heen gaan. ‘Nee, natuurlijk niet,’ zei hij opgewekt. ‘Hoe kom je daar nou bij?’

‘Het is altijd dodelijk,’ zei Badri.

‘Wat is dodelijk?’

Badri gaf geen antwoord. Dunworthy bleef bij hem tot de zuster terugkwam, maar Badri zei niets meer.

‘Hij moet nu rusten, meneer Dunworthy.’

‘Ik weet het.’ Hij ging naar de deur en keek nog even naar Badri. Hij deed de deur open.

‘Ze zijn allemaal gestorven,’ zei Badri. ‘Half Europa.’

Colin stond bij de balie toen hij beneden kwam en vertelde de administratrice wat hij voor de kerst had gekregen. ‘De pakjes van mijn moeder zijn nog niet gekomen door de quarantaine. De post liet ze niet door.’

Dunworthy vroeg naar zijn injectie en de vrouw knikte. ‘U moet nog heel even wachten.’

Ze gingen zitten. Ze zijn allemaal gestorven, dacht Dunworthy. Half Europa.

‘Ik heb haar spreuk nog niet voorgelezen,’ zei Colin. ‘Wilt u hem horen?’ Hij wachtte niet op antwoord. ‘Waar was de kerstman toen het licht uitging?’ Hij keek Dunworthy vol verwachting aan.

Dunworthy schudde zijn hoofd.

‘In het donker.’

Hij haalde de toverbal uit zijn zak, wikkelde hem uit het papiertje en stopte hem in zijn mond. ‘Maakt u zich zorgen over uw meisje?’

‘Ja.’

Hij vouwde het papiertje heel klein op. ‘Ik snap niet waarom u haar niet terughaalt.’

‘Ze is niet meer op dezelfde plek. We moeten wachten op het rendez-vous.’

‘Nee, ik bedoel, waarom gaat u niet iets eerder terug in de tijd, dan kunt u haar opwachten voordat er iets gebeurt. U kunt toch zelf de tijd uitkiezen, of niet?’

‘Nee,’ zei hij. ‘Je kunt wel iemand op weg sturen, maar zodra je er bent werkt het net alleen voor jou. Heb je op school de paradoxen al gehad?’

‘Ja,’ zei Colin, maar hij klonk niet zeker van zijn zaak. ‘Dat zijn toch de wetten van het tijdreizen?’

‘Het ruimte-tijdcontinuüm staat geen paradoxen toe,’ zei Dunworthy. ‘Het zou een paradox zijn als Kivrin iets liet gebeuren wat nooit echt gebeurd ìs, of als ze een anachronisme veroorzaakte.’

Colin leek het nog niet te begrijpen.

‘Een van de wetten zegt, dat niemand tegelijkertijd op twee verschillende plaatsen kan zijn. Ze is nu al vier dagen in het verleden. Daar kunnen we niets meer aan veranderen; het is al gebeurd.’

‘Hoe komt ze dan terug?’

‘Zodra ze weg was, stelde onze ingenieur een zogenaamde lokalisatie vast. Daardoor weten we precies waar ze is en hebben we een, eh…’ Hij zocht naar een begrijpelijke term. ‘Een koppeling. We kunnen de twee tijdperken met elkaar verbinden en ervoor zorgen dat het net op een bepaald moment weer opengaat, zodat ze terug kan komen.’

‘Dus het is zoiets als wanneer wij om zes uur met tante Mary afspreken?’

‘Precies. Dat heet het rendez-vous. Kivrin moet over twee weken terugkomen, op 28 december. Dan opent onze technicus het net en komt Kivrin in haar eigen tijd terug.’

‘Ik dacht dat het daar dezelfde datum was? Over twee weken is het toch niet de achtentwintigste?’

‘In de middeleeuwen hadden ze een andere tijdrekening. Volgens hun kalender is het 17 december en de datum van het rendez-vous is de zesde januari.’ Als ze het haalt. Als ik iemand kan vinden om het net te openen.

Colin haalde de toverbal uit zijn mond en keek er peinzend naar. Het ding had witte en blauwe vlekken en zag er wel een beetje uit als de maan. Hij stopte hem weer in zijn mond. ‘Dus als ik op 26 december naar het jaar 1320 ging, zou ik twee keer Kerstmis kunnen vieren.’

‘Ja, dat is zo.’

‘Apocalyptisch,’ zei Colin. Hij wikkelde het papiertje weer open om het vervolgens nog kleiner op te vouwen. ‘Ik geloof dat ze u zijn vergeten, denkt u niet?’

‘Daar ziet het wel naar uit,’ zei Dunworthy. Hij hield een voorbijkomende arts aan en zei dat hij op een inenting zat te wachten.

‘O?’ zei de arts verrast. ‘Ik zal eens navragen.’ Hij verdween in de gang.

Ze bleven wachten. Het waren de ratten, had Badri gezegd. En de eerste avond had hij gevraagd welk jaar het was. Maar hij had ook gezegd dat er slechts een minimale verschuiving was opgetreden, dat de stagiair geen foute berekeningen had gemaakt.

Colin nam de toverbal weer uit zijn mond en bekeek hem van alle kanten. ‘Als er nou iets ergs gebeurt,’ zei hij met half dichtgeknepen ogen, ‘kunt u dan helemaal niets doen? Als ze nou een arm breekt of doodgaat omdat er een bom ontploft of zo?’

‘Het zijn wetenschappelijk vastgestelde wetten, Colin. Daar kun je niets aan veranderen. Het net gaat gewoon niet open als we iets aan de geschiedenis willen veranderen.’

Colin spuugde de toverbal uit in het papiertje en pakte hem zorgvuldig in. ‘Uw meisje komt heus wel terug,’ zei hij.

Hij stopte de toverbal in zijn jaszak en haalde er een dik pakje uit. ‘Ik ben vergeten tante Mary haar cadeautje te geven.’

Hij sprong op en was al bij de gangdeur voordat Dunworthy er erg in had, maar hij kwam even snel weer terug.

‘Wegwezen! Godsamme komt eraan!’ zei hij. ‘Ze komt deze kant op.’

Dunworthy ging staan. ‘Dat kunnen we net gebruiken.’

‘Hierheen,’ zei Colin. ‘Ik ben al eerder door de achterdeur gegaan.’ Hij holde naar een andere deur. ‘Kom mee!’

Dunworthy liep zo snel mogelijk achter Colin aan, die hem door een hele serie gangen naar een dienstingang bracht. Ze kwamen in een zijstraat. Bij de deur stond een man met een reclamebord op borst en rug. ‘De ondergang is nabij’ stond er op het bord en dat vond Dunworthy een merkwaardig toepasselijke tekst.

‘Ik zal kijken of ze ons niet in de gaten heeft gehad,’ zei Colin. Hij holde de hoek om naar de hoofdingang.

De man gaf Dunworthy een stencil. HET EINDE DER TIJDEN NADERT! stond er met grote letters op. ‘Vreest God en geeft Hem eer, want de ure van Zijn oordeel is gekomen. Openbaring 14:7.’

Colin zwaaide naar hem op de hoek. ‘U kunt komen,’ zei hij hijgend. ‘Ze staat binnen te schelden.’

Dunworthy gaf het papier terug aan de man en liep naar Colin toe. De jongen ging hem voor naar Woodstock Road. Dunworthy keek gespannen om naar de ingang van het ziekenhuis, maar zelfs de demonstranten waren niet meer te zien.

Colin liep nog een eindje snel door voordat hij zijn pas vertraagde. Hij haalde het pakje zeeptabletten uit zijn zak en bood Dunworthy er een aan.

Dunworthy sloeg het aanbod af.

Colin stopte een roze snoepje in zijn mond en brabbelde: ‘Ik heb nog nooit zo’n leuke kerst gehad.’

Dunworthy dacht daar geruime tijd over na. Het carillon was bezig ‘In the Bleak Midwinter’ te verminken, wat al even toepasselijk scheen. De straten waren nog altijd uitgestorven, maar in Broad Street zagen ze een bekende gestalte met gebogen hoofd door de regen op zich af komen.

‘Dat is meneer Finch,’ zei Colin.

‘Lieve god,’ zei Dunworthy. ‘Waar zouden we nu weer doorheen zijn?’

‘De spruitjes, hoop ik.’

Finch keek op toen hij hen hoorde praten. ‘Daar bent u, meneer Dunworthy! De hemel zij dank, ik heb u overal gezocht.’

‘Wat is er?’ zei Dunworthy. ‘Ik heb mevrouw Taylor beloofd voor oefenruimte te zorgen.’

‘Daar gaat het niet om, meneer. Twee van onze gasten zijn ziek geworden.’

AFSCHRIFT UIT HET DOMESDAY BOOK

(032631–034122)

21 december 1320 (Oude Stijl). Vader Roche weet niet waar het rendez-vous is. Hij heeft me meegenomen naar de plaats waar hij Gawyn tegenkwam, maar zelfs de open plek kon ik me niet goed herinneren. Gawyn moet hem een heel eind uit de buurt hebben ontmoet en toen was ik al half buiten westen.

Ik heb vandaag gemerkt dat ik het rendez-vous nooit in mijn eentje kan vinden. Het bos is te uitgestrekt en door de sneeuw lijken alle open plekken, eiken en wilgen op elkaar. Ik had het rendez-vous beter moeten aangeven.

Gawyn zal me er nu naartoe moeten brengen, maar hij is nog niet terug. Rosemund vertelde dat het een halve dag rijden is naar Courcy, maar dat hij vanwege de regen vermoedelijk zal blijven overnachten.

Het regent hard sinds we terug zijn en daardoor verdwijnt de sneeuw misschien, maar nu kan ik ook moeilijk op zoek gaan en hier binnen is het steenkoud. Iedereen heeft zijn mantel aan en blijft zo dicht mogelijk bij het vuur.

Wat moeten de dorpelingen in vredesnaam beginnen? Hun hutjes bieden geen beschutting tegen de wind en waar ik binnen ben geweest was geen deken te bekennen. Ze moeten letterlijk doodvriezen en volgens Rosemund heeft de meier gezegd dat het tot de kerst blijft regenen.

Rosemund verontschuldigde zich voor haar slechte humeur tijdens ons uitstapje en zei dat ze alleen maar boos op haar zusje was geweest.

Agnes had er niets mee te maken. Rosemund is blijkbaar geschrokken van het nieuws dat haar aanstaande voor de kerst is uitgenodigd. Toen ik even alleen met haar was vroeg ik of ze tegen het huwelijk opzag.

‘Mijn vader wil het zo,’ zei ze, terwijl ze een nieuwe draad in haar naald stak. ‘We zijn met Sint-Maarten verloofd. De bruiloft is met Pasen.’

‘En ben jij het ermee eens?’ vroeg ik.

‘Hij is een goede partij,’ zei ze. ‘Heer Bloet staat in hoog aanzien en zijn grond grenst aan het land van mijn vader.’

‘Vind je hem aardig?’

Ze stak de naald in het linnen, dat over een houten raam was gespannen. ‘Mijn vader heeft het beste met me voor.’ Ze trok de lange naald door de stof heen.

Verder wilde ze niets kwijt en van Agnes hoorde ik alleen dat ze heer Bloet aardig vond en dat hij een zilveren penning voor haar had meegebracht, vermoedelijk een deel van de verlovingsgeschenken.

Agnes had het te druk met haar knie. Onderweg naar huis klaagde ze er na een tijdje niet meer over, maar nadat ze was afgestegen liep ze overdreven te hinken. Ik dacht dat ze aandacht probeerde te trekken, maar toen ik haar knie bekeek zag ik dat de korst helemaal had losgelaten. De huid eromheen was rood en opgezet.

Ik waste haar knie, zocht een schone doek — ik ben bang dat het een hoofddoek van Imeyne was, want hij lag in de kist bij het bed — en deed die eromheen. Nu zit ze rustig bij het vuur met haar ridder te spelen, maar ik maak me toch zorgen. Een ontstoken wond kan gevaarlijk zijn. In de middeleeuwen hadden ze nog geen middel tegen microben.

Ook Eliwys is bezorgd. Ze had Gawyn vanavond terug verwacht en liep voortdurend naar de deur om naar buiten te kijken. Ik ben er nog niet achter wat ze voor Gawyn voelt. Soms, zoals vandaag, denk ik dat ze verliefd op hem is, maar dat ze bang is voor de gevolgen. Overspel was voor de kerk een doodzonde. Maar op andere momenten geloof ik dat zijn liefde helemaal niet wordt beantwoord en dat ze te veel over haar gemaal in zit om aan Gawyn te denken.

De verheven, onbereikbare edeldame was het ideaal van de hoofse liefde, maar kennelijk weet hij zelf ook niet of ze iets voor hem voelt. Zijn verzinsel over de struikrovers in het bos was bedoeld om indruk op haar te maken. Nog een geluk voor hem dat er niet echt twintig met zwaarden, knotsen en strijdbijlen bewapende rovers waren. Hij heeft er alles voor over om haar voor zich te winnen en dat weet vrouwe Imeyne ook. Ik geloof dat ze hem daarom naar Courcy heeft gestuurd.

18

Toen ze weer op Balliol kwamen, hadden nog twee mensen de symptomen van het virus gekregen. Dunworthy stuurde Colin naar bed, hielp Finch met het onderbrengen van de zieken en belde het ziekenhuis.

‘Alle ambulances zijn onderweg,’ zei de administratrice. ‘We zullen er zo snel mogelijk een sturen.’

‘Zo snel mogelijk’ bleek middernacht te zijn. Het was één uur geweest voordat Dunworthy naar bed kon.

Colin lag te slapen op de stretcher die Finch voor hem had neergezet. Het boek over de riddertijd lag open onder zijn wang. Dunworthy dacht erover het weg te leggen, maar hij wilde de jongen niet wekken. Hij ging naar zijn slaapkamer.

Kivrin kon niet in een epidemie terecht zijn gekomen. Volgens Badri was er maar vier uur verschuiving en de builenpest had Engeland pas in 1348 bereikt. Kivrin was naar het jaar 1320 gestuurd.

Hij draaide zich om en sloot vastberaden zijn ogen. Ze kon niet in de Zwarte Dood zijn beland. Badri ijlde. Hij had van alles gebrabbeld, over deksels en porselein, niet alleen over ratten. Het sloeg nergens op, het kwam door de koorts. Hij was bang geweest voor Dunworthy. Hij had hem denkbeeldige briefjes gegeven. Het was allemaal wartaal.

‘Het waren de ratten,’ had Badri gezegd. De middeleeuwers wisten niet dat de ziekte door rattevlooien werd verspreid. Ze hadden geen benul van de oorzaak. Ze hadden iedereen beschuldigd: joden, heksen en krankzinnigen. Die laatsten waren vermoord, oude vrouwen opgehangen. Vreemdelingen waren naar de brandstapel gesleept.

Hij ging uit bed en liep op blote voeten naar de woonkamer. Op zijn tenen ging hij naar Colin toe en haalde voorzichtig het boek onder het hoofd van de jongen uit. Colin bewoog even, maar hij werd niet wakker.

Dunworthy ging op de vensterbank zitten en zocht het hoofdstuk over de Zwarte Dood op. De ziekte was in 1333 in China uitgebroken en werd met handelsschepen naar Messina op Sicilië en vandaar naar Pisa overgebracht. De pest had zich uitgebreid over Italië en Frankrijk — tachtigduizend doden in Siena, honderdduizend in Florence, driehonderdduizend in Rome — en was uiteindelijk het Kanaal overgestoken. Het eerste geval in Engeland werd in 1348 gemeld, ‘kort voor het feest van Johannes de Doper’, op vierentwintig juni.

Dat zou een verschuiving van achtentwintig jaar betekenen. Badri had zich van tevoren zorgen gemaakt over een verschil van hooguit enkele weken, niet van jaren.

Dunworthy stak zijn hand uit naar de kast en pakte het boek Pandemieën van Fitzwiller.

‘Wat bent u aan het doen?’ vroeg Colin slaperig.

‘Ik lees over de Zwarte Dood,’ fluisterde hij. ‘Ga maar weer slapen.’

‘Zo noemden ze het niet,’ mummelde Colin met volle mond. Hij ging op zijn andere zij liggen en trok de deken strak om zich heen. ‘Ze noemden het de blauwe ziekte.’

Dunworthy nam de twee boeken mee naar bed. Fitzwiller noemde 29 juni 1348, de dag van Sint Pieter, als datum waarop de pest in Engeland was begonnen. In december werden zieken in Oxford gemeld, in oktober 1349 in Londen. Daarna was de ziekte verder naar het noorden gegaan en ook terug over de Noordzee naar de lage landen en Noorwegen. Overal had de plaag toegeslagen, met uitzondering van Bohemen en Polen, waar een quarantaine was ingesteld. Vreemd genoeg had de pest ook sommige delen van Schotland ontzien.

De pest had op het platteland dood en verderf gezaaid en hele dorpen uitgeroeid, zodat er niemand meer was om de laatste sacramenten toe te dienen of de etterende lijken te begraven. In een bepaald klooster was slechts één monnik in leven gebleven, John Clyn. Hij had over de ziekte geschreven. ‘Opdat niet alles vergeten worde en verloren ga voor hen die na ons komen, heb ik, die zoveel kwaad heb gezien dat de gehele wereld wel in de greep van de Boze lijkt te zijn geraakt, wachtend op mijn dood, alle dingen opgeschreven waarvan ik getuige ben geweest.’

Hij had het als een echte historicus allemaal opgeschreven en daarna moest hij, helemaal alleen, zelf aan zijn einde zijn gekomen. Zijn handschrift eindigde abrupt en daaronder had iemand anders geschreven: ‘Hier is de schrijver blijkbaar gestorven.’

Er werd op de deur geklopt. Finch kwam binnen in zijn ochtendjas, met een vervallen uiterlijk en een zorgelijke blik in zijn ogen. ‘Er is weer iemand ziek geworden, meneer.’

Dunworthy legde een vinger tegen zijn lippen en nam hem mee naar buiten. ‘Heb je het ziekenhuis gebeld?’

‘Jawel, meneer. Ze zeiden dat het wel een paar uur kan duren voor er een ambulance beschikbaar is. We moeten de patiënte in afzondering houden en dimantadine en sinaasappelsap geven.’

‘Ik neem aan dat we daar bijna doorheen zijn?’ zei Dunworthy geprikkeld.

‘Ja, meneer, maar dat is niet het probleem. Ze wil niet meewerken.’

Dunworthy liet hem op de gang wachten terwijl hij zich aankleedde en zijn masker pakte, waarna ze samen naar Salvin gingen. Een groepje gestrande reizigers stond bij de deur, gehuld in ondergoed, jassen of dekens. Slechts enkelen droegen hun masker. Overmorgen zijn ze allemaal ziek, dacht Dunworthy.

‘Goddank dat u er bent,’ zei een van de mensen tegen hem. ‘Er is geen land met haar te bezeilen.’

Finch nam hem mee naar de zieke, die rechtop in bed zat. Het was een vrouw op leeftijd met dun grijs haar en ze had dezelfde koortsogen en dezelfde geagiteerde gemoedstoestand als Badri toen die net ziek was geworden.

‘Ga weg!’ zei ze, zodra ze Finch zag. Ze maakte een afwerend gebaar met haar hand. Daarna richtte ze haar brandende blik op Dunworthy. ‘Pappa!’ riep ze uit. Ze trok een pruilmondje. ‘Ik ben erg stout geweest,’ zei ze met een kinderstemmetje. ‘Ik heb de hele verjaardagstaart opgegeten en nu heb ik buikpijn.’

‘Ziet u wat ik bedoel, meneer?’ merkte Finch op.

‘Komen de indianen, pappa?’ vroeg ze. ‘Ik vind de indianen eng. Ze hebben pijl en boog.’

Het begon al licht te worden voordat ze haar op een veldbed in een van de collegezalen hadden gelegd. ‘Pappa wil dat je nu rustig blijft liggen,’ moest Dunworthy tenslotte zeggen. Net toen ze wat tot bedaren was gekomen, kwam de ziekenwagen. ‘Pappa!’ jammerde ze toen ze in de ambulance werd getild. ‘Laat me niet alleen!’

‘Lieve hemel,’ zei Finch toen de wagen wegreed. ‘Het is al tijd om te ontbijten. Ik hoop dat ze niet al het spek hebben opgemaakt.’

Hij haastte zich weg om toezicht te gaan houden en Dunworthy ging terug naar zijn kamer, waar hij op het telefoontje van Andrews wilde wachten. Colin zat halverwege de trap geroosterd brood te eten en zijn jack aan te trekken. ‘De dominee wil dat ik hem help kleren voor de mensen in te zamelen,’ zei hij met volle mond. ‘Tante Mary heeft gebeld. U moet terugbellen.’

‘Andrews niet?’

‘Nee.’

‘Is er weer beeldverbinding?’

‘Nee.’

‘Zet je masker op,’ riep Dunworthy hem na, ‘en doe je sjaal om!’

Hij belde Mary. Ongeduldig wachtte hij bijna vijf minuten tot ze eindelijk aan de lijn kwam.

‘James? Badri heeft naar je gevraagd.’

‘Gaat het beter met hem?’

‘Nee. Hij heeft nog steeds hoge koorts en hij is erg opgewonden. Hij noemt steeds jouw naam en zegt dat hij je iets moet vertellen. Zo kan het niet doorgaan. Als jij met hem komt praten, wordt hij misschien wat rustiger.’

‘Heeft hij iets over de pest gezegd?’ vroeg hij.

‘Over de pest?’ zei ze geërgerd. ‘Vertel me niet dat jij ook al aan die belachelijke praatjes gelooft, James. De mensen hebben het over cholera, over rachitis, over een terugkeer van de Pandemie…’

‘Nee,’ zei Dunworthy. ‘Badri had het gisteren over ratten, die half Europa het leven hadden gekost.’

‘Hij ijlt, James. Het komt door de koorts. Hij zegt maar wat.’

Ze heeft gelijk, dacht hij. Die vrouw had het over indianen met pijl en boog gehad, daarom verwachtte hij nog geen bende Sioux tegen te komen. Ze had in haar delirium gedacht dat ze te veel taart had gegeten en Badri had de pest verzonnen. Hij zei maar wat.

Toch zei hij dat hij zo snel mogelijk zou komen en ging op zoek naar Finch. Andrews had niet gezegd hoe laat hij zou bellen, maar Dunworthy wilde de telefoon niet onbeheerd achterlaten. Hij had Colin niet weg moeten laten gaan.

Finch zou wel in de eetzaal zijn om het spek desnoods met zijn leven te verdedigen. Hij legde de hoorn naast de haak, zodat iemand die belde zou denken dat hij in gesprek was, en stak de binnenplaats over.

Mevrouw Taylor kwam bij de ingang naar hem toe. ‘Ik wilde u net gaan zoeken,’ zei ze. ‘Ik hoor dat een paar mensen gisteravond ziek zijn geworden.’

‘Ja,’ zei hij, door de zaal kijkend.

‘O jee. Dan zijn we misschien allemaal besmet.’

Finch was nergens te zien.

‘Hoe lang is de incubatietijd?’ vroeg mevrouw Taylor.

‘Twaalf tot achtenveertig uur.’ Hij ging op zijn tenen staan om over de hoofden heen te kunnen kijken.

‘Wat vreselijk!’ zei ze. ‘Als een van ons nu eens tijdens de uitvoering ziek wordt? Wij zijn Traditioneel, moet u weten, niet van de Synode. De regels zijn heel duidelijk.’

Hij vroeg zich af waarom de Traditionelen, wat dat dan ook mochten zijn, regels hadden voor het geval iemand van het bellenkoor de griep kreeg.

‘Regel drie,’ zei mevrouw Taylor. ‘Het bespelen van de klok moet zonder onderbreking geschieden. We mogen niet een vervangster inzetten als iemand ineens omvalt. En het zou desastreus zijn voor de harmonie.’

Hij zag al voor zich hoe een van de leden met haar witte handschoenen in elkaar zakte en ruw opzij werd geschopt om de harmonie niet te verstoren.

‘Kun je het niet voelen aankomen?’ vroeg ze.

‘Nee.’

‘In een van die brochures hadden ze het over desoriëntatie, koorts en hoofdpijn, maar daar hebben we niets aan. Van het spelen krijg je altijd hoofdpijn.’

Geen wonder, dacht hij. Hij probeerde William Gaddson of een andere student te ontdekken die hij naar de telefoon kon sturen.

‘Bij de Synode hebben ze daar natuurlijk geen last van. Die mogen net zoveel mensen laten invallen als ze maar willen. Tijdens een uitvoering van Tittum Bob Maxims in York hadden ze negentien spelers. Negentien! Dat kun je toch geen klokkenspel meer noemen.’

Hij kon nergens een student bekennen, Finch zou zich wel in de bijkeuken hebben verschanst en Colin was al op weg naar de dominee. ‘Wilt u nog steeds een oefenruimte hebben?’ vroeg hij.

‘Ja, tenzij een van onze leden ziek wordt. We zouden natuurlijk Stedmans ten gehore kunnen brengen, maar dat is toch niet het echte werk, vindt u wel?’

‘U kunt mijn kamer gebruiken, op voorwaarde dat u de telefoon voor me aanneemt. Ik verwacht een belangrijk telefoontje en daarom moet er voortdurend iemand aanwezig zijn.’

Hij ging haar voor naar zijn kamer.

‘Erg groot is het niet,’ zei ze. ‘Ik weet niet of we hier wel uit de voeten kunnen. Mogen we het meubilair verplaatsen?’

‘Wat u maar wilt, zolang u de telefoon voor me aanneemt. Ik verwacht een telefoontje van meneer Andrews. Zegt u hem dat hij geen vergunning nodig heeft om Oxford in te komen. Laat hem rechtstreeks naar Brasenose gaan, daar wacht ik op hem.’

‘Nou ja, vooruit dan maar,’ zei ze, alsof ze hem een grote gunst bewees. ‘Het is in elk geval beter dan die tochtige kantine.’

Hij liet haar achter met zijn meubilair, helemaal niet overtuigd dat het wel zo’n goed idee was, en spoedde zich naar het ziekenhuis. Badri wilde hem iets vertellen. Half Europa is eraan gestorven.

Het miezerde nog maar een beetje en de betogers tegen de EU stonden weer voor de ingang van het ziekenhuis. Ze hadden versterking gekregen van een stel knapen van Colins leeftijd met zwart beschilderde gezichten. ‘Laat onze mensen vrij!’ schreeuwden ze.

Een van hen pakte Dunworthy bij zijn arm. ‘De regering heeft niet het recht u tegen uw wil hier te houden.’ De jongen bracht zijn gestreepte gezicht heel dicht bij het gemaskerde gelaat van Dunworthy.

‘Idioot,’ zei Dunworthy. ‘Wil je soms een nieuwe pandemie hebben?’

De jongen liet hem verward los en Dunworthy ging snel naar binnen.

Overal lagen patiënten op brancards, zelfs bij de lift. Een omvangrijke zuster in steriele kledij stond een van de zieken iets voor te lezen uit een in polytheen verpakt boek.

‘Welke onschuldige is verloren gegaan?’ zei ze. Hij hoorde tot zijn schrik dat het geen verpleegster was, maar mevrouw Gaddson. ‘En welke rechtvaardige is afgesneden?’ declameerde ze. Ze sloeg de dunne bladzijden van haar bijbel om, op zoek naar nog meer opwekkende passages. Dunworthy schoot een zijgang in en liep de trap op, ineens heel erg blij met zijn neusmasker.

‘De Here zal u met tering slaan,’ hoorde hij haar stem nagalmen, ‘en met koorts en met ontsteking.’

En Hij zal u slaan met mevrouw Gaddson, dacht hij. En Hij zal u uit de Schrift voorlezen om het moreel hoog te houden.

Hij kwam op de isolatie-afdeling, die zich blijkbaar over de hele verdieping had uitgebreid.

‘Ah, daar bent u.’ Het was dezelfde knappe leerling-verpleegkundige. Hij vroeg zich af of hij haar voor Gaddson moest waarschuwen. ‘Ik had de hoop al bijna opgegeven. Hij heeft de hele ochtend naar u gevraagd.’ Ze gaf hem een pakje steriele kleren. Hij trok ze aan en volgde haar naar binnen.

‘Een halfuur geleden was hij niet meer te houden,’ fluisterde ze. ‘Hij riep steeds maar dat hij u iets moest vertellen. Het gaat nu wat beter.’

Hij zag er zelfs aanzienlijk beter uit. Zijn gezicht was niet zo angstaanjagend rood meer en hoewel zijn bruine huid nog een bleke tint had, leek hij bijna weer op de oude Badri. Hij zat half overeind tegen een paar kussens, met zijn gekromde vingers op zijn opgetrokken knieën. Zijn ogen waren dicht.

‘Badri,’ zei de zuster. Ze legde een hand op zijn schouder en boog zich over hem heen. ‘Meneer Dunworthy is er.’

Hij deed zijn ogen open. ‘Dunworthy?’

‘Ja.’ Ze wees naar hem met haar kin. ‘Ik zei toch dat hij zou komen?’

Badri ging rechtop zitten, maar hij scheen Dunworthy niet te zien. Hij keek strak voor zich uit.

‘Ik ben hier, Badri.’ Dunworthy boog zich naar voren. ‘Wat wilde je me vertellen?’

Badri bleef recht voor zich uit kijken en zijn handen gingen rusteloos heen en weer over zijn knieën. Dunworthy keek naar de zuster.

‘Dat doet hij wel vaker,’ zei ze. ‘Ik geloof dat hij zit te typen.’ Ze wierp een blik op de monitoren en ging de kamer uit.

Hij zat te typen. Zijn polsen lagen op zijn knieën en zijn vingers roffelden razendsnel op de deken. Hij leek ergens naar te staren, misschien naar een beeldscherm, en zijn gezicht betrok. ‘Dat kan niet goed zijn,’ zei hij, en begon weer zo snel te typen.

‘Wat is er, Badri?’ zei Dunworthy.

‘Er moet een fout gemaakt zijn,’ zei Badri. Hij boog zijn hoofd iets opzij. ‘Laat me regel voor regel de TAA zien.’

Dunworthy begreep dat hij in de microfoon van de computer sprak. Hij is met de lokalisatie bezig, dacht hij. ‘Wat voor fout, Badri?’

‘Het tijdverschil,’ zei Badri, zijn blik strak op het denkbeeldige scherm gericht. ‘Controleer de display,’ zei hij in de microfoon. ‘Het kan gewoon niet kloppen.’

‘Wat is er met het tijdverschil?’ vroeg Dunworthy. ‘Is het groter dan je had verwacht?’

Badri gaf geen antwoord. Hij tikte iets in, keek naar het scherm en begon als een razende te typen.

‘Hoe groot was de verschuiving, Badri?’ zei Dunworthy.

Badri bleef een volle minuut bezig. Daarna keek hij naar Dunworthy. ‘Ik ben erg bang,’ zei hij peinzend.

‘Waar ben je bang voor, Badri?’

Plotseling gooide hij de deken van zich af en pakte de bedrand beet. ‘Ik moet meneer Dunworthy halen,’ zei hij. Hij rukte aan de tape waarmee de canule op zijn arm was bevestigd.

De monitoren aan de muur begonnen te piepen en heftige pieken te vertonen. Op de gang klonk een alarmbel.

‘Dat zou ik niet doen,’ zei Dunworthy. Hij probeerde Badri tegen te houden.

‘Hij is in de pub.’ Badri scheurde de tape los.

De schermen werden direct leeg. ‘Losgekoppeld,’ zei een computerstem. ‘Losgekoppeld.’

De zuster kwam snel de kamer in. ‘O jee, dat is nu al de tweede keer,’ zei ze. ‘Meneer Chaudhuri, dat mag u beslist niet doen. Straks is het hele infuus naar de maan.’

‘Ga Dunworthy halen, nu!’ zei hij. ‘Er is iets mis.’ Maar hij ging weer liggen en liet de deken over zich heen trekken. ‘Waarom komt hij niet?’

Dunworthy wachtte terwijl de zuster de canule opnieuw vastmaakte en de monitoren bijstelde. Badri zag er afgemat en apathisch uit, bijna verveeld. Op zijn arm vormde zich al een nieuwe blauwe plek.

‘Ik geloof dat ik de dokter om een kalmerend middel moet vragen,’ zei de zuster voordat ze wegging.

‘Ik ben er al, Badri,’ zei Dunworthy. ‘Je wilde me iets vertellen. Badri, kijk me aan. Wat is er mis?’

Badri keek hem aan, maar zonder belangstelling.

‘Is er een grote verschuiving, Badri? Is Kivrin in de Zwarte Dood terechtgekomen?’

‘Ik heb geen tijd,’ zei Badri. ‘Ik ben er zaterdag en zondag geweest.’ Hij begon weer te typen. Zijn vingers vlogen zonder ophouden over de deken. ‘Dat kan niet goed zijn.’

De zuster kwam terug met een infuuszak. ‘Gelukkig,’ zei Badri en zijn gezicht ontspande zich, alsof hij van een grote last was bevrijd. ‘Ik weet niet wat er met me was. Ik had zo’n verschrikkelijke hoofdpijn.’

Zijn ogen vielen al dicht voordat de infuuszak was aangesloten en hij begon zachtjes te snurken.

De zuster ging met Dunworthy naar buiten. ‘Waar kan ik u bereiken als hij weer naar u vraagt?’ vroeg ze.

Hij gaf haar zijn nummer. ‘Wat heeft hij precies gezegd?’ vroeg hij, terwijl hij de ziekenhuiskleding uittrok. ‘Voordat ik kwam?’

‘Hij riep telkens uw naam en zei dat hij u moest vinden, dat hij u iets belangrijks moest vertellen.’

‘Heeft hij iets over ratten gezegd?’ zei hij.

‘Nee. Hij had het wel over Karen of Katherine…’

‘Kivrin.’

Ze knikte. ‘Ja. Hij zei dat hij Kivrin moest vinden. En hij vroeg of het laboratorium open was. Daarna zei hij nog iets over een lam, maar over ratten heb ik hem niet gehoord. Ik kan hem trouwens soms helemaal niet volgen.’

Hij gooide de handschoenen in de wasmand. ‘Ik wil dat u alles opschrijft. Natuurlijk niet als u het niet kunt volgen,’ voegde hij eraan toe voordat ze kon protesteren. ‘Maar wel al het andere. Ik kom vanmiddag terug.’

‘Ik zal het proberen,’ zei ze. ‘Het is voornamelijk wartaal.’

Hij ging naar beneden. Voornamelijk wartaal, koortsdromen zonder betekenis. Hij ging naar buiten en probeerde een taxi te vinden. Hij wilde zo snel mogelijk terug naar Balliol om met Andrews te praten. Hij moest de lokalisatie controleren.

Dat kan niet goed zijn, had Badri gezegd, en daarmee moest hij het tijdverschil bedoelen. Misschien had hij zich vergist toen hij zei dat het maar vier uur was en was het in werkelijkheid vier jaar. Of achtentwintig?

‘U kunt beter gaan lopen,’ zei iemand. Het was de jongen met het beschilderde gezicht. ‘U kunt hier nog uren op een taxi staan wachten. Ze zijn allemaal gevorderd door die verdomde politici.’ Hij gebaarde naar een taxi die net voor de ingang stopte. Achter de voorruit stond een kaart van de Gezondheidsraad.

Dunworthy bedankte de jongen en ging te voet op weg naar Balliol. Het regende weer en hij liep snel door. Hopelijk had Andrews gebeld en was hij al onderweg. Ga Dunworthy halen, had Badri gezegd. Er is iets mis. Het was duidelijk dat hij opnieuw beleefde wat er was gebeurd nadat hij de lokalisatie had voltooid, toen hij door de regen naar de Lamb and Cross was gerend om hem te halen. Dat kan niet goed zijn, had hij gezegd.

Dunworthy holde het binnenplein over en ging naar zijn kamer. Hij was bang dat mevrouw Taylor door het geklingel van haar klokkenspel de telefoon niet kon horen, maar toen hij de deur opende stonden de vrouwen midden in de kamer met hun maskers voor. Ze hieven hun gevouwen handen boven hun hoofd in een gebaar van triomf en maakten vervolgens de een naar de ander in plechtig zwijgen een kniebuiging.

‘Een assistent van meneer Basingame heeft gebeld,’ zei Taylor, al buigend. ‘Hij zei dat Basingame ergens in de Highlands moest zitten. En u moet Andrews terugbellen. Ik heb hem net aan de lijn gehad.’

Dunworthy tikte opgelucht het nummer in. Terwijl hij op de verbinding wachtte, keek hij naar de eigenaardige dans van het koor en probeerde het patroon te ontdekken. Taylor strekte en boog zich min of meer regelmatig, maar in de bewegingen van de andere vrouwen kon hij geen orde onderscheiden. Mevrouw Piantini, die de langste van het stel was, stond met gespannen gezicht te tellen.

‘Je kunt Oxford zonder problemen binnenkomen,’ zei hij zodra Andrews opnam. ‘Wanneer kom je?’

‘Dat wordt een probleem, meneer,’ zei Andrews. Het beeld was te wazig om zijn gezicht duidelijk te kunnen zien. ‘Ik geloof niet dat het verstandig is. Ik heb het nieuws de hele tijd gevolgd, meneer. Ze zeggen dat het Indische virus levensgevaarlijk is.’

‘Je hoeft helemaal niet in contact met zieken te komen,’ zei Dunworthy. ‘Ik kan ervoor zorgen dat je regelrecht naar het lab van Brasenose gaat. Je hebt niets te vrezen. Het is heel erg dringend.’

‘Jawel, meneer, maar ze zeggen dat het virus zich misschien verspreidt via de verwarmingsinstallatie van de universiteit.’

‘De universiteit heeft geen verwarmingsinstallatie,’ zei Dunworthy, ‘en de ketels van de diverse colleges zijn ruim honderd jaar oud en niet in staat om iets te verwarmen, laat staan om een virus te verspreiden.’ De koorleden draaiden allemaal hun hoofd naar hem om, maar onderbraken hun dans niet. ‘Het heeft daar helemaal niets mee te maken, net zomin als met India of de wraak van God. Het is in South Carolina begonnen. Het vaccin is al onderweg. Je bent hier volkomen veilig.’

Andrews was niet overtuigd. ‘Toch geloof ik niet dat het verstandig zou zijn als ik naar Oxford ging, meneer.’

Het koor hield abrupt op. ‘Sorry,’ zei mevrouw Piantini, en ze zetten hun dans weer voort.

‘Het is absoluut noodzakelijk dat iemand de lokalisatie controleert. Een van onze historici zit in 1320 en we weten niet hoeveel verschuiving er is opgetreden. Je kunt gevarengeld van me krijgen.’ Dunworthy besefte meteen dat hij precies het verkeerde had gezegd. ‘Ik kan het lab laten isoleren en je krijgt beschermende kleding en…’

‘Ik zou het door de telefoon kunnen doen,’ zei Andrews. ‘Een vriendin van me kan wel voor de verbinding met de computer zorgen. Ze studeert in Shrewsbury.’ Hij zweeg even. ‘Dat is alles wat ik voor u kan doen. Sorry.’

‘Sorry,’ herhaalde Piantini.

‘Nee, nee, u bent als tweede aan de beurt,’ zei Taylor. ‘Het is twee-drie op en neer en drie-vier neer en dan weer van voren af aan. En kijk naar de anderen, niet naar de grond. Een, twee, daar gaan we.’ Ze zetten hun menuet weer in.

‘Het risico is gewoon te groot,’ zei Andrews.

Het was duidelijk dat hij zich niet zou laten overhalen. ‘Hoe heet die vriendin in Shrewsbury?’ vroeg Dunworthy.

‘Polly Wilson,’ zei Andrews opgelucht. Hij gaf Dunworthy haar nummer. ‘Legt u maar uit waar het om gaat. Ik blijf hier bij de telefoon.’ Hij wilde neerleggen.

‘Wacht!’ zei Dunworthy. De Amerikaanse vrouwen keken hem afkeurend aan. ‘Wat is de maximale verschuiving voor een reis naar 1320?’

‘Ik heb geen idee,’ antwoordde Andrews onmiddellijk. ‘De verschuiving is moeilijk te voorspellen. Er spelen zoveel factoren mee.’

‘Doe eens een schatting,’ zei Dunworthy. ‘Zou het verschil achtentwintig jaar kunnen zijn?’

‘Achtentwintig jaar?’ zei Andrews verwonderd. Dunworthy slaakte een zucht van verlichting. ‘Nou, dat lijkt me niet. Het verschil loopt meestal op als je verder teruggaat, maar niet exponentieel. Er wordt een schatting gemaakt aan de hand van de parameters.’

‘Die heeft Middeleeuwen niet vastgesteld.’

‘En toch sturen ze iemand op weg?’ zei Andrews geschokt.

‘Zonder parameters, zonder onbemande proeven, zonder verkenning,’ zei Dunworthy. ‘Daarom is het zo belangrijk dat de lokalisatie wordt nagerekend. Je moet iets voor me doen.’

Andrews verstrakte.

‘Je hoeft er niet voor naar Oxford te komen,’ zei Dunworthy haastig. ‘Jesus College heeft een lab in Londen ingericht. Ik wil dat je daarheen gaat en de parameters natrekt voor een reis naar 13 december 1320, twaalf uur ’s middags.’

‘Wat zijn de coördinaten?’

‘Die weet ik niet. Dat kan ik op Brasenose wel navragen. Bel me hier op zodra je hebt vastgesteld wat de maximale verschuiving kan zijn. Wil je dat doen?’

‘Ja,’ zei Andrews, maar hij keek weer erg weifelend.

‘Dank je. Ik zal Polly Wilson zeggen waar het om gaat. Je hoort van me zodra ze alles in gereedheid heeft gebracht.’ Dunworthy legde neer voordat Andrews zich kon bedenken.

Hij bleef met de hoorn in zijn hand staan en keek naar de danseressen. De volgorde wisselde voortdurend, maar mevrouw Piantini raakte de tel niet meer kwijt.

Hij belde Polly Wilson om te vragen of ze voor een computerverbinding kon zorgen. Hij was bang dat zij ook naar het nieuws had gekeken en zou denken dat de verwarming van Brasenose niet te vertrouwen was, maar ze stemde zonder aarzelen toe. ‘Ik moet een poort zien te vinden. Ik ben over drie kwartier in het lab.’

Hij liet het bellenkoor over aan hun oefeningen en ging naar Brasenose. Het regende niet zo hard meer en er waren weer wat mensen op straat, hoewel veel winkels gesloten waren. Het carillon van Carfax moest helemaal zijn geautomatiseerd, of anders was de beiaardier in een ijlkoorts geraakt, want het speelde nog steeds ‘Bring a Torch, Jeanette Isabelle’ of misschien wel ‘O denneboom’.

Bij een Indiase groentewinkel stonden drie betogers en voor de ingang van Brasenose nog een stel. Ze droegen een groot spandoek met de tekst: TIJDREIZEN SCHAADT DE GEZONDHEID. Hij herkende een jonge vrouw, een van de ambulanceverpleegkundigen die Badri naar het ziekenhuis hadden gebracht.

De centrale verwarming, de Europese Unie en nu tijdreizen. Tijdens de Pandemie waren het de Amerikaanse bacteriologische wapens en de ventilatiesystemen geweest. In de middeleeuwen had Satan of een passerende komeet de schuld gekregen. Als bekend werd dat het virus uit South Carolina stamde, zou iedereen wel de beschuldigende vinger uitsteken naar de Confederatie of naar Texaanse kippepoten.

Hij ging naar de portiersloge in de poort. De kerstboom stond tegen de muur met bovenop een engel. ‘Ik verwacht een studente van Shrewsbury die hier wat communicatieapparatuur komt opstellen,’ zei hij tegen de portier. ‘We moeten in het lab zijn.’

‘Dat is verboden terrein, meneer.’

‘Verboden?’

‘Jawel. De deur is op slot en er wordt niemand toegelaten.’

‘Hoezo? Wat is er gebeurd?’

‘Het is de epidemie, meneer.’

‘Welke epidemie?!’

‘Misschien kunt u beter naar de heer Gilchrist gaan.’

‘Misschien wel. Zeg maar dat ik er ben en dat ik in het lab moet zijn.’

‘Ik ben bang dat hij op het moment afwezig is.’

‘Waar is hij dan?’

‘In het ziekenhuis, meen ik. Hij…’

Dunworthy wachtte de rest niet af. Onderweg naar het ziekenhuis besefte hij dat Polly Wilson nu niet wist waar hij gebleven was. Pas bij de ingang drong het tot hem door dat Gilchrist misschien zelf ziek was geworden.

Zijn verdiende loon, dacht hij, maar Gilchrist zat blakend van gezondheid in de kleine wachtkamer. Hij had zijn masker voor en rolde zijn mouw op om zich te laten inenten.

‘Ik hoor van de portier dat het lab is gesloten,’ zei hij. ‘Ik moet er zijn. Ik heb een ingenieur gevonden die de lokalisatie door de telefoon kan natrekken. We moeten de computer aansluiten.’

‘Dat zal helaas niet gaan,’ zei Gilchrist. ‘Het lab is onder quarantaine zolang de bron van het virus niet is vastgesteld.’

‘De bron van het virus?’ zei Dunworthy op ongelovige toon. ‘Daarvoor moet je in South Carolina zijn.’

‘Dat weten we pas zeker als er een stellige identificatie is. Voorlopig leek het me verstandig het risico voor de universiteit zoveel mogelijk te beperken door het laboratorium op slot te doen. En als u me nu wilt verontschuldigen, ik ben hier voor een injectie.’ Hij ging langs Dunworthy naar de zuster, die met de spuit in haar hand stond te wachten.

Dunworthy hield hem bij een arm tegen. ‘Wat voor risico in vredesnaam?’

‘Er is de nodige beroering ontstaan over de mogelijkheid dat het virus door het net is gekomen.’

‘Beroering? Dat handjevol idioten die bij Brasenose met een spandoek staan te zwaaien?’ riep Dunworthy.

‘Dit is een ziekenhuis, meneer,’ zei de zuster. ‘Wilt u niet zo schreeuwen?’

Hij sloeg geen acht op haar. ‘Er was zogenaamd ook de nodige beroering over de immigratiewetten van de Europese Unie,’ zei hij. ‘Bent u nu ook ineens een voorstander van uittreding?’

Gilchrist keek hem aan en trok zijn neus op onder het masker. ‘Als waarnemend hoofd van de faculteit der Geschiedenis, is het mijn taak de belangen van de universiteit te behartigen. Zoals u ongetwijfeld weet, hebben wij onze positie te danken aan het vertrouwen dat de inwoners van Oxford in ons stellen. Het leek mij het beste de onrust onder de bevolking weg te nemen door het laboratorium te sluiten tot het virus is geïdentificeerd. Zodra vaststaat dat het inderdaad uit South Carolina komt, zal het lab uiteraard onmiddellijk weer worden opengesteld.’

‘En hoe moet het intussen met Kivrin?’

‘Als u zich niet kunt gedragen,’ zei de verpleegster, ‘zal ik dokter Ahrens moeten waarschuwen.’

‘Graag. Ga haar meteen maar halen,’ zei Dunworthy. ‘Dan kan ze Gilchrist vertellen dat hij zich niet zo moet aanstellen. Het is onmogelijk dat het virus door het net is gekomen.’

De zuster marcheerde de kamer uit.

‘Misschien zijn die betogers te stom om iets van de natuurwetten te snappen,’ zei Dunworthy, ‘maar ze kunnen toch zeker wel begrijpen dat het net alleen náár 1320 geopend was en niet omgekeerd? Er is niets uit het verleden doorheen gekomen.’

‘In dat geval loopt Kivrin geen enkel gevaar en kunnen we rustig de identificatie afwachten.’

‘Geen enkel gevaar? U weet niet eens waar ze is!’

‘De lokalisatie is voltooid. De reis is met succes verlopen en de verschuiving is minimaal,’ zei Gilchrist. Hij schoof zijn mouw naar beneden en maakte het knoopje zorgvuldig vast. ‘Kivrin is ongetwijfeld precies waar ze hoort te zijn.’

‘Dat denkt u. Ik ben pas tevreden als ik zeker weet dat Kivrin ongedeerd is aangekomen.’

‘Ik moet u er nogmaals aan herinneren dat zij onder mijn verantwoordelijkheid valt, meneer Dunworthy.’ Hij trok zijn jas aan. ‘Ik doe wat ik het beste acht.’

‘Zoals het lab op slot doen om een stelletje halvegaren te plezieren?’ zei Dunworthy verbitterd. ‘Er is ook “de nodige beroering” ontstaan over de mogelijkheid dat dit de straf van God is. Hoe wilt u de inwoners van Oxford tot bedaren brengen? Door nieuwe martelaren naar de brandstapel te slepen soms?’

‘Dat is een beledigende opmerking. En het bevalt me helemaal niet dat u zich voortdurend in zaken mengt die u niet aangaan. U bent er van het begin af aan op uit geweest om Middeleeuwen te ondermijnen, om ervoor te zorgen dat wij geen tijdreizen konden organiseren, en nu wilt u ook mijn gezag ondermijnen. Mag ik u eraan herinneren dat ik in afwezigheid van Basingame waarnemend hoofd van de faculteit ben en dat ik als zodanig…’

‘U bent niets anders dan een opgeblazen idioot die niets bij Middeleeuwen te zoeken heeft, laat staan dat u over Kivrins veiligheid kunt waken!’

‘Het lijkt me zinloos om deze discussie voort te zetten,’ zei Gilchrist. ‘Het lab staat onder quarantaine en dat blijft het zolang er geen identificatie is.’ Hij liep de wachtkamer uit.

Dunworthy ging achter hem aan en kwam bijna in botsing met Mary. Ze had steriele kleding aan en bestudeerde een kaart.

‘Weet je wat Gilchrist nu weer heeft gedaan?’ zei hij. ‘Een stel betogers heeft hem op het idee gebracht dat het virus door het net is gekomen en nu mag niemand het lab meer in.’

Ze gaf geen antwoord en keek hem zelfs niet aan.

‘Badri zei vanmorgen dat er iets niet klopte met de tijdverschuiving. Er is iets mis, zei hij telkens.’

Ze wierp hem een verstrooide blik toe en keek weer naar de kaart.

‘Ik heb iemand gevonden om de lokalisatie na te trekken, maar Gilchrist heeft de zaak op slot gedaan,’ zei hij. ‘Je moet met hem praten en hem aan zijn verstand brengen dat het virus uit South Carolina komt.’

‘Dat is niet zo.’

‘Hoezo, dat is niet zo? Is de uitslag binnen?’

Ze schudde haar hoofd. ‘Het WIC heeft een laborante gevonden, maar die is er nog mee bezig. De eerste resultaten wijzen erop dat het niet het Amerikaanse virus is.’ Ze keek op. ‘En ik weet het wel zeker.’ Ze keek weer naar de kaart. ‘In Amerika is niemand overleden.’

‘Wat bedoel je? Is er iets met Badri?’

‘Nee.’ Ze drukte de kaart tegen haar borst. ‘Met Beverly Breen.’

Hij keek haar ontsteld aan. Hij had gedacht dat ze het over Latimer had.

‘De vrouw met de lila paraplu,’ zei ze boos. ‘Ze is net gestorven.’

AFSCHRIFT UIT HET DOMESDAY BOOK

(046381–054957)

22 december 1320 (Oude Stijl). Het gaat slechter met de knie van Agnes. Hij is rood en erg gevoelig, ze schreeuwt het gewoon uit als ik haar knie aanraak. Ze kan nauwelijks lopen. Ik weet niet wat ik moet beginnen. Vrouwe Imeyne zou het alleen maar erger maken met haar zalfjes en Eliwys is in gedachten verzonken en heeft andere dingen aan haar hoofd.

Gawyn is nog steeds niet terug. Hij had gistermiddag terug moeten zijn. Toen hij tegen de avond nog altijd niet was komen opdagen, zei Eliwys dat Imeyne hem naar Oxford had gestuurd.

‘Ik heb hem naar Courcy gestuurd, precies zoals ik je zei,’ antwoordde Imeyne verontwaardigd. ‘De regen zal hem hebben opgehouden.’

‘Dat kleine eindje naar Courcy?’ zei Eliwys boos. ‘Heb je hem geen opdracht gegeven een nieuwe kapelaan te halen?’

Imeyne rechtte haar schouders. ‘Vader Roche kan de kerstmis niet opdragen als heer Bloet en zijn gezelschap er zijn,’ zei ze. ‘Je wilt je toch niet te schande maken voor Rosemunds verloofde?’

Eliwys trok wit weg. ‘Waar heb je hem naartoe gestuurd?’

‘Ik heb hem een boodschap voor de bisschop meegegeven. Hij moet een andere kapelaan aanwijzen.’

‘Toch niet naar Bath?’ riep Eliwys uit. Ik dacht even dat ze Imeyne wilde slaan.

‘Nee, niet verder dan Cirencestre. De aartsdiaken zou gedurende de kerstdagen in het klooster verblijven. Ik heb Gawyn gevraagd naar hem toe te gaan en de boodschap door een van zijn knechten te laten overbrengen. Hoewel de zaken er in Bath toch niet zo slecht voorstaan dat Gawyn er niet zou kunnen komen, anders had mijn zoon het hem wel verboden.’

‘Uw zoon zal het niet prettig vinden dat wij hem ongehoorzaam zijn. Hij heeft ons en Gawyn gevraagd hier te blijven tot hij terugkwam.’

Ze klonk nog steeds woedend en ze balde haar hand alsof ze Imeyne een oorvijg wilde toedienen zoals ze bij Maisry pleegt te doen. Maar haar gezicht had weer kleur gekregen zodra Imeyne zei dat Gawyn naar Cirencestre was en ik denk dat ze zich enigszins opgelucht voelde.

De zaken konden er in Bath niet zo heel slecht voorstaan, volgens Imeyne, maar Eliwys was blijkbaar erg benauwd voor Gawyn. Is ze bang voor een valstrik of dat hij de vijanden van heer Guillaume naar Bath zou kunnen lokken? En gaat het daar toch zo slecht dat Guillaume zelf de stad niet uit kan?

Misschien is het alle drie waar. Eliwys is vanmorgen al vijf keer naar de deur gegaan om naar buiten te kijken en ze is al even humeurig als Rosemund was in het bos. Ze vroeg zojuist aan Imeyne of ze er zeker van was dat de aartsdiaken in Cirencestre verbleef. Ze is natuurlijk bang dat Gawyn anders toch zelf naar Bath gaat.

Ze steekt iedereen aan met haar zenuwen. Vrouwe Imeyne zit in een hoekje boven haar relikwie te bidden, Agnes dreint, en Rosemund zit maar naar haar borduurwerk te staren zonder een steek uit te voeren.

(Pauze)

Ik ben vanmiddag met Agnes naar Vader Roche gegaan. Haar knie zag er slecht uit. Ze kon helemaal niet lopen en ik zag een rode streep onder de huid erboven. Het is moeilijk te zien, want de hele knie is rood en opgezet, maar ik durfde niet langer te wachten.

Ze hadden in 1320 geen middel tegen bloedvergiftiging en het is mijn schuld dat de wond is ontstoken. Ze zou niet zijn gevallen als ik niet met alle geweld naar het rendez-vous had gewild. Ik weet wel dat mijn aanwezigheid volgens de paradoxen geen invloed kan hebben op wat er met de mensen gebeurt, maar daar durf ik niet op te vertrouwen. Ik had zelf immers ook niet ziek mogen worden.

Daarom wachtte ik tot Imeyne naar de bovenkamer was gegaan en droeg Agnes naar de kerk. Het stortregende, maar Agnes klaagde helemaal niet dat ze nat werd en dat maakte me nog angstiger dan die rode streep.

Het was donker en muf in de kerk. Ik hoorde de stem van Vader Roche, net alsof hij tegen iemand stond te praten. ‘Heer Guillaume is nog altijd niet terug uit Bath,’ zei hij. ‘Ik vrees voor zijn leven.’

Ik dacht dat Gawyn misschien was teruggekeerd en ik wilde horen wat ze over het proces zeiden, daarom bleef ik met Agnes in mijn armen staan luisteren.

‘Het regent al twee dagen,’ zei Roche, ‘en er staat een schrale westenwind. We hebben de schapen van de weide moeten halen.’

Mijn ogen wenden eindelijk aan het donker en ik kon hem zien. Hij zat op zijn knieën bij het koorhek, zijn grote handen in gebed samengevouwen.

‘Het kindje van de meier heeft een maagkoliek en kan zijn melk niet binnenhouden. Met boer Tabord gaat het slechter.’

Hij bad niet in het Latijn en hij klonk lang niet zo plechtstatig als de priester van de Heilige Hervormden of de dominee. Hij sprak zakelijk en nuchter, net zoals ik nu zelf klink.

De middeleeuwers beschouwden God als een levend wezen, bijna even tastbaar als de zichtbare wereld om hen heen. ‘Je gaat weer naar huis,’ zei Vader Roche tegen me toen ik doodging en zo dachten ze er werkelijk over. Het leven in dit lichaam is een onbelangrijke illusie, het echte leven behoort toe aan de onsterfelijke ziel. Dit aardse bestaan was niet meer dan een vluchtig bezoek, net zo vluchtig als mijn bezoek aan deze eeuw, maar veel heb ik van die opvatting nog niet gezien. Eliwys zegt plichtsgetrouw haar weesgegroetjes, maar daarna slaat ze het stof van haar knieën en houdt zich met haar dagelijkse beslommeringen bezig alsof haar gebeden geen enkele invloed hebben op wat er met haar gemaal en met de meisjes of Gawyn gebeurt. En Imeyne maakt zich met haar relikwie en haar getijdenboek alleen druk om haar aanzien. Dat God echt een rol in dit leven speelt heb ik daar pas in die vochtige kerk ervaren, toen ik Vader Roche hoorde bidden.

Ik vraag me af of hij God en de hemel net zo duidelijk voor zich ziet als ik u en Oxford, met de regen op de binnenplaats en uw brilleglazen die telkens beslaan, zodat u ze aan uw sjaal moet droogwrijven. Voor mij bent u ook heel dichtbij en tegelijkertijd onbereikbaar ver weg.

‘Behoed onze zielen en leidt ons veilig naar uw hemel,’ zei Roche. Alsof Agnes daarop had gewacht ging ze rechtop zitten en zei dat ze naar hem toe wilde.

Hij stond op en keek naar ons. ‘Wie is daar?’

‘Vrouwe Katherine,’ zei ik. ‘Ik heb Agnes bij me. Haar knie is…’ Ontstoken? ‘Ze heeft iets aan haar knie.’

Hij keek ernaar, maar het was te donker in de kerk en daarom droeg hij haar naar zijn huis. Veel lichter was het er niet. Zijn huis is nauwelijks groter dan de hut waarin ik heb geschuild en niet hoger. Hij moest de hele tijd gebukt blijven staan om zijn hoofd niet te stoten.

Hij maakte het luik voor het enige raam open, waardoor de regen naar binnen werd geblazen. Daarna stak hij een bieskaars aan en zette Agnes op een ruwe houten tafel. Ze deinsde terug toen hij het verband losmaakte.

‘Blijf maar stil zitten, Agnus,’ zei hij, ‘dan zal ik je vertellen hoe Christus uit de verre hemel op aarde is gekomen.’

‘Met Kerstmis,’ zei Agnes.

Roche betastte de gezwollen huid rond de wond en bleef de hele tijd tegen haar praten. ‘En de herders waren erg bang, want ze wisten niet waar dat stralende licht vandaan kwam. En ze hoorden een geluid als van hemelse bazuinen. Het was de engel Gods die tot hen was neergedaald.’

Agnes had gegild en mijn handen weggeduwd toen ik haar probeerde te onderzoeken, maar ze liet Roche met zijn dikke vingers zijn gang gaan. Ik zag nu duidelijk een rode streep lopen. Roche betastte hem voorzichtig en hield de kaars erbij.

‘En uit een ver land kwamen drie koningen met geschenken.’ Behoedzaam voelde hij weer aan haar knie en daarna vouwde hij zijn handen alsof hij wilde gaan bidden. Ik dacht nog, ga nou niet bidden, doe liever iets.

Hij liet zijn handen zakken en keek me aan. ‘Ik vrees dat de wond is vergiftigd,’ zei hij. ‘Ik zal een aftreksel van hyssop maken om het gif eruit te halen.’ Hij ging naar het vuur om de smeulende kooltjes op te stoken, pakte een emmer en schonk water in een ijzeren pot.

De emmer was vuil, de pot was vuil en zijn handen waren vuil. Ik stond naar hem te kijken terwijl hij de pot boven het vuur zette en iets uit een vuile zak haalde en het speet me dat ik naar hem toe was gegaan. Hij was niet beter dan Imeyne. Een aftreksel van bladeren of zaden zou net zomin iets tegen bloedvergiftiging uitrichten als Imeynes zalfjes en zijn gebeden zouden ook niet helpen, zelfs niet als hij met God sprak alsof het een gewoon mens betrof.

Ik had bijna gevraagd of hij niets beters wist, maar ik besefte dat dat onmogelijk was. Tegen een ontsteking helpen penicilline, afweerversterkers en ontsmettingsmiddelen, maar geen van die dingen had hij in zijn jutezak zitten.

Gilchrist heeft tijdens college wel eens iets over middeleeuwse dokters gezegd. Hij vond het maar kwakzalverij dat ze tijdens de Zwarte Dood aan aderlating deden en de zieken met arsenicum en urine van geiten behandelden, maar wat had hij anders verwacht? Ze hadden geen vaccins of antimicrobia bij de hand. Ze wisten niet eens wat de pest veroorzaakte. Vader Roche stond met zijn vieze vingers een paar gedroogde blaadjes fijn te wrijven, maar hij deed tenminste zijn best.

‘Heeft u wijn?’ vroeg ik. ‘Oude wijn?’

Hun gewone bier bevat bijna geen alcohol en in de wijn zit nauwelijks meer, maar het percentage gaat omhoog als het een tijdje heeft kunnen gisten en alcohol is een ontsmettingsmiddel.

‘Ik herinner me dat oude wijn soms helpt tegen een infectie.’

Hij vroeg niet wat een ‘infectie’ was of hoe het kwam dat ik me net dat kon herinneren en verder helemaal niets. Hij ging onmiddellijk naar de kerk en kwam terug met een aarden kruik vol sterk ruikende wijn. Ik maakte de doek ermee nat en waste de wond af.

Ik heb de kruik meegenomen en onder het bed in Rosemunds boudoir verstopt. Ik hoop maar niet dat het echte miswijn is, Imeyne zou zeggen dat Vader Roche een ketter was die op de brandstapel diende te eindigen. Nu kan ik de wond in elk geval schoonhouden. Ik heb Agnes’ knie nog een keer goed behandeld voordat ze naar bed ging.

19

Het regende tot de dag voor Kerstmis, een harde winterse regen die door het rookgat in het dak drong en het vuur deed sissen en walmen.

Kivrin goot zo vaak ze kon een scheut wijn op Agnes’ knie, die er op de middag van de drieëntwintigste wat beter uitzag. Hij was nog steeds gezwollen, maar de rode striem was verdwenen. Kivrin trok haar kap over haar hoofd en holde naar de kerk aan de overkant om het tegen Vader Roche te zeggen, maar die was er niet.

Noch Imeyne, noch Eliwys had gemerkt dat Agnes last van haar knie had. Ze waren zich druk aan het voorbereiden op de eventuele komst van heer Bloets familie. Ze maakten de bovenkamer schoon zodat de vrouwen daar konden slapen, strooiden rozeblaadjes op de matten in de hal en bakten een verbazingwekkend assortiment manchetbroden, puddingen en taarten, waarvan er een het Christuskind in de kribbe voorstelde, met deegringetjes als zwachtels.

’s Middags kwam Vader Roche naar het huis, doorweekt en rillend. Hij was in de ijskoude regen naar buiten gegaan om eiloof te halen voor in de hal. Imeyne was er niet — ze was in de keuken het kerstkind aan het bakken — en Kivrin liet hem binnen en hing zijn kleren te drogen bij het vuur.

Ze riep Maisry en toen die niet kwam opdagen ging ze over de binnenplaats naar de keuken om een kroes gloeiend eelbier voor hem te halen. Toen ze terugkwam zat Maisry naast Roche op de bank. Ze hield haar verwarde vuile haar tegen met haar hand en Roche smeerde ganzevet op haar oor. Zodra ze Kivrin zag sloeg ze haar hand over haar oor, waardoor ze vermoedelijk de hele behandeling bedierf, en maakte dat ze wegkwam.

‘Het gaat beter met Agnes’ knie,’ zei Kivrin tegen hem. ‘Hij is niet meer zo opgezet en er komt een nieuwe korst op.’

Het leek hem niet te verbazen en ze vroeg zich af of ze zich had vergist, of het helemaal geen bloedvergiftiging was geweest.

Tijdens de nacht ging de regen in sneeuw over. ‘Ze komen niet meer,’ zei vrouwe Eliwys de volgende ochtend. Ze klonk opgelucht.

Kivrin moest het beamen. Er was die nacht bijna dertig centimeter sneeuw gevallen en de bui hield nog steeds aan. Zelfs Imeyne leek zich erbij te hebben neergelegd, hoewel ze doorging met de voorbereidingen, tinnen borden uit de bovenkamer haalde en voortdurend om Maisry riep.

Aan het eind van de ochtend hield het plotseling op met sneeuwen en tegen twee uur begon het op te klaren. Eliwys gaf iedereen opdracht zijn goede kleren aan te trekken. Kivrin hielp de meisjes met aankleden en verbaasde zich over hun frivole onderhemden. Agnes droeg een donkerrode fluwelen tunica met een gesp van zilver en Rosemunds bladgroene gewaad had lange mouwen met een split erin en een laag uitgesneden lijfje waar de geborduurde rand van haar gele onderhemd bovenuit kwam. Niemand had Kivrin verteld wat zij moest aantrekken, maar nadat ze de vlechten uit het haar van de meisjes had gehaald zei Agnes: ‘Doe jij je blauwe kleed maar aan.’ Ze haalde haar gewaad uit de kist die aan het voeteneind van het bed stond. Het viel niet meer zo uit de toon bij de mooie kledij van de meisjes, maar het weefsel was toch nog te fijn en de kleur te blauw.

Ze wist niet wat ze met haar haren moest beginnen. Ongetrouwde meisjes hadden hun haar los bij feestelijke gelegenheden, met alleen een band of lint erin, maar daar was het te kort voor en alleen gehuwde vrouwen bedekten hun haar. Ze kon het niet gewoon zo laten, het ruw afgesneden haar zag er verschrikkelijk uit.

Eliwys was het blijkbaar met haar eens. Ze beet op haar lip toen Kivrin met de meisjes weer naar beneden kwam en stuurde Maisry naar de bovenkamer om een dunne, bijna doorzichtige sluier te halen. Die maakte ze midden op Kivrins hoofd vast aan haar haarband, zodat alleen de voorkant te zien was en de pieken van achteren verborgen bleven.

Met het betere weer leken ook Eliwys’ zenuwen te zijn teruggekeerd. Ze schrok op toen Maisry binnenkwam en viel tegen haar uit omdat ze moddervlekken op de vloer maakte. Er vielen haar ineens allerlei dingen in die nog niet klaar waren en niemand kon iets goed doen. Toen vrouwe Imeyne voor de tiende keer begon: ‘Als we naar Courcy waren gegaan…’ beet Eliwys bijkans haar hoofd eraf.

Kivrin had het een slecht idee gevonden Agnes aan te kleden voordat het echt nodig was en halverwege de middag waren de geborduurde mouwen van het kleine meisje vies en had ze meel over de helft van haar fluwelen rok geknoeid.

Laat in de middag was Gawyn nog niet terug, liep iedereen op zijn tenen van de spanning en had Maisry vuurrode oren. Kivrin moest van vrouwe Imeyne zes waskaarsen naar Vader Roche brengen en ze was dolblij dat ze met de meisjes naar buiten kon.

‘Zeg maar dat ze voor allebei de missen zijn,’ zei Imeyne prikkelbaar. ‘En wat een armzalige missen voor zo’n gelegenheid. We hadden naar Courcy moeten gaan.’

Kivrin liet Agnes haar mantel aantrekken en riep Rosemund, waarna ze naar de kerk ging. Roche was er niet. Midden op het altaar stond een grote gele kaars met strepen erop. Die zou hij bij zonsondergang aansteken om er het verstrijken van de uren tot middernacht mee bij te houden. Op zijn knieën in de ijskoude kerk.

Ook thuis was hij niet. Kivrin legde de kaarsen op tafel. Op de terugweg over de brink zagen ze zijn ezel bij de poort aan de sneeuw staan likken.

‘We zijn vergeten de dieren te voeren,’ zei Agnes.

‘De dieren voeren?’ vroeg Kivrin benauwd, want ze dacht aan hun kleren.

‘Het is kerstavond,’ zei Agnes. ‘Gaven jullie de dieren thuis niets?’

‘Dat weet ze niet meer,’ zei Rosemund. ‘Op kerstavond geven we de dieren te eten om te herdenken dat onze Heer in een stal is geboren.’

‘Weet je dan helemaal niets meer van Kerstmis?’ vroeg Agnes.

‘Een beetje,’ zei Kivrin. Ze dacht aan Oxford op kerstavond en aan de winkels in Carfax, versierd met namaakgroen en laserlicht, tjokvol met mensen die op het laatst nog inkopen wilden doen, aan de talloze fietsen in High Street en aan de toren van Magdalen die in de sneeuw nog net te zien was.

‘Eerst worden de klokken geluid, daarna is het eten en naar de mis en dan steken we het joelblok aan,’ zei Agnes.

‘Je haalt alles door elkaar,’ zei Rosemund. ‘Eerst steken we het joelblok aan en daarna gaan we naar de mis.’

‘Eerst worden de klokken geluid,’ zei Agnes met een boze blik, ‘en daarna komt de mis.’

Ze haalden een zak haver en wat hooi uit de schuur en gingen naar de stal om de paarden te voederen. Gringolet was er niet bij, wat betekende dat Gawyn nog steeds niet terug was. Ze moest hem spreken zodra hij kwam. Haar terugkeer moest binnen een week plaatsvinden, maar ze had nog geen idee waar het rendez-vous was. En als heer Guillaume kwam kon alles anders worden.

Eliwys wilde geen beslissing over haar nemen totdat haar gade terugkwam en die ochtend nog had ze tegen de meisjes herhaald dat ze hem vandaag verwachtte. Misschien besloot hij met Kivrin naar Oxford of Londen te gaan om haar familie te zoeken, of heer Bloet kon aanbieden haar mee terug te nemen naar Courcy. Ze moest hem heel gauw spreken. Als er gasten waren zou het veel gemakkelijker zijn hem terzijde te nemen en met alle drukte rond de kerst kon ze hem er misschien wel toe bewegen haar de plaats te wijzen.

Kivrin bleef zo lang mogelijk bij de paarden rondhangen in de hoop dat Gawyn terugkwam, maar Agnes kreeg er genoeg van en wilde de kippen gaan voeren. Kivrin stelde voor dat ze eerst naar de koe van de meier gingen.

‘Die is niet van ons,’ zei Rosemund fel.

‘Het dier heeft me geholpen toen ik ziek was,’ zei Kivrin. Ze herinnerde zich dat ze zich aan de magere rug van de koe had vastgeklampt toen ze naar de open plek had gezocht. ‘Ik wil haar bedanken voor haar vriendelijkheid.’

Ze kwamen langs het nu lege varkenskot. ‘Arme biggetjes,’ zei Agnes. ‘Ik zou ze een appel hebben gegeven.’

‘De lucht betrekt weer in het noorden,’ zei Rosemund. ‘Ik denk niet dat ze komen.’

‘O jawel,’ zei Agnes. ‘Heer Bloet heeft me een geschenk beloofd.’

De koe van de meier stond bijna op dezelfde plek waar Kivrin haar had gevonden, achter de op twee na laatste hut, knabbelend aan wat er van dezelfde zwart uitgeslagen scheuten over was.

‘Een goede Kerstmis, vrouwe Koe,’ zei Agnes. Ze nam een handje stro en hield dat op veilige afstand voor aan het beest.

‘Ze praten alleen om middernacht,’ zei Rosemund.

‘Ik zou graag om middernacht terugkomen, vrouwe Kivrin,’ zei Agnes. De koe stak haar nek uit. Agnes deinsde terug.

‘Dat kan niet, onnozele hals,’ zei Rosemund. ‘Dan zit je in de mis.’

De koe zette een van haar grote hoeven in beweging. Agnes week nog verder naar achteren. Kivrin gaf de koe een handvol stro.

Agnes keek afgunstig toe. ‘Als iedereen in de mis zit, hoe weten ze dan dat de dieren praten?’ zei ze.

Goede vraag, dacht Kivrin.

‘Vader Roche zegt dat het zo is,’ zei Rosemund.

Agnes kwam achter Kivrins rokken vandaan en pakte weer een handje stro. ‘Wat zeggen ze dan?’ Ze zwaaide met het stro in de richting van de koe.

‘Dat je niet weet hoe je ze moet voeren,’ zei Rosemund.

‘Niet waar,’ zei Agnes, haar hand uitstekend. De koe kwam op het hooi af, deed haar bek open en liet haar tanden zien. Agnes gooide het stro op de grond en verschool zich achter de rug van Kivrin. ‘Ze prijzen de gezegende Heer. Vader Roche zei het zelf.’

Er klonk hoefgetrappel. Agnes rende tussen de hutten door. ‘Ze zijn er!’ riep ze, terughollend. ‘Heer Bloet is er. Ik heb hem gezien. Ze rijden nu door de poort.’

Kivrin strooide de rest van het hooi vlug op de grond. Rosemund nam wat haver uit de zak en liet de koe uit haar hand eten.

‘Kom, Rosemund!’ zei Agnes. ‘Heer Bloet is er!’

Rosemund veegde de laatste korrels van haar hand. ‘Ik wil de ezel van Vader Roche voeren.’ Ze ging op weg naar de kerk zonder ook maar in de richting van het huis te kijken.

‘Maar ze zijn gekomen, Rosemund!’ riep Agnes, die achter haar aan holde. ‘Wil je niet weten wat ze hebben meegenomen?’

Blijkbaar niet. Rosemund bleef staan bij de ezel, die in de sneeuw naast de poort wat vossestaartgras had gevonden. Ze bukte en hield een handvol haver onder zijn neus, waar het beest niet de geringste belangstelling voor toonde. Ze bleef staan met een hand op de rug van het dier, haar gezicht verborgen achter haar lange donkere haar.

‘Rosemund!’ zei Agnes, haar gezicht rood van ergernis. ‘Heb je me niet gehoord? Ze zijn er!’

De ezel schoof de havervlokken met zijn neus opzij en zette zijn gele tanden in een graspol. Rosemund bleef proberen hem met de haver te lokken.

‘Rosemund,’ zei Kivrin, ‘ik zal de ezel wel voeren. Jij moet je gasten gaan begroeten.’

‘Heer Bloet zei dat hij iets voor me zou meebrengen,’ zei Agnes.

Rosemund maakte haar handen open en liet de haver vallen. ‘Als je hem zo graag mag, waarom vraag je vader dan niet of je met hem mag trouwen?’ zei ze, in de richting van het huis lopend.

‘Ik ben nog te klein,’ zei Agnes.

En Rosemund ook, dacht Kivrin. Ze nam Agnes bij de hand en ging achter het meisje aan. Rosemund liep snel door, met haar neus in de lucht en zonder acht te slaan op haar rokken die door de sneeuw sleepten of op Agnes’ herhaalde smeekbede om te wachten.

Het gezelschap had de binnenplaats bereikt en Rosemund was al bij het varkenskot. Kivrin begon te hollen, Agnes met zich meesleurend, en ze kwamen tegelijkertijd op de binnenplaats. Kivrin bleef verrast staan.

Ze had een hoffelijke begroeting verwacht, met plechtige toespraken en beleefde buigingen van de familie in de deuropening, maar dit was net de opening van een nieuw studiejaar: iedereen liep met kisten en bagage te zeulen, mensen vielen elkaar roepend en lachend om de hals en praatten door elkaar heen. Ze hadden Rosemund niet eens gemist. Een grote vrouw met een reusachtige stijve haarkap tilde Agnes van de grond en kuste haar, terwijl drie jonge meisjes verrukt rond Rosemund dansten.

In hun beste kledij uitgedoste dienstknechten droegen afgedekte manden en een enorme gans naar de keuken en brachten de paarden naar de stal. Gawyn zat nog steeds op Gringolet en boog zich naar voren om iets tegen Imeyne te zeggen. ‘Nee, de bisschop is in Wiveliscombe,’ hoorde Kivrin hem zeggen. Imeyne zag er echter niet ontevreden uit, dus waarschijnlijk had hij de boodschap aan de aartsdiaken overgebracht.

Ze draaide zich om naar een jonge vrouw in een mantel die nog feller blauw was dan Kivrins kleed. Ze hielp de vrouw uit het zadel en bracht haar glimlachend naar Eliwys. Ook Eliwys glimlachte.

Kivrin probeerde te ontdekken wie heer Bloet was, maar de vijf of zes bereden mannen droegen allemaal bontmantels en het tuig van hun paarden was met zilver beslagen. Gelukkig zag geen van hen er haveloos uit en een paar waren zelfs heel presentabel. Ze wilde aan Agnes vragen wie heer Bloet was, maar het meisje was nog in de greep van de stijve haarkap. ‘Wat ben je groot geworden! Ik ken je nauwelijks terug,’ zei de vrouw, Agnes op haar hoofd kloppend. Kivrin onderdrukte een glimlach. Sommige dingen veranderden echt nooit.

Verschillende nieuwkomers hadden rood haar, onder wie een vrouw die ongeveer even oud als Imeyne leek te zijn. Toch droeg ze haar vaalrosse haar los, alsof ze een jong meisje was. Ze had een ontevreden pruilmondje en was zichtbaar ontstemd over de manier waarop de bedienden met haar spullen omgingen. Ze pakte een overvolle mand uit de handen van een knullige knecht en gaf hem aan een dikke man in een groenfluwelen tuniek.

Ook de dikke man had rood haar, net als de aardigst uitziende van de jongere mannen. Deze liep tegen de dertig, maar had een rond en openhartig gezicht met sproeten en in elk geval een prettig voorkomen.

‘Heer Bloet!’ riep Agnes, die langs Kivrin schoot en zich tegen de knieën van de dikke man aan drukte.

Nee toch, dacht Kivrin. Ze was ervan uitgegaan dat de dikkerd getrouwd was met de rossige feeks of met de vrouw met de stijve haarkap. Hij was een jaar of vijftig oud en woog minstens honderdtwintig kilo. Hij lachte met grote bruine tanden naar Agnes.

‘Heeft u niets voor me meegebracht?’ vroeg Agnes, aan de zoom van zijn tuniek trekkend.

‘Jazeker wel,’ zei hij, met een blik op Rosemund die nog met de andere meisjes stond te praten, ‘voor jou en voor je zuster.’

‘Ik zal haar halen,’ zei Agnes en holde naar Rosemund voordat Kivrin haar kon tegenhouden. Bloet waggelde achter haar aan. De meisjes gingen giechelend uit elkaar toen hij dichterbij kwam. Rosemund wierp een blik vol moordlust naar Agnes, waarna ze glimlachend een hand naar hem uitstak.

‘Gegroet en welkom, heer,’ zei ze.

Ze hield haar kin zo hoog mogelijk in de lucht en op haar bleke wangen zaten twee koortsige rode vlekken, maar Bloet vatte die blijkbaar op als tekenen van verlegenheid en opwinding. Hij nam haar kleine vingers in zijn vlezige hand. ‘In het voorjaar zul je je gemaal toch niet zo vormelijk ontvangen?’ zei hij.

De vlekken werden roder. ‘Het is nog winter, heer.’

‘Maar niet lang meer,’ zei hij en lachte zijn bruine tanden bloot.

‘Waar is mijn geschenk?’ vroeg Agnes fel.

‘Agnes, niet zo inhalig,’ zei Eliwys, die tussen haar dochters in ging staan. ‘Het is onbehoorlijk om een gast om geschenken te vragen.’ Ze keek hem glimlachend aan en er was niets te merken van eventuele afkeer jegens dit huwelijk. Zo ontspannen had Kivrin haar nog niet meegemaakt.

‘Ik heb mijn schoonzuster een kleinigheid beloofd,’ zei hij, een klein zakje onder zijn strak aangetrokken riem vandaan halend, ‘en mijn aanstaande een bruidsgeschenk.’ Hij maakte het zakje open en haalde er een met edelstenen bezette broche uit. ‘Een liefdeknoop voor mijn bruid,’ zei hij, de gesp openmakend. ‘Denk aan mij als je hem draagt.’

Puffend deed hij een stap naar voren om de broche op haar mantel te spelden. Ik hoop dat hij een hartaanval krijgt, dacht Kivrin. Rosemund bleef met haar vuurrode wangen stokstijf staan terwijl hij met zijn vette handen aan haar hals friemelde.

‘Robijnen,’ zei Eliwys opgetogen. ‘Zou je je aanstaande niet bedanken voor zijn heerlijke geschenk, Rosemund?’

‘Ik dank u voor de broche,’ zei Rosemund vlak.

‘Waar is mijn geschenk nou?’ zei Agnes, van de ene voet op de andere dansend. Hij zocht weer in het zakje en haalde er met gesloten vuist iets uit. Hijgend boog hij zich naar het meisje toe en deed zijn hand open.

‘Het is een bel!’ zei Agnes verrukt. Ze pakte het ding aan en schudde het heen en weer. Het was een ronde koperen bel, als van een paard, met een metalen oog erbovenop.

Agnes zeurde net zo lang tot Kivrin haar meenam naar haar kamer om een lint te halen dat ze aan het oog van de bel wilde binden, zodat ze hem als een soort armband aan haar pols kon dragen. ‘Mijn vader heeft dit lint meegebracht van de jaarmarkt,’ zei Agnes, de kist sluitend waarin Kivrins kleren waren bewaard. De stof was vlekkerig en zo stijf dat Kivrin het lint maar met moeite door het oog kon halen. Zelfs de papieren linten waarmee in haar eigen tijd kerstcadeautjes werden ingepakt waren beter dan dit ding, dat Agnes blijkbaar als een schat bewaarde.

Kivrin maakte de bel aan Agnes’ pols vast en ze gingen weer naar beneden. De drukte had zich naar binnen verplaatst, waar de bedienden bezig waren kisten, slaapmatten en de voorlopers van weekendtassen naar de hal te brengen. Kivrin had zich geen zorgen hoeven te maken over heer Bloet en aanhang. Zo te zien zouden ze hier de hele winter blijven.

Ook over haar eigen lot had ze niet hoeven in te zitten. Niemand keurde haar ook maar een blik waardig, zelfs toen Agnes erop stond haar armband aan haar moeder te laten zien. Eliwys was druk in gesprek met Bloet, Gawyn en de aardig uitziende jongeman, die een zoon of een neef moest zijn. Eliwys zat weer met haar handen te wringen. Ze had zeker slecht nieuws uit Bath gekregen.

Vrouwe Imeyne zat bij de muur te praten met de kloeke vrouw en een bleke man die als een geestelijke was gekleed. De uitdrukking op haar gezicht verried dat ze zich beklaagde over Vader Roche.

Kivrin maakte van het lawaai en de verwarring gebruik om Rosemund bij de andere meisjes weg te halen en haar te vragen wie iedereen was. De bleke man was de huiskapelaan van heer Bloet, zoals ze al had verondersteld. De vrouw met de felblauwe mantel was zijn aangenomen dochter. De forse vrouw met de gesteven haarkap was de gemalin van Bloets broer en was uit Dorset gekomen om bij hem te logeren. De twee roodharige jongemannen en de giechelende meisjes waren allemaal kinderen van haar. Heer Bloet had zelf geen kinderen.

Dat was natuurlijk de reden waarom hij een kind huwde, blijkbaar met ieders instemming. In 1320 was de voortzetting van het geslacht de voornaamste levenstaak. Hoe jonger de vrouw, hoe meer kans er was op mannelijke kinderen die volwassen werden, ook al overleefde de moeder dit zelf niet.

De feeks met het vaalrode haar was, o schrik, vrouwe Yvolde, zijn ongehuwde zuster. Ze woonde bij hem in Courcy en Kivrin zag dat ze een stel sleutels aan haar gordel droeg toen ze tegen Maisry uitvoer omdat het arme kind een mand liet vallen. Dat betekende dat zij de baas in huis was, althans tot Pasen. Die arme Rosemund had geen schijn van kans.

‘Wie zijn al die anderen?’ vroeg Kivrin, in de hoop dat er minstens één bondgenoot van Rosemund bij zou zijn.

‘Bedienden,’ zei Rosemund, alsof dat vanzelfsprekend was, en ze holde terug naar de meisjes.

Er waren er zeker twintig, nog afgezien van de stalknechten die bezig waren met de paarden. Niemand, zelfs de zenuwachtige Eliwys niet, leek zich over hun aantal te verbazen. Ze had gelezen dat de adel tientallen knechten in dienst had, maar dat had ze nooit geloofd. Eliwys en Imeyne hadden nauwelijks bedienden en moesten bijna het hele dorp in de arm nemen om op tijd klaar te zijn voor het kerstfeest. Kivrin wist dat de familie in kommervolle omstandigheden leefde, maar ze had ook gedacht dat het aantal knechten van de landadel overdreven was. Dat was kennelijk niet het geval.

De bedienden liepen heen en weer om het avondmaal op te dienen. Kivrin had gedacht dat er op kerstavond werd gevast, maar nadat de bleke geestelijke in opdracht van vrouwe Imeyne de vesper had gelezen kwam de kudde knechten de hal binnen met brood, waterige wijn en in soda geweekte en daarna geroosterde kabeljauw.

Agnes was zo opgewonden dat ze geen hap door haar keel kreeg en nadat er was afgeruimd wilde ze niet rustig bij de haard komen zitten, maar rende door de zaal om met haar bel te rinkelen en achter de honden aan te zitten.

De knechten van heer Bloet en de meier brachten het joelblok binnen en legden het in het haardvuur, waardoor een regen van vonken opspatte. De vrouwen deinsden lachend terug en de kinderen gilden het opgetogen uit. Rosemund was het oudste kind en mocht het blok verder aansteken met een spaander die van het joelblok van het jaar daarvoor was overgebleven. Ze hield de vlam voorzichtig bij het uiteinde van een kromme wortel. Er werd gelachen en geklapt toen het hout vlam vatte en Agnes zwaaide wild met haar arm om de bel te laten rinkelen.

Rosemund had eerder verteld dat de kinderen mochten opblijven voor de nachtmis, maar Kivrin hoopte dat ze in elk geval Agnes zover kon krijgen dat ze een tijdje naast haar op de bank ging slapen. Maar Agnes werd met het verstrijken van de uren alleen maar wilder, schreeuwend en rinkelend tot Kivrin zich genoodzaakt zag haar bel af te nemen.

De vrouwen zaten rustig bij het vuur te praten. De mannen stonden her en der in groepjes, de armen over elkaar geslagen. Af en toe gingen ze allemaal, behalve de kapelaan, naar buiten. Bij hun terugkeer stampten ze lachend de sneeuw van hun schoenen en aan hun rode gezichten en Imeynes afkeurende blik was te zien dat ze naar het bierhuis waren geweest en de regels van het vasten hadden overtreden.

Nadat ze voor de derde keer buiten waren geweest ging Bloet voor de haard zitten, strekte zijn voeten uit naar het vuur en keek naar de meisjes. De drie giechelende kinderen en Rosemund speelden blindemannetje. Toen Rosemund met de blinddoek voor bij de banken kwam trok Bloet haar op zijn schoot. Iedereen lachte.

Imeyne bleef de lange avond bij de kapelaan zitten om haar grieven over Vader Roche te spuien. Hij was een onbenul en een knoeier, die zondag tijdens de mis het confiteor voor het adjutorum had gezegd. En hij zat nu op zijn knieën in de ijskoude kerk, dacht Kivrin, terwijl de kapelaan zijn handen warmde aan het vuur en afkeurend zijn hoofd schudde.

In de haard waren alleen nog gloeiende spaanders overgebleven. Rosemund liet zich van Bloets knieën glijden en ging terug naar haar vriendinnen. Gawyn verhaalde van zijn avontuur met de zes wolven zonder zijn blik van Eliwys af te houden. De kapelaan vertelde over een vrouw die op haar sterfbed een valse biecht had afgelegd. Toen hij haar voorhoofd met het Heilig Oliesel wilde bestrijken was haar huid voor zijn ogen zwart geblakerd.

Midden in het verhaal van de kapelaan stond Gawyn op, wreef zijn handen boven het vuur en ging naar het bedelaarsbankje. Hij ging zitten en begon zijn laarzen uit te trekken.

Even later stond Eliwys op om zich bij hem te voegen. Kivrin kon niet verstaan wat ze tegen hem zei, maar hij ging staan, met een laars in zijn hand.

‘Het geding is weer uitgesteld,’ hoorde ze Gawyn zeggen. ‘De rechter is ziek geworden.’

Het antwoord van Eliwys was onverstaanbaar, maar Gawyn knikte en zei: ‘Dat is goed nieuws. De nieuwe rechter komt van Swindone en is koning Edward minder gunstig gezind.’ Toch keken ze niet alsof ze het goed nieuws vonden. Eliwys zag bijna net zo bleek als toen Imeyne vertelde dat ze Gawyn naar Courcy had gestuurd.

Eliwys speelde met haar zware ring. Gawyn ging zitten, veegde het stro van zijn broek en trok de laars weer aan. Daarna keek hij op en zei iets. Eliwys draaide haar hoofd om en Kivrin kon haar gezicht in het halfdonker niet zien, maar ze zag wel het gezicht van Gawyn.

Net als alle anderen hier, dacht Kivrin. Ze keek snel om zich heen om te zien of anderen op het tweetal letten. Imeyne zat zich nog steeds te beklagen tegenover de kapelaan, maar de zuster van heer Bloet keek met afkeurend samengeknepen lippen toe, net als Bloet en de rest van de mannen aan de andere kant van de haard.

Kivrin had gehoopt dat ze Gawyn in de loop van de avond kon spreken, maar dat was in dit gezelschap niet mogelijk. Er klonk een bel en Eliwys keek geschrokken naar de deur.

‘Dat zijn de doodsklokken,’ zei de kapelaan zacht. Zelfs de kinderen staakten hun spel om te luisteren.

In sommige dorpen werden de klokken geluid voor elk jaar sinds de geboorte van Christus. Meestal waren ze alleen in het uur voor middernacht te horen en Kivrin betwijfelde of Roche en zelfs de kapelaan in staat was dat aantal jaren te tellen, maar ze begon de slagen toch bij te houden.

Drie bedienden brachten andere houtblokken voor de haard. Het vuur laaide fel op en wierp enorme, grillige schaduwen op de muren. Agnes sprong op en wees naar een van de neven van heer Bloet, die met zijn handen een konijn op de muur liet verschijnen.

Latimer had verteld dat de middeleeuwers de toekomst voorspelden uit de schaduwen die het joelblok wierp. Ze vroeg zich af wat de toekomst in petto had voor alle aanwezigen, die net als heer Guillaume in gevaar verkeerden.

De koning had de landgoederen en andere bezittingen van veroordeelden in beslag laten nemen. Misschien werden ze gedwongen uit te wijken naar Frankrijk of zich aan de genade van heer Bloet over te leveren en het gevit van de vrouw van de meier te verdragen.

Of misschien kwam heer Guillaume vanavond thuis met goed nieuws en een valk voor Agnes en zouden ze allemaal nog lang en gelukkig leven. Behalve Eliwys. En Rosemund, wat zou er van haar worden?

Het is al beslist, dacht Kivrin peinzend. Het oordeel is al geveld, heer Guillaume is thuisgekomen en hij heeft ontdekt wat er tussen Gawyn en Eliwys speelt. Rosemund is al vergeven aan heer Bloet. En Agnes is al groot geworden, getrouwd en in het kraambed gestorven, of anders wel aan bloedvergiftiging, cholera of longontsteking.

Ze zijn allemaal gestorven, dacht ze, zonder dat ze het kon geloven. Ze zijn allemaal al meer dan zevenhonderd jaar dood.

‘Kijk!’ riep Agnes. ‘Rosemund heeft geen hoofd meer!’ Ze wees naar de vreemde schaduwen die het opflakkerende vuur op de muur wierp. Het silhouet van Rosemund was duidelijk te zien, uitgerekt en zonder hoofd.

Een van de roodharige jongens rende naar Agnes toe. ‘Ik heb ook geen hoofd!’ zei hij, op zijn tenen dansend om de schaduw van vorm te laten veranderen.

‘Je hebt geen hoofd, Rosemund!’ riep Agnes vrolijk. ‘Je zult sterven voordat het jaar om is.’

‘Zeg dat toch niet,’ zei Eliwys, die opstond. Iedereen keek.

‘Kivrin heeft wel een hoofd,’ zei Agnes. ‘Ik heb mijn hoofd nog, alleen arme Rosemund niet.’

Eliwys pakte Agnes bij haar armen. ‘Dat zijn maar dwaze spelletjes,’ zei ze. ‘Je moet zulke dingen niet zeggen.’

‘Maar de schaduw,’ begon Agnes, met een gezicht dat op huilen stond.

‘Ga maar bij vrouwe Katherine zitten en houd je mond,’ zei Eliwys. Ze bracht het kind naar Kivrin en duwde haar op de bank. ‘Je bent veel te wild.’

Agnes bleef dicht bij Kivrin zitten, zonder te weten of ze zou gaan huilen of niet. Kivrin was de tel kwijt, maar ze ging gewoon verder. Zesenveertig, zevenenveertig.

‘Ik wil mijn bel terug,’ zei Agnes, van de bank klimmend.

‘Nee, we moeten stil blijven zitten.’ Kivrin nam haar op schoot.

‘Vertel eens over Kerstmis.’

‘Dat kan ik niet, Agnes. Ik weet er niets meer van.’

‘Is er dan helemaal niets meer wat je me kunt vertellen?’

Ik weet het nog heel goed, dacht Kivrin. De winkels zijn helemaal versierd met linten van satijn en fluweel, rood en goudgeel en blauw, nog feller dan mijn in wede geverfde kleed, en overal branden lichtjes en is muziek te horen. De klokken van Magdalen en de kerstliedjes.

Ze dacht aan het carillon van Carfax met zijn digitale klanken en aan de afgezaagde deuntjes in de winkels in High Street. Die liedjes zijn nog niet eens geschreven, dacht Kivrin, plotseling overspoeld door heimwee.

‘Ik wil met mijn bel spelen,’ zei Agnes, die probeerde zich los te maken. ‘Geef hem terug.’ Ze stak haar hand uit.

‘Ik geef hem terug als je hier op de bank komt liggen,’ zei Kivrin.

Het meisje begon weer te pruilen. ‘Moet ik echt slapen?’

‘Nee, ik zal je een verhaaltje vertellen,’ zei Kivrin. Ze maakte de bel los van haar pols, waar ze hem zolang had gehouden. ‘Er was eens,’ begon ze, maar ze hield op toen ze zich afvroeg of sprookjes in 1320 ook al zo waren begonnen en welke verhalen de middeleeuwers eigenlijk aan hun kinderen vertelden. Vermoedelijk verhalen over wolven en over heksen die een zwartgeblakerde huid kregen als ze met het Heilig Oliesel in aanraking kwamen.

‘Er was eens een maagd,’ zei Kivrin, terwijl ze de bel om de pols van het kind bond. Het rode lint begon al te rafelen en zou niet vaak meer gebruikt kunnen worden. Ze boog zich eroverheen. ‘Die maagd woonde…’

‘Is dit die maagd?’ klonk een stem.

Kivrin keek op. Ze zag Yvolde, de zuster van Bloet, met Imeyne vlak achter haar. De vrouw staarde met afkeurend samengeperste lippen naar haar en schudde haar hoofd.

‘Nee, dat is niet de dochter van Uluric,’ zei ze. ‘Die maagd was klein en donker.’

‘En het pleegkind van Ferrer?’ vroeg Imeyne.

‘Die is dood,’ zei Yvolde. ‘Weet je helemaal niet meer vanwaar je stamt?’ vroeg ze aan Kivrin.

‘Nee, edele vrouwe,’ zei Kivrin, die er te laat aan dacht dat ze haar blik nederig op de grond gericht moest houden.

‘Ze heeft een klap op haar hoofd gekregen,’ zei Agnes behulpzaam.

‘Toch weet je hoe je heet en je kunt je woordje doen. Ben je van goeden huize?’

‘Ik herinner mij niets van mijn familie, edele vrouwe,’ zei Kivrin, zo bescheiden mogelijk.

Yvolde snoof. ‘Ze klinkt alsof ze uit het westen komt. Heb je iemand naar Bath gestuurd?’

‘Nee,’ zei Imeyne. ‘De vrouw van mijn zoon zou zijn komst afwachten. Is er geen nieuws uit Oxenford?’

‘Nee, maar daar heerst ziekte,’ zei Yvolde.

Rosemund voegde zich bij hen. ‘Vrouwe Yvolde, kent u de familie van vrouwe Katherine?’ vroeg ze.

Yvolde wierp haar een verontwaardigde blik toe. ‘Nee. Waar is de broche die mijn broer je heeft gegeven?’

‘Ik eh… die zit op mijn mantel,’ stamelde Rosemund.

‘De geschenken van mijn broer zijn dus niet eens de moeite waard om te dragen?’

‘Ga hem halen,’ zei vrouwe Imeyne. ‘Ik wil die broche wel eens zien.’

Rosemund stak haar kin in de lucht, maar ze liep naar de muur waar de mantels waren opgehangen.

‘Ze toont al even weinig eerbied voor de geschenken van mijn broer als voor zijn aanwezigheid,’ zei Yvolde. ‘Ze heeft tijdens de maaltijd geen woord tegen hem gezegd.’

Rosemund kwam terug met de broche op haar groene mantel. Zwijgend liet ze hem aan Imeyne zien. ‘Ik wil hem ook zien,’ zei Agnes. Rosemund liet de mantel zakken.

De broche bestond uit een ronde gouden ring met rode edelstenen en in het midden een speld zonder scharnier waarmee hij aan een kleed kon worden bevestigd. In de ring was een inscriptie gegraveerd: ‘Io suiicien lui dami amo.’

‘Wat staat daar?’ zei Agnes, naar de letters in het goud wijzend.

‘Ik weet het niet,’ zei Rosemund, op een toon die duidelijk maakte dat het haar ook niets kon schelen.

Yvolde verstrakte en Kivrin zei haastig: ‘Er staat “In plaats van degene die ik liefheb”, Agnes,’ tot ze met een wee gevoel besefte wat ze had gedaan. Ze keek naar Imeyne, maar die leek niets gemerkt te hebben.

‘Zulke woorden horen om je hals, niet aan de muur,’ zei Imeyne. Ze pakte de broche en speldde hem op het kleed van Rosemund.

‘En je hoort aan de zijde van mijn broer te zijn, zoals het een aanstaande betaamt,’ zei Yvolde, ‘in plaats van kinderspelletjes te spelen.’ Ze gebaarde naar Bloet, die door het warme vuur en de uitstapjes naar de bierkelder bijna in slaap was gevallen. Rosemund keek smekend naar Kivrin.

‘Ga heer Bloet bedanken voor zijn genereuze geschenk,’ zei Imeyne kil.

Rosemund gaf haar mantel aan Kivrin en ging naar de haard.

‘Kom, Agnes,’ zei Kivrin. ‘Je moet rusten.’

‘Ik wil de doodsklokken horen,’ zei Agnes.

‘Vrouwe Katherine,’ zei Yvolde, met een vreemde nadruk op het eerste woord, ‘u zei dat u zich niets herinnerde. Maar u kon zonder moeite lezen wat er op de ring stond. U kunt dus lezen?’

Ik kan lezen, dacht Kivrin, maar heel wat minder dan de middeleeuwse vrouwen.

Ze wierp een blik op Imeyne, die haar net zo aankeek als de eerste ochtend toen ze aan haar kleren had gevoeld en haar handen had geïnspecteerd.

‘Nee,’ zei Kivrin, Yvolde recht in de ogen kijkend. ‘Ik kan zelfs het onzevader niet lezen. Uw broer vertelde wat er stond toen hij Rosemund de broche gaf.’

‘Nietes,’ zei Agnes.

‘Jij was met je bel bezig,’ zei Kivrin. Yvolde gelooft het nooit, dacht ze, ze zal het hem vragen en hij zal zeggen dat hij geen woord met me heeft gewisseld.

Maar Yvolde leek er genoegen mee te nemen. ‘Ik had ook niet gedacht dat zo iemand als zij zou kunnen lezen,’ zei ze tegen Imeyne. Ze gaf de oude dame een arm en ze gingen terug naar heer Bloet.

Kivrin liet zich op de bank zakken.

‘Ik wil mijn bel terug,’ zei Agnes.

‘Je krijgt hem pas als je gaat liggen.’

Agnes kroop bij haar op schoot. ‘Eerst het verhaaltje afmaken. Er was eens een maagd.’

‘Er was eens een maagd,’ zei Kivrin. Ze keek naar Imeyne en Yvolde, die naast heer Bloet waren gaan zitten en met Rosemund in gesprek waren. Het meisje zei iets met opgeheven kin en rode wangen. Heer Bloet lachte. Zijn hand sloot zich rond de broche en gleed over Rosemunds kleine borsten.

‘Er was eens een maagd!’ herhaalde Agnes fel.

‘…die aan de rand van een groot woud woonde,’ zei Kivrin. “‘Ga niet alleen het bos in”, had haar vader gezegd…’

‘Maar ze wilde niet luisteren,’ zei Agnes geeuwend.

‘Nee, ze wilde niet luisteren. Haar vader hield van haar en wilde niet dat haar iets zou overkomen, maar toch luisterde ze niet naar hem.’

‘Wat was er in het woud?’ vroeg Agnes, die zich tegen Kivrin aanvlijde.

Kivrin trok Rosemunds mantel over het meisje heen. Moordenaars en rovers, dacht ze. En geile oude mannen en hun geslepen zusters. En hoofse minnaars, echtgenoten en rechters. ‘Allemaal gevaarlijke dingen.’

‘Wolven,’ zei Agnes slaperig.

‘Ja, wolven.’ Ze keek naar Imeyne en Yvolde, die waren opgestaan en blikken in haar richting wierpen terwijl ze samen stonden te fluisteren.

‘Wat gebeurde er met haar?’ De ogen van het kind vielen dicht.

Kivrin wiegde haar in haar armen. ‘Ik weet het niet,’ fluisterde ze. ‘Ik weet het niet.’

20

Agnes kon niet meer dan vijf minuten hebben geslapen toen de klok even zweeg en daarna sneller begon te luiden voor de mis.

‘Vader Roche begint te vroeg, het is nog geen middernacht,’ zei vrouwe Imeyne. Ze had het nog niet gezegd of de andere klokken lieten zich horen: die van Wychlade en Bureford en, zo ver naar het oosten dat ze nauwelijks te onderscheiden waren, die van Oxford.

Dat zijn de klokken van Osney en dat is Carfax, dacht Kivrin. Ze vroeg zich af of die in haar eigen tijd nu ook te horen waren.

Heer Bloet hees zich overeind en hielp zijn zuster met opstaan. Een van hun bedienden kwam snel aanlopen om hun mantels aan te geven, waarvan er een met eekhoornbont was gevoerd. De meisjes pakten luid kletsend hun eigen mantels. Vrouwe Imeyne schudde Maisry wakker, die op het bedelbankje in slaap was gevallen, en stuurde haar naar de bovenkamer om haar getijdenboek te halen. Maisry klom geeuwend over de trapleer naar boven. Rosemund kwam naar Kivrin toe en pakte overdreven voorzichtig haar mantel, die van Agnes’ schouders was gegleden.

Agnes sliep als een roos. Kivrin vond het vervelend haar te moeten wekken, maar zelfs uitgeputte kinderen van vijf werden geacht bij deze mis aanwezig te zijn. ‘Agnes,’ zei ze zachtjes.

‘Je moet haar naar de kerk dragen,’ zei Rosemund, die de gouden broche van heer Bloet probeerde op te spelden. De jongste zoon van de meier kwam Kivrin haar witte mantel brengen, waarvan hij de zoom over de grond liet slepen.

‘Agnes,’ herhaalde Kivrin. Ze duwde licht tegen de schouder van het kind, verbaasd dat het niet door het klokgelui was gewekt. Het klonk veel harder en dichterbij dan voor de metten of de vespers en de overtonen overstemden bijna alle andere klokken.

Agnes deed abrupt haar ogen open. ‘Je hebt me niet gewekt,’ zei ze suffig tegen Rosemund. ‘Je had het beloofd,’ voegde ze eraan toe toen ze helemaal wakker was.

‘Doe je mantel aan,’ zei Kivrin. ‘We moeten naar de kerk.’

‘Ik wil mijn bel hebben, Kivrin.’

‘Hij hangt al aan je pols,’ zei Kivrin. Behoedzaam maakte ze de rode mantel van Agnes vast om haar niet te prikken met de naald van de gesp.

‘Nee, ik zie hem niet,’ zei Agnes, naar haar arm kijkend. ‘Ik wil hem hebben!’

‘Hier is hij.’ Rosemund raapte de bel op van de vloer. ‘Hij is zeker van je pols gegleden. Maar je kunt hem nu niet meenemen, we moeten naar de mis. Daarna worden de klokken voor het feest geluid.’

‘Ik zal er niet mee spelen,’ zei Agnes. ‘Ik wil hem alleen maar bij me hebben.’

Kivrin geloofde er geen woord van, maar de anderen waren klaar om te gaan. Een van heer Bloets bedienden stak de hoornlantarens aan met een takje uit het vuur en deelde ze uit. Kivrin bond het belletje snel om Agnes’ pols en nam de meisjes bij de hand.

Vrouwe Eliwys legde haar hand op de uitgestrekte arm van heer Bloet. Imeyne beduidde Kivrin en de kinderen aan te sluiten, waarna ze zelf met de zuster van heer Bloet en de rest van diens entourage de staart van de processie vormde. Vrouwe Eliwys en heer Bloet liepen de voorhof over naar de poort en kwamen op het veld.

Het sneeuwde niet meer en het was opgeklaard. Het dorp lag stil onder de sterren. Bevroren in de tijd, dacht Kivrin. De armoedige hutjes en wankele hekjes zagen er anders uit, zachter en sierlijker in de sneeuw. De witte vlokken fonkelden als kristal in het licht van de lantarens en Kivrin keek ademloos naar de sterren, honderden en duizenden sterren als gloeiende diamanten aan de hemel. ‘Hij glinstert,’ zei Agnes, en Kivrin wist niet of ze de sneeuw of de hemel bedoelde.

De klok sloeg rustig en gelijkmatig, met een andere klank in de ijzige lucht; niet luider, maar voller van toon en duidelijker. Kivrin herkende nu alle andere kerkklokken, van Esthcote, Witenie en Chertelintone, hoewel ook die een andere klank hadden. Ze probeerde Swindone te horen, maar daar was de klok opgehouden, net als in Oxford. Misschien had ze zich die alleen maar verbeeld.

‘Agnes, je speelt met je bel,’ zei Rosemund.

‘Niet waar,’ zei Agnes. ‘Dat komt door het lopen.’

‘Kijk eens naar de kerk,’ zei Kivrin. ‘Is het geen mooi gezicht?’

Het gebouw straalde als een vuurtoren aan de rand van het open veld, van binnen en van buiten verlicht. Door de glas-in-loodramen viel een rood en blauw schijnsel over de sneeuw. Toortsen verlichtten het hele kerkhof tot aan de klokketoren. Kivrin kon de teerachtige geur van de fakkels ruiken. Mensen met fakkels kwamen van de witte akkers en van de heuvel achter de kerk.

Kivrin moest ineens aan Oxford op kerstavond denken, met de verlichte etalages en de mensen die op het laatste moment nog inkopen deden en de gele ramen van Brasenose aan de binnenplaats. En aan de kerstboom van Balliol, beschenen door veelkleurige laserlampen.

‘Ik was liever naar u gekomen voor de kerstdagen,’ zei vrouwe Imeyne tegen vrouwe Yvolde. ‘Dan hadden we tenminste een behoorlijke mis gehad. De priester hier kent amper het onzevader.’

De priester hier heeft net uren in een ijskoude kerk op zijn knieën gelegen, dacht Kivrin, met gaten in zijn broek, en nu luidt de priester hier een uur lang de zware klok en straks draagt hij een ingewikkelde mis op die hij uit zijn hoofd heeft moeten leren omdat hij niet kan lezen.

‘Ik vrees dat het een armzalige preek en een armzalige mis wordt,’ zei vrouwe Imeyne.

‘Eilaas, nog maar weinigen zoeken God dezer dagen,’ zei vrouwe Yvolde. ‘Maar we moeten God bidden dat Hij de wereld beter maakt en de mensen weer deugd bijbrengt.’

Kivrin betwijfelde of dat het antwoord was dat vrouwe Imeyne wilde horen. ‘Ik heb de bisschop van Bath gevraagd ons een andere kapelaan te sturen,’ zei Imeyne, ‘maar die is nog niet gekomen.’

‘Mijn broer zegt dat er moeilijkheden in Bath zijn,’ zei Yvolde.

Ze hadden bijna het kerkplein bereikt. Kivrin keek naar de mensen in het licht van de walmende fakkels en van de olielampjes die enkele vrouwen bij zich hadden. Hun gezichten, rood van de kou en van onderen beschenen, hadden iets sinisters. Meneer Dunworthy zou denken dat het een opgehitste menigte was, dacht Kivrin, die een arme martelaar naar de brandstapel bracht. Het kwam door het licht. Bij een fakkel zag iedereen er als een moordenaar uit. Geen wonder dat de elektriciteit was uitgevonden.

Ze kwamen op het kerkplein. Kivrin herkende een paar mensen die bij de deur stonden: de jongen met scheurbuik die voor haar op de vlucht was gegaan, twee meisjes die met het koken hadden geholpen en Cob. De vrouw van de meier droeg een mantel met een hermelijnen kraag en in haar hand droeg ze een metalen lantaren met vier ruitjes van echt glas. Ze was druk in gesprek met de vrouw met de littekens die de tafels had schoongemaakt. Iedereen liep rond om warm te blijven en een man met een zwarte baard lachte zo uitbundig dat hij met zijn fakkel bijna de kap van de vrouw van de meier in brand stak.

Nachtmissen zouden later door de kerk worden verboden vanwege het overdadige drankgebruik en andere uitspattingen. Kivrin vond dat sommige kerkgangers inderdaad sterk de indruk wekten dat ze zich niet aan de vasten hadden gehouden. De meier stond opgewonden te praten met een ruig uitziende kerel, die volgens Rosemund de vader van Maisry was. Ze hadden allebei vuurrode gezichten van de kou, het toortslicht of de drank, of misschien van alle drie, maar ze waren eerder uitgelaten dan gevaarlijk. De meier onderstreepte zijn woorden telkens met een daverende klap op de schouder van Maisry’s vader, die elke keer een machteloos lachje uitstootte dat Kivrin deed vermoeden dat hij slimmer was dan hij eruitzag.

De vrouw van de meier probeerde haar man bij zijn mouw te pakken, maar hij kwam pas tot bedaren toen vrouwe Eliwys en heer Bloet door het hek kwamen en maakte evenals Maisry’s vader meteen de weg vrij. Ook de anderen traden zwijgend terzijde terwijl de stoet over de voorhof naar de zware deur liep. Ze hervatten hun gesprekken op zachtere toon en sloten zich bij het gezelschap aan.

Heer Bloet gespte bij de deur zijn zwaard los en gaf het aan een knecht, waarna hij met vrouwe Eliwys op de drempel neerknielde en een kruisteken maakte. Samen liepen ze bijna tot aan het koorhek en knielden opnieuw.

Kivrin en de meisjes volgden. Agnes sloeg een kruis en haar bel tinkelde luid in de kerk. Kivrin wilde hem van haar pols halen, maar vrouwe Imeyne stond bij de deur al ongeduldig te wachten met de zuster van heer Bloet en Kivrin durfde Agnes niet mee te nemen naar de tombe van Imeynes gemaal.

Ze nam de meisjes mee naar voren. Heer Bloet was al opgestaan. Eliwys bleef iets langer op haar knieën liggen, waarna heer Bloet haar naar de noordzijde van de kerk bracht en een lichte buiging maakte voordat hij zijn plaats bij de andere mannen innam.

Kivrin knielde met de kinderen neer bij het koorhek en hoopte dat Agnes niet opnieuw zo’n herrie zou maken als ze een kruis sloeg. Dat deed ze niet, maar toen Agnes wilde opstaan bleef ze met haar voet in de zoom van haar kleed haken en viel voorover met een lawaai dat het gelui van de klok bijna overstemde. Vrouwe Imeyne stond natuurlijk vlak achter hen en keek woedend naar Kivrin.

Kivrin ging met de meisjes naast Eliwys staan. Vrouwe Imeyne knielde neer, maar Yvolde volstond met een lichte buiging. Zodra Imeyne opstond, haastte een knecht zich een kussentje van donker fluweel naast Rosemund op de grond te leggen, zodat vrouwe Yvolde daarop kon knielen. Een andere knecht deed hetzelfde voor heer Bloet, die zich puffend en met een rood gezicht liet zakken.

Kivrin keek afgunstig naar het kniekussen van Yvolde en dacht aan de plastic dingen die in St. Mary’s aan de rugleuningen hingen. Ze besefte nu pas wat een zegen die uitvinding was, net als de harde houten banken. Zelf zou ze de hele mis staande moeten bijwonen.

De vloer was koud. De hele kerk was koud, ondanks alle verlichting. Lampjes waren langs de wanden geplaatst en voor het met hulst versierde beeld van Sinte Katherine. In het groen op de vensterbanken waren hoge en dunne gele kaarsen gezet, al was het resultaat vermoedelijk niet wat Vader Roche zich had voorgesteld. De heldere vlammen maakten de gekleurde ruiten nog donkerder, bijna zwart.

Gele kaarsen brandden ook in de zilveren kandelaars tussen de hulsttakken op het altaar. Ook het koorhek was met groen versierd en daar had Vader Roche de waskaarsen van vrouwe Imeyne neergezet. Kivrin dacht dat Imeyne toch wel tevreden moest zijn over de inrichting van de kerk en ze wierp een blik in haar richting.

Imeyne hield haar relikwie tussen haar gevouwen handen, maar ze keek strak naar het koorhek. Haar afkeurend op elkaar geperste lippen maakten duidelijk dat ze haar kaarsen liever ergens anders had zien staan, maar Kivrin vond het koorhek precies de goede plaats. Ze verspreidden een helder licht en beschenen het kruisbeeld en de schilderingen van het Laatste Oordeel.

De hele kerk werd er anders door, vertrouwder, bijna als St. Mary’s op kerstavond. Dunworthy had Kivrin vorig jaar meegenomen naar de oecumenische dienst. Ze had naar de Latijnse nachtmis van de Heilige Hervormden willen gaan, maar omdat hun priester tijdens de oecumenische dienst de Schriftlezing moest verzorgen had hij de mis naar vier uur ’s middags verplaatst.

Agnes zat weer met haar bel te spelen. Vrouwe Imeyne draaide zich om en keek haar woedend aan over haar vroom gevouwen handen. Rosemund siste tegen haar zusje dat ze stil moest zijn.

‘Je mag je bel pas laten horen als de mis voorbij is,’ fluisterde Kivrin dicht bij het oor van Agnes.

‘Ik doe helemaal niks,’ fluisterde Agnes, maar ze was in de hele kerk te horen. ‘Het lint zit te strak, zie je wel?’

Kivrin zag er niets van. Ze had het lint juist strakker moeten aantrekken, dan zou het belletje niet bij elke beweging rinkelen. Ze was niet van plan met het vermoeide kind in discussie te gaan nu de mis elk ogenblik kon beginnen en pakte Agnes’ pols.

Agnes had geprobeerd de bel over haar pols te schuiven. De knoop in het toch al gerafelde lint was strak aangetrokken. Kivrin pulkte eraan met haar vingernagels en keek af en toe om naar de deur. De dienst zou beginnen met een kleine processie, waarbij Vader Roche en zijn misdienaars — als hij die tenminste had — onder het zingen van het Asperges met het wijwater naar het altaar ging.

Kivrin peuterde aan de knoop, die met geen mogelijkheid meer los te krijgen was. Het lint zat te strak om over Agnes’ pols te schuiven. Ze keek naar de kerkdeur. De klok zweeg, maar Vader Roche was nog niet te zien en er was trouwens ook geen ruimte voor hem om naar het altaar te gaan. De hele kerk stond vol met dorpelingen. Iemand had een jongetje op de tombe van Imeynes gemaal gezet om hem te laten meekijken, maar er viel nog niets te zien.

Kivrin richtte haar aandacht weer op de bel. Ze wurmde twee vingers onder het lint en probeerde het over de hand van Agnes te trekken.

‘Je maakt het stuk!’ fluisterde Agnes met haar luide stem. Kivrin pakte de bel en stopte die snel in de hand van het kind.

‘Hou hem goed vast,’ fluisterde ze en drukte de vingers van het kind eromheen.

Agnes maakte gehoorzaam een vuist. Kivrin legde haar vrije handje erop, zodat het leek alsof het kind zat te bidden, en zei zachtjes: ‘Als je hem zo blijft vasthouden, maakt hij geen lawaai.’

Agnes drukte haar handen meteen tegen haar voorhoofd, waardoor ze eruitzag als een vroom engeltje.

‘Braaf zo.’ Kivrin sloeg een arm om Agnes heen. Ze keek over haar schouder naar de ingang. De deur was nog dicht. Ze haalde opgelucht adem en draaide haar hoofd om naar het altaar.

Vader Roche stond daar al. Hij droeg een geborduurde witte stola en een vergeeld wit misgewaad, waarvan de zoom nog erger was gerafeld dan het lint om Agnes’ pols, en hij had een boek in zijn handen. Blijkbaar had hij al die tijd al staan wachten terwijl ze met Agnes bezig was geweest, maar er was geen verwijt of zelfs maar ongeduld in zijn houding. Zijn gezicht drukte iets heel anders uit en ze moest ineens denken aan meneer Dunworthy, zoals die door de dunne glazen wand naar haar had staan kijken.

Vrouwe Imeyne schraapte grommend haar keel en Roche leek uit zijn trance te ontwaken. Hij gaf het boek aan Cob, die een smoezelig koorhemd en te grote leren schoenen droeg, en knielde voor het altaar neer. Daarna nam hij het boek weer aan en begon de mis in te leiden.

Kivrin sprak de Latijnse woorden in stilte uit en hoorde de echo van de tolk.

‘Wie hebt gij gezien, o herders?’ zei Vader Roche in het Latijn. ‘Spreek en zeg ons wie er op aarde is verschenen.’ Hij zweeg en keek fronsend naar Kivrin.

Hij is de tekst kwijt, dacht ze. Ze keek gespannen naar Imeyne, die hopelijk zelf niet wist dat er nog meer moest komen, maar Imeyne had haar hoofd al opgetild en keek met opeengeklemde lippen naar de geestelijke.

Roche hield zijn blik op Kivrin gericht. ‘Spreek, wat hebt gij gezien?’ zei hij. Kivrin zuchtte opgelucht. ‘Zeg ons wie er is verschenen.’

Dat was niet de juiste tekst. Kivrin vormde de woorden met haar mond in de hoop dat hij haar zou begrijpen. ‘Wij zagen het pasgeboren Kind.’

Er was niet te merken dat hij haar had begrepen, ook al keek hij haar recht aan. ‘Ik zag…’ begon hij, maar zweeg meteen weer.

‘Wij zagen het pasgeboren Kind,’ fluisterde Kivrin. Vrouwe Imeyne draaide haar hoofd naar haar om.

‘En engelen die de Here prezen,’ zei Roche, wat ook al niet klopte. Vrouwe Imeyne keek weer naar voren en richtte haar afkeurende blik op Roche.

De bisschop zou hier ongetwijfeld over te horen krijgen, net als over de kaarsen en de rafelige zoom en over alle andere tekortkomingen die ze zeker had ontdekt.

‘Spreek, wat hebt gij gezien?’ zei Kivrin geluidloos.

Plotseling leek Roche de draad weer op te pakken.

‘Spreek, wat hebt gij gezien?’ zei hij duidelijk. ‘En vertel ons over de geboorte van Christus. Wij zagen het pasgeboren Kind en engelen die de Here prezen.’

Hij ging verder met het confiteor. Kivrin fluisterde met hem mee, maar hij maakte geen vergissingen meer. Kivrin was er wat geruster op, hoewel ze hem nauwgezet in het oog hield terwijl hij naar het altaar ging voor het Oramus te.

Hij droeg een zwarte kazuifel onder zijn witte kleed, beide gewaden waren van kostbare stof gemaakt. Ze waren veel te kort. Als Roche zich over het altaar boog, kon ze ruim tien centimeter van zijn versleten bruine broek zien. De misgewaden hadden waarschijnlijk aan zijn voorganger toebehoord of waren afdankertjes van Imeynes kapelaan.

De priester van de Heilige Hervormden had een polyester miskleed over een bruine jumper en een spijkerbroek gedragen. Hij had tegen Kivrin gezegd dat de mis volstrekt authentiek was, ook al was hij naar de middag verplaatst. Het antifoon dateerde uit de achtste eeuw en de gruwelijke details van de kruisweg waren een exacte kopie van het origineel in Turijn. Maar de dienst was gehouden in een voor de gelegenheid omgebouwde kantoorboekhandel, een klaptafel had als altaar dienst gedaan en het carillon van Carfax had een schallende versie van ‘It Came Upon the Midnight Clear’ ten gehore gebracht.

‘Kyrie eleïson,’ zei Cob met gevouwen handen.

‘Kyrie eleïson,’ zei Vader Roche.

‘Christe eleïson,’ zei Cob.

‘Christe eleïson,’ zei Agnes vrolijk.

Kivrin legde een vinger tegen haar lippen als teken dat ze moest zwijgen. Heer, ontferm U over ons. Christus, ontferm U over ons. Heer, ontferm U over ons.

Het Kyrie eleïson was ook tijdens de oecumenische dienst uitgesproken, waarschijnlijk als tegenprestatie van de dominee omdat de priester van de Heilige Hervormden de nachtmis had verzet. De predikant van de Kerk van het Millennium had er echter niet aan mee willen doen en had alleen maar afkeurend toegekeken. Net als vrouwe Imeyne hier.

Vader Roche werkte zonder verdere haperingen het gloria en het graduaal af, waarna hij met de Schriftlezing begon. ‘Inituim sancti Evangelii secundum Luke,’ zei hij uit zijn hoofd in gebrekkig Latijn. ‘En het geschiedde in die dagen, dat er een bevel uitging vanwege keizer Augustus, dat het gehele rijk moet worden ingeschreven.’

De dominee van St. Mary’s Church had dezelfde verzen gelezen, maar dan — op aandringen van de Kerk van het Millennium — uit de volksbijbel, dat van deze tekst maakte: ‘In die dagen scheepte de politiek het volk op met een belastingverhoging.’

‘En plotseling was er bij de engel een grote hemelse legermacht, die God loofde, zeggende: Ere zij God in den hoge, en vrede op aarde bij mensen des welbehagens…’ Vader Roche kuste de bijbel. ‘Per evangelica dicta deleantur nostro delicta.’

Nu moest de preek komen, als dat hier tenminste de gewoonte was. In de meeste dorpskerken werd alleen bij hoogmissen gepreekt en zelfs dan was het nauwelijks meer dan een katechismusles, een opsomming van de zeven doodzonden of de zeven genadewerken. Vader Roche zou waarschijnlijk eerder preken tijdens de hoogmis op kerstochtend.

Maar de priester ging aan het eind van het middenpad staan, dat bijna weer helemaal was volgestroomd met dorpelingen die dicht opeengepakt tussen de pilaren stonden, en begon te spreken. ‘In de dagen toen Christus van de hemel op aarde zou neerdalen, zond God tekenen om zijn komst aan te kondigen, en aan het eind der tijden zullen er opnieuw tekenen zijn. Er zullen hongersnoden en pestilentiën zijn en Satan zal rondwaren in het land.’

O nee, dacht Kivrin, begin nou niet weer over de duivel op zijn zwarte paard.

Ze keek naar Imeyne. De oude vrouw trok een woedend gezicht. Kivrin besefte dat het weinig uitmaakte wat Roche zei, Imeyne had zich toch al voorgenomen hem op gebreken te betrappen die ze aan de bisschop kon doorvertellen. Vrouwe Yvolde zat er lichtelijk geërgerd bij en de andere kerkgangers hadden de verveelde gezichten van mensen die een preek moeten aanhoren, ongeacht in welke eeuw. Kivrin had precies dezelfde gelaatsuitdrukking gezien bij de dienst in St. Mary’s Church.

Die preek had als onderwerp de afvalverwerking gehad en de deken van Christ Church was als volgt begonnen: ‘Het christendom is in een stal begonnen. Zal het nu in de goot eindigen?’

Maar wat gaf het. Het was een echte nachtmis geweest in een kerk met een stenen vloer en een echt altaar. Kivrin had haar ogen maar hoeven te sluiten om de paraplu’s en de laserverlichting te vergeten. Ze had het plastic kussentje weggeschoven en was op haar knieën op de stenen vloer gaan liggen om zich voor te stellen hoe het in de middeleeuwen moest zijn geweest.

Meneer Dunworthy had haar gezegd dat de werkelijkheid heel anders zou zijn dan ze zich had voorgesteld en natuurlijk had hij gelijk. Maar niet wat deze mis betrof. Het was precies zoals ze had gedacht, met de harde vloer en het zacht gemompelde Kyrie eleïson, met de geuren van wierook en talg, met de kou.

‘De Here zal komen met vuur en pestilentie en een ieder zal vergaan,’ zei Roche, ‘maar zelfs in de laatste dagen zal Zijn genade ons niet verlaten. Hij zal ons hulp en troost zenden en ons veilig naar de hemel voeren.’

Veilig naar de hemel. Ze dacht aan meneer Dunworthy. ‘Ga toch niet,’ had hij gezegd. ‘Het zal heel anders zijn dan je je voorstelt.’ En hij had gelijk. Hij had altijd gelijk.

Maar zelfs hij, met al zijn ziektes, moordenaars en brandstapels, had zich nooit kunnen voorstellen dat ze zou kunnen verdwalen, dat ze niet wist waar ze over nog geen week moest zijn om terug naar huis te gaan. Ze keek naar Gawyn, die zijn blik op Eliwys gericht hield. Na de mis moest ze hem aanspreken.

Vader Roche ging naar het altaar voor het begin van de eigenlijke mis. Agnes leunde tegen Kivrin aan en ze sloeg een arm om het meisje heen. Het arme kind moest uitgeput zijn. Ze was al voor dag en dauw opgestaan en was al die tijd druk in de weer geweest. Kivrin vroeg zich af hoe lang de mis zou duren.

De dienst in St. Mary’s Church had vijf kwartier geduurd en halverwege het offertorium was de pieper van dokter Ahrens afgegaan. ‘Ik moet een bevalling doen,’ had ze tegen Kivrin en Dunworthy gefluisterd. ‘Is dat niet toepasselijk?’

Ik vraag me af of zij nu ook in de kerk zitten, dacht ze, tot ze zich herinnerde dat het in haar eigen tijd geen kerstavond was. Zij hadden Kerstmis al drie dagen na haar aankomst gevierd, toen ze nog ziek was. Bij hen moest het nu 2 januari zijn, bijna het eind van de vakantie. Alle versieringen waren al weggehaald.

Het begon warm te worden in de kerk en de kaarsvlammen leken alle zuurstof op te zuigen. Kivrin hoorde de mensen achter haar onrustig heen en weer schuiven terwijl Vader Roche de voorgeschreven onderdelen van de mis afwerkte, en Agnes leunde steeds dichter tegen haar aan. Ze was blij toen het sanctus begon en ze weer kon knielen.

Ze probeerde zich Oxford op 2 januari voor te stellen, met de winkels die uitverkoop hielden en het carillon van Carfax dat niet meer te horen was. Dokter Ahrens zou vooral patiënten met maagklachten krijgen en meneer Dunworthy zou zich voorbereiden op het nieuwe semester. Of nee, dacht ze, en ze zag hem achter de glazen wand staan. Hij zit over mij te piekeren.

Vader Roche hield de miskelk omhoog, knielde en kuste het altaar. Kivrin hoorde wat geschuifel en gefluister aan de kant van de mannen. Ze draaide haar hoofd om. Gawyn had een verveeld gezicht en was er wat gemakkelijker bij gaan zitten. Heer Bloet was in slaap gevallen.

Net als Agnes. Het meisje lag helemaal tegen Kivrin aan, zodat ze onmogelijk kon opstaan voor het onzevader. Ze probeerde het niet eens. Toen de anderen gingen staan, maakte ze van de gelegenheid gebruik om Agnes in haar armen te nemen. Kivrin kreeg last van haar knie, die precies tussen twee tegels op de grond rustte. Ze tilde hem een stukje op en schoof een plooi van haar mantel eronder.

Vader Roche deed een stuk brood in de kelk en sprak het haec commixtio uit, waarna iedereen knielde voor het Agnus Dei. ‘Agnus dei, qui tollis peccata mundi: miserere nobis,’ zei hij. Lam Gods, dat de zonden der wereld wegneemt, ontferm u over ons.

Agnus Dei. Het Lam Gods. Kivrin keek glimlachend naar Agnes. Het kind was vast in slaap, dicht tegen Kivrin aan en met haar mond iets open, maar ze had haar vingers nog stevig om haar bel geklemd. Mijn eigen lam, dacht Kivrin.

Op haar knieën in St. Mary’s had ze wel aan echte kaarsen en een koude kerk gedacht, maar niet aan vrouwe Imeyne die de priester op elk foutje probeerde te betrappen, evenmin aan Eliwys, Gawyn of Rosemund. Of aan Vader Roche met zijn moordenaarsgezicht en versleten broek.

En in geen zevenhonderdvierendertig jaar had ze aan Agnes kunnen denken, met haar hondje en haar kattekwaad en haar ontstoken knie. Ik ben blij dat ik hier ben, dacht ze. Ondanks alles.

Vader Roche maakte het kruisteken met de kelk en dronk eruit. ‘Dominus vobiscum,’ zei hij, en Kivrin hoorde rumoer achter zich. Het belangrijkste van de voorstelling was achter de rug en de eerste mensen gingen weg om uit de drukte te komen. Blijkbaar hoefde bij het weggaan niemand op de familie van de landheer te wachten. De gesprekken werden al hervat voordat ze de kerk uit waren. Kivrin kon de zegen nauwelijks verstaan.

‘Ite, Missa est,’ zei Vader Roche met stemverheffing. Vrouwe Imeyne was al op weg naar de uitgang voordat hij zijn hand kon laten zakken, alsof ze meteen naar Bath wilde afreizen om de bisschop in te lichten.

‘Hebt u de smeerkaarsen bij het altaar gezien?’ zei ze tegen vrouwe Yvolde. ‘Ik had hem nog zo gevraagd mijn bieskaarsen te gebruiken.’

Vrouwe Yvolde schudde haar hoofd en wierp een dreigende blik naar Vader Roche, waarna de twee vrouwen naar de deur gingen, op de voet gevolgd door Rosemund.

Het meisje was blijkbaar niet van plan samen met heer Bloet terug naar huis te gaan en probeerde zich onzichtbaar te maken. De dorpelingen sloten zich pratend en lachend bij de vrouwen aan. Tegen de tijd dat heer Bloet zijn zware lijf steunend en blazend overeind had gehesen, zouden de anderen al in de ridderzaal zijn.

Kivrin kwam zelf maar met moeite overeind. Haar ene voet sliep en Agnes was nog steeds van de wereld. ‘Agnes,’ zei ze. ‘Word wakker, we moeten naar huis.’

Heer Bloet was opgestaan met een inspanning die hem bijna paars deed aanlopen en ging naar Eliwys om haar een arm te geven. ‘Uw dochter is in slaap gevallen,’ zei hij.

Eliwys keek naar Agnes. ‘Ja.’

Ze nam zijn arm en liep met hem naar de deur.

‘Uw gemaal is toch nog niet teruggekeerd.’

‘Nee,’ zei Eliwys. Ze leunde wat zwaarder op zijn arm.

De klokken waren allemaal weer gaan luiden, helemaal uit de maat. Het was prachtig om te horen. ‘Agnes,’ zei Kivrin. Ze schudde het meisje heen en weer. ‘Nu mag je je bel luiden.’

Agnes bewoog niet eens. Kivrin nam het slapende kind in haar armen. Agnes’ handen gleden over haar schouder en de bel rinkelde.

‘Hier heb je de hele avond op gewacht,’ zei Kivrin, die probeerde op te staan. ‘Word wakker, lammetje.’

Ze keek om zich heen. De kerk was bijna leeggestroomd. Cob deed de ronde om de kaarsen met zijn ruwe vingers te snuiten. Gawyn en de neven van heer Bloet stonden achterin hun zwaarden om te gespen. Vader Roche was nergens te zien. Kivrin vroeg zich af of hij degene was die zo uitbundig de klok luidde.

Haar slapende voet begon te tintelen. Ze schoof hem heen en weer in haar dunne schoen en zette haar gewicht erop. Het was een vervelend gevoel, maar ze kon erop staan. Ze schoof Agnes over haar schouder en probeerde rechtop te gaan staan. Haar voet haakte achter de zoom van haar kleed en ze viel naar voren.

Gawyn ving haar op. ‘Vrouwe Eliwys verzocht mij u te helpen, vrouwe Katherine,’ zei hij. Hij nam Agnes in zijn sterke armen en liep met grote passen naar de deur. Kivrin hobbelde zo snel ze kon met hem mee.

‘Dank u,’ zei Kivrin toen ze het drukke kerkhof achter zich hadden gelaten. ‘Ik kon haar bijna niet meer houden.’

‘Ze is al een grote meid,’ zei hij.

Het belletje gleed van Agnes’ pols en viel rinkelend in de sneeuw. Kivrin bukte om het op te rapen. De knoop was strak aangetrokken en de korte uiteinden van het lint waren helemaal gerafeld, maar zodra ze de bel opraapte liet de knoop los. Ze bond de bel met een strikje weer aan Agnes’ pols.

‘Ik ben blij dat ik een dame in nood kon helpen,’ zei Gawyn, maar ze hoorde hem niet.

Ze waren helemaal alleen op het open veld. De rest van de familie had bijna de poort van het riddergoed bereikt. De meier hield zijn lantaren omhoog voor Imeyne en Yvolde. Voor de kerk stonden nog veel mensen, net als langs het pad, waar iemand een vreugdevuur had aangestoken. De mensen warmden hun handen bij de vlammen en er werd een houten kom met een of andere drank doorgegeven, maar hier op de brink was niemand meer. Dit was de gelegenheid waar Kivrin op had gewacht.

‘Ik moet u nog bedanken voor alles wat u voor mij hebt gedaan,’ zei ze. ‘Waar heeft u mij gevonden? Is het ver hiervandaan? Kunt u mij de plek laten zien?’

Hij bleef staan om haar aan te kijken. ‘Hebben ze u dan niet gezegd dat ik al uw bezittingen naar de hofstede heb gebracht? De rovers hadden uw kostbaarheden meegenomen en ik heb geprobeerd ze te vinden, maar dat is niet gelukt.’ Hij liep weer door.

‘Ik weet dat mijn kisten hier zijn, dank u. Maar dat is niet waarom ik de plek wilde zien,’ zei ze haastig, bang dat ze de anderen zouden inhalen voordat ze hem de belangrijkste vraag kon stellen.

Vrouwe Imeyne was blijven staan en keek hun kant op. Kivrin moest opschieten, voordat Imeyne de meier stuurde om te zien waar ze bleven.

‘Door de slag op mijn hoofd ben ik mijn geheugen kwijtgeraakt,’ zei ze. ‘Misschien kan ik me weer iets herinneren als ik de plek terugzie.’

Hij was weer blijven staan en keek naar de heuvel achter de kerk. Op de weg waren dansende lichten te zien die snel naderbij kwamen. Mensen die te laat kwamen voor de mis?

‘U bent de enige die weet waar het is,’ zei Kivrin, ‘anders zou ik u er niet mee lastig vallen. Als u me zegt waar de plek is, dan kan ik…’

‘Er is daar niets te zien,’ zei hij afwezig, nog altijd naar de weg kijkend. ‘Ik heb uw kar en uw kisten hierheen gebracht.’

‘Dat weet ik,’ zei Kivrin radeloos, ‘dank u, maar…’

‘Ze zijn in de schuur,’ zei hij. Er klonk hoefgetrappel. De lichten waren lantarens van vijf of zes ruiters, die langs de kerk en door het dorp draafden en vlak bij vrouwe Eliwys en de anderen inhielden.

Dat is Guillaume, dacht Kivrin. Voor ze er echter erg in had, stopte Gawyn Agnes in haar armen en rende er met getrokken zwaard op af.

Kivrin schrok en zette het eveneens op een lopen, bijna struikelend onder het gewicht van Agnes. Het was Guillaume niet, dit waren zijn vijanden, de mensen voor wie ze zich verborgen hielden. Daarom wilde Eliwys niet dat heer Bloet van hun komst op de hoogte was.

De drie ruiters met de lantarens waren afgestegen. Eliwys ging naar een van de drie anderen, die op hun paard waren blijven zitten, en viel plotseling op haar knieën, alsof ze een klap had gekregen.

O nee, dacht Kivrin. Ze holde ademloos door. Het belletje van Agnes rinkelde wild.

Ze zag het zwaard van Gawyn schitteren in het lamplicht, maar ook hij viel op zijn knieën. Eliwys ging staan en stak haar armen uit in een gebaar van verwelkoming.

Kivrin bleef staan en snakte naar adem. Heer Bloet maakte een kniebuiging en stond weer op. De ruiters sloegen hun kappen terug. Ze droegen hoofddeksels die wel kronen leken. Gawyn stak zijn zwaard weer in de schede. Een van de ruiters hief zijn hand, waarin iets fonkelde.

‘Wat gebeurt er?’ vroeg Agnes slaperig.

‘Ik weet het niet,’ zei Kivrin.

Agnes draaide haar hoofd om. ‘Het zijn de drie koningen,’ zei ze verwonderd.

AFSCHRIFT UIT HET DOMESDAY BOOK

(064996–065537)

Kerstavond 1320 (Oude Stijl). Een bode van de bisschop en twee andere geestelijken zijn aangekomen. Ze kwamen kort na de nachtmis. Vrouwe Imeyne is in de wolken. Ze denkt dat de bisschop haar een nieuwe kapelaan heeft gestuurd, maar daar ben ik nog niet zo zeker van. Ze hebben helemaal geen bedienden bij zich en ze zijn erg gespannen, alsof ze op een geheime missie zijn.

Er moet nieuws over heer Guillaume zijn, hoewel het hof van Assizen geen kerkelijke rechtbank is. Misschien is de bisschop een vriend van heer Guillaume of van koning Edward en wil hij met Eliwys overleggen over een manier om Guillaume vrij te krijgen.

Wat de reden voor hun komst ook is, het is goed te merken dat ze er zijn. Agnes dacht eerst dat ze de drie wijzen uit het oosten waren en ze maken ook een koninklijke indruk. De gezant van de bisschop heeft een mager, aristocratisch gezicht, en alle drie zijn ze gekleed als koningen. Een van de mannen draagt een paarse fluwelen mantel met op de rug een kruis van witte zijde geborduurd.

Vrouwe Imeyne klampte hem onmiddellijk aan en begon te klagen over de onwetende, onhandige en onhandelbare Vader Roche. ‘Hij verdient geen eigen parochie,’ zei ze. Jammer voor haar (en gelukkig voor Vader Roche) is hij niet de gezant, maar alleen diens schrijver. De gezant droeg een eveneens zeer fraaie rode mantel, versierd met goudstiksel en een zoom van sabelbont.

De derde geestelijke is een cisterciënzer monnik. Hij draagt althans een wit habijt, maar dat is van nog fijnere wol dan mijn eigen mantel, met een zijden koord als ceintuur. Hij heeft een prachtige ring aan elk van zijn dikke vingers en hij gedraagt zich helemaal niet als een monnik. Net als de gezant begon hij al om wijn te roepen voordat hij van zijn paard was gestegen en de schrijver had blijkbaar al het nodige gedronken voordat hij op weg ging. Hij struikelde over zijn benen toen hij afsteeg en moest door de dikke monnik ondersteund worden toen hij naar binnen ging.

(Pauze)

Ik heb me vergist in de reden voor hun komst. Eliwys en heer Bloet namen de gezant van de bisschop meteen terzijde, maar het gesprek duurde slechts een paar minuten en net hoorde ik Eliwys tegen Imeyne zeggen: ‘Ze hebben niets van Guillaume vernomen.’

Daar leek Imeyne zich niet over te verbazen, laat staan dat ze zich bezorgd toonde. Zij gelooft nog steeds dat ze een nieuwe kapelaan krijgt en ze legt de gasten in de watten. Ze liet onmiddellijk eten aanvoeren en gaf de gezant de ereplaats. De geestelijken hebben meer belangstelling voor de wijn dan voor het eten. Imeyne ging zelf wijn voor ze halen, maar hun kommen zijn al leeg en nu willen ze nog meer hebben. De schrijver pakte Maisry bij haar kleed toen ze de kan kwam brengen, trok haar langzaam naar zich toe en stak zijn hand in haar hemd. Maisry sloeg haar handen natuurlijk meteen over haar oren.

Het enige voordeel van hun aanwezigheid is de algemene beroering die nu is ontstaan. Ik kon niet lang genoeg met Gawyn praten, maar morgen of overmorgen krijg ik vast nog wel eens de gelegenheid om hem naar de open plek te vragen. Imeyne heeft alleen maar oog voor de gezant, die net de kan uit Maisry’s hand heeft gegrist om zelf maar in te schenken. Er is tijd genoeg. Ik heb nog bijna een week.

21

Op 28 december stierven nog twee mensen, die allebei op het feest in Headington waren geweest, en kreeg Latimer een beroerte.

‘Hij heeft myocarditis en trombo-embolie,’ had Mary door de telefoon gezegd. ‘Hij reageert helemaal niet op de medicijnen.’

In Balliol was de helft van de gestrande reizigers ziek geworden en het ziekenhuis had alleen nog plaats voor de zwaarste gevallen. Dunworthy, Finch en een door William opgetrommelde leerling-verpleegkundige namen om beurten de temperatuur op en deelden sinaasappelsap uit. Dunworthy richtte veldbedden in en gaf medicijnen.

Hij maakte zich zorgen. Toen hij Mary vertelde wat Badri over het tijdsverschil en de ratten had gezegd, antwoordde ze alleen maar: ‘Dat is de koorts, James. Het heeft niets met de werkelijkheid te maken. Ik heb hier een patiënt die het steeds over de olifanten van de koningin heeft.’ Maar hij raakte het idee niet kwijt dat Kivrin in het jaar 1348 terecht was gekomen.

‘Welk jaar is het?’ had Badri de eerste avond gevraagd en ‘Dat kan niet goed zijn.’

Na zijn ruzie met Gilchrist had hij Andrews gebeld om te zeggen dat hij geen toegang kon krijgen tot het lab van Brasenose. ‘Dat geeft niet,’ had Andrews gezegd. ‘De plaats is niet zo belangrijk als de datum. Ik zal Jesus College vragen of ze gegevens van de opgraving in Skendgate hebben. Ik kan bij hen ook de parameters controleren.’

Het beeld was weer uitgevallen, maar Andrews klonk nerveus, alsof hij bang was dat Dunworthy hem weer zou vragen naar Oxford te komen. ‘Ik heb wat literatuur over het tijdsverschil opgezocht,’ zei hij. ‘In theorie is er geen limiet, maar in de praktijk treedt er altijd een zekere verschuiving op, zelfs in onbewoond gebied. Het hoogste ooit opgetreden maximum is vijf jaar en daarbij ging het om onbemande proeven. De grootste verschuiving bij echte tijdreizen deed zich voor bij een reis naar de zeventiende eeuw: 226 dagen.’

‘Kan het ook iets anders zijn?’ had Dunworthy gevraagd. ‘Kan er een andere fout in zijn geslopen?’

‘Nee, niet als de coördinaten kloppen.’ Andrews had hem beloofd zich te melden zodra hij de parameters had gecontroleerd.

Vijf jaar verschil, dan zou Kivrin in het jaar 1325 zijn. De pest was toen nog niet eens in China uitgebroken en Badri had tegen Gilchrist gezegd dat er maar een minimale verschuiving was opgetreden. En aan de coördinaten kon het niet liggen, die had Badri nagerekend voordat hij ziek werd. Maar de angst bleef aan Dunworthy vreten en hij besteedde elk vrij ogenblik om andere ingenieurs op te sporen, die bereid waren naar Oxford te komen zodra Gilchrist het laboratorium weer zou vrijgeven. De uitslag van het DNA-onderzoek had er de vorige dag al moeten zijn, maar toen Mary hem belde had ze nog niets gehoord.

Aan het eind van de middag belde ze opnieuw. ‘Kun je daar een ziekenzaal inrichten?’ vroeg ze. De beeldverbinding was hersteld. Mary zag eruit alsof ze in haar hospitaalkleding had geslapen en haar masker bungelde aan haar hals.

‘Dat heb ik al gedaan,’ zei hij. ‘We hebben inmiddels eenendertig zieken.’

‘Heb je nog ruimte over?’ vroeg ze afgemat. ‘Ik heb hem niet direct nodig, maar lang kan het niet duren. We zitten hier bijna vol en er zijn nogal wat artsen en verpleegkundigen zelf ziek geworden, of anders durven ze niet te komen.’

‘En je hebt de uitslag nog niet binnen?’ vroeg hij.

‘Nee. Het WIC heeft net gebeld. In de eerste test was een fout geslopen en daarom moesten ze opnieuw beginnen. Ik verwacht het resultaat morgen. Op het ogenblik denken ze dat het virus uit Uruguay komt.’ Ze glimlachte gelaten. ‘Badri kent zeker niemand uit Uruguay? Wanneer kan ik patiënten naar jou sturen?’

‘Tegen de avond,’ zei Dunworthy, maar Finch vertelde dat ze bijna geen stretchers meer hadden en daarom moest hij zelf naar de Gezondheidsraad om een dozijn los te peuteren. Pas tegen de ochtend hadden ze een van de collegezalen als ziekenkamer ingericht.

Terwijl Finch hem hielp de bedden op te maken verklaarde hij dat ze bijna geen schone lakens, neusmaskers en wc-papier meer hadden. ‘Er is niet genoeg voor onze gasten,’ zei hij, een laken instoppend, ‘laat staan voor al deze nieuwe patiënten. En verband hebben we helemaal niet.’

‘Het is geen oorlog,’ zei Dunworthy. ‘Ik betwijfel of we gewonden zullen krijgen. Ben je er al achter of er van een van de andere colleges een ingenieur in Oxford is gebleven?’

‘Ik heb ze allemaal gebeld, meneer, maar er is niemand.’ Hij klemde een kussen onder zijn kin. ‘Ik heb briefjes opgehangen om de mensen erop te wijzen dat ze zuinig moeten zijn met het wc-papier, maar dat heeft helemaal niet geholpen. Vooral de Amerikanen zijn er erg royaal mee.’ Hij schoof de hoes over het kussen. ‘Toch heb ik met ze te doen. Helen is gisteren ziek geworden, moet u weten, en er is niemand om haar te vervangen.’

‘Helen?’

‘Mevrouw Piantini, de tenor. Ze heeft 39,7 graden koorts. Nu kunnen de Amerikanen hun Chicago Surprise niet uitvoeren.’

Nog een geluk bij een ongeluk, dacht Dunworthy. ‘Vraag of ze mijn telefoon willen blijven aannemen, ook als ze niet meer oefenen. Ik verwacht een paar belangrijke berichten. Heeft Andrews teruggebeld?’

‘Nee, meneer, nog niet. En er is geen beeld.’ Finch sloeg het kussen plat. ‘Toch jammer van de uitvoering. Ze kunnen natuurlijk wel een Stedmans brengen, maar dat is oude koek. Zonde dat er geen alternatief is.’

‘Heb je een lijst van alle ingenieurs opgesteld?’

‘Ja, meneer.’ Finch worstelde met een tegenstribbelende stretcher en wees met zijn kin. ‘Daar bij het bord.’

Dunworthy pakte een stapeltje papieren op. Het bovenste vel stond vol met getallen, gevormd door een steeds wisselende volgorde van de cijfers een tot en met zes.

‘Dat is het niet.’ Finch griste de papieren uit zijn hand. ‘Dat zijn de wisselingen van de Chicago Surprise.’ Hij gaf Dunworthy een ander vel. ‘Dit is de lijst. Ik heb ze gesorteerd naar college, met de adressen en telefoonnummers erbij.’

Colin kwam binnen in zijn natte jack en met in zijn handen een rol plakband en een in plasteen gewikkeld pakket. ‘Ik moet deze overal ophangen van de dominee,’ zei hij. Hij haalde een aanplakbiljet te voorschijn met het opschrift: ‘Voelt u zich gedesoriënteerd? Verwarring kan een symptoom van influenza zijn’.

Hij scheurde een stuk tape af en plakte het biljet op het prikbord. ‘Ik was ze aan het ophangen in het ziekenhuis, maar wat denkt u dat mevrouw Godsamme deed?’ Hij haalde een andere poster van de stapel. ‘Draag uw gezichtsmasker’, stond erop. Hij hing hem aan de muur boven de stretcher die Finch aan het opmaken was. ‘Zij zat patiënten voor te lezen uit de bijbel.’ Hij stak het plakband in zijn zak. ‘Ik hoop dat ik het niet krijg.’ Hij stak de overgebleven posters onder zijn arm en ging naar de deur.

‘Draag je masker,’ zei Dunworthy.

Colin grinnikte. ‘Dat zei Godsamme ook. En dat de Heer iedereen zal verdelgen die de woorden van de rechtvaardigen in de wind slaat.’ Hij haalde de grijsgeruite sjaal uit zijn zak. ‘Dit is beter dan een masker.’ Hij wikkelde de sjaal om zijn gezicht, waardoor hij eruitzag als een overvaller.

‘Dat ding houdt geen microscopisch kleine virussen tegen,’ zei Dunworthy.

‘Weet ik, maar ze schrikken van de kleur.’ Colin holde de deur uit.

Dunworthy probeerde Mary te bellen om te zeggen dat de nieuwe ziekenzaal gereed was, maar omdat hij geen verbinding kreeg ging hij zelf naar het ziekenhuis. Het regende niet meer zo hard en de mensen waagden zich weer op straat, de meesten met hun masker voor, om inkopen te doen bij de groentenwinkel en vooral bij de drogist. Toch was het onnatuurlijk stil buiten.

Iemand heeft het carillon uitgezet, dacht Dunworthy. Hij vond het bijna jammer.

Mary zat in haar kantoor naar een monitor te staren. ‘De uitslag is binnen,’ zei ze, voordat hij over de ziekenzaal kon beginnen.

‘Heb je Gilchrist ingelicht?’ zei hij snel.

‘Nee,’ zei ze. ‘Het virus komt niet uit Uruguay en ook niet uit South Carolina. Het is een H9n2. De andere twee waren allebei H3.’

‘Waar komt het dan vandaan?’

‘Dat weet het WIC niet. Het is geen bekend virus. De DNA-structuur is uniek.’ Ze gaf hem een uitdraai. ‘Het gaat om mutaties op zeven punten, vandaar dat er mensen aan sterven.’

Hij keek naar het papier. Dat stond vol met rijen getallen, net als het papier van Finch, en voor Dunworthy even onbegrijpelijk. ‘Het moet toch ergens vandaan komen?’

‘Dat is niet gezegd. Gemiddeld elke tien jaar treedt er een grote antigene mutatie op die tot een epidemie kan leiden. Het kan dus bij Badri begonnen zijn.’ Ze nam de uitdraai van hem over. ‘Weet jij of hij ergens woont waar vee in de buurt is?’

‘Vee?’ zei hij. ‘Hij heeft een flat in Headington.’

‘Varianten kunnen soms ontstaan door de combinatie van dierlijk en menselijk virus, runderen of vogels. Het WIC wil dat we mogelijke contacten met dieren onderzoeken, evenals blootstelling aan straling. Ook röntgenstraling kan soms tot mutaties leiden.’ Ze bestudeerde de uitdraai alsof het voor haar geen geheimtaal was. ‘Het is een ongewone mutatie. Er is geen recombinantie van de hemaglutinine-genen, alleen een extreem grote puntmutatie.’

Geen wonder dat ze niets tegen Gilchrist had gezegd. Die zou zich alleen maar gesterkt voelen in zijn mening dat het laboratorium gesloten moest blijven.

‘Is er een middel tegen?’

‘Zodra we een analogon kunnen maken en een vaccin. Er wordt al aan het prototype gewerkt.’

‘Hoe lang duurt dat?’

‘Voor een prototype is drie tot vijf dagen nodig, daarna nog minstens vijf dagen voor de aanmaak, als er tenminste geen problemen zijn met het kopiëren van de eiwitten. Rond 10 januari zouden we met inenten moeten kunnen beginnen.’

De tiende. En dan zouden ze nog maar kunnen beginnen. Hoe lang zou het duren om heel Oxford en omgeving in te enten? Een of twee weken? En wanneer zouden Gilchrist en die achterlijke demonstranten de situatie veilig genoeg achten om het lab weer open te stellen?

‘Dat is te lang,’ zei Dunworthy.

‘Ik weet het,’ zei Mary met een zucht. ‘Joost mag weten hoeveel patiënten we tegen die tijd hebben. Alleen vanochtend hebben we al twintig nieuwe gevallen gekregen.’

‘Denk jij dat het om een variant gaat?’ vroeg Dunworthy.

Ze dacht even na. ‘Nee. Het lijkt mij veel waarschijnlijker dat Badri door iemand op het feest in Headington is besmet. Misschien door een Nieuw-Hindoe of een Aardling of iemand anders die niet in vaccins en moderne geneeskunde gelooft. Misschien herinner je je nog dat de Canadese ganzen-griep van 2010 ontstond in een commune van Christian Science. Er moet een haard zijn en die vinden we wel.’

‘En wat moet Kivrin intussen? Als je de haard nu eens niet op tijd ontdekt? Kivrin moet 6 januari terugkomen. Ben je er dan al achter?’

‘Ik weet het niet,’ zei ze vermoeid. ‘Misschien wil ze helemaal niet terug naar onze gevaarlijke eeuw en blijft ze liever in 1320.’

Als ze daar is, dacht hij, en ging naar boven om Badri op te zoeken. Sinds kerstavond had hij het niet meer over ratten gehad. Inmiddels voerde zijn koorts hem terug naar de middag na Kivrins vertrek, toen hij naar de pub was gegaan om Dunworthy te zoeken. ‘Laboratorium?’ mompelde hij toen hij Dunworthy zag. Hij stak een hand uit alsof hij hem een briefje wilde geven en liet zijn hoofd op het kussen vallen, uitgeput door de inspanning.

Dunworthy bleef maar een paar minuten bij hem en ging vervolgens Gilchrist zoeken.

Het regende weer hard toen hij bij Brasenose kwam. Het groepje betogers stond rillend onder het spandoek.

De portier was bezig de versieringen van de kleine kerstboom te halen. Hij keek met een geschrokken gezicht naar Dunworthy, die langs de portiersloge door de poort liep.

‘U kunt niet naar binnen, meneer Dunworthy,’ riep de portier hem na. ‘Het college is gesloten.’

Dunworthy liep de binnenplaats op. Gilchrist bewoonde een suite in het gebouw achter het laboratorium. Hij ging er op een drafje heen, bang dat de portier hem achterna zou komen om hem tegen te houden.

Op de deur van het lab hing een groot geel bord: VERBODEN TOEGANG VOOR ONBEVOEGDEN. Er was een elektronisch alarm aangebracht.

‘Meneer Dunworthy!’ zei Gilchrist, die met grote passen door de regen kwam aanlopen. De portier moest hem gewaarschuwd hebben. ‘Het lab staat onder quarantaine.’

‘Ik kom voor u,’ zei Dunworthy.

De portier kwam naar hen toe, met in zijn hand een pluk engelenhaar. ‘Zal ik de universiteitspolitie laten komen?’ vroeg hij.

‘Dat is niet nodig. Kom maar mee naar mijn kamer,’ zei Gilchrist. ‘Ik wil u iets laten zien.’

Hij bracht Dunworthy naar zijn kantoor, ging aan zijn met papieren bezaaide bureau zitten en deed een soort gasmasker voor.

‘Ik heb net het WIC aan de lijn gehad,’ zei hij. Zijn stem klonk hol, alsof hij van heel ver kwam. ‘Het betreft een nieuw virus, waarvan de oorsprong onbekend is.’

‘De DNA-structuur is inmiddels wel bekend,’ zei Dunworthy, ‘en het vaccin kan er over enkele dagen zijn. Dokter Ahrens geeft Brasenose de hoogste prioriteit bij de inenting, en ik probeer een ingenieur te vinden die de lokalisatie kan controleren zodra het lab is vrijgegeven.’

‘Dat zal helaas niet gaan,’ zei Gilchrist hol. ‘Ik heb onderzoek gedaan naar het voorkomen van influenza in de veertiende eeuw. Er zijn duidelijke aanwijzingen dat een reeks epidemieën in de eerste helft van de eeuw de gezondheid van de bevolking sterk ondermijnde, waardoor de mensen minder weerstand hadden tijdens de Zwarte Dood.’ Hij pakte een oud uitziend boek. ‘Ik heb zes verschillende vermeldingen gevonden van influenza-aanvallen tussen oktober 1318 en februari 1321.’ Hij sloeg het boek open en begon te lezen. “‘Na de oogst brak in heel Dorset een hevige koorts uit, waarbij velen het leven lieten. Deze koorts begon met pijn in het hoofd en algemene verwardheid. Ondanks aderlatingen konden vele zieken niet gered worden.”’

Koorts. In de middeleeuwen waren er tal van ziekten, tyfus en cholera en de mazelen, die allemaal begonnen met koorts en pijn in het hoofd en algemene verwardheid.

Gilchrist hield een ander boek omhoog. ‘In 1318 moesten de zittingen van het assisenhof in Bath worden opgeschort na het uitbreken van een borstkwaal die zowel de rechters als de juryleden trof, zodat er niemand overbleef om een oordeel te vellen.’ Hij keek Dunworthy aan over de rand van zijn masker. ‘U zei dat de publieke bezorgdheid over het net hysterisch en ongegrond was. Het lijkt er meer op dat die bezorgdheid op degelijke historische feiten berust.’

Degelijke historische feiten. Verwijzingen naar koortsen en borstkwalen die bij elke ziekte konden passen, bij bloedvergiftiging of tyfus of wel honderd nu onbekende infecties. En bovendien deed dat er allemaal niet toe.

‘Het virus kan niet door het net zijn gekomen,’ zei Dunworthy. ‘We hebben mensen naar de Pandemie gestuurd, naar veldslagen in de Eerste Wereldoorlog waarbij mosterdgas werd gebruikt, naar Tel Aviv. Twintigste Eeuw heeft een stralingsdetector naar St. Paul gestuurd, twee dagen na de ontploffing van de atoombom. Er komt helemaal niets door het net.’

‘Dat zegt u.’ Gilchrist hield een uitdraai omhoog. ‘Volgens Mathematica is er een kans van 0,003 procent dat een micro-organisme door het net is gekomen en van 22,1 procent dat zich een werkzaam myxovirus binnen het kritieke gebied bevond toen het net werd geopend.’

‘Waar komen die cijfers in godsnaam vandaan?’ zei Dunworthy. ‘Uit een hoge hoed zeker? Volgens Mathematica,’ vervolgde hij met giftige nadruk, ‘was er slechts 0,04 procent kans dat er iemand getuige was van Kivrins doorkomst en die mogelijkheid achtte u statistisch niet significant.’

‘Virussen zijn bijzonder taaie organismen,’ zei Gilchrist. ‘Ze kunnen lange tijd ook bij extreme temperaturen en vochtigheid overleven zonder hun werkzaamheid te verliezen. Onder bepaalde omstandigheden vormen ze kristallen die hun structuur behouden. In opgeloste vorm worden ze weer actief. Er zijn kristallen gevonden van het tabaksmozaïekvirus uit de zestiende eeuw. Statistisch gezien is er een significante mogelijkheid dat het virus door het net is gekomen en onder deze omstandigheden kan ik onmogelijk toestaan dat het net wordt gebruikt.’

‘Het virus kan niet door het net zijn gekomen,’ zei Dunworthy.

‘Waarom wilt u dan met alle geweld de lokalisatie laten controleren?’

‘Omdat…’ zei Dunworthy woedend en hij pauzeerde om zichzelf weer in de hand te krijgen. ‘Omdat we dan tenminste weten of alles volgens plan is verlopen of dat er iets verkeerd is gegaan.’

‘Ach, dus u erkent wel de mogelijkheid dat er een fout is opgetreden?’ zei Gilchrist. ‘Waarom dan geen fout die een virus toestaat door het net te dringen? Zolang die mogelijkheid bestaat, blijft het lab gesloten. Ik ben ervan overtuigd dat Basingame mijn besluit ten volle zal ondersteunen.’

Basingame, dacht Dunworthy, daar is het allemaal om begonnen. Het heeft niets te maken met het virus of met demonstranten of met ‘borstkwalen’ in 1318. Hij wil alleen maar een wit voetje halen bij Basingame.

Gilchrist was waarnemend hoofd in Basingames afwezigheid en hij had zo snel mogelijk de veertiende eeuw opengesteld en zo snel mogelijk een reis georganiseerd, alleen om Basingame een schitterende prestatie te kunnen aanbieden. Maar in plaats van een schitterende prestatie had hij nu een epidemie, een spoorloze historica en betogers voor de poort. Hij was er alleen nog maar op uit zichzelf te rechtvaardigen, zijn eigen huid te redden, zelfs als hij daar Kivrin voor moest opofferen.

‘En Kivrin dan? Denkt u dat Kivrin uw besluit ten volle zal ondersteunen?’

‘Kivrin was volledig op de hoogte van de risico’s toen ze zich als vrijwilligster aanmeldde,’ zei Gilchrist.

‘En wist ze ook dat u haar in geval van nood aan haar lot zou overlaten?’

‘Dit gesprek is beëindigd, meneer Dunworthy.’ Gilchrist stond op. ‘Ik zal het lab openstellen zodra de oorsprong van het virus bekend is en ik het bewijs onder ogen heb dat het niet door het net gekomen kan zijn.’

Hij bracht Dunworthy naar de deur. De portier stond op de gang te wachten.

‘Ik zal niet toestaan dat u Kivrin laat stikken,’ zei Dunworthy.

Gilchrist perste zijn lippen op elkaar onder het masker. ‘En ik zal niet toestaan dat u de gezondheid van onze medebewoners in gevaar brengt.’ Hij richtte zich tot de portier. ‘Breng de heer Dunworthy naar de poort. Als hij nog eens het terrein wil betreden, belt u de politie.’ Hij smeet de deur dicht.

De portier liep met Dunworthy mee over de binnenplaats en verloor hem geen moment uit het oog, alsof hij bang was voor een onverhoedse aanval.

Dat leek Dunworthy nog niet eens zo’n gek idee. ‘Ik wil even bellen,’ zei hij, toen ze bij de portiersloge kwamen. ‘Het betreft een officiële aangelegenheid.’

De man keek hem onzeker aan, maar hij zette een telefoon op de balie en keek toe terwijl Dunworthy het nummer van Balliol intikte. Finch nam op. ‘We moeten Basingame zien te vinden. Het is buitengewoon dringend. Bel de Schotse instantie die over visvergunningen gaat en maak een lijst van hotels en logementen. En zoek het nummer van Polly Wilson voor me op.’

Hij schreef het nummer op en verbrak de verbinding. Hij begon het nummer van Wilson in te toetsen, maar bedacht zich toen en belde eerst Mary.

‘Ik wil je helpen de haard van het virus te vinden,’ zei hij.

‘Dus Gilchrist stelt het lab niet open?’

‘Nee. Zeg maar wat ik kan doen.’

‘Hetzelfde wat je in het begin hebt gedaan. Zoek uit met wie de eerste zieken contact hebben gehad, eventueel of ze aan straling zijn blootgesteld of in aanraking met vee of vogels zijn geweest. Denk ook aan godsdienstige stromingen die inenting afwijzen. Ik heb de eerste lijsten hier nog.’

‘Die laat ik door Colin ophalen,’ zei hij.

‘Ik zal zorgen dat ze klaarliggen. Probeer na te gaan wat Badri vier tot zes dagen voordat hij ziek werd heeft gedaan, voor het geval hij toch de haard is. Dan kan de incubatietijd namelijk langer zijn dan bij een besmetting.’

‘Dat kan William uitzoeken,’ zei Dunworthy. Hij schoof het toestel naar de portier, die meteen achter de balie vandaan kwam om hem naar de uitgang te brengen. Het verbaasde hem dat de man niet helemaal meeging naar Balliol.

Op zijn kamer belde hij meteen Polly Wilson op. ‘Is het mogelijk verbinding te maken met het bedieningspaneel van het net zonder in het lab te zijn?’ vroeg hij. ‘Via de computer van de universiteit?’

‘Dat weet ik niet,’ zei ze. ‘De centrale computer is beveiligd. Misschien kan ik er rechtstreeks doorheen komen of gebruik maken van de computer van Balliol. Dan moet ik eerst kijken hoe het systeem is beveiligd. Zit er een ingenieur klaar als het me lukt?’

‘Daar wordt aan gewerkt,’ zei hij en legde neer.

Colin kwam kletsnat binnen om een nieuwe rol plakband te halen. ‘Heeft u al gehoord dat het virus een mutant is?’ zei hij opgewonden.

‘Ja,’ zei Dunworthy. ‘Ik wil dat je naar je tante in het ziekenhuis gaat om een paar lijsten voor me op te halen.’

Colin legde zijn aanplakbiljetten neer. Het bovenste luidde: ‘Hoe blijf ik gezond?’

‘Ze zeggen dat het een biologisch wapen is,’ zei Colin. ‘Het is uit een laboratorium ontsnapt.’

Niet uit dat van Gilchrist, dacht Dunworthy wrang. ‘Weet jij waar William Gaddson is?’

‘Nee.’ Colin trok een vies gezicht. ‘Hij zal wel weer ergens staan te zoenen.’

Om precies te zijn was hij daarmee bezig in de bijkeuken. Dunworthy gaf hem opdracht na te gaan waar Badri van dinsdag tot zondagochtend was geweest en welke betalingen Basingame in december had gedaan, waarna hij terugging naar zijn kamer om weer te bellen.

Een van de ingenieurs was voor Negentiende Eeuw op lokatie in Moskou, twee andere waren met skivakantie. De rest nam niet op, misschien wel omdat ze door Andrews waren gewaarschuwd.

Colin kwam terug met de lijsten. Het was een warboel. Niemand had een poging gedaan de gegevens te ordenen, afgezien van mogelijke Amerikaanse contacten, en er waren veel te veel namen. Van de eerste patiënten was de helft op het feest in Headington geweest, had twee derde boodschappen in het centrum gedaan en op twee na iedereen de metro genomen. Het was zoeken naar een naald in een hooiberg.

Het kostte hem de halve nacht om de godsdienstige overtuiging van de zieken vast te stellen. Tweeënveertig patiënten behoorden tot de Anglicaanse Kerk, negen tot de Heilige Hervormden, zeventien waren nergens bij aangesloten. Acht studeerden aan Shrewsbury College, elf hadden bij Debenham in de rij gestaan om de kerstman te zien, negen hadden geholpen bij het opgraven van Skendgate, dertig hadden boodschappen gedaan bij Blackwell.

Eenentwintig primaire patiënten waren met minstens twee secundaire in aanraking gekomen en alleen de kerstman van Debenham was al bij tweeëndertig patiënten in de buurt geweest (van wie de meesten in een pub nadat zijn werk erop zat), maar alleen Badri was met alle primaire gevallen in contact geweest.

De volgende ochtend kwam Mary met de patiënten voor wie in het ziekenhuis geen plaats meer was. Ze droeg haar steriele kleding, maar geen masker. ‘Zijn de bedden klaar?’ vroeg ze.

‘Ja. We hebben twee zalen met elk tien bedden.’

‘Goed. Ik heb ze allemaal nodig.’

De zieken werden in bed gestopt en aan de zorg van Williams leerling-verpleegkundige toevertrouwd. ‘Ik stuur nog meer patiënten zodra we een ambulance vrij hebben,’ zei Mary, die met Dunworthy over de binnenplaats naar de poort liep.

Het regende niet meer en het zag er zelfs naar uit dat het zou gaan opklaren.

‘Wanneer komt het analogon?’ vroeg hij.

‘Dat duurt nog minstens twee dagen,’ zei ze.

Ze kwamen bij de poort. Mary leunde tegen de stenen muur. ‘Als dit eindelijk achter de rug is, ga ik een tijdreis maken,’ zei ze. ‘Naar een eeuw waar ze geen epidemieën hebben en waar je niet bang hoeft te zijn of machteloos moet toekijken.’ Ze streek met een hand over haar grijze haar. ‘Een eeuw waar je met een gerust hart naartoe kunt gaan.’ Ze glimlachte. ‘Maar die bestaat geloof ik niet.’

Hij schudde zijn hoofd.

‘Heb ik je wel eens verteld over het Dal der Koningen?’

‘Daar was je tijdens de Pandemie geweest.’

Ze knikte. ‘Caïro was onder quarantaine, daarom moesten we in Addis Abeba het vliegtuig nemen en onderweg gaf ik de taxichauffeur een dikke fooi om ons naar het Dal der Koningen te brengen. Ik wilde het graf van Toetankamon zien. Het was stom, natuurlijk. De Pandemie had Luxor al bereikt en we hadden bijna niet meer weg gekund. We zijn twee keer beschoten.’ Ze schudde haar hoofd. ‘Het had onze dood kunnen worden. Mijn zus wilde de auto niet eens uit, maar ik ben de trap afgegaan naar de ingang van het graf. Ik stelde me voor dat het nog precies zo was als toen Carter de deur ontdekte.’

Ze keek naar Dunworthy zonder hem te zien, in herinnering verzonken. ‘De ingang was afgesloten toen ze hem vonden en eigenlijk moesten ze op toestemming van de autoriteiten wachten. Carter boorde een gat in de deur en hield er een kaars bij om naar binnen te kijken.’ Ze liet haar stem dalen. ‘Carnarvon vroeg of hij iets kon zien en hij antwoordde: “Ja, prachtige dingen.”’ Ze sloot haar ogen. ‘Daar moest ik aan denken toen ik daar bij die gesloten deur stond. Ik zie het nu nog duidelijk voor me.’ Ze deed haar ogen open. ‘Misschien ga ik daar wel heen als het allemaal voorbij is. Dan kan ik de opening van het graf meemaken.’ Ze stak haar hoofd naar buiten. ‘O jee, het regent weer. Ik moet terug. Je kunt dus nog meer zieken verwachten.’ Ze keek hem scherp aan. ‘Waarom heb je je masker niet voor?’

‘Mijn bril beslaat er telkens door. Waarom draag jij je masker niet?’

‘We komen te kort. Jij hebt je extra inenting toch al gehad?’

Hij schudde zijn hoofd. ‘Ik heb er gewoon geen tijd voor gehad.’

‘Dan maak je tijd vrij,’ zei ze. ‘En gebruik je masker. Als je ziek wordt kun je Kivrin helemaal niet meer helpen.’

Alsof ik dat nu wel kan, dacht hij, terwijl hij terugging naar zijn kamer. Ik kan het laboratorium niet in, ik kan geen ingenieur naar Oxford halen en ik kan Basingame niet vinden. Hij probeerde te bedenken wie hij nog meer kon inschakelen. Hij had alle reisbureaus, gidsen en bootverhuurders in Schotland gebeld. Er was geen spoor van Basingame te vinden. Misschien had Montoya gelijk en was hij helemaal niet in Schotland, maar met een vriendin in de tropen.

Montoya. Hij had helemaal niet meer aan haar gedacht. Hij had haar sinds de dienst op kerstavond niet meer gezien. Toen was zij ook nog op zoek naar Basingame, want ze had zijn handtekening nodig om naar Skendgate te kunnen. De volgende dag had ze gebeld om te vragen of Basingame op forel of op zalm was. En tenslotte had ze nog gebeld om te zeggen dat hij geen moeite meer hoefde te doen. Dat zou kunnen betekenen dat ze niet alleen wist op welke vis Basingame was, maar ook waar de man zelf uithing.

Hij ging de trap op. Als Montoya Basingame had gevonden en zijn handtekening had gekregen, zou ze rechtstreeks naar de opgraving zijn gegaan, zonder tijd te verspillen met het iemand te vertellen. Wist ze eigenlijk wel dat hij ook op zoek was naar Basingame?

Als Montoya iets over de quarantaine had gezegd, zou Basingame ongetwijfeld meteen zijn teruggekomen, tenzij hij werd opgehouden door slecht weer of onbegaanbare wegen. Maar misschien had Montoya hem helemaal niets verteld. Ze was met haar gedachten helemaal bij de opgraving en daarom zou ze hem misschien alleen maar naar zijn handtekening hebben gevraagd.

Mevrouw Taylor was met de vier nog gezonde leden van haar koor en met Finch haar dans aan het oefenen. Finch keek op het papier dat hij in zijn hand hield en telde binnensmonds mee. ‘Ik wilde net het rooster bespreken met de vrijwilligers op de ziekenzaal,’ zei hij schaapachtig. ‘Dit is het rapport van William.’ Hij gaf het aan Dunworthy en haastte zich weg.

Taylor en haar viertal stopten de klokken in hun tassen. ‘Er heeft een mevrouw Wilson gebeld,’ zei Taylor. ‘Ze kan niet rechtstreeks toegang krijgen, zei ze, daarom moet het via de computer van Brasenose.’

‘Dank u,’ zei Dunworthy.

Ze ging naar buiten, in ganzenpas gevolgd door de vier anderen.

Hij belde naar Skendgate. Er werd niet opgenomen. Hij belde naar Montoya’s flat, naar haar kamer in Brasenose, opnieuw naar Skendgate. Nergens werd opgenomen. Hij probeerde haar flat nog een keer en liet de zoemer overgaan terwijl hij Williams verslag bekeek. Badri was de hele zaterdag en zondagochtend bij de opgraving geweest. Dat kon William alleen maar weten als hij Montoya had gesproken.

Dunworthy begon zich ineens af te vragen of Skendgate niet de haard van het virus kon zijn. Het dorp werd opgegraven op een boerderij van Monumentenzorg in de buurt van Witney. Misschien hielden ze daar eenden, kippen of varkens of alle drie. En Badri had er anderhalve dag in de modder gegraven, een uitstekende manier om met een oud virus in aanraking te komen.

Colin kwam binnen, helemaal doorweekt. ‘Er zijn geen posters meer,’ zei hij, in zijn tas rommelend. ‘Er komen er morgen nog meer uit Londen.’ Hij vond zijn toverbal en stopte die tegelijk met een paar pluisjes in zijn mond. ‘Weet u wie er hier op de trap staat?’ Hij ging op de vensterbank zitten en sloeg zijn boek over de middeleeuwen open. ‘William met een of andere meid. Ze staan elkaar helemaal af te lebberen. Ik kon er amper langs.’

Dunworthy deed de deur open. William maakte zich met tegenzin los van een kleine brunette in een Burberry-regenjas en ging naar binnen.

‘Weet u waar Montoya is?’ vroeg Dunworthy.

‘Nee. Volgens de Gezondheidsraad is ze in Skendgate, maar daar wordt niet opgenomen. Ze zal wel ergens bezig zijn op het kerkhof of de boerderij en dan hoort ze de telefoon niet. Ik had een luidspreker willen gebruiken, maar ik kende een meisje dat archeologie volgt en…’ Hij knikte in de richting van de kleine brunette. ‘Zij vertelde dat ze het rooster van de vrijwilligers had gezien en Badri heeft er zaterdag en zondag geholpen.’

‘Een luidspreker, zei je?’

‘Een apparaatje dat je aan de telefoon koppelt en dat het geluid van de zoemer aan de andere kant versterkt. Voor het geval de ander in de tuin bezig is of onder de douche staat.’

‘Kun je zo’n ding op mijn telefoon aansluiten?’

‘Ik heb geen verstand van die dingen, maar ik ken wel een studente die daar handig in is. Ik heb haar nummer op mijn kamer.’ Hij ging weg en nam de brunette bij de hand.

‘Als Montoya echt in Skendgate is, kan ik u er wel heen brengen,’ zei Colin. Hij nam de toverbal uit zijn mond en bestudeerde hem. ‘Fluitje van een cent. Er zijn een heleboel plekken die niet in de gaten worden gehouden. De politieagenten staan niet graag in de regen.’

‘Ik ben niet van plan de wet te overtreden,’ zei Dunworthy. ‘We proberen deze epidemie tot staan te brengen, niet te verspreiden.’

‘Zo ging het ook tijdens de Zwarte Dood,’ zei Colin. Hij draaide de toverbal om en om tussen zijn vingers. Het ding had een ziekelijk gele kleur. ‘De mensen vluchtten van de ene plaats naar de andere, maar daardoor namen ze de ziekte juist met zich mee.’

William stak zijn hoofd om de deur. ‘Ze zegt dat het wel twee dagen kost, maar als u wilt kunt u haar eigen toestel gebruiken. Daar zit een luidspreker op.’

Colin pakte zijn jack. ‘Mag ik mee?’

‘Nee,’ zei Dunworthy. ‘En trek die natte kleren uit, ik wil niet dat je ziek wordt.’ Hij ging met William mee de trap af.

‘Ze studeert aan Shrewsbury College,’ zei William, die door de regen naar de poort liep.

Colin haalde hen halverwege de binnenplaats in. ‘Ik kan niet ziek worden,’ zei hij, ‘ik heb mijn injectie gehad. Tijdens de Zwarte Dood was er geen quarantaine, daarom ging de ziekte overal heen.’ Hij haalde zijn sjaal uit zijn zak. ‘In Botley Road kun je makkelijk langs de wegversperring. Op de hoek heb je een pub en daar gaat de agent af en toe naar binnen om warm te worden.’

‘Doe je jack dicht,’ zei Dunworthy.

De studente bleek Polly Wilson te zijn. Ze vertelde dat ze bezig was aan een optisch signaal om in de computer van Brasenose in te breken, maar dat ze nog niet klaar was. Dunworthy belde naar Skendgate, waar niet werd opgenomen.

‘Laat maar bellen,’ zei Polly. ‘Misschien is ze een eind uit de buurt. De luidspreker heeft een bereik van vijfhonderd meter.’

Hij liet het toestel tien minuten overgaan, legde neer en probeerde het even later nog een kwartier lang. Polly keek verlangend naar William en Colin zat te rillen in zijn natte jack. Dunworthy nam hem mee naar zijn kamer en stuurde hem naar bed.

‘Ik kan ook alleen gaan en tegen haar zeggen dat ze u moet bellen,’ zei Colin, die de toverbal weer in zijn tas stopte. ‘Misschien vindt u dat u er te oud voor bent of zo. Ik kan erg goed ergens doorheen sluipen.’

Dunworthy wachtte tot William de volgende ochtend terugkwam en ging naar Shrewsbury om het nog een keer te proberen, maar zonder succes. ‘Ik zal hem zo instellen dat hij elk halfuur dat nummer belt,’ zei Polly, terwijl ze hem naar de poort bracht. ‘U weet zeker niet of William nog een andere vriendin heeft?’

‘Nee,’ zei Dunworthy.

Plotseling klonk klokgelui uit de richting van Christ Church, helder opklinkend in de regen. ‘Hebben ze dat vreselijke carillon weer aangezet?’ vroeg Polly, die haar hoofd naar buiten stak om te luisteren.

‘Nee,’ zei hij, ‘dat zijn de Amerikanen.’ Hij hield zijn hoofd schuin en probeerde vast te stellen of Taylor toch maar voor Stedmans had gekozen, maar hij hoorde wel degelijk de zes oude klokken van Osney: Douce, Gabriel en Marie, de een na de ander, Clement en Hautclerc en Taylor. ‘En Finch doet mee.’

Het klonk opmerkelijk goed, heel anders dan het digitale carillon of ‘O Christus, die met de wereld communiceert’. Het was een duidelijk en vrolijk geluid. Dunworthy kon het koor bijna voor zich zien, dansend in de klokketoren terwijl Finch op zijn papier keek om in de maat te blijven.

‘Het bespelen van de klok moet zonder onderbreking geschieden,’ had Taylor gezegd. Zelf had hij alleen maar onderbrekingen meegemaakt, maar door de muziek voelde hij zich toch opgewekter. Taylor had het optreden op kerstavond in Norwich moeten afzeggen, maar ze had de moed niet opgegeven en nu gaf ze een even oorverdovende als feestelijke uitvoering, alsof ze een overwinning had te vieren. Dit was de echte kerstsfeer. Ja, hij zou Montoya en Basingame wel vinden. Of een ingenieur die niet bang was om naar Oxford te komen. En hij zou Kivrin vinden.

De telefoon rinkelde toen hij terugkwam in Balliol. Hij rende de trap op in de hoop dat het Polly was die belde. Het was Montoya.

‘Dunworthy?’ zei ze. ‘Hoi. Met Lupe Montoya. Wat is er aan de hand?’

‘Waar zit u?’ vroeg hij bozig.

‘In Skendgate,’ zei ze, maar dat had hij al gezien. Ze stond voor de half opgegraven ruïne van de kerk. Hij zag ook waarom ze zo graag terug had gewild. Overal stonden grote plassen. Montoya had dekkleden en plasteenlakens opgehangen, maar de regen drong door de kieren en gaten en stroomde er bij de hoeken vanaf. Alles zat onder de modder: de grafstenen, de lampen die ze had opgehangen, de spaden die tegen de muur stonden.

Ook Montoya zat onder de modder. Ze had haar kapersjack aan en heuplaarzen die Basingame op zijn vistochtje wel zou kunnen gebruiken, alles even nat en vuil. Een modderig korstje bedekte de hand waarmee ze de telefoon vasthield.

‘Ik probeer u al dagen te bereiken,’ zei Dunworthy.

‘Door de pomp hoor ik de telefoon niet.’ Ze gebaarde naar iets buiten beeld, vermoedelijk de pomp, hoewel hij niets anders hoorde dan het gekletter van de regen op de dekkleden. ‘De riem is net gebroken en ik heb geen reserve. Ik hoorde de klokken luiden. Is de quarantaine opgeheven?’

‘Dat lijkt me niet,’ zei hij. ‘Het is een echte epidemie, zevenhonderdtachtig zieken en zestien doden. Hebt u de krant niet gelezen?’

‘Ik heb niets of niemand gezien sinds ik hier ben. Ik probeer al zes dagen de boel een beetje droog te houden, maar dat lukt me niet in mijn eentje. En nu heeft de pomp het ook nog begeven.’ Ze wreef met een vuile hand haar dikke zwarte haar uit haar gezicht. ‘Als de quarantaine nog van kracht is, waarom worden de klokken dan geluid?’

‘Dat is een uitvoering van de Chicago Surprise Minor.’

Ze keek hem geërgerd aan. ‘Als het bij jullie zo erg is, waarom maken ze zich dan niet nuttig?’

Dat doen ze, dacht hij. Ze hebben jou laten bellen.

‘Anders kan ik ze hier wel gebruiken.’ Ze duwde haar haar weer naar achteren. Ze zag er bijna net zo moe uit als Mary. ‘Ik had nog wel zo gehoopt dat het voorbij was, dan had ik meer mensen kunnen laten komen om me te helpen. Hoe lang gaat het nog duren, denkt u?’

Hij keek naar een kleine waterval die over de rand van een dekkleed stroomde. Veel te lang, dacht hij. Je krijgt nooit meer op tijd hulp.

‘Ik moet iets weten over Basingame en Badri Chaudhuri,’ zei hij. ‘We proberen de bron van het virus op te sporen en daarom moeten we weten met wie Badri in aanraking is geweest. Hij is de achttiende en de ochtend van de negentiende bij u geweest. Wie waren er toen nog meer?’

‘Ik.’

‘En verder?’

‘Niemand. Ik heb heel december bijna geen hulp kunnen krijgen. Alle studenten archeologie zijn meteen met vakantie gegaan en ik kon maar af en toe een vrijwilliger vinden.’

‘Weet u zeker dat u en Badri de enigen waren?’

‘Ja. Ik weet het nog omdat we zaterdag de graftombe van de ridder openden en we zoveel moeite hadden om het deksel op te tillen. Gillian Ledbetter had zaterdag moeten komen, maar ze belde op het laatste moment af. Ze had een afspraakje, zei ze.’

Met William, dacht Dunworthy. ‘Waren er zondag nog andere mensen?’

‘Badri was er alleen ’s ochtends en er was niemand anders bij. Hij moest naar Londen. Ik moet trouwens weer aan de slag. Als ik niet gauw hulp krijg, sta ik er helemaal alleen voor.’ Ze wilde neerleggen.

‘Wacht!’ riep Dunworthy. ‘Nog niet ophangen!’

Ongeduldig bracht ze de hoorn weer naar haar oor.

‘Ik moet u nog een paar vragen stellen. Het is erg belangrijk. Hoe eerder we de bron van het virus vinden, des te sneller wordt de quarantaine opgeheven en kunt u er andere mensen bijhalen.’

Ze leek niet erg overtuigd, maar ze tikte een code in en legde de hoorn neer. ‘Ik kan toch wel doorwerken terwijl we praten?’

‘Ga uw gang,’ zei Dunworthy opgelucht.

Ze verdween uit beeld, kwam prompt weer terug en tikte een andere code in. ‘Sorry, de draad is niet lang genoeg.’ Het scherm werd leeg terwijl ze het toestel meenam naar een andere plek. Toen het beeld werd hersteld, zat Montoya op haar hurken in een kuil bij een stenen graftombe. Dat moest de tombe zijn waarvan zij en Badri het deksel bijna hadden laten vallen.

In het deksel was de beeltenis van een ridder in volle wapenrusting uitgehouwen, met gekruiste armen over zijn maliënkolder, zijn zware handschoenen op zijn schouders en een zwaard aan zijn voeten. Het stond schuin tegen de zijkant van de tombe, waardoor hij van de sierlijk ingesneden tekst alleen ‘Requiesc…’ kon lezen. Requiescat in pace, rust in vrede, iets wat de ridder niet werd gegund. Het slapende gezicht onder de helm had een afkeurende uitdrukking.

Montoya had een dun stuk plastic over het graf gelegd, dat glinsterde van het water. Dunworthy vroeg zich af of er aan de andere zijkant net zo’n voorstelling van de dood te zien was als in het boek dat hij aan Colin had gegeven en of die even naargeestig was als de werkelijkheid. De regen droop onophoudelijk neer en het plastic begon door te zakken.

Montoya ging rechtop staan, een plat kistje vol modder in haar handen. Ze legde het op een hoek van de tombe. ‘En? U zei dat u nog iets wilde vragen.’

‘Ja,’ zei hij. ‘Er was dus niemand anders dan Badri om u te helpen?’

‘Nee.’ Ze veegde het zweet van haar voorhoofd. ‘Wat is het hier benauwd, zeg.’ Ze deed haar kapersjack uit en legde het over de rand van het deksel.

‘Was er ook niemand uit de buurt een kijkje komen nemen?’

‘Nee, dan had ik ze wel laten graven.’ Ze begon in het kistje te zoeken en haalde er een paar bruine stenen uit. ‘Het deksel was loodzwaar en toen we het eraf hadden, begon het te regenen. Ik zou elke voorbijganger hebben ingeschakeld, maar het is hier te afgelegen.’

‘En de mensen van Monumentenzorg?’

Ze hield de stenen onder een straaltje water om ze schoon te maken. ‘Die zijn hier alleen ’s zomers.’

Hij had gehoopt dat iemand van Skendgate de haard van de besmetting zou zijn, een boer of een eendenjager of iemand van Monumentenzorg. Maar myxovirussen werden niet door dragers overgebracht. De onbekende zou zelf ziek moeten zijn geworden en Mary had alle ziekenhuizen en huisartsen in Engeland gewaarschuwd. Alle ziektegevallen hadden zich in het afgezette gebied voorgedaan.

Montoya bekeek de stenen een voor een in het licht van een lamp die aan een stutbalk was opgehangen en draaide ze rond om ze goed te kunnen bestuderen.

‘En vogels?’

‘Vogels?’ zei ze, alsof hij bedoelde dat ze overvliegende mussen kon vragen het deksel van de tombe te versjouwen.

‘Het virus kan door vogels zijn overgebracht. Eenden, ganzen, kippen,’ zei hij, hoewel hij van die kippen niet zeker was. ‘Zijn die daar in de buurt?’

‘Kippen?’ zei ze, een van de stenen tegen het licht houdend.

‘Sommige virussen zijn kruisingen van dierlijke en menselijke varianten,’ zei hij. ‘Vogels komen het eerst in aanmerking, maar het kunnen ook vissen zijn. Of varkens. Zijn er daar varkens?’

Ze keek hem aan alsof ze dacht dat hij krankzinnig was geworden.

‘U zit toch op een boerderij van Monumentenzorg?’

‘Ja, maar de boerderij zelf is drie kilometer hiervandaan. We zitten midden in een akker waar gerst wordt verbouwd. Varkens zijn er hier niet, net zomin als vogels of vissen.’ Ze concentreerde zich weer op de stenen.

Geen vogels, geen vissen, geen voorbijgangers. Het virus kwam dus niet uit Skendgate. Misschien was er helemaal geen reservoir, misschien had Badri’s influenzavirus een spontane mutatie ondergaan, wat volgens Mary wel eens vaker voorkwam, en had de ziekte Oxford getroffen zoals de pest de argeloze bewoners van dat middeleeuwse dorp had overvallen.

Montoya hield een steen tegen het licht, krabde met haar nagels wat modder weg en wreef over het oppervlak. Plotseling zag hij dat het geen steen was, maar een stuk bot. Het zou een voetbotje van de ridder kunnen zijn. Requiescat in pace.

Blijkbaar had ze gevonden wat ze zocht, een onregelmatig bot ter grootte van een walnoot, met een ronde zijkant. Ze gooide de rest terug in de bak, zocht in haar jaszak naar een tandenborstel met een kort handvat en begon fronsend de ronde randen te poetsen.

Gilchrist zou nooit spontane mutatie als een bron accepteren. Hij was te zeer gesteld op de theorie dat een of ander veertiende-eeuws virus door het net was gekomen. En hij was te zeer gesteld op zijn gezag als waarnemend hoofd van Geschiedenis om zijn theorie te laten varen. Zelfs als Dunworthy eenden had zien zwemmen in de plassen op het kerkhof.

‘Ik moet Basingame te spreken krijgen,’ zei hij. ‘Waar is hij?’

‘Basingame?’ zei ze, nog steeds met een frons naar het bot kijkend. ‘Ik heb geen flauw idee.’

‘Maar… Ik dacht dat u hem gevonden had. Toen u mij met de kerst belde, zei u dat u hem nodig had om toestemming van de Gezondheidsraad te krijgen.’

‘Ja, dat weet ik. Ik heb twee dagen lang iedere forel- en zalmgids in Schotland gebeld voordat ik besloot dat ik niet langer meer kon wachten. Als je het mij vraagt, zit hij helemaal niet in Schotland.’ Ze haalde een zakmes uit haar spijkerbroek en begon de ruwe kant van het bot af te krabben. ‘Nu we het toch over de Gezondheidsraad hebben, zou u iets voor me willen doen? Ik probeer ze continu te bereiken, maar de lijn is steeds bezet. Zou u ernaartoe kunnen gaan om ze te vertellen dat ik hulp nodig heb? Zeg maar dat deze opgraving van onschatbaar historisch belang is en dat alles onherroepelijk verloren gaat als ze mij niet minstens vijf mensen sturen. En een pomp.’ Het mes bleef hangen. Ze fronste en krabde verder.

‘Hoe hebt u Basingames toestemming gekregen als u niet wist waar hij was? Ik dacht dat u zei dat het formulier door hem ondertekend moest worden.’

‘Dat klopt,’ zei ze. Een stukje bot schoot plotseling weg en kwam terecht op de plasteenlakens. Ze bekeek het bot onderzoekend en liet het in het kistje vallen, haar frons was verdwenen. ‘Ik heb zijn handtekening vervalst.’

Ze knielde weer bij de tombe en groef verder naar botten. Ze zag er even geconcentreerd uit als Colin wanneer hij zijn toverbal bestudeerde. Hij vroeg zich af of ze nog wist dat Kivrin in het verleden was, of dat ze haar was vergeten zoals ze de epidemie scheen te zijn vergeten.

Hij hing op en vroeg zich af of Montoya het wel zou merken. Daarna ging hij terug naar het ziekenhuis om Mary te vertellen wat hij had ontdekt en om de secundaire contacten opnieuw te ondervragen in de hoop de bron te achterhalen. Het regende hard, water stroomde uit de afvoerpijpen en spoelde zaken van onschatbare historische waarde weg.

Het bellenkoor inclusief Finch was nog steeds in de weer. Ze speelden de verschillende modulaties achter elkaar in hun vastgestelde volgorde, net als Montoya door hun knieën zakkend, zich vasthoudend aan hun klokken. Het geluid galmde door de regen, hard en beklemmend als een alarm, als een schreeuw om hulp.

AFSCHRIFT UIT HET DOMESDAY BOOK

(066440–066879)

Kerstavond 1320 (Oude Stijl). Ik heb niet zoveel tijd als ik dacht. Toen ik daarnet terugkwam uit de keuken, zei Rosemund dat vrouwe Imeyne me wilde spreken. Ze was diep in een ernstig gesprek gewikkeld met de gezant van de bisschop en ik veronderstelde op grond van haar gezichtsuitdrukking dat ze de zonden van Vader Roche aan het inventariseren was. Toen Rosemund en ik echter naderden, wees ze naar mij en sprak: ‘Dat is de vrouw over wie ik het had.’

Vrouw, niet maagd, en haar toon was kritisch, beschuldigend bijna. Ik vroeg me af of ze de bisschop had verteld over haar theorie dat ik een Franse spionne ben.

‘Ze zegt dat ze zich niets kan herinneren,’ zei vrouwe Imeyne, ‘niettemin kan ze spreken en lezen.’ Ze richtte zich tot Rosemund. ‘Waar is je broche?’

‘Op mijn mantel,’ zei Rosemund. ‘Die heb ik op de bovenkamer gelegd.’

‘Ga hem halen.’

Rosemund verliet met tegenzin de zaal. Zodra ze weg was zei Imeyne: ‘Heer Bloet heeft mijn kleindochter een broche met een liefdeknoop gegeven, met woorden erop in de Romeinse taal.’ Ze keek triomfantelijk naar mij. ‘Zij heeft ze vertaald en vannacht in de kerk sprak ze de woorden van de mis, nog voordat de priester ze had gezegd.’

‘Wie heeft je lezen geleerd?’ vroeg de gezant van de bisschop, wiens stem door de wijn wat onvast was geworden.

Ik dacht erover te zeggen dat heer Bloet mij de betekenis van de woorden had onthuld, maar ik was bang dat hij dit inmiddels al ontkend had. ‘Ik weet het niet,’ zei ik. ‘Ik kan mij niets meer herinneren sinds ik belaagd ben in het bos, want ik ben op mijn hoofd geslagen.’

‘Toen ze bijkwam sprak ze een taal die niemand kon verstaan,’ zei Imeyne, alsof dat nieuw bewijsmateriaal was, maar ik had geen idee waarvan ze mij wilde beschuldigen, noch wat de gezant hiermee te maken had.

‘Heilige Vader, vertrekt u naar Oxenford wanneer u ons verlaat?’ wilde ze van hem weten.

‘Ja,’ zei hij met een vermoeid klinkende stem. ‘Wij kunnen hier slechts enkele dagen blijven.’

‘Ik zou graag willen dat u haar met u meeneemt naar de goede zusters in Godstow.’

‘Wij gaan niet naar Godstow,’ zei hij en het was duidelijk een smoes. Het klooster was nauwelijks vijf mijlen van Oxford verwijderd. ‘Maar ik zal bij de bisschop informeren naar nieuws over de vrouw en op mijn terugkeer zal ik u bericht zenden.’

‘Ik ben er zeker van dat ze een non is, want ze spreekt Latijn en kent de tekst van de mis,’ zei Imeyne. ‘Ik had graag dat u haar naar hun klooster brengt, zodat ze bij de nonnen kunnen vragen wie ze is.’

De gezant van de bisschop zag er nog zenuwachtiger uit, maar hij stemde toe. Dus ik heb de tijd totdat ze vertrekken. Enkele dagen, zei de gezant, en met enig geluk zullen ze pas na Onnozele-kinderendag op weg gaan. Maar nu ga ik Agnes naar bed brengen en ik wil zo snel mogelijk met Gawyn spreken.

22

Kivrin kreeg Agnes pas in bed toen het bijna licht was. Door de komst van de ‘drie koningen’, zoals het meisje ze bleef noemen, was ze weer helemaal wakker geworden en vastbesloten niets te missen, ook al was ze nog zo moe.

Ze zeurde voortdurend om eten terwijl Kivrin en Eliwys de schotels voor de gasten naar binnen brachten, maar toen de tafels eindelijk gedekt waren en het feest kon beginnen, weigerde ze ook maar iets te nemen.

Kivrin had geen tijd om haar bestraffend toe te spreken. De ene gang na de andere moest uit de keuken aan de andere kant van de binnenplaats gebracht worden, schotels met wildbraad en varkensvlees en een enorme taart waarin een stripteasedanseres zich gemakkelijk had kunnen verbergen. Volgens de priester van de Heilige Hervormden werd er tot de hoogmis op kerstochtend gevast, maar iedereen deed zich te goed aan de gebraden fazant en aan het in saffraansaus gesmoorde konijn, ook de gezant van de bisschop. En drinken deden ze ook, de ‘drie koningen’ riepen telkens om meer wijn.

Ze hadden al meer dan genoeg gehad. De monnik zat naar Maisry te gluren en de klerk lag bijna onder de tafel. De gezant was nog de zwaarste drinker van het stel, na elke beker zwaaide hij uitbundig naar Rosemund om te beduiden dat ze de karaf met wijn moest brengen.

Kivrin hoopte dat hij door de drank zou vergeten dat hij haar van vrouw Imeyne naar het klooster in Godstow moest brengen. Ze ging met de karaf naar Gawyn, in de hoop dat ze hem onder vier ogen kon spreken, maar hij zat te praten met het gevolg van heer Bloet en vroeg om bier en vlees. Agnes was inmiddels in slaap gevallen, met haar gezicht bijna in haar eten. Kivrin pakte haar voorzichtig op en droeg haar naar boven.

De deur van Rosemunds kamer ging open. ‘Vrouwe Katherine,’ zei Eliwys, haar armen vol beddegoed. ‘Ik ben blij dat u er bent. U kunt me helpen.’

Agnes kreunde.

‘Haal de linnen lakens van de bovenkamer,’ zei Eliwys. ‘De geestelijken slapen in Rosemunds bed en de zuster van heer Bloet en haar gezelschap op de bovenkamer.’

‘Waar moet ik dan slapen?’ Agnes bevrijdde zich uit Kivrins armen.

‘Wij slapen in de schuur,’ zei Eliwys. ‘Maar de bedden zijn nog niet opgemaakt, Agnes. Ga maar spelen.’

Agnes liet het zich geen twee keer zeggen. Ze huppelde de trap af en zwaaide met haar arm om haar bel te laten rinkelen.

Eliwys gaf het beddegoed aan Kivrin. ‘Breng dit naar de zolderkamer en haal de bontsprei uit de grote kist.’

‘Hoe lang blijft de gezant van de bisschop hier?’ vroeg Kivrin.

‘Ik weet het niet,’ zei Eliwys zorgelijk. ‘Ik hoop dat het niet langer dan twee weken is, anders hebben we geen vlees meer. Vergeet de kussens niet.’

Twee weken zou ruimschoots genoeg zijn om het rendez-vous te halen en zo te zien ging de gezant van de bisschop voorlopig nergens heen. Toen Kivrin met het linnengoed naar beneden kwam, zat hij in de hoge stoel te snurken en lag de klerk languit met zijn voeten op tafel. De monnik had een dienstmaagd van heer Bloet mee naar een hoek genomen en speelde met haar hoofddoek. Gawyn was nergens te zien.

Kivrin ging naar Eliwys en vroeg of ze het beddegoed naar de schuur kon brengen. ‘Agnes is erg moe,’ zei ze. ‘Ik zal haar in bed stoppen.’

Eliwys knikte afwezig terwijl ze een van de zware kussens uitschudde. Kivrin haastte zich naar buiten. Gawyn was niet in de stal en evenmin in de bierkelder. Ze hield een tijdje de wacht bij het privaat, maar alleen twee van de roodharige jonge mannen kwamen naar buiten en keken haar bevreemd aan. Ze ging terug naar de schuur. Misschien was Gawyn ergens anders heen gegaan met Maisry of vierde hij feest met de dorpelingen. Ze hoorde gelach terwijl ze stro op de kale planken uitstrooide.

Ze legde de dekens op het stro en ging naar buiten om te zien of ze Gawyn kon vinden. De dorpelingen stonden zich bij het vreugdevuur te warmen en uit grote bekers te drinken. Ze herkende de rode gezichten van Maisry’s vader en van de meier, maar Gawyn was er niet bij.

Hij was ook niet in de voorhof. Rosemund stond bij de poort te wachten.

‘Wat doe jij hier in de kou?’ vroeg Kivrin.

‘Ik wacht op mijn vader,’ zei Rosemund. ‘Gawyn zei dat hij vannacht zou komen.’

‘Heb je Gawyn gezien?’

‘Ja. Hij is in de stal.’

Kivrin keek gespannen om. ‘Het is te koud om hier te wachten. Ga maar naar binnen, je merkt het vanzelf als je vader komt.’

‘Nee, ik wil hier wachten,’ zei Rosemund. ‘Hij heeft beloofd dat hij met Kerstmis bij ons zou zijn.’ Haar stem trilde een beetje.

Kivrin hief haar lantaren. Rosemund huilde niet, maar haar wangen waren rood. Misschien hield het meisje zich verborgen voor heer Bloet, of anders hadden de monnik of de dronken klerk haar schrik aangejaagd.

Kivrin pakte Rosemund bij de arm. ‘Je kunt net zo goed in de keuken wachten, daar is het tenminste warm.’

Rosemund knikte. ‘Mijn vader heeft het nog zo beloofd.’

Om wat te doen? dacht Kivrin. Om de gezant de deur te wijzen? Of om Rosemunds verloving met heer Bloet te verbreken? Guillaume kon het zich niet veroorloven zijn woord te breken en heer Bloet met zijn machtige vrienden voor het hoofd te stoten.

Kivrin nam Rosemund mee naar de keuken en liet Maisry een beker warme wijn voor het meisje klaarmaken. ‘Ik zal Gawyn zeggen dat hij je meteen moet halen als je vader er is,’ zei ze. Ze ging naar de stal, maar kon Gawyn nergens ontdekken.

Kivrin ging terug naar het huis. Misschien had Imeyne hem weer op een of andere opdracht uitgestuurd. Maar Imeyne zat indringend te praten tegen de met grote tegenzin luisterende gezant en Gawyn was bij het vuur in gesprek met de mannen van heer Bloet, inclusief de twee die uit het privaat waren gekomen. Heer Bloet zelf zat bij zijn schoonzuster en Eliwys.

Kivrin ging op het bedelaarsbankje bij de tussenmuur zitten. Ze kon onmogelijk ongemerkt in de buurt van Gawyn komen, laat staan hem naar de open plek in het bos vragen.

‘Geef terug!’ riep Agnes, die met de andere kinderen bij de trap aan het spelen was. De jongetjes gaven Blackie aan elkaar door, aaiden hem over zijn kop of trokken aan zijn oren. Agnes was zeker naar de stal gegaan om haar hondje te halen toen Kivrin in de schuur was.

‘Hij is van mij!’ Agnes probeerde Blackie te pakken, maar een van de jongetjes hield hem bij haar vandaan. ‘Geef terug!’

Kivrin ging staan.

‘In het bos trof ik een maagd aan,’ zei Gawyn luid. ‘Ze was door struikrovers overvallen en met een zware hoofdwond achtergelaten.’

Kivrin keek aarzelend naar Agnes, die het jongetje tegen zijn arm stompte, en ging weer zitten.

‘Ik vroeg haar wie haar had belaagd,’ zei Gawyn, ‘maar door haar kwetsuren was ze stom geworden.’

Agnes kreeg Blackie te pakken en drukte hem tegen zich aan. Kivrin had het arme beest moeten gaan redden, maar ze bleef waar ze was en keek langs de kap van Yvolde naar Gawyn. Vertel ze waar je me hebt gevonden, dacht ze vurig. Vertel ze waar de open plek was.

‘Ik zei dat ik haar dienaar was en dat ik haar niet in die toestand kon achterlaten,’ vervolgde hij, naar Eliwys kijkend, ‘maar ze was wat hersteld en smeekte mij haar belagers te vinden.’

Eliwys stond op en ging naar de deur. Ze wierp een bezorgde blik naar buiten en ging weer terug naar haar plaats.

‘Nee!’ gilde Agnes. Een van de roodharige neefjes van heer Bloet had Blackie van haar afgepakt en hield hem met één hand boven zijn hoofd. Hij zou het arme hondje nog doodknijpen als Kivrin niet snel iets deed. Bovendien had het geen zin naar Gawyns verhaal over de Maagd in het Woud te blijven luisteren, want dat was overduidelijk alleen maar bedoeld om indruk op Eliwys te maken. Ze ging naar de kinderen toe.

‘De rovers waren nog niet lang verdwenen,’ zei Gawyn. ‘Ik vond zonder moeite hun spoor en zette mijn paard aan.’

Blackie begon deerniswekkend te janken toen hij bij zijn voorpoten werd gepakt en heen en weer werd geslingerd.

‘Kivrin!’ Agnes zag haar komen en klemde zich aan haar vast. Het jongetje gaf Blackie meteen aan Kivrin en deinsde terug, terwijl de andere kinderen een veilig heenkomen zochten.

‘Je hebt Blackie gered!’ Agnes stak haar handen uit naar het hondje.

Kivrin schudde haar hoofd. ‘Het is bedtijd,’ zei ze.

‘Ik ben helemaal niet moe!’ jammerde Agnes op een toon die het tegendeel bewees. Ze wreef over haar ogen.

Kivrin ging op haar hurken zitten. ‘Blackie is wel moe,’ zei ze, ‘en hij gaat pas slapen als jij bij hem blijft.’

Daar leek het meisje wel iets in te zien. Voordat ze iets kon tegenwerpen stopte Kivrin haar het hondje als een baby in de armen, tilde ze allebei op en ging op weg naar de deur. ‘Blackie wil dat je hem een verhaaltje vertelt.’

‘Weldra bevond ik me in een donker woud,’ zei Gawyn, ‘een oord dat ik niet kende.’

Kivrin droeg Agnes en Blackie over de voorhof. ‘Blackie houdt van verhaaltjes over katten,’ zei Agnes, die haar hond in haar armen wiegde.

‘Vertel hem dan maar over een kat,’ zei Kivrin. In de schuur nam ze Blackie over terwijl Agnes de ladder naar de hooizolder beklom. Het hondje was al in slaap gevallen, uitgeput van al het gesol. Kivrin legde hem in het stro naast het veldbed.

‘Over een stoute kat,’ zei Agnes, die Blackie weer in haar armen nam. ‘Ik ga niet slapen. Ik blijf alleen maar even bij Blackie, dus ik hoef mijn kleren niet uit te doen.’

‘Nee, dat hoeft niet,’ zei Kivrin. Ze legde een zware bontdeken over Agnes en Blackie heen. Het was te koud in de schuur om je uit te kleden.

‘Blackie wil mijn bel hebben.’ Agnes probeerde het lint over Blackies kop te schuiven.

‘Nee, niet waar,’ zei Kivrin. Ze nam de bel in beslag legde een tweede deken over ze heen, waarna ze naast het meisje ging liggen. Agnes drukte haar kleine lichaam tegen haar aan.

‘Er was eens een stoute kat,’ zei Agnes geeuwend. ‘Haar vader zei dat ze niet naar het bos mocht gaan, maar ze luisterde niet naar hem.’ Ze vocht dapper tegen haar slaap, wreef in haar ogen en verzon avonturen voor de stoute kat, maar tenslotte werd ze overmand door het donker en door de warmte van de zware dekens.

Kivrin bleef liggen tot ze Agnes rustig en gelijkmatig hoorde ademhalen, daarna pakte ze Blackie voorzichtig op en legde hem op het stro.

Agnes bewoog in haar slaap. Kivrin sloeg haar armen om het meisje heen. Eigenlijk moest ze naar beneden gaan om Gawyn te zoeken. Het rendez-vous was al binnen een week.

Agnes schoof tegen haar aan, haar haar tegen Kivrins wang.

Hoe kan ik jou in de steek laten? dacht Kivrin. En Rosemund, en Vader Roche? En ze viel in slaap.

Het was bijna dag toen ze wakker werd. Rosemund was aan de andere kant naast Agnes gaan liggen. Kivrin stond op, klom stil naar beneden en liep over de grijze voorhof. Ze was bang dat ze de ochtendmis had verzuimd, maar in de grote zaal was Gawyn nog met het relaas over zijn heldendaden bezig en de gezant van de bisschop zat nog steeds op de ereplaats naar vrouwe Imeyne te luisteren.

De monnik zat in een hoek met een arm om Maisry, maar de schrijver was nergens te zien. Die was zeker naar bed gebracht.

Ook de kinderen waren verdwenen, net als enkele van de vrouwen. Yvolde en de schoonzuster uit Dorset waren niet meer in de zaal.

‘“Halt, schavuit!” riep ik,’ zei Gawyn. ‘“Verweer u als een man!”’ Kivrin dacht dat hij net zo goed aan de avonturen van Sir Lancelot kon zijn begonnen. Het maakte trouwens weinig uit, want op Eliwys kon hij geen indruk meer maken, zij was niet meer in de zaal. Ook de rest van zijn gehoor toonde weinig belangstelling. Twee mannen zaten lusteloos op een bank te dobbelen en heer Bloet zat te slapen met zijn kin op zijn massieve borst.

Kivrin had geen gelegenheid voorbij laten gaan door in slaap te vallen en zo te zien zou ze de eerste tijd ook geen kans krijgen om Gawyn onder vier ogen te spreken. Ze had net zo goed bij Agnes op de hooizolder kunnen blijven. Ze zou zelf het initiatief moeten nemen door Gawyn aan te schieten als hij naar het privaat of naar de kerk ging en vragen of hij na afloop naar de stal wilde komen.

De geestelijken waren blijkbaar niet van plan te gaan slapen voordat ze alle wijn hadden opgedronken, maar Kivrin kon zich niet veroorloven nog veel langer te wachten. Misschien gingen de mannen morgen wel op jacht of sloeg het weer om. Of de gezant en zijn slippendragers nu vertrokken of niet, het was nog maar vijf dagen tot het rendez-vous. Nee, vier. Het was al Kerstmis.

‘Hij trok zijn zwaard,’ zei Gawyn, die opstond om zijn verhaal met brede gebaren te onderstrepen, ‘en haalde uit om mijn hoofd in tweeën te splijten.’

‘Vrouwe Katherine,’ zei Imeyne. Ze was opgestaan en wenkte Kivrin. De gezant keek oplettend naar Kivrin en ze voelde haar hart bonken. Ze vroeg zich af wat die twee nu weer hadden bedacht, maar voordat ze naar hen toe kon gaan kwam Imeyne al op haar af met in haar hand een linnen doek.

‘Breng deze naar Vader Roche voor de mis,’ zei Imeyne. Ze vouwde de doek open en liet Kivrin een paar waskaarsen zien. ‘Zeg dat hij ze dit keer op het altaar moet zetten en dat hij ze niet mag uitknijpen, want dan breekt de pit. De gezant van de bisschop zal de mis opdragen. Laat hem de kerk inrichten als een tempel van de Heer, niet als een varkensstal. En laat hem een schoon kazuifel aantrekken.’

Dan krijgt ze toch nog een behoorlijke mis, dacht Kivrin, terwijl ze zich over het paadje in de richting van de kerk haastte. Mij is ze al kwijt, misschien krijgt ze de gezant ook nog zover dat hij Vader Roche meeneemt naar het klooster in Bicester.

Het open veld was verlaten. Het vreugdevuur gloeide nog wat na in het grijze daglicht en de gesmolten sneeuw eromheen begon alweer te bevriezen. De dorpelingen waren naar hun hutten gegaan en ze vroeg zich af of Vader Roche ook was gaan slapen, maar er kwam geen rook uit zijn woning en de deur werd niet geopend toen ze aanklopte. Ze volgde het pad naar de zijdeur van de kerk en ging naar binnen. Het was nog steeds stikdonker, en kouder dan tijdens de nachtmis.

‘Vader Roche?’ riep Kivrin zachtjes. Tastend zocht ze haar weg naar het beeld van Sinte Katherine.

Hij gaf geen antwoord, maar ze hoorde hem zacht bidden. Hij lag achter het koorhek op zijn knieën bij het altaar.

‘Voer hen die van ver zijn gekomen veilig terug naar huis en behoed hen voor gevaar en ziekte,’ zei hij. Ze moest denken aan die eerste nacht, toen ze zo ziek was geweest en zijn stem als een geruststellend baken tussen de vlammen had geklonken. En aan meneer Dunworthy. Zwijgend leunde ze tegen het ijskoude stenen beeld en luisterde naar zijn stem in het donker.

‘Heer Bloet is met zijn familie en al zijn bedienden uit Courcy gekomen om de mis bij te wonen,’ zei hij, ‘en Theodulf Freeman uit Henefelde. Het hield gisteravond op met sneeuwen en de lucht klaarde op voor de viering van Christus’ heilige geboorte.’ Hij klonk even zakelijk als Kivrin met haar recorder; wie er allemaal bij de mis waren geweest en het weerbericht.

Er viel nu wat licht door de ramen en ze kon Vader Roche zien door de spijlen van het koorhek, met zijn versleten en vuile mantel en zijn gezicht dat een grove en wrede uitdrukking had in vergelijking met de aristocratische gezichten van de gezant en de schrijver.

‘Aan het eind van deze gezegende nacht kwam een afgezant van de bisschop, vergezeld door twee geestelijken, alle drie mannen van grote geleerdheid en goedheid,’ zei Roche.

Laat je niet voor de gek houden door hun sieraden en hun fijne gewaden, dacht Kivrin. Jij bent tien van zulke lui waard. Imeyne had gezegd dat de gezant de mis zou opdragen, niet in het minst gehinderd door het feit dat de geestelijke niet had gevast en niet de moeite had genomen naar de kerk te gaan om de mis voor te bereiden. Jij bent vijftig van zulke lui waard, dacht Kivrin. Honderd.

‘Men zegt dat er ziekte heerst in Oxenford. Met Tord gaat het beter, maar ik heb hem gevraagd niet helemaal naar de kerk te komen voor de mis. Uctreda was te zwak om te komen. Ik heb haar soep gebracht, maar ze wilde niet eten. Walthef moest overgeven na al het drinken en dansen. Gytha brandde haar vingers toen ze een tak uit het vreugdevuur wilde halen. Ik zal niet bevreesd zijn, ook al zijn dit de dagen van toorn en van oordeel, want U heeft een grote hulp gezonden.

Een grote hulp? Hij zou weinig aan haar hebben als ze daar nog veel langer bleef staan. De zon was opgekomen en in het roze en gele licht zag Kivrin de was die op de kaarsen en op het altaarkleed was gestold en aangekoekt. Als Imeyne dit zou zien, zouden het inderdaad de dagen van toorn en van oordeel worden.

‘Vader Roche,’ zei Kivrin.

Roche draaide zich meteen om en kwam moeizaam overeind, zijn benen waren verstijfd van de kou. Hij zag er geschrokken en zelfs angstig uit.

‘Ik ben het, Katherine,’ zei Kivrin snel. Ze ging in het licht bij een van de ramen staan zodat hij haar kon zien.

Hij maakte een kruisteken zonder dat de angstige uitdrukking op zijn gezicht verdween en ze vroeg zich af of hij nog half in slaap was geweest toen hij zat te bidden.

‘Vrouwe Imeyne stuurt me met deze kaarsen.’ Ze liep langs het koorhek naar hem toe. ‘Ze vraagt of u ze in de zilveren kandelaars op het altaar wil zetten en of…’ Ze zweeg, beschaamd dat ze zich door Imeyne als instrument liet gebruiken. ‘Ik kom u helpen de kerk in te richten voor de mis. Wat kan ik doen? Zal ik de kandelaars schoonmaken?’ Ze hield hem de kaarsen voor.

Hij nam ze niet aan en gaf ook geen antwoord. Fronsend vroeg ze zich af of ze een of ander voorschrift had overtreden in haar ijver om hem te helpen. Vrouwen werden niet geacht het brood en de wijn voor de mis aan te raken, misschien gold dat ook voor de kandelaars.

‘Kan ik u niet helpen?’ vroeg ze. ‘Of mag ik niet in het koor komen?’

Roche leek plotseling bij zinnen te komen. ‘Gods dienaren mogen overal gaan,’ zei hij. Hij nam de kaarsen van haar aan en legde ze op het altaar. ‘Maar iemand als u hoort geen nederig werk te doen.’

‘Het is werk voor God,’ zei ze op besliste toon. Ze haalde de half opgebrande kaarsen uit een zware kandelaar. De zijkanten waren bedekt met gestolde was. ‘We hebben zand nodig,’ zei ze, ‘en een mes om de was eraf te schrapen.’

Hij ging meteen weg en Kivrin maakte van de gelegenheid gebruik om Imeynes kaarsen in de kandelaars op het koorhek te zetten.

Roche kwam terug met wat zand, een stel vuile doeken en iets wat voor een mes moest doorgaan. Kivrin begon snel de aangekoekte was op het altaarkleed weg te schrapen, bang dat ze niet op tijd klaar zouden zijn. De gezant van de bisschop had nog geen aanstalten gemaakt om zich uit zijn hoge stoel te verheffen en naar de kerk te gaan, maar je wist nooit hoe lang hij Imeyne kon weerstaan.

Ik heb hier ook geen tijd voor, dacht ze, terwijl ze de kandelaars begon schoon te maken. Ze had de hele avond geprobeerd Gawyn onder vier ogen te spreken, maar ze was geen moment zelfs maar bij hem in de buurt gekomen. Hij zou wel kunnen gaan jagen, of op zoek gaan naar andere schone maagden die hij kon redden, of de gezant van de bisschop kon besluiten weg te gaan en haar mee te nemen als alle wijn op was.

Volgens Roche mochten Gods dienaren overal gaan, maar dat gold niet voor het rendez-vous. En naar huis kon ze blijkbaar ook niet.

Ze wreef driftig met het natte zand over de was die in de kom van de kandelaar was blijven zitten. Een stukje was brak af en vloog tegen de kandelaar die Roche aan het schoonmaken was. ‘Neem me niet kwalijk,’ zei ze. ‘Vrouwe Imeyne…’ Ze zweeg.

Het had geen zin hem te vertellen dat Imeyne haar wilde wegsturen. Hij zou het alleen maar erger maken als hij een goed woordje voor haar deed en ze wilde niet dat hij om harentwil naar Osney gestuurd zou worden.

Roche keek haar afwachtend aan. ‘Vrouwe Imeyne zei dat de gezant van de bisschop de mis zal opdragen,’ zei ze.

Hij zette de glanzende kelk neer. ‘Het zal een vreugde zijn naar hem te luisteren op deze geboortedag van Christus Jezus.’

De geboortedag van Christus Jezus. Ze dacht aan St. Mary the Virgin op kerstochtend, met de muziek en de warmte en de laserkaarsen die in de roestvrijstalen kandelaars gloeiden, maar het beeld was even vaag en onwezenlijk als een visioen.

Ze zette de kandelaars aan de uiteinden van het altaar. Ze glansden dof in het bonte licht dat door de ramen naar binnen viel. Ze stak in elk ervan drie van Imeynes waskaarsen.

Kivrin kon niets verbeteren aan Roches mantel, want een andere had hij niet, zoals Imeyne heel goed wist. Ze veegde met haar hand wat nat zand van zijn mouw.

‘Ik moet Agnes en Rosemund voor de mis gaan wekken,’ zei ze, de voorkant van zijn mantel afkloppend. Ongewild voegde ze eraan toe: ‘Vrouwe Imeyne heeft de gezant van de bisschop gevraagd mij naar het nonnenklooster in Godstow te brengen.’

‘God heeft u hierheen gezonden om ons te helpen,’ zei Roche. ‘Hij zal niet toestaan dat u wordt weggestuurd.’

Ik wou dat ik het kon geloven, dacht Kivrin, terwijl ze terugliep over het veld. Er was nog steeds niemand te zien, maar uit sommige hutten kwam rook en de koe was vrijgelaten. Het dier graasde in het gras dicht bij het smeulende vuur. Misschien zijn ze allemaal in slaap gevallen en kan ik Gawyn wakker maken om hem naar de open plek te vragen, dacht ze. Op hetzelfde moment zag ze Agnes en Rosemund naar zich toe komen. De meisjes zagen er verfomfaaid uit. Rosemunds bladgroene fluwelen kleed en Agnes’ haar waren bezaaid met strootjes en stof. Agnes maakte zich meteen van haar zuster los en rende op Kivrin af.

‘Jij hoort nog te slapen,’ zei Kivrin. Ze veegde het stro van Agnes’ rode kleed.

‘Een paar mannen kwamen ons wekken,’ zei Agnes.

Kivrin keek vragend naar Rosemund. ‘Is je vader gekomen?’

‘Nee, ik weet niet wie ze zijn. Bedienden van de gezant, denk ik.’

Dat was ook zo. Het waren vier monniken, zij het niet zo hooggeplaatst als de cisterciënzer, die met twee zwaarbepakte ezels achterop waren gekomen. Terwijl Kivrin en de meisjes toekeken, laadden ze twee grote kisten, een paar haveloze zakken en een reusachtig wijnvat af.

‘Ze willen zeker een hele tijd blijven,’ zei Agnes.

‘Ja,’ zei Kivrin. God heeft u hierheen gezonden. Hij zal niet toestaan dat u wordt weggestuurd. ‘Kom,’ zei ze vrolijk. ‘Ik zal je haar borstelen.’

Ze nam Agnes mee naar binnen om haar uiterlijk te fatsoeneren. Het kind had te kort geslapen om uitgerust te zijn en ze weigerde stil te staan om haar haar te laten borstelen. De klok voor de mis werd geluid voordat Kivrin alle strootjes en klitten eruit had gekregen en Agnes bleef onderweg naar de kerk voortdurend dreinen.

De monniken hadden behalve wijn ook kleding meegebracht, want de gezant droeg een zwarte fluwelen kazuifel over zijn oogverblindend witte gewaad en de cisterciënzer zag er prachtig uit in zijn met brokaat versierde mantel. De klerk was nergens te zien, net zomin als Vader Roche, die vermoedelijk was verbannen vanwege zijn vuile mantel. Kivrin keek over haar schouder om te zien of hij ergens achter in de kerk stond, maar ze kon hem tussen de dorpelingen niet ontdekken.

De meeste kerkgangers hadden zo te zien weinig slaap gehad en sommigen hadden blijkbaar een zware kater. Dat gold ook voor de gezant van de bisschop. Hij raffelde de mis af op een vlakke toon en met een tongval die Kivrin nauwelijks kon verstaan. Het leek niet op het Latijn van Vader Roche en ook niet op wat ze van Latimer en de priester van de Heilige Hervormden had geleerd. Die hadden nog wel zo hun best gedaan haar het ‘echte Latijn’ bij te brengen. Vader Roche, die had echt Latijn gesproken. Ze had hem begrepen.

De gezant begon tijdens de mis steeds sneller te praten, alsof hij er zo snel mogelijk vanaf wilde zijn. Vrouwe Imeyne scheen het niet te merken. Ze keek voldaan rond in de wetenschap dat dit moois aan haar te danken was en ze knikte goedkeurend tijdens de preek, die was gewijd aan het verzaken van de wereld.

Maar toen iedereen na afloop naar buiten ging, bleef ze bij de deur staan en keek met samengeperste lippen naar de klokketoren. Wat nu weer? dacht Kivrin. Heeft ze een stofje op de klok ontdekt?

‘Heeft u gezien hoe de kerk eruitzag, vrouwe Yvolde?’ vroeg Imeyne boven het klokgelui boos aan de zuster van heer Bloet. ‘Hij had geen kaarsen in de vensternissen van het koor gezet, er waren alleen flambouwen. Het is gewoon een pummel.’ Ze bleef staan. ‘Ik moet met hem praten. Hij heeft ons voor de bisschop te schande gemaakt.’

Met een blik vol zelfgenoegzame woede stampte ze weg in de richting van de toren. Ook al had Roche kaarsen in de nissen gezet, dacht Kivrin, dan waren het weer de verkeerde geweest. Of hij had ze niet op de juiste manier gedoofd. Ze had hem graag gewaarschuwd, maar Imeyne was al bijna bij de toren en Agnes probeerde Kivrin ongeduldig mee te trekken.

‘Ik ben moe,’ zei ze. ‘Ik wil gaan slapen.’

Kivrin nam haar mee naar de schuur. Het open veld was in beslag genomen door de dorpelingen, die het feest van de vorige avond wilden voortzetten. Het vreugdevuur was weer aangestoken en een stel jonge vrouwen danste er in een kring omheen. Agnes ging gewillig op de hooizolder liggen, maar voordat Kivrin de voorhof was overgestoken hoorde ze het meisje alweer achter zich aan komen.

‘Agnes!’ zei Kivrin, met haar handen op haar heupen. ‘Wat doe je nou? Je zei dat je moe was.’

‘Blackie is ziek.’

‘Ziek?’ zei Kivrin. ‘Wat heeft hij dan?’

‘Hij is ziek,’ herhaalde Agnes. Ze pakte Kivrin bij een hand en nam haar mee terug naar de hooizolder. Blackie lag levenloos in het stro. ‘Wil jij zalf voor hem maken?’

Kivrin pakte het hondje op en legde het meteen weer neer. Het was al verstijfd. ‘Ach, Agnes, ik ben bang dat hij dood is.’

Agnes ging op haar hurken zitten en keek geboeid naar Blackie. ‘De kapelaan van grootmoeder is ook dood,’ zei ze. ‘Heeft Blackie koorts gehad?’

Er is eerder te veel met hem gesold, dacht Kivrin. De kinderen hadden hem aan elkaar doorgegeven, geknepen en onder de voet gelopen. Doodgeknuffeld. En dat uitgerekend met Kerstmis, hoewel Agnes niet erg van streek leek te zijn.

‘Gaan we hem begraven?’ vroeg het meisje, voorzichtig aan een van Blackies oren voelend.

Nee, dacht Kivrin. In de middeleeuwen werden huisdieren nog niet in een schoenendoos onder de grond gestopt. Dode dieren werden ergens tussen de struiken of in een beek gegooid. ‘We zullen hem in het bos begraven,’ zei ze, hoewel ze besefte dat de grond bevroren was. ‘Onder een boom.’

Agnes maakte nu pas een ongelukkige indruk. ‘Vader Roche moet hem op het kerkhof begraven,’ zei ze.

Vader Roche had bijna alles voor het kind over, maar Kivrin kon zich niet voorstellen dat hij zou instemmen met een christelijke begrafenis voor een dier. Pas in de negentiende eeuw begonnen mensen huisdieren als schepsels met een ziel te beschouwen, maar ook toen werd er nog geen prijs gesteld op een christelijke begrafenis van hun hond of kat.

‘Ik zal zelf het gebed voor de doden zeggen,’ zei Kivrin.

‘Vader Roche moet hem op het kerkhof begraven,’ zei Agnes met een betrekkend gezicht. ‘En daarna moet hij de klok luiden.’

‘We kunnen hem pas na Kerstmis begraven,’ zei Kivrin haastig. ‘Daarna zal ik Vader Roche vragen wat we moeten doen.’

Ze vroeg zich af wat ze intussen met Blackie moest beginnen. Ze kon hem niet bij de slaapplaats van de meisjes laten liggen. ‘Kom, dan brengen we hem naar beneden.’ Ze hield haar gezicht in de plooi toen ze het hondje weer oppakte en de ladder afdaalde.

In de schuur was nergens een kist of zak te zien waarin ze Blackie kon stoppen. Tenslotte legde ze hem in een hoek achter een zeis en liet Agnes handenvol stro over hem heen gooien.

‘Als Vader Roche de klok niet voor hem luidt,’ zei Agnes snikkend, ‘dan komt hij niet in de hemel.’

Het kostte Kivrin een halfuur om het kind tot bedaren te brengen. Ze wiegde Agnes in haar armen en veegde de tranen van haar wangen om haar te troosten.

Buiten klonk lawaai. Misschien had het feest zich naar de voorhof verplaatst of was er een jachtpartij georganiseerd. Kivrin hoorde paarden hinniken.

‘We gaan kijken wat er buiten aan de hand is,’ zei ze. ‘Misschien is je vader er.’

Agnes ging rechtop zitten en veegde haar neus af. ‘Dan kan ik hem over Blackie vertellen,’ zei ze en klom van Kivrins schoot af.

Ze gingen naar buiten. De voorhof was vol met ruiters. ‘Wat gaan ze doen?’ vroeg Agnes.

‘Ik weet het niet,’ zei Kivrin, maar ze wist het maar al te goed. Cob bracht het witte paard van de gezant uit de stal en de monniken laadden de zakken en kisten weer op die ze eerder die ochtend hadden gebracht. Vrouwe Eliwys stond gespannen bij de deur toe te kijken.

‘Gaan ze weg?’ vroeg Agnes.

‘Nee,’ zei Kivrin. Nee, ze mogen niet weggaan. Ik weet niet waar het rendez-vous is.

De cisterciënzer kwam naar buiten, met een mantel over zijn witte habijt. Cob ging de stal weer in en kwam even later terug met een zadel en met de merrie waarop Kivrin had gereden toen ze in het bos hulst waren gaan zoeken.

‘Ze gaan wel weg,’ zei Agnes.

‘Ik weet het,’ zei Kivrin. ‘Ze gaan weg.’

23

Kivrin greep Agnes bij de hand en nam haar snel mee terug in de richting van de schuur. Ze moest zich verbergen tot iedereen weg was. ‘Waar gaan we heen?’ vroeg Agnes.

Ze schoten langs twee van heer Bloets bedienden die een kist naar de paarden droegen. ‘Naar de hooizolder.’

Agnes bleef abrupt staan. ‘Ik wil niet slapen!’ jammerde ze. ‘Ik ben niet moe!’

‘Vrouwe Katherine!’ riep iemand op de voorhof.

Kivrin nam Agnes in haar armen en holde naar de schuur. ‘Ik wil niet!’ schreeuwde Agnes. ‘Ik ben niet moe!’

Rosemund kwam naar hen toe. ‘Vrouwe Katherine! Hoorde je me niet? Moeder vraagt naar je. De gezant van de bisschop gaat weg.’ Ze pakte Kivrin bij een arm en hield haar staande.

Eliwys stond bij de deur naar hen te kijken, met naast haar de gezant in zijn rode mantel. Kivrin kon Imeyne nergens ontdekken. De oude dame zou wel bezig zijn Kivrins spullen in te pakken.

‘De gezant moet met spoed naar de priorij van Bernecestre,’ zei Rosemund, die Kivrin meenam naar de grote zaal, ‘en heer Bloet gaat met hem mee.’ Ze glimlachte opgewekt naar Kivrin. ‘Hij zal de geestelijken begeleiden tot Courcy, waar ze kunnen overnachten.’

Bernecestre, het moderne Bicester. Dat was wel dezelfde kant op als Godstow, maar in elk geval minder ver weg. ‘Wat moet hij daar doen?’

‘Ik weet het niet,’ zei Rosemund ongeïnteresseerd. Kivrin kon het haar niet kwalijk nemen. Heer Bloet ging weg en dat was het enige belangrijke voor het meisje. Rosemund liep opgewekt verder door het gewoel van de knechten die de bagage op de paarden aan het laden waren.

De gezant van de bisschop zei iets tegen een van de bedienden en Eliwys keek fronsend naar hem. Kivrin zou ongemerkt achter de open staldeuren kunnen verdwijnen, maar Rosemund trok haar nog steeds mee aan haar mouw.

‘Rosemund, ik moet terug naar de schuur. Ik heb mijn mantel daar…’

‘Moeder!’ riep Agnes. Ze holde naar haar moeder en kwam bijna in botsing met een van de paarden. Het dier hinnikte en schudde zijn hoofd op en neer. Een knecht pakte haastig de teugel.

‘Je moet niet hollen tussen de paarden,’ zei Eliwys. Ze ving Agnes op en drukte haar tegen zich aan.

‘Mijn hondje is dood,’ zei Agnes.

‘Daarom hoef je nog niet zo te rennen,’ zei Eliwys, alsof ze haar dochter helemaal niet had gehoord. Ze draaide zich om naar de gezant van de bisschop.

‘Wij zijn uw gemaal zeer erkentelijk dat hij ons zijn rijdieren wil afstaan, zodat onze paarden kunnen rusten voor de reis naar Bernecestre,’ zei hij. Ook hij klonk verstrooid. ‘Ik zal ze uit Courcy laten terugbrengen.’

‘Wilt u mijn hondje zien?’ vroeg Agnes. Ze trok aan het gewaad van haar moeder.

‘Stil,’ zei Eliwys.

‘Mijn klerk gaat vanmiddag niet met ons mee. Ik vrees dat hij gisteravond wat te uitbundig feest heeft gevierd en de gevolgen van te veel wijn ondervindt. Ik hoop dat u zo goed wilt zijn, vrouwe, hem hier te laten blijven tot hij voldoende is hersteld om ons achterna te reizen.’

‘Uiteraard kan hij blijven,’ zei Eliwys. ‘Kunnen we nog iets voor hem doen? De moeder van mijn gemaal…’

‘Nee, laat hem maar. Alleen slaap kan hem van de pijn in zijn hoofd bevrijden. Vanavond is hij weer hersteld.’ De gezant zag eruit of hij zelf wat te uitbundig feest had gevierd. Hij was zenuwachtig en afwezig, alsof hij barstende koppijn had, en zijn aristocratische gezicht zag grauw in het heldere ochtendlicht. Hij rilde en trok zijn mantel dichter om zich heen.

De gezant keurde Kivrin geen blik waardig en ze vroeg zich af of hij in zijn haast zijn belofte aan vrouwe Imeyne was vergeten. Ze keek gespannen naar de poort. Hopelijk was Imeyne nog bezig Vader Roche de les te lezen en kwam ze niet ineens opdagen om de gezant eraan te herinneren.

‘Het spijt me dat mijn gemaal er niet is,’ zei Eliwys, ‘en dat we u geen beter onthaal konden geven. Mijn gemaal…’

Hij viel haar in de rede. ‘Ik moet mijn mensen bij elkaar gaan halen.’ Hij stak zijn hand uit. Eliwys maakte een knieval en kuste zijn ring. Voor ze kon opstaan, was hij al op weg naar de stal. Eliwys keek hem zorgelijk na.

‘Wilt u hem zien?’ vroeg Agnes.

‘Nu niet,’ zei Eliwys. ‘Rosemund, je moet afscheid nemen van heer Bloet en vrouwe Yvolde.’

‘Hij is koud,’ zei Agnes.

Eliwys richtte zich tot Kivrin. ‘Vrouwe Katherine, weet u waar vrouwe Imeyne is?’

‘Ze is in de kerk gebleven,’ zei Rosemund.

‘Misschien is ze nog in gebed,’ zei Eliwys. Ze ging op haar tenen staan om over de drukke voorhof uit te kijken. ‘Waar is Maisry nu weer?’

Die heeft zich ergens verstopt, dacht Kivrin. Dat zou ik ook moeten doen.

‘Zal ik haar voor u gaan zoeken?’ vroeg Rosemund.

‘Nee. Je moet afscheid nemen van heer Bloet. Vrouwe Katherine, ga naar de kerk en zeg tegen vrouwe Imeyne dat de gezant van de bisschop vertrekt. Rosemund, wat sta je hier nog? Ga afscheid nemen van je aanstaande.’

‘Ik zal vrouwe Imeyne halen,’ zei Kivrin. Als Imeyne nog in de kerk was, nam ze zich voor achter een van de hutten weg te duiken en in het bos te verdwijnen.

Ze draaide zich om. Twee knechten van heer Bloet worstelden met een zware kist, die vlak voor haar voeten op de grond viel en kantelde. Ze deed een stap terug en liep eromheen, waarbij ze ervoor zorgde niet te dicht bij de paarden te komen.

‘Wacht!’ zei Rosemund, die achter haar aan kwam en haar bij een mouw pakte. ‘Je moet met mij mee naar heer Bloet.’

‘Rosemund…’ Kivrin wierp een blik op het pad naast de schuur, waar vrouwe Imeyne elk moment met haar getijdenboek te voorschijn kon komen.

‘Alsjeblieft,’ zei Rosemund. Ze zag er bleek en angstig uit.

‘Rosemund…’

‘Het duurt maar heel even, daarna kun je grootmoeder halen.’ Het meisje trok Kivrin mee naar de stal. ‘Kom, nu is zijn schoonzuster nog bij hem.’

Heer Bloet stond bij zijn paard, dat gezadeld werd, en was in gesprek met de vrouw met de verbazingwekkende haarkap. Die was nog even omvangrijk, maar de vrouw had hem blijkbaar in alle haast opgezet, want hij helde vervaarlijk naar een kant.

‘Wat heeft de gezant voor dringende zaken?’ vroeg ze.

Heer Bloet schudde fronsend zijn hoofd, maar hij glimlachte toen hij Rosemund zag. Het meisje klemde zich stevig vast aan Kivrins arm.

De schoonzuster knikte even naar Rosemund. ‘Is er nieuws uit Bath gekomen?’ vroeg ze aan heer Bloet.

‘Er is gisteren of vandaag geen boodschapper gekomen,’ zei hij.

‘Als er geen nieuws is, waarom heeft hij dan niet meteen gezegd dat hij zo snel weer moest vertrekken?’

‘Dat weet ik niet,’ zei hij ongeduldig. ‘Maar wacht, ik moet afscheid nemen van mijn aanstaande.’ Hij pakte de hand van Rosemund en Kivrin zag hoeveel moeite het ’t meisje kostte om niet weg te rennen.

Rosemund zoende hem vluchtig op zijn wang en deed haastig een paar passen naar achteren. ‘Dank u voor de broche,’ zei ze.

Bloet liet zijn blik zakken van haar bleke gezicht naar haar mantel. Hij raakte de broche aan. ‘Je bent mijn plaatsvervanger,’ zei hij.

Agnes kwam naar binnen gerend. ‘Heer Bloet! Heer Bloet!’ riep ze. Hij ving haar op en tilde haar hoog in de lucht.

‘Ik kom gedag zeggen,’ zei ze. ‘Mijn hondje is dood.’

‘Dan krijg je van mij een nieuwe,’ zei hij, ‘als je me eerst een zoen geeft.’

Agnes sloeg haar armen om hem heen en drukte op elk van zijn rode wangen een klapzoen.

‘Je bent tenminste niet zo schuchter als je zuster,’ zei hij met een blik op Rosemund. Hij zette Agnes neer. ‘Of wil jij je gemaal ook twee zoenen geven?’

Rosemund zei niets.

Hij ging naar haar toe en nam de broche in zijn vingers. ‘Io suiicien lui dami amo,’ zei hij en legde zijn handen op haar schouders. ‘Je moet aan me denken als je mijn broche draagt.’ Hij boog zijn hoofd en zoende haar hals.

Rosemund verroerde zich niet, maar al het bloed trok weg uit haar gezicht.

Hij liet haar los. ‘Ik kom je in de paastijd halen,’ zei hij. Het klonk als een dreigement.

‘Brengt u een zwart hondje voor me mee?’ vroeg Agnes.

Vrouwe Yvolde kwam naar hen toe. ‘Waar hebben uw knechten mijn reismantel gelaten?’

‘Ik zal hem halen,’ zei Rosemund. Ze pakte Kivrin bij een mouw en trok haar mee naar buiten.

Zodra ze op veilige afstand van heer Bloet waren zei Kivrin: ‘Ik moet vrouwe Imeyne gaan zoeken. Kijk, ze zijn bijna klaar om te vertrekken.’

Dat was waar. Uit de chaos van bedienden, kisten en paarden was een ordelijke stoet gevormd en Cob had de poort geopend. De paarden van de drie koningen deden nu dienst als lastdieren en waren met de teugels aan elkaar gebonden. De schoonzuster van heer Bloet en haar dochters zaten al te paard en de gezant van de bisschop was bezig het zadel van Eliwys’ merrie aan te gespen.

Nog een paar minuten, smeekte Kivrin in stilte, laat Imeyne nog een paar minuten in de kerk blijven, dan zijn ze weg.

‘Ik moest van je moeder vrouwe Imeyne gaan zoeken,’ zei ze.

‘Je moet eerst met me mee naar binnen,’ zei Rosemund. De hand waarmee ze Kivrins mouw vasthield, beefde nog steeds.

‘Ik heb geen tijd, Rosemund!’

‘Alsjeblieft. Straks komt hij me weer zoeken.’

Kivrin moest er niet aan denken dat Bloet het meisje weer in haar hals zou zoenen. ‘Dan ga ik wel met je mee, maar we moeten opschieten.’

Ze holden over de voorhof naar de grote zaal, waar ze bijna in botsing kwamen met de gezette monnik. Hij was de trap afgekomen en zag eruit of hij een zware kater had. Zonder hen een blik waardig te keuren ging hij naar buiten.

Er was verder niemand in de zaal. De tafel stond nog vol met kommen en borden en het rokerige vuur dreigde uit te gaan.

‘De mantel van vrouwe Yvolde ligt in de bergkamer,’ zei Rosemund. ‘Wacht maar even.’ Razendsnel klom ze over de ladder naar boven, alsof heer Bloet haar op de hielen zat.

Kivrin ging terug naar de deur en keek naar buiten. Ze kon het pad naar het open veld niet zien. De gezant liet een hand op de voorste zadelboog van de merrie rusten terwijl hij luisterde naar de monnik, die hem iets in het oor fluisterde. Kivrin keek naar de dichte deur van de bovenkamer. Was de klerk echt ziek van de drank of had hij ruzie met de andere geestelijken? De monnik stond driftig te gebaren.

‘Hier is hij,’ zei Rosemund, die met de mantel in haar hand de ladder afdaalde. ‘Wil jij hem naar vrouwe Yvolde brengen? Het duurt maar even.’

Dit was de kans waarop Kivrin had gewacht. ‘Dat is goed.’ Ze nam de mantel van Rosemund aan en ging op weg naar de deur. Ze was van plan de mantel aan de eerste de beste knecht te geven en zelf op weg te gaan naar de hutten. Laat haar nog een paar minuten in de kerk blijven, bad ze, tot ik in het dorp ben. Ze ging naar buiten en stond oog in oog met vrouwe Imeyne.

‘Waarom bent u nog niet klaar voor de reis?’ vroeg Imeyne. Ze keek naar de mantel in Kivrins armen. ‘Waar is uw eigen mantel?’

Kivrin wierp een blik naar de gezant. Hij liet zich door Cob een opstapje geven om in het zadel te klimmen. De monnik zat al te paard.

‘Die ligt in de kerk,’ zei Kivrin. ‘Ik zal hem halen.’

‘Daar is geen tijd meer voor. Ze gaan weg.’

Kivrin keek radeloos om zich heen, maar er was niemand die haar kon helpen. Eliwys stond bij de stal met Gawyn te praten, Agnes gebaarde druk naar een van heer Bloets nichtjes, en Rosemund hield zich vermoedelijk schuil in de grote zaal.

‘Ik moest deze mantel naar vrouwe Yvolde brengen,’ zei Kivrin.

‘Geef maar aan Maisry,’ zei Imeyne. ‘Maisry!’

Kivrin hoopte vurig dat het dienstmeisje zich ergens had verstopt.

‘Maisry!’ riep Imeyne luid. Het meisje kwam met haar handen tegen haar oren uit het bierhuis. Imeyne griste de mantel uit Kivrins handen en gaf hem aan Maisry. ‘Loop niet zo te grienen en ga die naar vrouwe Yvolde brengen!’ snauwde ze.

Imeyne pakte Kivrin bij haar pols. ‘Kom mee,’ zei ze, terwijl ze op weg ging naar de gezant. ‘Eerwaarde, u had beloofd vrouwe Katherine met u mee te nemen naar Godstow.’

‘We gaan niet naar Godstow.’ Hij hees zich met moeite in het zadel. ‘Onze reis gaat naar Bernecestre.’

Gawyn was op zijn eigen paard Gringolet gestegen en ging op weg naar de poort. Hij gaat met ze mee, dacht Kivrin. Misschien kan ik hem onderweg overhalen mij naar de open plek te brengen. Al vertelt hij me maar waar het is, dan kan ik vluchten en er zelf naartoe gaan.

‘Kan een van de broeders van Bernecestre haar dan niet naar Godstow brengen? Ik wil dat ze teruggaat naar het klooster.’

‘Daar hebben we geen tijd voor,’ zei de gezant. Hij pakte de teugels.

Imeyne greep hem bij zijn scharlaken mantel. ‘Waarom vertrekt u zo onverwachts? Hebben wij u iets misdaan?’

Hij keek naar de monnik, die met de teugels van Kivrins merrie in zijn handen stond. ‘Nee.’ Hij maakte vlug een zegenend gebaar. ‘Dominus vobiscum, et cum spiritu tuo,’ mompelde hij, met een veelzeggende blik op haar hand, die nog steeds op zijn mouw lag.

‘En mijn nieuwe kapelaan?’ vroeg Imeyne.

‘Ik zal mijn klerk bij u laten,’ zei hij.

Dat liegt hij, dacht Kivrin. Ze keek scherp naar de gezant, die opnieuw een steelse blik met de cisterciënzer wisselde, en ze vroeg zich af of ze misschien alleen maar van dat lastige oude wijf af wilden zijn.

‘Uw klerk?’ herhaalde Imeyne instemmend. Ze liet de mantel los.

De gezant gaf zijn paard de sporen en draafde weg naar de poort. Agnes kon nog maar net opzij springen en wierp zich geschrokken in Kivrins armen. De monnik klom in het zadel en reed achter de gezant aan.

‘God zij met u, eerwaarde!’ riep Imeyne hem na, maar hij was al door de poort.

Gawyn reed als laatste weg en liet zijn paard steigeren om indruk op Eliwys te maken. Hij verdween uit het gezicht en Kivrin voelde zich geweldig opgelucht dat ze haar niet mee naar Godstow hadden genomen. Ze maakte zich niet eens zorgen over het vertrek van Gawyn. Het was nog geen halve dag rijden naar Courcy. Hij kon tegen de avond alweer terug zijn.

Iedereen leek opgelucht te zijn, maar ook een beetje katterig en uitgeput door het gebrek aan slaap. Niemand maakte aanstalten de tafels op te ruimen, die nog vol stonden met vuile borden en halflege schalen. Eliwys liet zich op de hoge stoel zakken, met haar armen slap neerhangend, en keek afwezig naar de rommel. Na een paar minuten riep ze Maisry, die zich niet liet zien. Eliwys liet haar hoofd tegen de bewerkte rugleuning zakken en sloot haar ogen.

Rosemund ging haar slaapplaats opzoeken en Agnes kwam bij Kivrin naast het vuur zitten. Het meisje legde haar hoofd in Kivrins schoot en speelde lusteloos met haar bel.

Alleen vrouwe Imeyne wilde van geen rust weten. ‘Ik wil mijn nieuwe kapelaan horen bidden,’ zei ze. Ze ging de trap op en klopte op de deur.

Zonder haar ogen open te doen wierp Eliwys tegen dat de klerk rust nodig had, maar Imeyne klopte nogmaals hard op de deur. Ze wachtte even en klopte opnieuw, maar er gebeurde niets. Ze kwam naar beneden en knielde onder aan de trap neer om uit haar getijdenboek te lezen en tegelijkertijd de deur in de gaten te houden, zodat ze de klerk meteen kon aanklampen zodra hij uit de bovenkamer kwam.

Agnes tikte met een vinger tegen haar bel en geeuwde.

‘Waarom ga je niet bij je zuster liggen?’ stelde Kivrin voor.

‘Ik ben niet moe.’ Agnes ging rechtop zitten. ‘Je zou me nog vertellen wat er met de maagd gebeurde die van haar vader niet naar het bos mocht.’

‘Alleen als je gaat liggen.’ Kivrin ging verder met haar verhaal en al na twee zinnen was Agnes in slaap.

Het was al laat in de middag toen Kivrin aan Blackie dacht. Iedereen lag te slapen, zelfs Imeyne had haar wake opgegeven en was naar boven gegaan. Maisry was onder een van de tafels gaan liggen en snurkte luid.

Kivrin schoof haar benen voorzichtig onder Agnes’ hoofd vandaan en ging naar buiten om het hondje te begraven. De voorhof was verlaten. Het vreugdevuur op het open veld smeulde nog na, maar er stonden geen mensen meer omheen. Ook de dorpelingen hadden zich te rusten gelegd.

Kivrin haalde Blackie van de hooizolder en ging naar de stal om een houten spade te pakken. Alleen de pony van Agnes stond nog in de stal en Kivrin vroeg zich fronsend af hoe de klerk in Courcy moest komen. Misschien had de gezant toch niet gelogen en was de klerk inderdaad de nieuwe kapelaan, of hij het wilde of niet.

Kivrin ging met de spade en het verstijfde lichaam van het hondje naar de achterzijde van de kerk. Ze legde Blackie op de grond en begon de ijzige sneeuw weg te scheppen.

De grond was letterlijk keihard. De houten spade drong er niet doorheen, zelfs niet toen ze er met twee voeten op ging staan. Ze ging de heuvel op tot bij de bosrand, waar ze de sneeuw wegschepte en Blackie onder het dichte bladerdek aan de voet van een es legde.

‘Requiescat in pace,’ zei Kivrin, zodat ze tegen Agnes kon zeggen dat Blackie een christelijke begrafenis had gekregen. Ze ging de heuvel weer af.

Kwam Gawyn nu maar terug, dan kon ze hem naar de open plek vragen terwijl de anderen lagen te slapen. Langzaam liep ze terug over het veld en luisterde of ze zijn paard kon horen. Gawyn zou wel over de hoofdweg komen. Ze zette de spade tegen de omheining van het varkenskot en liep langs de muur van het riddergoed naar de poort. Er was geen hoefgetrappel te horen.

Het begon langzaam te schemeren. Als Gawyn niet gauw kwam, zou het te donker zijn om naar het bos te gaan. Over een halfuur zou Vader Roche de klok luiden en iedereen wakker maken voor de vesper. Maar Gawyn zou hoe dan ook eerst naar de stal gaan om zijn paard weg te brengen, ze zou hem daar kunnen aanschieten en vragen of hij haar de volgende ochtend naar het bos wilde brengen.

Of misschien kon hij het haar zo ook wel duidelijk maken, of een kaartje tekenen waarmee ze zelf de weg kon vinden. Dan was ze in het bos niet aan hem overgeleverd en hoefde ze ook niet bang te zijn dat vrouwe Imeyne hem op een nieuwe opdracht zou uitsturen voordat hij de gelegenheid kreeg haar de plaats te wijzen.

Ze bleef bij de poort staan tot ze het koud kreeg, waarna ze langs de muur terugging naar het varkenskot. Op de voorhof was nog niemand te zien, maar bij de deur van de grote zaal trof ze Rosemund, die haar mantel had aangetrokken.

‘Waar ben je geweest?’ vroeg het meisje. ‘Ik heb je overal gezocht. De klerk…’

Kivrin keek haar geschrokken aan. ‘Wat is er met hem? Gaat hij weg?’ Hij was natuurlijk uit zijn roes ontwaakt en vrouwe Imeyne had hem overgehaald haar naar Godstow te brengen.

‘Nee,’ zei Rosemund, die met haar mee naar binnen ging. De grote zaal was leeg. Eliwys en Imeyne waren blijkbaar naar de bovenkamer gegaan. Rosemund legde haar mantel met de broche van heer Bloet af. ‘Hij is ziek. Vader Roche vroeg naar je.’ Ze ging de trap op.

‘Ziek?’ zei Kivrin.

‘Ja. Grootmoeder heeft hem door Maisry wat te eten laten brengen.’

Om hem aan het werk te krijgen, dacht Kivrin. ‘En Maisry merkte dat hij ziek was?’

‘Ja. Hij heeft koorts.’

Hij heeft een kater, dacht Kivrin fronsend. Hoewel Roche toch zeker wel kon zien of iemand te veel gedronken had, ook al zou Imeyne dat niet willen geloven.

Ze kreeg een vreselijke ingeving. Hij had in haar ziekbed gelegen. Als ze hem nu eens had aangestoken?

‘Welke symptomen heeft hij?’ vroeg ze.

Rosemund deed de deur open.

De kamer was bijna te klein. Vader Roche stond bij het bed. Eliwys keek over zijn schouder mee, met een hand op Agnes’ hoofd. Maisry stond angstig af te wachten bij het venster. Vrouwe Imeyne lag op haar knieën aan het voeteneind van het bed, naast haar kistje met kruiden, waaruit ze een naar mosterd en prei stinkend zalfje bereidde. Maar nog sterker was de afschuwelijke stank die de zieke verspreidde.

Agnes was de enige in de kamer die niet bang leek te zijn. Ze keek eerder belangstellend, net als ze bij Blackie had gedaan. Kivrin dacht even dat ze de klerk had aangestoken en dat hij was gestorven, maar dat was idioot. Ze was hier al bijna twee weken en in die tijd was geen van de anderen ziek geworden, zelfs Vader Roche en Eliwys niet, die toch de hele tijd aan haar ziekbed hadden gezeten.

Ze keek naar de klerk. Hij lag op de deken met alleen een lang onderhemd aan. De rest van zijn kleren lag bij zijn voeten en zijn paarse mantel hing op de grond. Zijn hemd van gele zijde hing open, maar Kivrin had geen oog voor zijn onbehaarde borst of voor het hermelijnbont waarmee zijn mouwen waren afgezet. Hij zag er doodziek uit. Zo erg ben ik er nooit aan toe geweest, dacht Kivrin, zelfs niet toen ik op sterven lag.

Ze ging naar het bed. Ze stootte een halfvolle wijnkruik om en de klerk schrok van het geluid. Een tweede kruik, met de stop er nog op, stond bij het hoofdeinde op de grond.

‘Hij heeft te zwaar gegeten,’ zei vrouwe Imeyne, die met haar vijzel en stenen kom in de weer was, maar Kivrin zag dat het geen voedselvergiftiging was. En ondanks de wijnkruiken was het ook geen kwestie van overmatig drankgebruik. Hij was ziek, heel erg ziek.

Hij lag met zijn tong uit zijn mond hijgend adem te halen, net als die arme Blackie. Zijn tong was rood en enigszins gezwollen. Zijn gezicht was nog roder en er lag een verwrongen trek op, alsof hij doodsbang was.

Kivrin vroeg zich af of hij vergiftigd kon zijn. De gezant had in zijn haast om weg te komen bijna Agnes onder de voet gelopen en hij had Eliwys op het hart gedrukt de klerk met rust te laten. In de veertiende eeuw schrokken geestelijken er toch niet voor terug rivalen te vergiftigen? Onverklaarbare sterfgevallen deden zich voor in kloosters en kathedralen. Sterfgevallen die anderen goed uitkwamen.

Maar het kon haast niet waar zijn. Gif werd gebruikt om de verschijnselen van buikvliesontsteking of een van de talloze andere middeleeuwse infectieziekten na te bootsen. De gezant en de monnik zouden derhalve geen reden hebben gehad om in allerijl te vertrekken en te zeggen dat het slachtoffer met rust gelaten moest worden. De gezant had zijn ondergeschikte even goed hebben kunnen ontslaan, net zo makkelijk als vrouwe Imeyne Vader Roche kon laten vervangen.

‘Is het de cholera?’ vroeg vrouwe Eliwys.

Kivrin probeerde zich de symptomen te herinneren. Acute diarree, braakneigingen en groot vochtverlies, een ingevallen en blauw aanlopend gezicht, uitdroging en een onlesbare dorst.

‘Heeft u dorst?’ vroeg ze.

De klerk leek haar niet te horen. Zijn ogen waren half gesloten en ook de oogleden waren wat opgezet.

Kivrin legde een hand tegen zijn voorhoofd. De geestelijke knipperde met zijn ogen, die rood waren.

‘Hij gloeit van de koorts,’ zei Kivrin. Bij cholera hoorde niet zo’n hoge koorts. ‘Ik heb een vochtige doek nodig.’

‘Maisry!’ snauwde Eliwys, maar Rosemund stond al naast haar met dezelfde vuile lap waarmee ze Kivrins wond hadden verbonden.

De doek was in elk geval koel. Kivrin vouwde hem op tot een smalle reep. De klerk lag nog steeds te hijgen en zijn gezicht vertrok toen ze de doek op zijn voorhoofd legde, alsof hij pijn had. Hij drukte een hand tegen zijn buik. Misschien was het zijn blindedarm? Nee, dacht Kivrin, ook daar kreeg je meestal niet zo’n hoge koorts van. Bij tyfus kon de temperatuur wel hoog oplopen, maar meestal niet in het begin. Een aangetaste milt kon ook buikpijn veroorzaken.

‘Waar heeft u pijn?’ vroeg ze.

Hij knipperde weer met zijn ogen en zijn handen gingen rusteloos heen en weer op de deken. Die onrust was een symptoom van tyfus, maar niet eerder dan de achtste of negende dag. Ze vroeg zich af of de geestelijke al ziek was geweest toen hij hier kwam.

Bij hun aankomst was hij bijna van zijn paard gevallen en de monnik had hem moeten opvangen. Maar tijdens het feest had hij zich ruimschoots aan eten en drinken te goed gedaan en hij had ook genoeg energie gehad om achter Maisry aan te zitten. Erg ziek kon hij nog niet zijn geweest en tyfus zette ook langzaam door, met in het begin hoofdpijn en een lichte verhoging die pas in de derde week opliep tot 39 graden.

Kivrin boog zich voorover en schoof zijn hemd wat opzij. Zijn huid vertoonde geen spoor van de roze uitslag die bij tyfus hoorde. De zijkant van zijn hals leek enigszins gezwollen, maar opgezette lymfklieren waren een symptoom van bijna elke ontsteking. Ze trok een van zijn mouwen omhoog. Ook op zijn arm waren geen vlekken te zien, maar zijn vingernagels waren blauwig bruin, wat op een gebrek aan zuurstof wees. En dat was een symptoom van cholera.

‘Heeft hij overgegeven of is hij vaak op de pot geweest?’ vroeg ze.

‘Nee,’ zei vrouwe Imeyne. Ze smeerde een groene smurrie op een stevig stuk linnen. ‘Hij heeft alleen maar te veel zoet en scherpe spijs gegeten, daar heeft hij de koorts van in zijn bloed gekregen.’

Zonder braken kon het geen cholera zijn, nog afgezien van de te hoge koorts. Misschien had ze hem toch aangestoken, hoewel ze geen buikpijn en ook niet zo’n gezwollen tong had gehad.

De klerk tilde zijn hand op en veegde de doek van zijn voorhoofd, waarna zijn arm slap langs zijn zij viel. Kivrin pakte de doek op. Het linnen was kurkdroog. Met zo’n hoge koorts moest het wel een virus zijn, waarschijnlijk tyfus.

‘Heeft hij neusbloedingen gehad?’ vroeg ze aan Roche.

‘Nee,’ zei Rosemund. Ze nam de doek van Kivrin aan. ‘Hij heeft helemaal niet gebloed.’

‘Stop de doek in koud water en wring hem niet uit,’ zei Kivrin. ‘Vader Roche, wilt u me helpen hem op te tillen?’

Roche pakte de klerk bij de schouders en tilde hem op. Er zat geen bloed op het hoofdkussen.

Roche legde hem behoedzaam neer. ‘Denkt u dat het de tyfus is?’ vroeg hij, met een vreemd hoopvolle klank in zijn stem.

‘Ik weet het niet,’ zei Kivrin.

Rosemund gaf haar de doek, die kletsnat was. Kivrin legde hem op het voorhoofd van de klerk.

Plotseling gooide hij zijn armen omhoog, sloeg de doek uit haar hand en begon naar haar te slaan en te schoppen. Hij raakte haar hard tegen haar been en ze viel bijna over hem heen.

‘Het spijt me,’ zei Kivrin, die snel rechtop ging staan. ‘Ik kon er niets aan doen.’ Ze probeerde zijn handen te pakken.

Met zijn bloeddoorlopen ogen staarde hij strak voor zich uit. ‘Gloriam tuam!’ zei hij met een luide, eigenaardig hoge stem, bijna schreeuwend.

‘Het spijt me,’ herhaalde Kivrin. Ze pakte een van zijn polsen, maar hij haalde uit met zijn andere hand en trof haar vol op haar borst.

‘Requiem aeternum dona eis!’ schreeuwde hij. Hij rukte zich los en ging midden op het bed staan. ‘Et lux perpetua luceat eis.’

Kivrin besefte ineens dat hij de mis voor de doden reciteerde.

Vader Roche probeerde hem beet te pakken, maar de klerk schopte hem van zich af en begon als een wildeman op het bed heen en weer te springen.

‘Miserere nobis.’

Hij bleef wild om zich heen schoppen en slaan, zonder zelfs te merken dat hij alleen de balken in de muur raakte. ‘We moeten hem bij zijn enkels pakken en op het bed gooien,’ zei Kivrin.

Vader Roche knikte buiten adem. De anderen in de kamer stonden als aan de grond genageld toe te kijken, alleen Imeyne lag nog op haar knieën. Maisry was op de vensterbank gaan zitten, met haar handen tegen haar oren en haar ogen stijf dichtgeknepen. Rosemund had de druipende doek opgeraapt en hield hem nog steeds in haar uitgestrekte hand. Agnes staarde met open mond naar de bijna naakte geestelijke op het bed.

De klerk danste nog altijd in het rond en probeerde de koordjes van zijn hemd los te trekken.

‘Nu!’ zei Kivrin.

Tegelijk met Vader Roche dook ze naar zijn enkels. De klerk zakte door zijn knieën, maar hij sloeg om zich heen met zijn armen en sprong van het bed, recht op Rosemund af. Het meisje hief afwerend haar handen op en hij landde boven op haar.

‘Miserere nobis,’ zei hij, terwijl hij met Rosemund tegen de grond zakte.

‘Pak zijn armen voordat hij haar iets aandoet,’ zei Kivrin, maar de klerk was al tot bedaren gekomen. Hij lag half over Rosemund heen, roerloos, met zijn armen slap langs zijn lichaam.

Vader Roche pakte hem bij een arm en trok hem van Rosemund af. De klerk bleef op zijn zij liggen en haalde oppervlakkig adem, zonder te hijgen.

‘Is hij dood?’ vroeg Agnes. De anderen schenen uit hun trance te ontwaken en kwamen om de klerk heen staan. Vrouwe Imeyne pakte een van de bedstijlen en ging rechtop staan.

‘Blackie is dood,’ zei Agnes, die zich aan de rokken van haar moeder vastklampte.

‘Hij is niet dood.’ Imeyne knielde bij de klerk neer. ‘De koorts in zijn bloed is naar zijn hersenen gegaan. Dat gebeurt vaker.’

Dat gebeurt helemaal niet vaker, dacht Kivrin. Ze had nog nooit een ziekte met zulke vreemde symptomen meegemaakt. Wat zou het kunnen zijn? Hersenvliesontsteking? Epilepsie?

Ze boog zich over Rosemund heen. Het meisje lag als verstard op de vloer, met haar ogen dicht en haar handen strak gebald. ‘Heeft hij je pijn gedaan?’ vroeg Kivrin.

Rosemund deed haar ogen open. ‘Ik heb mijn hoofd gestoten,’ zei ze met trillende stem.

‘Kun je opstaan?’

Rosemund knikte. Eliwys kwam naar haar toe, met Agnes nog aan haar zijde, en hielp haar overeind.

‘Mijn voet doet pijn,’ zei Rosemund, hinkend. ‘Hij sprong ineens…’

Eliwys bracht haar naar het voeteneind van het bed, waar het meisje op de kist ging zitten. Agnes klom naast haar op de kist. ‘De klerk is boven op je gesprongen,’ zei ze.

De geestelijke mompelde iets en Rosemund keek angstig naar hem. ‘Komt hij weer bij?’ vroeg ze aan Eliwys.

‘Nee.’ Eliwys pakte Rosemund bij de hand en bracht haar naar de deur. ‘Breng je zuster naar het haardvuur en blijf bij haar,’ zei ze tegen Agnes.

Agnes nam Rosemund bij de arm en ging met haar de kamer uit. ‘Als de klerk doodgaat, begraven we hem op het kerkhof,’ zei Agnes. ‘Net als Blackie.’

De klerk zag er al halfdood uit met zijn starende ogen. Vader Roche knielde bij hem neer en hees hem over zijn schouder, even gemakkelijk als Kivrin Agnes over haar schouder had getild. Kivrin sloeg snel de deken terug en Roche legde de klerk in bed.

‘We moeten de koorts uit zijn hoofd verdrijven,’ zei vrouwe Imeyne, die verder ging met haar zalfje. ‘Hij heeft koorts gekregen van het eten.’

‘Nee,’ zei Kivrin, die naar de klerk keek. Hij lag op zijn rug, met zijn armen langs zijn lichaam en zijn handpalmen naar boven gekeerd. Zijn dunne hemd was half opengescheurd en zijn linkerarm was helemaal bloot. Kivrin zag een rode bult onder zijn oksel. ‘Nee,’ fluisterde ze.

De bult was vuurrood en bijna zo groot als een ei. Hoge koorts, een gezwollen tong, aandoening van het zenuwstelsel, builen onder de oksel.

Kivrin week terug van het bed. ‘Het kan niet waar zijn. Het moet iets anders zijn.’ Een steenpuist of een zweer. Ze stak haar hand uit en trok de mouw weg van de zwelling.

Vader Roche pakte de rusteloos bewegende handen van de klerk en legde ze op de deken. Kivrin betastte de buil, die hard was. De huid eromheen was paars- en zwartgevlekt.

‘Dat kan niet waar zijn,’ zei ze. ‘Het is pas 1320.’

‘Dit verdrijft de koorts wel.’ Imeyne stond op, de kom met zalf in haar handen. ‘Doe zijn hemd opzij, dan kan ik de zalf op zijn huid smeren.’ Ze ging naar het bed.

‘Nee!’ zei Kivrin. Ze maakte een afwerend gebaar. ‘Blijf daar! U mag hem niet aanraken!’

‘Wat is dat voor praat?’ zei Imeyne. Ze keek naar Roche. ‘Hij heeft alleen maar buikkramp.’

‘Het is geen buikkramp!’ zei Kivrin, naar Vader Roche kijkend. ‘Laat hem los. Hij heeft geen koorts, hij heeft de pest.’

Vader Roche, Imeyne en Eliwys keken haar even stompzinnig aan als Maisry.

Ze weten niet eens wat de pest is, dacht Kivrin radeloos, de Zwarte Dood bestaat nog niet eens. De pest was in 1333 in China begonnen en had Engeland pas in 1348 bereikt. ‘Maar dit is de pest,’ zei Kivrin. ‘Hij heeft alle symptomen. Hij heeft builen, een gezwollen tong en bloeduitstortingen.’

‘Hij heeft alleen maar buikkramp.’ Imeyne duwde Kivrin opzij.

‘Nee!’ zei Kivrin, maar Imeyne bleef al stokstijf staan, de kom met zalf in haar handen.

‘God zij met ons,’ zei Imeyne. Ze deinsde terug van het bed.

‘Is het de blauwe ziekte?’ vroeg Eliwys angstig.

Plotseling drong het tot Kivrin door. De familie was hier niet gekomen vanwege het proces, niet omdat heer Guillaume onmin had met de koning. Guillaume had hen hierheen gestuurd vanwege de ziekte die in Bath heerste.

Agnes had gezegd dat de kindermeid was gestorven, net als broeder Hubard, de kapelaan van Imeyne. Gestorven aan de blauwe ziekte. En heer Bloet had gezegd dat het proces was verdaagd omdat de rechter ziek was. Daarom had Eliwys niemand naar Courcy willen sturen, daarom was ze zo kwaad geweest toen Imeyne Gawyn naar de bisschop had gezonden. Omdat de ziekte in Bath heerste. Maar hoe was dat mogelijk? De Zwarte Dood had Bath pas in de herfst van 1348 bereikt.

‘Welk jaar is het?’ vroeg Kivrin.

De vrouwen keken haar zwijgend aan. Imeyne had nog steeds de zalf in haar uitgestoken hand. Kivrin keek naar Vader Roche. ‘Welk jaar is het?’

‘Voelt u zich niet goed, vrouwe Katherine?’ vroeg hij gespannen. Hij pakte haar bij haar pols, alsof hij bang was dat ze net als de klerk een aanval zou krijgen.

Ze rukte haar hand los. ‘Welk jaar is het?’

‘Het is het eenentwintigste jaar van Edward de Derde,’ zei hij.

Edward de Derde, niet de Tweede. Ze kon zich niet zo gauw herinneren wanneer die koning aan de macht was geweest. ‘Ik wil weten welk jaar het is,’ zei ze.

‘Anno domini,’ zei de klerk. Hij likte zijn lippen met zijn gezwollen tong. ‘Het is het jaar duizend driehonderd en achtenveertig.’

Derde boek

Vandaag eigenhandig vijf van mijn kinderen in één enkel graf gelegd… Geen doodsklokken, geen tranen. Dit is het einde van de wereld.

AGNIOLA DI TURA Siena, 1347

24

Dunworthy had twee dagen nodig om te proberen alle ingenieurs en Schotse gidsen te bereiken en een nieuwe ziekenzaal in Bulkeley-Johnson in te richten. Nog eens vijftien gestrande reizigers waren ziek geworden. Onder hen ook mevrouw Taylor, die negenenveertig slagen voor het einde van een optreden in elkaar was gezakt.

‘Ze ging zo van haar stokje en liet het touw los,’ zei Finch. ‘De klok galmde en het touw vloog alle kanten op. Ik kreeg het bijna om mijn nek. Ze wilde nog doorgaan toen ze weer bijkwam, maar toen was het natuurlijk te laat. Misschien wilt u eens met haar praten, meneer Dunworthy. Ze is erg aangeslagen. Ze kan zichzelf niet vergeven dat ze de anderen in de steek heeft gelaten. Maar het is haar schuld niet, je hebt nu eenmaal niet alles in de hand.’

‘Nee,’ zei Dunworthy.

Hij was er niet in geslaagd een ingenieur te bereiken, laat staan om er een naar Oxford te laten komen. Basingame had hij evenmin gevonden. Hij en Finch hadden elk hotel in Schotland gebeld en daarna elk pension en vakantiehuis. William had de rekeningafschriften van Basingame opgeduikeld, maar de rector had geen aas of laarzen in een of ander Schots dorpje gekocht en de laatste betalingen dateerden van vijftien december.

De telefoon werd steeds onbetrouwbaarder. Het beeld was weer uitgevallen en meestal hoorde hij de computerstem al zeggen dat de lijn buiten gebruik was voordat hij een nummer had ingetikt.

Terwijl hij het koppig bleef proberen, op ambulances wachtte en luisterde naar de klaagzangen van mevrouw Gaddson, drukte zijn zorg om Kivrin als een zware last op hem. Andrews had niet teruggebeld of was er niet in geslaagd verbinding te krijgen. Badri’s geraaskal over de dood werd door de verpleegkundigen netjes opgeschreven. Dunworthy bekeek de blaadjes terwijl hij bij de telefoon zat te wachten op antwoord van een ingenieur of een gids. Er waren een paar woorden die Badri telkens herhaalde: ‘Zwart’, ‘laboratorium’, ‘Europa’.

De telefoon werd onbruikbaar. De computerstem onderbrak hem al na het eerste cijfer en een paar keer klonk er helemaal geen zoemtoon toen hij de hoorn opnam. Hij liet de telefoon voor wat hij was en concentreerde zich op de lijsten met contacten. William was erin geslaagd beslag te leggen op de vertrouwelijke medische gegevens van de eerste zieken. Een van hen had bij de tandarts een röntgenfoto van zijn gebit laten maken, maar dat bleek pas op de vierentwintigste te zijn gebeurd, na het uitbreken van de ziekte.

Dunworthy ging naar het ziekenhuis om de patiënten te vragen of ze huisdieren hadden of onlangs nog op eendejacht waren geweest. Overal in de gangen stonden stretchers met zieken erop, zelfs voor de deuren. Dunworthy zag geen kans om bij de lift te komen en nam de trap.

De blonde vriendin van William zat bij de deur van de Isolatie met een lang wit schort en een masker voor. Ze stak haar hand op. ‘U kunt helaas niet naar binnen.’

Badri is dood, dacht hij. ‘Is er iets met Chaudhuri?’ vroeg hij.

‘Nee. Ik geloof eerder dat hij iets rustiger is. Maar we zijn door onze steriele kleding heen. Londen heeft beloofd morgen een nieuwe voorraad te sturen, maar we hebben niet genoeg meer voor bezoekers.’ Ze haalde een stuk papier uit haar zak en gaf het aan Dunworthy. ‘Ik heb nog iets opgeschreven. Het meeste kan ik niet verstaan. Hij noemt vaak uw naam en die van… Kivrin heet ze, geloof ik.’

Hij keek naar het blaadje en knikte.

‘Sommige woorden zijn te herkennen, maar de rest is ijlpraat.’

Ze had Badri’s uitspraken fonetisch opgeschreven en de herkenbare woorden onderstreept. ‘Dat kan niet’, had hij gezegd. ‘Ratten’. ‘Ik ben zo bang’.

Zondagochtend was meer dan de helft van alle gestrande reizigers ziek en de anderen deden hun best om hen te verzorgen. Dunworthy en Finch richtten geen nieuwe ziekenzalen in, want er waren geen veldbedden meer. Ze lieten de patiënten in hun eigen bed liggen of verhuisden ze met bed en al naar kamers in Salvin, zodat de verzorgers zich niet de benen uit het lijf hoefden te lopen.

De koorleden werden een voor een geveld en ondergebracht in de oude bibliotheek. Mevrouw Taylor was nog in staat om te lopen en stond erop hen te gaan bezoeken. ‘Dat is wel het minste wat ik kan doen,’ zei ze tegen Dunworthy, zwaar hijgend na de korte wandeling door de gang, ‘nadat ik ze zo in de steek heb gelaten.’

Dunworthy hielp haar op het luchtbed dat William had opgepompt en legde een laken over haar heen. ‘De geest is gewillig, maar het vlees is zwak,’ zei hij.

Hij voelde zich zelf ook zwak, hondsmoe door het gebrek aan slaap en de voortdurende tegenslagen. Tussen het theezetten en het omspoelen van po’s door was hij er eindelijk in geslaagd een ingenieur van Magdalen te bereiken.

‘Ze ligt in het ziekenhuis,’ had haar moeder gezegd, met een zorgelijke en vermoeide uitdrukking op haar gezicht.

‘Wanneer is ze ziek geworden?’ had Dunworthy gevraagd.

‘Op eerste kerstdag.’

Dat kon een goed teken zijn. Misschien was de ingenieur de haard. ‘Welke symptomen heeft uw dochter?’ had hij hoopvol gevraagd. ‘Hoofdpijn? Koorts? Duizeligheid?’

‘Nee, ze heeft blindedarmontsteking.’

Tegen maandagochtend was drie kwart van alle gasten ziek geworden. Zoals Finch al had voorspeld, waren er geen schone lakens en neusmaskers meer. Erger was dat ze ook door hun antimicrobia en aspirine heen waren. Finch gaf hem een lijst van alles wat ze te kort kwamen. ‘Ik heb geprobeerd het ziekenhuis te bellen, maar de telefoons zijn buiten werking.’

Dunworthy ging zelf naar het ziekenhuis om de spullen te halen. De ingang van de eerstehulp was bijna geblokkeerd door ambulances, taxi’s en demonstranten. Een van de betogers droeg een groot bord: ‘De regering laat ons hier verrekken.’ Dunworthy liep bijna tegen Colin op toen hij naar binnen ging. De jongen was weer eens kletsnat en zijn gezicht was rood van de kou. Zijn jack hing open.

‘De telefoon doet het niet meer,’ zei hij. ‘Ik ben nu koerier.’ Hij haalde een stel verfrommelde papieren uit zijn zak. ‘Moet ik voor u nog naar iemand toe?’

Ja, dacht hij. Naar Andrews. Naar Basingame. Naar Kivrin.

‘Nee,’ zei hij.

Colin stopte de al vochtige papieren weer terug. ‘Dan ga ik maar. Als u tante Mary zoekt, zij is op de eerstehulp. Er is net een heel gezin binnengebracht, alle vijf ziek. De baby was dood.’ Hij holde naar buiten, de drukke straat in.

Dunworthy baande zich een weg naar de dienstdoende arts, die hem vertelde hoe hij bij de voorraadkamer moest komen. De stretchers in de gangen waren inmiddels wat ordelijker neergezet, zodat er in het midden een smal pad overbleef. Een vrouw in roze ziekenhuiskleding boog zich over een van de patiënten.

‘De Here zal de pest aan u doen kleven,’ zei ze. Hij besefte tot zijn schrik dat het mevrouw Gaddson was, maar gelukkig had ze het te druk om hem op te merken.

De pestilentie, herhaalde hij in stilte en hij moest aan Badri denken. Aan de ratten die half Europa het leven hadden gekost.

Kivrin kan niet in de Zwarte Dood zijn, dacht hij terwijl hij een hoek omsloeg. Volgens Andrews was de maximale verschuiving vijf jaar. In 1325 was de pest zelfs in China nog niet uitgebroken. De ingenieur had gezegd dat het net de reis niet automatisch zou afbreken als er een fout was met het tijdsverschil of met de coördinaten, maar Badri had de berekeningen van Puhalski gecontroleerd en geen vergissingen ontdekt.

Hij vond de afdeling waar hij moest zijn. Er zat niemand achter de balie. Hij drukte op de bel.

Dunworthy had Badri meer dan eens naar de coördinaten gevraagd, maar de laatste keer had de ingenieur koortsachtig met zijn vingers op het laken zitten te tikken, alsof hij achter zijn computer zat. Dat kan niet goed zijn. Er is iets mis.

Hij drukte nogmaals op de bel en een zuster kwam uit de voorraadkamer. Ze was blijkbaar opgeroepen om tijdens de epidemie bij te springen, want ze was zeker negentig jaar oud. Haar witte uniform was vergeeld en kraakte van het stijfsel toen ze zijn lijst aanpakte.

‘Is de aanvraag ingediend door een arts?’

‘Nee,’ zei hij.

Ze gaf hem een formulier van drie pagina’s. ‘Alle aanvragen moeten worden ingediend door een arts of zaalhoofd.’

‘We hebben geen zaalhoofd,’ zei hij driftig. ‘We hebben vijftig zieken in twee slaapzalen en geen medicijnen.’

‘U moet toch een handtekening van een bevoegd arts hebben.’

‘De bevoegde arts is bezig met haar eigen zieken. Ze heeft wel wat anders aan haar hoofd dan handtekeningen uit te delen. We zitten midden in een epidemie!’

‘Dat weet ik ook wel,’ zei de zuster koel. ‘Elke aanvraag moet door de behandelende arts worden getekend.’ Ze liep krakend weg.

Hij ging terug naar de eerstehulp. Mary was er niet meer. De dienstdoende arts stuurde hem naar de Isolatie, maar ook daar was ze niet. Dunworthy overwoog Mary’s handtekening na te bootsen, maar hij wilde haar ook spreken om te zeggen dat hij geen ingenieur kon vinden en er niet in geslaagd was zonder Gilchrist in het lab te komen. Hij kon niet eens een gewoon aspirientje krijgen en het was al 3 januari.

Eindelijk vond hij Mary in het lab. Ze was aan de telefoon, die weer werkte, alleen het scherm vertoonde niets dan sneeuw. Mary keek naar een monitor aan de muur, waarop het boomdiagram was te zien met Badri’s contacten. ‘Wat is de moeilijkheid precies?’ hoorde hij haar zeggen. ‘U had gezegd dat het hier twee dagen geleden zou zijn.’

Ze luisterde naar het antwoord van haar onzichtbare gesprekspartner.

‘Hoezo teruggestuurd?’ zei ze op ongelovige toon. ‘Ik zit hier met duizend patiënten!’

Ze zweeg en tikte iets in. Op de monitor verscheen een ander diagram.

‘Stuur het dan nog een keer op!’ riep ze. ‘Ik heb het dringend nodig! Er liggen mensen op sterven! Ik wil dat het… Hallo? Bent u daar nog?’ Het scherm werd zwart. Mary draaide zich om naar Dunworthy en wenkte hem verder te komen.

‘Bent u daar nog?’ herhaalde ze. ‘Hallo?’ Boos verbrak ze de verbinding. ‘De telefoon doet het niet, de helft van het personeel is ziek geworden en een of andere idioot heeft het bestaan het vaccin terug te sturen omdat hij bang was voor besmetting!’

Ze liet zich op een stoel zakken en wreef over haar jukbeenderen. ‘Sorry,’ zei ze. ‘Het is een rotdag geweest. Vanmiddag bleken drie zieken bij aankomst te zijn overleden. Een van hen was een baby van zes maanden.’

Het takje hulst zat nog steeds op haar witte jas, die helemaal verkreukeld was. Mary zag er afgepeigerd uit, met diepe groeven rond haar mond en ogen. Misschien wist ze zelf niet eens meer wanneer ze voor het laatst had geslapen.

Ze wreef met twee vingers over haar voorhoofd. ‘Je raakt er nooit aan gewend dat je soms niets meer voor iemand kan doen,’ zei ze.

‘Nee.’

Ze keek hem aan alsof ze hem nu pas voor het eerst zag. ‘Kan ik je ergens mee helpen, James?’

Ze had niet geslapen, ze stond bijna overal alleen voor en ze had drie sterfgevallen meegemaakt. Ze had al genoeg aan haar hoofd zonder zich zorgen te maken om Kivrin.

Hij stond op en gaf haar het formulier. ‘Ik heb alleen je handtekening maar nodig.’

Ze tekende het formulier zonder het te lezen en gaf het hem terug. ‘Ik ben vanmorgen bij Gilchrist geweest.’

Hij keek haar aan, te verrast en geroerd om iets te zeggen.

‘Ik hoopte dat ik hem kon ompraten. Ik zei dat het lab al opengesteld kan worden voordat iedereen gevaccineerd is. Het is voldoende de voornaamste besmettingshaarden uit te schakelen.’

‘En dat maakte niet de minste indruk op hem.’

‘Nee. Hij is er volstrekt van overtuigd dat het virus uit het verleden is gekomen.’ Mary zuchtte. ‘Hij heeft de cyclische mutaties van type-A myxovirussen in kaart gebracht. Daaruit blijkt dat een van de virussen in 1318 en 1319 een H9n2 was.’ Ze wreef weer over haar voorhoofd. ‘Hij stelt het lab pas weer open als iedereen ingeënt is en de quarantaine is opgeheven.’

‘En wanneer is dat?’ vroeg hij, hoewel hij het antwoord al dacht te weten.

‘De quarantaine blijft van kracht tot zeven dagen na voltooiing van de vaccinatie of tot er veertien dagen geen nieuwe gevallen bij zijn gekomen,’ zei ze, op een toon alsof het slecht nieuws was.

Twee weken zonder nieuwe gevallen. ‘Hoe lang duurt een landelijke inentingscampagne?’

‘Dat hoeft niet zo lang te duren, afhankelijk van de beschikbaarheid van het vaccin. Bij de Pandemie duurde het maar achttien dagen.’

Achttien dagen, als het vaccin in voldoende hoeveelheid kon worden aangemaakt. Dan zou het eind januari worden. ‘Dat is te laat,’ zei hij.

‘Ik weet het, daarom moeten we eerst de bron van het virus zien te vinden.’ Ze draaide zich om naar de monitor. ‘Ik denk dat we op het verkeerde spoor zitten.’ Ze bracht een andere kaart op het scherm. ‘Ik heb geprobeerd een verband te ontdekken, patiënten te vinden die met dieren in aanraking zijn geweest of op het platteland wonen. Dit is een lijst van secundaire contacten die de jacht als liefhebberij gemeen hebben. Maar de laatste tijd hebben ze geen andere dieren gezien dan de kalkoen of gans van het kerstdiner.’

Ze liet de lijst met primaire gevallen zien. Badri’s naam stond nog steeds bovenaan. Ze keek er een tijdje naar, even afwezig als Montoya naar haar botten kon staren.

‘Als arts moet je als eerste leren dat je er niets aan kunt doen als een van je patiënten overlijdt,’ zei ze. Hij vroeg zich af of ze aan Kivrin of Badri dacht.

‘Ik krijg dat laboratorium hoe dan ook open,’ zei hij.

‘Ik hoop het.’

De oplossing was niet te vinden in een van de lijsten. Ondanks alle vragen die ze aan de patiënten hadden gesteld en alle verkeerde sporen die ze hadden gevolgd, moest Badri nog steeds beschouwd worden als de bron van de besmetting. Vier tot zes dagen voor Kivrins vertrek moest hij ergens met het virus zijn besmet.

Dunworthy ging naar boven. De deur werd nu bewaakt door een ziekenbroeder, een lange, zenuwachtige jongen die amper zeventien jaar oud leek te zijn.

‘Waar is…’ Dunworthy zweeg toen hij besefte dat hij niet wist hoe de blonde zuster heette.

‘Zij is ook ziek geworden,’ zei de jongen. ‘Gisteren. Er zijn al twintig verpleegkundigen ziek en ze kunnen niemand meer oproepen. Ze vragen nu studenten om te helpen. Ik ben pas eerstejaars, maar ik heb mijn E.H.B.O.-diploma gehaald.’

Gisteren. Dat betekende dat er een hele dag voorbij was gegaan en dat niemand had opgeschreven wat Badri had gezegd. ‘Heeft hij nog iets gezegd toen u bij hem was?’ vroeg hij zonder hoop. Een eerstejaars. ‘Iets verstaanbaars?’

‘U bent toch meneer Dunworthy?’ zei de jongen, die hem steriele kleding gaf. ‘Eloise zei dat ik alles moest opschrijven.’

Dunworthy maakte het pakje open. Het witte schort was bij de hals afgezet met kleine zwarte kruisen. Hij vroeg zich af waar de nieuwe uniformen vandaan kwamen.

‘Ze was erg ziek en zei telkens dat het erg belangrijk was.’ De jongen ging hem voor naar de kamer en keek van de schermen naar Badri. Eindelijk iemand die naar de zieke kijkt, dacht Dunworthy.

Badri plukte met zijn vingers aan het laken. Zijn handen leken op die van de ridder uit het boek dat Dunworthy aan Colin had gegeven. Met zijn holle ogen keek hij niet naar de bezoekers en evenmin naar het laken, dat zijn rusteloze handen telkens weer zochten.

‘Ik had er wel over gelezen,’ zei de student, ‘maar dit is de eerste keer dat ik het meemaak. Het is een gebruikelijk verschijnsel in het terminale stadium van longaandoeningen.’ Hij ging naar de computer, tikte iets in en wees naar een van de monitoren. ‘Ik heb alles opgeschreven.’

Zelfs de onbegrijpelijke dingen had hij letterlijk overgenomen, met puntjes om de pauzes aan te geven en (sic) achter woorden waar hij niet zeker van was. ‘Half’ las Dunworthy. ‘Help (sic).’ ‘Waarom komt hij niet?’

‘Dat is nog van gisteren,’ zei de student. Hij verplaatste de cursor naar beneden. ‘Vanmorgen heeft hij af en toe nog iets gezegd, maar sindsdien niet meer.’

Dunworthy ging bij het bed zitten en pakte Badri’s hand. Zelfs met zijn handschoen aan voelde hij dat die ijskoud was. Hij keek naar een van de beeldschermen. Badri’s temperatuur was weer normaal en de rode blos was van zijn gezicht verdwenen. Zijn huid had de kleur van natte as gekregen.

‘Badri,’ zei hij. ‘Ik ben het, Dunworthy. Ik moet je iets vragen.’

Badri gaf geen antwoord. Zijn koude vingers voelden slap aan en zijn vrije hand bleef zinloos aan het laken plukken.

‘Dokter Ahrens denkt dat je misschien ziek bent geworden van een dier, een wilde eend of gans.’

De student keek belangstellend van Dunworthy naar Badri, alsof hij hoopte weer een ongewoon medisch verschijnsel te kunnen waarnemen.

‘Badri, weet je nog of je de laatste tijd met dieren in aanraking bent geweest?’

Badri probeerde zijn hand terug te trekken. Dunworthy keek fronsend naar hem, maar toen hij de hand losliet begon Badri met zijn uitgemergelde vingers alleen maar in zijn eigen hand en pols te knijpen.

Dunworthy schaamde zich ineens dat hij Badri met vragen zat te kwellen. De ingenieur hoorde hem niet eens, wist niet dat hij er was. Het kon hem ook niet meer schelen.

Hij legde Badri’s hand op het laken en klopte er zachtjes op. ‘Probeer maar wat te rusten,’ zei hij.

‘Ik weet niet of hij u kan verstaan,’ zei de student. ‘In dit stadium zijn ze niet meer volledig bij bewustzijn.’

‘Nee, ik weet het,’ zei Dunworthy, maar hij bleef bij het bed zitten.

De student controleerde zenuwachtig een infuus en stelde het iets bij. Na een gespannen blik op Badri wijzigde hij de toevoer nogmaals en ging tenslotte de kamer uit. Dunworthy bleef naar Badri kijken, die vruchteloos het laken probeerde beet te pakken. Het was alsof hij zich ergens aan wilde vastklampen. Af en toe mompelde hij iets onverstaanbaars. Dunworthy wreef zacht over zijn arm, op en neer. Na een tijdje kwamen de handen wat tot bedaren, hoewel Dunworthy niet wist of dat een goed teken was.

‘Kerkhof,’ zei Badri.

‘Nee,’ zei Dunworthy. ‘Nee.’

Hij bleef Badri over zijn arm wrijven, maar de ingenieur werd weer onrustiger. Dunworthy stond op. ‘Rust maar uit,’ zei hij en ging naar buiten.

De student zat aan de balie in een tekstboek te lezen.

‘Waarschuw me zodra…’ zei Dunworthy, maar hij kon de woorden niet over zijn lippen krijgen. ‘Laat het me weten.’

‘Waar kan ik u bereiken?’

Hij zocht een stuk papier en vond de lijst met ontbrekende medicijnen in zijn zak. Die was hij bijna nog vergeten. ‘Stuur maar een koerier naar Balliol,’ zei hij en ging terug naar de voorraadkamer.

‘Het is niet volledig ingevuld,’ zei het oude wijfje streng toen Dunworthy haar het formulier overhandigde.

‘De arts heeft getekend,’ zei hij. ‘U kunt het zelf verder invullen.’

Ze keek afkeurend naar de lijst. ‘We hebben hier geen maskers of thermometers.’ Ze pakte een flesje aspirine van een plank. ‘En we zijn zelf door onze synthamycine en AZL heen.’

Het flesje bevatte misschien twintig tabletten. Hij stopte het in zijn zak, verliet het ziekenhuis en liep door High Street naar de apotheek. Bij de ingang stond een groepje demonstranten met protestborden: ‘Uitbuiting! Prijsopdrijving!’ Hij ging naar binnen. Maskers waren uitverkocht en de thermometers en aspirine waren schandalig geprijsd. Hij kocht de hele voorraad op.

Nadat hij de aspirine had uitgedeeld besteedde hij de rest van de avond aan het bestuderen van Badri’s gegevens om te proberen de bron van het virus op te sporen. Badri was op 10 december in Hongarije geweest voor een tijdreis. De lijst vermeldde niet in welke plaats en William, die zijn best deed een van de nog gezonde bezoeksters te veroveren, wist het niet. De telefoon was weer buiten werking.

Dat was ook de volgende ochtend nog het geval, toen hij het ziekenhuis wilde bellen om naar Badri’s toestand te informeren. Hij hoorde niet eens de zoemtoon, maar hij had nog niet neergelegd of het toestel begon te rinkelen.

Het was Andrews. Dunworthy kon hem nauwelijks verstaan, zoveel ruis was er op de lijn. ‘Het spijt me dat het zo lang heeft geduurd,’ zei Andrews, gevolgd door iets onverstaanbaars.

‘Wilt u dat nog eens herhalen?’ zei Dunworthy.

‘Ik zei dat ik er haast niet door kon komen. De telefoon…’ Nog meer geruis. ‘Ik heb de parameters nagerekend. Ik heb drie verschillende coördinatensets geprobeerd en een driehoeksmeting gedaan van de…’ De rest van zijn woorden ging verloren.

‘Hoe groot is de maximale verschuiving?’ riep Dunworthy.

De verbinding werd tijdelijk goed. ‘Zes dagen, als de coördinaten…’ Het geruis begon weer. ‘Maar het maximale verschil loopt op tot vijf jaar binnen een straal van vijftig kilometer.’ Er klonk gekraak en de verbinding werd verbroken.

Dunworthy legde neer. Hij had gerustgesteld moeten zijn, maar hij voelde zich helemaal niet opgelucht. Gilchrist was niet van plan op 6 januari het net te openen, ongeacht of Kivrin op de plaats van het rendez-vous was of niet. Hij wilde het Schotse verkeersbureau weer eens bellen, maar op dat moment rinkelde de telefoon al.

‘Met Dunworthy.’ Hij tuurde naar het scherm, waarop alleen sneeuw te zien was.

‘Met wie?’ Het was de stem van een vrouw, schor van de slaap of iets anders. ‘Neem me niet kwalijk, ik wilde…’ De rest was niet te verstaan en het scherm werd zwart.

Dunworthy wachtte nog even, maar de telefoon bleef zwijgen. Hij ging terug naar Salvin. De klok van Magdalen sloeg het hele uur. In de onophoudelijk neervallende regen klonk het als een doodsklok. Mevrouw Piantini had het ook gehoord. Ze stond in haar nachthemd op de binnenplaats en zwaaide plechtig met haar armen in een onduidelijk ritme. ‘In het midden, uit de maat, in de maat,’ zei ze toen Dunworthy haar mee naar binnen wilde nemen.

Finch kwam met een zorgelijk gezicht in de deuropening staan. ‘Het komt door dat klokgelui, meneer.’ Hij pakte haar andere arm. ‘Ze raakt erdoor van streek. Ik geloof dat ze hem onder deze omstandigheden beter niet kunnen luiden.’

Piantini schudde Dunworthy’s hand van zich af. ‘Iedereen moet zich zonder onderbreking aan zijn spel houden,’ zei ze woedend.

‘Natuurlijk,’ zei Finch sussend. Hij pakte haar arm alsof die een klokketouw was en bracht haar terug naar haar bed.

Colin rende naar binnen, zoals gewoonlijk doornat en bijna blauw van de kou. Zijn jasje was open en Mary’s grijze sjaal hing losjes om zijn hals. Hij gaf Dunworthy een briefje. ‘Van de broeder bij Badri,’ zei de jongen. Hij maakte een pakje snoep open en stopte een lichtblauw stuk zeep in zijn mond.

Ook het briefje was kletsnat. ‘Badri vraagt naar u’, moest er staan, hoewel hij van de naam alleen de ‘B’ kon lezen.

‘Heeft hij gezegd of er iets met Badri is?’

‘Nee, ik moest alleen dit briefje aan u geven. En tante Mary zegt dat u niet moet vergeten uw injectie te halen. Ze weet niet wanneer ze het vaccin krijgt.’

Dunworthy hielp Finch mevrouw Piantini in bed te leggen en haastte zich naar het ziekenhuis. Op de Isolatie zat ditmaal een zuster van middelbare leeftijd met dikke enkels. Ze had haar voeten op een monitor gelegd en keek naar een zakvideo, maar ze stond meteen op toen hij binnenkwam en versperde hem de weg. ‘Bent u meneer Dunworthy? Dokter Ahrens wil u beneden onmiddellijk spreken.’

Ze zei het op een rustige, tamelijk vriendelijke manier. Ze wil me ontzien, dacht hij. Ze wil niet dat ik Badri zie. Mary moet het me eerst vertellen.

‘Is Badri dood?’

Ze keek hem verwonderd aan. ‘O nee, het gaat vanmorgen een stuk beter met hem. Heeft u mijn briefje niet gekregen? Hij kan alweer zitten.’

‘Zitten?’ Hij staarde haar aan en vroeg zich af of de zuster zelf stond te ijlen van de koorts.

‘Hij is natuurlijk nog erg ziek, maar zijn temperatuur is normaal en hij is goed bij. Dokter Ahrens wacht beneden op u. Ze zei dat het dringend was.’

Hij keek aarzelend naar de deur van Badri’s kamer. ‘Wilt u hem zeggen dat ik zo snel mogelijk bij hem kom?’ Hij liep haastig terug door de gang.

Hij kwam bijna in botsing met Colin, die net naar binnen wilde. ‘Wat doe jij hier?’ vroeg hij bars. ‘Heeft een van de ingenieurs gebeld?’

‘Ik moet op u passen,’ zei Colin. ‘Tante Mary is bang dat u uw injectie vergeet. Ik moet u naar beneden brengen.’

‘Ik heb nu geen tijd. Ik moet dringend naar de eerstehulp.’ Dunworthy liep snel de gang door.

Colin moest hollen om hem bij te houden. ‘Daarna dan. Ik mag u niet laten weggaan voordat u uw injectie heeft gehad.’

Mary stond bij de lift op hem te wachten. ‘We krijgen een nieuwe patiënt,’ zei ze ernstig. ‘Montoya.’ Ze ging op weg naar de afdeling. ‘Ze wordt uit Witney opgehaald.’

‘Montoya?’ zei Dunworthy. ‘Dat is onmogelijk. Ze is daar helemaal alleen geweest.’

Mary duwde de dubbele deur open. ‘Blijkbaar niet.’

‘Maar ze zei… Weet je zeker dat het de griep is? Ze heeft in de regen gewerkt. Misschien is het geen virus.’

Mary schudde haar hoofd. ‘De eerstehulpers hebben bloed afgenomen. Het is hetzelfde virus.’ Ze ging naar de dienstdoende arts bij de balie. ‘Zijn ze er al?’

Hij schudde zijn hoofd. ‘De ambulance is net doorgelaten bij de afzetting.’

Mary ging naar de deur en keek naar buiten alsof ze hem niet geloofde. ‘Ze belde vanmorgen op met een heel verward verhaal,’ zei ze, terwijl ze zich naar Dunworthy omdraaide. ‘Ik heb het dichtstbijzijnde ziekenhuis in Chipping Norton gevraagd een ziekenwagen te sturen, maar ze zeiden dat Witney officieel onder de quarantaine valt en zelf hadden we geen ambulance ter beschikking. Gelukkig kreeg ik de Gezondheidsraad zover dat ze ontheffing wilden geven.’ Ze keek weer naar buiten. ‘Wanneer is ze naar Witney gegaan?’

‘Ik…’ Dunworthy probeerde het zich te herinneren. Op eerste kerstdag had ze eerst gebeld om naar Schotse gidsen te vragen en daarna om te zeggen dat hij geen moeite meer hoefde te doen omdat ze de handtekening van Basingame had nagebootst. ‘Op eerste kerstdag,’ zei hij, ‘als het kantoor van de Gezondheidsraad toen tenminste open was. In elk geval niet op tweede kerstdag. Uiterlijk de zevenentwintigste. En sindsdien heeft ze niemand meer gezien.’

‘Hoe weet je dat?’

‘Toen ze belde, zei ze dat ze niemand had om haar te helpen. Ik moest de Gezondheidsraad van haar bellen om ontheffing voor een paar studenten te vragen.’

‘Wanneer was dat?’

‘Twee, nee, drie dagen geleden,’ zei hij fronsend. De dagen begonnen allemaal door elkaar te lopen als je te weinig slaap kreeg.

‘Misschien heeft ze iemand van de boerderij laten helpen.’

‘Daar is in de winter niemand.’

‘Als ik Montoya goed ken, klampt ze iedereen aan die er langs komt.’

‘Volgens haar kwam er nooit een mens. Witney is erg afgelegen.’

‘Toch moet ze iemand hebben gezien. Ze is daar al een week en de incubatietijd is maar twaalf tot achtenveertig uur.’

‘Daar is de ziekenwagen!’ zei Colin.

Mary holde naar buiten, op de voet gevolgd door Dunworthy en Colin. Twee broeders met maskers voor tilden de stretcher met Montoya op een brancard. Dunworthy herkende een van de mannen, die Badri naar het ziekenhuis had gebracht.

Colin keek geïnteresseerd naar Montoya, die met gesloten ogen op de stretcher lag. Haar hoofd rustte op een paar kussens en haar gezicht was net zo rood als dat van mevrouw Breen. Colin boog zich over haar heen en ze hoestte midden in zijn gezicht.

Dunworthy greep hem in zijn kraag en trok hem naar achteren. ‘Ben je gek geworden? Wil je soms ook ziek worden? Waarom draag je je masker niet?’

‘Er zijn geen maskers meer.’

‘Je hoort hier helemaal niet te zijn. Ik wil dat je meteen teruggaat naar Balliol en…’

‘Dat kan niet. Ik moet ervoor zorgen dat u uw injectie krijgt.’

‘Ga daar dan maar zitten.’ Dunworthy bracht hem naar een stoel in de ontvangstruimte. ‘En blijf uit de buurt van de patiënten.’

‘Denk erom dat u niet stiekem weggaat,’ vermaande Colin hem. Hij ging zitten, haalde de toverbal uit zijn zak en veegde hem af aan zijn mouw.

Dunworthy ging terug naar de brancard. ‘Lupe,’ zei Mary, ‘we moeten je iets vragen. Wanneer ben je ziek geworden?’

‘Vanmorgen,’ zei Montoya. Ze had een hese stem en Dunworthy begreep ineens dat zij het was die hem had opgebeld. ‘Ik kreeg vannacht erge hoofdpijn’ — ze haalde een modderige hand over haar voorhoofd — ‘maar ik dacht dat het kwam omdat ik te lang had doorgewerkt.’

‘Wie was er bij je?’

‘Niemand,’ antwoordde Montoya verbaasd.

‘Is er ook niemand uit Witney geweest om levensmiddelen of zo te brengen?’

Montoya schudde haar hoofd heel kort, alsof de beweging haar pijn deed. ‘Nee. Ik had alles bij me.’

‘En niemand heeft je met het opgraven geholpen?’

‘Nee. Ik heb Dunworthy gevraagd de Gezondheidsraad te bellen om ontheffing voor mijn studenten te krijgen, maar dat heeft hij niet gedaan.’ Mary keek naar Dunworthy en Montoya volgde haar blik. ‘Of is er al iemand onderweg?’ vroeg ze aan hem. ‘Ze zullen het nooit vinden als ze niet iemand sturen.’

‘Wat niet vinden?’ Hij vroeg zich af of Montoya lag te ijlen.

‘Bijna alles staat onder water.’

‘Wat moeten ze vinden?’

‘Kivrins recorder.’

Plotseling zag hij Montoya met het kistje vol modder en botten bij de graftombe staan. Het waren polsbeentjes geweest en Montoya had geen benen spoor, maar een kleine recorder tegen het licht gehouden. Kivrins recorder.

‘Ik heb nog niet alle graven opengelegd,’ zei Montoya, ‘en het regent nog steeds. Er moet onmiddellijk iemand heen.’

‘Graven?’ zei Mary, die zonder begrip naar Dunworthy keek. ‘Wat bedoelt ze toch?’

‘Ze was op zoek naar Kivrins lichaam op een middeleeuws kerkhof,’ zei hij bitter. ‘Ze heeft de recorder gevonden die je in Kivrins pols had gezet.’

Mary luisterde niet naar hem. ‘Haal Badri’s contactlijsten voor me,’ zei ze tegen de dienstdoende arts. Ze keek weer naar Dunworthy. ‘Badri heeft toch meegeholpen?’

‘Ja.’

‘Wanneer was dat?’

‘Op 18 en 19 december,’ zei hij.

‘Op het kerkhof?’

‘Ja. Hij hielp Montoya met het openen van een graftombe.’

‘Een tombe,’ zei Mary, alsof dat alles verklaarde. Ze boog zich over Montoya heen. ‘Uit welke tijd stamt die tombe?’

‘Uit 1318,’ zei Montoya.

‘En ben je daar van de week ook nog mee bezig geweest?’

Montoya knikte zwak. ‘Ik word zo draaierig als ik mijn hoofd beweeg,’ zei ze verontschuldigend. ‘Ik moest het skelet weghalen. Er was water in de tombe gekomen.’

‘Op welke dag was dat?’

Montoya fronste haar wenkbrauwen. ‘Ik weet het niet meer. De dag voordat de klokken werden geluid, geloof ik.’

‘De eenendertigste,’ zei Dunworthy. Hij boog zich over Montoya heen. ‘En daarna?’

Ze schudde haar hoofd weer.

‘De computer is klaar,’ zei de tweede arts.

Mary liep snel naar de balie en ging achter het toetsenbord zitten. Ze tikte iets in, staarde naar het scherm en begon opnieuw te tikken.

‘En?’ zei Dunworthy.

‘Hoe waren de omstandigheden op het kerkhof?’

‘Omstandigheden?’ zei hij verwonderd. ‘Modderig. Montoya had zeildoek opgehangen, maar de regen stroomde nog naar binnen.’

‘Warm?’

‘Ja. Het was er muf, zei ze. En ze had een paar elektrische kachels aangesloten. Maar wat is er nou toch?’

Ze liet een vinger over het scherm glijden. ‘Virussen zijn buitengewoon taaie organismen,’ zei ze. ‘Ze kunnen lange tijd inactief zijn en daarna weer werkzaam worden. Er zijn levende virussen in Egyptische mummies aangetroffen.’ Haar vinger bleef op een datum rusten. ‘Dat dacht ik al. Badri werd op de vierde dag ziek nadat hij in Witney was geweest.’

Ze keek naar de dienstdoende arts. ‘Er moeten onmiddellijk een paar mensen naar Witney. Vraag de Gezondheidsraad om een ontheffing. Misschien hebben we de bron van het virus gevonden.’ Ze riep een andere lijst op, liet haar vinger over de namen glijden en tikte weer iets anders in. ‘We hadden vier primaire gevallen van wie niet bekend was of ze met Badri in aanraking waren geweest. Twee van hen zijn in Witney geweest, vier dagen later werden ze ziek. Een derde werd drie dagen later ziek.’

‘Dus het virus komt daar vandaan?’ zei Dunworthy.

‘Ja.’ Ze trok een spijtig gezicht. ‘Ik vrees dat Gilchrist toch nog gelijk krijgt. Het virus is echt uit het verleden gekomen. Uit de graftombe van de ridder.’

‘Kivrin heeft ook meegeholpen,’ zei hij.

Nu was het Mary’s beurt om zonder begrip naar hem te kijken. ‘Wanneer?’

‘De zondag voordat ze wegging. De negentiende.’

‘Weet je dat zeker?’

‘Dat heeft ze me verteld. Ze wilde haar handen zo vuil mogelijk maken om beter bij de middeleeuwen te passen.’

‘O god,’ zei Mary. ‘Als ze vier dagen eerder aan het virus is blootgesteld, had ze haar injecties nog niet gehad. Misschien heeft het virus de tijd gehad om zich te vermenigvuldigen en haar ziek te maken.’

Dunworthy greep haar bij een arm. ‘Maar dat is onmogelijk. Het net zou haar niet doorlaten als ze een gevaar voor de middeleeuwers vormde.’

‘Ze vormde ook geen gevaar,’ zei Mary. ‘Als het virus inderdaad uit de graftombe afkomstig is en de ridder er in 1318 aan is gestorven, moeten de middeleeuwers al antistoffen hebben gehad. Ze waren immuun.’ Ze ging snel naar Montoya. ‘Heeft Kivrin meegeholpen met het opgraven van de tombe?’

‘Ik weet het niet,’ zei Montoya. ‘Toen was ik hier om met Gilchrist te praten.’

‘Wie was er die zondagmiddag nog meer in Witney?’

‘Niemand. Iedereen was met de kerstdagen naar huis gegaan.’

‘Hoe wist ze dan wat ze moest doen?’

‘De vrijwilligers lieten briefjes achter om aan te geven wat ze aan het doen waren.’

‘Wie waren er die ochtend bij?’ vroeg Mary.

‘Badri,’ zei Dunworthy, die naar de lift rende.

Hij duwde de deur van de Isolatie open en ging regelrecht naar Badri’s kamer. De zuster zat weer met haar gezwollen voeten op een monitor en keek verrast op. ‘U mag niet zomaar naar binnen,’ riep ze, maar hij was al doorgelopen.

Badri zat half overeind tegen een kussen. Hij zag er heel slap en bleek uit, alsof met de ziekte alle kleur uit zijn huid was verdwenen, maar hij keek op toen Dunworthy naar binnen stormde en wilde iets zeggen.

‘Heeft Kivrin meegeholpen met de graftombe van de ridder?’ vroeg Dunworthy bars.

‘Kivrin?’ herhaalde Badri bijna onhoorbaar.

De zuster gooide de deur open. ‘Meneer Dunworthy, u mag hier absoluut niet naar binnen zonder…’

‘Op zondag,’ zei Dunworthy. ‘Je moest een briefje achterlaten om haar te laten weten wat ze moest doen. Heeft ze bij de tombe gewerkt?’

‘Meneer Dunworthy, zonder masker mag u…’

Mary kwam binnen en trok haar handschoenen aan. ‘James, je weet toch dat je hier steriele kleding moet dragen?’

‘Ik heb hem nog gewaarschuwd, dokter,’ zei de zuster, ‘maar hij liep gewoon door…’

‘Heb je Kivrin laten weten dat ze aan de graftombe moest werken?’ herhaalde Dunworthy.

Badri knikte zwakjes.

‘Ze is aan het virus blootgesteld,’ zei Dunworthy tegen Mary. ‘Op zondag. Vier dagen voordat ze vertrok.’

‘O nee,’ fluisterde Mary.

‘Wat is er gebeurd?’ vroeg Badri. Hij probeerde rechtop te gaan zitten. ‘Waar is Kivrin?’ Hij keek van Dunworthy naar Mary. ‘U heeft haar toch teruggehaald toen u wist wat er aan de hand was? Ja toch zeker?’

‘Wat er aan de hand was?’ herhaalde Mary. ‘Wat bedoel je?’

‘U moet haar terughalen,’ zei Badri. ‘Ze is niet in 1320. Ze is in 1348.’

25

‘Dat is onmogelijk,’ zei Dunworthy.

‘1348?’ zei Mary verbijsterd. ‘Dat kan niet waar zijn. Dat is het jaar van de Zwarte Dood.’

Ze kan niet in 1348 zijn, dacht Dunworthy. Volgens Andrews was het maximale verschil vijf jaar. En Badri had de coördinaten van Puhalski nagerekend.

‘1348?’ herhaalde Mary. Hij zag haar naar de schermen boven Badri’s hoofd kijken, alsof ze hoopte dat hij nog lag te ijlen. ‘Weet je het zeker?’

Badri knikte. ‘Ik wist dat er iets mis was zodra ik het tijdsverschil zag.’ Hij klonk al even verbijsterd als Mary.

‘Maar ze kan onmogelijk in 1348 terecht zijn gekomen,’ merkte Dunworthy op. ‘Andrews heeft de parameters voor me nagetrokken. Hij zei dat de maximale verschuiving niet meer dan vijf jaar kon zijn.’

Badri schudde zijn hoofd. ‘Het lag niet aan de verschuiving, die bedroeg maar vier uur. Dat was te weinig. Het verschil had op zo’n reis minstens achtenveertig uur moeten zijn.’

De verschuiving was niet te groot, maar te klein geweest. Dunworthy had Andrews alleen naar het maximale verschil gevraagd, niet naar het minimale.

‘Ik weet niet wat er is gebeurd,’ zei Badri. ‘Ik had zo’n hoofdpijn, de hele tijd dat ik met het net bezig was.’

‘Dat kwam door het virus,’ zei Mary. Ze zag er ontdaan uit. ‘Hoofdpijn en verwardheid zijn de eerste symptomen.’ Ze liet zich op de stoel naast het bed zakken. ‘1348.’

1348. Dunworthy kon het maar niet begrijpen. Hij was bang geweest dat Kivrin influenza had, dat ze het rendez-vous zou missen, en al die tijd had ze in 1348 gezeten. Het jaar waarin de pest Oxford had bereikt, rond de kerstdagen.

‘Toen ik zag hoe gering de verschuiving was, begreep ik direct dat er iets mis was,’ zei Badri. ‘Daarom bekeek ik de coördinaten en…’

‘Je zei dat je Puhalski’s berekeningen had gecontroleerd,’ zei Dunworthy verwijtend.

‘Hij was maar een eerstejaars, hij had nog nooit zo’n reis gedaan. En Gilchrist had geen flauw benul wat hij aan het doen was. Ik wilde u nog waarschuwen. Was ze niet meer op de plaats van het rendez-vous?’ Hij keek naar Dunworthy. ‘Waarom hebt u haar niet teruggehaald?’

‘We wisten nergens van,’ zei Mary, die nog steeds helemaal van streek op de stoel zat. ‘Je kon helemaal niet uit je woorden komen. Je ijlde.’

‘De pest heeft vijftig miljoen mensen het leven gekost,’ zei Dunworthy. ‘Half Europa is eraan gestorven.’

‘James,’ zei Mary.

‘Dat wilde ik u zeggen,’ zei Badri. ‘Daarom kwam ik u halen. We hadden Kivrin moeten terughalen voordat ze van het rendez-vous kon weggaan.’

Dat had hij dus willen zeggen. Hij was op een draf naar de pub gekomen. Hij was zonder jas de stromende regen in gehold en had de voorbijgangers met hun boodschappentassen en hun paraplu’s opzij geduwd om zo snel mogelijk bij Dunworthy te zijn, doornat en klappertandend van de kou. Er is iets mis.

Ik wilde u nog waarschuwen. Dat had hij ook gedaan. ‘Half Europa is eraan gestorven,’ had hij gezegd. ‘Het waren de ratten. Welk jaar is het?’ Badri had het geprobeerd.

‘Als het niet aan de verschuiving lag, moet er een fout met de coördinaten zijn gemaakt,’ zei Dunworthy, die de bedrand vastgreep.

Badri drukte zich als een in het nauw gedreven dier tegen het kussen.

‘Je zei dat Puhalski’s coördinaten klopten.’

‘James!’ zei Mary vermanend.

‘Dat is de enige andere mogelijkheid!’ riep hij. ‘Anders zou het net de reis hebben afgebroken. Je zei dat je het twee keer had nagerekend. Je zei dat je geen fouten kon ontdekken.’

‘Dat was ook zo,’ zei Badri. ‘Maar ik vertrouwde het nog niet. Ik was bang dat hij een fout met de siderische berekening had gemaakt, want die zou niet zo gauw te ontdekken zijn.’ Zijn gezicht werd asgrauw. ‘Ik heb de berekening zelf gedaan, op de dag van Kivrins vertrek.’

Op de dag van Kivrins vertrek. Toen hij verging van de hoofdpijn. Toen hij al koorts had en in de war was. Dunworthy zag hem weer achter het toetsenbord zitten en fronsend naar de monitoren kijken. Ik stond erbij en ik keek ernaar, dacht hij. Ik was erbij toen hij Kivrin naar de Zwarte Dood stuurde.

‘Ik weet niet wat er fout is gegaan,’ zei Badri. ‘Ik heb zeker…’

‘Hele dorpen zijn uitgeroeid,’ zei Dunworthy. ‘Er waren zoveel doden dat er niet genoeg mensen over waren om ze allemaal te begraven.’

‘Laat hem met rust, James,’ zei Mary. ‘Hij kan er niets aan doen. Hij was ziek.’

‘Ziek?’ zei hij. ‘Hij heeft Kivrin aangestoken. En zij zit in de middeleeuwen.’

‘James,’ zei Mary.

Hij wilde niet naar haar luisteren. Hij rukte de deur open en rende de kamer uit.

Colin zat in de gang op een stoel te wippen. ‘O, daar bent u,’ zei hij.

Dunworthy liep snel langs hem heen.

‘Waar gaat u heen?’ De voorpoten van de stoel kwamen met een klap op de grond. ‘Tante Mary zei dat u pas weg mag als u uw injectie hebt gehad.’ Hij viel zijwaarts van zijn stoel en krabbelde meteen weer overeind. ‘Waarom heeft u geen steriele kleren aan?’

Dunworthy duwde de gangdeur open.

Colin holde achter hem aan. ‘Tante Mary zei dat ik u absoluut niet mag laten weggaan.’

‘Ik heb geen tijd voor injecties,’ zei Dunworthy. ‘Ze is in 1348.’

‘Tante Mary?’

Hij sloeg de hoek om.

‘Kivrin?’ vroeg Colin, dravend om hem bij te houden. ‘Dat kan toch niet? Toen was het toch de Zwarte Dood?’

Dunworthy liep de trap af en ging naar de telefooncel. Hij zocht de zakkalender die hij van Colin had gekregen.

‘Hoe gaat u haar terughalen?’ vroeg Colin. ‘Het laboratorium is verzegeld.’

Dunworthy vond de kalender en begon erin te bladeren. Hij had het nummer van Andrews ergens opgeschreven.

‘U mag er toch niet in van meneer Gilchrist? Hij zei dat u niet naar binnen mocht.’

Het telefoonnummer stond op de laatste pagina. Dunworthy nam de hoorn van de haak.

‘En wie moet u helpen als u toch in het lab kunt? Badri?’

‘Andrews,’ zei Dunworthy kortaf. Hij begon het nummer te toetsen.

‘Ik dacht dat hij niet wilde komen, vanwege het virus.’

Dunworthy bracht de hoorn naar zijn oor. ‘Ik laat Kivrin daar niet zitten.’

Hij kreeg een vrouw aan de lijn. ‘H.F. Shepherd’s Limited.’

Dunworthy keek verbaasd naar de zakkalender in zijn hand. ‘Ik ben op zoek naar Ronald Andrews,’ zei hij. ‘Welk nummer is dit?’

‘24837,’ zei ze ongeduldig. ‘Er is hier geen Ronald Andrews.’

Hij legde boos neer. ‘Stomme telefoons.’ Hij toetste hetzelfde nummer in.

‘Maar hoe denkt u haar te vinden?’ vroeg Colin, die over zijn schouder naar de hoorn keek. ‘Ze is toch niet meer op dezelfde plaats? Het rendez-vous is pas over drie dagen.’

Dunworthy luisterde naar de zoemtoon en vroeg zich af wat Kivrin gedaan zou hebben zodra ze besefte in welk jaar ze was. Ongetwijfeld zou ze naar het rendez-vous zijn gegaan om daar te wachten. Als ze dat kon. Als ze niet ziek was. Als de inwoners van Skendgate haar er niet van beschuldigden de pest te hebben meegebracht.

‘H.F. Shepherd’s Limited,’ zei dezelfde vrouw.

‘Welk nummer is dit?’ riep Dunworthy.

‘24837,’ zei ze gergerd.

‘24837,’ herhaalde Dunworthy. ‘Dat nummer heb ik opgekregen.’

‘Nee, niet waar,’ zei Colin. Hij wees het nummer van Andrews op de zakkalender aan. ‘U heeft het verkeerde nummer gedraaid.’ Hij pakte de hoorn uit Dunworthy’s hand. ‘Laat mij het maar proberen.’ Hij toetste het goede nummer in en gaf de hoorn terug aan Dunworthy.

De zoemtoon klonk anders, verder weg. Dunworthy dacht aan Kivrin. De pest had niet overal tegelijk toegeslagen. De ziekte had rond de kerstdagen Oxford bereikt, maar dat zei helemaal niets over Skendgate.

Er werd niet opgenomen. Hij liet de telefoon tien, elf keer overgaan. Hij kon zich niet herinneren hoe de ziekte in Engeland was gekomen. Uit het oosten, over het Kanaal. Skendgate lag ten westen van Oxford, dus misschien was de pest daar pas later uitgebroken.

‘Waar is het boek?’ vroeg hij aan Colin.

‘Het boek? Voor uw neus.’

‘Het boek dat je van mij hebt gekregen. Waarom heb je het niet bij je?’

‘Hier?’ zei Colin verbijsterd. ‘Dat ding weegt een ton.’

Er werd nog steeds niet opgenomen. Dunworthy legde neer, pakte zijn agenda en ging op weg naar de deur. ‘Ik wil dat je het altijd en overal bij je hebt. Je weet toch dat we midden in een epidemie zitten?’

‘Voelt u zich wel goed, meneer Dunworthy?’

‘Ga het halen,’ zei Dunworthy.

‘Wat, nu meteen?’

‘Ga naar Balliol en haal je boek. Ik wil weten wanneer de pest in Oxfordshire is uitgebroken. Niet hier in de stad, maar in de omliggende dorpen. En van welke kant de ziekte is gekomen.’

‘Waar gaat u heen?’ vroeg Colin, die op een draf met hem meeliep.

‘Ik ga tegen Gilchrist zeggen dat ik in het lab moet zijn.’

‘Als hij al bang is voor de griep, dan is hij helemaal bang voor de pest,’ zei Colin.

Dunworthy deed de deur open en ging naar buiten. Het regende hard. De demonstranten stonden te schuilen onder de luifel. Een van hen kwam met een stencil op Dunworthy af. Colin had gelijk. Het zou niets uithalen Gilchrist te vertellen waar het virus vandaan kwam. Hij zou ervan overtuigd blijven dat het door het net was gekomen en bang zijn dat hij de pest zou binnenhalen als hij het lab openstelde.

Dunworthy zocht zijn pen. ‘Geef me een stuk papier.’

‘Een stuk papier?’ zei Colin. ‘Waarvoor?’

Dunworthy griste het stencil uit de hand van de betoger en begon iets op de achterkant te schrijven. ‘Basingame geeft toestemming om het laboratorium te gebruiken,’ zei hij.

Colin keek ernaar. ‘Dat gelooft hij nooit, meneer Dunworthy. Achter op een stencil?’

‘Haal dan een stuk papier voor me!’

Colin zette grote ogen op. ‘Ik ga al. Wacht u dan op me?’ zei hij op verzoenende toon. ‘U mag niet weggaan.’

Hij holde naar binnen en kwam meteen weer terug met een paar vellen printerpapier. Dunworthy pakte een van de vellen en bootste het handschrift van Basingame na. ‘Ga je boek halen en kom dan naar Brasenose.’

‘U vergeet uw jas.’

‘Daar heb ik geen tijd voor.’ Hij vouwde het papier twee keer op en stopte het in zijn zak.

‘Het regent. Kunt u niet beter een taxi nemen?’ zei Colin.

‘Er zijn geen taxi’s.’ Dunworthy liep weg.

‘Tante Mary vermoordt me nog!’ riep Colin hem na. ‘Ik mocht u niet laten weggaan voordat u uw injectie had gehad!’

Hij had inderdaad beter een taxi kunnen nemen. Het goot tegen de tijd dat hij bij Brasenose kwam en er stond een ijzige wind. Dunworthy was koud tot op het bot.

Gelukkig had de regen de demonstranten hier verjaagd. Voor de poort van Brasenose lagen alleen nog een paar natte pamfletten. De poort was afgesloten met een metalen schuifhek. De portier had zich teruggetrokken in zijn loge en het rolluik neergelaten.

‘Doe open!’ riep Dunworthy, aan het hek rammelend. ‘Doe onmiddellijk open!’

De portier trok het luik een eindje op en keek naar buiten. Zijn geschrokken uitdrukking ging over in strijdlust toen hij Dunworthy herkende. ‘Brasenose staat onder quarantaine,’ zei hij. ‘Verboden toegang.’

‘Doe onmiddellijk dit hek open,’ zei Dunworthy.

‘Dat zal helaas niet gaan, meneer. Ik mag van meneer Gilchrist niemand toelaten voordat de bron van het virus is gevonden.’

‘Die is gevonden,’ zei Dunworthy. ‘Doe open.’

De portier liet het luik neer en kwam even later naar het hek. ‘Was het de kerstversiering?’ vroeg hij. ‘Ze zeiden dat het virus daarin zat.’

‘Nee,’ zei Dunworthy. ‘Maak het hek open en laat me binnen.’

‘Ik weet niet of ik dat mag doen, meneer.’ De portier keek hem onzeker aan. ‘Meneer Gilchrist…’

‘Die heeft het niet meer voor het zeggen.’ Hij haalde het opgevouwen papier uit zijn zak en gaf het door de mazen van het hek aan de portier, die het in de regen begon te lezen.

‘Gilchrist is van zijn taak als waarnemend hoofd ontheven,’ zei Dunworthy. ‘Basingame heeft mij de leiding gegeven. Doe open.’

‘Basingame?’ zei de portier, naar de al half uitgesmeerde handtekening starend. ‘Ik pak mijn sleutels even.’

Hij nam het papier mee naar zijn hok. Dunworthy drukte zich rillend tegen het hek om zo min mogelijk last te hebben van de ijskoude regen.

Hij was bang geweest dat Kivrin ergens op de koude grond had moeten slapen, maar nu bleek dat ze in de hel terecht was gekomen. Mensen stierven van de kou omdat er niemand meer was om hout te hakken en de dieren stierven in de wei omdat ze niet meer naar de stal werden gebracht. Tachtigduizend doden in Siena, driehonderdduizend in Rome, meer dan honderdduizend in Florence. Half Europa.

De portier kwam eindelijk terug met een grote sleutelbos. ‘Een ogenblikje, meneer.’ Hij zocht de goede sleutel.

Kivrin zou ongetwijfeld naar het rendez-vous zijn teruggegaan zodra ze besefte dat ze zich in het jaar 1348 bevond. Dat betekende dat ze daar al een hele tijd moest hebben gewacht tot ze haar kwamen halen, ongerust omdat het zo lang duurde.

Als ze het tenminste zelf wist. Hoe zou ze moeten weten welk jaar het was? Badri had tegen haar gezegd dat er hooguit een paar dagen verschil zouden zijn. Aan de hand van de feestdagen kon ze de juiste datum hebben vastgesteld, maar het zou nooit in haar zijn opgekomen naar het jaar te vragen. Ze zou denken dat ze in 1320 was en intussen kwam de pest steeds dichterbij.

Het slot klikte open en Dunworthy schoof het hek opzij tot hij erlangs kon. ‘Neem de sleutels mee,’ zei hij. ‘Ik moet in het lab zijn.’

‘Dat is een andere sleutel,’ zei de portier, die weer naar zijn loge ging.

Het was koud bij de poort en de schuin neervallende regen maakte het nog kouder. Dunworthy bleef bij de deur van de loge staan om de warmte van binnen op te vangen en hij stak zijn handen diep in de zakken van zijn colbert.

Hij had zich zorgen gemaakt over dieven en moordenaars en al die tijd was Kivrin in 1348 geweest, het jaar waarin overal lijken lagen, waarin joden en vreemdelingen naar de brandstapel waren gebracht.

Hij had zich zorgen gemaakt over de parameters die Gilchrist niet had laten controleren. Hij had Badri op zijn zenuwen gewerkt, Badri die toch al koorts had en de coördinaten opnieuw moest invoeren. Hij was zo bang, had hij gezegd.

Ineens drong het tot hem door dat de portier erg lang wegbleef, misschien wel om Gilchrist te waarschuwen.

Hij keek naar binnen en op dat moment kwam de man terug. De portier stak een paraplu op en hield die boven Dunworthy’s hoofd.

‘Ik ben al doornat,’ zei hij en liep met grote passen vooruit over de binnenplaats.

Voor de ingang van het laboratorium was een geel plastic lint gespannen. Dunworthy trok het weg terwijl de portier met zijn vrije hand in zijn zakken zocht.

Hij keek om naar de kamer van Gilchrist, die op de binnenplaats uitkeek. Er brandde licht, maar er was niemand te zien.

De portier schakelde het alarm uit met zijn pasje en zocht de sleutel van het lab. ‘Ik weet niet of ik hier wel goed aan doe zonder de toestemming van de heer Gilchrist,’ zei hij.

‘Meneer Dunworthy!’ riep Colin. Beide mannen keken om. Colin holde de binnenplaats over, het boek in zijn grijze sjaal gewikkeld en weggestopt onder zijn kletsnatte jas. ‘De pest… brak… in sommige delen… van Oxfordshire… pas in maart uit,’ zei hij hijgend. ‘Sorry, ik heb de hele tijd gerend.’

‘Welke delen?’ vroeg Dunworthy.

Colin gaf hem het boek en boog zich voorover met zijn handen op zijn knieën om op adem te komen. ‘Dat… staat er… niet bij.’

Dunworthy sloeg het boek open op de pagina die Colin had omgevouwen, maar zijn bril zat onder de druppels, die ook op de open bladzijden van het boek vielen.

‘Het begon in Melcombe en ging naar Bath in het noorden en naar het oosten,’ zei Colin. ‘De pest bereikte Oxford in december en Londen bijna een jaar later, maar sommige streken van Oxfordshire werden pas laat in het voorjaar getroffen en een paar dorpen bleven tot juli gespaard.’

Dunworthy staarde naar de onleesbare bladzijden. ‘Daar hebben we niets aan,’ zei hij.

‘Ik weet het,’ zei Colin. Hij ging rechtop staan, nog steeds zwaar ademend. ‘Maar we weten in elk geval dat niet heel Oxfordshire in december getroffen was. Misschien is ze in een van die dorpen die tot juli gespaard bleven.’

Dunworthy veegde de bladzijden droog aan de sjaal en deed het boek dicht. ‘Van Bath heeft de ziekte zich naar het oosten verbreid,’ zei hij zacht. ‘Skendgate ligt net ten zuiden van de weg tussen Oxford en Bath.’

De portier had eindelijk de sleutel gevonden. Hij stak hem in het sleutelgat.

‘Ik heb het nummer van Andrews weer gebeld, maar er is nog steeds niemand.’

De portier deed de deur open.

‘U kunt het net toch niet openen zonder ingenieur?’ vroeg Colin.

‘Het net?’ zei de portier, met de sleutel nog in zijn hand. ‘Ik dacht dat u alleen van de computer gebruik wilde maken. Voor andere dingen heb ik toestemming van meneer Gilchrist nodig.’ Hij pakte het papier dat Dunworthy hem had gegeven en las het nog eens over.

‘Ik geef zelf toestemming.’ Dunworthy liep snel langs hem heen naar binnen.

De portier wilde achter hem aan gaan, maar hij bleef haken met zijn paraplu en zocht het knopje om het ding te sluiten.

Colin kroop onder de paraplu door naar binnen.

Gilchrist had de verwarming laten uitzetten. Het was hier nauwelijks warmer dan buiten, maar toch besloegen Dunworthy’s natte brilleglazen. Hij nam zijn bril af en probeerde hem droog te wrijven aan zijn natte colbert.

‘Hier,’ zei Colin. De jongen gaf hem een grote prop wc-papier. ‘Dat moest ik verzamelen voor Finch. Weet u, het is al moeilijk genoeg om haar te vinden als we op de goede plek terechtkomen, en u zei zelf dat het heel erg ingewikkeld is om de exacte tijd en plaats te bepalen.’

‘Die weten we al,’ zei Dunworthy. Hij maakte zijn bril droeg met het papier en zette hem weer op. De glazen zaten nog onder de strepen.

‘Ik moet u helaas vragen weg te gaan,’ zei de portier. ‘Ik kan u niet laten blijven zonder…’ Hij zweeg.

‘O jee,’ mompelde Colin. ‘Daar heb je Gilchrist.’

‘Wat heeft dit te betekenen?’ zei Gilchrist. ‘Wat doet u hier?’

‘Ik ga Kivrin terughalen,’ zei Dunworthy.

‘Op grond waarvan?’ zei Gilchrist. ‘Dit is het laboratorium van Brasenose en u maakt zich schuldig aan huisvredebreuk.’ Hij wendde zich tot de portier. ‘Ik had u opgedragen meneer Dunworthy buiten de poort te houden.’

‘Hij had toestemming van de heer Basingame.’ De portier stak hem het vochtige papier toe.

Gilchrist griste het uit zijn hand. ‘Basingame! Dat is niet de handtekening van Basingame!’ zei hij woedend. ‘Huisvredebreuk en ook nog eens valsheid in geschrifte. Ik zal een klacht tegen u indienen. En zodra Basingame terug is, zal ik hem op de hoogte stellen van uw…’

Dunworthy ging voor hem staan. ‘En ik zal hem op de hoogte stellen van het feit dat zijn plaatsvervanger willens en wetens het leven van een van zijn studenten in gevaar heeft gebracht door het laboratorium te sluiten, als gevolg waarvan het onmogelijk was de studente terug te halen.’ Hij gebaarde naar de computer. ‘Weet u wat het resultaat van de lokalisatie was? Een resultaat dat mijn ingenieur niet mocht controleren door toedoen van u en een stel andere imbecielen die geen fluit van tijdreizen afweten? Zal ik het u vertellen? Kivrin is niet in 1320. Ze is in 1348, midden in de Zwarte Dood.’ Hij draaide zich om naar de beeldschermen. ‘En daar zit ze al twee weken. Alleen dank zij uw stompzinnigheid. Dank zij…’ Hij zweeg.

‘U heeft niet het recht zo’n toon tegen mij aan te slaan,’ zei Gilchrist. ‘En evenmin om hier te zijn. Ik sta erop dat u onmiddellijk weggaat.’

Dunworthy gaf geen antwoord. Hij ging naar de computer.

‘Haal de proctor,’ zei Gilchrist tegen de portier. ‘Die twee moeten hier weg.’

Het scherm van de grote monitor was zwart en de lampjes brandden niet. De computer was uitgeschakeld. ‘U heeft de stroom eraf gehaald,’ zei Dunworthy, met een stem die al even oud klonk als die van Badri. ‘U heeft het net gesloten.’

‘Ja,’ zei Gilchrist. ‘En dat is maar goed ook, aangezien u meent hier in en uit te kunnen lopen wanneer het u uitkomt.’

Dunworthy wankelde even en raakte het lege scherm aan. ‘U heeft het net gesloten,’ herhaalde hij.

‘Gaat het, meneer Dunworthy?’ Colin deed een stap naar hem toe.

‘Ik vermoedde al dat u een poging zou doen hier in te breken,’ zei Gilchrist, ‘want u heeft blijkbaar geen enkel respect voor het gezag van Middeleeuwen. Daarom heb ik de computer laten uitzetten en dat is een verstandig besluit geweest.’

Dunworthy wist nu wat het was om door de bliksem getroffen te worden. Toen Badri vertelde dat Kivrin in 1348 zat, was hij eerst niet in staat geweest die mededeling te verwerken, maar dit nieuws trof hem als een slag in zijn gezicht. Zijn keel was dichtgeschroefd. ‘U heeft het net gesloten,’ zei hij. ‘De lokalisatie is weg.’

‘Weg?’ zei Gilchrist. ‘Onzin, die is ongetwijfeld ergens opgeslagen. Als we de computer weer inschakelen…’

‘Weten we nu niet waar Kivrin is?’ vroeg Colin.

‘Ja.’ Dunworthy begon te vallen en hij dacht dat hij op het paneel terecht zou komen, net als met Badri was gebeurd, maar dat was niet zo. Hij viel bijna elegant, als een danspartner, in de uitgestrekte armen van Gilchrist.

‘Ik wist het wel,’ hoorde hij Colin zeggen. ‘U heeft uw injectie niet gehad. Tante Mary vermoordt me.’

26

‘Dat is onmogelijk,’ zei Kivrin. ‘Het kan geen 1348 zijn.’ Maar alles viel ineens op zijn plaats: de dood van Imeynes kapelaan, de afwezigheid van eigen bedienden, Eliwys die Gawyn niet naar Oxford wilde laten gaan om navraag naar Kivrin te doen. Volgens vrouwe Yvolde waren er veel zieken in de stad en de Zwarte Dood was in december in Oxford uitgebroken. ‘Wat is er gebeurd?’ zei ze met overslaande stem. ‘Wat is er toch gebeurd? Ik had naar 1320 moeten gaan, naar 1320! Meneer Dunworthy heeft me nog gewaarschuwd dat Middeleeuwen niet wist waar ze mee bezig waren, maar ze kunnen me toch niet naar het verkeerde jaar hebben gestuurd!’ Ze zweeg even. ‘Jullie moeten hier weg! Het is de Zwarte Dood!’

De anderen keken haar zonder enig begrip aan en ze dacht dat de tolk weer op modern Engels was teruggevallen. ‘Het is de Zwarte Dood,’ herhaalde ze. ‘De blauwe ziekte!’

‘Nee,’ zei Eliwys zachtjes.

‘Vrouwe Eliwys, u moet met vrouwe Imeyne en Vader Roche naar beneden gaan.’

‘Dat kan niet waar zijn,’ zei Eliwys, maar ze nam haar schoonmoeder bij de arm en nam haar mee naar buiten. Imeyne hield de doek met de zalf beet alsof het haar relikwie was. Maisry volgde hen haastig de kamer uit, haar handen tegen haar oren gedrukt.

‘U moet ook gaan,’ zei Kivrin tegen Roche. ‘Ik blijf wel bij hem.’

‘Truuuu…’ stamelde de klerk, en Roche draaide zich naar hem om. De klerk probeerde overeind te komen. Roche wilde hem helpen.

‘Nee,’ zei Kivrin. Ze pakte hem bij zijn mouw. ‘U mag niet bij hem in de buurt komen.’ Ze ging tussen de priester en het bed staan. ‘De ziekte is besmettelijk,’ zei ze, haar woorden met zorg kiezend. ‘Infectueus. Hij wordt overgebracht door vlooien en door…’ Ze aarzelde en zocht de goede woorden om het hem duidelijk te maken. ‘Door de lichaamssappen en de adem van de zieken. De ziekte is dodelijk voor bijna iedereen die ermee in aanraking komt.’

Ze keek hem gespannen aan en vroeg zich af of hij haar had begrepen, of hij haar kon begrijpen. In de veertiende eeuw wisten ze niets van bacteriën af, niets van de manier waarop ziekten werden overgedragen. De mensen dachten dat de Zwarte Dood een straf van God was. Dat de pest zich verbreidde door een giftige nevel die boven het land hing, door de blik van dode ogen, door zwarte kunst.

‘Vader,’ zei de klerk. Roche probeerde naar het bed te gaan, maar ze versperde hem de weg.

‘We kunnen hem niet alleen laten sterven,’ zei Roche.

Maar dat gebeurde wel, dacht ze. Mensen sloegen op de vlucht en lieten de stervenden achter. Ouders lieten hun eigen kinderen in de steek, dokters weigerden te komen, en alle priesters maakten dat ze wegkwamen.

Ze bukte en raapte een van de repen stof op die vrouwe Imeyne uit het linnen had gescheurd. ‘U moet dit voor uw mond en neus houden,’ zei ze.

Ze gaf de lap aan hem en hij keek er een ogenblik fronsend naar voordat hij het linnen tot een dunne strook opvouwde en tegen zijn gezicht hield.

Kivrin pakte zelf ook een strook. ‘Bind hem maar vast.’ Ze vouwde het linnen schuin op tot een soort roversmasker en maakte het vast met een knoop in haar nek.

Roche volgde haar voorbeeld, legde moeizaam een knoop en keek Kivrin aan. Ze ging opzij en hij boog zich over de klerk heen en legde een hand op zijn borst.

‘Nee,’ zei ze. Hij keek haar aan. ‘Raak hem zo min mogelijk aan.’

Met ingehouden adem keek ze naar het bed, bang dat de klerk weer een aanval zou krijgen en Roche te lijf zou gaan, maar de geestelijke bleef roerloos liggen. De buil onder zijn arm was opengegaan, er kwam bloed en groene pus uit.

Kivrin legde een hand op de arm van Roche. ‘Raak het niet aan,’ zei ze. ‘De buil moet bij het vechten zijn gesprongen.’ Ze veegde het bloed en de etter weg met een stuk linnen en legde een strak verband aan. De klerk gaf geen kik en ze zag dat hij onbeweeglijk voor zich uit staarde.

‘Is hij dood?’ vroeg ze.

‘Nee.’ Roche legde zijn hand weer op de borst van de klerk en Kivrin zag hem licht op en neer gaan. ‘Ik moet het sacrament halen,’ zei hij, slecht te verstaan door het masker.

Nee, laat me niet alleen, dacht Kivrin geschrokken. Straks valt hij me aan.

Roche ging rechtop staan. ‘Vrees niet,’ zei hij. ‘Ik kom terug.’

Hij liep snel de kamer uit. Kivrin ging de deur dichtdoen. Beneden hoorde ze Eliwys en Roche met elkaar praten. Ze had de priester moeten zeggen niet met de anderen te praten. ‘Ik wil bij Kivrin blijven,’ zei Agnes. Het kind begon te huilen en Rosemund riep boos dat ze haar mond moest houden.

‘Ik ga het tegen Kivrin zeggen,’ zei Agnes verontwaardigd. Kivrin deed de deur dicht en schoof de grendel ervoor.

Agnes mocht niet in de kamer komen, net zomin als Rosemund of wie dan ook. Ze mochten niet aangestoken worden. Er bestond geen medicijn tegen de Zwarte Dood, je kon alleen proberen te verhinderen dat je besmet werd. Koortsachtig probeerde ze te bedenken wat ze van de pest wist. Ze had er voor haar studie over gelezen en dokter Ahrens had haar erover verteld toen ze in het ziekenhuis was.

Er waren twee of drie verschillende vormen. De gewone pest verspreidde zich met de bloedsomloop en was binnen enkele uren dodelijk. De builenpest werd overgebracht door rattevlooien en veroorzaakte de kenmerkende zwellingen. De derde vorm was longpest, waarbij het slachtoffer hoestte en bloed opgaf en zijn hele omgeving kon aansteken. Maar de klerk had builenpest, die minder besmettelijk was. Aanraking alleen was niet voldoende; de vlooien moesten overspringen om de ziekte over te brengen.

Plotseling herinnerde ze zich dat de klerk boven op Rosemund was gevallen. Als zij nu eens is aangestoken? Dat kan niet, ze mag niet ziek worden. Er is geen medicijn.

De klerk bewoog en Kivrin ging naar hem toe.

‘Dorst,’ zei hij, met zijn gezwollen tong over zijn lippen strijkend. Ze vulde een kom met water. Hij nam gretig een paar slokken, maar ineens verslikte hij zich en spuwde midden in haar gezicht.

Ze deinsde terug en rukte de natte doek van haar gezicht. Met trillende vingers probeerde ze zich schoon te vegen. Dit is de builenpest, dacht ze, je kan het niet krijgen van speeksel. En je bent ingeënt tegen de pest. Maar ze was ook tegen andere dingen ingeënt en haar afweersysteem was versterkt, toch was ze ziek geworden. En ze had ook niet in 1348 terecht moeten komen.

‘Wat is er toch gebeurd?’ fluisterde ze.

Het kon geen normale verschuiving zijn. Meneer Dunworthy was boos geweest omdat de parameters niet waren gecontroleerd, maar in het ergste geval zou het verschil hoogstens enkele weken bedragen, geen jaren. Er moest iets verkeerd zijn gegaan met het net.

Volgens Dunworthy had Gilchrist geen idee waar hij mee bezig was en er was werkelijk iets fout gegaan, ze was in 1348 beland, maar waarom hadden ze de reis niet afgebroken zodra ze zagen dat de datum verkeerd was? Gilchrist mocht dan geen idee hebben, Dunworthy had dat maar al te goed. Hij was van het begin af aan al tegen de reis gekant geweest. Waarom had hij het net niet opnieuw geopend?

Omdat ik al was weggegaan, dacht ze. Het had minstens twee uur geduurd om precies te bepalen waar ze was en tegen die tijd was Kivrin al op zoek gegaan naar het dorp. Maar Dunworthy zou het net open hebben gehouden. Hij zou nooit willen wachten tot het rendez-vous. Hij zou het net voor haar openhouden.

Ze ging snel naar de deur en tilde de grendel op. Ze moest Gawyn zien te vinden. Hij moest haar vertellen waar de open plek was.

De klerk ging overeind zitten en zwaaide een van zijn blote benen over de bedrand, alsof hij met haar mee wilde. ‘Help me,’ zei hij, en probeerde zijn andere been uit bed te krijgen.

‘Ik kan u niet helpen,’ zei ze boos. ‘Ik hoor hier niet te zijn.’ Ze schoof de grendel weg. ‘Ik moet Gawyn gaan zoeken.’ Maar op hetzelfde moment herinnerde ze zich dat Gawyn er niet was, dat hij met heer Bloet en de gezant van de bisschop naar Courcy was gegaan. Met de gezant, die in zijn haast om te vertrekken bijna Agnes onder de voet had gelopen.

Ze liet de grendel vallen en draaide zich om. ‘Hadden de anderen ook de pest?’ vroeg ze streng. ‘Was de gezant ziek?’ Ze moest aan zijn grauwe gezicht denken, aan de manier waarop hij rilde in zijn mantel. Hij zou ze allemaal aansteken: Bloet en zijn hooghartige zuster en de babbelende meisjes. En Gawyn. ‘U wist het al voordat u hier kwam, nietwaar? Geef antwoord!’

De klerk stak als een klein kind zijn armen naar haar uit. ‘Help me.’ Hij viel opzij, met zijn hoofd en schouder bijna naast het bed.

‘U verdient geen hulp. U hebt de ziekte hierheen gebracht.’

Er werd op de deur geklopt.

‘Wie is daar?’ vroeg ze boos.

‘Roche,’ riep de priester. Ze voelde zich opgelucht, blij dat hij was teruggekomen, maar ze verroerde zich niet. Ze keek naar de klerk, die nog schuin op het bed lag. Zijn open mond werd helemaal gevuld door zijn gezwollen tong.

‘Laat me binnen,’ zei Roche. ‘Ik moet hem de biecht afnemen.’

De biecht. ‘Nee,’ zei Kivrin.

Hij klopte nogmaals, luider.

‘Ik kan u niet binnenlaten,’ zei Kivrin. ‘Het is besmettelijk. Hij kan u aansteken.’

‘Hij ligt op sterven,’ zei Roche. ‘Hij moet biechten om in de hemel te komen.’

Hij gaat niet naar de hemel, dacht Kivrin. Hij heeft de pest hier gebracht.

De klerk deed zijn ogen open. Ze waren rood en opgezet en er klonk een zwakke ruis in zijn ademhaling. Hij gaat dood, dacht ze.

‘Katherine,’ zei Roche.

Hij gaat dood, ver van huis. Net als ik. Ook zij had een ziekte meegebracht en het was niet aan haar te danken dat er niemand aan was bezweken. Ze hadden haar allemaal geholpen, Eliwys, Imeyne en Roche. Ze had iedereen kunnen aansteken. Roche had haar de laatste sacramenten toegediend, hij had haar hand vastgehouden.

Kivrin tilde voorzichtig het hoofd van de klerk op en legde het op het kussen. Daarna ging ze naar de deur.

‘U kunt hem de biecht afnemen,’ zei ze, de deur op een kier openend, ‘maar ik moet eerst met u praten.’

Roche had zijn priesterkleed aangetrokken en zijn neusdoek afgedaan. In een mandje had hij het Heilig Oliesel en de teerspijs. Hij zette het mandje op de kist aan het voeteneind en keek naar de klerk, die steeds moeizamer ademde. ‘Hij moet biechten.’

‘Nee!’ zei Kivrin. ‘Ik moet u eerst iets vertellen.’ Ze haalde diep adem. ‘De klerk heeft builenpest,’ zei ze, aandachtig naar de woorden van de tolk luisterend. ‘Het is een verschrikkelijke ziekte, bijna altijd dodelijk. De pest wordt verspreid door rattevlooien, door de adem van de zieken, door de aanraking van hun kleren.’ Ze keek hem gespannen aan en vroeg zich af of hij er iets van begreep. Ook hij was gespannen en verward.

‘Het is een vreselijke ziekte,’ zei ze. ‘Erger dan tyfus en cholera. Er zijn in Italië en Frankrijk al honderdduizenden mensen aan gestorven en in sommige plaatsen is er niemand meer over om de doden te begraven.’

Zijn gezicht was ondoorgrondelijk. ‘U weet weer wie u bent en waar u vandaan komt,’ zei hij. Het was geen vraag.

Hij denkt dat ik voor de pest op de vlucht was toen Gawyn me in het bos vond, dacht ze. Straks gelooft hij nog dat ik de ziekte heb meegebracht. Maar er lag geen verwijt in zijn blik en ze wilde hem niet voorliegen.

‘Ja,’ zei ze en ze wachtte af.

‘Wat moeten we doen?’ vroeg hij.

‘We moeten de anderen hier weghouden. Ze moeten beneden blijven en niemand binnenlaten. Ook de dorpelingen moeten in huis blijven en ze mogen geen dode ratten aanraken. Er mag op het open veld niet meer gefeest of gedanst worden. De mensen mogen niet hier of in de kerk komen. Ze moeten zoveel mogelijk bij elkaar uit de buurt blijven.’

‘Ik zal het zeggen.’

De klerk maakte een gesmoord geluid en ze draaiden zich allebei om naar het bed.

‘Kunnen we niets voor de zieken doen?’ vroeg hij.

Ze probeerde zich te herinneren welke remedies de middeleeuwers hadden geprobeerd. Ze hadden met sterk ruikende bloemen rondgelopen en fijngestampte smaragd geslikt en bloedzuigers op de builen gezet, dingen die allemaal niets uithaalden. Volgens dokter Ahrens hadden ze ook niets kunnen doen. Alleen antimicrobia zoals tetracycline en streptomycine zouden effectief zijn geweest, maar die waren pas in de twintigste eeuw ontdekt.

‘We moeten hem laten drinken en hem warm houden.’

Roche keek naar de klerk. ‘God zal hem zeker helpen,’ zei hij.

Nee, dacht ze. God heeft niets gedaan. Half Europa. ‘God kan ons niet helpen tegen de Zwarte Dood,’ zei ze.

Roche knikte en pakte het Heilig Oliesel.

‘Doe uw masker voor.’ Kivrin pakte de laatste reep linnen en bond die voor zijn mond en neus. ‘U moet het altijd dragen als u hier bent.’ Ze hoopte dat hij niet zou merken dat ze zelf geen masker droeg.

‘Heeft God ons deze plaag gestuurd?’ vroeg Roche.

‘Nee,’ zei Kivrin. ‘Nee.’

‘De duivel dan?’

Het was verleidelijk om ja te zeggen. De meeste middeleeuwers geloofden dat de duivel verantwoordelijk was voor de Zwarte Dood. Daarom hadden ze handlangers van de duivel gezocht, joden en melaatsen gefolterd, oude vrouwen gestenigd, jonge meisjes verbrand.

‘Niemand heeft de plaag gestuurd,’ zei Kivrin. ‘Het is een ziekte, niemand kan er iets aan doen. God zou ons helpen als Hij kon, maar Hij…’ Ja, wat eigenlijk? God kan ons niet horen? Is weggegaan? Bestaat niet?

‘Hij kan niet komen,’ besloot ze zwakjes.

‘En wij moeten in Zijn naam optreden?’ zei Roche.

‘Ja.’

Roche knielde bij het bed neer, prevelde een gebed en keek haar aan. ‘Ik wist dat God u had gestuurd om ons te helpen,’ zei hij.

Ook zij knielde neer en vouwde haar handen.

‘Mittere digneris sanctum Angelum,’ bad Roche. ‘Zend ons Uw heilige engel en behoed een ieder die in dit huis verzameld is.’

‘Laat Roche niet ziek worden,’ zei Kivrin in de recorder. ‘Laat Rosemund niet ziek worden. Laat de klerk sterven voordat zijn longen zijn aangetast.’

De stem van Roche was even geruststellend als toen hij haar hand had vastgehouden en ze hoopte dat de klerk hem kon horen. De geestelijke was niet in staat om te biechten en zijn gezicht vertrok van pijn toen Roche de olie op zijn handpalmen streek. Zijn ademhaling werd onrustiger. Roche tilde zijn hoofd op en keek naar de klerk. Op zijn armen waren paarsblauwe vlekjes van bloeduitstortingen te zien.

Roche draaide zijn hoofd om naar Kivrin. ‘Zijn dit de laatste dagen?’ vroeg hij. ‘Het einde der tijden zoals de heilige apostelen hebben geprofeteerd?’

Ja, dacht Kivrin. ‘Nee,’ zei ze. ‘Nee. Het zijn slechte tijden, verschrikkelijke tijden, maar niet iedereen zal omkomen. En hierna zal er een prachtige tijd aanbreken. De renaissance, sociale hervormingen en nieuwe muziek. Een prachtige tijd. Er zullen nieuwe medicijnen komen, zodat niemand meer hoeft te sterven aan pokken of longontsteking. En iedereen zal genoeg te eten hebben en een warm huis, zelfs in de winter.’ Ze dacht aan Oxford met Kerstmis, aan de versierde straten en winkels. ‘Overal zal licht zijn en klokken die niet geluid hoeven te worden.’

Haar woorden hadden een kalmerende uitwerking op de klerk. Hij haalde rustiger adem en leek in slaap te vallen.

‘U moet nu maar gaan,’ zei Kivrin. Ze bracht Roche naar het venster en gaf hem de kom met water. ‘U moet uw handen wassen als u hem hebt aangeraakt.’

Het water was bijna op. ‘We moeten de kommen en lepels afspoelen waarmee hij heeft gegeten,’ zei ze terwijl Roche zijn grote handen afspoelde. ‘En we moeten het linnen verband verbranden. De ziekte zit erin.’

Hij wreef zijn handen droog aan zijn kleed en ging naar beneden om Eliwys te zeggen wat ze moest doen. Even later kwam hij terug met een nieuwe lap linnen en een bak water. Kivrin scheurde het linnen in brede stroken en bond een ervan voor haar gezicht.

De klerk was wakker geworden en vroeg herhaaldelijk om water, zodat ook de tweede bak al snel leeg was. Kivrin hield de kom aan zijn lippen en probeerde Roche zoveel mogelijk bij de zieke weg te houden.

Roche ging naar de kerk om de klok te luiden voor de vesper. Kivrin deed de deur achter hem dicht. Van beneden klonk geen enkel geluid. Misschien ligt iedereen te slapen, dacht ze. Als ze maar niet ziek zijn. Imeyne had zich met haar zalf over de klerk heen gebogen, Agnes had dicht bij het bed gestaan, Rosemund was met de klerk op de grond gevallen.

Gespannen begon ze heen en weer te lopen. Het is al te laat, dacht ze, ze zijn allemaal blootgesteld. Wat was de incubatietijd? Twee weken? Nee, dat was de tijd die het vaccin nodig had om werkzaam te worden. Twee of drie dagen? Ze kon het zich niet herinneren. Met wie was de klerk nog meer in contact geweest? Ze had niet op hem gelet tijdens het eten en drinken, ze had alleen op Gawyn gelet. Ze wist alleen nog dat hij Maisry op schoot had genomen.

Ze ging weer naar de deur en deed die open. ‘Maisry!’ riep ze.

Ze kreeg geen antwoord, maar dat betekende nog niets. Maisry zou wel ergens liggen te slapen of hield zich schuil en bovendien had de klerk de builenpest, die door vlooien werd overgebracht. Er was een kans dat hij niemand had aangestoken, maar zodra Roche terugkwam liet ze hem alleen met de klerk en nam de stoof mee om nieuwe kolen te halen en om te zien hoe de anderen het maakten.

Rosemund en Eliwys zaten bij het vuur te borduren en vrouwe Imeyne las voor uit haar getijdenboek. Agnes duwde haar wagentje over de tegels en praatte ertegen. Maisry lag op een van de banken bij de tafel op de verhoging. Zelfs in haar slaap had ze een nukkig gezicht.

Agnes botste met haar wagentje tegen een voet van Imeyne. De oude vrouw keek haar aan. ‘Als je niet stil kunt spelen, pak ik het van je af, Agnes,’ zei ze. Het scherpe verwijt, de glimlach die Rosemund haastig verborg, de roze gloed van hun gezichten in het licht van de haard, alles was even geruststellend voor Kivrin. Het had een heel gewone avond in de ridderzaal kunnen zijn.

Eliwys zat een linnen doek aan repen te snijden en ze keek telkens in de richting van de deur. Imeyne zat met een wat bezorgde stem te prevelen en Rosemund keek ongerust naar haar moeder. Eliwys stond op en ging naar de deur. Kivrin vroeg zich af of ze iets had gehoord, maar even later kwam Eliwys terug en ging verder met haar werk.

Kivrin daalde zo stil mogelijk de treden af, maar niet stil genoeg. Agnes liet haar wagentje los en sprong op. ‘Kivrin!’ riep ze opgetogen.

‘Pas op!’ Kivrin hield haar met haar vrije hand op een afstand. ‘Dit ding is heet.’

De stoof was natuurlijk afgekoeld, anders was ze niet naar beneden gekomen om nieuwe kolen te halen, maar Agnes ging een eindje achteruit.

‘Waarom heb je een doek voor je gezicht?’ vroeg het meisje. ‘Wil je me een verhaaltje vertellen?’

Eliwys was ook opgestaan en Imeyne zat naar haar te kijken. ‘Hoe maakt de klerk van de bisschop het?’ vroeg Eliwys.

Heel slecht, dacht ze, maar dat wilde ze niet zeggen. ‘De koorts is wat verminderd. U mag niet te dicht bij me komen. De ziekte zit misschien in mijn kleren.’

Imeyne gebruikte haar reliek als bladwijzer en sloot haar getijdenboek. Iedereen was opgestaan en keek naar Kivrin.

Een stuk van het joelblok lag nog op het vuur. Kivrin gebruikte een plooi van haar kleed om het deksel van de stoof te lichten en gooide de grijze kolen in het vuur. Een wolkje as steeg op en een van de kolen ketste af op het hout en rolde over de vloer.

Agnes lachte en ze keken allemaal naar het stuk kool, dat onder een van de banken tot stilstand kwam. Alleen Eliwys had zich omgedraaid naar de deur.

‘Is Gawyn al terug met de paarden?’ zei Kivrin. Ze had meteen spijt van haar vraag. Eliwys’ gekwelde gelaatsuitdrukking sprak boekdelen en Imeyne draaide zich om en staarde haar kil aan.

‘Nee,’ zei Eliwys zonder haar aan te kijken. ‘Denkt u dat de andere geestelijken ook ziek waren?’

Kivrin dacht aan het grauwe gezicht van de bisschop, aan de verontruste uitdrukking van de cisterciënzer. ‘Ik weet het niet.’

‘Het wordt kouder,’ zei Rosemund. ‘Misschien blijft Gawyn overnachten.’

Eliwys gaf geen antwoord. Kivrin knielde bij het vuur neer en stookte het op met de zware pook. Ze probeerde vruchteloos een paar gloeiende kolen met de pook in de stoof te schuiven; het lukte pas toen ze het deksel gebruikte.

‘U heeft de ziekte hier gebracht,’ zei Imeyne.

Kivrin keek geschrokken op, maar Imeyne keek naar Eliwys, niet naar haar. ‘Door uw zonden is deze plaag over ons gekomen.’

Eliwys draaide zich om, maar Kivrin zag geen angst of woede op haar gezicht. Ze keek ongeïnteresseerd naar haar schoonmoeder, alsof ze met haar gedachten elders was.

‘De Heer straft overspeligen en heel hun huis,’ zei Imeyne. Ze zwaaide met haar getijdenboek. ‘Door uw zonde is de pest over ons gekomen.’

‘U heeft zelf de gezant van de bisschop laten komen,’ zei Eliwys koel. ‘U was niet tevreden over Vader Roche. U heeft om een nieuwe kapelaan gevraagd en hij heeft de ziekte meegebracht.’ Ze draaide zich met een ruk om en ging naar de deur.

Imeyne bleef een ogenblik geschokt staan voordat ze terugging naar de bank. Ze ging op haar knieën liggen, sloeg haar boek open en liet de kralen afwezig door haar vingers glijden.

‘Wil je me nu een verhaaltje vertellen?’ vroeg Agnes aan Kivrin.

Imeyne zette haar ellebogen op de bank en drukte haar handen tegen haar voorhoofd.

‘Ik wil weten hoe het met de maagd in het bos afloopt,’ zei Agnes.

‘Morgen,’ zei Kivrin. ‘Morgen vertel ik je een verhaal.’ Ze nam de stoof mee naar boven.

De klerk was er slechter aan toe. Hij lag te woelen en reciteerde op luide toon zinnen uit de mis voor de doden. Hij vroeg telkens om water en Roche en Kivrin moesten om beurten naar de put in de voorhof om een emmer te vullen.

Kivrin liep op haar tenen de trap af, met de emmer en een kaars in haar handen. Agnes en de anderen waren in slaap gevallen, behalve vrouwe Imeyne. De oude vrouw lag nog steeds op haar knieën te bidden, stijf rechtop en onverzoenlijk. U heeft de plaag over ons gebracht.

Kivrin ging naar buiten. De voorhof lag in het donker. Ze hoorde twee klokken luiden, niet precies in de maat, en ze vroeg zich af of het voor het avondgebed was of voor een begrafenis. Bij de put stond een andere emmer, half gevuld, maar ze gooide hem leeg op de stenen en vulde hem met vers water. Ze zette de emmer bij de keukendeur en ging naar binnen om iets te eten te halen. Op de tafel lagen een paar grote doeken. Kivrin legde brood en een stuk koud vlees op een ervan, bond hem dicht en nam het eten met de rest van de doeken mee naar de ziekenkamer. Samen met Roche at ze bij de gloeiende stoof en al na de eerste hap voelde ze zich beter.

Ook de klerk was er wat beter aan toe. Hij viel weer in slaap en hij begon te zweten. Kivrin veegde zijn warme huid droog met een van de ruwe doeken uit de keuken. Hij zuchtte alsof het hem goed deed en dommelde weer in. Zijn koorts was afgenomen toen hij ontwaakte. Samen met Roche duwde ze de kist naar het bed en zette er een talglampje op. Om beurten waakten ze bij de klerk en rustten uit op de bank bij het venster. Het was te koud om echt te kunnen slapen, maar Kivrin sloot haar ogen en doezelde wat. Telkens wanneer ze naar de klerk keek, leek zijn toestand verbeterd te zijn.

Bij haar studie had ze geleerd dat zieken soms overleefden als hun builen werden doorgeprikt. Er kwam geen bloed of etter meer uit de buil onder zijn oksel en de ruis was uit zijn ademhaling verdwenen. Misschien zou hij toch niet sterven.

Sommige historici geloofden dat de Zwarte Dood niet zoveel mensen het leven had gekost als algemeen werd aangenomen. Volgens Gilchrist waren de statistieken uit angst en gebrek aan inzicht schromelijk overdreven, maar zelfs als de getallen correct waren, had de pest niet in alle dorpen even erg huisgehouden. In sommige plaatsen waren maar een of twee zieken geweest, in andere was helemaal niemand gestorven.

De klerk was vrij snel naar de ziekenkamer gegaan en Kivrin had ervoor gezorgd dat zelfs Roche zo min mogelijk met hem in aanraking kwam. Ze hadden al het mogelijke gedaan en de longen van de klerk waren niet aangetast. Misschien was dat al voldoende om verdere besmetting te voorkomen. Kivrin moest zorgen dat er geen vreemden meer in het dorp werden toegelaten, misschien zou de epidemie Skendgate dan ongemoeid laten. Hele dorpen waren van de ziekte gevrijwaard en in sommige streken in Schotland was de pest helemaal niet uitgebroken.

Ze viel ongemerkt toch in slaap. Toen ze wakker werd begon het licht te worden en was Roche verdwenen. Ze keek naar het bed. De klerk lag volstrekt roerloos met opengesperde ogen. Hij is dood en Roche is een graf aan het graven, dacht ze, maar tegelijkertijd zag ze het laken op zijn borst licht op en neer gaan. Ze voelde zijn pols. Zijn hart klopte snel, maar zo zwak dat ze het nauwelijks kon voelen.

De klok begon te luiden en ze begreep dat Roche voor de ochtendmis naar de kerk was gegaan. Ze deed de doek voor haar gezicht en boog over de klerk heen. ‘Vader,’ zei ze zachtjes, maar hij scheen haar niet te horen. Ze legde een hand op zijn voorhoofd. De koorts was gezakt, maar zijn huid voelde abnormaal aan, droog als papier, en zijn armen en benen zaten onder de bloeduitstortingen. Zijn gezwollen tong stak uit zijn mond en had een walgelijk paarse kleur gekregen.

De stank van het ziekbed was bijna ondraaglijk. Kivrin ging op het bankje staan om het stijve linnen voor het venster weg te halen. Ze stak haar hoofd naar buiten om de koude, maar heerlijk frisse lucht op te snuiven.

De voorhof was verlaten, maar terwijl ze diep inademde zag ze Roche met een dampende kom in zijn handen uit de keuken komen. Hij liep naar de ridderzaal, waar vrouwe Eliwys in de deuropening verscheen. Ze zei iets tegen Roche, die bleef staan om zijn masker voor te doen voordat hij naar haar toe ging. Gelukkig, dacht Kivrin, hij heeft mijn waarschuwing begrepen. De priester ging naar binnen terwijl Eliwys naar de put liep.

Kivrin keek om zich heen om iets te vinden dat ze als waaier kon gebruiken. Ze pakte een van de doeken uit de keuken en stapte weer op de bank. Eliwys was de emmer aan het ophalen, maar ineens hield ze op en draaide zich om naar de poort. Gawyn liep de voorhof op, zijn paard aan de teugel meevoerend.

Hij bleef abrupt staan toen hij haar zag. Gringolet botste tegen hem aan en schudde geschrokken met zijn hoofd. Gawyn had nog dezelfde uitdrukking op zijn gezicht, vol hoop en verlangen, en Kivrin ergerde zich eraan. Hij weet nog niet eens wat er aan de hand is, dacht ze. Hij is net terug uit Courcy. Ze kreeg bijna medelijden met hem nu Eliwys het hem zou moeten vertellen.

Eliwys haalde de emmer op naar de rand van de put. Gawyn deed een stap in haar richting, met de teugel nog in zijn hand, en bleef staan.

Hij weet het al, dacht Kivrin. Hij weet het. De gezant van de bisschop is ook ziek geworden en Gawyn is teruggekomen om de anderen te waarschuwen. Plotseling besefte ze dat hij geen andere paarden had meegenomen. Dan is de monnik ook ziek geworden, dacht ze, en de rest is op de vlucht geslagen.

Gawyn keek naar Eliwys, die de zware emmer op de stenen rand van de put probeerde te tillen. Hij zou alles voor haar doen, dacht Kivrin, hij zou het tegen duizend struikrovers opnemen om haar te redden, maar tegen de pest kan hij niets beginnen.

Gringolet rook de stal en schudde ongeduldig met zijn hoofd. Gawyn legde een hand op de neus van het dier, maar het was te laat. Eliwys had hem al gezien.

Ze liet het touw los en de emmer viel met een zware plons in de put. Eliwys rende naar Gawyn toe en wierp zich in zijn armen. Kivrin sloeg een hand tegen haar mond.

Er werd zacht op de deur geklopt. Kivrin sprong van de bank en deed open. Het was Agnes.

‘Wil je me nu een verhaaltje vertellen?’ Het kind zag er verfomfaaid uit. Haar haar was sinds de vorige dag niet meer geborsteld en stak aan alle kanten onder haar linnen mutsje uit. Ze had bij het vuur geslapen, want er zaten grijze strepen van de as op haar mouw.

Kivrin durfde het meisje niet aan te raken. ‘Je kan niet binnenkomen,’ zei ze, de deur op een kier houdend. ‘Anders word je ook ziek.’

‘Er is niemand om mee te spelen,’ zei Agnes. ‘Moeder is weg en Rosemund slaapt nog.’

‘Je moeder is alleen maar water gaan halen,’ zei Kivrin op besliste toon. ‘Waar is je grootmoeder?’

‘Die zit te bidden.’ Ze stak een hand uit en Kivrin deinsde geschrokken terug.

‘Je mag me niet aanraken,’ zei ze scherp.

Agnes trok een verdrietig gezicht. ‘Waarom ben je boos op me?’

‘Ik ben niet boos op je,’ zei Kivrin op mildere toon. ‘Maar je mag niet naar binnen. De klerk is erg ziek.’ Ze deed geen moeite om Agnes uit te leggen wat besmetting was. ‘Als je bij hem in de buurt komt, kun je zelf ook ziek worden.’

‘Gaat hij dood?’ Agnes probeerde naar binnen te kijken.

‘Ik ben bang van wel.’

‘Jij ook?’

‘Nee,’ zei ze, en ze merkte dat ze geen angst meer voelde. ‘Rosemund zal zo wel wakker worden. Vraag maar of zij je een verhaal wil vertellen.’

‘Gaat Vader Roche dood?’

‘Nee. Ga met je kar spelen tot Rosemund wakker is.’

‘Wil je me een verhaal vertellen als de klerk dood is?’

‘Ja. En ga nu naar beneden!’

Agnes daalde met tegenzin drie treden af, waarbij ze zich aan de muur vasthield. ‘Gaan we allemaal dood?’ vroeg ze.

‘Nee,’ zei Kivrin. Ik zal alles doen om dat te voorkomen. Ze deed de deur dicht en leunde tegen het houtwerk.

De klerk lag nog steeds voor zich uit te staren, helemaal in beslag genomen door de strijd tegen een onbekende ziekte waar zijn afweersysteem niet tegen bestand was.

Er werd opnieuw geklopt. ‘Ga naar beneden, Agnes,’ zei Kivrin, maar het was Vader Roche. Hij had het brouwsel uit de keuken bij zich en een bak met kolen. Hij gooide de bak leeg in de stoof en blies het vuur aan.

Kivrin had de kom van hem aangenomen. Er zat een dikke lauwe soep in die afschuwelijk rook. Toch zat er iets in waardoor de koorts afnam.

Roche stond op en ging met haar naar het bed. Ze probeerden de klerk te laten eten, maar het meeste liep van zijn dikke tong weer uit zijn mond.

Er werd geklopt.

‘Agnes,’ zei Kivrin ongeduldig, ‘ik zei toch dat je hier niet mag komen?’ Ze sloeg het kussen wat op.

‘Grootmoeder vraagt of je wil komen.’

‘Is vrouwe Imeyne ziek?’ vroeg Roche. Hij ging naar de deur.

‘Nee, Rosemund.’

Kivrin keek geschrokken op.

Roche deed de deur open, maar Agnes kwam niet naar binnen. Ze bleef op de drempel staan en staarde naar zijn masker.

‘Is Rosemund ziek?’ vroeg Roche gespannen.

‘Ze is gevallen.’

Kivrin holde langs hen en ging de trap af.

Rosemund zat op een van de banken bij het vuur en vrouwe Imeyne boog zich over haar heen.

‘Wat is er gebeurd?’ vroeg Kivrin.

‘Ik ben gevallen,’ zei Rosemund op verwonderde toon. ‘Op mijn arm.’ Ze tilde haar gebogen arm op.

Vrouwe Imeyne mompelde iets.

‘Wat zegt u?’ vroeg Kivrin, maar ze zag dat de oude vrouw stond te bidden. Ze keek de zaal in. Eliwys was er niet. Alleen Maisry zat angstig weggedoken bij de tafel en Kivrin dacht dat Rosemund misschien over de dienstmeid was gestruikeld.

‘Ben je uitgegleden?’ vroeg ze.

‘Nee,’ zei Rosemund afwezig. ‘Ik heb pijn in mijn hoofd.’

‘Ben je op je hoofd gevallen?’

‘Nee.’ Ze schoof haar mouw omhoog. ‘Ik kwam met mijn elleboog op de stenen.’

Kivrin schoof de wijde mouw over de elleboog van het meisje. Er was alleen een schram te zien, geen bloed. Rosemund hield haar arm vreemd gebogen en Kivrin vroeg zich af of hij gebroken kon zijn. Ze bewoog hem voorzichtig. ‘Doet dit pijn?’

‘Nee.’

‘Kun je je vingers bewegen?’

Rosemund tilde haar vingers een voor een op zonder haar arm te strekken. Kivrin keek er fronsend naar en vroeg zich af wat er aan de hand kon zijn. ‘Vrouwe Imeyne, wilt u Vader Roche halen?’

‘Hij kan ons niet helpen,’ zei Imeyne verachtelijk, maar ze ging toch naar de trap.

‘Ik geloof niet dat hij gebroken is,’ zei Kivrin tegen Rosemund.

Rosemund liet haar arm zakken, maar haar gezicht vertrok van pijn. Haar gezicht werd bleek en het zweet brak haar uit.

Ze moet haar arm gebroken hebben, dacht Kivrin. Ze stak haar hand uit, maar Rosemund deinsde terug en voor Kivrin er erg in had, viel het meisje van de bank.

Ze kwam met haar hoofd hard op de vloer terecht. Kivrin sprong over de bank en knielde bij haar neer. ‘Rosemund, Rosemund!’ zei ze. ‘Hoor je me?’

Het meisje verroerde zich niet. Ze had haar gekwetste arm uitgestoken om haar val te breken en haar gezicht vertrok toen Kivrin hem aanraakte, maar ze deed haar ogen niet open. Kivrin keek gespannen over haar schouder. Imeyne was nergens te zien. Ze wilde opstaan.

Rosemund deed haar ogen open. ‘Niet weggaan,’ zei ze.

‘Ik moet hulp gaan halen.’

Rosemund schudde haar hoofd.

‘Vader Roche!’ riep Kivrin, maar die kon haar niet horen door de zware deur van de ziekenkamer. Vrouwe Eliwys kwam de zaal in en rende over de tegels.

‘Heeft ze de blauwe ziekte?’ vroeg Eliwys.

Nee. ‘Ze is gevallen,’ zei Kivrin. Ze legde haar hand op Rosemunds gewonde arm. De huid voelde gloeiend aan. Rosemund had haar ogen weer gesloten en ze haalde langzaam en gelijkmatig adem, alsof ze in slaap was gevallen.

Kivrin trok de zware mouw op tot over de schouder van het meisje en tilde de arm op om naar haar oksel te kijken. Rosemund probeerde haar arm los te trekken, maar Kivrin hield hem stevig vast.

De buil was niet zo groot als die van de klerk, maar hij was vuurrood en hard. O nee, dacht Kivrin. Nee toch. Rosemund kreunde en Kivrin legde de arm behoedzaam neer en trok de mouw eronder.

‘Wat is er gebeurd?’ vroeg Agnes, die op de trap stond. ‘Is Rosemund ziek?’

Dit mag niet gebeuren, dacht Kivrin. Ik moet hulp halen. Iedereen is bij de klerk geweest, zelfs Agnes, en ze kunnen er niets tegen beginnen. Antimicrobia worden pas over zeshonderd jaar uitgevonden.

‘Het is de straf voor uw zonden,’ zei Imeyne.

Kivrin keek op. Eliwys staarde afwezig naar haar schoonmoeder, alsof ze haar niet had gehoord.

‘Uw zonden en die van Gawyn,’ zei Imeyne.

‘Gawyn,’ zei Kivrin. Hij moest haar naar het rendez-vous brengen en dan kon ze hulp halen. Dokter Ahrens en meneer Dunworthy wisten wel wat ze moesten doen. De dokter zou haar vaccins en streptomycine meegeven.

‘Waar is Gawyn?’ vroeg Kivrin. Eliwys stond nu naar haar te kijken en ook haar gezicht was vol verlangen, vol hoop. Hij heeft eindelijk haar aandacht weten te trekken, dacht Kivrin. ‘Gawyn,’ zei ze. ‘Waar is hij?’

‘Weg,’ zei Eliwys.

‘Waarheen? Ik moet hem spreken. We moeten hulp gaan halen.’

‘Er is geen hulp,’ zei vrouwe Imeyne. Ze knielde bij Rosemund neer en vouwde haar handen. ‘Het is de straf van God.’

Kivrin stond op. ‘Waar is hij naartoe?’

‘Naar Bath,’ zei Eliwys. ‘Hij gaat mijn gemaal halen.’

AFSCHRIFT UIT HET DOMESDAY BOOK

(070114–070526)

Ik moet ook dit maar allemaal vastleggen. Gilchrist hoopte dat we ooit nog eens een verslag uit de eerste hand van de Zwarte Dood zouden krijgen en dit is het dan.

De eerste zieke was de klerk uit het gezelschap van de gezant. Ik weet niet of hij al ziek was toen hij hier aankwam. Misschien was zijn ziekte juist de reden waarom ze niet rechtstreeks naar Oxford gingen en wilden ze hem bij ons achterlaten. Bij hun vertrek op kerstochtend was hij in elk geval ziek en dat betekent dat hij de avond daarvoor vermoedelijk al besmettelijk was, toen hij met de helft van het dorp in aanraking was geweest.

Hij heeft Rosemund aangestoken, de dochter van heer Guillaume. Zij werd ziek op tweede kerstdag, geloof ik. Ik heb geen idee meer welke dag het is. De klerk en het meisje hebben allebei builenpest. De buil van de klerk is opengegaan, die van Rosemund is hard en wordt steeds groter. Hij heeft nu ongeveer de omvang van een walnoot. De huid eromheen is rood. Ze hebben allebei hoge koorts en af en toe liggen ze te ijlen.

Vader Roche en ik hebben ze in de ziekenkamer gelegd en de dorpelingen gewaarschuwd binnen te blijven, maar ik ben bang dat het al te laat is. Bijna iedereen was voor het kerstfeest in de kerk of op het open veld en de hele familie van heer Guillaume is met de klerk in aanraking geweest.

Ik kan me jammer genoeg niet herinneren of de ziekte al besmettelijk is voordat de symptomen optreden en hoe lang de incubatietijd is. Ik weet dat er drie vormen van de pest zijn en dat longpest het besmettelijkst is, omdat die wordt overgedragen door het speeksel en door aanraking. Ik denk dat de klerk en Rosemund allebei builenpest hebben.

Ik ben zo bang, dat ik nauwelijks weet wat ik doe. Soms word ik ineens overvallen door paniek en zou ik niets liever willen dan uit deze ziekenkamer wegrennen, het huis en het dorp uit, weg van die afschuwelijke ziekte!

Ik ben natuurlijk tegen de pest ingeënt, maar ondanks al die andere vaccins ben ik in het begin toch ook ziek geweest en het zweet breekt me uit als de klerk mij aanraakt. Vader Roche vergeet telkens zijn masker voor te doen en ik ben erg bang dat hij het ook zal krijgen, of Agnes. En ik ben bang dat de klerk en Rosemund zullen sterven. Dat iemand in het dorp longpest zal krijgen, dat Gawyn niet meer terugkomt, dat ik de open plek niet op tijd zal vinden.

(Pauze)

Ik ben nu wat rustiger. Ik geloof dat het helpt als ik tegen u kan praten, ook al zult u me misschien nooit horen.

Rosemund is jong en sterk. Niet iedereen is aan de pest gestorven. In sommige dorpen waren helemaal geen doden.

27

Ze brachten Rosemund naar boven en legden haar op een strozak in de smalle ruimte naast het bed. Roche legde een linnen laken op de zak en ging naar de hooizolder om dekens te halen.

Kivrin was bang dat Rosemund zou schrikken van de klerk met zijn groteske tong en zwart uitgeslagen huid, maar het meisje schonk nauwelijks aandacht aan hem. Ze trok haar schort en schoenen uit en strekte zich dankbaar uit op het smalle bed. Kivrin nam de sprei van konijnebont en legde die over haar heen.

‘Ga ik nou net zo schreeuwen en springen als de klerk?’ vroeg Rosemund.

‘Nee,’ zei Kivrin met een flauw lachje. ‘Rust maar uit. Heb je ergens pijn?’

‘In mijn buik.’ Rosemund legde haar hand op de plek. ‘En in mijn hoofd. Heer Bloet zei dat mensen gaan dansen van de koorts. Ik dacht dat hij mij alleen maar bang wilde maken. Hij zei dat ze dansten tot het bloed uit hun mond kwam en dat ze daarna stierven. Waar is Agnes?’

‘Boven bij je moeder,’ zei Kivrin. Ze had Eliwys met Agnes en Imeyne naar de bovenkamer gestuurd en gezegd dat ze niet beneden mocht komen. Eliwys was weggegaan zonder nog naar Rosemund om te kijken.

‘Mijn vader komt heel gauw,’ zei Rosemund.

‘Ssst. Je moet nu slapen.’

‘Grootmoeder zegt dat het een doodzonde is om bang te zijn voor je gemaal, maar ik kan er niets aan doen. Hij raakt me overal aan en vertelt dingen die niet waar kunnen zijn.’

Ik hoop dat hij krepeert, dacht Kivrin. Ik hoop dat hij al besmet is.

‘Mijn vader is al onderweg,’ zei Rosemund.

‘Probeer maar wat te slapen.’

‘Als heer Bloet me nu zag, zou hij het niet wagen mij aan te raken.’ Rosemund deed haar ogen dicht. ‘Dan zou hij ook eens bang zijn.’

Roche kwam binnen met beddegoed in zijn armen en ging meteen weer weg. Kivrin legde een paar dekens over Rosemund heen, stopte haar goed in en legde de bontsprei weer op het bed.

De klerk was nog steeds heel rustig, maar het ruisen in zijn borst was weer begonnen en af en toe hoestte hij. Zijn mond hing open en zijn tong was wit uitgeslagen.

Ik kan Rosemund niet laten sterven, dacht Kivrin, ze is pas twaalf. Er moest toch iets zijn wat ze kon doen. De pest werd veroorzaakt door een bacterie die niet bestand was tegen streptomycine en sulfapreparaten, maar dat waren middelen die ze niet zelf kon bereiden en ze wist ook niet waar het rendez-vous was.

En Gawyn was naar Bath vertrokken. Natuurlijk was hij gegaan. Eliwys had haar armen om hem heen geslagen en hij zou alles doen wat ze maar wilde, zelfs haar echtgenoot halen.

Ze probeerde uit te rekenen hoe lang Gawyn nodig zou hebben om uit Bath terug te komen. Het was zeventig kilometer, minstens anderhalve dag rijden. Heen en terug minstens drie dagen, als hij geen oponthoud kreeg, als hij heer Guillaume meteen kon vinden, als hij niet ziek werd. Volgens dokter Ahrens stierven pestlijders zonder behandeling binnen vier of vijf dagen, maar ze dacht niet dat de klerk het zo lang zou uithouden. Zijn temperatuur was weer gestegen.

Ze had het kistje van vrouwe Imeyne onder het bed geschoven om ruimte te maken voor Rosemund. Nu haalde ze het weer te voorschijn en bekeek de gedroogde kruiden en poeders. Tijdens de epidemie hadden de mensen extracten van johanneskruid, bitterzoet en andere huismiddeltjes gebruikt, maar die richtten net zo weinig uit als fijngestampte smaragden.

Vlooienkruid hielp misschien om de insekten te verjagen, maar in geen van de linnen zakjes kon ze de roze of paarse bloemetjes van die plant ontdekken.

Ze vroeg Roche naar de beek te gaan om wilgetakken te halen en daar brouwde ze een bittere thee van. Roche nam een slokje en trok een vies gezicht. ‘Wat zit erin?’ vroeg hij.

‘Aspirine,’ zei ze. ‘Hoop ik.’

Roche liet de klerk een kom leegdrinken. Hij was te ver heen om zich iets van de smaak aan te trekken en zijn temperatuur leek iets te dalen. Rosemund kreeg daarentegen steeds heviger koorts en aan het eind van de middag lag ze te rillen. Ze gloeide helemaal toen Roche wegging voor het avondgebed.

Kivrin haalde de dekens van haar af en probeerde haar armen en benen met fris water te besprenkelen, maar Rosemund sloeg haar hand boos weg. ‘Het is ongepast dat u mij zo aanraakt, heer,’ zei ze klappertandend. ‘Ik zal het tegen mijn vader zeggen als hij terugkomt.’

Roche keerde niet terug. Kivrin stak de talglampjes aan en stopte Rosemund weer in terwijl ze zich afvroeg waar de priester bleef.

Het meisje zag er slecht uit in het rokerige licht, haar gezicht was bleek en ingevallen. Ze lag te mompelen, waarbij ze regelmatig Agnes’ naam noemde. ‘Waar is hij?’ vroeg ze ineens angstig. ‘Hij had er al moeten zijn.’

Dat is waar, dacht Kivrin. De klok had al een halfuur geleden voor de vespers geluid. Misschien was hij in de keuken om soep te maken of was hij Eliwys gaan zeggen hoe Rosemund het maakte. Hij was niet ziek geworden. Maar ze stond toch op en klom op de bank om door het venster naar buiten te kijken. Het begon kouder te worden en de donkere lucht was bewolkt. De voorhof was verlaten, nergens was een licht te zien of geluid te horen.

Roche kwam de kamer in en ze sprong glimlachend van de bank af. ‘Waar bent u geweest?’ vroeg ze. ‘Ik maakte me…’ Ze zweeg.

Roche droeg zijn priesterkleed en had de laatste sacramenten bij zich. Nee, dacht ze, met een blik op Rosemund. Nee.

‘Ik ben bij Ulf de baljuw geweest,’ zei hij. ‘Ik heb hem de biecht afgenomen.’ Goddank, dacht ze, voordat ze er erg in had wat zijn woorden betekenden. De pest was in het dorp uitgebroken.

‘Weet u het zeker?’ vroeg ze. ‘Heeft hij builen?’

‘Ja.’

‘Hoe groot is zijn huisgezin?’

‘Hij heeft een vrouw en twee zoons,’ zei hij vermoeid. ‘Ik heb haar een doek laten omdoen en haar zoons weggestuurd om wilgebast te snijden.’

‘Goed,’ zei ze, al kon ze er niets goeds aan ontdekken. Of nee, dat was niet waar. De baljuw had tenminste geen longpest, dus er was een kans dat hij zijn vrouw en twee zoons niet zou aansteken. Maar van wie had hij zelf de ziekte gekregen? Ulf kon niet in de buurt van de klerk zijn geweest, dus het moest een van de bedienden zijn. ‘Zijn er nog meer zieken?’

‘Nee.’

Dat wilde nog niets zeggen. Roche werd pas geroepen als er iemand doodziek was of als de mensen erg bang waren. Er konden al drie of vier anderen in het dorp ziek zijn. Of tien.

Ze ging op de bank zitten en vroeg zich af wat ze moest doen. Niets, dacht ze. Je kunt helemaal niets doen. De pest verspreidde zich van de ene plaats naar de andere en roeide hele families, hele steden uit. Een derde tot de helft van Europa.

‘Nee!’ schreeuwde Rosemund ineens. Ze probeerde op te staan.

Kivrin en Roche gingen snel naar haar toe, maar ze was al weer gaan liggen. Ze schopte de dekens van zich af. ‘Je bent stout, Agnes, ik zal het tegen moeder zeggen,’ mompelde ze. ‘Laat me eruit.’

Het werd steeds kouder. Roche haalde nieuwe kolen voor de stoof en Kivrin klom op de bank om het stijve linnen weer voor het venster te spannen, maar het hielp weinig. Kivrin en Roche probeerden om beurten bij de stoof wat te slapen en zaten bij het ontwaken net zo hard te rillen als Rosemund.

De klerk rilde niet, maar hij stamelde dat hij het koud had. Het was net of hij had gedronken, zo slecht was hij te verstaan. Zijn voeten en handen waren koud en gevoelloos.

‘Het is te koud voor ze,’ zei Roche. ‘We moeten ze beneden bij het vuur leggen.’

Je snapt het niet, dacht ze. Alleen door de zieken in afzondering te houden was er een kans dat de ziekte beperkt zou blijven. Maar de pest was al tot het dorp doorgedrongen en ze vroeg zich af of Ulf de baljuw ook koude handen en voeten had en of hij genoeg brandhout had. Ze had zelf in een van die hutten bij het haardvuur gezeten. Daar kon een kat zich nog niet aan warmen.

Ook de katten stierven, dacht ze, en ze keek naar Rosemund. Het meisje lag heftig te rillen en ze zag er mager uit, alsof ze al half weggeteerd was.

‘Hier geven ze de geest,’ zei Roche.

‘Ik weet het.’ Ze begon de dekens op te pakken. ‘Laat Maisry beneden stro op de grond leggen.’

De klerk was in staat om zelf de trap af te lopen, gesteund door Kivrin en Roche, maar Rosemund moest naar beneden gedragen worden. Eliwys en Maisry legden stro neer bij de achtermuur. Agnes lag nog te slapen en Imeyne zat op dezelfde plaats als de vorige avond op haar knieën te bidden, haar handen stijf gevouwen voor haar gezicht.

Roche legde Rosemund neer en Eliwys stopte haar in. ‘Waar is mijn vader?’ vroeg het meisje schor. ‘Waarom is hij er niet?’

Agnes bewoog in haar slaap. Ze zou weldra wakker worden en Rosemund en de klerk lastig vallen. Kivrin probeerde iets te verzinnen om haar bezig te houden. De zoldering was te hoog om gordijnen aan op te hangen, zelfs onder de bovenkamer, bovendien waren alle dekens en doeken al in gebruik. Ze kantelde een paar van de banken en schoof ze tegen elkaar om een barricade te vormen. Roche en Eliwys hielpen haar met de schraagtafel, die ze op zijn kant tegen de banken zetten.

Eliwys ging terug naar Rosemund, die in slaap was gevallen. Het haardvuur wierp een rode gloed over haar gezicht.

‘U moet een doek voor uw gezicht doen,’ zei Kivrin.

Eliwys knikte, maar ze verroerde zich niet. Ze streek een lok uit het gezicht van haar dochter. ‘Ze was het liefste kind van mijn gemaal,’ zei ze.

Rosemund sliep tot halverwege de ochtend. Kivrin trok het joelblok half uit het vuur en legde er nieuw brandhout voor in de plaats. Ze ontblootte de voeten van de klerk om ze warm te houden.

Tijdens de Zwarte Dood was de paus op aanraden van zijn lijfarts tussen twee laaiende haardvuren gaan zitten en hij was niet ziek geworden. Sommige historici meenden dat de pestbacillen door de hitte gedood waren. Waarschijnlijk was hij gespaard omdat hij bij zijn hoogst besmettelijke kudde uit de buurt was gebleven, maar het was de moeite van het proberen waard. Alles was de moeite van het proberen waard, dacht ze, naar Rosemund kijkend. Ze legde nog meer hout op het vuur.

Vader Roche ging naar de kerk voor de metten, hoewel het daar eigenlijk al te laat voor was. Agnes werd wakker van het klokgelui. Ze holde naar de barricade. ‘Wie heeft de banken omgegooid?’

‘Je mag hier niet voorbij,’ zei Kivrin, die zelf op een afstand bleef. ‘Je moet bij je grootmoeder blijven.’

Agnes klom op een van de banken en keek over de rand van de tafel. ‘Ik zie Rosemund,’ zei ze. ‘Is ze dood?’

‘Ze is erg ziek,’ zei Kivrin streng. ‘Daarom mag je niet in de buurt komen. Ga maar met je wagentje spelen.’

Agnes sloeg een been over de tafelrand. ‘Ik wil naar Rosemund kijken.’

‘Nee!’ riep Kivrin. ‘Ga bij je grootmoeder zitten!’

Agnes keek haar verbaasd aan en begon te snikken. ‘Ik wil naar Rosemund!’ griende ze, maar ze ging toch bokkig naast Imeyne zitten.

Roche kwam binnen. ‘De oudste zoon van Ulf is ziek,’ zei hij. ‘Hij heeft builen.’

Die ochtend kwamen er nog twee zieken bij en in de middag een derde, onder wie de vrouw van de meier. Zij was de enige die geen builen of gezwollen lymfklieren had.

Kivrin en Roche gingen naar haar toe. Ze gaf haar baby de borst en haar ingevallen gezicht was nog scherper geworden. Ze hoestte niet en Kivrin hoopte dat de builen nog geen tijd hadden gehad om zich te ontwikkelen. ‘Draag een doek voor uw gezicht,’ zei ze tegen de meier. ‘Geef de baby melk van de koe en hou de kinderen bij haar weg.’ Dat was natuurlijk onbegonnen werk met zes kinderen in twee kamers. Laat het geen longpest zijn, bad ze. Laat ze niet allemaal aangestoken worden.

Agnes maakte het gelukkig goed. Ze was niet meer bij de barricade geweest sinds Kivrin haar had afgesnauwd. Ze had een tijdje bij haar grootmoeder gezeten, af en toe een vuile blik naar Kivrin werpend die onder andere omstandigheden komisch zou zijn geweest, en was ten slotte haar wagentje van de zolder gaan halen. Ze richtte er een feestmaal voor aan op de tafel op het podium.

Rosemund was wakker. Ze vroeg Kivrin met schorre stem om water en nadat ze had gedronken viel ze meteen weer in slaap. Zelfs de klerk was ingedommeld en het geruis in zijn borst was niet zo luid meer. Kivrin ging dankbaar naast Rosemund zitten.

Ze zou Roche moeten gaan helpen met het verzorgen van de zieke kinderen, of er in elk geval op toezien dat hij zijn masker droeg en zijn handen waste, maar ze voelde zich ineens te moe om op te staan. Als ik maar even tot rust kon komen, dacht ze, dan zou ik misschien iets kunnen bedenken.

‘Ik wil naar Blackie,’ zei Agnes.

Kivrin was bijna in slaap gevallen en keek geschrokken op.

Agnes had haar rode mantel aangetrokken en de kap opgeslagen en stond niet ver van de barricade. ‘Je hebt beloofd dat je me zou laten zien waar je hem hebt begraven.’

‘Ssst, maak je zuster niet wakker.’

Agnes begon te huilen, maar niet zo luid als anders wanneer ze haar zin niet kreeg. Zij is ook bekaf, dacht Kivrin. De hele dag aan haar lot overgelaten, Rosemund ziek, Roche en ik voortdurend in de weer en iedereen gespannen en bang. Het arme kind.

‘Je hebt het beloofd,’ zei Agnes met trillende lippen.

‘Ik kan je nu niet naar Blackie brengen,’ zei Kivrin zacht, ‘maar ik zal je een verhaaltje vertellen.’ Ze hield een vinger tegen haar lippen. ‘Maar heel zacht, dan worden Rosemund en de klerk niet wakker.’

Agnes wreef over haar natte neus. ‘Vertel je me dan hoe het met de maagd in het woud afliep?’ zei ze, intens fluisterend.

‘Ja.’

‘Mag mijn wagentje ook luisteren?’

‘Ja,’ fluisterde Kivrin, en Agnes rende naar de verhoging om haar kar te pakken. Ze nam hem mee naar de barricade en begon over de banken te klimmen.

‘Ga daar maar tegen de tafel zitten,’ zei Kivrin, ‘dan blijf ik aan deze kant.’

‘Dan kan ik je niet horen,’ zei Agnes. Haar gezichtje betrok weer.

‘Natuurlijk wel, als je maar stil bent.’

Agnes stapte van de bank en ging met haar rug tegen de tafel zitten. Ze zette haar wagentje naast haar op de grond. ‘Je moet heel stil zijn,’ zei ze ertegen.

Kivrin keek snel even bij haar patiënten voordat ze tegen de tafel ging zitten. Ze voelde zich weer even uitgeput als daarstraks.

‘Er was eens…’ begon Agnes.

‘Er was eens een schone maagd, in een land ver hiervandaan. Ze woonde dicht bij een groot bos…’

‘Haar vader zei, “Je mag niet naar het bos,” maar ze was ongehoorzaam en wilde niet luisteren,’ zei Agnes.

‘Ze was ongehoorzaam en wilde niet luisteren,’ zei Kivrin. ‘Ze trok haar mantel aan…’

‘Haar rode kapmantel,’ zei Agnes. ‘En ze ging naar het woud, ook al had haar vader gezegd dat het niet mocht.’

Ook al had haar vader gezegd dat het niet mocht. ‘Ik red me wel,’ had ze tegen meneer Dunworthy gezegd. ‘Ik kan voor mezelf zorgen.’

‘Ze had niet naar het bos moeten gaan, of wel?’ vroeg Agnes.

‘Ze wilde weten hoe het eruitzag. Ze wilde maar een klein eindje het bos in.’

‘Ze had niet moeten gaan,’ zei Agnes op besliste toon. ‘Ik zou thuis zijn gebleven. Het is donker in het bos.’

‘Heel erg donker en je hoort allerlei angstaanjagende geluiden.’

‘Wolven,’ zei Agnes. Het meisje schoof dichter naar de tafel toe om vlak bij Kivrin te zijn. Ze trok haar knieën op en hield haar wagentje tegen zich aan.

‘De maagd vond het helemaal niet leuk in het bos en ze wilde weer naar huis gaan, maar in het donker kon ze het pad niet meer vinden en plotseling sprong er iets op haar af!’

‘Een wolf,’ zei Agnes ademloos.

‘Nee,’ zei Kivrin, ‘het was een beer. En de beer zei: “Wat doe jij in mijn woud?”’

‘De maagd werd bang,’ zei Agnes met een angstig stemmetje.

‘Ja. “O, eet me alstublieft niet op, meneer beer,” zei de maagd. “Ik ben verdwaald en kan de weg naar huis niet meer vinden.” De beer was een aardige beer, al zag hij er ook heel gevaarlijk uit en hij zei: “Ik zal je helpen de weg te vinden.” “Maar hoe dan?” zei de maagd. “Het is zo donker.” “We vragen het aan de uil,” zei de beer. “Hij kan goed zien in het donker.”’

Onder het vertellen verzon ze hoe het verhaal verder moest gaan en vreemd genoeg ontleende ze er zelf troost aan. Agnes onderbrak haar niet meer en na een tijdje richtte Kivrin zich op om over de tafel te gluren. “‘Weet jij de weg uit het woud?” vroeg de beer aan de kraai. “Ja,” zei de kraai.’

Agnes was tegen de tafel in slaap gevallen. Haar mantel hing als een waaier om haar heen en ze klemde het karretje tegen haar borst.

Kivrin had haar het liefst toegedekt, maar dat durfde ze niet. Alle dekens zaten onder de bacillen. Ze keek naar vrouwe Imeyne, die met haar gezicht naar de muur in de hoek zat te bidden. ‘Vrouwe Imeyne,’ riep ze zacht, maar de oude dame keek niet op of om.

Kivrin legde nog wat hout op het vuur en ging weer zitten met haar hoofd tegen de tafel. “‘Ik zal je laten zien hoe je uit het woud komt,” zei de kraai, maar hij vloog zo snel weg over de boomtoppen dat ze hem niet konden volgen.’

Ze moest in slaap zijn gevallen, want het vuur brandde lang niet meer zo fel toen ze haar ogen opende en ze had pijn in haar nek. Rosemund en Agnes lagen nog te slapen, maar de klerk was wakker. Hij riep iets onverstaanbaars tegen haar. Zijn hele tong was nu wit uitgeslagen en zijn adem stonk zo erg dat Kivrin haar hoofd moest afwenden. Zijn buil was weer opengegaan en er kwam een donker, stroperig vocht uit dat naar rottend vlees stonk. Kivrin zat bijna te kokhalzen terwijl ze een ander verband aanlegde. Ze gooide het oude weg in een hoek van de zaal en ging naar buiten. Ze spoelde haar handen af met ijzig water uit de put en snoof intussen de frisse lucht op.

Roche kwam over het pad aanlopen. ‘Ulric, de zoon van Hal,’ zei hij, terwijl hij met haar mee naar binnen ging, ‘en Walthef, de oudste zoon van de meier.’ Hij struikelde bijna over de bank bij de deur.

‘U bent uitgeput,’ zei Kivrin. ‘U moet gaan liggen.’

Aan de andere kant van de zaal stond Imeyne moeizaam op, alsof haar benen sliepen, en kwam naar hen toe.

‘Ik kan niet blijven,’ zei Roche. ‘Ik kom alleen een mes halen om bast te snijden.’ Maar hij ging bij het vuur zitten en staarde naar de vlammen.

‘Rust dan maar even uit,’ zei Kivrin. ‘Ik zal wat bier voor u halen.’ Ze duwde de bank opzij en ging op weg naar de deur.

‘U heeft deze ziekte over ons gebracht,’ zei vrouwe Imeyne.

Kivrin draaide zich om. De oude vrouw stond in het midden van de zaal en keek strak naar Roche. Ze hield het boek met twee handen tegen haar borst. De hanger bungelde tussen haar vingers. ‘Uw zonden hebben de plaag over ons afgeroepen.’

Ze keek naar Kivrin. ‘Op Sint Eusebius zei hij de mis voor Sint Maarten. Zijn kleed is vuil.’ Ze klonk even venijnig als toen ze tegen de zuster van heer Bloet had zitten klagen en ze telde zijn gebreken af op de kralen van haar hanger. ‘Hij breekt de kaarspitten door ze met zijn vingers uit te knijpen.’

Kivrin keek naar haar. Imeyne probeert alleen zichzelf vrij te pleiten, dacht ze. Zij was het die de bisschop om een nieuwe kapelaan had gevraagd en die bekend had gemaakt waar ze waren, maar ze kon niet aanvaarden dat ze verantwoordelijk was. Kivrin voelde niet het geringste medelijden. Je hebt het recht niet Roche iets te verwijten, dacht ze, hij heeft alles gedaan wat hij kon. Jij hebt alleen maar in een hoekje zitten bidden.

‘Deze plaag is niet de straf van God,’ zei ze koel tegen Imeyne. ‘Het is een ziekte.’

‘Hij kende het confiteor Deo niet,’ zei Imeyne, maar ze liep trekkebenend terug naar haar hoek en ging op haar knieën liggen. ‘Hij heeft de altaarkaarsen op het koorhek gezet.’

Kivrin ging naar Roche. ‘Niemand kan er iets aan doen,’ zei ze.

Hij staarde naar het vuur. ‘Als het de straf van God is, moet onze zonde verschrikkelijk zijn geweest.’

‘We hebben geen zonde begaan,’ zei ze. ‘Het is geen straf.’

‘Dominus!’ riep de klerk, die rechtop probeerde te gaan zitten. Hij hoestte weer en zijn hele lichaam schokte, maar hij gaf geen bloed of speeksel op. Rosemund werd wakker van het lawaai en begon zachtjes te kreunen. Het is dan misschien geen straf, dacht Kivrin, maar het lijkt er wel verdacht veel op.

Rosemund was niet opgeknapt van het slapen. Ze had weer verhoging en haar gezicht was ingevallen. De geringste beweging leek haar pijn te doen.

Ze redt het niet, dacht Kivrin. Ik moet iets doen.

Ze liet Roche bij de kinderen achter en haalde het kruidenkistje van Imeyne uit de bovenkamer. Imeyne zat in stilte te bidden toen Kivrin het voor haar neerzette en vroeg wat er in de linnen zakjes zat. De oude vrouw drukte haar gevouwen handen tegen haar gezicht en sloot haar ogen.

Kivrin herkende wel een paar kruiden. Dokter Ahrens had haar geneeskrachtige kruiden laten bestuderen. Er zat longkruid bij, smeerwortel en fijngestampte blaadjes wormkruid. Een van de zakjes bevatte kwiksulfide, wat je geen patiënt zou toewensen, een ander het bijna net zo gevaarlijke vingerhoedskruid.

Kivrin bracht water aan de kook en maakte een extract van alle kruiden die ze kende. Het aftreksel geurde even verrukkelijk als een zomerbries en smaakte niet slechter dan de wilgethee, maar haalde net zo weinig uit. Tegen de avond lag de klerk onafgebroken te hoesten en Rosemund had rode vlekken op haar buik en armen gekregen. Haar buil was net zo groot en hard als een ei geworden. Het meisje gilde het uit toen Kivrin hem aanraakte.

Tijdens de Zwarte Dood hadden dokters de builen met zalf ingesmeerd of doorgeprikt. Maar ze hadden ook aan aderlating gedaan en arsenicum als pijnstiller gebruikt, dacht Kivrin. Toch was de toestand van de klerk verbeterd nadat zijn buil was opengegaan en hij leefde nog steeds. Maar doorprikken zou ook het besmettingsgevaar vergroten en het risico met zich meebrengen dat het bloed werd geïnfecteerd.

Ze drenkte een paar doeken in lauw water, maar Rosemund gaf een schreeuw van pijn toen ze die op de buil legde, en koude omslagen hadden niet de minste uitwerking. Het helpt allemaal niets, dacht Kivrin terwijl ze de natte koude doek tegen de buil hield. Wat ik ook doe.

Ze moest de open plek zien te vinden, maar het bos was zo groot, er waren overal eikebomen en open plekken. Ze zou hem nooit terugvinden. En ze kon Rosemund niet aan haar lot overlaten.

Misschien zou Gawyn eerder terugkomen. Sommige steden hadden de poorten gesloten, dus misschien kon hij Bath niet binnenkomen of had hij van andere reizigers gehoord dat heer Guillaume dood was. Laat hem terugkomen, bad ze. Snel.

Kivrin deed Imeynes kistje weer open en proefde de inhoud van de zakjes. Het gele poeder was zwavel. Dat was bij epidemieën gebruikt om de lucht te zuiveren en ze herinnerde zich dat sommige zwavelverbindingen ook dodelijk waren voor bacteriën. Het was in elk geval veiliger dan het doorprikken van de builen.

Ze strooide wat van het poeder in het vuur, wat een gele damp veroorzaakte die ze ondanks haar masker in haar keel voelde schroeien. De klerk snakte naar adem en Imeyne begon in haar hoekje te kuchen.

De stank van rotte eieren verdween binnen enkele minuten, maar de gele rook bleef als een sluier in de zaal hangen en deed hun ogen tranen. Maisry rende hoestend in haar schort naar buiten en Eliwys nam Imeyne en Agnes mee naar de zolderkamer om eraan te ontsnappen.

Kivrin zette de deur open en zwaaide een van de keukendoeken heen en weer, en na een tijdje klaarde de lucht wat op, al was haar keel nog steeds uitgedroogd. De klerk bleef hoesten, maar Rosemund leek weer in slaap te vallen. Kivrin voelde de pols van het meisje, die heel zwak was.

‘Ik weet niet wat ik nog meer kan doen,’ zei Kivrin, met de hete en droge pols van het meisje in haar handen. ‘Ik heb alles geprobeerd.’

Roche kwam naar binnen en begon te hoesten.

‘Dat is zwavel,’ zei Kivrin. ‘Rosemund gaat achteruit.’

Roche keek naar het meisje, voelde haar pols en ging weer naar buiten. Kivrin zag er een goed teken in. Hij zou niet zo gauw zijn weggegaan als Rosemund er heel slecht aan toe was.

Een paar minuten later kwam hij terug in zijn priesterkleed en met de laatste sacramenten.

‘Wat is er?’ vroeg Kivrin. ‘Is de vrouw van de meier gestorven?’

‘Nee.’ Hij keek langs haar heen naar Rosemund.

‘O nee,’ zei Kivrin. Ze sprong overeind en versperde hem de weg. ‘Nee, dat mag niet.’

‘Ik moet haar de biecht afnemen,’ zei hij, nog steeds naar Rosemund kijkend.

Kivrin volgde zijn blik. ‘Rosemund gaat niet dood.’

Het meisje leek al dood te zijn met haar gebarsten lippen en haar starende ogen. Haar huid had een gele tint gekregen en was strak over haar gezicht gespannen. Nee, dacht Kivrin radeloos. Ik moet iets doen. Ze is pas twaalf jaar.

Roche ging naar Rosemund toe en het meisje tilde haar arm op alsof ze hem wilde afweren.

‘We moeten de buil doorsteken,’ zei Kivrin. ‘Het gif moet eruit.’

Ze verwachtte dat hij het meisje eerst de biecht wilde afnemen, maar dat was niet zo. Hij legde de sacramenten op de stenen vloer en ging een mes halen.

‘Een scherp mes,’ riep Kivrin hem na. ‘En neem wijn mee.’ Ze zette de pot met water weer op het vuur. Roche kwam terug met een mes, dat ze met water uit de emmer afspoelde. Met haar vingernagels krabde ze het vuil bij het gevest weg. Daarna wikkelde ze het heft in een plooi van haar schort en hield het lemmet in het vuur. Ten slotte gooide ze er kokend water, wijn en nog een keer water overheen.

Ze legden Rosemund dichter bij het vuur om de buil goed te kunnen zien. Roche knielde achter Rosemund neer en Kivrin schoof de mouw voorzichtig over haar arm naar boven. Roche tilde de arm van het meisje op.

De buil was zo groot als een appel geworden en het hele schoudergewricht was ontstoken en opgezet. De randen van de buil waren week, maar het midden was nog hard.

Kivrin nam de kruik die Roche had meegebracht, sprenkelde wat wijn op een doek en wreef zacht over de plek. Het was net of er een steen onder de huid zat en ze vroeg zich af of het mes wel scherp genoeg zou zijn.

Ze pakte het mes en hield hem aarzelend boven de bult, bang dat ze een slagader zou raken of het bloed van het meisje zou infecteren, dat alles erger zou worden.

‘Ze voelt geen pijn meer,’ zei Roche.

Kivrin keek naar Rosemund. Het meisje had zich niet bewogen, zelfs niet toen Kivrin op de buil had gedrukt. Ze staarde voor zich uit met een ontstelde blik in haar ogen. Het kan niet erger worden, dacht Kivrin. Zelfs niet als ze doodgaat.

‘Hou haar arm goed beet,’ zei Kivrin. Roche pakte de pols van Rosemund stevig vast en drukte haar arm plat tegen de grond. Rosemund gaf nog steeds geen kik.

Twee snelle inkepingen, dacht Kivrin. Ze haalde diep adem en zette de punt van het mes op de buil.

Rosemunds arm schokte en haar kleine hand balde zich tot een klauw. ‘Wat bent u aan het doen?’ vroeg ze hees. ‘Ik zeg het tegen mijn vader!’

Kivrin trok haar hand terug. Roche drukte Rosemunds arm weer naar beneden en ze probeerde hem met haar andere hand weg te slaan.

‘Ik ben de dochter van heer Guillaume D’Iverie,’ zei ze. ‘U kunt me niet zo bejegenen.’

Kivrin schoof bij haar vandaan en stond op om het mes op veilige afstand te houden. Roche boog naar voren en pakte met één hand de beide polsen van Rosemund. Het meisje probeerde Kivrin te schoppen. De kelk viel om en de wijn vloeide in een donker straaltje over de vloer.

‘We moeten haar vastbinden,’ zei Kivrin. Ze hield het mes in de lucht, alsof ze iemand wilde neersteken. Ze wikkelde het in een reep linnen en begon een van Imeynes doeken aan stukken te scheuren.

Roche bond de polsen van Rosemund vast en Kivrin deed hetzelfde met haar enkels, die ze aan een poot van een van de omgekeerde banken vastmaakte. Rosemund verzette zich niet, maar toen Roche haar hemd rechttrok zei ze: ‘Ik weet wie u bent. U bent de rover die vrouwe Katherine heeft overvallen.’

Roche drukte haar arm met zijn volle gewicht tegen de grond terwijl Kivrin de buil opensneed.

Na de eerste druppel begon het bloed uit de wond te gutsen en Kivrin dacht dat ze een slagader had geraakt. Ze pakte snel een stel doeken en drukte die tegen de wond. Het linnen was meteen doordrenkt en het bloed stroomde uit de kleine snede toen ze andere doeken van Roche aanpakte. Ze drukte de zoom van haar kleed tegen de wond en Rosemund jammerde zachtjes, hetzelfde hoge gepiep als van Agnes’ hondje, en ze leek in te storten.

Ik heb haar vermoord, dacht Kivrin.

‘Ik kan het bloeden niet stelpen,’ zei ze, maar het was al veel minder geworden. Ze hield de punt van haar kleed ertegen terwijl ze tot tweehonderd telde, waarna ze langzaam een hoekje optilde om naar de wond te kijken.

Er kwam nog steeds wat bloed uit de snede, vermengd met een dikke, geelgrijze etter. Roche wilde het wegvegen met een doek, maar Kivrin hield hem tegen. ‘Nee, daar zit de ziekte in.’ Ze nam de doek uit zijn hand. ‘Raak het niet aan.’

Ze veegde het vieze vocht weg. Er kwam nog een beetje uit de wond, gevolgd door een waterig serum. ‘Ik geloof dat dat alles was,’ zei ze tegen Roche. ‘Geef me de wijn eens.’

Ze zocht een schoon doekje, maar die waren er niet meer. Ze hadden ze allemaal gebruikt om het bloeden te stelpen. Kivrin hield de wijnkruik voorzichtig schuin en goot wat van de donkere vloeistof in de wond. Rosemund verroerde zich niet. Al het bloed leek uit haar gezicht te zijn weggetrokken, wat ook het geval was. Ik kan haar geen bloedtransfusie geven, dacht Kivrin. Ik heb niet eens een schone doek.

Roche maakte Rosemunds handen los en voelde haar pols. ‘Haar hart klopt nu sterker,’ zei hij.

‘We hebben niet genoeg doeken,’ zei Kivrin, die in snikken uitbarstte.

‘Mijn vader zal je laten hangen,’ zei Rosemund.

AFSCHRIFT UIT HET DOMESDAY BOOK

(071145–071862)

Rosemund is bewusteloos. Ik heb gisteravond geprobeerd de buil door te steken om de infectie te stuiten, maar ik ben bang dat het alleen maar erger is geworden. Ze heeft heel veel bloed verloren. Ze is erg bleek en ik kan bijna geen polsslag meer voelen.

Ook de klerk is er slechter aan toe. Hij heeft telkens nieuwe bloeduitstortingen en het einde nadert. Dokter Ahrens zei dat pestlijders binnen vier of vijf dagen stierven, maar zo lang kan hij het onmogelijk uithouden.

Vrouwe Eliwys, vrouwe Imeyne en Agnes zijn nog steeds gezond, hoewel Imeyne wel krankzinnig lijkt te zijn geworden. Ze ziet in iedereen een zondebok. Vanmorgen gaf ze Maisry een oorvijg en zei dat haar luiheid en stommiteiten de plaag over ons hebben gebracht.

Maisry is echt lui en stompzinnig. Ik kan Agnes geen vijf minuten aan haar toevertrouwen en toen ik haar vanochtend water liet halen om Rosemund te wassen, kwam ze meer dan een halfuur later zonder water terug.

Ik heb er niets van gezegd. Ik wil niet dat vrouwe Imeyne haar nog eens slaat en bovendien kan het niet lang meer duren voordat ze mij de schuld gaat geven. Ik zag dat ze over haar getijdenboek naar me zat te kijken toen ik zelf water ging putten en ik kan me goed voorstellen wat ze denkt, namelijk dat ik voor de pest op de vlucht ben geslagen en er daarom zoveel van weet, dat ik alleen maar deed alsof ik mijn geheugen kwijt was, dat ik in werkelijkheid ziek was.

Ik ben bang dat ze ook vrouwe Eliwys nog zover krijgt dat ze mij als de oorzaak van alle ellende gaat zien, dat ze weer contact met de buitenwereld gaan zoeken en dat alleen bidden ons nog kan helpen.

En hoe moet ik mezelf verdedigen als ze mij beschuldigt? Door te zeggen dat ik uit de toekomst ben gekomen waar we alles weten, behalve hoe je zonder streptomycine de pest bestrijdt en hoe je in je eigen tijd terug moet komen?

Gawyn is nog altijd niet terug. Eliwys is op van de zenuwen. Toen Roche voor de vespers naar de kerk ging, stond ze zonder mantel of hoofdkap bij de poort naar de weg te kijken. Misschien beseft ze ook dat hij al besmet kan zijn geweest voordat hij naar Bath vertrok. Hij was met de gezant van de bisschop naar Courcy gegaan en hij had al van de epidemie gehoord.

(Pauze)

Ulf de baljuw is de dood nabij en zijn vrouw en een van zijn zoons zijn ziek. Alleen de vrouw heeft een paar kleine bulten aan de binnenkant van haar dijbeen. Ik moet Roche er voortdurend aan herinneren dat hij zijn masker moet dragen en de zieken zo min mogelijk moet aanraken.

De middeleeuwers zouden zich tijdens de Zwarte Dood als lafaards hebben gedragen en in paniek op de vlucht zijn gegaan, met de priesters voorop, maar daar is geen sprake van.

Iedereen is bang, maar ze doen allemaal wat ze kunnen en Roche is gewoon fantastisch. Hij hield de hand van de zieke vrouw vast terwijl ik haar onderzocht en hij schuwt ook de akeligste werkjes niet, zoals het uitspoelen van Rosemunds wond en het schoonmaken van kamerpotten. Hij schijnt nergens angst voor te hebben. Ik weet niet waar hij die moed vandaan haalt.

Intussen zegt hij ook al zijn dagelijkse gebeden, waarbij hij God vertelt hoe het met Rosemund gaat en wie er nog meer ziek is geworden, compleet met alle symptomen. Hij praat alsof God tegenover hem zit, net zoals ik tegen u praat.

Ik vraag me af of er echt een God is en zo ja, of Hij door nog iets ergers dan de tijd van ons is gescheiden en ons niet kan vinden.

(Pauze)

We kunnen de epidemie horen. In elk dorp wordt na een begrafenis de doodsklok geluid, negen slagen voor een man, drie voor een vrouw en een voor een zuigeling, gevolgd door een vol uur onafgebroken gelui. De klok van Esthcote heeft vanmorgen twee keer geklonken en Osney horen we sinds gisteren onafgebroken. De kerk in het zuidwesten, die ik de eerste dag hoorde, geeft nu helemaal geen geluid meer. Ik weet niet of de ziekte daar voorbij is of dat er niemand meer in leven is om de klok te luiden.

(Pauze)

Laat Rosemund alstublieft niet sterven. Laat Agnes alstublieft niet ziek worden. Laat Gawyn terugkomen.

28

Die nacht was de jongen ziek geworden die voor Kivrin op de vlucht was geslagen toen ze voor het eerst in het dorp was geweest. Zijn moeder stond Vader Roche op te wachten toen hij voor de ochtendmis naar de kerk ging. De jongen had een buil op zijn rug en Roche en zijn moeder hielden hem vast terwijl Kivrin hem doorprikte.

Ze deed het met tegenzin. Hij was al zwak van de scheurbuik en Kivrin wist niet of er slagaderen onder de schouderbladen lagen. Rosemund leek er helemaal niet op vooruit te zijn gegaan, hoewel Roche beweerde dat haar polsslag krachtiger was. Ze zag heel bleek, alsof al het bloed uit haar gezicht was getrokken, en ze lag roerloos op haar bed. En de jongen zag er niet naar uit dat hij enig bloedverlies kon verdragen.

Maar er kwam nauwelijks bloed uit de buil en hij kreeg al weer een blos op zijn wangen toen Kivrin het mes nog aan het schoonmaken was.

‘Laat hem thee van rozebottel en wilgebast drinken,’ zei Kivrin. Het zou in elk geval helpen tegen de scheurbuik. Ze hield het lemmet van het mes boven het vuur. De vlammen reikten niet hoger dan die eerste keer, toen ze te zwak was geweest om verder naar de open plek te zoeken. Het was niet genoeg om de jongen warm te houden en ze durfde de moeder niet te vragen hout te gaan sprokkelen uit vrees dat ze iemand anders zou aansteken. ‘We zullen u wat hout voor het vuur brengen,’ zei ze, al vroeg ze zich af waar ze dat vandaan moest halen.

Er was nog eten over van het feestmaal, maar de rest van de voorraden begon zienderogen te slinken. Het meeste brandhout was al opgestookt om Rosemund en de klerk warm te houden en ze kon niemand vragen de blokken klein te hakken die tegen de keukenmuur waren opgestapeld. De baljuw was ziek en de meier moest zijn vrouw en zoon verzorgen.

Kivrin ging wat van hun eigen brandhout halen en stukken schors voor het aanmaken en bracht alles naar de hut. Ze had de jongen het liefst naar de ridderzaal gebracht, maar Eliwys had haar handen vol aan de klerk en Rosemund en zag eruit alsof ze zelf elk moment een inzinking kon krijgen.

Eliwys had de hele nacht bij Rosemund gezeten, haar af en toe wat wilgethee te drinken gegeven en nieuw verband om de wond gedaan. Toen er geen doeken meer waren had ze haar witte kap afgedaan en die in stukken gescheurd. Ze had steeds naar de tussenmuur gekeken en herhaaldelijk was ze naar de deur gelopen, alsof ze iemand had horen komen. Met haar donkere haar, dat nu los over haar schouders viel, zag ze er niet ouder uit dan Rosemund.

Kivrin legde het brandhout op de grond naast de kooi. De rat was er niet meer, ongetwijfeld doodgemaakt, al kon het beest er ook niets aan doen. ‘De Heer zij geprezen,’ zei de vrouw. Ze knielde neer en stookte het vuur op met het nieuwe hout.

Kivrin onderzocht de jongen nog een keer. Uit de buil kwam nog steeds een heldere, waterige afscheiding, wat een goed teken was. Rosemund had de halve nacht gebloed en daarna was de buil weer gaan zwellen en hard geworden. Kivrin durfde hem niet nog eens door te prikken, bang dat het meisje te veel bloed zou verliezen.

Ze ging terug naar het grote huis en vroeg zich af of ze Eliwys moest gaan aflossen of proberen zelf hout te hakken. Roche kwam net uit de hut van de meier en vertelde dat twee andere kinderen eveneens ziek waren geworden.

Het waren de twee jongste zoons, die allebei longpest hadden. Ze lagen te hoesten en de moeder gaf af en toe wat waterig slijm op. De Heer zij geprezen.

Kivrin ging terug naar de zaal. Er hing nog steeds een nevel en in het gele licht leken de armen van de klerk helemaal zwart. Het haardvuur was al even flauw als dat in de hut. Kivrin bracht het laatste brandhout naar binnen en zei tegen Eliwys dat ze kon gaan rusten.

‘Nee,’ zei Eliwys. Ze keek naar de deur en voegde er afwezig aan toe: ‘Hij is al bijna drie dagen onderweg.’

Het was zeventig kilometer naar Bath, heen en terug minstens drie dagen rijden, als Gawyn in Bath tenminste een ander paard had kunnen krijgen. Hij zou vandaag terug kunnen zijn als hij heer Guillaume onmiddellijk had gevonden. Als hij van plan was om terug te komen, dacht Kivrin.

Eliwys draaide haar hoofd opnieuw om naar de deur, alsof ze iets had gehoord, maar alleen Agnes zat zachtjes tegen haar wagen te praten. Ze had er een doek overheen gelegd bij wijze van deken en deed of ze het te eten gaf. ‘Hij heeft de blauwe ziekte,’ zei ze tegen Kivrin.

Kivrin besteedde de rest van de dag aan huishoudelijke taken, water putten, bouillon trekken van het overgebleven vlees, de nachtpotten legen. De koe van de meier kwam loeiend en met een volle uier de voorhof op en liep achter haar aan, haar aanstotend tot Kivrin eindelijk besloot haar te melken. Roche zag kans hout te hakken tussen zijn bezoeken aan de meier en de zieke jongen door, maar Kivrin slaagde er nauwelijks in de grote blokken klein te krijgen. Ze wou dat ze had geleerd met een bijl om te gaan.

De meier kwam hen aan het eind van de dag opnieuw halen, nu voor zijn jongste dochter. Zij was de achtste zieke. Er leefden maar veertig mensen in het hele dorp. Een derde tot de helft van alle Europeanen zou aan de pest zijn gestorven en Gilchrist dacht dat die getallen overdreven waren. Een derde zou neerkomen op nog eens vijf zieken in Skendgate. Bij de helft zouden er nog twaalf bijkomen en de kinderen van de meier waren allemaal al besmet.

Kivrin bekeek ze aandachtig, de oudste dochter klein van stuk en even donker als haar vader, de jongste jongen met de scherpe trekken van zijn moeder, de broodmagere baby. Jullie zullen allemaal ziek worden, dacht ze, en dan komen er nog acht.

Ze leek geen enkel gevoel meer te kunnen opbrengen, ook niet toen de baby begon te huilen en het meisje hem op haar knie nam en een vuile vinger in zijn mond stopte. Nog dertien. Laat het er niet meer dan twintig worden, bad ze in stilte.

Het komt door het gebrek aan slaap, dacht ze, daar worden we allemaal gevoelloos door. Ze ging bij het vuur liggen en deed haar ogen dicht, maar ondanks alles kon ze de slaap niet vatten. Ze voelde zich zelfs niet moe meer. Nog acht zieken, dacht ze. De vrouw van de meier, de vrouw van de baljuw en haar kinderen. Nog vier. Laat het niet Agnes of Eliwys zijn. Of Roche.

De volgende morgen vond de priester de kokkin in de sneeuw voor haar hut. Ze was verstijfd van de kou en gaf bloed op. Negen, dacht Kivrin.

De kokkin was weduwe en had niemand om haar te verzorgen, daarom droegen ze haar naar de zaal en legden haar naast de klerk, die tot ieders verbazing en afschuw nog altijd leefde. Zijn hele lichaam zat onder de bloeduitstortingen, met paarsblauwe vlekken op zijn borst en armen en benen die bijna egaal zwart waren. Zijn wangen waren bedekt met donkere stoppels, die bijna ook al een symptoom leken te zijn, en de huid daaronder begon zwart te worden.

Rosemund zweefde nog steeds op het randje van de dood, wit en onbeweeglijk. Eliwys bleef stil bij haar zitten, alsof de geringste beweging of het minste geluid haar dochter het leven kon kosten. Kivrin liep op haar tenen van de een naar de ander.

Agnes begreep dat ze stil moest zijn, maar dat kon ze absoluut niet opbrengen. Ze liep te jammeren, klampte zich vast aan de barricade en dreinde voortdurend dat Kivrin haar naar Blackie of naar haar pony moest brengen, iets te eten moest halen of het verhaal over de ongehoorzame maagd in het woud moest afmaken.

‘Hoe loopt het af?’ zeurde ze op een toon die Kivrin het bloed onder de nagels vandaan haalde. ‘Wordt ze opgegeten door de wolven?’

‘Ik weet het niet,’ snauwde Kivrin voor de vierde keer. ‘Ga bij je grootmoeder zitten.’

Agnes keek geringschattend naar vrouwe Imeyne, die nog altijd met haar gezicht naar de muur zat te bidden. Ze was de hele nacht niet van haar plaats geweest. ‘Grootmoeder wil niet met me spelen.’

‘Ga dan maar met Maisry spelen.’

Dat deed ze, maar al na vijf minuten werd ze zo vervelend dat Maisry er genoeg van kreeg. Agnes kwam huilend naar Kivrin en zei dat Maisry haar geknepen had.

‘Gelijk heeft ze,’ zei Kivrin, en stuurde ze allebei naar de zolderkamer.

Ze ging even bij de jongen kijken, die genoeg hersteld was om rechtop te kunnen zitten. Toen ze terugkwam lag Maisry opgerold in de hoge stoel te slapen.

‘Waar is Agnes?’ vroeg Kivrin.

Eliwys keek afwezig om zich heen. ‘Ik weet het niet. Ze waren boven.’

Kivrin ging naar de verhoging. ‘Maisry, word wakker. Waar is Agnes?’

Maisry knipperde stom met haar ogen.

‘Je had haar niet alleen mogen laten,’ zei Kivrin. Ze klom over de ladder naar boven, maar daar was Agnes niet. Het kind was ook niet in de ziekenkamer.

Maisry was uit de stoel gekomen en zat nu doodsbang tegen de muur gedrukt. ‘Waar is ze?’ vroeg Kivrin streng.

Maisry drukte een hand tegen haar oor en keek haar met open mond aan.

‘Pas maar op,’ zei Kivrin. ‘Ik sla je oor eraf als je niet zegt waar ze is.’

Maisry verborg haar gezicht in haar rokken.

‘Waar is ze?’ riep Kivrin. Ze trok het meisje naar zich toe. ‘Jij moest op haar passen! Ik had haar aan je toevertrouwd!’

Maisry begon te janken als een dier.

‘Hou op!’ zei Kivrin. ‘Ik wil weten waar ze is!’ Ze duwde Maisry in de richting van de deur.

‘Wat is er?’ vroeg Roche, die net naar binnen kwam.

‘Agnes is weg. We moeten haar gaan zoeken. Misschien is ze het dorp ingegaan.’

Roche schudde zijn hoofd. ‘Ik heb haar niet gezien. Ze is zeker in een van de bijgebouwen.’

‘De stal!’ zei Kivrin opgelucht. ‘Ze zei dat ze naar haar pony wilde kijken.’

Ze was niet in de stal. ‘Agnes!’ riep Kivrin in de naar mest stinkende donkere ruimte. ‘Agnes!’ De pony hinnikte en probeerde uit zijn box te komen. Kivrin vroeg zich af wanneer het dier voor het laatst was gevoerd en waar de honden waren. ‘Agnes?’ Ze keek in elk van de boxen en achter de trog, overal waar een klein kind zich kon verstoppen. Of in slaap vallen.

Misschien is ze in de schuur, dacht Kivrin. Ze ging weer naar buiten en knipperde met haar ogen tegen het schelle daglicht. Roche kwam net uit de keuken. ‘Hebt u haar gevonden?’ vroeg ze, maar hij hoorde haar niet. Hij keek naar de poort en hield zijn hoofd schuin, alsof hij ingespannen luisterde.

Kivrin hoorde helemaal niets. ‘Wat is er?’ vroeg ze. ‘Hoort u haar huilen?’

‘Het is de heer,’ zei hij, en rende naar de poort.

O nee, hij begint ook al te ijlen, dacht ze. Ze holde achter hem aan. Hij was blijven staan om de poort open te maken. ‘Vader Roche!’ riep Kivrin. Op hetzelfde moment hoorde ze het paard.

Het hoefgetrappel klonk luid op de harde grond en kwam snel naderbij. Roche bedoelde heer Guillaume, dacht Kivrin. Eliwys’ gemaal is eindelijk gekomen. Met plotselinge hoop bedacht ze dat het misschien meneer Dunworthy wel was.

Roche tilde de zware grendel op en schoof hem weg.

We hebben streptomycine en chloor nodig en hij moet Rosemund naar een ziekenhuis brengen. Ze moet een bloedtransfusie hebben.

Roche duwde tegen de poort.

En vaccins, dacht ze buiten zinnen. Hij moet pillen meebrengen. Waar is Agnes? Hij moet Agnes in veiligheid brengen.

De ruiter was vlakbij toen haar gezond verstand weer de overhand kreeg. ‘Nee!’ zei ze, maar het was te laat. De poort stond al open.

‘Hij mag hier niet komen!’ riep Kivrin, verward om zich heen kijkend naar iets waarmee ze hem kon waarschuwen. ‘Straks wordt hij ook nog ziek!’

Ze had de spade bij het lege varkenskot laten staan nadat ze Blackie had begraven. Ze holde weg. ‘Laat hem niet binnen!’ riep ze.

Roche stak zijn armen in de lucht, maar de ruiter was al door de poort.

De priester liet zijn armen zakken. ‘Gawyn!’ zei hij. De zwarte hengst leek wel op Gringolet, maar de ruiter was een jonge knaap. Hij kon niet ouder zijn dan Rosemund en zijn gezicht en kleren zaten onder de modder. Ook zijn paard was besmeurd en had het schuim op de lippen. De jongen snakte naar adem en zijn neus en oren waren rood van de kou. Hij begon af te stijgen en staarde hen aan.

‘Je mag hier niet komen,’ zei Kivrin, langzaam sprekend om niet in modern Engels te vervallen. ‘Er heerst ziekte in het dorp.’ Ze tilde de spade op en stak hem dreigend in zijn richting.

De jongen zette zich af op de stijgbeugel en ging weer in het zadel zitten.

‘De blauwe ziekte,’ voegde Kivrin eraan toe, maar de jongen knikte al.

‘Het heerst overal.’ Hij draaide zich om naar zijn zadeltas. ‘Ik heb een boodschap bij me.’ Hij haalde een leren omslag te voorschijn. Roche wilde hem aannemen.

‘Nee!’ zei Kivrin. Ze deed een stap naar voren en zwaaide met de spade. ‘Gooi hem op de grond! Je mag ons niet aanraken.’

De jongen haalde een rol perkament uit de map en gooide die voor Roche op de grond.

De priester raapte de rol op en maakte het lint los. ‘Hoe luidt de boodschap?’ vroeg hij aan de jongen. Natuurlijk, dacht Kivrin, hij kan niet lezen.

‘Ik weet het niet,’ zei de jongen. ‘Het is een brief van de bisschop van Bath. Ik moet hem naar alle parochies brengen.’

‘Zal ik hem voor u lezen?’ vroeg Kivrin.

‘Misschien is er nieuws van de heer,’ zei Roche. ‘Misschien heeft hij oponthoud.’

‘Ja,’ zei Kivrin, terwijl ze de brief van hem aannam, maar ze wist wel beter.

De brief was in het Latijn gesteld, met sierlijke letters die moeilijk te ontcijferen waren, maar dat maakte niet uit. Ze had de brief al eens gezien. In de bibliotheek van de universiteit.

Ze legde de spade over haar schouder en vertaalde hardop:

‘De besmettelijke ziekte die zich in onze dagen over het gehele land heeft verspreid, heeft menige parochie in ons bisdom beroofd van zijn pastoor of priester.’

Ze keek naar Roche. Nee, dacht ze, hier niet. Dat zal ik niet laten gebeuren.

‘Aangezien er geen priesters bereid worden gevonden…’ De meesten waren dood of op de vlucht geslagen en niemand was bereid hun plaats in te nemen, zodat de mensen stierven zonder dat hen de laatste biecht werd afgenomen.

Ze las verder. Ze keek nauwelijks naar de zwarte letters, maar zag de vaalbruine tekens van het exemplaar in de bibliotheek voor zich. Ze had het een pompeus en belachelijk epistel gevonden. ‘De mensen stierven als vliegen,’ had ze tegen Dunworthy gezegd, ‘en de bisschop maakte zich alleen maar zorgen over het protocol!’ Maar nu ze de brief voorlas aan de uitgeputte jongen en Vader Roche, las ze tussen de regels door ook de uitputting en radeloosheid van de bisschop.

‘Als de zieken niet door een priester bijgestaan kunnen worden,’ vervolgde ze, ‘laat hen dan elkaar de biecht horen. Met deze brief dragen wij u op in de barmhartigheid van Jezus Christus.’

Noch de jongen, noch Roche zei iets toen ze klaar was. Ze vroeg zich af of de knaap wist wat hij bij zich had. Ze rolde de brief op en gaf hem terug.

‘Ik heb drie dagen gereden,’ zei de jongen, die gebogen in het zadel zat. ‘Kan ik hier niet een tijd rusten?’

‘Dat is te gevaarlijk.’ Kivrin had medelijden met hem. ‘We zullen je eten meegeven voor jou en je paard.’

Roche ging naar de keuken en Kivrin moest ineens aan Agnes denken. ‘Heb je een klein meisje op de weg gezien?’ vroeg ze. ‘Een kind van vijf jaar, met een rode kapmantel?’

‘Nee,’ zei de jongen, ‘maar er zijn veel mensen op de weg. Ze zijn op de vlucht voor de ziekte.’

Roche kwam de keuken uit met een knapzak. Kivrin liep naar de stal om haver voor het paard te halen. Plotseling kwam Eliwys naar buiten rennen, bijna struikelend over haar rokken. Haar haren wapperden achter haar aan.

‘Nee!’ riep Kivrin, maar Eliwys had de hengst al bij de teugel gepakt.

‘Waar kom je vandaan?’ Ze greep de jongen bij zijn mouw. ‘Heb je Gawyn gezien, de privé van mijn gemaal?’

De jongen keek haar angstig aan. ‘Ik kom van Bath met een boodschap van de bisschop.’ Hij trok aan de teugels en het paard hinnikte en schudde met zijn hoofd.

‘Wat voor boodschap?’ zei Eliwys hysterisch. ‘Van Gawyn?’

‘Ik ken de man niet van wie u spreekt.’

Kivrin ging terug. ‘Vrouwe Eliwys…’

‘Gawyn rijdt op een zwart paard en het zadel is met zilver afgezet.’ Eliwys pakte de teugel weer. ‘Hij is naar Bath gegaan om mijn gemaal te halen, die als getuige optreedt voor het assizenhof.’

‘Niemand gaat naar Bath,’ zei de jongen. ‘Iedereen vlucht er juist vandaan.’

Eliwys zakte door haar knieën en viel bijna tegen de flank van het paard.

‘Er is geen gerechtshof meer,’ zei de knaap. ‘De doden liggen op straat en wie naar hen kijkt, sterft eveneens. Sommigen zeggen dat dit het einde van de wereld is.’

Eliwys liet de teugel los en deed een stap naar achteren. Ze draaide zich om en keek hoopvol naar Kivrin en Roche. ‘Dan zullen ze weldra hier zijn. Weet je zeker dat je hem onderweg niet hebt gezien? Hij berijdt een zwarte hengst.’

‘Die waren er zoveel.’ Hij spoorde zijn paard aan, maar Eliwys ging niet uit de weg.

Roche reikte hem de etenszak aan. De jongen bukte zich om hem te pakken en liet zijn paard keren. Eliwys ging nog steeds niet opzij, al werd ze bijna onder de voet gelopen.

Kivrin stapte naar voren en pakte de teugel. ‘Ga niet terug naar de bisschop,’ zei ze.

Hij trok de teugels naar zich toe. Kivrin leek hem nog meer angst aan te jagen dan Eliwys.

Ze liet niet los. ‘Ga naar het noorden, daar heerst de ziekte nog niet.’

Hij rukte de teugels los, gaf zijn paard de sporen en galoppeerde door de poort de weg op.

‘Ga niet over de hoofdweg,’ riep Kivrin hem na. ‘Spreek niemand aan.’

Eliwys was stokstijf blijven staan.

‘Kom,’ zei Kivrin tegen haar. ‘We moeten Agnes zoeken.’

‘Mijn gemaal en Gawyn zijn eerst naar Courcy gegaan om heer Bloet te waarschuwen,’ zei Eliwys. Ze liet zich door Kivrin naar binnen brengen.

Kivrin liet haar bij het vuur plaatsnemen en ging naar de schuur. Agnes was er niet, maar ze vond wel haar eigen mantel die ze daar op kerstavond had laten liggen. Ze gooide hem over haar schouders en klom naar de hooizolder. Daarna keek ze in het bierhuis en Vader Roche in de andere bijgebouwen, maar ze vonden het meisje niet. Tijdens het gesprek met de bode was er een koude wind opgestoken en er leek sneeuw in de lucht te zitten.

‘Misschien is ze toch binnen,’ zei Roche. ‘Hebt u achter de stoelen op de verhoging gekeken?’

Kivrin ging weer naar binnen. Ze keek achter de stoelen en onder het bed in de bovenkamer. Maisry lag nog op dezelfde plaats te murmelen en Kivrin moest zich bedwingen om haar geen schop te geven. Ze vroeg vrouwe Imeyne, die bij de muur op haar knieën lag, of ze Agnes gezien had.

De oude vrouw sloeg geen acht op haar. Ze liet de ketting door haar vingers glijden en prevelde een gebed.

Kivrin schudde haar bij haar schouder. ‘Heeft u haar naar buiten zien gaan?’

Vrouwe Imeyne draaide haar hoofd om. Haar ogen schitterden. ‘Zij is de schuld.’

‘Agnes?’ zei Kivrin verontwaardigd. ‘Wat kan zij er nou aan doen?’

Imeyne schudde haar hoofd en keek langs Kivrin naar Maisry. ‘God straft ons voor haar zonden.’

‘Agnes is zoek en het wordt al donker,’ zei Kivrin. ‘We moeten haar vinden. Heeft u haar weg zien gaan?’

‘Schuldig,’ fluisterde Imeyne, en ze draaide haar hoofd weer naar de muur.

Het begon laat te worden en de wind floot in het portaal. Kivrin rende naar buiten en volgde het pad naar het dorp.

Het was net als toen ze de open plek had gezocht. Er was geen mens te zien op het besneeuwde veld en de wind rukte aan haar kleren terwijl ze naar de kerk holde. Ver weg in het noordoosten hoorde ze langzaam een klok luiden, een doodsklok.

Agnes was altijd gek geweest op de klokketoren. Kivrin ging naar binnen en riep haar naam, hoewel ze al had gezien dat er niemand in de toren was. Ze ging weer naar buiten en bleef even staan. Ze keek naar de hutten en probeerde te bedenken waar Agnes heen kon zijn gegaan.

Niet naar een van de huisjes, tenzij ze het koud had gekregen. Blackie. Ze had het graf van haar hondje willen zien. Kivrin had haar niet verteld dat ze hem in het bos had gelegd. Agnes had gezegd dat Blackie op het kerkhof begraven moest worden. Kivrin zag niemand op de begraafplaats, maar ze ging toch door het hek naar binnen.

Agnes was er wel geweest. De afdrukken van haar kleine laarzen liepen van het ene graf naar het andere en verdwenen achter de kerk. Kivrin keek naar de heuvel en naar de bosrand. Als Agnes nu eens het bos in was gegaan? Dan zouden ze haar nooit meer terugvinden.

Ze holde de hoek om en volgde de voetstappen, die langs de kerk naar de ingang leidden. Kivrin deed de deur open. Het was bijna helemaal donker binnen en nog kouder dan op de winderige begraafplaats. ‘Agnes!’ riep ze.

Er kwam geen antwoord, maar ze hoorde een vaag geluid bij het altaar, alsof er een rat over de stenen vloer liep. ‘Agnes?’ Ze tuurde in het duister achter de tombe en in de zijpaden. ‘Ben je daar?’

‘Kivrin?’ vroeg een trillend stemmetje.

Ze rende naar voren. ‘Agnes! Waar ben je?’

Het kind zat bij het beeld van Sinte Katherine, tussen de kaarsen op de grond weggedoken in haar rode kapmantel. Ze klemde zich tegen de ruwe stenen rokken van de heilige aan en keek met grote angstige ogen om zich heen. Haar gezicht was rood en betraand. ‘Kivrin!’ riep ze, en ze wierp zich in haar armen.

‘Wat doe je hier, Agnes?’ vroeg Kivrin, boos en opgelucht tegelijk. Ze drukte het meisje tegen zich aan. ‘We hebben je overal gezocht.’

Agnes verborg haar natte gezicht tegen Kivrins hals. ‘Ik had me verstopt,’ zei ze. ‘Ik was met Kar mijn hondje aan het zoeken en toen ben ik gevallen.’ Ze wreef haar neus af. ‘Ik heb je de hele tijd geroepen, maar je kwam niet.’

‘Ik wist niet waar je was, lieverd.’ Kivrin streek over haar hoofd. ‘Waarom ben je naar de kerk gegaan?’

‘Om me te verstoppen voor de boze man.’

‘Welke boze man?’ vroeg Kivrin fronsend.

De zware kerkdeur ging open en Agnes sloeg haar armpjes stijf om Kivrins nek. ‘Daar is de boze man,’ fluisterde ze doodsbang.

‘Vader Roche!’ riep Kivrin. ‘Ik heb haar gevonden. Ze is hier.’ De deur ging dicht en ze hoorde zijn voetstappen. ‘Het is Vader Roche maar,’ zei ze tegen Agnes. ‘Hij heeft je ook gezocht. We wisten niet waar je naartoe was gegaan.’

Agnes verzachtte haar greep een beetje. ‘Maisry zei dat de boze man me zou komen halen.’

Roche bleef hijgend bij hen staan en Agnes verborg haar gezicht weer. ‘Is ze ziek?’ vroeg Roche gespannen.

‘Ik geloof het niet,’ zei Kivrin. ‘Maar ze is half bevroren. Sla mijn mantel maar om haar heen.’

Roche maakte onhandig haar mantel los en sloeg die over de schouders van Agnes.

‘Ik had me verstopt voor de boze man,’ zei Agnes tegen hem.

‘Welke boze man?’

‘De boze man die Kivrin in de kerk achternazat,’ zei Agnes. ‘Maisry zegt dat je de blauwe ziekte krijgt als hij je vindt.’

‘Er is helemaal geen boze man,’ zei Kivrin, die zich voornam Maisry een flinke aframmeling te geven. Ze ging staan en Agnes hield zich stevig aan haar vast.

Roche zocht op de tast de zijdeur en deed die open. Blauwgrijs licht viel naar binnen.

‘Maisry zei dat hij Blackie te pakken heeft gekregen,’ zei Agnes rillend. ‘Maar mij niet. Ik heb me verstopt.’

Kivrin dacht aan het slappe lijfje van Blackie in haar handen, aan het bloed rond zijn mond. O nee, dacht ze, en liep snel in de richting van het grote huis. Agnes rilde omdat ze al die tijd in de ijskoude kerk was geweest, maar haar gezicht gloeide tegen Kivrins huid. Dat komt alleen maar van het huilen, dacht Kivrin. Ze vroeg of het meisje hoofdpijn had.

Agnes maakte alleen een beweging met haar hoofd zonder iets te zeggen. Kivrin liep nog sneller door, op de voet gevolgd door Roche, langs het huis van de meier naar de voorhof.

‘Ik ben niet in het bos geweest,’ zei Agnes toen ze bij de ingang van de ridderzaal kwamen. ‘De ongehoorzame maagd wel.’

‘Ja.’ Kivrin droeg haar naar het vuur. ‘Maar het was niet zo erg. Haar vader vond haar in het bos en bracht haar weer naar huis. En ze leefden nog lang en gelukkig.’ Ze liet Agnes op de bank zakken en maakte haar mantel open.

‘En ze ging nooit meer naar het bos.’

‘Nooit meer.’ Kivrin trok haar natte laarsjes en maillot uit en legde haar eigen mantel dicht bij het vuur op de grond. ‘Ga maar liggen, dan breng ik je een kom hete soep.’ Agnes ging gehoorzaam liggen en Kivrin wikkelde haar in de mantel.

Ze ging een kom soep halen, maar Agnes wilde niets hebben en viel bijna meteen in slaap.

‘Ze is de hele middag buiten geweest,’ zei ze op bozige toon tegen Eliwys en Roche, ‘en nu heeft ze kou gevat.’ Maar toen Roche voor het avondgebed was weggegaan, betastte ze Agnes’ armen en lendenen. Ze draaide het meisje zelfs om en bekeek de huid tussen de schouderbladen, waar de jongen een buil had gehad.

Roche luidde de klok niet. Hij kwam terug met een gerafelde sprei die blijkbaar van zijn eigen bed afkomstig was en legde Agnes daarop.

Kivrin hoorde wel de klokken van andere kerken, van Oxford en Godstow en van het dorp in het zuidwesten. De dubbele klok van Courcy zweeg. Ze keek gespannen naar Eliwys, maar die had er geen aandacht voor. Ze keek over Rosemund heen naar de deur.

De klokken van Courcy begonnen pas te luiden toen de andere zwegen. Het was een vreemd geluid, gedempt en traag. Kivrin keek naar Roche. ‘Is dat een doodsklok?’

‘Nee,’ zei hij, zonder zijn blik van Agnes af te wenden. ‘Het is een heilige dag.’

Ze had de dagen niet meer bijgehouden. De gezant was op kerstochtend vertrokken en later die dag had ze ontdekt dat het de pest was. Sindsdien scheen er een eindeloze tijd te zijn verstreken, maar het waren slechts vier dagen.

Ze had juist met de kerstdagen willen komen omdat de datum dan gemakkelijk vast te stellen zou zijn, zelfs als ze tussen ongeletterde boeren terecht zou komen, en ze het rendez-vous onmogelijk kon mislopen. Gawyn is naar Bath gegaan om hulp te halen, meneer Dunworthy, dacht ze, en de bisschop heeft alle paarden meegenomen en ik wist niet waar de open plek was.

Eliwys was opgestaan en luisterde even. ‘Zijn dat de klokken van Courcy?’ vroeg ze aan Roche.

‘Ja,’ zei hij. ‘Vrees niet. Het is Onnozele-kinderendag.’

Heel toepasselijk, dacht Kivrin, naar Agnes kijkend. Het meisje sliep en rilde niet meer, hoewel ze nog erg warm aanvoelde.

De kokkin riep iets en Kivrin ging naar haar toe. De vrouw probeerde van haar bed op te staan. ‘Ik moet naar huis,’ zei ze.

Kivrin kalmeerde haar en gaf haar wat te drinken. De emmer was bijna leeg, ze pakte hem op en ging op weg naar de deur.

‘Ik wil dat Kivrin bij me komt,’ zei Agnes, die rechtop was gaan zitten.

Kivrin zette de emmer op de grond en knielde bij het meisje neer. ‘Hier ben ik al,’ zei ze.

Agnes keek haar aan met een rood gezicht, dat vertrokken was van woede. ‘De boze man zal me vinden als Kivrin niet komt,’ zei ze. ‘Ik wil naar Kivrin!’

AFSCHRIFT UIT HET DOMESDAY BOOK

(073453–074912)

Ik ben het rendez-vous misgelopen. Door alle zorgen om Rosemund en het verdwijnen van Agnes was ik de tel kwijtgeraakt en ik wist ook niet waar de open plek was.

U moet wel doodsbenauwd zijn, meneer Dunworthy. U denkt vast dat ik tussen rovers en moordenaars terecht ben gekomen. En dat is ook zo. Ze hebben Agnes te pakken gekregen.

Ze heeft koorts, maar geen builen, en hoesten of spugen doet ze ook niet. Alleen die hoge koorts. Ze herkent me niet en roept steeds dat ik bij haar moet komen. Roche en ik hebben geprobeerd de koorts te verlagen door koude omslagen, maar dat heeft niet geholpen.

(Pauze)

Vrouwe Imeyne is ziek geworden. Vader Roche vond haar vanochtend op de grond in haar hoek. Misschien heeft ze daar de hele nacht gelegen. De laatste twee dagen wilde ze niet meer gaan slapen en bleef op haar knieën zitten bidden om God te vragen haar en de andere gelovigen te sparen.

Dat heeft Hij niet gedaan. Ze heeft longpest. Ze hoest en geeft bloed op.

Ze wil niet dat Roche of ik iets voor haar doen. ‘Zij is de schuld van alles,’ zei ze tegen Roche, naar mij wijzend. ‘Dat is niet het haar van een maagd. Kijk maar naar haar kleren.’

Mijn kleren zijn de buis en leren broek van een jongen die ik in een kist in de bovenkamer heb gevonden. Mijn eigen kleed is geruïneerd sinds vrouwe Imeyne over me heen kotste en mijn hemd is aan stukken gescheurd om als doeken en verband te gebruiken.

Roche probeerde haar wat wilgethee te laten drinken, maar die spuugde ze weer uit. ‘Ze is niet in het bos overvallen, dat is een leugen,’ zei ze. ‘Ze is hierheen gestuurd om ons te vermoorden.’

Roche veegde het met bloed vermengde speeksel van haar mond af. ‘Het is de ziekte die u zulke dingen laat geloven,’ zei hij mild.

‘Ze is gestuurd om ons te vergiftigen,’ zei Imeyne. ‘Kijk maar wat ze met de kinderen van mijn zoon heeft gedaan. En nu wil ze mij ook vergiftigen, maar ik neem van haar niets te eten of te drinken aan.’

‘Stil,’ zei Roche ferm. ‘U mag geen kwaad spreken van iemand die u probeert te helpen.’

Ze schudde heftig met haar hoofd. ‘Ze wil ons allemaal doden. U moet haar verbranden. Ze is een dienares van de duivel.’

Ik had Roche nog nooit kwaad gezien. Hij begon bijna weer op een moordenaar te lijken. ‘U weet niet wat u zegt,’ zei hij. ‘God heeft haar gezonden om ons te helpen.’

Was het maar waar dat ik iets voor hen kon doen, maar dat is niet zo. Agnes schreeuwt dat ik moet komen, Rosemund ligt maar roerloos op haar deken en de klerk wordt helemaal zwart, en ik kan voor niemand iets doen. Niets.

(Pauze)

Het hele huisgezin van de meier is aangetast. De jongste zoon, Lefric, was de enige met een buil en ik heb hem hier laten komen om die door te prikken. Voor de anderen kan ik niets doen, die hebben longpest.

(Pauze)

De baby van de meier is dood.

(Pauze)

De klokken van Courcy worden geluid. Negen slagen. Voor wie zou het zijn? Voor de gezant van de bisschop? Voor de dikke monnik die meehielp onze paarden te stelen? Of voor heer Bloet? Ik hoop het laatste.

(Pauze)

Wat een verschrikkelijke dag. Vanmiddag zijn de vrouw van de meier en de jongen die voor me op de loop ging gestorven. De meier is bezig een graf te graven, hoewel de grond keihard bevroren is. Met Rosemund en Lefric gaat het slechter. Rosemund kan nauwelijks nog slikken en haar polsslag is zwak en onregelmatig. Agnes is er minder erg aan toe, maar ze blijft hoge koorts houden. Roche heeft het avondgebed hier in de zaal gezegd.

Hij besloot de vespers als volgt. ‘Lieve Jezus, ik weet dat u ons alle mogelijke hulp stuurt, maar ik vrees dat het niet voldoende is tegen deze zwarte plaag. Uw heilige dienares Katherine zegt dat het een ziekte is, maar hoe is dat mogelijk? Want de plaag gaat niet van mens tot mens, maar is overal tegelijkertijd.’

En dat is ook zo.

(Pauze)

Ulf de baljuw is dood.

En Sibbe, dochter van de meier.

Joan, dochter van de meier.

De kokkin, wier naam ik niet ken.

Walthef, oudste zoon van de meier.

(Pauze)

Meer dan de helft van de dorpelingen is ziek. Laat Eliwys het alstublieft niet krijgen. Of Roche.

29

Hij riep om hulp, maar er kwam niemand, en hij dacht dat alle anderen gestorven waren en hij de laatst overgeblevene was, net als John Clyn in het klooster van de minderbroeders: ‘Ik, wachtend op mijn dood…’

Hij kon de knop van het alarm niet vinden. Op het nachtkastje stond een kleine bel, maar hij had geen kracht in zijn vingers en het ding viel uit zijn hand op de grond. Het maakte een afschuwelijk kabaal, waar geen eind aan leek te komen, als een Great Tom in een nachtmerrie, en toch kwam er niemand.

Maar toen hij een tijd later wakker werd, stond de bel weer op het kastje, dus moest er iemand geweest zijn terwijl hij sliep. Hij tuurde wazig naar de bel en vroeg zich af hoe lang hij had geslapen. Heel lang.

Het was licht buiten, maar het licht wierp geen schaduwen. Het kon middag of halverwege de ochtend zijn. Er was geen klok in de kamer en hij was te zwak om zich om te draaien en op de beeldschermen aan de muur te kijken. Het raam was te hoog om veel te kunnen zien, behalve dat het regende. Het had geregend toen hij naar Brasenose ging, dus het zou nog dezelfde dag kunnen zijn. Misschien was hij alleen maar flauwgevallen en hadden ze hem ter observatie opgenomen.

‘Al deze vervloekingen zullen over u komen,’ klonk een stem.

Dunworthy deed zijn ogen open en zocht op het kastje naar zijn bril, maar die lag er niet. ‘Ik zal schrik over u doen komen en wegkwijning en brandende plagen.’

Het was mevrouw Gaddson. Ze zat op de stoel naast zijn bed uit de bijbel voor te lezen. Ze had geen masker of steriele kleding aan, hoewel de bijbel nog in polyteen was verpakt. Dunworthy keek er bijziend naar.

‘En wanneer gij vergaderd zijt in uw plaatsen, zal Ik de pest onder u zenden.’

‘Welke dag is het?’ vroeg Dunworthy.

Ze zweeg, keek hem bevreemd aan en ging onverstoorbaar verder. ‘En gij zult overgeleverd worden in de hand uwer vijanden.’

Hij kon hier nog niet erg lang zijn. Gaddson was bij andere patiënten geweest toen hij Badri ging opzoeken. Misschien was het nog dezelfde middag en had Mary nog geen tijd gehad om Gaddson eruit te gooien.

‘Kunt u slikken?’ vroeg de ouderwetse zuster van de voorraadkamer. ‘Het is tijd voor uw koortspil,’ zei ze met haar gebarsten stem. ‘Kunt u slikken?’

Hij deed zijn mond open en ze legde de capsule op zijn tong. Haar schort kraakte toen ze naar voren boog om hem een glas water voor te houden.

‘Gaat het?’ vroeg ze, terwijl hij zijn hoofd weer neerlegde.

De capsule was in zijn keel blijven steken, maar hij knikte. Elke beweging deed pijn.

‘Goed, dan kan dit weg.’ Ze maakte iets los van zijn bovenarm.

‘Hoe laat is het?’ vroeg hij, terwijl hij probeerde de capsule binnen te houden.

‘Tijd voor uw slaapje.’ Ze keek kippig naar de schermen achter zijn hoofd.

‘Welke dag is het?’ vroeg hij, maar ze was al naar buiten gewaggeld. ‘Welke dag is het?’ vroeg hij aan mevrouw Gaddson, maar ook zij was weggegaan.

Hij kon hier nog niet lang hebben gelegen. Hij had hoofdpijn en koorts, wat volgens de brochure vroege symptomen van influenza waren. Misschien waren er pas een paar uur verstreken en was het nog dezelfde middag. Hij was wakker geworden toen ze hem in bed hadden gelegd, voordat ze hem een koortspil hadden kunnen geven of een alarmknop hadden kunnen installeren.

‘Tijd voor uw koortspil,’ zei een stem. Het was de knappe blonde zuster die zoveel belangstelling voor William Gaddson had getoond.

‘Die heb ik al gehad.’

‘Dat was gisteren,’ zei ze. ‘Vooruit, mond open.’

Haar collega in Badri’s kamer had gezegd dat ze zelf griep had gekregen. ‘Ik dacht dat u ziek was,’ zei hij.

‘Ja, maar ik ben alweer op de been. U wordt ook gauw weer beter.’ Ze tilde zijn hoofd wat op om hem te laten drinken.

‘Welke dag is het?’ vroeg hij.

‘De elfde,’ zei ze na een aarzeling. ‘Ik moest er zelf even over nadenken. Bijna alle collega’s waren ziek en als je dag en nacht doorwerkt, raak je de tel kwijt.’ Ze tikte iets in op de computer en keek fronsend naar de monitoren.

Eigenlijk had hij het al geweten voordat ze het zei, voordat hij het knopje had gezocht. In zijn delirium waren al die koortsige dagen en nachten tot één regenachtige middag samengesmolten, maar zijn biologische klok had de uren en dagen bijgehouden en daardoor had hij het al geweten. Hij had het rendez-vous gemist.

Er was geen rendez-vous geweest, dacht hij verbitterd. Gilchrist had het net gesloten. Het maakte niet uit of hij ziek was of niet, het net was gesloten en hij had niets kunnen beginnen.

De elfde januari. Hoe lang had Kivrin op het rendez-vous gewacht? Eén of twee dagen, misschien wel drie voordat ze begon te denken dat ze zich in de datum of in de plek had vergist? Had ze de hele nacht langs de weg van Oxford naar Bath gezeten, in haar nutteloze witte mantel gewikkeld, bang om vuur te maken dat wolven of dieven kon aantrekken? Of boeren die voor de pest op de vlucht waren. En wanneer was het eindelijk tot haar doorgedrongen dat niemand haar zou komen halen?

‘Heeft u nog iets nodig?’ vroeg de zuster. Ze maakte aanstalten hem een injectie te geven.

‘Is dat een slaapmiddel?’ vroeg hij.

‘Ja.’

‘Gelukkig,’ zei Dunworthy. Hij sloot dankbaar zijn ogen.

Hij had misschien een minuut geslapen, of een dag, of een maand. Het licht was nog precies hetzelfde toen hij wakker werd, net als de regen en de afwezigheid van schaduw. Colin zat op de stoel naast het bed in zijn boek over de riddertijd te lezen en te snoepen. Ik kan niet lang hebben geslapen, dacht Dunworthy, de toverbal is nog onder ons.

‘O, fijn,’ zei Colin. Hij sloeg het boek met een klap dicht. ‘Dat ouwe mens zei dat ik alleen mocht blijven als ik u niet wakker maakte. Dat heb ik toch niet gedaan? U zult toch zeggen dat u helemaal zelf wakker bent geworden?’

Hij haalde de toverbal uit zijn mond, keek ernaar en stak hem in zijn zak. ‘Heeft u haar al gezien? Ik geloof dat ze in de middeleeuwen is geboren. Ze is bijna net zo necrotisch als mevrouw Gaddson.’

Dunworthy keek bijziend naar hem. Hij droeg een ander jack, groen, waartegen de grijsgeruite sjaal nog somberder afstak. Colin zag er ook ouder door uit, alsof hij gegroeid was terwijl Dunworthy had geslapen.

Colin keek hem fronsend aan. ‘U herkent me toch wel? Ik ben Colin.’

‘Ja, natuurlijk herken ik je. Waarom heb je geen masker voor?’

Colin grinnikte. ‘Dat hoef ik niet. U bent trouwens niet besmettelijk meer. Wilt u uw bril hebben?’

Dunworthy knikte voorzichtig, om de pijn in zijn hoofd niet te voelen.

‘Dit is voor het eerst dat u me herkent.’ Hij rommelde in de la van het nachtkastje en gaf Dunworthy zijn bril. ‘U was heel erg ziek. Ik dacht dat u het niet zou redden. U zei steeds Kivrin tegen me.’

‘Welke dag is het?’ vroeg Dunworthy.

‘De twaalfde,’ zei Colin ongeduldig. ‘Dat heeft u me vanochtend al gevraagd, weet u nog?’

Dunworthy zette zijn bril op. ‘Nee.’

‘Weet u helemaal niet meer wat er gebeurd is?’

Ik weet dat ik Kivrin in de steek heb gelaten, dacht hij. Ik heb haar in 1348 laten stikken.

Colin schoof de stoel dichterbij en legde het boek op het bed. ‘De zuster zei dat het door de koorts kwam,’ zei hij, maar hij klonk toch een beetje verontwaardigd, alsof hij Dunworthy de schuld gaf. ‘Ik mocht niet bij u en ze wilde ook niet zeggen hoe u het maakte. Dat vind ik helemaal niet eerlijk. Ze laten je in de wachtkamer zitten zonder dat je iets kunt doen en als je iets vraagt krijg je te horen dat je bij de dokter moet zijn, die je dan niks wil vertellen. Ze doen net of je een kind bent. Vroeg of laat moet je toch weten wat er aan de hand is, of niet soms? Weet u wat de zuster vanmorgen deed? Ze wilde me wegsturen. Ze zei dat u erg ziek was geweest en dat ik u niet mocht storen. Alsof ik dat van plan was!’

Zijn gezicht was verontwaardigd, maar tegelijkertijd vermoeid en bezorgd. Dunworthy zag hem in gedachten door de gangen dwalen en in de wachtkamer zitten tot iemand hem iets kwam vertellen. Geen wonder dat hij er ouder uitzag.

‘En mevrouw Gaddson zei net dat ik u alleen goed nieuws mag vertellen, omdat u anders een terugval krijgt en doodgaat en dan is het mijn schuld.’

‘Mevrouw Gaddson is goed voor het moreel, zie ik,’ zei Dunworthy. Hij glimlachte. ‘Er is zeker geen kans dat zij ook ziek wordt?’

Colin keek hem verbaasd aan. ‘De epidemie is voorbij,’ zei hij. ‘De quarantaine wordt over een week opgeheven.’

Mary had dus toch gedaan gekregen dat het vaccin werd doorgelaten. Hij vroeg zich af of het voor Badri nog op tijd was gekomen en daarna wat er voor slecht nieuws was dat Colin niet mocht vertellen. Ik weet al wat het slechte nieuws is, dacht hij. De lokalisatie is gewist en Kivrin zit in 1348.

‘Vertel me eens wat goed nieuws,’ zei hij.

‘Nou, er is al twee dagen niemand meer ziek geworden,’ zei Colin. ‘En er zijn genoeg levensmiddelen aangevoerd, dus we kunnen weer behoorlijk eten.’

‘Ik zie dat je ook nieuwe kleren hebt.’

Colin keek naar zijn groene jack. ‘Dit is een cadeau van mijn moeder. Voor de kerst. Ze stuurde het op toen…’ Hij zweeg en fronste zijn wenkbrauwen. ‘Ze heeft ook een paar video’s gestuurd en neuspleisters.’

Dunworthy vroeg zich af of ze de cadeaus pas had opgestuurd toen de epidemie zo goed als voorbij was en wat Mary daarvan zou denken.

‘De rits gaat automatisch dicht,’ zei Colin, die opstond. ‘Je hoeft alleen maar op dit knopje te drukken. U hoeft nooit meer te zeggen dat ik mijn jas dicht moet doen.’

De zuster kwam ruisend binnen. ‘Heeft hij u wakker gemaakt?’ vroeg ze bars.

‘Ik zei het toch,’ mompelde Colin. ‘Nee, zuster. Ik heb zelfs de bladzijden heel stil omgeslagen.’

‘Hij heeft me niet wakker gemaakt en ik heb helemaal geen last van hem,’ zei Dunworthy, voordat de zuster nog meer kon vragen. ‘Hij heeft me alleen goed nieuws verteld.’

‘Je hoort meneer Dunworthy helemaal niets te vertellen. Hij moet rusten.’ Ze hing een infuuszakje met een heldere vloeistof aan de standaard. ‘Hij mag nog geen bezoek ontvangen.’ Ze duwde Colin naar de deur.

‘Als hij geen bezoek mag ontvangen, waarom mag mevrouw Gaddson dan wel bij hem?’ protesteerde Colin. ‘Zij maakt de patiënten nog zieker.’ Hij bleef bij de deur staan en keek woedend naar de zuster. ‘Ik kom morgen terug,’ zei hij tegen Dunworthy. ‘Moet ik iets voor u meebrengen?’

‘Hoe maakt Badri het?’ vroeg Dunworthy, op het ergste voorbereid.

‘Een stuk beter,’ zei Colin. ‘Hij heeft wel een terugval gehad, maar hij gaat goed vooruit. Hij heeft naar u gevraagd.’

‘Wacht even!’ zei Dunworthy, maar de zuster had de deur al dichtgedaan.

Mary had gezegd dat Badri er niets aan kon doen en natuurlijk had ze gelijk. Verwardheid was een van de eerste symptomen. Hij had zich zelf vergist bij het intoetsen van Andrews’ telefoonnummer en mevrouw Piantini had zich telkens verontschuldigd omdat ze zoveel fouten maakte bij het bespelen van haar handklok.

‘Sorry,’ mompelde hij. Het lag niet aan Badri, het lag aan hem. Hij had zo over de berekeningen van de eerstejaars zitten zeuren dat Badri tenslotte besloot zelf de coördinaten in te voeren.

Colin had zijn boek op het bed laten liggen. Dunworthy trok het naar zich toe. Het was ongelooflijk zwaar, zo zwaar dat hij het tegen de bedrand moest zetten om de bladzijden te kunnen omslaan. Hij moest zijn hoofd helemaal opzij draaien om iets te kunnen lezen, maar eindelijk vond hij wat hij zocht.

De Zwarte Dood had Oxford rond de kerstdagen bereikt. De universiteit was gesloten en de overlevenden waren naar de omliggende dorpen gevlucht, waardoor ze de pest hadden verspreid. Duizenden waren in de stad gestorven, huizen bleven verlaten achter en er waren niet genoeg mensen achtergebleven om de doden te begraven. De overlevenden sloten zichzelf op en zochten een zondebok.

Hij viel in slaap met zijn bril op zijn neus, maar hij werd wakker toen de zuster hem wilde afzetten. Het was de vriendin van William en ze keek hem glimlachend aan.

‘Neem me niet kwalijk.’ Ze legde de bril in de la. ‘Ik wilde u niet wakker maken.’

Dunworthy keek naar haar. ‘Colin zegt dat de epidemie voorbij is.’

‘Ja.’ Ze keek naar de schermen achter zijn hoofd. ‘De haard van het virus en het analogon werden tegelijkertijd gevonden. Het had niet langer moeten duren. Zelfs met antimicrobia en afweerversterking werd een sterftecijfer van 32 procent verwacht, zonder rekening te houden met het gebrek aan voorraden en personeel. We zitten nu op bijna 19 procent en er zijn nog heel wat kritieke gevallen.’

Ze pakte zijn pols en keek op een van de monitoren. ‘Uw temperatuur is iets gezakt. U mag van geluk spreken. Het analogon werkte niet bij iedereen. Dokter Ahrens zei…’ Ze zweeg en hij vroeg zich af wat Mary gezegd kon hebben. Dat hij het niet zou halen. ‘U mag van geluk spreken,’ herhaalde ze. ‘Ga maar weer slapen.’

Hij viel in slaap en toen hij zijn ogen weer opende, stond mevrouw Gaddson naast zijn bed, klaar om hem met haar bijbel te lijf te gaan.

‘De Here zal u slaan met Egyptische zweren, met builen, uitslag en schurft,’ zei ze, zodra ze zag dat hij wakker was, ‘waarvan gij niet kunt genezen.’

‘Uw zonen en dochters zullen aan een ander volk worden overgeleverd,’ mompelde Dunworthy.

‘Wat?’ vroeg mevrouw Gaddson bits.

‘Niets.’

Ze was haar tekst kwijt. Ze bladerde in de bijbel, op zoek naar kwalen, en begon weer te lezen: ‘Want God heeft Zijn eniggeboren Zoon in de wereld gezonden.’

Dat zou Hij nooit hebben gedaan als Hij had geweten wat er ging gebeuren, dacht Dunworthy. Herodes en de onnozele kinderen en Gethsemane.

‘Wilt u me voorlezen uit Mattheüs?’ vroeg hij. ‘Hoofdstuk 26, vers 39.’

Mevrouw Gaddson keek hem geërgerd aan, maar ze sloeg toch Mattheüs op. ‘En Hij ging een weinig verder en Hij wierp zich met het aangezicht ter aarde en bad, zeggende: Mijn Vader, indien het mogelijk is, laat deze beker Mij voorbijgaan…’

God wist niet waar Zijn Zoon was, dacht Dunworthy. Hij had Zijn eniggeboren Zoon in de wereld gezonden en er was iets verkeerd gegaan met de lokalisatie, het net was gesloten en Hij kon niet meer bij hem komen, en ze hadden de zoon gearresteerd, een doornenkroon op zijn hoofd gezet en hem aan een kruis genageld.

‘Hoofdstuk 27,’ zei hij. ‘Vers 46.’

Met samengeperste lippen sloeg ze de bladzijde om. ‘Ik geloof niet dat dit geschikte plaatsen zijn om…’

‘Lees voor,’ zei hij.

‘Omstreeks het negende uur riep Jezus met luider stem, zeggende: Eli, Eli, lama sabachthani? Dat is: Mijn God, mijn God, waarom hebt Gij Mij verlaten!’

Kivrin had geen idee wat er was gebeurd. Ze zou denken dat ze zich in de dag of in de plaats had vergist, dat ze tijdens de epidemie de datum niet in de gaten had gehouden of dat er iets verkeerd was gegaan met het net. Dat ze haar in de steek hadden gelaten.

‘Ja?’ zei mevrouw Gaddson. ‘Nog meer verzoekjes?’

‘Nee.’

Ze ging terug naar het Oude Testament. ‘Want zij zullen vallen door het zwaard, door de hongersnood, en door de pest,’ las ze. ‘Die ver weg is, zal vallen door de pest.’

Ondanks alles viel hij weer in slaap en toen hij ontwaakte was die eindeloze middag voorbijgegaan. Het regende nog wel, maar er waren schaduwen in de kamer en hij hoorde een klok vier uur slaan. De blonde zuster hielp hem naar de badkamer te gaan. Het boek was weg en hij vroeg zich af of Colin ongemerkt op bezoek was geweest, maar hij zag het in de la liggen toen de zuster zijn pantoffels pakte. Hij liet haar de rugsteun omhoog zetten zodat hij kon gaan zitten en toen ze weg was zette hij zijn bril op en pakte het boek uit de la.

De pest had zo willekeurig en gewelddadig toegeslagen dat de middeleeuwers niet aan een gewone ziekte konden geloven. Ze hadden melaatsen, oude vrouwen en zwakzinnigen ervan beschuldigd het water te vergiftigen en vloeken uit te spreken. Iedere vreemdeling en iedereen die maar enigszins uit de toon viel, was meteen verdacht. In Sussex waren twee reizigers gestenigd. In Yorkshire was een jonge vrouw naar de brandstapel gesleept.

‘O, daar is het,’ zei Colin, die de kamer binnenkwam. ‘Ik dacht dat ik het kwijt was.’

Hij had zijn groene jack aan en was doorweekt. ‘Mevrouw Taylor liet me de klokken van het koor naar de kerk van de Heilige Hervormden brengen en het stortregent.’

Dunworthy voelde zich geweldig opgelucht toen hij haar naam hoorde en hij besefte dat hij helemaal niet naar de anderen had gevraagd, bang voor het antwoord.

‘Dus ze maakt het goed?’

Colin drukte op de knop en het jack sprong open, waardoor een regen van druppels door de kamer vloog. ‘Ja. Ze hebben op de vijftiende een optreden.’ Hij stak zijn nek uit om te zien wat Dunworthy aan het lezen was.

Dunworthy deed het boek dicht en gaf het hem terug. ‘En de andere koorleden? Mevrouw Piantini?’

Colin knikte. ‘Die ligt nog in het ziekenhuis. Ze is helemaal uitgemergeld.’ Hij sloeg het boek open. ‘U was zeker aan het lezen over de Zwarte Dood?’

‘Ja,’ zei Dunworthy. ‘Finch is toch niet ziek geweest, hoop ik?’

‘Nee. Hij heeft mevrouw Piantini vervangen als tenor. Hij maakt zich erg druk. Londen was vergeten wc-papier mee te sturen en we zijn er bijna doorheen. Hij kreeg er ruzie over met mevrouw Godsamme.’ Hij legde het boek op het bed. ‘Wat gebeurt er nu met uw meisje?’

‘Ik weet het niet,’ zei Dunworthy.

‘Kunt u haar niet terughalen?’

‘Nee.’

‘De Zwarte Dood was verschrikkelijk,’ zei Colin. ‘De mensen konden hun doden niet eens begraven. Ze legden ze gewoon op grote stapels.’

‘Ik kan niet bij haar komen, Colin. De lokalisatie is gewist toen Gilchrist het net sloot.’

‘Dat weet ik wel, maar kunnen we niet iets anders doen?’

‘Nee.’

‘Maar…’

‘Ik zal dokter vragen of het bezoek niet wat minder kan,’ zei de zuster streng. Ze pakte Colin bij zijn kraag en werkte hem naar buiten.

‘Begin dan maar met mevrouw Gaddson,’ zei Dunworthy, ‘en zeg tegen dokter Ahrens dat ik haar wil spreken.’

Mary liet zich niet zien, maar wel Montoya, die blijkbaar rechtstreeks van haar opgraving kwam. Haar broekspijpen zaten onder de modder, net als haar donkere krullen. Colin was bij haar en ook zijn groene jasje was besmeurd.

‘We zijn naar binnen geslopen toen dat mens even niet keek,’ zei Colin.

Montoya was sterk vermagerd. Haar vingers waren heel dun en haar horloge hing los om haar pols.

‘Hoe voelt u zich?’ vroeg ze.

‘Beter,’ loog hij, naar haar handen kijkend. Er zat modder onder haar nagels. ‘En u?’

‘Beter,’ zei ze.

Na haar ontslag uit het ziekenhuis was ze natuurlijk regelrecht naar de opgraving gegaan om de recorder te zoeken. En nu was ze meteen teruggekomen.

‘Ze is zeker dood?’ vroeg hij.

Haar handen lieten de bedrand los. ‘Ja.’

Kivrin was dus toch op de goede plaats terechtgekomen. De plaatscoördinaten waren hoogstens een paar kilometer verschoven en ze had de weg van Oxford naar Bath gevonden, ze had Skendgate gevonden. En ze was er gestorven aan de influenza die ze al voor haar vertrek had opgelopen, of aan honger of aan de pest, of aan wanhoop. Ze was al zevenhonderd jaar dood.

‘U heeft hem dus gevonden,’ zei hij, bij wijze van constatering.

‘Wat gevonden?’ vroeg Colin.

‘Kivrins recorder.’

‘Nee,’ zei Montoya.

Hij voelde geen opluchting. ‘Dat komt nog wel.’

Haar trillende vingers pakten de rand weer. ‘Kivrin kwam zelf met het idee,’ zei ze. ‘Voor ze wegging. Zij wilde dat de recorder op een benen spoor zou lijken, zodat hij bewaard zou blijven als zij het niet overleefde. Ze zei nog dat u zich zorgen maakte om niets, maar als het kon zou ze zich op het kerkhof laten begraven, dan…’ Haar stem beefde. ‘Dan hoefden wij niet half Engeland op te graven.’

Dunworthy kneep zijn ogen dicht.

‘Maar u wéét toch niet of ze dood is als u de recorder niet heeft gevonden?’ riep Colin uit. ‘U zei dat u niet eens wist waar ze was. Hoe weet u dan dat ze dood is?’

‘We hebben in Skendgate proeven met ratten gedaan. Vijftien minuten blootstelling aan het virus is al voldoende om besmet te raken. Er is 75 procent kans dat Kivrin is geïnfecteerd en gezien de beperkte medische verzorging in de veertiende eeuw is het wel zeker dat er complicaties bij zijn gekomen.’

Beperkte medische verzorging? Bloedzuigers en strychnine werden gebruikt om mensen te verdoven en de middeleeuwers hadden nog nooit gehoord van sterilisatie of bacteriën of T-cellen. Ze kenden niets anders dan smerige zalfjes, gebeden en aderlatingen. En wat hadden die uitgehaald?

‘Zonder goede behandeling is de kans op overlijden 49 procent,’ zei Montoya. ‘Volgens Mathematica…’

‘Mathematica,’ zei Dunworthy verbitterd. ‘Heb je die cijfers van Gilchrist?’

Montoya keek fronsend naar Colin. ‘Er is 75 procent kans dat Kivrin het virus heeft gekregen en 68 procent dat ze door de pest is aangetast. De morbiditeit van builenpest is 91 procent en het sterftecijfer…’

‘Ze heeft de pest niet gekregen,’ zei Dunworthy. ‘Daar is ze tegen ingeënt. Heeft dokter Ahrens of Gilchrist dat niet gezegd?’

Montoya keek weer naar Colin.

‘Ik mocht het hem niet vertellen,’ zei Colin met opgeheven kin.

‘Wat niet? Is Gilchrist ziek?’ Hij herinnerde zich dat hij naar de monitor had gekeken en in Gilchrists armen in elkaar was gezakt. Misschien had hij hem aangestoken.

‘Gilchrist is drie dagen geleden gestorven,’ zei Montoya.

Dunworthy keek naar Colin. ‘Wat mocht je nog meer niet vertellen?’ vroeg hij bars. ‘Wie is er nog meer gestorven?’

Montoya stak een magere hand op om Colin het zwijgen op te leggen, maar het was te laat.

‘Tante Mary,’ zei Colin.

AFSCHRIFT UIT HET DOMESDAY BOOK

(077076–078924)

Maisry is weggelopen. Roche en ik hebben haar overal gezocht, bang dat ze ziek was geworden en ergens in een hoekje was gaan liggen, maar de meier zei dat hij haar in het bos had zien verdwijnen toen hij een graf voor Walthef aan het delven was. Ze had de pony van Agnes meegenomen.

Ze zal de ziekte alleen maar verspreiden of niet verder komen dan een ander dorp waar de pest al heerst. De ziekte is overal. We horen de klokken luiden, een beetje zoals voor de vesper maar dan uit de maat, alsof de klokkeluiders gek zijn geworden. Je kunt niet uitmaken of het negen of drie slagen zijn. Vanochtend liet de dubbele klok van Courcy een enkele slag horen. Zou het voor de baby zijn of voor een van de praatzieke meisjes?

Rosemund is nog steeds bewusteloos en haar pols is heel zwak. Agnes ligt te ijlen, ze woelt en schreeuwt het uit. Ze roept dat ik bij haar moet komen, maar als ze me ziet begint ze te schoppen en om zich heen te slaan.

Eliwys bekommert zich om haar en ook om vrouwe Imeyne, die telkens roept dat ik een duivelin ben en me vanmorgen bijna een blauw oog sloeg. De enige bij wie ik in de buurt mag komen is de klerk, voor wie ik niets meer kan doen. Ik geloof nooit dat hij de avond haalt. Hij ruikt zo vreselijk dat we hem in een hoek hebben moeten leggen. Zijn buil is weer gaan etteren.

(Pauze)

Gunni, de tweede zoon van de meier.

De vrouw met de littekens in haar hals.

Maisry’s vader.

Cob de misdienaar.

(Pauze)

Vrouwe Imeyne is er slecht aan toe. Roche wilde haar de laatste sacramenten toedienen, maar ze wilde niet bij hem biechten.

‘U moet zich met God verzoenen voor u sterft,’ zei Roche, maar ze keerde haar gezicht naar de muur. ‘Hij is de schuld van alles,’ zei ze.

(Pauze)

Eenendertig zieken. Meer dan 75 procent. Roche heeft vanmorgen een deel van het open veld gewijd, want op het kerkhof is bijna geen plaats meer.

Maisry is niet teruggekomen. Misschien is ze een verlaten hofstede binnengedrongen en ligt ze nu op de verhoging te slapen. Wie weet wordt ze nog de stammoeder van een adellijk huis als de epidemie voorbij is.

Misschien is dat het gebrek van onze eigen tijd, meneer Dunworthy. Wij stammen af van mensen als Maisry en de gezant en heer Bloet, terwijl iedereen die achterbleef om te helpen, zoals Roche, zelf ziek werd en doodging.

(Pauze)

Vrouwe Imeyne is bewusteloos en Roche geeft haar de laatste sacramenten. Daar heb ik op aangedrongen.

‘Het is de ziekte die haar zo laat praten. Haar ziel heeft zich niet van God afgewend,’ zei ik. Dat is niet waar en misschien verdient ze geen vergiffenis, maar ze verdient het ook niet om zo weg te rotten. Zij verwijt het God, ik verwijt het haar. Maar geen van beiden draagt schuld. Het is een ziekte.

De miswijn is op en er is geen olijfolie meer. Roche gebruikt nu olie uit de keuken, die smerig ruikt. Imeynes huid wordt zwart als hij haar slapen en handpalmen aanraakt.

Het is een ziekte.

(Pauze)

Agnes gaat achteruit. Het is hartverscheurend om haar naar adem te zien snakken. Ze roept telkens dat ik moet komen en dat ze het hier niet leuk vindt.

Zelfs Roche kan er niet tegen. ‘Waarom straft God ons zo?’ vroeg hij aan me.

‘Het is geen straf, het is een ziekte,’ zei ik, maar hij weet net zo goed als ik dat dat geen antwoord is.

Heel Europa weet het, net als de kerk. Die zal nog een paar eeuwen aan de macht blijven dank zij allerlei kunstgrepen, maar het feit blijft dat hun God dit heeft laten gebeuren. En dat hij niemand te hulp komt.

(Pauze)

De klokken zwijgen. Roche vroeg of de epidemie nu voorbij was. ‘Misschien komt God ons nu toch nog helpen,’ zei hij.

Dat denk ik niet. In Tournai hadden de geestelijken het luiden verboden omdat de mensen er bang van werden. Misschien had de bisschop van Bath hetzelfde gedaan.

Het was ook werkelijk om bang van te worden, maar de stilte is nog erger. Het lijkt wel het einde van de wereld.

30

Mary was al snel gestorven nadat zij ziek was geworden. Het virus had haar te pakken gekregen op dezelfde dag dat het vaccin arriveerde. Ze had vrijwel meteen longontsteking gekregen en op de tweede dag had haar hart het begeven. Op 6 januari, Driekoningen.

‘Je had het moeten zeggen,’ had Dunworthy gezegd.

‘Dat heb ik ook gedaan!’ had Colin geprotesteerd. ‘Weet u dat niet meer?’

Hij wist er niets meer van. Er was ook geen belletje gaan rinkelen toen mevrouw Gaddson blijkbaar gewoon maar in en uit mocht lopen of toen Colin zei dat hij hem geen slecht nieuws mocht vertellen. Hij had het niet eens vreemd gevonden dat ze hem niet kwam bezoeken.

‘Ik heb u verteld dat ze ziek was,’ had Colin gezegd, ‘en later dat ze was gestorven, maar u was zelf te ziek.’

Hij dacht aan Colin, die op de gang voor Mary’s kamer had staan wachten op het laatste nieuws en daarna bij hem was gekomen om het hem te vertellen. ‘Het spijt me, Colin.’

‘U was zelf ziek,’ zei Colin. ‘U kon er niets aan doen.’

Dat had Dunworthy ook tegen Taylor gezegd en ook zij had het niet geloofd. Hij dacht dat Colin het evenmin geloofde.

‘Het was niet zo erg,’ had Colin gezegd. ‘Iedereen was heel aardig, behalve die ouwe zuster. Ze wilde me niet eens bij u laten toen u aan de beterende hand was. En mevrouw Godsamme, natuurlijk. Die zei steeds tegen me dat God de onrechtvaardigen straft. Meneer Finch belde mijn moeder, maar die kon niet komen, daarom heeft hij alles voor de begrafenis geregeld. Hij was erg aardig. De Amerikanen ook. Ik kreeg steeds snoep van ze.’

‘Het spijt me,’ had Dunworthy toen gezegd en hij had het herhaald nadat Colin door de ouderwetse zuster naar buiten was gewerkt. ‘Het spijt me.’

Colin was sindsdien niet meer geweest en Dunworthy vroeg zich af of hij door de zuster uit het ziekenhuis was verbannen of dat hij hem, ondanks zijn woorden, toch niet kon vergeven.

Hij was ingestort en had Colin overgeleverd aan de genade van Gaddson en van de zuster en van de artsen die hem niets wilden vertellen. Hij was ziek geworden, even onbereikbaar als Basingame, die ergens aan een Schotse rivier op zalm zat te vissen. Wat Colin ook zei, hij vond dat Dunworthy er had moeten zijn om hem te helpen, ziek of niet.

‘U gelooft zeker dat Kivrin ook dood is,’ had Colin gezegd nadat Montoya was weggegaan. ‘Net als mevrouw Montoya?’

‘Ik ben bang van wel.’

‘Maar u zei dat ze de pest niet kon krijgen. Als ze nou nog leeft en bij het rendez-vous op u staat te wachten?’

‘Ze heeft influenza, Colin.’

‘Maar u ook en toch bent u niet doodgegaan. Misschien leeft zij ook nog. Kunt u niet aan Badri vragen of hij iets weet? Misschien kan hij de machine weer aan de gang krijgen of zoiets.’

‘Je begrijpt het niet. Het net is geen zaklantaren die je aan en uit kunt zetten. De lokalisatie is gewist.’

‘Maar misschien kan hij alles overnieuw doen. Een nieuwe lokalisatie voor dezelfde tijd.’

Voor dezelfde tijd. Zelfs met bekende coördinaten zou het dagen duren om een nieuwe reis voor te bereiden. En Badri had de coördinaten niet, hij kende alleen de datum. Op grond daarvan kon hij wel nieuwe coördinaten berekenen. En dan moesten ze nog maar hopen dat ze op de goede plek terecht zouden komen, dat Badri geen andere gegevens had verknoeid, dat de paradoxen zo’n tweede reis zouden toestaan.

Hij kon het onmogelijk allemaal uitleggen, duidelijk maken dat Kivrin ongetwijfeld aan influenza zou zijn gestorven in een tijd waarin aderlating als voornaamste behandeling gold. ‘Dat zal niet gaan, Colin,’ had hij gezegd, ineens te moe om wat dan ook uit te leggen. ‘Het spijt me.’

‘Dus u laat haar gewoon maar stikken, ook als ze misschien niet dood is? U wilt het Badri niet eens gaan vragen?’

‘Colin…’

‘Tante Mary heeft alles voor u gedaan. Zij heeft u niet laten barsten!’

‘En wat heeft dit te betekenen?’ had de krakende zuster gevraagd. ‘Als je de patiënt blijft lastig vallen, jongeman, zal ik je moeten wegsturen.’

‘Ik ga zelf al,’ had Colin gezegd, en hij was weggerend.

Dunworthy had hem die middag en avond niet meer gezien, de volgende ochtend evenmin.

‘Mag ik bezoek ontvangen?’ vroeg Dunworthy aan de blonde verpleegster toen zij haar dienst begon.

‘Ja,’ zei ze, naar de schermen kijkend. ‘Er staat zelfs al iemand op de gang.’

Het was Gaddson, met haar bijbel in de aanslag.

‘Lukas 23, vers 33,’ zei ze met een verderfelijke blik. ‘Omdat u zoveel belangstelling hebt voor de kruisiging. “En toen zij aan de plaats gekomen waren, die Schedel genoemd wordt, kruisigden zij Hem daar…”’

Als God had geweten waar Zijn zoon was, had Hij het nooit toegelaten, dacht Dunworthy. Hij zou hem hebben teruggeroepen of zelf zijn gekomen om hem te redden.

Tijdens de Zwarte Dood dachten de middeleeuwers dat God hen had verlaten. ‘Waarom hebt Gij Uw gelaat van ons afgewend?’ hadden ze geschreven. ‘Waarom slaat Gij geen acht op ons hulpgeroep?’ Maar misschien had Hij ze niet gehoord. Misschien was Hij bewusteloos geweest, zelf ziek geworden en niet in staat iets te doen.

‘… en er kwam duisternis over het gehele land,’ las Gaddson, ‘tot het negende uur, want de zon werd verduisterd.’

De mensen dachten dat het ’t einde der tijden was, Armageddon, dat Satan uiteindelijk had gewonnen. En dat was ook zo, dacht Dunworthy. Hij had het net gesloten en de lokalisatie gewist.

Hij dacht aan Gilchrist. Zou die op zijn sterfbed hebben beseft wat hij had gedaan of was hij ook bewusteloos geweest, onwetend van het feit dat hij Kivrin had vermoord?

‘En Hij leidde hen naar buiten tot bij Bethanië en Hij hief de handen omhoog en zegende hen,’ las Gaddson verder. ‘En het geschiedde, terwijl Hij hen zegende, dat Hij van hen scheidde.’

Hij scheidde van hen en werd in de hemel opgenomen. God was hem dus toch komen halen, dacht Dunworthy, maar te laat. Te laat.

Ze bleef uit de bijbel lezen tot de blonde zuster terugkwam. ‘Tijd voor uw slaapje,’ zei ze kittig en werkte mevrouw Gaddson de deur uit. Daarna trok ze het kussen onder zijn hoofd vandaan en begon ertegen te stompen.

‘Is Colin geweest?’ vroeg hij.

‘Ik heb hem sinds gisteren niet gezien.’ Ze schoof het kussen weer onder zijn hoofd. ‘U moet nu wat rusten.’

‘En mevrouw Montoya?’

‘Ook niet.’ Ze gaf hem een capsule en een bekertje water.

‘Heeft niemand een boodschap achtergelaten?’

‘Nee,’ zei ze. Ze nam het lege bekertje van hem aan. ‘Probeer maar te slapen.’

Geen boodschappen. Kivrin had tegen Montoya gezegd dat ze zich op het kerkhof zou laten begraven, maar de kerkhoven waren al snel te klein gebleken. De doden waren in greppels gelegd of in het water gegooid en op het laatst waren ze helemaal niet meer begraven, maar op stapels gelegd en in brand gestoken.

Montoya zou de recorder nooit vinden en het maakte trouwens niet uit als ze het wel deed. ‘Ik ben naar het rendez-vous gegaan, maar het net ging niet open. Wat is er aan de hand?’ Hij kon Kivrins angstige, verwijtende stem al horen: ‘Eli, Eli, waarom hebt gij mij verlaten?’

De blonde verpleegster liet hem op de stoel zitten om zijn middagmaal te eten. Finch kwam binnen toen hij nog aan de gestoofde pruimen zat.

‘We zijn bijna door onze blikken fruit heen,’ zei hij, naar het etensblad wijzend. ‘En door het wc-papier. Ik weet werkelijk niet hoe we aan het nieuwe semester kunnen beginnen.’ Hij ging op het voeteneind zitten. ‘Het bestuur heeft de vijfentwintigste als nieuwe datum gesteld, maar dan kunnen we onmogelijk op orde zijn. In Salvin liggen nog vijftien patiënten, de inentingscampagne is nauwelijks begonnen en persoonlijk ben ik er niet van overtuigd dat er geen nieuwe zieken bij zullen komen.’

‘Maakt Colin het goed?’ vroeg Dunworthy.

‘Jawel, meneer. Hij was een beetje neerslachtig nadat dokter Ahrens was overleden, maar hij vindt het erg fijn dat u aan de beterende hand bent.’

‘Ik moet je nog bedanken voor alles wat je hebt gedaan,’ zei Dunworthy. ‘Colin zei dat jij de begrafenis hebt geregeld.’

‘Ik heb het met liefde gedaan, meneer. Hij heeft verder niemand, moet u weten. Ik dacht dat zijn moeder wel zou komen nu het gevaar is geweken, maar ze zei dat ze op zo’n korte termijn onmogelijk iets kon regelen. Ze heeft wel prachtige bloemen gestuurd, lelies en laserbloemen. De dienst is in de kapel van Balliol gehouden.’ Hij ging verzitten. ‘O ja, over de kapel gesproken, ik hoop dat u het niet erg vindt, maar ik heb de Heilige Hervormden toestemming gegeven hem te gebruiken voor een optreden van het bellenkoor op de vijftiende. Ze willen een uitvoering geven van Rimbauds Heiland en hun kerk is door de Gezondheidsraad ingericht als inentingskantoor. Ik hoop dat ik er goed aan heb gedaan.’

‘Ja,’ zei Dunworthy. Hij moest aan Mary denken. Hij vroeg zich af wanneer de begrafenis was geweest en of ze na afloop de klok hadden geluid.

‘Ik kan ze misschien nog wel naar St. Mary’s Church sturen,’ zei Finch gespannen.

‘Nee, natuurlijk niet. De kapel is prima. Ik merk dat je in mijn afwezigheid uitstekend werk hebt verricht.’

‘Ik doe mijn best, meneer. Het valt niet mee, met mevrouw Gaddson en zo.’ Hij stond op. ‘Ik zal u niet langer storen. Heeft u nog iets nodig?’

‘Nee,’ zei Dunworthy. ‘Je kunt niets voor me doen.’

Finch bleef bij de deur staan. ‘Ik moet u nog condoleren, meneer Dunworthy,’ zei hij aarzelend. ‘Ik weet dat u goed bevriend was met dokter Ahrens.’

Goed bevriend? dacht hij toen Finch was weggegaan. Helemaal niet. Mary moest bij hem zijn geweest om hem zijn koortspil te geven en angstig naar de schermen te kijken, maar hij kon er zich niets van herinneren. Colin had met zijn nieuwe jack en sjaal bij zijn bed gestaan en gezegd dat zijn tante dood was, maar hij had hem niet eens gehoord.

De zuster kwam binnen en gaf hem weer een slaapmiddel. Toen hij wakker werd voelde hij zich ineens beter.

‘Het vaccin begint te werken,’ zei de blonde verpleegster. ‘Dat hebben we hier zo vaak gezien. Sommige patiënten voelen zich op slag beter.’

Ze liet hem zelf naar het toilet gaan en na het eten moest hij een eindje door de gang lopen. ‘Probeer het maar zo lang mogelijk,’ zei ze, terwijl ze hem zijn pantoffels aandeed.

Ik hoef toch nergens heen, dacht hij. Gilchrist heeft het net gesloten.

Ze klemde het draagbare infuus aan zijn schouder en hielp hem in zijn badjas. ‘Maakt u zich maar geen zorgen over die depressie,’ zei ze, terwijl ze hem hielp met opstaan. ‘Dat is heel gewoon na zo’n ziekte. Het verdwijnt vanzelf als uw biochemisch evenwicht is hersteld.’

Ze bracht hem naar de gang. ‘Misschien kunt u bij een paar kennissen op bezoek gaan. Twee patiënten van Balliol liggen in de zaal aan het eind van de gang. Mevrouw Piantini ligt in bed vier. Zij mag wel een beetje opgevrolijkt worden.’

‘Heeft Latimer…’ Hij zweeg even. ‘Is Latimer hier nog?’

‘Ja,’ zei ze, maar hij hoorde aan haar stem dat Latimer niet van zijn beroerte was hersteld. ‘Twee kamers verderop.’

Hij liep door de gang naar de aangewezen deur. Hij was nog helemaal niet bij Latimer geweest, eerst omdat hij op Andrews moest wachten en later omdat het ziekenhuis geen steriele kleding meer had. Mary had gezegd dat hij helemaal verlamd was.

Hij deed de deur open. Latimer lag languit op zijn rug, zijn gebogen linkerarm vol met sensoren en infuusnaalden. Er zaten slangetjes in zijn neus en keel en nog meer sensoren op zijn hoofd en borst, verbonden met de monitoren boven het bed. Zijn gezicht was tussen alle draden bijna niet te zien, maar hij scheen er geen last van te hebben.

Hij ging naar het bed toe. ‘Latimer?’

Geen reactie. Latimer had zijn ogen open, maar hij keek recht voor zich uit en zijn gezicht veranderde niet van uitdrukking onder de kabels. Het was een vage, peinzende uitdrukking, alsof hij zich een passage uit Chaucer probeerde te herinneren.

‘Latimer,’ zei hij luider. Ook op de schermen was geen verandering waar te nemen.

Er dringt niets meer tot hem door, dacht Dunworthy. Hij legde een hand op de rugleuning van de stoel. ‘U weet zeker niet wat er allemaal is gebeurd?’ vroeg hij. ‘Mary is dood, Kivrin is in het jaar 1348 en u weet het niet eens.’ Hij keek naar de monitoren. ‘Gilchrist heeft het net gesloten!’

Er was geen verandering te zien. De lijnen bleven gestaag en onbekommerd over de schermen lopen.

‘U en Gilchrist hebben haar naar de Zwarte Dood gestuurd en u ligt daar…’ Hij zweeg en liet zich op de stoel zakken.

Colin had hem verteld dat Mary dood was, maar hij was te ziek geweest om iets te horen. Hij had er net zo bij gelegen als Latimer, zonder interesse, zonder iets te beseffen.

Colin zal het me nooit vergeven, dacht hij. Hij zal ook nooit zijn moeder vergeven dat ze niet op de begrafenis wilde komen. Ze had op zo’n korte termijn niets meer kunnen regelen, had Finch toch gezegd? Hij dacht aan Colin, helemaal alleen op de begrafenis, kijkend naar de lelies en laserbloemen die zijn moeder had gestuurd, overgeleverd aan mevrouw Gaddson en het bellenkoor.

Colin had gezegd dat zijn moeder niet kon komen, maar dat geloofde hij niet. Natuurlijk had ze kunnen komen, als ze maar gewild had.

Hij zal het me nooit vergeven, dacht Dunworthy. En Kivrin ook niet. Zij is ouder dan Colin, ze zal allerlei verzachtende omstandigheden kunnen bedenken, ook dat hij ziek was geworden. Maar in haar hart, te midden van moordenaars en dieven en plagen, zal ze niet geloven dat ik haar niet kon komen halen. Als ik maar had gewild.

Dunworthy duwde zichzelf moeizaam omhoog uit de stoel en ging de kamer uit zonder nog naar Latimer of de monitoren te kijken. Hij leunde een ogenblik tegen een lege brancard die tegen de muur stond.

Mevrouw Gaddson kwam de zaal uit. ‘Ah, daar bent u dus,’ zei ze. ‘Ik wilde u net komen voorlezen.’ Ze sloeg haar bijbel open. ‘Mag u wel uit bed?’

‘Ja,’ zei hij.

‘Nou, ik ben blij dat u eindelijk aan de beterende hand bent. Uw ziekte heeft alles alleen maar erger gemaakt.’

‘Ja,’ zei hij.

‘U moet toch echt toezicht houden op meneer Finch. Hij laat de Amerikaansen op alle uren van de dag oefenen en toen ik me over het lawaai beklaagde was hij ronduit grof tegen me. En hij heeft mijn Willy op de ziekenzaal laten werken. Op de ziekenzaal! Terwijl Willy altijd zo vatbaar is geweest. Het is een wonder dat hij niet besmet is geraakt.’

Dat mag je wel zeggen, dacht Dunworthy, vooral gezien het aantal vermoedelijk zeer besmettelijke meisjes met wie hij tijdens de epidemie is omgegaan. Hoeveel kans zou Mathematica hem hebben gegeven om gezond te blijven?

‘Ik heb het natuurlijk niet toegestaan,’ zei Gaddson. ‘Ik kan zijn gezondheid niet op zo’n onverantwoorde wijze in gevaar laten brengen en werkeloos toezien hoe het leven van mijn kind in de waagschaal wordt gesteld.’

In de waagschaal. ‘Ik moet naar mevrouw Piantini,’ zei Dunworthy.

‘U kunt beter weer naar bed gaan. U ziet er verschrikkelijk uit.’ Ze zwaaide met de bijbel onder zijn neus. ‘Het is een schande zoals dit ziekenhuis wordt geleid. Patiënten horen niet rond te lopen. U zult nog een terugval krijgen en doodgaan, en dan is het uw eigen schuld.’

‘Nee,’ zei Dunworthy. Hij deed de zaaldeur open en ging naar binnen.

Hij had verwacht dat de meeste patiënten al naar huis zouden zijn, maar alle bedden waren bezet. De meeste zieken zaten te lezen of naar zakvideo’s te kijken, een van hen zat in een rolstoel naast zijn bed naar de regen te kijken.

Het duurde even voor Dunworthy hem herkende. Colin had het over een terugslag gehad, maar dit had hij niet verwacht. Hij leek wel een oude man, zijn donkere gezicht doorgroefd met witte rimpels onder zijn ogen en rond zijn mond. Zijn haar was helemaal grijs geworden. ‘Badri,’ zei hij.

Badri keek om. ‘Meneer Dunworthy.’

‘Ik wist niet dat je hier lag.’

‘Ze hebben me hier gelegd nadat…’ Hij zweeg. ‘Ik hoor dat u het beter maakt.’

‘Ja.’

Dit is niet uit te houden, dacht Dunworthy. Hoe gaat het? Beter, dank je. En met jou? De goede kant op. Natuurlijk ben ik depressief, maar dat is een normaal verschijnsel na een virusinfectie.

Badri keek weer door het raam naar buiten en Dunworthy vroeg zich af of hij het ook onverdraaglijk vond.

‘Ik heb me vergist toen ik de coördinaten invoerde,’ zei Badri, naar de regen kijkend. ‘Ik heb de verkeerde getallen gebruikt.’

Dunworthy wist niets te zeggen. Je was ziek, je had koorts. Verwardheid is een van de eerste symptomen. Je kon er niets aan doen.

‘Ik wist niet dat ik ziek was,’ zei Badri. Hij plukte nerveus aan zijn badjas. ‘Ik had de hele ochtend hoofdpijn gehad, maar ik dacht dat het door het overwerk kwam. Ik had moeten weten dat er iets aan de hand was, ik had de reis moeten afbreken.’

En ik had moeten weigeren Kivrin onder mijn hoede te nemen, ik had Gilchrist de parameters moeten laten natrekken, ik had hem het net moeten laten openen zodra je zei dat er iets mis was.

‘Ik had het net moeten openen toen u ziek werd en niet op het rendez-vous moeten wachten,’ zei Badri, met zijn ceintuur spelend. ‘Ik had het meteen moeten openen.’

Dunworthy keek onwillekeurig naar de muur, maar er hingen geen monitoren boven het bed. Badri had niet eens een armband om zijn pols. Wist Badri niet dat Gilchrist het net had gesloten? Hadden ze het voor hem verzwegen om zijn herstel niet in gevaar te brengen, net zoals ze voor Dunworthy hadden verzwegen dat Mary dood was?

‘Ze wilden me niet laten gaan,’ zei Badri. ‘Ik had erop moeten staan.’

Ik moet het hem vertellen, dacht Dunworthy, maar hij zei niets. Hij bleef zwijgend toekijken terwijl Badri het ceintuur verfrommelde en hij voelde een groot medelijden.

‘Montoya heeft me over Kivrin verteld,’ zei Badri. ‘Denkt u dat ze dood is?’

Ik hoop het, dacht hij. Ik hoop dat ze aan het virus is gestorven voor ze ontdekte in welke tijd ze was. Voor ze merkte dat we haar aan haar lot overlieten. ‘Jij kon er niets aan doen,’ zei hij.

‘Ik was maar twee dagen te laat. Ik weet zeker dat ze er anders nog was geweest. Twee dagen maar.’

‘Wat?’ zei Dunworthy.

‘Ik had gevraagd of ik op de zesde uit het ziekenhuis mocht, maar ze wilden me pas de achtste laten gaan. Ik heb het net zo snel mogelijk geopend, maar ze was er niet.’

‘Waar heb je het over?’ vroeg Dunworthy. ‘Hoe kon je het net openen? Gilchrist heeft het gesloten.’

Badri keek hem aan. ‘We hebben de kopie gebruikt.’

‘Welke kopie?’

‘Van de lokalisatie,’ zei Badri verwonderd. ‘U maakte zich zo druk over de manier waarop Middeleeuwen de reis aanpakte, dat ik het beter vond een kopie te maken voor het geval er iets mis zou gaan. Daar wilde ik u voor de kerst nog over spreken, maar u was er niet. Ik had een briefje achtergelaten.’

‘Een briefje,’ zei Dunworthy.

‘Het lab was open, daarom heb ik via het net van Balliol een tweede lokalisatie gedaan,’ zei Badri. ‘U was zo bang.’

Dunworthy voelde zijn knieën ineens knikken. Hij ging op het bed zitten.

‘Ik wilde het u nog zeggen,’ zei Badri, ‘maar ik was te ziek om uit mijn woorden te komen.’

Al die tijd was er dus een kopie geweest. Hij had dagen verspild om Gilchrist zover te krijgen dat hij het lab weer vrijgaf, om Basingame op te sporen, om Polly Wilson in de centrale computer van de universiteit te laten inbreken, en al die tijd had er een kopie gezeten in de computer van Balliol. En Badri had geprobeerd het hem te vertellen.

‘Kun je het net nog een keer openen?’

‘Natuurlijk, maar zelfs als ze de pest niet heeft…’

‘Die heeft ze niet,’ zei Dunworthy. ‘Ze is ingeënt.’

‘Maar dan is ze nog niet op het rendez-vous. Er zijn al acht dagen voorbij, zo lang heeft ze echt niet gewacht.’

‘Kan er iemand anders doorheen?’

‘Iemand anders?’ herhaalde Badri niet begrijpend.

‘Om haar te zoeken. Kan iemand dezelfde coördinaten gebruiken?’

‘Dat weet ik niet.’

‘Hoe lang heb je nodig om het net in te stellen, zodat we het kunnen proberen?’

‘Hoogstens twee uur. De coördinaten voor tijd en plaats zijn al ingevoerd, maar ik weet niet hoeveel verschuiving er zal optreden.’

De zaaldeur vloog open en Colin kwam naar binnen. ‘O, hier bent u. De zuster zei dat u een eindje was gaan lopen, maar ik kon u nergens vinden. Ik dacht dat u verdwaald was.’

‘Nee,’ zei Dunworthy, zonder zijn blik van Badri af te wenden.

‘Ze zei dat ik u moest halen.’ Colin pakte hem bij zijn arm en hielp hem overeind. ‘U mag zich niet te veel inspannen.’ Hij nam hem mee naar de deur.

Dunworthy bleef staan en draaide zich om naar Badri. ‘Welk net heb je op de achtste gebruikt?’

‘Dat van Balliol,’ zei Badri. ‘Ik was bang dat een deel van het permanente geheugen was gewist toen Brasenose werd gesloten en ik had geen tijd om eerst allerlei controles uit te voeren.’

Colin probeerde hem mee te trekken. ‘Het ouwe mens komt over een halfuur en dan moet u in bed liggen. U zult het niet leuk vinden als zij u hier vindt.’ Hij liet de deur dichtvallen. ‘Het spijt me dat ik niet eerder ben geweest, maar ik moest naar Godstow om het rooster voor de inentingen te brengen.’

Dunworthy leunde tegen de deur. Het tijdsverschil kon te groot zijn, de ingenieur zat in een rolstoel, en hij wist niet eens of hij op eigen kracht terug naar zijn kamer kon lopen. Zo bang. Hij dacht dat Badri had bedoeld: U was zo bezorgd dat ik besloot de coördinaten opnieuw in te voeren, maar hij had bedoeld dat hij een kopie had gemaakt. Een kopie.

‘Gaat het wel?’ vroeg Colin. ‘U krijgt toch geen terugval, hoop ik?’

‘Nee,’ zei hij.

‘Heeft u meneer Chaudhuri gevraagd de lokalisatie over te doen?’

‘Nee, er is een kopie.’

‘Een kopie?’ zei Colin opgewonden. ‘Helemaal compleet?’

‘Ja.’

‘Dus u kunt haar nog redden?’

Dunworthy zocht weer steun bij de brancard. ‘Ik weet het niet.’

‘Ik zal u wel helpen,’ zei Colin. ‘Wat kan ik doen? U hoeft het maar te zeggen. Ik kan mensen voor u bellen of dingen voor u halen. U hoeft zelf niets te doen.’

‘Misschien lukt het niet,’ zei Dunworthy. ‘Het tijdsverschil…’

‘Maar u gaat het toch zeker proberen? Ja toch?’

Met elke stap kreeg hij het benauwder. Badri had al een terugval gehad en zelfs als ze het laboratorium haalden, zou het net hem misschien niet eens doorlaten.

‘Ja,’ zei hij. ‘Ik zal het proberen.’

‘Apocalyptisch!’ zei Colin.

AFSCHRIFT UIT HET DOMESDAY BOOK

(078926–079064)

Vrouwe Imeyne, de moeder van Guillaume D’Iverie.

(Pauze)

Rosemund wordt steeds zwakker. Ik kan helemaal geen pols meer voelen en haar huid is geel en wasachtig, wat een slecht teken is. Agnes verzet zich uit alle macht. Ze heeft nog geen builen en ze geeft ook niet over. Ik geloof dat dat een goed teken is. Eliwys heeft Agnes’ haar moeten afsnijden. Ze trok er de hele tijd aan terwijl ze mijn naam riep.

(Pauze)

Roche heeft Rosemund gezalfd. Ze kon natuurlijk niet biechten. Met Agnes lijkt het iets beter te gaan, hoewel ze daarnet een bloedneus had. Ze vroeg waar haar belletje was.

(Pauze)

Vuile schoft! Je mag haar niet meenemen, ze is nog maar een kind. Maar dat is je specialiteit, geloof ik, het afslachten van onnozele kinderen. De baby van de meier, het hondje van Agnes en de jongen die hulp ging halen toen ik in de hut was. Allemaal dood, maar nu is het genoeg! Je krijgt haar niet, smeerlap, ik wil het niet hebben!

31

Agnes stierf de dag na nieuwjaar, toen ze nog steeds om Kivrin riep.

‘Ze is er al,’ zei Eliwys, zacht in haar hand knijpend. ‘Vrouwe Katherine is bij je.’

‘Niet waar!’ jammerde Agnes met een hese, maar nog krachtige stem. ‘Ze moet komen!’

‘Ik zal het zeggen,’ beloofde Eliwys. Met een licht verwonderde uitdrukking keek ze naar Kivrin. ‘Ga Vader Roche halen,’ zei ze.

‘Waarom?’ vroeg Kivrin. Hij had Agnes de eerste nacht al de laatste sacramenten toegediend, waarbij het meisje wild naar hem had geschopt en geslagen. Sindsdien had hij zich niet meer bij haar in de buurt gewaagd. ‘Bent u ziek, vrouwe?’

Eliwys schudde haar hoofd zonder haar blik af te wenden. ‘Wat moet ik tegen mijn gemaal zeggen als hij komt?’ Ze legde Agnes’ arm op de deken en nu pas besefte Kivrin dat het meisje dood was.

Kivrin waste het kleine lichaam, dat bijna helemaal was bedekt met paarsblauwe bloeduitstortingen. Haar hand was zwart geworden onder de aanraking van Eliwys. Het was net of ze was afgetuigd. En dat is ook zo, dacht Kivrin. Ze is geslagen en gemarteld en tenslotte vermoord. Een van de onnozele kinderen.

Haar kleed en hemdje waren stijf van het bloed en braaksel en haar andere kleren waren allang aan repen gescheurd. Kivrin wikkelde haar in haar eigen witte mantel en Roche en de meier legden haar in een graf.

Eliwys was er niet bij aanwezig. ‘Ik moet bij Rosemund blijven,’ zei ze toen Kivrin haar kwam halen. Ze kon niets voor haar dochter doen. Het meisje lag nog steeds volmaakt bewegingloos en Kivrin dacht dat de koorts een hersenbeschadiging had veroorzaakt. ‘En Gawyn kan terugkomen,’ zei Eliwys.

Het was erg koud. De adem kwam in wolkjes uit de mond van Roche en de meier toen ze Agnes in het graf legden, een gezicht dat Kivrin woedend maakte. Ze weegt niet meer dan een veertje, dacht ze bitter, je kunt haar met één hand dragen.

Ook de aanblik van al die graven maakte haar woedend. Het kerkhof was vol, net als een groot deel van het veld dat Roche had gewijd. Het graf van vrouwe Imeyne lag bijna onder het pad bij het hek en de baby van de meier was aan de voeten van zijn moeder gelegd, hoewel het kind niet was gedoopt.

En de jongste zoon van de meier, dacht Kivrin boos, en de klerk, waar willen jullie die begraven? De Zwarte Dood heeft niet heel Europa het leven gekost, hoogstens de helft.

‘Requiescat in pace. Amen,’ zei Roche. De meier begon de kuil boven het kleine lichaam dicht te gooien.

U had gelijk, meneer Dunworthy, dacht ze verbitterd. Witte kleren worden hier maar vuil. U wist het toch allemaal zo goed? Ik had hier niet moeten komen, er zouden verschrikkelijke dingen gebeuren. Nou, die zijn ook gebeurd. U zou me natuurlijk graag vertellen dat u het had zien aankomen, maar dat is u niet gegund want ik weet niet waar de open plek is en de enige die me ernaartoe kan brengen is vermoedelijk dood.

Ze wachtte niet tot de meier het graf had gedicht of tot Vader Roche zijn vertrouwelijke praatje met God had beëindigd. Ze liep weg over het open veld, woedend op de meier die klaar was om het volgende graf te gaan delven, op Eliwys die niet wilde komen, op Gawyn die niet terugkeerde. Er komt helemaal niemand meer, dacht ze. Niemand.

‘Katherine!’ riep Roche.

Ze draaide zich om en hij kwam op een draf naar haar toe, met zijn adem als een wolk om hem heen.

‘Wat is er?’ vroeg ze bars.

Hij keek haar ernstig aan. ‘We mogen de hoop niet opgeven.’

‘Waarom niet?’ riep ze. ‘Meer dan drie kwart van het dorp is dood en het is nog maar net begonnen. De klerk en Rosemund liggen op sterven en de anderen zijn waarschijnlijk allemaal besmet. Waarom zou ik de hoop niet opgeven?’

‘God heeft ons niet helemaal verlaten,’ zei hij. ‘Agnes is veilig in Zijn armen.’

Veilig, dacht ze wrang. In de koude grond, in het donker. Ze sloeg haar handen voor haar gezicht.

‘Ze is in de hemel, waar de plaag niet kan komen. En de liefde Gods is altijd bij ons en niets kan ons ervan scheiden, noch dood, noch leven, noch engelen, noch de tegenwoordige dingen…’

‘Noch de komende dingen,’ zei Kivrin.

‘Noch hoogte of diepte, noch enig ander schepsel.’ Roche legde zacht een hand op haar schouder alsof hij haar zalfde. ‘Het was uit liefde dat Hij u heeft gezonden.’

Ze legde een hand op de zijne en pakte hem stevig beet. ‘We moeten elkaar helpen,’ zei ze.

Ze bleven een ogenblik zo staan, tot Roche zei: ‘Ik moet de klok luiden om de ziel van Agnes naar de hemel te begeleiden.’

Ze knikte en haalde haar hand weg. ‘Ik ga naar Rosemund en de anderen.’ Ze liep terug naar de ridderzaal.

Eliwys had gezegd dat ze bij Rosemund moest blijven, maar ze was met haar mantel aan op Agnes’ bed gaan liggen en keek naar de deur. ‘Misschien is zijn paard gestolen door mensen die voor de ziekte wilden vluchten,’ zei ze. ‘Daarom blijft hij zo lang weg.’

‘Agnes is begraven,’ zei Kivrin koel. Ze ging naar Rosemund.

Het meisje was bij kennis. Ze keek ernstig op en pakte Kivrins hand.

‘O, Rosemund.’ Ze voelde tranen in haar ogen prikken. ‘Hoe voel je je, lieverd?’

‘Ik heb honger,’ zei Rosemund. ‘Is mijn vader er al?’

‘Nog niet.’ Kivrin ging er bijna zelf nog in geloven. ‘Ik zal wat soep voor je halen. Blijf maar rustig liggen. Je bent erg ziek geweest.’

Rosemund sloot gehoorzaam haar ogen. Haar gezicht leek wat minder ingevallen, hoewel ze nog donkere plekken onder haar ogen had. ‘Waar is Agnes?’ vroeg ze.

Kivrin streek haar verwarde donkere haar uit haar gezicht. ‘Ze slaapt.’

‘Gelukkig,’ zei Rosemund. ‘Ik kan er niet tegen als ze zoveel lawaai maakt.’

‘Ik kom zo terug met de soep.’ Kivrin ging naar Eliwys. ‘Ik heb goed nieuws, vrouwe Eliwys,’ zei ze vurig. ‘Rosemund is wakker.’

Eliwys steunde op een elleboog om naar Rosemund te kijken, maar haar blik was apathisch, alsof ze met haar gedachten elders was, en ze ging meteen weer liggen.

Kivrin legde geschrokken een hand op haar voorhoofd. De huid voelde warm aan, maar Kivrin had nog koude handen van de buitenlucht en ze durfde het niet met zekerheid te zeggen. ‘Bent u ziek?’ vroeg ze.

‘Nee,’ zei Eliwys afwezig. ‘Wat moet ik tegen hem zeggen?’

‘U kunt zeggen dat Rosemund het beter maakt,’ zei Kivrin. Ditmaal scheen het tot Eliwys door te dringen. Ze stond op en ging bij Rosemund zitten. Maar toen Kivrin even later met de soep terugkwam uit de keuken, lag Eliwys weer met haar bontmantel over zich heen op Agnes’ bed.

Rosemund was in slaap gevallen, maar het was niet meer die angstaanjagende doodsslaap. Haar gezicht had weer wat kleur gekregen, hoewel het nog erg mager was.

Ook Eliwys sliep, of deed alsof, en dat was misschien maar goed ook. Terwijl Kivrin in de keuken was, had de klerk de deken van zich afgegooid en was half over de banken geklommen. Kivrin probeerde hem terug te brengen, maar hij sloeg wild om zich heen en ze moest Vader Roche gaan halen om haar te helpen.

Zijn rechteroog was ontstoken en er liep pus uit, alsof hij van binnen werd aangevreten, en hij graaide ernaar met beide handen. ‘Domine Jesu Christe!’ tierde hij. ‘Fidelium defunctorium de poenis infermis!’ Red de zielen van de gelovigen die aan de pijnen van de hel zijn ontkomen.

Ja, dacht Kivrin, terwijl ze zijn graaiende handen probeerde te bedwingen, red hem nu.

Ze deed Imeynes kistje weer open om iets te zoeken dat de pijn kon bestrijden. Ze vond geen opiumpoeder en ze wist ook niet of de papaver in 1348 al in Engeland voorkwam. Er waren wel een paar gedroogde oranjekleurige blaadjes die er enigszins als papaverblaadjes uitzagen. Ze maakte er een aftreksel van, maar de klerk kon niets door zijn keel krijgen. Zijn mond zat onder de zweren en zijn tanden en tong waren bedekt met gestold bloed.

Dit heeft hij niet verdiend, dacht Kivrin, zelfs al heeft hij de pest meegebracht. Niemand heeft dit verdiend. ‘Alstublieft,’ bad ze hardop, maar ze wist zelf niet wat ze wilde vragen. Haar gebed werd trouwens niet verhoord. De klerk begon donkere gal en bloed op te geven.

Het sneeuwde de twee volgende dagen en Eliwys ging langzaam achteruit. Toch leek ze niet de pest te hebben, ze had geen builen en hoestte niet. Kivrin vroeg zich af of ze werkelijk ziek was of alleen aan schuldgevoel of verdriet leed. ‘Wat moet ik tegen hem zeggen?’ herhaalde ze telkens. ‘Hij heeft ons weggestuurd omdat we hier veilig waren.’

Kivrin voelde aan haar voorhoofd. De huid was warm. Ze krijgen het allemaal, dacht ze. Heer Guillaume dacht dat ze hier veilig waren, maar ze zullen het allemaal krijgen, de een na de ander. Ik moet iets doen. Maar ze kon niets bedenken. Alleen vluchten kon misschien baten, maar de familie was al gevlucht zonder dat het had geholpen en Rosemund en Eliwys waren niet in staat om weg te gaan.

Maar Rosemund gaat elke dag vooruit, dacht Kivrin, en Eliwys is niet besmet. Ze heeft alleen koorts. Misschien hebben ze nog een andere hofstede waar we heen kunnen, ergens in het noorden.

Ze vroeg Rosemund of haar vader nog een landgoed in Yorkshire bezat. ‘Nee,’ zei Rosemund, die tegen een van de banken zat. ‘Alleen in Dorset.’ Daar hadden ze niets aan, de pest was al in Dorset doorgedrongen. En Rosemund was nog altijd te zwak om langer dan een paar minuten rechtop te zitten. Ze kon nooit op een paard rijden. Als we al paarden hadden, dacht Kivrin.

‘Mijn vader had ook een hofstede in Surrey,’ zei Rosemund. ‘Daar is Agnes geboren.’ Ze keek Kivrin aan. ‘Is Agnes dood?’

‘Ja,’ zei Kivrin.

Het meisje knikte alsof ze het verwacht had. ‘Ik hoorde haar gillen.’

Kivrin wist niets te zeggen.

‘Mijn vader is zeker ook dood?’

Ook daar wist ze geen antwoord op. Hij was bijna zeker dood, net als Gawyn, die al acht dagen geleden naar Bath was vertrokken. ‘Het sneeuwt niet meer, nu zal hij gauw komen,’ had Eliwys die ochtend gezegd, maar ze leek er zelf niet meer in te geloven.

‘Misschien komt hij nog,’ zei Kivrin. ‘Hij is opgehouden door de sneeuw.’

De meier kwam met zijn spade naar binnen en bleef staan bij de barricade. Hij was elke dag gekomen om zwijgend over de omgekeerde tafel naar zijn zoon te staren, maar nu wierp hij slechts een vluchtige blik op hem. Hij leunde op zijn schop en keek naar Kivrin en Rosemund.

Zijn mantel was bedekt met sneeuw, net als het blad van zijn spade. Hij heeft weer een graf gegraven, dacht Kivrin. Voor wie?

‘Is er iemand gestorven?’ vroeg ze.

‘Nee.’ Hij bleef bijna peinzend naar Rosemund kijken.

Kivrin ging staan. ‘Kan ik iets voor u doen?’

Hij keek haar aan alsof hij haar niet begreep en richtte zijn blik weer op Rosemund. ‘Nee.’ Hij draaide zich om en ging met zijn schop naar buiten.

‘Gaat hij een graf voor Agnes graven?’ vroeg Rosemund, die hem nakeek.

‘Nee,’ zei Kivrin zacht. ‘Ze ligt al op het kerkhof.’

‘Mijn eigen graf dan?’

‘Nee,’ zei Kivrin ontzet. ‘Nee! Je gaat niet dood, je wordt juist beter. Je bent heel ziek geweest, maar het ergste is voorbij. Je moet veel rusten om weer helemaal beter te worden.’

Rosemund ging gehoorzaam liggen en sloot haar ogen, maar na een paar minuten keek ze weer op. ‘Als mijn vader dood is, zal de koning voor mijn bruidsschat zorgen,’ zei ze. ‘Denk je dat heer Bloet nog leeft?’

Ik hoop het niet, dacht Kivrin. Heeft het arme kind al die tijd over haar huwelijk liggen tobben? De dood van heer Bloet is het enige goede aan deze epidemie. Als hij echt dood is. ‘Maak je daar nu maar geen zorgen over. Ga maar slapen.’

‘De koning laat een voorgenomen bruiloft soms doorgaan,’ zei Rosemund, die zenuwachtig aan de deken plukte. ‘Als beide partijen ermee instemmen.’

Je hoeft nergens mee in te stemmen, dacht Kivrin. Hij is dood. De bisschop heeft hem vermoord.

‘Anders zal de koning iemand voor me zoeken,’ zei Rosemund, ‘en heer Bloet ken ik tenminste.’

Nee, dacht Kivrin, maar ze besefte dat dat nog de beste oplossing zou zijn. Rosemund kon zich nog ergere dingen voorstellen dan heer Bloet, monsters en moordenaars, en Kivrin wist dat die bestonden.

Rosemund zou vergeven worden aan een edelman bij wie de koning in het krijt stond of die hij in zijn kamp wilde krijgen, misschien een van de opstandige aanhangers van de Zwarte Prins. Wie weet in welke omstandigheden ze dan terecht zou komen.

Er waren nog ergere dingen dan een ouwe viezerik en een feeks van een schoonzuster. Baron Garnier had zijn vrouw twintig jaar lang aan de ketting gelegd. De graaf van Anjou had zijn bruid levend verbrand. En Rosemund zou geen familie en geen vrienden hebben om haar te beschermen en voor haar te zorgen als ze ziek was.

Ik zal haar meenemen, dacht Kivrin ineens. Naar een plaats waar Bloet haar niet kan vinden en waar we veilig zijn voor de pest.

Er waren geen veilige plaatsen meer. De pest heerste al in Bath en Oxford en breidde zich in alle richtingen uit, zelfs terug over het Kanaal naar Duitsland en de lage landen. De ziekte was zelfs met een schip vol doden naar Noorwegen gegaan. Het was nergens veilig.

‘Is Gawyn er?’ vroeg Rosemund. Ze klonk al net als haar moeder en grootmoeder. ‘Hij kan naar Courcy gaan en heer Bloet vragen of ik bij hem mag komen.’

‘Gawyn?’ vroeg Eliwys vanaf haar deken. ‘Komt hij?’

Nee, dacht Kivrin. Er komt niemand meer. Zelfs meneer Dunworthy niet.

Het maakte niet uit dat ze het rendez-vous was misgelopen, er zou niemand zijn geweest. Omdat ze niet wisten dat ze in 1348 was. Als ze het wel wisten, zouden ze haar eerder hebben teruggehaald.

Er moest iets aan de hand zijn met het net. Meneer Dunworthy had zich zorgen gemaakt over die verre reis, hij was bang geweest voor onvoorziene complicaties. Misschien was de lokalisatie mislukt en zochten ze haar nu in 1320. Dan zitten ze er bijna dertig jaar naast, dacht ze.

‘Gawyn?’ herhaalde Eliwys, terwijl ze probeerde op te staan.

Ze slaagde er niet in. Ze werd met de dag zwakker, hoewel ze nog geen enkel symptoom van de pest vertoonde. Toen het was gaan sneeuwen had ze opgelucht gezegd dat Gawyn zou wachten tot de storm voorbij was en ze was bij Rosemund gaan zitten. Maar die middag was ze weer gaan liggen en haar koorts werd geleidelijk aan heviger.

Roche nam haar de biecht af. Hij zag er afgemat uit, net als alle anderen. Ze hoefden hun ogen maar dicht te doen om in slaap te vallen. De meier was een keer staande in slaap gevallen, leunend tegen de tafelrand, en Kivrin had lelijk haar hand verbrand toen ze bij het vuur was ingedommeld.

Zo kan het niet doorgaan, dacht ze, terwijl Vader Roche de zegen over Eliwys uitsprak. Roche sterft nog van uitputting als hij zelf niet ziek wordt.

We moeten hier weg, dacht ze weer. De pest is niet overal geweest. In sommige dorpen was niemand ziek geworden. Polen en Bohemen waren gespaard gebleven, net als delen van noordelijk Schotland.

‘Agnus dei, qui tollis peccata mundi, miserere nobis,’ zei Vader Roche. Zijn stem was nog even geruststellend als op die eerste dag en ze wist dat het geen zin had.

Hij zou zijn kudde nooit in de steek laten. De Zwarte Dood was het verhaal van priesters die hun gelovigen aan hun lot overlieten, die geen begrafenissen wilden bijwonen, die zich opsloten in hun kerken en kloosters of op de vlucht sloegen. Ze vroeg zich af of ook die verhalen misschien onjuist waren.

En dan was er nog Eliwys, die zelfs onder het biechten naar de deur keek in gespannen afwachting van Gawyn en haar gemaal, die toch zeker zouden komen nu het niet meer sneeuwde.

‘Gaat Vader Roche hem tegemoet?’ vroeg Eliwys toen Roche wegging om de sacramenten naar de kerk te brengen. ‘Hij zal er weldra zijn. Hij is natuurlijk eerst naar Courcy gegaan om heer Bloet te waarschuwen en dat is maar een halve dag rijden hiervandaan.’ Ze stond erop dat Kivrin haar vlak voor de deur legde.

Terwijl Kivrin de banken verschoof om de tocht uit het portaal te weren, begon de klerk ineens te schreeuwen. Zijn hele lichaam verkrampte alsof hij een stroomstoot had gekregen en zijn gezicht werd een gruwelijk masker. Zijn zwerende oog staarde strak naar het plafond.

‘Doe hem dit niet aan!’ riep Kivrin, terwijl ze met een lepel zijn tanden van elkaar probeerde te krijgen. ‘Heeft hij nog niet genoeg geleden?’

Een nieuwe huivering trok door zijn lichaam. ‘Hou op!’ snikte Kivrin. ‘Hou op!’

Plotseling verslapte hij. Zijn mond ging open en een straaltje zwart slijm liep over zijn lippen.

Hij is dood, dacht ze ongelovig. Ze keek naar zijn etterende, halfgesloten oog, naar zijn gezwollen en zwart uitgeslagen gezicht met de donkere baardstoppels. Zijn handen waren tot vuisten gebald. Hij had niets menselijks meer zoals hij daar lag en Kivrin legde een ruwe deken over hem heen, bang dat Rosemund hem zou zien.

‘Is hij dood?’ vroeg Rosemund, die geschrokken was gaan zitten.

‘Ja,’ zei Kivrin. ‘Goddank.’ Ze ging staan. ‘Ik ga Vader Roche halen.’

‘Ik wil hier niet alleen blijven,’ zei Rosemund.

‘Je moeder is hier,’ zei Kivrin, ‘en de zoon van de meier. Ik ben zo weer terug.’

‘Ik ben bang,’ zei Rosemund.

Ik ook, dacht Kivrin, naar de ruwe deken kijkend. De klerk was dood, maar zelfs dat had hem geen rust gegeven. Ook zijn onmenselijke gezicht was een masker van pijn en verschrikking. De pijnen van de hel.

‘Laat me alsjeblieft niet alleen!’ zei Rosemund.

‘Ik moet Vader Roche gaan halen,’ zei Kivrin, maar ze ging toch bij Rosemund zitten en wachtte tot het meisje in slaap was gevallen.

Roche was niet op de binnenhof of in de keuken. De koe stond te grazen bij het varkenskot en liep achter haar aan toen ze het open veld overstak.

De meier was bij het kerkhof een graf aan het delven. Alleen zijn schouders en hoofd staken boven de besneeuwde rand van de kuil uit. Hij weet het al, dacht ze, maar dat is onmogelijk. Haar hart begon wild te bonzen.

‘Waar is Vader Roche?’ riep ze, maar de meier gaf geen antwoord. Hij keek niet eens op. De koe bleef bij haar staan en loeide zacht.

‘Ga weg,’ zei ze, en ze holde naar de meier.

Hij was op het veld bij het hek van het kerkhof aan het graven. Twee andere kuilen gaapten haar aan, met een berg keiharde aarde ernaast op de sneeuw.

‘Wat bent u aan het doen?’ vroeg ze. ‘Voor wie zijn deze graven?’

Hij zwaaide zijn spade over de rand van de kuil. De bevroren klompen vielen als stenen op de berg aarde.

‘Voor wie zijn deze drie graven?’ vroeg ze. ‘Wie is er dood?’ De koe stootte met een hoorn tegen haar schouder. Ze deed een stap opzij. ‘Wie is er dood?’

De meier stak zijn spade in de keiharde grond. ‘Dit is het einde der tijden, jongen,’ zei hij, met zijn voet op de spade. Kivrin keek hem ontdaan aan, tot ze besefte dat hij haar door haar jongenskleding niet had herkend.

‘Ik ben het, Katherine.’

Hij keek op en knikte. ‘Het is het einde der tijden,’ zei hij. ‘Iedereen zal sterven.’ Hij boog zich naar voren en zette zijn volle gewicht op de spade.

De koe probeerde haar neus onder Kivrins arm te duwen.

‘Ga weg!’ zei ze, en ze gaf het dier een klap op haar neus. De koe liep weg langs de graven en Kivrin zag dat die niet allemaal even groot waren.

De middelste kuil was het graf voor een kind en die waarin de meier stond was nauwelijks groter. Ik zei tegen Rosemund dat hij niet haar graf aan het delven was, dacht ze, maar dat deed hij juist wel.

‘Dat kunt u niet doen!’ zei ze. ‘Uw zoon en Rosemund worden beter en vrouwe Eliwys is alleen moe en ziek van verdriet. Zij gaan niet dood.’

De meier keek haar even uitdrukkingsloos aan als toen hij Rosemund de maat voor haar graf had genomen. ‘Vader Roche zegt dat u bent gezonden om ons te helpen, maar wat kunt u uitrichten tegen het einde der tijden?’ Hij spitte weer in de grond. ‘U zult deze graven nodig hebben. We sterven allemaal, allemaal.’

De koe was om de kuil heen gelopen en loeide naar de meier, maar die scheen het niet te merken.

‘U moet ermee ophouden,’ zei Kivrin. ‘Ik verbied het.’

Hij ging door met graven, alsof hij ook haar niet zag staan.

‘Ze gaan niet dood,’ zei ze. ‘De Zwarte Dood heeft niet meer dan de helft van de middeleeuwers geveld. Daar zijn we al overheen.’

Hij ging door met graven.

Die nacht stierf Eliwys. De meier moest het graf van Rosemund langer maken en toen ze haar in de kuil legden, zag Kivrin dat hij een ander gat voor Rosemund aan het delven was.

We moeten hier weg, dacht Kivrin. De meier stond met zijn spade over zijn schouder toe te kijken. Zodra hij de kuil van Eliwys had gedicht ging hij verder met het graf van Rosemund. Ik moet ze in veiligheid brengen voordat ze allemaal ziek zijn geworden.

Want ze zouden allemaal de pest krijgen. De bacillen zaten in hun kleren, in de dekens, in de lucht die ze uitademden. En als ze het daar niet van kregen, zouden ze besmet worden door de boodschappers, de gezanten en de vluchtelingen die in het voorjaar door heel Oxfordshire zwierven. Ze konden hier niet blijven.

Kivrin ging terug naar de ridderzaal. Ik kan ze naar Schotland brengen, dacht ze, waar de pest niet is doorgedrongen. De zoon van de meier kan op de ezel rijden en voor Rosemund maken we een draagbaar.

Rosemund zat rechtop in bed. ‘De jongen vraagt naar je,’ zei ze zodra Kivrin binnenkwam.

Hij had overgegeven en er zat bloed in zijn speeksel. Zijn deken zat onder de troep en toen Kivrin zijn gezicht afveegde was hij te zwak om zijn hoofd op te tillen. Hij is te slap om op reis te gaan, dacht ze radeloos. We komen hier nooit vandaan.

Later die avond dacht ze aan de kar waarmee ze was doorgekomen. Misschien kon de meier haar helpen hem te herstellen. Ze stak een olielampje aan en ging naar de stal. De ezel balkte toen ze de deur opende en ze hoorde een krabbelend geluid toen ze het rokerige lampje boven haar hoofd hield.

De verbrijzelde kisten lagen rond de kar en ze zag meteen dat het onbegonnen werk was. De kar was te groot voor de ezel en bovendien was de houten as weg. Die was vermoedelijk door een ondernemende dorpeling meegenomen om een schutting te bouwen of als brandhout te gebruiken. Of om de pest mee te lijf te gaan, dacht Kivrin.

Het was helemaal donker toen ze weer naar buiten kwam en de sterren waren even helder als op kerstavond. Ze dacht aan Agnes die met haar belletje tegen haar schouder in slaap was gevallen, aan de kerkklokken die het laatste uur hadden geslagen.

Ze lag nog lang wakker en probeerde iets anders te bedenken. Misschien konden ze een draagbaar maken die ze achter de ezel konden spannen. Of misschien konden de twee kinderen op de ezel zitten en de bagage op hun eigen schouders nemen.

Eindelijk viel ze in slaap, maar het was net of ze meteen weer werd gewekt. Het was nog donker toen Vader Roche zich over haar heen boog. Het smeulende vuur bescheen zijn gezicht van onderen, zodat hij weer op de moordenaar van die eerste nacht leek. Nog half in slaap stak ze haar hand uit en legde die tegen zijn wang.

‘Vrouwe Katherine,’ zei hij. Ze werd helemaal wakker.

Ze keek geschrokken naar Rosemund, maar die lag rustig op haar zij te slapen, met een hand onder haar wang.

‘Wat is er?’ vroeg ze. ‘Bent u ziek?’

Hij schudde zijn hoofd. Hij wilde iets zeggen, maar er kwam geen geluid uit zijn mond.

Ze stond op. ‘Is er iemand gekomen?’

Opnieuw schudde hij zijn hoofd.

Er kan niemand ziek zijn, dacht ze, er is niemand meer over. Ze keek naar de dekens bij de deur, waar de meier sliep. ‘Is de meier ziek?’

‘Zijn zoon is dood,’ zei Roche met een vreemd matte stem. Ze zag dat ook Lefric er niet meer was. ‘Ik ging naar de kerk voor de metten en…’ Hij haperde. ‘U moet komen.’ Hij ging naar buiten.

Kivrin pakte haar gerafelde deken en haastte zich achter hem aan.

Het kon nauwelijks zes uur zijn. De zon stond nog maar net boven de horizon en gaf de wolken en de sneeuw een roze tint. Roche liep al over het paadje naar het open veld. Kivrin sloeg de deken over haar schouders en holde achter hem aan.

De koe stond met haar kop door de spijlen in het hek van het kot te grazen. Het dier keek op en loeide naar Kivrin.

‘Uit de weg!’ Ze klapte in haar handen, maar de koe trok haar kop in en kwam loeiend op haar af. ‘Ik heb geen tijd om je te melken,’ zei Kivrin. Ze duwde het beest opzij en liep verder.

Vader Roche was halverwege het open veld toen ze hem inhaalde. ‘Wat is er gebeurd? Waarom zegt u niets?’ vroeg ze, maar hij vertraagde zijn pas niet en keek haar ook niet aan. Hij liep naar de verse graven bij het hek en ze bedacht ineens opgelucht dat de meier zijn zoon zonder priester wilde begraven.

Het kleinste graf was dichtgegooid met besneeuwde aarde. Het graf van Rosemund lag nog open en daarnaast had de meier een derde kuil gegraven, groter. De spade was in de aarde gestoken, met de handgreep tegen de rand.

Roche ging niet naar het graf van Lefric. Hij bleef bij het grootste staan en herhaalde, nog steeds met die matte stem: ‘Ik ging naar de kerk voor de metten…’ Kivrin keek naar beneden.

De meier had blijkbaar geprobeerd zichzelf te begraven, maar omdat de kuil te smal was had hij de spade weggezet om de aarde met zijn handen over zich heen te gooien. Er lag nog een grote klomp in zijn verstijfde hand.

Zijn benen waren helemaal bedekt en het was een obsceen gezicht, bijna alsof hij een bad had willen nemen. ‘We moeten hem fatsoenlijk begraven,’ zei ze en pakte de spade.

Roche schudde zijn hoofd. ‘Dit is gewijde grond,’ zei hij dof, blijkbaar van mening dat de meier zichzelf van het leven had beroofd.

Het doet er niet toe, dacht ze. Wat er ook gebeurt, welke verschrikkingen zich ook voordoen, Roche gelooft nog steeds in God. Hij heeft de meier gevonden toen hij op weg was naar de kerk voor de metten en als ze allemaal dood zijn zal hij nog steeds zijn gebeden gaan zeggen en er niets ongerijmds in zien.

‘Het komt door de ziekte,’ zei Kivrin, hoewel ze daar lang niet zeker van was. ‘Zijn bloed is aangetast.’

Roche keek haar niet begrijpend aan.

‘Hij is ziek geworden terwijl hij aan het graven was,’ zei ze. ‘Het gif heeft zijn hersens aangestoken. Hij wist niet wat hij deed.’

‘Net als vrouwe Imeyne,’ zei Roche. Hij klonk bijna opgelucht.

Ondanks zijn geloof wil hij de meier niet in ongewijde grond begraven, dacht Kivrin.

Met moeite legden ze het al verstijfde lichaam van de meier recht in de kuil, zonder hem in een lijkwade te wikkelen. Roche legde een zwarte doek over zijn gezicht en om beurten namen ze de spade om het graf te dichten. De bevroren aardkluiten vielen als stenen in de kuil.

Roche ging niet naar de kerk om zijn gewaad of zijn misboek te halen. Hij sprak het gebed voor de doden uit voor Lefric en daarna voor de meier. Kivrin stond naast hem met gevouwen handen. Hij wist niet wat hij deed, dacht ze. Hij had zijn vrouw en zijn zes kinderen en bijna al zijn kennissen begraven en uiteindelijk was het toch de pest die hem te pakken had gekregen, zelfs als hij uit vrije wil in de kuil was gaan liggen om dood te vriezen.

Hij verdiende niet het graf van een zelfmoordenaar. Hij verdiende helemaal geen graf, dacht Kivrin. Hij had met ons mee kunnen gaan naar Schotland. Ze voelde zich beschaamd onder de opluchting die haar ineens overmande.

Nu kunnen we naar Schotland, dacht ze, naar het graf kijkend dat hij voor Rosemund had gedolven. Rosemund kan op de ezel zitten en Roche en ik dragen de dekens en het eten. Ze deed haar ogen open en keek naar de lucht. In het eerste licht leek de bewolking minder dicht. Als ze vroeg op pad gingen, konden ze tegen de middag uit het bos zijn en dan de hoofdweg naar York volgen.

‘Agnus dei, qui tollis peccata mundi,’ zei Roche, ‘dona eis requiem.’

We moeten haver voor de ezel meenemen, dacht ze, en de bijl om brandhout te hakken. En dekens.

Roche besloot zijn gebed. ‘Dominus vobiscum et cum spiritu tuo. Requiescat in pace. Amen.’ Hij ging weg om de klok te luiden.

Daar is geen tijd voor, dacht Kivrin, maar ze haastte zich terug naar de ridderzaal. Ze kon alvast gaan pakken terwijl Roche de doodsklok luidde en hem daarna vertellen wat ze van plan was. Dan hoefden ze alleen Rosemund nog maar op de ezel te zetten. Ze holde over de voorhof naar het huis. Ze kon Imeynes kistje gebruiken om kolen mee te nemen, zodat ze vuur konden maken.

Ze ging naar binnen. Rosemund lag gelukkig nog te slapen. Het had geen zin haar te wekken voordat ze klaar waren om te gaan. Ze liep op haar tenen langs het meisje en maakte het kistje leeg. Ze zette het bij het vuur neer en wilde naar de keuken gaan.

‘Je was er niet toen ik wakker werd,’ zei Rosemund. Ze was rechtop gaan zitten. ‘Ik was bang dat je was weggegaan.’

‘We gaan samen weg,’ zei Kivrin. ‘We gaan naar Schotland.’ Ze ging naar het meisje toe. ‘Rust nog maar even uit. Ik kom zo terug.’

‘Waar ga je heen?’

‘Alleen maar naar de keuken. Heb je trek? Dan neem ik wat pap voor je mee. Ga nu maar weer liggen.’

‘Ik wil niet alleen blijven,’ zei Rosemund. ‘Kun je niet nog even blijven?’

Daar is toch geen tijd voor, dacht Kivrin. ‘Ik ga alleen even naar de keuken. En Vader Roche is de klok aan het luiden, hoor je? Ik ben dadelijk weer terug. Goed?’ Ze glimlachte opgewekt en Rosemund knikte met tegenzin. ‘Tot zo.’

Ze holde naar buiten. Roche luidde de klok met trage, gelijkmatige slagen. Schiet op, dacht ze, we hebben niet veel tijd. Ze doorzocht de keuken en vond een ronde kaas en nog een heel stel manchetbroden. Ze stopte alles in een zak en nam die mee naar de put.

Rosemund stond in de deuropening en leunde tegen de post. ‘Kan ik niet bij je in de keuken zitten?’ vroeg ze. Ze had haar tunica en schoenen aangetrokken, maar ze stond toch al te rillen in de koude buitenlucht.

Kivrin ging haastig naar haar toe. ‘Daar is het te koud voor en je moet rusten.’

‘Ik ben zo bang dat je niet terugkomt.’

‘Ik ga niet weg,’ zei Kivrin. Ze ging naar binnen om Rosemunds mantel en een paar dekens te pakken. ‘Ga hier maar op de drempel zitten, dan kun je me zien.’ Ze sloeg de mantel over de schouders van het meisje, dat ging zitten, en maakte een nest van de dekens voor haar. ‘Zo goed?’

De broche van heer Bloet zat nog op de mantel. Rosemunds magere handen beefden licht terwijl ze de gesp probeerde te openen. ‘Gaan we naar Courcy?’ vroeg ze.

‘Nee,’ zei Kivrin. Ze maakte de mantel van het meisje dicht. Io suiicien lui dami amo. In plaats van mijn beminde. ‘We gaan naar Schotland, waar de ziekte niet heerst.’

‘Denk je dat mijn vader dood is?’

Kivrin aarzelde.

‘Mijn moeder zei dat hij alleen maar onderweg is opgehouden. Misschien zijn mijn broers ziek en komt hij pas als ze beter zijn.’

‘Misschien komt hij nog wel.’ Kivrin sloeg een deken over Rosemunds voeten. ‘We laten een brief voor hem achter, dan weet hij waar we naartoe zijn.’

Rosemund schudde haar hoofd. ‘Als hij nog leefde, zou hij me al zijn komen halen.’

Kivrin legde een deken over de dunne schouders van het meisje. ‘Ik moet nog wat eten halen,’ zei ze zacht.

Rosemund knikte en Kivrin ging terug naar de keuken. Tegen de muur lagen zakken met uien en appels. De appels waren gerimpeld en de meeste zaten onder de bruine vlekken, maar Kivrin sleepte de zak toch naar buiten. De appels hoefden niet gekookt te worden en ze hadden allemaal behoefte aan vitaminen.

‘Wil je een appel?’ vroeg ze aan Rosemund.

‘Ja,’ zei Rosemund. Kivrin deed de zak open en zocht er een die nog gaaf was. Ze vond een groenrode, wreef hem op aan haar leren broek en bracht hem naar Rosemund. Glimlachend dacht ze aan de smaak van een appel die ze had geproefd toen ze zelf als kind ziek was geweest, maar Rosemund volstond met een klein hapje. Ze leunde met haar schouder tegen de deurpost en keek zwijgend naar de lucht. Roche was nog steeds de klok aan het luiden.

Kivrin zocht appels uit die goed genoeg waren om mee op reis te nemen en vroeg zich af hoeveel de ezel kon dragen. Ze moesten ook eten meenemen voor het dier, want er lag overal sneeuw en misschien kon de ezel pas in Schotland weer grazen. Aan water zouden ze geen gebrek hebben, want er waren overal riviertjes. Ze moesten wel een pot meenemen om het in te koken.

‘Je familie is je niet komen zoeken,’ zei Rosemund.

Kivrin keek op. Het meisje zat nog in de deuropening met de appel in haar hand.

Ze zijn wel gekomen, maar ik was er niet, dacht Kivrin. ‘Nee.’

‘Denk je dat ze ook aan de pest zijn gestorven?’

‘Nee,’ zei Kivrin. Over hen hoef ik tenminste niet in te zitten, dacht ze. Zij liggen niet doodziek in een hoekje.

‘Als ik naar heer Bloet ga, zal ik zeggen wat je allemaal voor ons hebt gedaan,’ zei Rosemund. ‘Ik zal vragen of jij en Vader Roche bij me mogen blijven.’ Ze hief fier haar kin. ‘Ik mag mijn eigen kamermeisje en kapelaan hebben.’

‘Dank je,’ zei Kivrin plechtig.

Ze zette de zak met goede appels naast de andere levensmiddelen. De klok zweeg, maar de laatste slagen weergalmden nog in de koude lucht. Kivrin pakte de emmer en liet hem in de put zakken. Ze kon pap koken en daar de rest van de appels in doen, dan konden ze met een gevulde maag op weg.

Een appel rolde langs haar en botste tegen de muur van de put. Kivrin bukte om hem op te rapen. Er was een hapje uit, wit afstekend tegen de gerimpelde rode schil. Kivrin veegde hem af aan haar buis. ‘Je laat je appel vallen,’ zei ze en draaide zich om naar Rosemund.

Het meisje zat roerloos op de drempel, haar hand uitgestrekt alsof ze de appel nog wilde pakken.

‘O, Rosemund,’ zei Kivrin.

AFSCHRIFT UIT HET DOMESDAY BOOK

(079110–079239)

Vader Roche en ik gaan naar Schotland. Eigenlijk is het zinloos om dat te zeggen, want u zult nooit horen wat er op deze recorder staat. Maar misschien vindt iemand hem op een dag ergens op de heide of gaat Montoya naar Schotland als ze klaar is in Skendgate en in dat geval wil ik dat u weet hoe het ons is vergaan.

Ik weet wel dat vluchten waarschijnlijk een verkeerde keuze is, maar Vader Roche kan hier niet blijven. Het hele dorp is besmet, de bedden, de kleren, de lucht in huis, en overal zijn ratten. Ik zag er eentje in de kerk toen ik zijn miskleed ging halen voor de begrafenis van Rosemund. De hele streek is trouwens besmet en ik denk dat hij zelf ook niet wil blijven. Hij zal ergens anders heen willen om de mensen te helpen.

We zullen de wegen en dorpen vermijden. We hebben voor een week eten bij ons en tegen die tijd kunnen we ver genoeg in het noorden zijn om ergens voedsel te kopen. De klerk had een beurs met zilvergeld bij zich. En u hoeft zich geen zorgen te maken, wij redden ons wel. Zoals Gilchrist zou zeggen: Ik heb alle mogelijke voorzorgen genomen.

32

Apocalyptisch was hoogstwaarschijnlijk de juiste uitdrukking om zijn plan te beschrijven, dacht Dunworthy. Hij was uitgeput toen Colin hem terugbracht naar zijn kamer en hij voelde dat hij weer koorts had. Colin hielp hem in bed. ‘Gaat u maar rusten. U mag geen terugval krijgen als u Kivrin wilt redden.’

‘Ik moet Badri spreken,’ zei hij. ‘En Finch.’

‘Laat alles maar aan mij over.’ Colin rende de kamer uit.

Hij moest zichzelf en Badri uit het ziekenhuis zien te krijgen en een arts naar het lab laten komen voor het geval Kivrin ziek was. Hij moest zich laten inenten tegen de pest. Hij vroeg zich af hoe snel het vaccin werkzaam zou zijn. Mary had Kivrin ingeënt toen ze in het ziekenhuis was om haar recorder in haar pols te laten zetten. Dat was twee weken voor haar vertrek geweest, maar misschien had het vaccin niet zo lang nodig.

De zuster kwam binnen om zijn temperatuur op te nemen. ‘Mijn dienst zit er zo op,’ zei ze, op zijn armband kijkend.

‘Wanneer mag ik naar huis?’ vroeg hij.

‘Naar huis?’ Ze klonk verbaasd. ‘Ik geloof dat u zich een stuk beter voelt.’

‘Ik ben beter,’ zei hij. ‘Wanneer?’

Ze fronste haar wenkbrauwen. ‘Een eindje door de gang lopen is nog heel wat anders dan naar huis gaan.’ Ze stelde het infuus bij. ‘We mogen het niet overdrijven.’

Ze ging weg en een paar minuten later kwamen Colin en Finch binnen. Colin gooide zijn boek op Dunworthy’s benen. ‘Dit kunt u misschien gebruiken om te weten wat u aan moet trekken. Nu ga ik Badri halen.’ Hij holde weer weg.

‘U ziet er veel beter uit, meneer,’ zei Finch. ‘Daar ben ik blij om, want u bent dringend nodig op Balliol. Mevrouw Gaddson beweert dat wij de gezondheid van haar zoon ondermijnen. De combinatie van de epidemie en Petrarca is hem te veel geworden. Ze dreigt een klacht in te dienen bij de rector.’

‘Zeg maar dat ze dat vooral moet doen,’ zei Dunworthy. ‘Basingame zit ergens in Schotland. Je moet voor me uitzoeken wanneer een vaccin tegen de pest werkzaam is en het lab moet in gereedheid worden gebracht voor een reis.’

‘We gebruiken het als opslagruimte,’ zei Finch. ‘Er zijn diverse zendingen uit Londen binnengekomen, maar er zat geen wc-papier bij, hoewel ik uitdrukkelijk had gevraagd…’

‘Sla alles maar op in de eetzaal. Het net moet zo snel mogelijk klaar zijn.’

Colin duwde de deur met zijn elleboog open en reed Badri naar binnen in zijn rolstoel. ‘We moesten langs de zuster sluipen,’ zei hij buiten adem. Hij duwde de rolstoel naar het bed.

‘Ik wil dat je…’ Dunworthy zweeg toen hij Badri zag. Het was onmogelijk. Badri zou nooit in staat zijn het net te bedienen. Hij zag er nu al afgemat uit en hij zat aan de zak van zijn badjas te plukken, net als hij eerder met zijn ceintuur had gedaan.

‘We hebben twee terminals, een lichtmeter en een poort nodig,’ zei Badri. Ook zijn stem was vermoeid, maar hij klonk niet wanhopig meer. ‘En we hebben toestemming nodig voor de reis en voor het ophalen van Kivrin.’

‘Heb je de demonstranten bij Brasenose nog gezien?’ vroeg Dunworthy aan Colin. ‘Kunnen zij ons niet tegenhouden?’

‘Nee, die zijn naar het kantoor van Monumentenzorg gegaan,’ zei Colin. ‘Ze willen een einde maken aan de opgraving in Skendgate.’

Gelukkig, dacht Dunworthy. Dan heeft Montoya het te druk om zich ermee te bemoeien en te druk om naar Kivrins recorder te zoeken.

‘Wat heb je verder nog nodig?’ vroeg hij aan Badri.

‘Extra geheugen voor de kopie.’ Hij haalde een stuk papier uit zijn zak en keek ernaar. ‘En een modem voor de computer om de parameters na te rekenen.’

Hij gaf het lijstje aan Dunworthy, die het aan Finch doorgaf. ‘Er moet een ambulance klaarstaan voor Kivrin,’ zei Dunworthy, ‘en ik wil een telefoon in deze kamer hebben.’

Finch keek fronsend naar de lijst.

‘Vertel me niet dat we er doorheen zijn,’ zei Dunworthy, voordat Finch kon protesteren. ‘Zorg dat je alles krijgt, al moet je het stelen.’ Hij keek weer naar Badri. ‘Heb je nog meer nodig?’

‘Ik moet het ziekenhuis uit, dat is misschien nog het grootste obstakel.’

‘Hij heeft gelijk,’ zei Colin. ‘Dat ouwe mens laat hem nooit gaan. We moesten achter haar rug hierheen komen.’

‘Wie is je arts?’ vroeg Dunworthy.

‘Dokter Gates, maar…’

Dunworthy onderbrak hem. ‘We kunnen hem vast wel duidelijk maken dat het een noodgeval is.’

Badri schudde zijn hoofd. ‘We mogen hem zeker niet vertellen wat er aan de hand is. Ik mocht weg om het net te openen toen u ziek was. Hij was het er toen al niet mee eens en sinds ik die terugval heb gekregen…’

Dunworthy keek hem gespannen aan. ‘Weet je zeker dat je ertoe in staat bent? Misschien wil Andrews komen nu de epidemie onder controle is.’

‘Daar is geen tijd voor,’ zei Badri. ‘En het was mijn schuld. Ik wil het doen. Misschien kan Finch een andere arts vinden.’

‘Ja,’ zei Dunworthy. ‘En haal dan gelijk mijn eigen arts, Finch. Ik wil hem spreken.’ Hij pakte Colins boek.

‘Ik moet andere kleren hebben.’ Hij bladerde in het boek om een illustratie van middeleeuwse kledij te vinden. ‘Geen kleefband, geen ritsen, geen drukknopen.’ Hij vond een foto van Boccaccio en liet die aan Finch zien. ‘Ik betwijfel of we zoiets in huis hebben. Bel maar met de toneelvereniging en vraag of zij iets geschikts hebben.’

‘Ik zal mijn best doen, meneer.’ Finch keek weifelend naar de afbeelding.

De deur zwaaide open en de zuster kwam krakend naar binnen. ‘Meneer Dunworthy, dit is volstrekt ontoelaatbaar,’ zei ze, op een toon die zelfs veteranen uit de Tweede Falklandsoorlog de koude rillingen zou bezorgen. ‘Als u niet om uw eigen gezondheid wilt denken, hoeft u die van anderen nog niet in gevaar te brengen.’ Ze keek strak naar Finch. ‘Meneer Dunworthy mag geen bezoek meer ontvangen.’

Ze richtte haar blik op Colin en duwde hem opzij. ‘En wat heeft u hier te zoeken, meneer Chaudhuri?’ Ze keerde de rolstoel met een ruk om en Badri’s hoofd sloeg achterover. ‘Uw toestand is al verslechterd en ik wil geen nieuwe terugval op mijn geweten hebben.’ Ze duwde hem naar buiten.

‘Ik zei toch dat we hem hier nooit wegkrijgen,’ zei Colin.

De zuster keerde terug. ‘Geen bezoek,’ zei ze tegen Colin.

‘Ik kom straks terug,’ fluisterde Colin. Hij schoot langs haar de kamer uit.

Ze richtte haar oude ogen op Dunworthy. ‘Dat zullen we dan nog wel eens zien.’

Het waren geen loze woorden, want Colin kwam pas terug nadat een andere zuster de wacht had betrokken. Finch had de Gezondheidsraad gebeld. Het vaccin tegen de pest had zeven dagen nodig om gedeeltelijk effectief te worden, de normale termijn was twee weken. ‘En Finch wil weten of u ook niet tegen cholera en tyfus ingeënt moet worden.’

‘Daar is geen tijd voor,’ zei hij. Er was trouwens ook geen tijd voor het vaccin tegen de pest. Kivrin was al ruim drie weken weg en elke dag verminderde haar kans op overleven. Zelf moest hij ook nog uit het ziekenhuis zien te komen.

Zodra Colin weg was, liet hij de blonde zuster komen en vroeg de behandelend arts te spreken. ‘Ik wil naar huis,’ zei hij.

Ze lachte.

‘Ik ben helemaal beter. Ik heb vanmorgen tien keer op en neer door de gang gelopen.’

Ze schudde haar hoofd. ‘De kans op een terugval is bij dit virus bijzonder groot. Ik kan u echt niet laten gaan.’ Ze glimlachte tegen hem. ‘Waarom wilt u trouwens zo snel weg? U kunt toch nog wel een weekje bij ons blijven?’

‘Het nieuwe semester begint,’ zei hij en besefte dat het nog waar was ook. ‘Laat alstublieft de arts komen.’

‘Dokter Warden zal alleen maar herhalen wat ik net heb gezegd,’ zei ze. Blijkbaar had ze het toch doorgegeven, want na de thee kwam de arts hem opzoeken.

De man was blijkbaar voor de duur van de epidemie opgeroepen, want hij moest allang met pensioen zijn en had ze niet allemaal meer op een rijtje. Hij stak een lang en zinloos verhaal af over de medische voorzieningen tijdens de Pandemie en besloot met schorre stem: ‘In mijn tijd bleven patiënten in het ziekenhuis tot ze volledig hersteld waren.’

Dunworthy maakte geen tegenwerpingen. Hij wachtte tot de arts met de zuster door de gang wegliep, herinneringen ophalend aan de Honderdjarige Oorlog, klemde het draagbare infuus aan zijn schouder en ging naar de telefoon om Finch te bellen.

‘De zuster wil geen telefoon in uw kamer hebben,’ zei Finch, ‘maar ik heb goed nieuws over de pest. Toediening van streptomycine in combinatie met gammaglobuline en afweerversterking geeft tijdelijke immuniteit en is na slechts twaalf uur werkzaam.’

‘Goed zo,’ zei Dunworthy. ‘Zoek nu een arts die me dat kan geven en die me naar huis wil laten gaan. Een jonge arts. En stuur Colin hierheen. Is het net klaar?’

‘Zo goed als, meneer. Ik heb de vereiste toestemming en er is een tweede computer ter beschikking. Ik wilde net de afstandsbediening halen.’

Dunworthy legde neer en ging terug naar zijn kamer. Hij had de zuster niet voorgelogen. Hij voelde zich met de minuut sterker worden, al kreeg hij weer een benauwd gevoel in zijn borst toen hij de deur opende. Mevrouw Gaddson zat bij het bed driftig in haar bijbel te bladeren, op zoek naar plagen, kwalen en krankheden.

‘Lukas 11, vers 9,’ zei Dunworthy.

Ze zocht het op. ‘En Ik zeg u: Bidt en u zal gegeven worden…’ Ze keek hem achterdochtig aan. ‘… zoekt en gij zult vinden; klopt en u zal opengedaan worden.’

Tegen het eind van het bezoekuur kwam mevrouw Taylor langs met een meetlint. ‘Colin zei dat ik u de maat moest nemen,’ zei ze. ‘Die oude heks daar wil hem niet op de gang hebben.’ Ze trok het lint rond zijn middel. ‘Ik heb gezegd dat ik bij Piantini op bezoek wilde. Strek uw arm eens uit.’ Ze legde het lint over zijn arm. ‘Ze voelt zich een stuk beter. Misschien kan ze toch nog met ons meedoen als we Rimbauds Heiland opvoeren. Het is voor de Heilige Hervormden, maar omdat hun kerk is gevorderd was meneer Finch zo vriendelijk ons de kapel van Balliol te laten gebruiken. Welke schoenmaat heeft u?’

Ze noteerde zijn maten en vertelde dat Colin de volgende dag zou komen en dat het net bijna klaar was. Ze ging naar buiten, schijnbaar om Piantini te bezoeken, maar een paar minuten later kwam ze terug met een briefje van Badri.

‘Meneer Dunworthy, Colin heeft me een afstandsbediening gebracht en ik heb vierentwintig controles uitgevoerd. Allemaal wijzen ze op een minimaal tijdsverschil, van minder dan een uur tot nog geen vijf minuten. Ik probeer nu te achterhalen hoe dat mogelijk is.’

Ik weet hoe dat mogelijk is, dacht Dunworthy. Het komt door de Zwarte Dood. Het tijdsverschil was noodzakelijk om te voorkomen dat de geschiedenis werd veranderd. Vijf minuten verschil betekende dat er geen anachronisme kon optreden, geen kritieke ontmoeting die het continuüm in gevaar kon brengen. Het betekende dat hij in onbewoond gebied terecht zou komen. Het betekende dat de pest er had huisgehouden en dat alle middeleeuwers dood waren.

Colin liet zich de volgende morgen niet zien en na het middageten liep Dunworthy weer naar de telefoon om Finch te bellen. ‘Ik heb geen arts kunnen vinden die nieuwe patiënten aanneemt,’ zei Finch verontschuldigend. ‘Ik heb de hele streek afgebeld, maar veel dokters zijn zelf nog ziek en een paar…’

Hij zweeg, maar Dunworthy begreep wat hij had willen zeggen. Een paar waren gestorven, net als de enige die hem zeker zou hebben geholpen met de inentingen en het ontslag uit het ziekenhuis.

Colin had gezegd dat zijn tante Kivrin nooit zou hebben laten stikken. Dat was waar, dacht hij, ondanks de zuster, mevrouw Gaddson en een benauwd gevoel in de borst. Mary zou alles hebben gedaan om hem te helpen.

Hij ging terug naar zijn kamer. De zuster had een groot vel papier op zijn deur geplakt, met het opschrift: TOEGANG TEN STRENGSTE VERBODEN, maar ze zat niet aan de balie en was ook niet in zijn kamer. Colin was er wel, met een groot vochtig pakket in zijn handen.

‘De ouwe zuster is op de zaal,’ zei Colin grinnikend. ‘Mevrouw Piantini kan heel goed flauwvallen, u had haar eens moeten zien.’ Hij trok het touwtje los. ‘Williams vriendin is ook in de buurt, maar daar hoeft u niet bang voor te zijn. William heeft haar meegenomen naar de linnenkamer.’ Hij maakte het pak open. Er zaten kleren in: een lang overhemd en een broek, allebei zwart en niet erg middeleeuws, en een zwarte maillot.

‘Waar heb je dat vandaan?’ vroeg Dunworthy. ‘Zijn ze soms met Hamlet bezig?’

‘Met Richard de Derde,’ zei Colin. ‘Keble speelde hem het laatst. Ik heb de bult eruit gehaald.’

‘Is er geen mantel bij?’ vroeg Dunworthy, in het pak zoekend. ‘Zeg tegen Finch dat ik een mantel moet hebben. Een lange mantel die de rest bedekt.’

‘Goed,’ zei Colin afwezig. Hij drukte op de knop van zijn groene jack en trok het uit. ‘Nou, hoe zie ik eruit?’

Hij had betere spullen gevonden dan Finch. De laarzen leken weliswaar eerder geschikt voor een tuinier, maar met zijn kiel van bruin jute en vormeloze grijsbruine broek zag hij eruit als een echte middeleeuwse boerenjongen.

‘Er zit kleefband in de broek,’ zei Colin, ‘maar dat zie je niet als ik mijn hemd eroverheen draag. Ik heb het afgekeken uit het boek. Ik ben uw schildknaap.’

Hij had het kunnen voorzien. ‘Colin,’ zei hij, ‘je kunt niet met me mee.’

‘Waarom niet? Ik kan u helpen haar te vinden, daar ben ik heel goed in.’

‘Uitgesloten. Het is…’

‘O, nu gaat u zeker vertellen hoe gevaarlijk het in de middeleeuwen is? Wat zegt u dan van deze epidemie? Tante Mary had misschien nog geleefd als ze in de middeleeuwen was geweest. En ik heb al een heleboel gevaarlijke dingen gedaan. Ik heb medicijnen uitgedeeld en bordjes opgehangen in het ziekenhuis. En toen u ziek was heb ik dingen moeten doen die nog veel erger waren.’

‘Colin…’

‘U bent te oud om alleen te gaan. En tante Mary zei dat ik op u moest passen. Als u nou eens een terugval krijgt?’

‘Colin…’

‘Van mijn moeder mag ik best mee.’

‘Maar van mij niet. Ik kan je niet meenemen.’

‘Dus ik moet hier duimen zitten draaien zonder dat iemand me iets vertelt?’ vroeg de jongen bitter. ‘Zonder dat ik weet of u nog wel leeft?’ Hij pakte zijn jack. ‘Het is niet eerlijk.’

‘Dat weet ik wel.’

‘Mag ik dan wel mee naar het laboratorium?’

‘Ja.’

‘Toch vind ik dat u me mee moet nemen.’ Hij begon de maillot op te rollen. ‘Zal ik uw kleren hier laten?’

‘Doe maar niet. Straks neemt de zuster ze nog in beslag.’

‘Waar is dat voor, meneer Dunworthy?’ vroeg Gaddson.

Ze verstijfden allebei van de schrik. De vrouw kwam met haar bijbel de kamer in.

‘Colin zamelt kleding in,’ zei Dunworthy, die samen met Colin het pak weer dichtvouwde. ‘Voor de gestrande reizigers.’

‘Gebruikte kleding is een zeer gevaarlijke bron van besmetting,’ zei ze tegen Dunworthy.

Colin nam het pak onder zijn arm en verdween uit de kamer.

‘En hoe durft u zo’n jong kind hier toe te laten! Gisteren bood hij aan me van het hospitaal naar huis te brengen, maar ik heb gezegd dat hij voor mij zijn gezondheid niet op het spel hoefde te zetten!’

Ze ging bij het bed zitten en sloeg haar bijbel open. ‘Het is gewoon onachtzaamheid dat u die jongen op bezoek laat komen. Maar ik kan niet anders verwachten als ik zie hoe uw college wordt bestuurd. Meneer Finch is in uw afwezigheid bepaald een tiran geworden. Zoals hij gisteren tegen me tekeerging toen ik om een extra rol wc-papier verzocht…’

‘Ik moet William spreken,’ zei Dunworthy.

‘Hier?’ riep ze uit. ‘In het ziekenhuis?’ Ze sloeg de bijbel met een klap dicht. ‘Dat sta ik in geen geval toe. Er zijn nog heel wat besmettelijke patiënten en mijn arme Willy…’

Zit met mijn verpleegster in de linnenkamer, dacht hij. ‘Zegt u hem dat ik hem zo snel mogelijk wil zien,’ zei hij.

Ze zwaaide met de bijbel als Mozes met de Stenen Tafelen. ‘Ik zal de rector informeren over uw verregaande nalatigheid als het op de gezondheid van uw studenten aankomt,’ zei ze en stormde naar buiten.

Hij hoorde haar op de gang luidkeels haar beklag doen, vermoedelijk bij de blonde zuster, want William kwam bijna onmiddellijk de kamer in en streek zijn verwarde haar glad.

‘Ik moet ingeënt worden tegen de pest,’ zei Dunworthy. ‘En ik moet uit het ziekenhuis ontslagen worden, net als Badri Chaudhuri.’

William knikte. ‘Ik weet het. Colin zei dat u Kivrin wilt terughalen.’ Hij dacht een ogenblik na. ‘Ik ken een verpleegster…’

‘Die kan me zonder toestemming van een arts geen injectie geven of naar huis laten gaan.’

‘Een kennis van me zit op de administratie. Wanneer moet het gebeurd zijn?’

‘Zo snel mogelijk.’

‘Ik zal er meteen achteraan gaan. Het kan wel twee of drie dagen duren.’ Hij ging op weg naar de deur. ‘Ik heb Kivrin een keer ontmoet, toen ze naar Balliol kwam om u te spreken. Ze is erg knap, geloof ik.’

Ik moet niet vergeten haar voor hem te waarschuwen, dacht Dunworthy. Hij besefte dat hij zelf begon te geloven dat het hem ondanks alles nog zou lukken ook. Hou vol, Kivrin, dacht hij, ik kom eraan. Nog twee of drie dagen.

Die middag liep hij geruime tijd over de gang om nieuwe krachten op te doen. Op alle deuren van Badri’s afdeling hingen bordjes TOEGANG TEN STRENGSTE VERBODEN. De oude zuster volgde hem met haar waterige blauwe ogen zodra hij maar in de buurt kwam.

Colin kwam hem, nat en buiten adem, een paar laarzen brengen. ‘Ze heeft overal een uitkijk neergezet,’ zei hij. ‘Ik moest van Finch zeggen dat het net klaar is, maar hij heeft nog geen verpleegkundige kunnen vinden.’

‘Laat William die maar zoeken,’ zei Dunworthy. ‘Hij regelt ook het ontslag en de inentingen.’

‘Weet ik. Ik moet een briefje van hem doorgeven aan Badri. Daarna kom ik terug.’

Hij kwam niet terug, net zomin als William. Dunworthy ging op weg naar de telefoon om Balliol te bellen, maar de zuster betrapte hem halverwege en bracht hem terug naar zijn kamer. Mevrouw Gaddson mocht blijkbaar ook niet meer op bezoek komen, of anders was ze nog boos op hem over William, want zij liet zich de hele middag niet meer zien.

Net na de thee kwam er een aantrekkelijke verpleegster, die hij nog niet eerder had gezien, binnen met een injectiespuit in haar hand. ‘De hoofdzuster is weggeroepen voor een noodgeval,’ zei ze.

‘Wat is dat?’ vroeg hij, naar de spuit wijzend.

Met een vinger van haar vrije hand tikte ze iets in. Ze keek naar een van de monitoren en deed nog een paar aanslagen voordat ze naar hem toe kwam. ‘Streptomycine,’ zei ze.

Ze maakte geen zenuwachtige of steelse indruk, wat betekende dat William kennelijk toestemming had gekregen. Ze stak de tamelijk grote naald in de canule, glimlachte naar hem en ging naar buiten. Hij stapte uit bed en ging naar de computer om op het scherm te kijken.

Het was de kaart met zijn medische gegevens, even onbegrijpelijk als de kaart die hij van Badri had gezien. Op de laatste regel stond: ‘ICU15802691 14-1-55 1805 150/RPT 1800 CRS IMSTMC 4ML/q6h NHS40-211-7 M AHRENS.’

Hij liet zich op het bed zakken. Ach, Mary.

William had haar toegangscode achterhaald, misschien via zijn kennis op de administratie, en die ingevoerd. Door alle drukte rond de epidemie waren de gegevens natuurlijk nog niet bijgewerkt en Mary’s dood was nog niet geregistreerd. Op een dag zouden ze de vergissing moeten merken, maar William was inventief genoeg om ervoor te zorgen dat haar naam tegen die tijd was gewist.

Hij bekeek zijn eerdere gegevens. Hij kwam Mary’s naam tegen tot aan de achtste januari, toen ze was overleden. Ze had hem behandeld tot ze niet meer op haar benen kon staan. Geen wonder dat haar hart het had begeven.

Hij zette de oorspronkelijke kaart weer op het scherm en ging in bed liggen. Hij vroeg zich af of William van plan was Mary’s naam ook te gebruiken om hem en Badri naar huis te sturen. Hij hoopte van wel. Mary zou hen graag hebben geholpen.

Er kwam de hele avond geen bezoek. De hoofdzuster kwam om acht uur met zijn koortspil en voelde zijn pols. Ze werkte de kaart bij, maar scheen niets bijzonders op te merken. Om tien uur kwam er weer een andere verpleegster, even knap als de eerste, om hem streptomycine en gammaglobuline toe te dienen.

Dunworthy ging liggen met zijn gezicht naar het scherm, zodat hij Mary’s naam kon zien. Hij had geen slaap, maar toch dommelde hij in. Hij droomde over Egypte en over het Dal der Koningen.

‘Meneer Dunworthy, wakker worden,’ fluisterde Colin. Hij deed zijn ogen open en knipperde tegen het licht van een zaklamp.

‘Wat is er?’ Hij tastte naar zijn bril. ‘Is er iets gebeurd?’

‘Ik ben het, Colin.’ Hij liet het licht op zijn eigen gezicht schijnen. Om de een of andere reden was hij in een grote witte laboratoriumjas gehuld en zijn gespannen gezicht was angstaanjagend in het felle licht van de lamp.

‘Wat is er gebeurd?’ vroeg Dunworthy weer.

‘Niets,’ fluisterde Colin. ‘U mag het ziekenhuis uit.’

Dunworthy zette zijn bril op, maar hij zag nog steeds niets. ‘Hoe laat is het?’

‘Vier uur.’ Colin gaf hem zijn pantoffels en richtte de lamp op de kast. ‘U moet wel opschieten.’ Hij pakte de badjas van de haak en gaf hem aan Dunworthy. ‘Ze kan elk moment terugkomen.’

Dunworthy trok onhandig de badjas en de pantoffels aan en probeerde wakker te worden. Hij vroeg zich af waarom hij op dit vreemde tijdstip werd ontslagen en waar de hoofdzuster was.

Colin ging naar de deur en keek om het hoekje. Hij knipte de lamp uit, stak hem in de zak van zijn veel te grote jas en deed zachtjes de deur dicht. Dunworthy hield zijn adem in. Een ogenblik later deed Colin de deur weer op een kier open. ‘De kust is veilig.’ Hij wenkte Dunworthy. ‘William heeft haar meegenomen naar de linnenkamer.’

‘Heeft de verpleegster nog dienst dan?’ vroeg Dunworthy wazig.

‘Die niet, de hoofdzuster. William houdt haar bezig tot we weg zijn.’

‘En mevrouw Gaddson?’

Colin keek hem schaapachtig aan. ‘Die is meneer Latimer aan het voorlezen,’ zei hij verontschuldigend. ‘Ik moest toch iets verzinnen en meneer Latimer kan haar niet horen.’ Hij deed de deur helemaal open. Op de gang stond een rolstoel.

‘Ik kan lopen,’ zei Dunworthy.

‘Dat duurt te lang,’ fluisterde Colin. ‘En als iemand ons ziet, kan ik zeggen dat u naar de badkamer moest.’

Dunworthy ging zitten en liet zich voorbij de linnenkamer door de gang duwen. Bij de deur van Latimers kamer hoorde hij Gaddson uit Exodus voorlezen.

Colin liep op zijn tenen tot het eind van de gang, waarna hij er zo verschrikkelijk de vaart in zette dat zijn patiënt blijkbaar hoognodig naar de badkamer moest. Via een tweede gang kwamen ze bij de zijdeur die ze al eerder hadden gebruikt.

Het was pikdonker in het straatje en het regende hard. Dunworthy kon vaag een ambulance zien staan. Colin reed hem er naartoe en klopte met zijn vuist op de achterdeur. Een verpleegster sprong naar buiten, dezelfde die Badri naar het ziekenhuis had gebracht en die voor de poort van Brasenose had gedemonstreerd. ‘Kunt u zelf instappen?’ vroeg ze blozend.

Dunworthy knikte en ging staan.

‘Vergeet niet de deur dicht te doen,’ zei ze tegen Colin en liep naar voren.

Dunworthy keek haar na. ‘Laat me raden, is zij soms een kennis van William?’

‘Natuurlijk,’ zei Colin. ‘Ze vroeg of ik dacht dat mevrouw Gaddson een goede schoonmoeder zou zijn.’ Hij hielp hem in de ziekenwagen te klimmen.

‘Waar is Badri?’ vroeg Dunworthy, zijn brilleglazen droogwrijvend.

Colin trok de deur dicht. ‘Op Balliol. We hebben hem het eerst gehaald, dan kon hij vast met het net beginnen.’ Hij keek bezorgd door het raam. ‘Ik hoop niet dat de hoofdzuster alarm slaat voor we weg zijn.’

‘Dat zal wel meevallen,’ zei Dunworthy. Hij had Williams capaciteiten schromelijk onderschat. De ouderwetse zuster zat nu waarschijnlijk in de linnenkamer bij hem op schoot om hun initialen op de handdoeken te borduren.

Colin knipte de lamp aan en richtte hem op de brancard. ‘Ik heb uw kleren meegebracht.’ Hij gaf Dunworthy het zwarte wambuis.

Dunworthy deed zijn badjas uit en trok het hemd aan. Hij viel bijna omver toen de ambulance optrok. Hij ging op het bankje zitten en leunde tegen de zijwand om de zwarte maillot aan te trekken.

De verpleegster had beter de sirene kunnen aanzetten, zo snel scheurden ze door de straten. Dunworthy hield zich met één hand zo goed mogelijk vast en probeerde met de andere zijn broek aan te trekken. Colin sloeg bijna over de kop toen hij de laarzen wilde pakken.

‘We hebben een mantel voor u gevonden,’ zei hij. ‘Finch heeft hem geleend van de klassieke toneelvereniging.’ Hij vouwde het kledingstuk open. Het was een negentiende-eeuws gewaad, zwart en afgezet met biezen van rode zijde. Colin drapeerde de mantel over zijn schouders.

‘Uit welke voorstelling komt die nou weer? Dracula soms?’

De ziekenwagen kwam met een schok tot stilstand en de verpleegster rukte de deuren open. Colin hield als een echte schildknaap de sleep van de ruimvallende mantel omhoog terwijl Dunworthy uitstapte. Ze liepen snel onder de poort door. De regen kletterde op de stenen boven hun hoofd, maar Dunworthy hoorde nog een ander geluid.

‘Wat is dat?’ vroeg hij, over de donkere binnenplaats kijkend.

“‘Als Tenslotte Mijn Heiland Komt”,’ zei Colin. ‘De Amerikanen zijn aan het oefenen voor hun optreden. Vindt u het niet necrotisch?’

‘Mevrouw Gaddson zei dat ze dag en nacht repeteerden, maar ik wist niet dat ze dat letterlijk bedoelde.’

‘Het optreden is vanavond.’

‘Vanavond?’ Dunworthy besefte ineens dat het de vijftiende was, de zesde volgens de Juliaanse kalender. Driekoningen, de aankomst van de Wijzen.

Finch kwam haastig aangelopen met een paraplu. ‘Het spijt me dat ik zo laat ben.’ Hij hield het scherm boven Dunworthy’s hoofd. ‘Ik kon geen paraplu vinden. U heeft geen idee wat de reizigers allemaal meenemen. Vooral de Amerikanen…’

Dunworthy begon de binnenplaats over te steken. ‘Is alles klaar?’

‘Ik heb geen verpleegkundige kunnen vinden,’ zei Finch, die zijn best deed om Dunworthy droog te houden. ‘Maar William Gaddson heeft net gebeld om te zeggen dat hij een zuster zou sturen. Ze kan er elk ogenblik zijn.’

Dat zal dan wel een vrijwilligster wezen, dacht Dunworthy. ‘Ik hoop niet dat William ooit nog eens het verkeerde pad op gaat,’ zei hij.

‘O, dat lijkt me niet, meneer. Dat zou zijn moeder nooit toestaan.’ Finch moest zijn pas versnellen om hem bij te houden. ‘Chaudhuri is bezig met de voorlopige coördinaten. En mevrouw Montoya is er.’

Dunworthy bleef staan. ‘Montoya? Wat moet zij hier?’

‘Ik weet het niet, meneer. Ze zei dat ze nieuws voor u heeft.’

Laat het niet waar zijn, dacht hij. We zijn er zo dichtbij.

Hij ging naar het laboratorium. Badri zat achter de computer en Montoya keek over zijn schouder naar de monitor, gehuld in haar kapersjack en modderige spijkerbroek. Badri zei iets tegen haar en ze schudde haar hoofd en keek op haar horloge. Toen ze Dunworthy zag, kwam er een trek van medelijden op haar gezicht. Ze stond op en haalde iets uit haar borstzak.

Nee, dacht Dunworthy.

Ze kwam naar hem toe. ‘Ik wist niet wat u van plan was,’ zei ze, terwijl ze hem een opgevouwen blaadje papier gaf. ‘Misschien kan ik helpen. Dit had Kivrin bij zich toen ze wegging.’

Hij vouwde het blad open. Het was een landkaart.

‘Hier is het rendez-vous.’ Ze wees naar een kruisje bij een zwarte lijn. ‘En dit is Skendgate. U kunt het herkennen aan de kerk. Normandische stijl, met muurschilderingen boven het koorhek en een beeld van de heilige Antonius.’ Ze keek hem glimlachend aan. ‘Dat is de heilige die de mensen aanriepen als ze iets kwijt waren. Ik heb het beeld gisteren gevonden.’

Ze wees nog een paar kruisjes aan. ‘Als ze om de een of andere reden niet naar Skendgate is gegaan, zijn dit de dichtstbijzijnde dorpen: Esthcote, Henefelde en Shrivendun. Ik heb op de achterkant een paar kenmerken opgeschreven.’

Badri ging staan en kwam naar hen toe. Hij zag er zo mogelijk nog zwakker uit dan in het ziekenhuis en hij liep even moeizaam als de oude man die hij was geworden. ‘Welke variabelen ik ook invoer, het verschil blijft minimaal.’ Hij drukte een hand tegen zijn ribben. ‘Ik zorg ervoor dat het net om de twee uur vijf minuten wordt geopend. Op die manier kunnen we het vierentwintig tot zesendertig uur volhouden.’

Dunworthy vroeg zich af hoe lang Badri het zou volhouden. Hij zag er nu al afgepeigerd uit.

‘U kunt het net gebruiken zodra u de glinstering in de lucht of de condensatie ziet,’ zei Badri.

‘En als het donker is?’ vroeg Colin. Hij had zijn witte jas uitgetrokken en Dunworthy zag dat hij zijn middeleeuwse kostuum droeg.

‘De glinstering is altijd wel zichtbaar en we zullen u waarschuwen.’ Badri kreunde zachtjes en drukte weer een hand tegen zijn zij. ‘Bent u ingeënt?’

‘Ja.’

‘Goed. Dan is het wachten alleen nog op de verpleegster.’ Hij keek Dunworthy strak aan. ‘Weet u zeker dat u sterk genoeg bent?’

‘En jij?’ vroeg Dunworthy.

De deur ging open en de blonde zuster uit het ziekenhuis kwam binnen in een regenjas. Ze bloosde toen ze Dunworthy zag. ‘William zei dat u me nodig had. Waar wilt u me hebben?’

Ja, ik moet Kivrin beslist waarschuwen voor William, dacht Dunworthy. Badri bracht de zuster naar haar plaats en Colin holde naar buiten om haar spullen te halen.

Montoya nam Dunworthy mee naar een cirkel die met krijt op de vloer was getrokken. ‘Houdt u uw bril op?’ vroeg ze.

‘Ja,’ zei hij. ‘U kunt ze terugvinden op uw begraafplaats.’

‘Dat zeker niet,’ zei ze ernstig. ‘Wilt u zitten of liggen?’

Hij moest aan Kivrin denken, die met een arm over haar gezicht en met gesloten ogen hulpeloos op de grond had gelegen. ‘Ik blijf wel staan,’ zei hij.

Colin kwam binnen met een eerstehulpkoffertje. Hij zette het neer bij het bedieningspaneel en ging naar Dunworthy. ‘U kunt niet alleen gaan,’ zei hij.

‘Ik moet wel, Colin.’

‘Waarom?’

‘Het is te gevaarlijk. Je hebt geen idee wat de Zwarte Dood was.’

‘Jawel. Ik heb het boek twee keer gelezen en ik ben inge…’ Hij zweeg abrupt. ‘Ik weet alles van de Zwarte Dood af. Trouwens, als het zo erg is, moet u helemaal niet alleen gaan. Ik zal niet in de weg lopen, echt niet.’

‘Colin,’ zei Dunworthy radeloos, ‘ik ben verantwoordelijk voor je. Ik kan het risico niet nemen.’

Badri liep onder de sluiers van het net rond met een lichtmeter. ‘De zuster vraagt of je haar met de andere spullen wilt helpen,’ zei hij tegen Colin.

‘Als u niet terugkomt, weet ik niet eens of u nog leeft of niet,’ zei Colin. Hij draaide zich om en rende naar buiten.

Badri liep langzaam om Dunworthy heen. Fronsend pakte hij hem bij zijn elleboog en keek opnieuw op zijn meter. De zuster kwam aanlopen met een injectiespuit. Dunworthy rolde de mouw van zijn wambuis op.

‘Als u maar weet dat dit helemaal niet goed is,’ zei ze, terwijl ze zijn arm ontsmette. ‘U hoort allebei in het ziekenhuis.’ Ze gaf hem een injectie en ging terug naar haar koffer.

Badri wachtte tot Dunworthy zijn mouw weer afgerold had en verplaatste zijn arm een paar keer. Colin kwam binnen met een draagbare scanner en ging weer weg zonder naar hem te kijken.

Dunworthy keek naar de monitoren, die telkens veranderden. In de verte hoorde hij het bellenkoor, dat bijna harmonisch klonk als de deur dicht was. Het klonk veel wilder toen Colin de deur opende en een tweede koffer naar binnen bracht.

Colin bracht de koffer naar de verpleegster en ging vervolgens bij Montoya voor het paneel staan. Dunworthy was achteraf liever gaan zitten. Zijn voeten zaten bekneld in de stijve laarzen en het roerloos staan was vermoeiend.

Badri zei iets in de microfoon en de sluiers daalden neer tot ze de vloer raakten. Colin zei iets tegen Montoya, die fronsend omkeek en knikte. Colin ging naar het net.

‘Wat ga je doen?’ vroeg Dunworthy.

‘Een van de schilden is blijven steken.’ Colin liep langs hem en trok een plooi recht.

‘Klaar?’ zei Badri.

‘Ja,’ zei Colin, die bij de zijdeur ging staan. ‘Nee, wacht even.’ Hij kwam weer terug. ‘Kunt u uw bril niet beter afdoen? Straks ziet iemand u nog doorkomen.’

Dunworthy zette zijn bril af en stopte hem in zijn buis.

‘Als u niet terugkomt, kom ik u achterna,’ zei Colin. Hij deed een stap naar achteren. ‘Klaar!’ riep hij.

Dunworthy keek naar de monitoren, maar zonder bril kon hij niets onderscheiden. Montoya was een wazige vlek. Ze boog zich over Badri heen en keek op haar horloge. Badri zei iets in de microfoon.

Dunworthy deed zijn ogen dicht. Hij hoorde het bellenkoor hevig tekeergaan. Hij deed zijn ogen weer open.

‘Nu,’ zei Badri. Hij drukte op een knop en Colin sprong naar voren, kroop onder de sluiers door en viel recht in Dunworthy’s armen.

33

Ze legden Rosemund in het graf dat de meier voor haar had gedolven. Hij had gezegd dat ze die graven nodig zouden hebben en hij had gelijk gekregen. Ze zouden er nooit in zijn geslaagd zelf een kuil in de harde grond te maken. Het kostte al zoveel moeite om Rosemund naar het open veld te dragen.

Ze legde haar naast het graf neer. Ze zag er afschuwelijk mager uit in haar mantel, bijna helemaal weggeteerd. De vingers van haar rechterhand, nog gekromd om de weggerolde appel tegen te houden, waren weinig meer dan botjes.

‘Heeft ze bij u gebiecht?’ vroeg Roche.

‘Ja,’ zei Kivrin en dat was niet ver bezijden de waarheid. Rosemund had opgebiecht dat ze bang was voor het donker, voor de pest en de eenzaamheid, dat ze bang was dat ze haar geliefde vader nooit meer zou terugzien. Allemaal dingen die ze zelf niet zou durven opbiechten.

Kivrin maakte de liefdeknoop los die heer Bloet aan Rosemund had gegeven en wikkelde de mantel helemaal om haar heen. Roche nam haar als een slapend kind in zijn armen en legde haar in het graf.

Kivrin moest zijn grote hand beetpakken om hem te helpen uit de kuil te klimmen. Hij begon te bidden. ‘Domine, ad adjuvandum me festina.’

Kivrin keek gespannen naar hem. Hij vergiste zich in de woorden, maar ze wilde geen tijd verspillen door hem te verbeteren. Ze hadden geen moment te verliezen.

‘Dormiunt in somno pacis,’ zei Roche. Hij nam de spade en begon de kuil dicht te gooien.

Het leek een eeuwigheid te duren. Kivrin nam het na een tijdje van hem over. Terwijl ze de spade in de bevroren aarde stak probeerde ze te berekenen hoever ze konden komen voor de avond viel. Het was nog ochtend. Als ze vlug op weg gingen, konden ze door het bos trekken, de hoofdweg naar Bath oversteken en in de vlakte een eerste kamp opslaan. Binnen een week konden ze in Schotland zijn, in de buurt van Invercassley of Dornoch, waar de pest niet was doorgedrongen.

‘Vader Roche,’ zei ze, zodra hij de aarde met de vlakke spade begon aan te stampen. ‘We moeten naar Schotland.’

‘Schotland?’ zei hij, alsof hij er nog nooit van gehoord had.

‘Ja. We moeten hier weg. We nemen de ezel en gaan naar Schotland.’

Hij knikte. ‘We nemen de sacramenten mee. En voor ik ga moet ik de klok voor Rosemund luiden om haar ziel naar de hemel te begeleiden.’

Ze had hem liever tegengehouden en gezegd dat ze onmiddellijk moesten vertrekken, maar ze knikte. ‘Ik ga Balaäm vast halen.’

Roche ging naar de klokketoren en Kivrin rende zo snel ze kon naar de stal. Ze wilde weg, nu meteen, voordat er iets kon gebeuren, alsof de pest als een boeman in de kerk of het bierhuis of de schuur op de loer lag, klaar om hen te bespringen.

Ze holde naar de stal, bracht de ezel naar buiten en hing de draagmanden over zijn rug.

Ze hoorde de klok twee keer slaan. Kivrin bleef roerloos staan met het riempje van de gesp in haar hand en luisterde. Drie slagen voor een vrouw, een voor een kind, dacht ze. Ze begreep waarom Roche was opgehouden. Ach, Rosemund.

Ze maakte het riempje vast en begon de manden te vullen. Die waren te klein voor alles wat ze wilde meenemen. Ze zou de zakken moeten gebruiken. Met twee handen vulde ze een zak met haver voor de ezel, waarbij er heel wat op de vuile vloer terechtkwam, en bond hem dicht met een stuk touw dat over de box van Agnes’ pony hing. Het touw was met een zware knoop vastgemaakt en ze moest naar de keuken rennen om een mes te halen. Daarna pakte ze de zakken met eten die ze bij de put had gezet.

Ze sneed nog een paar stukken van het touw, liet het mes vallen en ging naar de ezel. Het dier probeerde de haverzak open te bijten. Ze bond de zakken op de rug van de ezel en nam hem mee over het open veld naar de kerk.

Roche was nergens te zien. Kivrin moest de dekens en de kaarsen nog halen, maar ze wilde eerst de sacramenten in de manden doen. Eten, haver, dekens, kaarsen. Wat was ze nog vergeten?

Roche deed de kerkdeur open. Hij had niets bij zich.

‘Waar zijn de sacramenten?’ riep ze.

Hij gaf geen antwoord. Hij leunde een ogenblik tegen de deur en staarde haar aan. Het was dezelfde blik waarmee hij haar verteld had dat de molenaar was gestorven. Maar ze zijn allemaal dood, dacht ze, er is niemand meer over.

‘Ik moet de klok luiden,’ zei hij en ging op weg naar de toren.

‘Dat heeft u al gedaan,’ zei ze. ‘We hebben geen tijd meer, we moeten op weg naar Schotland.’ Ze bond de ezel aan het hek, gehinderd door haar ijskoude vingers, en holde achter hem aan om hem tegen te houden. ‘Wat is er toch?’

Hij draaide zich met een ruk om en ze keek geschrokken naar zijn gezicht. Hij zag eruit als een rover, als een moordenaar. ‘Ik moet de klok luiden voor de vesper,’ zei hij, en hij schudde haar hand ruw van zich af.

O nee, dacht Kivrin.

‘Het is nog geen middag,’ zei ze. ‘Het is geen tijd voor de vesper.’ Hij is alleen maar moe, dacht ze. We zijn allebei te moe om te denken. Ze pakte hem weer bij zijn mouw. ‘Kom, Vader. We moeten nu gaan, anders zijn we voor het donker het bos niet uit.’

‘Ik ben al te laat,’ zei hij. ‘Vrouwe Imeyne zal boos op me zijn.’

O nee, dacht ze. O nee, o nee.

‘Ik zal het doen.’ Ze ging voor hem staan om hem tegen te houden. ‘U moet gaan rusten.’

‘Het wordt donker,’ zei hij kwaad. Hij wilde nog iets zeggen, maar ineens spuugde hij een grote straal braaksel en bloed over Kivrins tuniek heen.

O nee, nee, nee, nee.

Hij keek verbijsterd naar haar besmeurde tuniek en zijn woede was op slag verdwenen.

‘Kom, u moet gaan liggen,’ zei ze, maar ze dacht niet dat hij naar de ridderzaal kon lopen.

‘Ben ik ziek?’ vroeg hij, nog steeds naar haar met bloed besmeurde kleding kijkend.

‘Nee, u bent alleen maar moe. U moet rusten.’

Ze bracht hem naar de kerk. Hij struikelde bijna. Als hij valt, krijg ik hem nooit meer overeind, dacht ze. Ze duwde de deur met haar rug open en liet hem tegen de muur op de grond zakken.

‘Ik vrees dat het me te veel is geworden,’ zei Roche. Hij legde zijn hoofd tegen de steen. ‘Ik moet even slapen.’

‘Ja, doe dat maar,’ zei Kivrin. Hij sloot zijn ogen en ze rende meteen naar het grote huis om dekens en een kussen te halen. Roche was verdwenen toen ze terugkwam.

‘Vader Roche!’ Ze tuurde rond in de donkere ruimte. ‘Waar bent u?’

Er kwam geen antwoord. Ze holde weer naar buiten met het beddegoed nog in haar armen. Hij was niet in de klokketoren of op het kerkhof en hij kon onmogelijk naar de ridderzaal zijn gegaan. Ze ging terug naar de kerk en liep naar voren. Daar zag ze hem, geknield voor het beeld van Sinte Katherine.

‘U moet gaan liggen.’ Ze spreidde de dekens op de vloer uit.

Hij gehoorzaamde en ze legde het kussen onder zijn hoofd. Hij keek haar aan. ‘Is het de pest?’

‘Nee.’ Ze trok de sprei over hem heen. ‘U bent moe, meer niet. Probeert u maar te slapen.’

Hij draaide zich op zijn zij, van haar afgewend, maar na een paar minuten schoot hij overeind en gooide de deken van zich af. Zijn gezicht was weer vertrokken van woede. ‘Ik moet de klok luiden,’ zei hij op beschuldigende toon. Kivrin kon hem slechts met moeite verhinderen op te staan. Hij doezelde weg en ze scheurde een paar repen uit de stof van haar gerafelde tuniek om zijn handen aan het koorhek vast te binden.

‘Laat het niet waar zijn,’ stamelde Kivrin zonder dat ze er zelf erg in had. ‘Alstublieft! U mag hem dit niet aandoen!’

Hij deed zijn ogen open. ‘God zal zo’n vurig gebed zeker verhoren,’ zei hij, en hij zakte weg in een diepere, rustiger slaap.

Kivrin holde naar buiten, haalde de bagage van de ezel en maakte het dier los, waarna ze de zakken met eten en een lantaren mee naar de kerk nam. Roche lag nog te slapen. Geruisloos ging ze naar buiten en rende naar de put om een emmer water te halen.

Roche leek nog te slapen, maar toen Kivrin een strook uit het altaarkleed scheurde en in het water drenkte om op zijn voorhoofd te leggen, zei hij zonder zijn ogen te openen: ‘Ik was bang dat u was weggegaan.’

Ze veegde het gestolde bloed van zijn kin. ‘Ik ga niet zonder u naar Schotland.’

‘Niet naar Schotland,’ zei hij. ‘Naar de hemel.’

Ze at een stukje oud brood en kaas en probeerde zelf te slapen, maar het was te koud. Ze zag de adem van Roche toen hij zich in zijn slaap omdraaide en zuchtte.

Ze sloopte het hek bij een van de hutten en maakte een vuur van de palen, maar de rook vulde de hele ruimte, zelfs als ze de twee deuren openzette. Roche begon te hoesten en gaf weer over. Ze zag bijna alleen maar bloed. Kivrin doofde het vuur en ging nog twee keer haastig naar het grote huis om alle dekens en mantels te halen die ze kon vinden.

Die avond begon hij weer te ijlen. Hij schopte de dekens van zich af en riep meest onverstaanbare dingen tegen Kivrin. ‘Ga heen, vervloekte!’ hoorde ze hem zeggen, en af en toe zei hij woedend: ‘Het wordt al donker!’

Kivrin pakte de kaarsen van het altaar en het koorhek en zette ze op de grond voor het beeld van Katherine. Ze stak ze aan toen Roche weer over het donker begon en legde de dekens over hem heen, waarna hij iets rustiger werd.

Zijn koorts werd steeds heviger en hij lag te klappertanden onder de dikke dekens. Zijn huid scheen al donker te worden door de bloeduitstortingen. Alstublieft, doe hem dit niet aan.

De volgende ochtend was hij er iets beter aan toe. Hij had toch geen bloeduitstortingen, zijn huid had alleen gevlekt geleken in het flakkerende licht van de kaarsen. Zijn temperatuur was iets gezakt en hij sliep een groot deel van de dag, zonder over te geven. Voor het donker werd ging ze een nieuwe emmer water halen.

Sommige zieken herstelden spontaan en andere werden door gebed behouden. Ze stierven niet allemaal. Het sterftecijfer voor longpest was maar 90 procent.

Hij was wakker toen ze terugkwam, vaag zichtbaar in het licht van een venster. Ze knielde neer en hield een kommetje water voor zijn mond.

‘Het is de blauwe ziekte,’ zei hij, toen ze zijn hoofd weer liet zakken.

‘U gaat niet dood,’ zei ze. Negentig procent. Negentig procent.

‘U moet mijn biecht horen.’

Nee. Hij mocht niet doodgaan. Ze zou hier helemaal alleen achterblijven. Ze schudde haar hoofd, niet in staat iets te zeggen.

‘Vergeef mij, Vader, want ik heb gezondigd,’ begon hij in het Latijn.

Hij had niet gezondigd. Hij had de zieken verpleegd, de stervenden getroost, de doden begraven. God zou hem om vergeving moeten smeken.

‘In gedachte, woord, daad en onwetendheid. Ik ben boos geweest op vrouwe Imeyne en op Maisry.’ Hij slikte. ‘Ik heb vleselijke begeerte gevoeld voor een heilige.’

Vleselijke begeerte.

‘Ik vraag God nederig om vergiffenis en als u mij waardig acht, Vader, geef mij dan de absolutie.’

Er valt niets te vergeven, dacht ze. Je hebt niet gezondigd. Vleselijke begeerte. We hebben Rosemund verzorgd en een arme bode uit het dorp geweerd en een baby van zes maanden begraven. Dit is het einde van de wereld. Dan mag je best vleselijke begeerte voelen.

Ze maakte een machteloos gebaar, niet in staat hem de absolutie te schenken, maar hij leek het niet te merken. ‘Mijn God,’ zei hij, ‘het spijt me oprecht dat ik U heb gegriefd.’

Gegriefd? Je bent zelf een heilige, dacht ze, en wat doet God voor je? Waarom komt Hij je niet redden?

Er was geen olie meer. Ze stak haar vingers in het water en raakte zijn ogen en oren aan, zijn neus en mond, zijn handen waarmee hij haar had getroost toen ze zelf op sterven lag.

‘Quid quid deliquiste,’ zei hij, en ze doopte haar vingers weer in het water om zijn voetzolen te zegenen.

‘Libera nos, quaesumus, Domine.’

‘Ad omnibus malis,’ vulde Kivrin aan, ‘praeteritis, praesentibus, et futuris.’ Wij smeken U, Heer, bevrijd ons van alle kwaad, in verleden, heden en toekomst.

‘Perducat te ad vitam aeternam,’ stamelde hij.

En geef u het eeuwige leven. ‘Amen,’ zei Kivrin. Ze boog naar voren om het bloed te stelpen dat uit zijn mond stroomde.

De rest van de nacht en een groot deel van de volgende dag bleef hij bloed opgeven. In de middag raakte hij bewusteloos en haalde nog maar oppervlakkig en onregelmatig adem. Kivrin zat naast hem en bette zijn gloeiende voorhoofd. ‘Ga niet dood,’ zei ze, toen zijn adem stokte en moeizaam weer op gang kwam. ‘Laat me niet alleen. Wat moet ik zonder u beginnen?’

‘U mag hier niet blijven,’ zei Roche. Hij deed zijn ogen open. Ze waren rood en gezwollen.

‘Ik dacht dat u sliep,’ zei ze spijtig. ‘Ik wilde u niet wakker maken.’

‘U moet teruggaan naar de hemel en voor mij bidden, opdat mijn ziel niet lang in het vagevuur blijve.’

Het vagevuur. Alsof God hem nog langer wilde laten lijden.

‘U heeft mijn voorspraak niet nodig,’ zei ze.

‘U moet terug naar waar u vandaan bent gekomen.’ Hij tilde zijn hand op en hield hem voor zijn gezicht, alsof hij een slag wilde afweren.

Kivrin pakte zijn hand voorzichtig beet om zijn huid niet te beschadigen en legde hem tegen haar wang.

Terug naar waar je vandaan komt. Kon ik dat maar, dacht ze. Ze vroeg zich af hoe lang het net open was gebleven voordat ze het opgaven. Vier dagen? Een week? Misschien was het nog steeds open. Meneer Dunworthy zou het niet laten sluiten zolang hij nog enige hoop had. Maar er is geen hoop meer. Ik ben niet in 1320. Ik ben hier en het is het einde van de wereld.

‘Dat kan ik niet,’ zei ze. ‘Ik weet de weg niet meer.’

‘U moet het zich herinneren,’ zei Roche. Hij maakte zijn hand los en zwaaide ermee. ‘Agnes, voorbij de vork.’

Hij begon weer te ijlen. Kivrin ging rechtop zitten, bang voor een nieuwe aanval.

‘Waar u bent gevallen.’ Hij steunde met zijn elleboog op de vloer en Kivrin besefte dat hij probeerde te wijzen. ‘Voorbij de vork.’

De vork in de weg.

‘Wat is er voorbij de vork?’ vroeg ze.

‘Waar ik u heb gevonden toen u uit de hemel neerdaalde.’ Hij liet zijn arm zakken.

‘Ik dacht dat Gawyn me had gevonden.’

‘Ja,’ zei hij, alsof hij nooit iets anders had gezegd. ‘Ik kwam hem tegen toen hij u naar de hofstede bracht.’

Hij had Gawyn op de weg ontmoet.

‘De plaats waar Agnes viel,’ zei Roche. Hij probeerde haar te helpen. ‘Toen we hulst gingen zoeken.’

Waarom heb je dat niet meteen gezegd, dacht Kivrin, maar ineens herinnerde ze zich het weer. Hij had zijn handen vol gehad aan de ezel, die op de top van de heuvel stond te balken en geen stap meer wilde verzetten.

Omdat ook het dier haar had zien doorkomen. Roche was het dus die vlak bij haar had gestaan toen ze met haar arm voor haar gezicht op de open plek lag. Ik heb hem gehoord, dacht ze. Het was zijn voetafdruk.

‘U moet teruggaan en opstijgen naar de hemel,’ zei hij en sloot zijn ogen.

Hij had haar zien doorkomen en was dichterbij gekomen toen ze met gesloten ogen bleef liggen. Hij had haar op zijn ezel gelegd toen ze ziek was. En ze had er geen idee van gehad, zelfs niet toen ze hem in de kerk zag of toen Agnes zei dat hij dacht dat ze een heilige was.

Gawyn had immers gezegd dat hij haar had gevonden. Gawyn, die graag opschepte en vooral indruk op vrouwe Eliwys had willen maken. Daarom had hij gezegd dat hij haar had gevonden en naar de hofstede had gebracht en misschien zag hij er niet eens een leugen in. Een dorpspriester was immers helemaal niemand. En al die tijd had Roche geweten waar de open plek was, terwijl Rosemund ziek werd en Gawyn naar Bath was vertrokken en het net voorgoed was gesloten.

‘U hoeft niet op mij te wachten,’ zei hij. ‘Iedereen zal naar uw terugkeer uitzien.’

‘Stil,’ zei ze zachtjes. ‘U moet slapen.’

Hij zakte weer weg in een onrustige slaap, onafgebroken met zijn handen wijzend of aan de dekens plukkend. Af en toe gooide hij de sprei van zich af en legde een hand op zijn dij. Arme man, dacht Kivrin, er blijft hem niets bespaard.

Ze legde zijn handen op zijn borst en probeerde de sprei weer over hem heen te trekken, maar hij duwde haar weg. Hij trok de tuniek uit zijn broek en voelde weer tussen zijn benen. Er trok een huivering door hem heen en Kivrin moest ineens aan Rosemund denken.

Ze dacht fronsend na. Hij had bloed opgegeven en ze had geen builen onder zijn oksels gevoeld toen ze zijn jas uittrok, daarom had ze gedacht dat hij longpest had. Ze schoof zijn tuniek omhoog. Hij droeg een broek van grof geweven wol, die strak om zijn middel zat. Ze zou hem nooit omlaag kunnen krijgen zonder Roche op te tillen en door de stof heen kon ze niets zien.

Heel voorzichtig legde ze een hand op zijn dijbeen, want ze herinnerde zich hoe gevoelig Rosemunds arm was geweest. Zijn gezicht vertrok, maar hij werd niet wakker. Ze liet haar hand licht over zijn been glijden. Zijn huid voelde gloeiend aan. ‘Vergeef me,’ zei ze, en ze stak haar hand tussen zijn benen.

Hij slaakte een kreet en trok met een ruk zijn knieën op, maar Kivrin was al teruggedeinsd en sloeg een hand voor haar mond. De buil aan de binnenkant van zijn dij was reusachtig groot en gloeiend heet. Ze had hem uren geleden al moeten doorprikken.

Roche was zelfs nu nog niet wakker geworden. Zijn gezicht was vlekkerig en hij haalde luidruchtig adem. Door de onverhoedse beweging was de sprei weer van hem afgegleden. Kivrin dekte hem toe. Hij trok zijn knieën weer op, maar nu langzaam. Ze pakte de laatste kaars van het koorhek, zette die in de lantaren en stak hem aan.

‘Ik ben zo terug,’ zei ze, en ze ging naar de deur.

Ze knipperde met haar ogen tegen het daglicht, hoewel het al donker werd. De lucht was bewolkt, maar er stond wat wind en het was buiten warmer dan in de kerk. Ze hield haar hand voor de open lantaren en holde over het open veld.

In de schuur lag nog het scherpe mes waarmee ze het touw aan stukken had gesneden. Ze moest het ontsmetten voordat ze er de buil mee doorprikte. De gezwollen lymfklier kon elk moment barsten. Hij zat heel dicht bij de dijbeenslagader en al het gif zou rechtstreeks in zijn bloedbaan terechtkomen, als Roche niet onmiddellijk doodbloedde. Ze had het uren geleden moeten doen.

Ze rende langs het lege varkenskot naar de voorhof. De staldeur stond open en ze hoorde daarbinnen iets. Haar hart begon te bonzen. ‘Wie is daar?’ Ze hield de lantaren omhoog.

De koe van de meier stond in een van de boxen de haver te eten die Kivrin had gemorst. Het dier loeide en kwam schommelend op haar af.

‘Ik heb geen tijd,’ zei Kivrin. Ze raapte het mes op en haastte zich naar buiten. De koe volgde haar, moeizaam lopend met haar overvolle uier en deerniswekkend loeiend.

‘Ga nou weg,’ zei Kivrin, die bijna in tranen was. ‘Hij gaat dood als ik niets doe.’ Ze keek naar het mes, dat smerig was. Het was al vuil toen ze het uit de keuken haalde en daarna had het tussen de mest in de stal gelegen.

Ze ging naar de put en pakte de emmer. Er stond nog maar een paar centimeter water in, bedekt met een dun laagje ijs. Het was niet genoeg om het mes schoon te maken en dan moest ze eerst nog een vuur maken en het water aan de kook brengen. Daar was geen tijd voor. De buil kon intussen opengaan. Ze had alcohol nodig, maar alle wijn was opgegaan om de wonden van de andere zieken te ontsmetten en ze de laatste sacramenten toe te dienen. Ze herinnerde zich de kruik van de klerk die nog in de bovenkamer moest liggen.

De koe stootte haar aan. ‘Nee,’ zei ze op besliste toon. Ze nam de lantaren mee en duwde de deur van de ridderzaal open.

Het was donker in het portaal, maar in de zaal zelf viel het zonlicht in stoffige gouden bundels door de vensteropeningen en bescheen de koude haardstenen en de tafel op de verhoging waarop Kivrin de zak met appels had neergelegd.

De ratten sloegen niet op de vlucht. Ze keken even op toen Kivrin binnenkwam, snuivend met hun zwarte neusjes, en deden zich verder te goed aan de appels. Er zaten er zeker twintig op de tafel en Kivrin zag er nog een op het driepotige krukje van Agnes, met zijn dunne pootjes voor zijn snuit alsof hij zat te bidden.

Ze zette de lantaren op de grond. ‘Ga weg,’ zei ze.

De ratten op de tafel sloegen geen acht op haar. Die op het krukje keek haar alleen maar kil aan, alsof ze een indringer was.

‘Maak dat je wegkomt!’ riep ze, en rende naar de tafel.

De ratten gingen niet op de loop. Twee verstopten zich achter het zoutvat en een derde liet een appel uit zijn poten vallen. De appel rolde over de rand en viel op het stro.

Kivrin zwaaide met haar mes. ‘Verdwijn!’ Ze haalde uit en de ratten vlogen alle kanten op. Kivrin veegde de appels van de tafel en ze rolden over de vloer. De rat op het krukje rende van schrik recht op haar af. ‘Opgedonderd!’ riep ze. Ze gooide het mes naar de rat, die zich snel omdraaide en tussen het stro verdween.

‘Laat me toch met rust,’ zei Kivrin. Ze sloeg haar handen voor haar gezicht.

Ze hoorde de koe loeien in het portaal.

‘Het is een ziekte,’ fluisterde Kivrin met bevende stem. ‘Niemand kan er iets aan doen.’

Ze raapte het mes op en pakte de lantaren. De koe zat klem in de deuropening en loeide klaaglijk.

Ze liet het dier waar het was en ging naar boven, zonder aandacht te schenken aan het geluid van krabbelende pootjes. Het was ijskoud in de bovenkamer. De linnen doek voor het venster was losgeraakt. De gordijnen rond het bed waren door de klerk half naar beneden getrokken en de matras lag schuin op de grond. Kivrin lette niet op het gescharrel onder het bed. De kist bij het voeteneind was open, met het bewerkte deksel ernaast. De zware paarse mantel van de klerk lag erin.

De wijnfles was onder het bed gerold. Kivrin ging op de grond liggen en probeerde hem te grijpen, maar hij rolde weg en ze moest half onder het bed kruipen om hem te pakken.

De kurk was eraf gegaan, waarschijnlijk toen ze tegen de fles had geschopt. Er zat alleen nog een restje kleverige wijn in de hals.

‘O nee,’ zei Kivrin. Ze bleef verslagen zitten met de lege fles in haar hand.

Roche had de miswijn uit de kerk al gebruikt voor de laatste sacramenten.

Plotseling herinnerde ze zich dat Roche haar een kruik had gegeven om de knie van Agnes te behandelen. Ze kroop weer onder het bed en tastte voorzichtig de vloer af, bang de kruik om te stoten. Ze wist niet meer hoeveel erin zat, maar ze dacht niet dat ze alle wijn had gebruikt.

Ondanks haar voorzichtigheid gooide ze hem bijna om, maar ze kon nog net de brede hals grijpen. Ze stond op en schudde de kruik. Hij was bijna halfvol. Ze stak het mes onder haar gordel en nam de kruik en de mantel van de klerk mee naar beneden. De ratten zaten alweer op de tafel, maar nu vlogen ze weg zodra Kivrin de trap afkwam.

De koe zat nog steeds klem in de deuropening en versperde haar de weg. Kivrin veegde wat stro opzij om de kruik en de lantaren rechtop te kunnen zetten, legde de mantel neer en duwde het tegenstribbelende dier naar buiten.

De koe probeerde meteen weer bij haar te komen. ‘Nee,’ zei ze, ‘ik heb geen tijd voor je.’ Toch ging ze naar de hooizolder om een lading stro voor het dier te halen. Daarna pakte ze haar spullen uit het portaal en rende terug naar de kerk.

Roche was buiten westen. Zijn lichaam was slap. Zijn lange benen waren gespreid en zijn handen lagen met de palmen naar boven naast zijn lichaam. Het was of hij bewusteloos was geslagen. Zijn ademhaling was zwaar en ongelijkmatig, alsof hij lag te rillen.

Kivrin legde de zware paarse mantel over hem heen. ‘Ik ben terug, Roche.’ Ze klopte op zijn uitgestrekte arm, maar hij reageerde niet.

Ze pakte de kaars uit de lantaren en stak er de andere kaarsen weer mee aan. Er waren nog maar drie halve waskaarsen van vrouwe Imeyne over. Ze stak ook de bieslampjes aan en de grote talgkaars in de nis bij het beeld van Katherine en zette ze dicht bij Roche neer, zodat ze de buil goed kon zien.

Ze sloeg de sprei terug. ‘Ik ga uw broek omlaag doen,’ zei ze. ‘Ik moet de buil doorsteken.’ Ze maakte de gerafelde koorden van zijn broek los en hij rochelde zacht toen ze hem aanraakte.

Ze probeerde de broek over zijn heupen te trekken, maar hij zat te strak. Ze moest hem afsnijden.

Ze draaide zich om en pakte het mes en de wijnkruik. ‘Ik zal proberen u geen pijn te doen.’ Ze rook aan de kruik, nam een klein slokje en begon te kokhalzen. Het was in elk geval oude wijn, vol alcohol. Ze goot wat over het lemmet heen en wreef het af aan haar broekspijp. Ze maakte het mes zo goed mogelijk schoon en zorgde ervoor genoeg wijn over te houden om de wond mee schoon te maken.

‘Beata,’ mompelde Roche. Zijn handen tastten naar zijn dijbeen.

‘Rustig maar,’ zei Kivrin. Ze pakte een van zijn broekspijpen en sneed de stof open. ‘Ik weet dat het pijn doet, maar ik moet de buil doorprikken.’ Met twee handen scheurde ze de broek verder open en de ruwe wol gaf gelukkig makkelijk mee. Roche trok zijn knieën op. ‘Nee, nee, hou uw benen op de grond.’ Kivrin probeerde zijn knieën naar beneden te duwen. ‘Ik moet het doen.’

Roche verzette zich. Ze liet zijn knie los en scheurde de ruwe wol tot bovenaan los tot ze de buil kon zien. Hij was twee keer zo groot als die van Rosemund en helemaal zwart. Ze had hem uren, dagen geleden moeten doorprikken.

‘Roche, leg alstublieft uw benen neer,’ zei ze, uit alle macht tegen zijn knieën duwend. ‘Ik moet de buil doorsteken.’

Hij reageerde niet. Ze wist niet of hij zijn spieren nog wel beheerste, misschien was hij net als de klerk verkrampt, maar ze wilde niet wachten tot de aanval voorbij was. De buil kon elk moment barsten.

Ze wachtte een minuut en knielde daarna tussen zijn voeten neer, het mes in haar hand. Roche kreunde. Ze stak haar hand naar voren, heel langzaam en voorzichtig, tot de punt van het mes de buil raakte.

Zijn voet schoot uit en trof haar hard tegen haar ribben. Het mes viel uit haar hand en gleed rammelend over de stenen vloer. Alle lucht was uit haar longen gedreven en Kivrin haalde gierend adem. Ze probeerde rechtop te gaan zitten, maar een pijnscheut trok door haar rechterzij en ze bleef liggen met haar handen tegen haar ribben gedrukt.

Roche schreeuwde onafgebroken, als een gefolterd dier. Kivrin draaide zich voorzichtig op haar andere zij om naar hem te kijken. Nog steeds schreeuwend lag hij te wiegen als een kind, zijn benen helemaal opgetrokken tot op zijn borst. Ze kon de buil niet zien.

Kivrin duwde zichzelf behoedzaam overeind en ging op haar knieën zitten. De beweging ontlokte haar een kreet van pijn, die overstemd werd door Roche. Ze moest een paar ribben hebben gebroken. Ze spuugde in haar hand, bang dat ze bloed zou zien.

Ze bleef even zo zitten, voorovergebogen tegen de pijn. ‘Het spijt me,’ fluisterde ze. ‘Ik wilde u geen pijn doen.’ Ze schoof op haar knieën naar hem toe, steunend op haar rechterhand. Ze haalde zwaar adem en bij elke beweging voelde ze haar ribben. ‘Rustig maar, Roche,’ fluisterde ze. ‘Ik kom, ik kom.’

Zijn benen begonnen weer te trillen toen hij haar hoorde en ze schoof naar de nis, een eindje bij hem vandaan. Hij had met zijn voet een van de kaarsen omgegooid en die lag nu brandend naast hem in een gele plas. Kivrin zette de kaars rechtop en legde een hand op zijn schouder. ‘Stil maar, Roche,’ zei ze. ‘Alles is goed. Ik ben bij u.’

Hij hield op met schreeuwen. Ze boog zich over hem heen. ‘Het spijt me. Ik wilde u geen pijn doen. Ik wilde alleen de buil doorprikken.’

Hij trok zijn benen weer helemaal op. Kivrin pakte een rode kaars en hield die omhoog boven zijn naakte middel. Ze zag de buil, donker en hard in het licht van de kaars. Het mes had de huid niet eens geschramd. Ze hield de kaars nog hoger om te zien waar het mes was gebleven. Het moest ergens bij de tombe liggen. Ze keek die kant op, maar ze zag nergens metaal glinsteren.

Heel voorzichtig probeerde ze te gaan staan, maar ineens voelde ze weer een pijnscheut in haar ribben en ze slaakte een kreet.

‘Wat is er?’ vroeg Roche. Zijn ogen waren open en er zat wat bloed op zijn mondhoek. Ze vroeg zich af of hij zijn tong had stukgebeten toen hij lag te schreeuwen. ‘Heb ik u pijn gedaan?’

‘Nee.’ Ze knielde weer bij hem neer. ‘Nee, u heeft niets gedaan.’ Ze veegde het bloed met haar mouw van zijn mond.

‘U moet…’ Een straaltje bloed liep over zijn lippen. Hij slikte. ‘U moet het gebed voor de doden zeggen.’

‘Nee,’ zei ze. ‘U gaat niet dood.’ Ze veegde zijn mond weer af. ‘Maar ik moet de buil doorprikken voor hij barst.’

‘Nee,’ zei hij. ‘Ga niet weg.’ Bloed sijpelde tussen zijn opeengeklemde tanden door. Voorzichtig ging Kivrin naast hem zitten en legde zijn hoofd in haar schoot.

‘Requiem aeternam dona eis,’ zei hij rochelend, ‘et lux perpetua.’

Bloed drupte van zijn gehemelte. Ze legde de paarse mantel onder zijn hoofd en veegde zijn mond en kin af. Haar mouw was doorweekt. Ze wilde zijn miskleed pakken. ‘Ga niet weg,’ zei hij.

‘Ik ga niet weg. Ik blijf bij u.’

‘Bid voor mij,’ zei hij, en hij probeerde zijn handen op zijn borst te vouwen. ‘Req…’ Hij begon weer te rochelen.

‘Requiem aeternam,’ zei Kivrin. Ze vouwde haar handen. ‘Requiem aeternam dona eis, Domine.’

‘Et lux…’

De rode kaars naast haar ging uit en de scherpe rook vulde de kerk. Ze keek naar de andere kaarsen. Alleen een waskaars van vrouwe Imeyne brandde nog, maar het was niet meer dan een stompje.

‘Et lux perpetua,’ zei Kivrin.

‘Luceat eis,’ zei Roche. Hij zweeg en probeerde zijn bloederige lippen te likken. Zijn tong was opgezet en stijf. ‘Dies irae, dies illa.’ Hij slikte weer en probeerde zijn ogen te sluiten.

‘Laat hem niet nog langer lijden,’ zei ze in modern Engels. ‘Alstublieft. Dit heeft hij niet verdiend.’

‘Beata,’ dacht ze dat hij zei, maar de volgende regel begon niet met ‘gezegend’.

‘Wat zegt u?’ vroeg ze, zich over hem heen buigend.

‘In de laatste dagen,’ zei hij, moeilijk sprekend door zijn gezwollen tong.

Ze bracht haar oor dicht bij zijn mond.

‘Ik vreesde dat God ons voorgoed zou verlaten,’ zei hij.

Dat heeft Hij ook gedaan, dacht ze. Ze veegde zijn mond en kin af met een droog stuk van haar tuniek. Dat heeft Hij gedaan.

‘Maar in Zijn grote genade heeft Hij aan ons gedacht…’ Roche slikte weer. ‘… en ons zijn heilige gezonden.’

Hij tilde zijn hoofd op en begon te hoesten. Het bloed stroomde over zijn borst en over Kivrins knieën. Wanhopig probeerde ze zijn hoofd rechtop te houden om het bloeden te stelpen, maar door haar tranen kon ze niet goed meer zien.

‘Maar ik kan niets voor u doen,’ zei ze, haar wangen afvegend.

‘Waarom huilt u?’

‘U heeft mijn leven gered,’ zei ze snikkend, ‘en ik kan niets voor u doen.’

‘Iedereen moet sterven,’ zei Roche. ‘Zelfs Christus kan daar niets aan veranderen.’

‘Ik weet het,’ zei ze. Ze hield een hand onder haar kin om haar tranen op te vangen. Een paar vielen in de hals van Roche.

‘Toch heeft u mij behoed,’ zei hij, en zijn stem klonk vaster. ‘Behoed voor angst.’ Hij haalde rochelend adem. ‘En voor ongeloof.’

Ze wiste haar tranen af en pakte zijn hand, die koud en al stijf aanvoelde.

‘Door uw aanwezigheid ben ik gezegend boven alle mensen,’ zei hij, en hij sloot zijn ogen.

Kivrin leunde met haar rug tegen de muur. Buiten was het donker geworden en er viel geen licht meer door de smalle ramen. De kaars van vrouwe Imeyne sputterde even en laaide weer op. Ze verlegde het hoofd van de priester iets om haar ribben niet te voelen. Hij kreunde en probeerde zijn hand weg te trekken, maar ze liet hem niet los. De kaarsvlam flakkerde een laatste maal op en doofde uit.

AFSCHRIFT UIT HET DOMESDAY BOOK

(082808–083108)

Ik geloof niet dat ik nog terugkom, meneer Dunworthy. Roche heeft me verteld waar de open plek is, maar ik heb mijn ribben gebroken en alle paarden zijn weg. Ik denk niet dat ik zonder zadel op de ezel kan blijven zitten.

Ik zal proberen ervoor te zorgen dat Montoya de recorder kan vinden. Zegt u maar tegen Latimer dat adjectieve verbuigingsuitgangen in 1348 nog in zwang waren. En tegen Gilchrist dat hij ernaast zat. De statistieken waren niet overdreven.

(Pauze)

Ik wil niet dat u de schuld op u neemt. Ik weet dat u me zou hebben teruggehaald als u had gekund, maar ik had Agnes nooit ziek kunnen achterlaten.

Ik wilde zelf naar de middeleeuwen en anders zouden ze helemaal alleen zijn geweest en niemand zou ooit hebben geweten hoe angstig en moedig en hoe uniek ze waren.

(Pauze)

Het is gek. Toen ik de open plek niet kon vinden en de pest uitbrak, leek u zo ver weg dat ik u nooit meer dacht terug te zien. Maar nu weet ik dat u al die tijd bij me geweest bent en dat niets mij kan scheiden van uw liefde en bezorgdheid, geen pest en geen zevenhonderd jaar, geen dood en geen komende dingen en geen ander schepsel. U bent elke minuut bij me geweest.

34

‘Colin!’ riep Dunworthy. Hij greep de jongen bij zijn arm toen hij met zijn hoofd naar voren onder de sluiers doorkroop. ‘Wat ben je in godsnaam aan het doen?’

Colin rukte zijn arm los. ‘Ik mag u niet alleen laten gaan!’

‘Je kunt niet zomaar het net binnenlopen! Dit is geen quarantaine! Je had wel dood kunnen zijn als het net open was gegaan.’ Hij pakte Colin weer beet en trok hem mee. ‘Badri! Wacht even!’

Badri was er niet. Dunworthy tuurde bijziend in de richting van het paneel. Hij zag alleen maar bomen. De grond was bedekt met sneeuw en kristallen zweefden glinsterend in de lucht.

‘Er moet toch iemand op u passen?’ zei Colin. ‘Misschien krijgt u wel een terugval.’ Hij keek langs Dunworthy en zijn mond viel open. ‘Zijn we er?’

Dunworthy liet hem los en pakte snel zijn bril.

‘Badri!’ riep hij. ‘Doe het net open!’ Hij zette zijn bril op. De glazen waren beslagen van de kou. Hij nam zijn bril weer af en probeerde hem schoon te poetsen. ‘Badri!’

‘Waar zijn we?’ vroeg Colin.

Dunworthy haakte de brillepoten achter zijn oren en keek om zich heen. Het waren oude bomen, met klimop langs hun wit uitgeslagen stammen. Er was geen spoor van Kivrin.

Hij had verwacht dat ze er zou zijn, wat natuurlijk belachelijk was. Het net was al eerder geopend zonder dat ze er was, maar hij had gehoopt dat ze zou terugkomen en wachten zodra ze besefte waar ze was. Maar ze was er niet en er was geen enkel teken dat ze hier ooit was geweest.

De sneeuw rond hun voeten was glad en er waren geen voetafdrukken te zien. Het was een dikke laag, maar niet dik genoeg om de kapotte kar en de verspreide kisten te verbergen. En de weg naar Bath was evenmin te zien.

‘Ik weet niet waar we zijn,’ zei hij.

‘In elk geval niet in Oxford.’ Colin stampte rond door de sneeuw. ‘Het regent niet.’

Dunworthy keek omhoog naar de bleke, heldere lucht. Als er dezelfde verschuiving was geweest als bij Kivrin, moest het halverwege de ochtend zijn.

Colin holde door de sneeuw naar een groepje rode wilgen.

‘Wat ga je doen?’ vroeg Dunworthy.

‘Ik ga de weg zoeken. Die moet hier toch ergens in de buurt zijn?’ Hij liep door en verdween tussen de wilgen.

‘Colin!’ Dunworthy ging achter hem aan. ‘Kom terug!’

‘Hier is het!’ riep Colin, nog steeds onzichtbaar. ‘Ik heb de weg gevonden!’

‘Kom onmiddellijk terug!’

Colin duwde een paar takken opzij.

‘Kom hier,’ zei Dunworthy op rustiger toon.

‘Verderop is een heuvel.’ Colin kwam terug naar de open plek. ‘We kunnen op de top gaan staan om te zien waar we zijn.’

Hij was nu al nat. Zijn bruine jas zat onder de sneeuw die van de takken was gevallen. Hij keek Dunworthy schichtig aan, voorbereid op slecht nieuws.

‘U wilt me zeker terugsturen?’

‘Ik moet wel,’ zei Dunworthy, maar de moed zonk hem in de schoenen. Badri zou het net pas over twee uur weer openen. Die tijd kon hij niet missen, maar hij kon Colin ook niet alleen achterlaten. ‘Ik ben verantwoordelijk voor je.’

‘En ik voor u,’ zei Colin koppig. ‘Tante Mary zei dat ik op u moest passen. Straks wordt u weer ziek.’

‘Je begrijpt het niet. De Zwarte Dood…’

‘Ik snap het heus wel. Ik heb ook streptomycine gehad, dat heb ik aan William gevraagd. U kunt me nu niet terugsturen, want het net is niet open en het is te koud om hier te wachten. Als we Kivrin gaan zoeken, hebben we haar misschien over een uur gevonden.’

Het was waar dat ze hier niet konden blijven. De kou drong al door zijn buitenissige Victoriaanse mantel en Colins ruwe jas baatte nog minder dan zijn natte oude jack.

‘Dan gaan we naar de heuvel,’ zei hij. ‘Maar eerst moeten we een spoor achterlaten om de plek terug te kunnen vinden. En je mag niet zomaar weglopen. Denk erom dat je steeds in mijn buurt blijft. Ik heb geen tijd om jou ook nog eens te gaan zoeken.’

‘Ik kan niet verdwalen.’ Hij haalde een plat, rechthoekig voorwerp te voorschijn. ‘Ik heb een lokator meegenomen. Ik heb hem al op deze plek ingesteld.’

Hij hield de wilgetakken uit elkaar voor Dunworthy en ze gingen naar de weg. Het was nauwelijks breder dan een koeienpad en bedekt met maagdelijke sneeuw, slechts hier en daar onderbroken door de afdrukken van eekhoorns en een hond of een wolf. Colin bleef netjes naast Dunworthy lopen, maar halverwege de heuvel kon hij zich niet meer inhouden en rende naar boven.

Dunworthy ploeterde langzaam verder. Hij begon het al benauwd te krijgen. De bomen groeiden maar tot halverwege de heuvel en daarboven stond een ijzige wind.

‘Ik kan het dorp zien!’ riep Colin naar hem.

Hij kwam op de top. De wind was hier nog sterker en sneed dwars door zijn gevoerde mantel. Langgerekte wolken schoten door de bleekblauwe lucht. Ver naar het zuiden zag hij een rookpluim opstijgen, meegevoerd door de wind.

Colin wees ernaar. ‘Ziet u wel?’

In de laagte strekte zich een glooiende vlakte uit, verborgen onder de oogverblindende sneeuw. De kale bomen en de wegen staken er donker tegen af, als tekens op een kaart. De weg naar Bath was een rechte zwarte lijn die de besneeuwde vlakte doormidden sneed en Oxford was net een pentekening. Dunworthy zag witte daken en de vierkante toren van St. Michael boven de donkere wallen uitsteken.

‘Je zou niet zeggen dat de Zwarte Dood er al is,’ zei Colin.

Hij had gelijk. De stad zag er sereen en onaangetast uit, het oude Oxford van de legenden. Dunworthy kon zich niet voorstellen dat de pest er was uitgebroken, met volle lijkwagens die door de smalle straten werden getrokken, de collegegebouwen dichtgetimmerd of verlaten, en overal stervenden en doden. Hij kon zich niet voorstellen dat Kivrin hier ergens was, in een van die dorpen die hij niet kon zien.

Colin wees naar het zuiden. ‘En daar, achter die bomen.’

Hij keek in de aangewezen richting. Tussen de grijze takken was een donkere vorm te zien, misschien de toren van een kerk of de muur van een riddergoed.

‘Er loopt een pad naartoe.’ Colin wees naar een smal grijs spoor dat ergens in de laagte begon.

Dunworthy bekeek de kaart die Montoya hem had gegeven. Ondanks haar aanwijzingen kon hij onmogelijk zeggen welk dorp het was, want dan moest hij eerst weten waar de plek was waar Kivrin was doorgekomen. Als ze zich verder naar het zuiden bevonden, kon het dorp niet Skendgate zijn, maar waar het had moeten liggen zag hij zelfs geen bomen, alleen maar een besneeuwde vlakte.

‘Gaan we er niet heen?’ vroeg Colin.

Het was het enige zichtbare dorp, als het al een dorp was, en het lag op ongeveer een kilometer afstand. Het lag in elk geval in dezelfde richting als Skendgate en als ze het aan de hand van Montoya’s kaart konden thuisbrengen, zouden ze precies weten waar ze waren.

‘Als je maar bij me blijft en tegen niemand je mond opendoet, begrepen?’

Colin knikte zonder te luisteren. ‘Ik geloof dat het pad deze kant op is,’ zei hij, en hij holde aan de andere kant de heuvel af.

Dunworthy liep hem achterna. Hij probeerde te vergeten hoeveel dorpen er wel niet waren, hoe weinig tijd hij had, hoe moe hij al was na het beklimmen van die ene heuvel.

‘Hoe heb je William zo gek gekregen jou een inenting te geven?’ vroeg hij toen hij Colin had ingehaald.

‘Hij moest het registratienummer van tante Mary hebben om toestemming te krijgen. Dat stond op een kaart in haar tas.’

‘En jij wilde het hem pas geven als hij jou zou helpen?’

‘Ja, en anders zou ik zijn moeder hebben verteld over al die meiden.’ Hij holde weer vooruit.

De grijze lijn bleek een haag te zijn. Dunworthy wilde niet door het aangrenzende veld gaan lopen. ‘We moeten op de weg blijven.’

‘Dit is sneller,’ protesteerde Colin. ‘En we kunnen toch niet verdwalen? We hebben de lokator.’

Dunworthy had geen zin in een discussie. Hij liep verder over het pad. De smalle akkers liepen tot aan de bosrand en de weg draaide terug naar het noorden.

‘Misschien ligt er helemaal geen dorp aan deze weg,’ zei Colin, maar na een volgende bocht zagen ze een zijpad.

Het was nog smaller dan het spoor bij het rendez-vous en niemand had erover gelopen sinds de sneeuw was gevallen. Bij elke stap zakten ze met hun voeten door het laagje ijs. Dunworthy keek gespannen voor zich uit, maar het bos was te dicht om ver te kunnen kijken.

Door de sneeuw kwam hij maar langzaam vooruit. Hij was al buiten adem en de beklemming op zijn borst werd steeds heviger.

‘Wat doen we als we er zijn?’ vroeg Colin, die moeiteloos door de sneeuw waadde.

‘Jij houdt je gedeisd en wacht op me,’ zei Dunworthy. ‘Heb je dat goed begrepen?’

‘Ja,’ zei Colin. ‘Weet u zeker dat dit het goede pad is?’

Dunworthy was er allerminst zeker van. Het pad liep in westelijke richting, waar het dorp niet lag, en maakte iets verderop een bocht naar het noorden. Hij keek bezorgd door de bomen om een glimp van steen of riet op te vangen.

‘Volgens mij was het niet zo ver,’ zei Colin, over zijn armen wrijvend. ‘We lopen al uren.’

Dat was overdreven, maar een uur waren ze minstens onderweg en ze hadden nog geen hut gezien, laat staan een heel dorp. Er moesten hier tientallen dorpen zijn, maar waar?

Colin pakte zijn lokator en liet hem aan Dunworthy zien. ‘Kijk, we zijn te ver naar het zuiden gegaan. Ik denk dat we terug moeten naar het andere pad.’

Dunworthy keek op de display en vervolgens op de kaart. Ze bevonden zich bijna pal ten zuiden van het rendez-vous, op een afstand van ruim drie kilometer. Ze moesten bijna de hele weg weer terug. In die tijd zouden ze Kivrin zeker niet vinden en hij wist niet of hij daarna nog de kracht zou hebben om verder te gaan. Hij kreeg nu al bijna geen lucht meer en voelde een scherpe pijn in zijn borst. Hij draaide zich om en keek aarzelend naar de bocht.

‘Mijn tenen zijn bevroren,’ zei Colin. Hij liep stampvoetend rond in de sneeuw en een vogel vloog geschrokken op. Dunworthy keek fronsend naar de lucht. De bewolking werd dikker.

‘We hadden bij de haag moeten blijven,’ zei Colin. ‘Dan waren we…’

‘Ssst,’ zei Dunworthy.

‘Wat is er? Hoort u iemand komen?’

‘Stil,’ fluisterde Dunworthy. Hij duwde Colin in de berm en bleef staan luisteren. Hij dacht dat hij een paard had horen hinniken, maar nu was alles stil. Misschien was het alleen de vogel maar geweest.

Hij beduidde Colin achter een boom te gaan staan. ‘Blijf hier,’ fluisterde hij, en hij sloop verder tot hij de bocht kon overzien.

De zwarte hengst was aan een doornstruik vastgebonden. Dunworthy dook snel weg achter een spar en bleef roerloos staan. Er was geen ruiter te zien. Met ingehouden adem luisterde hij. Er was geen mens op het pad en hij hoorde alleen het paard onrustig heen en weer lopen.

Het dier was gezadeld en de teugels waren met zilver beslagen, maar het was erg mager. Dunworthy zag de ribben uitsteken bij de buikriem. De riem was losgeschoten en het zadel hing een beetje scheef. De hengst schudde zijn hoofd en trok aan de teugels waarmee hij vastzat. Toen Dunworthy dichterbij kwam zag hij dat de teugels in de struik verward waren geraakt.

Hij liep het pad op. De hengst draaide zijn hoofd om en begon wild te hinniken.

‘Rustig maar, jongen, braaf.’ Dunworthy naderde het paard voorzichtig van opzij en legde een hand tegen de hals van het dier. Het hinnikte niet meer en drukte zijn neus tegen hem aan.

Dunworthy keek om zich heen, maar er groeide bijna geen gras rond de doornstruik.

‘Hoe lang zit je hier al vast, ouwe jongen?’ Was de eigenaar onderweg ziek geworden of doodgegaan en was het paard er in paniek vandoor gegaan en met de slingerende teugels verstrikt geraakt?

Hij zocht tussen de bomen naar voetsporen, maar die waren nergens te zien. De hengst begon weer te hinniken en hij ging terug om het dier los te maken, her en der wat gras uit de sneeuw plukkend.

‘Een paard! Apocalyptisch!’ zei Colin, die enthousiast kwam aangerend. ‘Waar heeft u dat gevonden?’

‘Je zou daar blijven tot ik terugkwam.’

‘O ja, maar ik hoorde het paard hinniken en ik dacht dat u in de knoei zat.’

‘Des te meer reden voor jou om je schuil te houden.’ Hij gaf het gras aan Colin. ‘Geef hem dat maar.’

Hij ging op zijn tenen staan en trok aan de teugels. In zijn pogingen om zich te bevrijden was de hengst hopeloos verstrikt geraakt in de doornige takken. Dunworthy moest ze opzij duwen en met zijn vrije hand de teugels lostrekken. Hij zat meteen onder de schrammen.

‘Van wie is hij?’ vroeg Colin. Van een afstandje stak hij het dier wat gras toe. Het uitgehongerde paard stapte er gretig op af en Colin liet het gras uit zijn hand vallen toen hij geschrokken naar achteren sprong. ‘Weet u zeker dat hij tam is?’

Dunworthy dreigde zelf in de struik verward te raken toen het paard wegliep, maar hij had de teugel los en hij wikkelde hem om zijn bloedende hand.

‘Ja,’ zei hij.

‘Van wie is hij?’ Colin streek het dier schuchter over de neus.

‘Van ons.’ Hij gespte het zadel vast, hielp de protesterende Colin op de rug van het paard en steeg zelf op.

De hengst keek verwijtend om toen Dunworthy hem zachtjes de sporen gaf, maar toonde zich verrukt over de herwonnen vrijheid en zette het op een lopen over het besneeuwde pad.

Colin drukte zich angstig tegen Dunworthy aan, met zijn handen tegen diens pijnlijke ribben, maar al na honderd meter ging hij rechtop zitten. ‘Hoe kunt u hem nou sturen?’ vroeg hij. ‘Kan hij niet harder?’

Ze waren snel weer terug bij het eerste pad. Colin wilde terug naar de haag en dan door het open veld, maar Dunworthy volgde het pad. Na een halve kilometer bereikten ze een tweesprong en Dunworthy koos het pad dat naar links ging.

Dit was duidelijk vaker gebruikt, ook al leidde het naar een nog dichter bos. De lucht was inmiddels helemaal betrokken en de wind nam toe in sterkte.

‘Daar is het!’ riep Colin. Hij stak zijn arm uit en wees naar een groepje essen, waarachter een donkergrijs dak tegen de bewolkte lucht afstak. Het kon een kerk of een stal zijn. Het lag iets verder naar het oosten en ze bereikten al snel een zijpad, dat naar een beek met een gammele houten plank erover leidde. Daarachter lag een smalle weide.

De hengst stak zijn oren niet op en ging niet sneller lopen, waaruit Dunworthy concludeerde dat het dier niet uit dit dorp kwam. Dat is maar goed ook, dacht hij, anders worden we hier nog als een stel paardendieven opgehangen voor we kunnen vragen waar Kivrin is. Plotseling zag hij de schapen.

Ze lagen op de grond als grote bollen grijze wol. Een paar hadden nog bij de bomen beschutting gezocht tegen de wind en de sneeuw.

Colin had ze nog niet gezien. ‘Wat doen we als we er zijn?’ zei hij tegen Dunworthy’s rug. ‘Sluipen we naar binnen of vragen we gewoon iemand of ze haar gezien hebben?’

Er is niemand om het aan te vragen, dacht Dunworthy. Hij gaf het paard de sporen en ze reden voorbij de laatste bomen het dorp in.

Het leek helemaal niet op de illustraties in Colins boek, met gebouwen rond een open veld. De huizen stonden her en der tussen de bomen. Af en toe zag hij een rieten dak en verderop de kerk tussen een paar essen. Op een klein veldje stonden slechts een planken huis en een lage schuur.

Het was te klein voor een hofstede, maar het zou het huis van een meier of een baljuw kunnen zijn. De houten deur van de schuur hing open en de sneeuw was naar binnen gewaaid. Er kwam geen rook uit het huis en er viel geen geluid te horen.

‘Misschien zijn ze gevlucht,’ zei Colin. ‘Veel mensen zijn gevlucht voor de pest. Zo is de ziekte verspreid.’

Ja, misschien waren ze gevlucht. De sneeuw voor het huis was aangestampt, alsof er veel mensen en paarden hadden gelopen.

‘Blijf bij het paard,’ zei hij, en hij ging naar het huis. De deur stond op een kier. Hij bukte en ging door de smalle opening naar binnen.

Het was er ijskoud en zo donker dat hij alleen nog de sneeuw op zijn netvlies zag branden. Hij duwde de deur helemaal open, maar er viel nauwelijks licht naar binnen en alles had een rode gloed.

Dit moest het huis van de meier zijn. Er waren twee kamers met een houten schot ertussen en op de vloer lagen matten. De tafel was leeg en het haardvuur had al dagen niet meer gebrand. De kleine ruimte stonk naar koude as. De meier en zijn familie waren gevlucht, net als de andere dorpelingen waarschijnlijk. Ze hadden ongetwijfeld de pest met zich meegenomen. En Kivrin ook.

Hij leunde tegen de deurpost en voelde de pijn in zijn borst weer opkomen. Hij had zich de verschrikkelijkste dingen voorgesteld, maar het was nooit bij hem opgekomen dat Kivrin weg kon zijn.

Hij keek in de tweede kamer. Colin stak zijn hoofd om de hoek. ‘Het paard wil drinken uit een emmer die daar staat. Mag dat?’

‘Ja,’ zei Dunworthy. Hij richtte zich op, zodat Colin niet over de afscheiding kon kijken. ‘Maar laat hem niet te veel tegelijk drinken. Hij heeft al dagen niets gehad.’

‘Er zit maar een beetje in de emmer.’ Colin keek belangstellend om zich heen. ‘Dit is zeker de hut van een lijfeigene? Wat een arme lui waren het toch! Heeft u iets gevonden?’

‘Nee. Je moet op het paard passen. Hij mag niet weglopen.’

Colin ging naar buiten. Zijn haar streek langs de bovenkant van de deuropening.

De baby lag op een strozak in de hoek. Hij had kennelijk nog geleefd toen de moeder stierf. Zij lag op de aarden vloer, de armen naar het kind uitgestrekt. Ze waren allebei bijna zwart en de doeken waarin de baby was gewikkeld zaten onder de bloedkorsten.

‘Meneer Dunworthy!’ riep Colin geschrokken. Dunworthy keek gealarmeerd op en rende naar buiten. Colin stond nog bij het paard, dat zijn neus in de emmer had gestoken.

‘Wat is er?’ vroeg hij.

‘Er ligt daar iets op de grond.’ Colin wees naar een paar hutten. ‘Ik geloof dat het een lijk is.’ Hij trok aan de teugels en het paard gooide de emmer om. Een straaltje water liep over de sneeuw.

‘Wacht,’ zei Dunworthy, maar Colin holde al met het paard achter zich aan naar de bomen.

‘Het is een…’ Colin zweeg abrupt. Dunworthy rende naar hem toe, een hand tegen zijn zij gedrukt.

Het was het lijk van een jonge man. Hij lag op zijn rug in een zwarte plas. Een dun laagje sneeuw bedekte zijn gezicht. Zijn builen zijn opengegaan, dacht Dunworthy. Hij keek naar Colin. De jongen keek niet naar het lijk, maar naar de open plek daarachter.

Het veld was iets groter dan dat bij het huis van de meier. Het werd omgeven door een stuk of tien hutten en aan de andere kant stond de Normandische kerk. In het midden, op de aangestampte sneeuw, lagen de lijken.

Ze waren niet meer begraven, hoewel er bij de kerk een ondiepe kuil was met een besneeuwde hoop aarde ernaast. Sommige doden waren naar het kerkhof gesleept, want er waren lange sporen in de sneeuw te zien, en een van de slachtoffers lag precies op de drempel van een hut.

‘Vrees God,’ mompelde Dunworthy, ‘want de dag des oordeels is gekomen.’

‘Het lijkt wel of er een veldslag is geweest,’ zei Colin.

‘Dat was het ook,’ zei Dunworthy.

Colin deed een stap naar voren en keek naar het lichaam van de jonge man. ‘Denkt u dat ze allemaal dood zijn?’

‘Raak ze niet aan,’ zei Dunworthy. ‘Blijf uit de buurt.’

‘Ik heb gammaglobuline gehad,’ zei Colin, maar hij deinsde terug en slikte moeilijk.

Dunworthy legde een hand op zijn schouder. ‘Haal diep adem en kijk ergens anders naar.’

‘Ik heb er in het boek over gelezen,’ zei Colin, strak naar een eik starend. ‘Ik dacht eerlijk gezegd dat het nog veel erger zou zijn. Je ruikt niks, bedoel ik.’

‘Nee.’

Colin slikte weer. ‘Het gaat nu wel.’ Hij keek om zich heen. ‘Waar zou Kivrin ergens kunnen zijn?’

Niet hier, smeekte Dunworthy in stilte.

‘Misschien in de kerk.’ Hij pakte het paard bij de teugels en begon te lopen. ‘We moeten toch kijken of de tombe daar is. Misschien is dit een ander dorp.’ Het paard bleef na twee passen staan en legde zijn oren in zijn nek. Het schudde met zijn hoofd en hinnikte angstig.

‘Breng hem maar naar de schuur,’ zei Dunworthy. ‘Hij ruikt bloed en daar wordt hij bang van.’

Hij gaf de teugels aan Colin, die bezorgd naar het paard keek. ‘Kom maar,’ zei hij, teruglopend naar het huis van de meier. ‘Ik weet precies hoe je je voelt.’

Dunworthy liep snel over het veld naar het kerkhof. Er lagen vier lijken in de ondiepe kuil en in de twee graven ernaast, bedekt door sneeuw. Misschien waren dit de eerste slachtoffers, toen er nog mensen waren om ze te begraven. Hij ging naar de kerkdeur.

Voor de ingang lagen nog twee lijken, boven op elkaar, met hun gezicht naar beneden. De bovenste was een oude man, de onderste een vrouw. Hij zag de ruwe stof van haar mantel en een van haar handen. De man had zijn armen over de schouders van de vrouw geslagen.

Dunworthy tilde voorzichtig een arm van de man op en het lichaam schoof met de mantel opzij. Het kleed van de vrouw was vuil en besmeurd met bloed, maar hij zag nog iets van de helblauwe kleur. Hij trok de kap van haar hoofd. Er zat een touw om haar hals. Haar lange blonde haar zat beklemd onder de grove vezels.

Ze hebben haar opgehangen, dacht hij, en het verbaasde hem helemaal niet.

Colin holde naar hem toe. ‘Ik weet wat die sporen in de sneeuw betekenen,’ zei hij. ‘Ze hebben de lijken naar het kerkhof gesleept. Achter de schuur ligt een jongetje met een touw om zijn nek.’

Dunworthy keek naar de strop, naar het verwarde blonde haar dat grijs van het vuil zag.

‘Ik denk dat ze ze moesten slepen omdat ze ze niet meer konden dragen,’ zei Colin.

‘Heb je het paard in de schuur gezet?’

‘Ja. Ik heb hem aan een dinges vastgebonden. Hij wilde met me mee.’

‘Hij heeft honger,’ zei Dunworthy. ‘Ga maar wat hooi voor hem zoeken.’

‘Is er iets?’ vroeg Colin. ‘U wordt toch niet weer ziek?’

De jongen kon het blauwe kleed niet zien. ‘Nee,’ zei hij. ‘Er is wel hooi in de schuur, denk ik. Of haver. Ga hem te eten geven.’

‘Ik ga al,’ zei Colin timide. Hij holde weg, maar op de open plek bleef hij staan. ‘Ik hoef hem toch niet zelf te voeren? Ik kan het hooi toch gewoon voor hem neerleggen?’

‘Ja,’ zei Dunworthy. Hij keek naar haar hand. Ook de vingers en de pols zaten onder het bloed. Haar arm was gebogen alsof ze haar val had willen breken. Hij hoefde alleen maar haar elleboog te pakken om haar op haar rug te draaien.

Hij pakte de hand. Die was stijf en koud. De vuile huid was rood en geschaafd en overal gebarsten. Het kon onmogelijk Kivrin zijn. Wat had ze anders in die twee weken niet moeten doorstaan om zo toegetakeld te zijn?

Het zou allemaal op de recorder staan. Hij draaide haar hand voorzichtig om en keek naar de pols, maar die zat onder het vuil en hij kon geen litteken van de implantatie zien.

En al was het Kivrin, wat dan nog? Moest hij Colin soms een bijl uit het huis van de meier laten halen en de recorder uit haar pols hakken om haar te horen vertellen welke verschrikkingen ze had meegemaakt? Daar was hij natuurlijk niet toe in staat, evenmin was hij in staat het lichaam om te draaien en zich ervan te vergewissen dat het Kivrin was.

Hij legde de hand behoedzaam neer, pakte de elleboog van de vrouw en draaide haar om.

Ze was aan de builenpest gestorven. Een gore gele vlek zat op haar blauwe kleed, vlak bij haar oksel. Haar tong was zwart en helemaal gezwollen, alsof iemand haar op een verschrikkelijke manier had laten stikken, en haar bleke gezicht was opgezet en verwrongen.

Het was Kivrin niet. Hij ging wankelend rechtop staan en bedacht te laat dat hij het gezicht had moeten bedekken.

‘Meneer Dunworthy!’ Colin kwam aanrennen en Dunworthy staarde hem hulpeloos aan.

‘Wat is er gebeurd?’ vroeg Colin op verwijtende toon. ‘Heeft u haar gevonden?’

‘Nee.’ Hij ging voor de jongen staan. We zullen haar niet vinden.

Colin keek langs hem naar de vrouw. Haar gezicht was blauwwit tegen de witte sneeuw en haar helblauwe kleed. ‘U heeft haar wel gevonden. Is ze dat?’

‘Nee,’ zei Dunworthy, maar misschien toch wel. Misschien wel. En ik kan niet nog meer lijken omdraaien in de verwachting dat zij het is. Zijn knieën begonnen te knikken. ‘Help me naar de schuur,’ zei hij.

Colin bleef koppig staan. ‘U kunt het wel zeggen als zij het is. Ik kan ertegen.’

Maar ik niet, dacht Dunworthy, ik kan het niet verdragen als ze dood is.

Hij zocht steun tegen de koude stenen muur van de kerk en ging op weg naar het huis van de meier. Hij vroeg zich af wat hij moest beginnen als hij bij het open veld kwam.

Colin kwam naast hem lopen, pakte zijn arm en keek hem gespannen aan. ‘Wat is er? Bent u weer ziek?’

‘Ik moet alleen even rusten,’ zei hij, maar hij liep bijna ongewild verder. ‘Kivrin had een blauw kleed aan toen ze wegging.’ Toen ze wegging, toen ze op de grond ging liggen en haar ogen sloot, machteloos en vol vertrouwen, toen ze voorgoed in deze hel verdween.

Colin deed de deur van de schuur open en hielp Dunworthy met twee handen naar binnen. De hengst keek op van een zak graan.

‘Ik kon geen hooi vinden,’ zei Colin, ‘daarom heb ik dat maar gegeven. Paarden eten toch graan?’

‘Ja.’ Dunworthy ging tegen een paar graanzakken zitten. ‘Maar laat hem niet te veel eten, dan wordt hij ziek.’

Colin probeerde de zak weg te trekken. ‘Waarom dacht u dat het Kivrin was?’

‘Ik zag een blauw kleed,’ zei Dunworthy. ‘Net zo’n kleed als Kivrin aanhad.’

De zak was te zwaar voor Colin. Hij rukte er met twee handen aan, de naad scheurde open en het graan stroomde eruit. Het paard at er gretig van. ‘Nee, ik bedoel dat zij is ingeënt. Al die mensen zijn toch aan de pest gestorven? Kivrin kon het niet krijgen en waar zou ze anders aan gestorven moeten zijn?’

Hieraan, dacht Dunworthy. Niemand kon overleven terwijl kinderen en zuigelingen als ratten stierven, in kuilen of op een hoop gegooid, met een touw om hun nek door de sneeuw gesleept. Hoe had Kivrin dit moeten doorstaan?

Colin kreeg eindelijk beweging in de zak. Hij zette hem naast een kleine kist en ging hijgend voor Dunworthy staan. ‘Weet u zeker dat u niet ziek wordt?’

‘Ja,’ zei hij, maar hij begon al te rillen.

‘Misschien bent u een beetje moe,’ zei Colin. ‘Rust maar uit, ik ben zo terug.’

Hij ging naar buiten en deed de deur achter zich dicht. De hengst stond luidruchtig te knabbelen aan de gemorste graankorrels. Dunworthy kwam overeind, hield zich vast aan de ruwe draagbalk en ging naar het kistje. Het koperbeslag was dof geworden en er zat een snee in het leren deksel, maar verder zag het er gloednieuw uit.

Hij ging zitten en maakte het open. De meier bewaarde er zijn werktuigen in. Dunworthy zag een rol leer en de roestige punt van een houweel, die de blauwe stof aan de binnenkant had gescheurd. De blauwe stof waarover Gilchrist in de pub had gesproken.

Colin kwam terug met de emmer. ‘Ik heb voor u water uit de beek gehaald.’ Hij zette de emmer neer en haalde een flesje uit een van zijn zakken. ‘Ik heb maar tien aspirientjes, dus u mag niet erg ziek worden. Ik heb ze van Finch gepikt.’

Hij schudde twee tabletten uit het flesje. ‘Ik heb ook wat synthamycine gepakt, maar ik was bang dat ze dat nog niet hadden uitgevonden.’ Hij gaf Dunworthy de tabletjes en zette de emmer bij hem neer. ‘U moet maar uit uw hand drinken. Ik denk dat de bekers en zo hier wel vol bacteriën zullen zitten.’

Dunworthy stopte de aspirine in zijn mond en spoelde de tabletjes weg met een handvol water. ‘Colin,’ zei hij.

Colin bracht de emmer naar het paard. ‘Ik geloof niet dat we in het goede dorp zijn. Ik ben in de kerk gaan kijken en daar is alleen maar een tombe van een vrouw.’ Hij haalde de kaart en zijn lokator uit een andere zak. ‘We zijn nog te ver naar het oosten. Ik denk dat we hier zitten.’ Hij wees naar een van Montoya’s kruisjes. ‘Dus als we nu teruggaan naar het eerste pad en dan pal naar het oosten…’

‘We gaan terug naar het net,’ zei Dunworthy. Hij stond voorzichtig op zonder de wand of het kistje aan te raken.

‘Waarom? Badri zei dat we minstens een dag hebben en we zijn nog maar in dit ene dorp geweest. Er zijn er nog veel meer in de omgeving.’

Dunworthy maakte de hengst los.

‘Of ik kan het paard nemen en haar gaan zoeken,’ zei Colin. ‘Ik kan heel snel rijden en alle dorpen afgaan en dan kom ik u halen als ik haar heb gevonden. Of we nemen allebei een ander dorp en dan spreken we een signaal af om elkaar te waarschuwen. Een groot vuur bijvoorbeeld, zodat de ander weet dat Kivrin gevonden is.’

‘Ze is dood, Colin. We zullen haar niet vinden.’

‘Dat moet u niet zeggen!’ riep Colin. Zijn stem was hoog en kinderlijk. ‘Ze is niet dood! Ze is ingeënt!’

Dunworthy wees naar het leren kistje. ‘Dat had ze bij zich.’

‘En wat dan nog?’ zei Colin. ‘Er zijn misschien wel een heleboel van zulke dingen. Of misschien is ze gevlucht toen de pest kwam. We kunnen niet weggaan en haar hier achterlaten! Ik moet er niet aan denken dat ik zelf zou verdwalen en dat ik maar zou wachten zonder dat er iemand kwam!’ Hij begon te snotteren.

‘Colin,’ zei Dunworthy verslagen, ‘soms moet je accepteren dat je niets meer voor iemand kunt doen.’

‘Zoals voor tante Mary,’ zei Colin. Hij wreef met de rug van zijn hand over zijn gezicht. ‘Maar niet altijd.’

Altijd, dacht Dunworthy. ‘Nee,’ zei hij. ‘Niet altijd.’

‘Soms kun je ze nog redden,’ hield Colin koppig vol.

‘Ja, soms wel. Nou, goed dan.’ Hij bond het paard weer vast. ‘We zullen haar gaan zoeken. Geef me nog twee aspirines en laat me even bijkomen, dan gaan we daarna op zoek.’

‘Apocalyptisch,’ zei Colin. Hij haalde de emmer weg bij het gretig slurpende paard. ‘Ik haal nog wat water.’

Hij ging op een draf naar buiten en Dunworthy zette zich met zijn rug tegen de wand. ‘Laat haar nog leven,’ zei hij. ‘Laat haar alstublieft nog leven.’

De deur ging langzaam open. Hij zag Colin staan, omgeven door een kring van licht. ‘Heeft u het gehoord?’ vroeg hij. ‘Luister.’

Het was een vaag geluid, gedempt door de wanden van de schuur. En er waren lange pauzes tussen de slagen, maar hij hoorde ze wel. Hij stond op en ging naar buiten.

‘Het komt daar vandaan.’ Colin wees naar het zuidwesten.

‘Ga het paard halen.’

‘Weet u zeker dat het Kivrin is?’ zei Colin. ‘Het komt uit de verkeerde richting.’

‘Dat is Kivrin,’ zei hij.

35

Het klokgelui hield op nog voor ze het paard gezadeld hadden. ‘Opschieten!’ Dunworthy gespte de zadelriem vast.

Colin keek op de lokator. ‘Ik heb drie slagen gehoord. Het komt uit het zuidwesten, ja? En we zitten nu in Henefelde.’ Hij wees het dorp aan op de kaart. ‘Dan moet ze in dit dorp zijn.’

Dunworthy keek weer naar het zuidwesten en probeerde zich de richting in te prenten. Het viel hem moeilijk, hoewel hij de slagen nog in zijn hoofd kon horen. Hij hoopte dat de aspirine snel zou gaan werken.

‘Kom mee,’ zei Colin. Hij leidde het paard de schuur uit. ‘Laten we gaan.’

Dunworthy zette zijn voet in de stijgbeugel en klom op het paard. Hij was meteen duizelig. Colin keek hem onderzoekend aan. ‘Ik geloof dat ik beter kan rijden,’ zei hij, en hij klom voor Dunworthy in het zadel.

Colin gaf het dier te zacht de sporen en rukte te wild aan de teugels, maar de hengst begon vreemd genoeg gehoorzaam over het veld naar het pad te lopen.

‘We weten waar het dorp is,’ zei Colin vol vertrouwen. ‘Nu hoeven we alleen de weg erheen nog maar te vinden.’ Bijna onmiddellijk riep hij dat hij hem had gevonden. Het was een tamelijk breed pad, dat over een heuvel liep en tussen de dennebomen verdween. Ze waren nog maar net in het bos toen ze bij een splitsing kwamen en Colin keek vragend over zijn schouder naar Dunworthy.

De hengst aarzelde niet en begon het pad te volgen dat naar rechts ging. ‘Kijk, hij weet waar hij heen moet,’ zei Colin opgetogen.

Dat is meer dan wij kunnen zeggen, dacht Dunworthy. Hij sloot zijn ogen om niet misselijk te worden van het deinende landschap. Het was duidelijk dat het paard de stal rook en dat wilde hij tegen Colin zeggen, maar hij voelde zich zieker worden en hij durfde de jongen geen moment los te laten uit angst om te vallen. Hij had het ijskoud. Dat kwam natuurlijk door de koorts, net als het kloppen van zijn slapen en de duizeligheid. Koorts was een goed teken, een bewijs dat zijn lichaam tegen het virus streed en nieuwe manschappen opriep. De kou was maar een bijverschijnsel van de koorts.

‘Verdorie, het wordt koud,’ zei Colin, die zijn jas met één hand dichttrok. ‘Ik hoop niet dat het gaat sneeuwen.’ Hij liet de teugels helemaal los om zijn sjaal voor zijn gezicht te doen. Het paard merkte het niet eens en liep gestaag verder door het steeds dichtere bos. Ze kwamen bij een volgende splitsing en nog een, en elke keer raadpleegde Colin de kaart en zijn lokator. Dunworthy kon niet zien of Colin het pad koos of dat het paard hen naar zijn stal leidde.

Het begon te sneeuwen. Ze zaten er ineens middenin en de kleine vlokken vielen op het pad en op Dunworthy’s brilleglazen.

Dunworthy begon de uitwerking van de aspirine te voelen. Hij ging wat rechter zitten en trok zijn cape om zich heen. Hij veegde zijn glazen schoon. Zijn vingers waren verdoofd en vuurrood. Hij wreef in zijn handen en blies ertegen. Ze reden nog steeds door het bos en het pad begon smaller te worden.

‘Volgens de kaart ligt Skendgate vijf kilometer van Henefelde.’ Colin veegde de sneeuw van zijn lokator. ‘We moeten er nu bijna zijn.’

Dat kan tegenvallen, dacht Dunworthy. Ze zaten midden in het Wychwood op een of ander koeienspoor, dat wel zou uitkomen bij een eenzame hut of een zoutpan of een bessenstruik waar het paard goede herinneringen aan bewaarde.

‘Ik zei het toch?’ riep Colin en voorbij de laatste bomen zagen ze het dak van een klokketoren. Het paard begon te draven. ‘Ho,’ zei Colin. Hij trok aan de teugels. ‘Niet zo snel.’

Dunworthy nam de teugels van hem over en ze reden stapvoets het bos uit, langs een besneeuwd weiland naar de top van een heuvel.

Het dorp lag onder hen, achter een groepje essen. In de sneeuw zagen ze slechts de vage omtrekken van een riddergoed, een paar hutten, de kerk met de toren. Het was niet het goede dorp, want Skendgate had geen klokketoren, maar Colin liet niets merken. Hij gaf het paard een paar keer de sporen zonder dat het iets uithaalde en ze gingen langzaam de heuvel af, waarbij Dunworthy nog steeds de teugels in handen hield.

Hij zag nergens lijken liggen, maar er liepen ook geen mensen rond en er kwam geen rook uit de hutten. De klokketoren lag er verlaten bij en er waren geen voetstappen te zien.

‘Ik zag iets,’ zei Colin toen ze halverwege de heuvel waren. Dunworthy had het ook gezien, een flauwe beweging die net zo goed door een vogel of een tak veroorzaakt kon zijn. ‘Daar.’ Colin wees naar de tweede hut. Er kwam een koe achter vandaan, zonder leidsel en met een uitpuilende uier. Dunworthy wist meteen dat de pest ook hier had toegeslagen.

‘Het is een koe,’ zei Colin vol afschuw. Het dier hoorde hem en begon loeiend naar hen toe te lopen.

‘Waar is iedereen?’ vroeg Colin. ‘Iemand moet die klok geluid hebben.’

Ze zijn allemaal dood, dacht Dunworthy. Hij keek naar het kerkhof. Er waren verse graven gedolven en haastig dichtgegooid, nog niet helemaal bedekt door de sneeuw. Hopelijk zijn ze allemaal begraven, dacht hij, en op hetzelfde moment zag hij het lijk. Het was een kleine jongen die met zijn rug tegen een grafsteen zat, alsof hij uitrustte.

‘Daar heb je iemand,’ zei Colin. Hij trok aan de teugels en wees naar de jongen. ‘Hallo daar!’

Hij keek om naar Dunworthy. ‘Denkt u dat ze ons kunnen verstaan?’

‘Hij is…’

De jongen hees zichzelf moeizaam overeind, steunend op de grafzerk, en keek om zich heen alsof hij een wapen zocht.

‘We doen je geen kwaad!’ riep Dunworthy, die zich iets van het Middelengels probeerde te herinneren. Hij liet zich van de rug van het paard glijden en moest zich aan de zadelknop vasthouden om niet om te vallen. Hij ging rechtop staan en stak zijn hand met de palm naar boven naar voren.

De jongen had een smerig gezicht, vol met modder en bloed, ook zijn tuniek en opgerolde broek zaten onder de troep. Met een pijnlijk gezicht bukte hij om een stok op te rapen die half onder de sneeuw lag. Hij deed een stap naar voren. ‘Kepe from baire. Der fevreblau hast bifallen us.’

‘Kivrin,’ zei Dunworthy. Hij wilde naar haar toe gaan.

‘Kom niet dichterbij,’ zei ze in modern Engels. Ze hield de stok afwerend omhoog. Het uiteinde was spits.

‘Ik ben het, Kivrin, Dunworthy,’ zei hij, zonder te blijven staan.

‘Nee!’ Ze deinsde terug met de steel van de spade in haar handen. ‘U begrijpt het niet. Het is de pest!’

‘Dat geeft niet, Kivrin, we zijn ingeënt.’

‘Ingeënt,’ herhaalde ze, alsof ze niet begreep wat het woord betekende. ‘Het was de klerk van de bisschop. Hij heeft de ziekte hier gebracht.’

Colin holde naar Dunworthy toe en ze tilde de stok weer op.

‘Rustig maar,’ zei Dunworthy. ‘Dit is Colin. Hij is ook ingeënt. We zijn je komen halen.’

Ze keek hem geruime tijd aan terwijl de sneeuw om hen heen viel. ‘Komen halen,’ zei ze toonloos, en ze keek naar het graf aan haar voeten. Het was kleiner en smaller dan de andere, het graf van een kind.

Ze keek weer naar Dunworthy en ook haar gezicht was zonder uitdrukking. Ik ben te laat, dacht hij radeloos. Hij zag haar te midden van die graven staan met haar bloederige tuniek. Ze hebben haar al gekruisigd. ‘Kivrin,’ zei hij.

Ze liet de stok vallen. ‘U moet me helpen,’ zei Kivrin. Ze draaide zich om en liep weg in de richting van de kerk.

‘Weet u zeker dat zij het is?’ fluisterde Colin.

‘Ja,’ zei hij.

‘Wat heeft ze dan?’

Ik ben te laat, dacht hij, en hij leunde op Colins schouder. Ze zal het me nooit vergeven.

‘Wat is er? Bent u weer ziek?’

‘Nee,’ zei hij, maar hij wachtte nog even voor hij zijn hand weghaalde.

Kivrin was bij de kerkdeur blijven staan, een hand weer tegen haar zij gedrukt. Hij huiverde. Ze heeft het ook gekregen, dacht hij. Ze heeft de pest. ‘Ben je ziek?’ vroeg hij.

‘Nee,’ zei ze. Ze keek naar haar hand alsof ze verwachtte bloed te zien. ‘Hij heeft me geschopt.’ Haar gezicht vertrok toen ze de deur probeerde open te duwen, en ze liet Colin het voor haar doen. ‘Ik geloof dat ik een paar gebroken ribben heb.’

Colin deed de zware houten deur open en ze gingen naar binnen. Dunworthy knipperde met zijn ogen in het donker. Er viel helemaal geen licht door de smalle vensters, hij zag alleen de omtrekken ervan. Aan de linkerkant zag hij een lage, zware gedaante, misschien een lijk, en de donkerder omtrekken van de pilaren. De rest van de kerk lag helemaal in het duister. Colin stond naast hem in zijn ruime zakken te zoeken.

Een eind verder begon een klein vlammetje te flikkeren, dat meteen weer uitging. Dunworthy liep erheen.

‘Wacht even,’ zei Colin. Hij knipte zijn zaklamp aan. Het licht was oogverblindend en Dunworthy zag niets anders dan de stralenbundel. Colin liet het licht over de fresco’s schijnen, over de zware pilaren en de ongelijke vloer. Het viel ook op de vage gestalte die Dunworthy had gezien. Het was een stenen graftombe.

‘Ze is daar,’ zei Dunworthy, naar het altaar wijzend. Colin richtte zijn lamp die kant op.

Kivrin knielde neer bij iemand die bij het koorhek op de vloer lag. Het was een man, zag Dunworthy toen hij dichterbij kwam. Zijn benen en onderlichaam waren bedekt met een paarse deken en zijn grote handen lagen kruislings op zijn borst. Kivrin probeerde een kaars aan te steken aan een gloeiende kool, maar het was niet meer dan een stompje en de pit bleef niet branden. Ze leek opgelucht toen Colin haar met zijn lamp bescheen.

‘U moet me helpen met Roche,’ zei ze, in het licht turend. Ze boog zich over de man heen en pakte zijn hand.

Ze denkt dat hij nog leeft, dacht Dunworthy. Maar nog steeds met die toonloze stem zei ze: ‘Hij is vanmorgen gestorven.’

Colin richtte de lamp op het lichaam. De handen waren bijna even paars als de deken in het schelle licht, maar het gezicht was bleek en had een heel vredige uitdrukking.

‘Was hij een ridder?’ vroeg Colin bevreemd.

‘Nee,’ zei Kivrin. ‘Een heilige.’

Haar eigen hand was verweerd en bloederig, de nagels waren zwart van het vuil. ‘U moet me helpen,’ zei ze.

‘Waarmee dan?’ vroeg Colin.

We moeten haar helpen hem te begraven, dacht Dunworthy, maar dat kunnen we niet. De man die ze Roche noemde was een reus vergeleken bij Kivrin en Colin. Zelfs als ze een graf konden delven, zouden ze er nog niet in slagen hem erheen te dragen, en Kivrin zou niet willen dat ze hem aan een touw om zijn hals naar het kerkhof sleepten.

‘Waarmee dan?’ herhaalde Colin. ‘We hebben niet veel tijd.’

Ze hadden helemaal geen tijd. Het was al laat in de middag en in het donker konden ze nooit de weg terugvinden. Badri wist niet precies hoe lang hij het net open kon houden. Minstens vierentwintig uur, maar hij leek niet sterk genoeg om het zo lang vol te houden en er waren al acht uur verstreken. De grond was bevroren, Kivrin had gebroken ribben en de aspirine was bijna uitgewerkt. Dunworthy begon hier in de koude kerk weer te rillen.

We kunnen hem niet begraven, dacht hij, maar hoe kan ik dat tegen haar zeggen nu ik te laat ben gekomen om iets anders voor haar te doen?

‘Kivrin,’ zei hij.

Ze klopte zacht op de verstijfde hand. ‘We kunnen hem niet begraven,’ zei ze met die rustige, toonloze stem. ‘We hebben Rosemund in zijn graf gelegd, toen de meier…’ Ze keek op naar Dunworthy. ‘Ik heb vanmorgen geprobeerd te graven, maar de grond is te hard. De spade is gebroken. Ik heb het gebed voor de doden voor hem gezegd. En ik heb geprobeerd de klok te luiden.’

‘We hebben u gehoord,’ zei Colin. ‘Zo hebben we u gevonden.’

‘Het hadden negen slagen moeten zijn, maar ik kon niet meer.’ Ze drukte een hand tegen haar zij alsof ze zich de pijn herinnerde. ‘Jullie moeten me helpen het af te maken.’

‘Waarom?’ zei Colin. ‘Ik geloof niet dat er nog iemand is die het kan horen.’

‘Dat doet er niet toe,’ zei Kivrin, naar Dunworthy kijkend.

‘Daar hebben we geen tijd voor,’ zei Colin. ‘Het wordt zo donker en het rendez-vous is…’

‘Ik zal het doen.’ Dunworthy ging rechtop staan. ‘Blijf maar hier,’ zei hij, hoewel Kivrin geen aanstalten had gemaakt om met hem mee te gaan. ‘Ik doe het wel.’ Hij liep terug naar de deur.

‘Maar het wordt zo donker,’ zei Colin, die naast hem meeholde. Het licht van zijn lamp wierp een grillig schijnsel over de pilaren en de vloer. ‘U zei dat u niet wist hoe lang het net open kan blijven. Wacht nou even!’

Dunworthy duwde de deur open en kneep zijn ogen even dicht tegen de glinsterende sneeuw. Het was inderdaad donkerder geworden terwijl ze in de kerk waren en er zat nog meer sneeuw in de lucht. Hij liep snel over het kerkhof naar de klokketoren. De koe die ze bij hun komst hadden gezien dook onder het hek door en liep langs de graven naar hen toe, met haar hoeven wegzakkend in de sneeuw.

‘Waarom wilt u de klok luiden als niemand het kan horen?’ vroeg Colin, die even bleef staan om zijn zaklamp uit te doen.

Dunworthy ging naar binnen. Het was in de toren net zo koud en donker als in de kerk en het stonk er naar ratten. De koe stak haar kop naar binnen. Colin wurmde zich erlangs en bleef bij de ronde muur staan.

‘U zegt telkens dat we terug moeten naar het net, omdat we hier anders voorgoed moeten blijven,’ zei hij. ‘U had niet eens de tijd om Kivrin te zoeken.’

Dunworthy liet zijn ogen aan het duister wennen en probeerde op adem te komen. Hij had te snel gelopen en hij had het weer benauwd gekregen. Hij keek naar het touw dat in het donker een eindje boven hun hoofd hing. Een stukje boven het gerafelde uiteinde zat een vettige knoop.

‘Mag ik het doen?’ vroeg Colin, naar boven kijkend.

‘Je kunt er niet bij.’

‘Helemaal wel.’ Colin nam een sprong. Hij kreeg het uiteinde te pakken en bleef even hangen, maar het touw kwam nauwelijks in beweging en de klok liet een zwak geluid horen, alsof er met een steen tegenaan was getikt. ‘Wat een zwaar ding!’ zei Colin.

Dunworthy stak zijn armen omhoog en pakte het touw, dat koud en ruw aanvoelde. Hij gaf een felle ruk en voelde het touw in zijn handen snijden. Bong.

‘Die was raak!’ riep Colin. Hij hield zijn handen tegen zijn oren, maar keek opgetogen naar boven.

‘Eén,’ zei Dunworthy, die aan het bellenkoor moest denken. Een en omhoog. Hij zakte door zijn knieën en trok het touw recht naar beneden. Twee en omhoog. En drie.

Hij vroeg zich af hoe Kivrin drie slagen had kunnen luiden met die pijnlijke ribben. De klok was veel zwaarder en het geluid veel harder dan hij zich ooit had kunnen indenken. De slagen weergalmden in zijn hoofd en in zijn beklemde borst. Bong.

Hij dacht aan Piantini met haar knobbelige knieën. Vijf. Hij besefte nu pas hoe moeilijk het was. Bij elke ruk aan het touw leek de lucht uit zijn longen geperst te worden. Zes.

Hij wilde niets liever dan even rusten, maar Kivrin luisterde naar hem in de kerk en ze mocht niet denken dat hij bij zes ophield, hij wilde de negen slagen afmaken. Hij greep het touw boven de knoop nog steviger beet en leunde een ogenblik tegen de muur om het benauwde gevoel kwijt te raken.

‘Gaat het, meneer Dunworthy?’ vroeg Colin.

‘Ja,’ zei hij, en hij gaf zo’n ruk aan het touw dat zijn longen ervan leken te barsten. Zeven.

Hij had niet tegen de muur moeten leunen. De stenen waren ijskoud en hij begon weer te rillen. Hij dacht aan mevrouw Taylor die radeloos de slagen van de Chicago Surprise Minor tot het einde toe had afgeteld om het kloppen van haar slapen te vergeten.

‘Ik kan het wel afmaken,’ zei Colin, en Dunworthy kon hem nauwelijks verstaan. ‘Ik kan Kivrin halen en dan doen wij de laatste twee slagen. Samen lukt het wel.’

Dunworthy schudde zijn hoofd. ‘Het bespelen van de klok dient zonder onderbreking te geschieden,’ zei hij buiten adem en gaf weer een ruk aan het touw. Acht. Hij mocht niet loslaten. Taylor was flauwgevallen en het touw van haar klok was wild gaan slingeren. Het had zich om de nek van Finch gewikkeld en hem bijna gewurgd. Hij moest tot elke prijs volhouden.

Hij trok het touw omlaag en bleef eraan hangen tot hij zeker wist dat hij op zijn voeten kon blijven staan. ‘Negen,’ zei hij.

Colin stond fronsend naar hem te kijken. ‘Krijgt u weer een terugval?’ vroeg hij achterdochtig.

‘Nee,’ zei Dunworthy, en hij liet het touw los.

De koe duwde de deur met haar kop open. Dunworthy duwde het beest ruw opzij en ging terug naar de kerk.

Kivrin zat nog steeds op haar knieën bij Roche en hield zijn verstijfde hand beet.

Hij ging naar haar toe. ‘Ik heb de klok geluid.’

Ze keek op, maar knikte niet.

‘Moeten we nu niet op weg gaan?’ zei Colin. ‘Het wordt donker.’

‘Ja,’ zei Dunworthy. ‘Ik geloof dat we nu maar…’ De duizeling kwam onverhoeds over hem en hij wankelde en viel bijna over Roche heen.

Kivrin stak haar hand uit en Colin greep hem snel bij zijn arm. Het licht van de lamp danste over het plafond. Dunworthy liet zich op een knie zakken en steunde op de vloer. Met zijn vrije hand tastte hij naar Kivrin, maar die was opgesprongen en deinsde naar achteren.

‘U bent ziek!’ Het was een beschuldiging, een aanklacht. ‘U hebt de pest!’ Voor het eerst klonk er emotie in haar stem. ‘Geef antwoord!’

‘Nee,’ zei Dunworthy, ‘het is de…’

‘Hij krijgt een terugval,’ zei Colin. Hij duwde de lamp onder de stenen elleboog van het beeld en hielp Dunworthy rechtop te gaan zitten. ‘Ik heb hem nog gewaarschuwd, maar hij wilde niet luisteren.’

‘Het is influenza,’ zei Dunworthy, die met zijn rug tegen het beeld ging zitten. ‘Het is niet de pest. We zijn allebei ingeënt. We kunnen de pest niet krijgen.’

Hij legde zijn hoofd tegen de steen. ‘Het is een virus, het gaat wel weer over. Ik moet alleen maar even rusten.’

‘Ik zei nog dat hij de klok niet moest luiden.’ Colin maakte zijn jute zak leeg op de stenen vloer en legde hem over Dunworthy’s schouders.

‘Is er nog aspirine?’ vroeg Dunworthy.

‘U mag ze maar om de drie uur nemen,’ zei Colin, ‘en u moet ze doorslikken met water.’

‘Ga dan water voor me halen,’ snauwde hij.

Colin zocht steun bij Kivrin, maar die stond nog bij het lichaam van Roche en keek op haar hoede naar Dunworthy.

‘Schiet op,’ zei Dunworthy, en Colin holde weg. Zijn voetstappen galmden na in de lege ruimte. Dunworthy keek naar Kivrin, die een stap terug deed.

‘Ik heb de pest niet,’ zei hij. ‘Het is influenza. We waren bang dat jij het ook had toen je wegging en dat je hier ziek was geworden. Ben je ziek geworden?’

‘Ja.’ Ze knielde weer bij Roche neer. ‘Hij heeft mijn leven gered.’

Ze streek de paarse deken glad en Dunworthy zag dat het een fluwelen mantel was, met op de rug een groot zijden kruis.

‘Hij zei dat ik niet bang hoefde te zijn.’ Ze trok de mantel over zijn borst en legde zijn gekruiste handen erop. Zijn voeten met de zware en lelijke sandalen staken er nog onderuit. Dunworthy pakte de zak van zijn schouders en legde die netjes over de voeten van Roche. Daarna stond hij voorzichtig op, leunend tegen het beeld om niet te vallen.

Kivrin klopte Roche op de handen. ‘Hij wilde me geen kwaad doen,’ zei ze.

Colin kwam terug met een emmer die halfvol was met water dat hij blijkbaar ergens uit een plas had geschept. Hij haalde hijgend adem. ‘De koe viel me aan!’ zei hij, terwijl hij een vieze lepel uit de emmer viste. Hij gaf de laatste vijf tabletten aan Dunworthy.

Hij nam zelf twee tabletjes, spoelde ze weg met een klein slokje water en gaf de andere aan Kivrin. Ze nam ze aan met een ernstig gezicht, nog steeds knielend.

‘Ik kon geen paarden vinden,’ zei Colin. Hij gaf Kivrin de lepel. ‘Alleen een muildier.’

‘Een ezel,’ zei Kivrin. ‘Maisry is er vandoor gegaan met de pony van Agnes.’ Ze gaf de lepel terug aan Colin en pakte de hand van Roche weer. ‘Hij heeft voor iedereen de klok geluid, zodat hun zielen veilig naar de hemel konden gaan.’

‘Moeten we niet eens gaan?’ fluisterde Colin. ‘Het is bijna donker buiten.’

‘Zelfs voor Rosemund,’ zei Kivrin, alsof ze hem niet had gehoord. ‘Toen hij al ziek was. Ik zei nog dat we geen tijd hadden, dat we naar Schotland moesten gaan.’

‘We moeten nu op weg,’ zei Dunworthy, ‘voor het helemaal donker is.’

Ze verroerde zich niet en bleef de hand van Roche vasthouden. ‘Hij heeft mijn hand vastgehouden toen ik op sterven lag.’

‘Kivrin,’ zei hij zacht.

Ze legde haar hand op de wang van Roche en keek nog even naar hem voor ze opstond. Dunworthy stak zijn hand uit, maar ze kwam zelf overeind en liep naar de deur, haar hand tegen haar zij gedrukt.

Bij de deur draaide ze zich om en staarde het donker in. ‘Hij vertelde me waar het rendez-vous was toen hij op sterven lag, zodat ik terug naar de hemel kon. Hij wilde dat ik hem zou achterlaten, zodat ik daar al zou zijn om hem te begroeten.’ Ze draaide zich om en liep de sneeuw in.

36

De sneeuw viel stil en vredig neer op het paard en de ezel die bij het hek van het kerkhof stonden te wachten. Dunworthy hielp Kivrin in het zadel en ze schudde zijn hand niet van zich af, zoals hij had gevreesd, maar ze maakte zich meteen los en pakte de teugels. Zodra hij haar losliet leunde ze een beetje naar achteren tegen de zadelrug en drukte een hand tegen haar zij.

Dunworthy perste zijn lippen samen om Colin het klappertanden niet te laten horen. Pas bij de derde poging slaagde hij erin op de ezel te klimmen en hij dacht dat hij er elk ogenblik weer vanaf kon vallen.

‘Ik kan beter bij u blijven,’ zei Colin, die hem argwanend opnam.

‘Daar hebben we geen tijd voor,’ zei Dunworthy. ‘Het wordt al donker. Ga jij maar achter Kivrin zitten.’

Colin ging op het hek staan en klom achter Kivrin op het paard.

‘Heb je de lokator bij je?’ vroeg Dunworthy. Hij probeerde de ezel aan te sporen zonder eraf te vallen.

‘Ik weet de weg,’ zei Kivrin.

‘Ja,’ zei Colin. Hij hield het instrument omhoog. ‘En mijn lamp.’ Hij knipte hem aan en scheen over het kerkhof alsof ze daar iets hadden laten liggen. Nu pas leek hij de graven op te merken.

‘Liggen ze daar allemaal begraven?’ vroeg hij, naar de gladde witte heuvels kijkend.

‘Ja,’ zei Kivrin.

‘Zijn ze allang dood?’

Ze gaf het paard de sporen en reed naar de heuvel. ‘Nee.’

De koe volgde hen met haar schommelende uier tot halverwege de heuvel, waar ze bleef staan en klaaglijk begon te loeien. Dunworthy keek om. Het dier stootte een laatste klacht uit en ging terug naar het dorp. Op de top van de heuvel sneeuwde het niet zo hard meer, maar beneden in het dorp waren de graven compleet bedekt en de kerk met de klokketoren was nauwelijks nog te zien.

Kivrin keek niet meer om. Ze reed gestaag door, stijf rechtop zittend. Colin hield zich niet aan haar vast, maar aan de hoge rug van het zadel. Het sneeuwde bijna niet meer toen ze het dichte bos hadden bereikt.

Dunworthy volgde het paard en probeerde het tempo bij te houden. Hij voelde de koorts weer opkomen. De aspirine werkte niet, want hij had er te weinig water bij gedronken, en langzaam voelde hij hoe de ziekte hem begon te overmannen. Het bos vervaagde, net als de magere rug van de ezel en Colins stem.

De jongen praatte honderduit tegen Kivrin. Hij vertelde over de epidemie en in zijn woorden leek het wel een avontuur. ‘Ze zeiden dat er quarantaine was en dat we terug moesten naar Londen, maar daar had ik geen zin in. Ik wilde tante Mary zien. Daarom ben ik langs de versperring geslopen en die agent riep dat ik moest blijven staan en kwam achter me aan. Ik rende naar het eind van de straat en kwam in een steegje.’

Het paard bleef staan en Colin en Kivrin stegen af. Colin gaf haar zijn sjaal, ze trok haar bloederige tuniek op en bond de sjaal om haar ribben. Ze moest nog meer pijn hebben dan Dunworthy had gedacht en hij zou haar moeten helpen, maar hij was bang dat hij niet meer op de ezel kon komen als hij eenmaal was afgestegen.

Kivrin hielp Colin in het zadel en steeg zelf weer op. Ze zetten hun tocht voort, bij elke bocht en ieder zijpad inhoudend om de richting te bepalen. Colin keek op zijn lokator en wees ergens heen. Kivrin knikte bevestigend.

‘Hier ben ik van de ezel gevallen,’ zei Kivrin toen ze bij een splitsing kwamen. ‘De allereerste nacht. Ik was zo ziek. Ik dacht dat hij een moordenaar was.’

Ze bereikten een volgende tweesprong. Het sneeuwde niet meer, maar de wolken hingen donker en zwaar boven de bomen. Colin moest zijn zaklamp aanknippen om de lokator te kunnen gebruiken. Hij wees naar het pad dat naar rechts ging, klom weer achter Kivrin in het zadel en ging verder met zijn avonturen.

‘Meneer Dunworthy zei dat Gilchrist de lokalisatie had gewist en toen stortte hij in en viel tegen hem aan. Gilchrist deed net of hij het met opzet had gedaan, hij wilde me niet eens helpen. Meneer Dunworthy rilde als een gek en hij had koorts. Ik riep de hele tijd zijn naam, maar hij kon me niet horen. En Gilchrist zei alleen maar dat hij hem persoonlijk verantwoordelijk hield.’

De vlokken begonnen weer neer te dalen en de wind stak op. Dunworthy hield zich rillend vast aan de stijve manen van de ezel.

‘Ze wilden me helemaal niets vertellen,’ vervolgde Colin, ‘en toen ik tante Mary wilde bezoeken werd ik weggestuurd als een kind!’

Ze hadden de wind tegen en de ijzige sneeuw waaide tegen Dunworthy’s mantel. Hij boog naar voren tot hij bijna plat op de rug van de ezel lag.

‘De dokter kwam naar buiten,’ zei Colin, ‘en hij fluisterde iets tegen de zuster. Toen wist ik dat ze dood was.’ Dunworthy voelde ineens een steek van verdriet, alsof hij het voor het eerst hoorde. Ach, Mary, dacht hij.

‘Ik wist niet wat ik moest doen,’ zei Colin, ‘maar je had daar mevrouw Gaddson, gewoon een necrotisch mens, en die begon uit de bijbel voor te lezen en te zeggen dat het de wil van God was. Wat een rotwijf!’ riep hij fel. ‘Zíj had de griep moeten krijgen!’

Hun stemmen klonken steeds luider en Dunworthy hoorde de echo’s weerkaatsen tussen de bomen van het woud. Ze hadden daardoor onverstaanbaar moeten zijn, maar vreemd genoeg werden ze steeds duidelijker in de koude lucht en op het laatst dacht hij dat ze helemaal in Oxford te horen moesten zijn, zevenhonderd jaar bij hen vandaan.

Mary is niet dood, dacht hij ineens. Hier in dit vreselijke jaar, in deze eeuw die voor iedereen verboden zou moeten zijn, was ze nog niet gestorven. Het idee gaf hem een geweldige verlichting, alsof er een zware last van hem afviel.

‘En toen hoorden we de klok,’ zei Colin. ‘Meneer Dunworthy zei dat u het was die om hulp vroeg.’

‘Ik was het ook,’ zei Kivrin. ‘Maar zo gaat het niet. Hij valt eraf.’

‘U heeft gelijk,’ zei Colin. Het drong tot Dunworthy door dat ze weer waren afgestegen en naast zijn ezel stonden. Kivrin hield het leidsel in haar handen.

‘We gaan u op het paard zetten,’ zei Kivrin. Ze pakte hem bij zijn middel. ‘Straks valt u van de ezel af. Kom maar naar beneden, ik help u wel.’

Ze moesten hem allebei helpen. Kivrin sloeg haar armen om hem heen, ook al moest dat verschrikkelijk pijn doen, en Colin liet hem langzaam zakken.

‘Als ik maar even kan zitten,’ zei Dunworthy klappertandend.

‘Daar hebben we geen tijd voor,’ zei Colin, maar ze brachten hem naar de berm en zetten hem met zijn rug tegen een rotsblok.

Kivrin stak een hand in haar tuniek en pakte drie tabletjes. ‘Neem deze maar.’ Ze hield hem de aspirine voor in haar geopende hand.

‘Die waren voor jou,’ zei hij. ‘Je ribben…’

Ze keek hem strak aan, zonder te glimlachen. ‘Ik red me wel.’ Ze liep weg om het paard aan een struik te binden.

‘Wilt u water hebben?’ vroeg Colin. ‘Ik kan vuur maken en sneeuw smelten.’

‘Nee, het gaat wel.’ Dunworthy stopte de tabletjes in zijn mond en slikte ze door.

Kivrin verstelde de stijgbeugels als een ervaren ruiter. Ze gespte de riemen vast en ging terug naar Dunworthy. Ze pakte hem onder zijn oksel. ‘Klaar?’ vroeg ze.

‘Ja.’ Hij probeerde op te staan.

‘Het was geen goed idee,’ zei Colin. ‘We krijgen hem nooit op het paard.’ Maar ze zetten zijn voet in de stijgbeugel en legden zijn handen op de zadelboog en duwden hem eendrachtig naar boven. Toen hij eenmaal zat kon hij zelfs Colin een hand toesteken en de jongen klom op de rug van het paard en ging voor hem zitten.

Hij rilde niet meer, maar hij wist eigenlijk niet of dat wel een goed teken was. Kivrin was op de schommelende ezel gaan zitten en ze gingen weer op weg. Colin was alweer aan het vertellen. Dunworthy leunde tegen de rug van de jongen en sloot zijn ogen.

‘Daarom wil ik naar Oxford als ik van school kom en dan ga ik geschiedenis studeren, net als u,’ zei Colin. ‘Maar ik wil niet naar de Zwarte Dood, ik wil naar de kruistochten.’

Hij luisterde met gesloten ogen. Het was bijna donker en ze zaten ergens in de middeleeuwen in een groot bos, twee lammen en een kind, terwijl een derde lamme, Badri, het net probeerde open te houden tot hij zelf instortte. Maar hij was niet bang of zelfs maar bezorgd. Colin had de lokator en Kivrin wist waar het rendez-vous was. Ze zouden het wel redden.

Ze zouden het wel redden, zelfs als ze het rendez-vous niet terugvonden, zelfs als Kivrin hem niet kon vergeven. Kivrin zou hen meenemen naar Schotland, waar de pest niet zou komen, en Colin zou een paar vishaken en een braadpan uit zijn toverzak halen om forel en zalm te kunnen eten. Misschien kwamen ze Basingame nog tegen.

‘Ik heb wel eens een zwaardgevecht op de video gezien en ik kan al paardrijden,’ zei Colin. ‘Stop!’ riep hij ineens.

Hij rukte aan de teugels en het paard bleef staan met zijn neus tegen de staart van de ezel. Ze stonden op een lage heuvel. Aan de voet ervan zagen ze een bevroren poel en een rij wilgebomen.

‘Geef hem een schop,’ zei Colin, maar Kivrin was al afgestegen.

‘Hij wil niet verder,’ zei ze. ‘Dat is al eens eerder gebeurd. Hij zag me doorkomen. Ik dacht dat het Gawyn was, maar het was Roche met zijn ezel.’ Ze maakte de teugels los en de ezel rende onmiddellijk terug over het smalle pad.

‘Wilt u op het paard zitten?’ vroeg Colin, die al begon af te stijgen.

Ze schudde haar hoofd. ‘Dat doet meer pijn dan lopen.’ Ze keek naar de volgende heuvel. De bomen groeiden maar tot halverwege de helling en de top was bedekt met sneeuw. Dunworthy had niet gemerkt dat het niet meer sneeuwde. De bewolking begon te breken en de hemel daartussen was lichtblauw gekleurd.

‘Hij dacht dat ik Sinte Katherine was,’ zei ze. ‘Hij zag me doorkomen, precies waar u zo bang voor was. Hij dacht dat ik door God was gezonden om hen in hun nood te helpen.’

‘U heeft ze toch ook geholpen?’ vroeg Colin. Hij trok onhandig aan de teugel en de hengst begon de heuvel af te dalen. Kivrin ging ernaast lopen. ‘In dat andere dorp was het gewoon vreselijk,’ hernam Colin. ‘Er lagen overal doden en ik geloof niet dat iemand ze heeft geholpen.’

Hij gaf de teugels aan Kivrin. ‘Ik ga kijken of het net open is,’ zei hij, en hij rende vooruit. ‘Badri zou het om de twee uur openen.’ Hij sprong tussen de wilgen door en verdween uit het gezicht.

Kivrin bleef aan de voet van de heuvel staan en hielp Dunworthy met afstijgen.

‘We kunnen hem beter afzadelen en de leidsels afdoen,’ zei Dunworthy. ‘Toen we hem vonden zat hij verstrikt in een struik.’

Samen gespten ze de zadelriem los en tilden het zadel van het paard. Kivrin maakte de teugels los en streelde de hengst over zijn kop.

‘Hij redt zich wel,’ zei Dunworthy.

‘Misschien.’

Colin kwam teruggerend in een fontein van sneeuw. ‘Het is niet open.’

‘Het kan niet lang duren,’ zei Dunworthy.

‘Nemen we het paard met ons mee?’ vroeg Colin. ‘Ik dacht dat je niks mee mocht nemen naar de toekomst, maar zou het niet fantastisch zijn? Dan kon ik hem berijden als ik naar de kruistochten ga.’

Hij verdween weer tussen de wilgen. De sneeuw viel van de takken. ‘Kom nou mee, het kan elk ogenblik gebeuren.’

Kivrin knikte. Ze drukte een stevige zoen op de flank van het paard. Het dier liep een paar passen weg, bleef staan en keek vragend om.

‘Schiet nou op!’ riep de onzichtbare Colin, maar Kivrin verroerde zich niet.

Ze drukte een hand tegen haar zij.

‘Kivrin?’ Hij wilde haar helpen.

‘Ik red me wel,’ zei ze. Ze wendde zich van hem af en duwde de wilgetakken opzij.

Het schemerde al tussen de bomen. De lucht boven de zwarte takken van de eik was diepblauw. Colin sleepte een halve boomstam naar het midden van de open plek. ‘Voor als we net te laat zijn en hier nog twee uur moeten wachten.’ Dunworthy ging dankbaar zitten.

‘Hoe weten we waar we moeten staan als het net opengaat?’ vroeg Colin aan Kivrin.

‘Dat zie je aan de condensatie,’ antwoordde ze. Ze ging naar de eik en bukte om de sneeuw van de bast te vegen.

‘En als het donker is?’ vroeg Colin.

Ze beet op haar lippen terwijl ze zich voorzichtig met haar rug tegen de stam liet zakken.

Colin ging op zijn hurken tussen hen in zitten. ‘Ik heb geen lucifers meegenomen, anders kon ik een vuur maken.’

‘Dat geeft niet,’ zei Dunworthy.

Colin knipte zijn zaklamp aan en uit. ‘Ik kan de batterijen beter sparen voor het geval er iets mis gaat.’

De wilgetakken bewogen. Colin sprong op. ‘Daar heb je het al.’

‘Dat is de hengst,’ zei Dunworthy. ‘Hij staat te eten.’

‘O.’ Colin ging weer zitten. ‘U denkt toch niet dat het net al open is en dat we het in het donker niet kunnen zien?’

‘Nee,’ zei Dunworthy.

‘Misschien is Badri weer ziek geworden en kon hij het net niet openhouden.’ Colin klonk eerder opgewonden dan bang.

Ze wachtten. De lucht werd paarsblauw en sterren werden zichtbaar tussen de takken van de eik. Colin ging naast Dunworthy op de stam zitten en begon over de kruistochten te praten.

‘U weet alles van de middeleeuwen af,’ zei hij tegen Kivrin. ‘Ik dacht dat u me misschien wilde helpen om… nou ja, om dingen te leren.’

‘Je bent niet oud genoeg,’ zei ze. ‘Het is erg gevaarlijk.’

‘Weet ik wel,’ zei Colin, ‘maar ik wil er zo graag heen. U moet me helpen. Alstublieft?’

‘Het is heel anders dan je verwacht.’

‘Is het eten necrotisch? Ik heb van meneer Dunworthy een boek gekregen en daar staat in dat ze bedorven vlees en zwanen en zo aten.’

Kivrin keek een tijdje naar haar handen. ‘Het meeste was ellendig,’ zei ze zacht, ‘maar ik heb ook prachtige dingen meegemaakt.’

Prachtige dingen. Hij moest aan Mary denken, leunend tegen de poort van Balliol toen ze hem over het Dal der Koningen vertelde. ‘Ik zal het niet vergeten.’ Prachtige dingen.

‘En spruitjes?’ vroeg Colin. ‘Aten ze in de middeleeuwen ook spruitjes?’

Kivrin kon er bijna om lachen. ‘Ik geloof niet dat die al ontdekt waren.’

‘Gelukkig!’ Hij sprong op. ‘Hoorde u dat? Ik geloof dat het begint. Het is net een klok.’

Kivrin tilde haar hoofd op om te luisteren. ‘Ik hoorde een klok toen ik doorkwam,’ zei ze.

‘En u?’ Colin trok Dunworthy ruw overeind. ‘Kunt u het horen?’

Het was een klok, zwak en ver weg.

‘Het komt van die kant,’ zei Colin. Hij holde naar de rand van de open plek. ‘Kom mee!’

Kivrin duwde zich een eindje op en bleef op haar knieën zitten. Haar hand ging onwillekeurig naar haar zij.

Dunworthy stak een hand uit om haar te helpen. ‘Ik red me wel,’ zei ze.

‘Ik weet het.’ Hij liet zijn hand zakken.

Ze stond voorzichtig op, leunend tegen de ruwe stam van de eik tot ze op eigen kracht kon staan.

‘Alles staat op de recorder,’ zei ze. ‘Alles wat er gebeurd is.’

Net als John Clyn, dacht Dunworthy. Hij keek naar haar verwarde haren en haar vuile gezicht. Een echte historicus, in zijn eentje schrijvend in de lege kerk, omringd door graven. Opdat niet alles vergeten worde en verloren ga voor hen die na ons komen, heb ik, die zoveel kwaad heb gezien dat de gehele wereld wel in de greep van de Boze lijkt te zijn geraakt, wachtend op mijn dood, alle dingen opgeschreven waarvan ik getuige ben geweest.

Kivrin draaide haar handen om en keek in de schemering naar haar polsen. ‘Vader Roche, Agnes, Rosemund en al die anderen,’ zei ze. ‘Het staat er allemaal op.’

Ze trok met een nagel een klein spoor over de zijkant van haar pols. ‘Io suiicien lui damo amo,’ zei ze zachtjes. ‘In plaats van de vrienden die ik bemin.’

‘Kivrin,’ zei Dunworthy.

‘Kom nou!’ zei Colin. ‘Het begint. Horen jullie de klok niet?’

‘Ja,’ zei Dunworthy. Het was mevrouw Piantini op de tenorklok. Ze speelde het intro van Rimbauds ‘Als Tenslotte Mijn Heiland Komt’.

Kivrin ging naast Dunworthy staan. Ze sloeg haar handen tegen elkaar alsof ze wilde bidden.

‘Ik zie Badri!’ zei Colin. Hij vouwde zijn handen rond zijn mond. ‘Ze is hier!’ riep hij. ‘We hebben haar gered!’

De tenorklok zweeg en de andere bellen vielen vrolijk in. De lucht leek ineens vol met glinsterende sneeuwvlokken.

‘Apocalyptisch!’ zei Colin verrukt.

Kivrin pakte Dunworthy’s hand en hield hem stevig vast.

‘Ik wist dat u zou komen,’ zei ze, en het net ging open.

Over de auteur

Connie Willis is de bekroonde auteur van Lincoln’s Dreams en van kortere verhalen waarvoor zij de Nebula Award en twee keer de Hugo Award heeft gekregen. Over Fire Watch schreef de New York Times Book Review: ‘Zij gebruikt alle instrumenten van science fiction om haar karakters en hun onderlinge verhoudingen te belichten, en ze heeft een originele, subtiele en bijzonder meeslepende manier van schrijven.’

Connie Willis is gehuwd en heeft een dochter. Ze woont in Colorado, samen met haar man, een kat en een veelgeplaagde Engelse buldog.

Derde druk

© 1992 Connie Willis

Published by arrangement with the author c/o Ralph M. Vicinanza, Ltd.

© 1996, 2011 Nederlandse vertaling

Uitgeverij Luitingh ~ Sijthoff B.V., Amsterdam

Alle rechten voorbehouden

Oorspronkelijke titel: Doomsday Book

Vertaling: Tom van Son

Omslagontwerp: Nico Richter

Omslagbeeld: HillCreek

ISBN 978 90 218 0502 3

ISBN e-book 978 90 218 0527 6

NUR 335

www.boekenwereld.com

www.uitgeverijsijthoff.nl

www.watleesjij.nu

thoff.nl

www.watleesjij.nu