Азимов Айзек

Выродлiвы хлпчук (н белорусском языке)

Айзэк Азiмў

Выродлiвы хлпчук

Перклў Гендзь Шупеньк

Як зўсёды, перш чым дчынiць нглух зчыненыя дзверы, Эдзiт Фэлоўз ппрвiл свой рбочы хлт i толькi псля тго перступiл тую нябчную лiнiю, што ддзялял рэльны свет д свету неспрўднг. Пры ёй былi нттнiк i сдк, хоць з пэўнг чсу ян не вял больш сiстэмтычных зпiсў, робячы iх толькi пры пiльнй птрэбе.

Н гэты рз ян несл з сбою i чмдн. "Гэт гульнi хлопчыкм", усмiхнуўшыся, рстлумчыл ян вртўнiку, якi дўным-дўно ўжо не здвў ёй нiякiх пытнняў i толькi мхнуў рукою, прпускючы яе.

Як звычйн, выродлiвы хлпчук дрзу пчуў яе прыход i, плчучы, кiнуўся ёй нсустрч.

- Мiс Фэлоўз, мiс Фэлоўз, - мрмытў ён, вымўляючы словы глух, не зусiм вырзн, в ўлсцiвй днму яму мнеры.

- Што здрылся, Цiмi? - спытлся ян, првёўшы рукою п яго стрхлюднй глоўцы, зрослй густымi рудымi кудлмi.

- Джэры вернецц, кб зноў гуляць с мной? Мне вельмi сормн з тое, што дбылося.

- Не думй больш пр гэт, Цiмi. З-з гэтг ты i плчш?

Ён двярнуўся.

- Не зусiм, мiс Фэлоўз. Прост я зноў бчыў сон.

- Зноў той смы сон? - Мiс Фэлоўз сцял зубы.

Вядом ж, гiсторыя гэтя з Джэры пвiнн был выклiкць у Цiмi стры сон.

Ён кiўнуў, спрбуючы ўсмiхнуцц, i яго шырок рсцягнутыя, выкручныя вусны глiлi зндт вялiкiя зубы.

- Клi ж я, нрэшце, вырсту нстолькi, кб выйсцi дсюль, мiс Фэлоўз?

- Хутк, - пяшчотн дкзл ян, дчувючы, як сцiскецц яе сэрц, хутк.

Мiс Фэлоўз дзволiл Цiмi ўзяць яе з руку i з здвльненнем дчул цёплы дотык грубй сухой скуры ягонй длонi. Ён пвёў яе прз пкоi, з якiх склдлся Першя Секцыя Стсiс, пкоi, несумненн, дволi кмфртбельныя, ле якiя тым не менш былi для сямiгдовг ( цi сямiгдовг?) вырдк месцм вечнг зняволення.

Ён пдвёў яе д кн, якое выходзiл н зрослую нiзкiм хмызняком лясiстую мясцовсць, схвную цяпер нчной iмглою. Не вiдць было дсюль i прымцвных д гроджы б'яў, якiя збрнялi кожнму, хто б той нi быў, нблiжцц сюды без спецыяльнг дзволу.

Прыцiснуўшыся носм д шыбы, ён скзў:

- Я змгу туды выйсцi, мiс Фэлоўз?

- Ты ўбчыш мясцiны нмног лепшыя, прыгжэйшыя, чым гэтыя, - журботн дкзл ян, гледзячы н няшчсны твр мленькг нявольнiк.

Н яго нiзкi сксбочны лоб пучкмi звiслi зблытныя псмы влсоў. Н птылiцы быў вялiкi выступ, глв дзiцяцi здвлся прзмерн цяжкй, хiлячыся нперд, ян прымушл яго горбiцц. Ужо пчлi рзрстцц, рсцягвючы скуру, ндброўныя дугi. Яго мсiўны рот нмног больш выдвўся нперд, чым шырокi прыплюснуты нос, пдбродк не было i ў зродзе - толькi скiвiчня костк, пушчня ўнiз. Як н свой узрост быў ён зндт млы, крывногi i няўклюдны.

Гэт быў невергодн выродлiвы хлопчык, i Эдзiт Фэлоўз яго вельмi любiл.

Вусны яе здрыжлi - ян мгл дзволiць сбе цяпер ткое, бо яе твр быў п-з полем зроку дзiцяцi.

Не, яны не зб'юць яго. Ян пойдзе н ўсё, кб першкодзiць гэтму. Н ўсё. Ян дчынiл чмдн i пчл вымць дтуль дзенне хлопчыку...

* * *

Эдзiт Фэлоўз упершыню перступiл прог кцыянернй кмпнii "Стсiс Iнкрпрэйтэд" крыху больш трох гдоў тму нзд. Тды ў яе не было нiякусенькг ўяўлення пр тое, што хвлся з гэтю нзвю. Зрэшты, гэтг ў той чс не ведў нiхто, з выключэннем тых, хто тм прцвў. I спрўды, шлмляльне пведмленне ўзрушыл свет толькi н другi дзень псля яе прыходу. А нездоўг д гэтг яны длi ўсяго толькi лкнiчную б'яву, у якой зпршлi н рботу жнчыну, што влоде ведмi ў глiне фiзiялогii, вопытм у медыцынскй хiмii i якя любiць дзяцей. Эдзiт Фэлоўз прцвл медсястрой у рдзiльным ддзяленнi i тму прыйшл д вывду, што ян дпвяде ўсiм гэтым птрбвнням.

Джэрльд Хоскiнс, доктр фiзiчных нвук, пр што сведчыл змцвня н яго пiсьмовым стле плсцiнк з дпведным зпiсм, пцёр шчку вялiкiм пльцм i пчў увжлiв яе рзглядць.

Iнстынктыўн сцяўшыся, мiс Фэлоўз дчул, што ў яе пчыне торгцц твр.

См ж ён зусiм не прыгжун, з крыўдю пдумл ян, лысее, пўнее, ды i вусны ў яго нейкiя пнурыя, змкнутыя... Але пколькi сум, прпнвня з рботу, кзлся нмног вышэйшя з тую, н якую ян рзлiчвл, мiс Фэлоўз выршыл не спяшцц з вывдмi...

- Знчыць, вы спрўды любiце дзяцей? - спытўся Хоскiнс.

- Iнкш я не стл б прытврцц.

- А мож быць, вы любiце толькi хрошнькiх дзяцей? Гэткiх прывбных херувiмчыкў з млюсенькiмi носiкмi?

- Дзецi зўсёды зстюцц дзецьмi, доктр Хоскiнс, - дкзл мiс Фэлоўз, - i здрецц, што менвiт непрыгожыя дзецi больш з iншых мюць птрэбу ў пдтрымцы.

- Дпусцiм, што мы возьмем вс...

- Вы хочце скзць, што згодны нняць мяне?

Н яго шырокiм твры мiльгнул ўсмешк, ндўшы яму н нейке iмгненне дзiўную прывбнсць.

- Я хутк прымю ршэннi, - скзў ён. - Пкуль што я нiчог не прпноўвю вм, i мож стцц, што дпушчу вс нi з чым. А смi вы гтовы прыняць мю прпнову?

Сцiснуўшы рукмi сумчку, мiс Фэлоўз з усёй хутксцю, н якую ян был здольня, стл пдлiчвць моўчкi тыя выгоды, якiя бяцл ёй новя рбот, ле, пдпрдкоўвючыся рптоўнму iмпульсу, дкiнул рптм усе рзлiкi.

- Тк.

- Цудоўн. Сёння вечрм мы збiремся пусцiць Стсiс у ход, i я думю, што вм небходн прысутнiчць пры гэтым, кб дрзу ж прыступiць д свiх бвязкў. Гэт дбудзецц ў восем гдзiн вечр, i я спдзяюся, што ўбчу вс тут у сем трыццць.

- Але, што...

- Добр, добр. Пкуль усё...

П сiгнлу ўвйшл скртрк i, усмiхючыся, првял яе з кбiнет.

Выйшўшы, мiс Фэлоўз нейкi чс моўчкi глядзел н зчыненыя дзверы, з якiмi зстўся мiстэр Хоскiнс. Што ткое Стсiс? Якiя дносiны д дзяцей ме гэты вялiзны, пдобны н дрыну, будынк, служчыя з незрзумелымi знчкмi н дзеннi, доўгiя клiдоры i тя хрктэрня тмсфер менвiт тэхнiчнг прдпрыемств, якую нi з чым нельг зблытць?

Ян пытлся ў сябе, цi врт вяртцц сюды вечрм, цi не лепш не прыходзiць зусiм i тым смым првучыць гэтг члвек з яго пгрдлiвую пблжлiвсць. Але ў той смы чс ян не сумнявлся, што вернецц, хоць бы толькi з нездволенй цiкўнсцi. Ян пвiнн высветлiць, пры чым ж тут усё-ткi дзецi.

Клi роўн плове восьмй ян зноў прыйшл, то дрзу звярнул ўвгу н тое, што ёй не сптрэбiлся нiчог пр сябе пведмляць. Усе, хто трпляўся ёй н дрозе, як мужчыны, тк i жнчыны, здвлся, вельмi добр ведлi не толькi тое, хто ян, ле i хрктр яе будучй рботы. Яе дрзу првялi ў будынк.

Ян ўбчыл доктр Хоскiнс, ле той, мелькм зiрнуўшы н яе i невырзн нзвўшы яе iмя, нвт не зпрсiў яе сесцi. Ян см спкойн пдсунул д прэнчў крэсл i сел.

Яны былi н блконе, з яког дкрывўся вiд н вялiзную шхту, зпоўненую нейкiмi прыбормi, пдобнымi н штосьцi сярэдняе пмiж пультм кiрвння ксмiчнг крбля i кнтрольнй пнеллю электроннй лiчыльнй мшыны.

У другой чстцы шхты ўзвышлiся пергродкi, якiя служылi сценмi для квтэры без столi. Гэт быў як бы гiгнцкi лялечны домiк, унутрне бстлявнне яког прглядвлся як н длонi з тго месц, дзе сядзел мiс Фэлоўз.

Ян вырзн бчыл ў дным з пкояў электронную плiту i хлдзiльную ўстноўку, ў другiм - бстлявнне вннй. А прдмет, якi ёй удлося рзгледзець у трэцiм пкоi, мог быць толькi чсткю ложк, мленькг ложк...

Хоскiнс рзмўляў з нейкiм мужчынм. Хоскiнс iх не пзнёмiў, i мiс Фэлоўз нiчог не зствлся, як спдцiшк нзiрць з iм. Гэт быў худы мужчын сярэднiх гдоў, дволi прыемнй знешнсцi, у яго былi мленькiя вусiкi i жывыя вочы, якiя, здвлся, усё бчць.

- Я зусiм не збiрюся, доктр Хоскiнс, рбiць выгляд, што мне ўсё гэт зрзумел, - гврыў ён. - Я хчу скзць, што рзумею сёе-тое ў тых межх, якiя дступны дсттков iнтэлiгентнму неспецыялiсту. Але, нвт улiчвючы межы мёй кмпетэнцыi, я хчу зўвжыць, што дзiн бок прблемы мне менш зрзумелы, чым другi. Я мю н ўвзе выбрчнсць. Вы здольны прйсцi вельмi длёк, дпусцiм, гэт можн, зрзумець. Чым длей вы рухецеся, тым больш тумнныя, рсплывiстыя робяцц б'екты, гэт птрбуе вялiкй зтрты энергii. Добр. Але ў той ж чс вы не можце дсягнуць больш блiзкг б'ект. Вось гэт i ёсць згдк для мяне.

- Клi вы дзволiце мне скрыстць нлогiю, Дэвенэй, я пспрбую пкзць вм прблему ў ткiм святле, кб ян здвлся менш прдксльнй.

Iмя незнёмг, якое прмiльгнул ў рзмове, мiжволi зрбiл н мiс Фэлоўз уржнне, ян дрзу здгдлся, хто ён. Гэт, вiдць, быў см Кндзiд Дэвенэй, якi пiсў для тэлевiзiйных нвiн нрысы н нвуковыя тэмы, той Кндзiд Дэвенэй, сбiстй прысутнсцю яког былi дзнчны ўсе см буйныя пдзеi ў нвуковым свеце. Цяпер ягоны твр здўся ёй знёмым. Вядом ж, гэт менвiт яго ян бчыл н экрне, клi б'явiлi пр псдку ксмiчнг крбля н Мрс. А клi гэт спрўды той смы Дэвенэй, то гэт мгло знчць толькi тое, што доктр Хоскiнс збiрецц зрз прдэмнстрвць нешт вельмi вжне.

- Клi вы лiчыце, што гэт дпмож, то чму б вм i не выкрыстць нлогiю? - спытўся Дэвенэй.

- Ну, добр. Знчыць, тк: вы, безумоўн, ведеце, што вы не зможце чытць кнiгу з шрыфтм звычйнг кегля, клi кнiг гэтя д вс н длеглсцi ў шэсць футў, ле гэт дрзу робiцц мжлiвым, як толькi длеглсць пмiж вшымi вчым i кнiгю скроцiцц д фут. Як вы бчыце, у ддзеным выпдку пкуль што дзейнiче првiл - чым блiжэй, тым лепш. Але клi вы нблiзiце кнiгу нстолькi, што пмiж ёю i вшымi вчым зстнецц ўсяго дзiн толькi дзюйм, вы зноў стрцiце здольнсць чытць яе. Адсюль вм пвiнн быць зрзумел, што iснуе ткя першкод, як вельмi вялiкя блiзксць.

- Хм, - хмыкнуў Дэвенэй.

- А вось вм другi прыклд. Адлеглсць д вшг првг пляч д кончык ўкзльнг пльц првй рукi склде прыклдн трыццць дзюймў, i вы можце свбодн дкрнуцц гэтым пльцм д првг пляч. Адлеглсць ж д вшг првг локця д кончык ўкзльнг пльц той ж рукi нплову меншя, i клi кiрвцц см простй логiкй, то выходзiць, што дкрнуцц првым укзльным пльцм д првг локця лягчэй, чым д првг пляч, днк ж зрбiць вы гэтг не можце. I зноў першкдже тя ж зндт вялiкя блiзксць.

- Вы дзволiце скрыстць гэтыя нлогii ў мiм пведмленнi? - спытў Дэвенэй.

- Клi лск. Я буду толькi рды, я ж дволi доўг чкў кго-небудзь нкштлт вс, хто нпiсў бы пр ншу рботу. Я дм вм усе небходныя звесткi. Нрэшце-ткi прыйшоў чс, клi мы можм дзволiць усяму свету ззiрнуць церз нш плячо. I свет сёе-тое ўбчыць.

Мiс Фэлоўз злвiл сябе н тым, што нсуперк свйму жднню зхпляецц яго спкоем i ўпэўненсцю. У iм дчувлся вялiзня сiл.

- Якя мяж вшых мжлiвсцей? - спытўся Дэвенэй.

- Сорк тысяч гдоў.

У мiс Фэлоўз зняло дыхнне.

- Гдоў?!

Здвлся, смо пветр зстыл ў нпружннi. Людзi кля пультў кiрвння мль не рухлiся. Хтосьцi днстйн кiдў у мiкрфон кроткiя фрзы, сэнсу якiх мiс Фэлоўз не мгл ўлвiць.

Пергнуўшыся церз прэнчы блкон, Дэвенэй увжлiв ўзiрўся ў тое, што дбывлся ўнiзе.

- Мы ўбчым што-небудзь, доктр Хоскiнс? - спытўся ён.

- Што вы скзлi? Не, мы нiчог не ўбчым, пкуль усё не здзейснiцц. Мы выяўляем прдмет толькi ўскосн, як бы п прынцыпе рдрнй устноўкi з той рознiцй, што змест электрмгнiтных хвль мы ддём первгу мезонм. Пры дпведных умовх мезоны вяртюцц, прычым пэўня чстк з iх дбiвецц д якiх-небудзь б'ектў, i нш здч зключецц ў дследвннi хрктру гэтых дбiткў.

- Мусiць, гэт дволi цяжкя здч.

Н твры ў Хоскiнс прмiлынул яго звычйня ўсмешк.

- Перд вмi вынiк пяцiдзесяцi гдоў нстойлiвых пошукў. Асбiст я зняўся гэтй прблемй дзесяць гдоў тму нзд. Тк, усё гэт спрўды вельмi нялёгке.

Члвек кля мiкрфон пдняў руку.

- Ужо неклькi тыдняў мы фiксуем дзiн пэўны момнт, ддлены д нс у чсе. Ппярэдне рзлiчыўшы све пермяшчэннi ў чсе, мы то спыняем дослед, то ўзнўляем яго, яшчэ i яшчэ рз првярючы ншу здольнсць з дсттковй дклднсцю рыентвцц ў чсе. Цяпер гэт пвiнн спрцвць бездкорн.

Але лоб у мiстэр Хоскiнс блiшчў д поту. Мiс Фэлоўз рптм зўвжыл, што ян мшынльн пкiнул свё крэсл i тксм стiць кля прэнчў, ле глядзець пкуль што не было н што.

- Зрз, - спкойн вымвiў члвек кля мiкрфон.

Нступiл цiшыня, якя цягнулся роўн столькi, колькi птрбуецц чсу н дзiн уздых, i з лялечнг домiк пчуўся пррэзлiвы лямнт нсмерць перпужнг дзiцяцi.

- Жх! Невыкзны жх!..

Мiс Фэлоўз пвярнул глву н крык. Ян збылся, што в ўсё гэт ўблытн дзiця.

А Хоскiнс, стукнуўшы кулком п прэнчх, голсм, якi зусiм змянiўся i дрыжў д трыумфу, прмовiў:

- Атрымлся.

Мiс Фэлоўз, якую цвёрдю рукою штурхнуў у спiну, нвт не згврыўшы з ёю, Хоскiнс, спусцiлся п кроткй вiнтвой лесвiцы ў шхту.

Тыя, хто д гэтг момнту быў кля прыборў, сбрлiся цяпер тут. Яны плiлi i, усмiхючыся, нзiрлi з тройцй, што пявiлся ў глоўным пмяшкннi. Ад домiк чулся слбе гудзенне.

- Увходжнне ў Стсiс не ўяўляе нiякй небяспекi, - звярнуўся Хоскiнс д Дэвенэя. - Я см рбiў гэт мног рзоў. Н нейке iмгненне ў вс з'явiцц дзiўне дчувнне, якое бслютн не ўплыве н ргнiзм.

Нiбы хочучы прдэмнстрвць слушнсць свiх слоў, ён увйшоў у дчыненыя дзверы. Нпружн ўсмiхючыся i чмусьцi зрбiўшы глыбокi ўдых, з iм услед рушыў Дэвенэй.

- Хдземце ж сюды, мiс Фэлоўз! - нецярплiв выгукнуў Хоскiнс i пвбiў яе пльцм.

Мiс Фэлоўз кiўнул i нязгрбн перступiл прог. Усё яе цел склнулi дрыжыкi, ле, як толькi ян пынулся ў доме, дчувнне гэте знiкл. У доме пхл свежым дрэвм i вiльготню глебй.

Цяпер тут было цiх, в ўсякiм выпдку, не чувць было голсу дзiцяцi, ле зтое днекуль чуўся шоргт ног i шолх, нiбы хтосьцi мцў дрэв. Потым пчуўся стогн.

- Дзе ж ён? - з дчем усклiкнул мiс Фэлоўз. Няўжо гэтым дурням не рупiць, што тм дбывецц?

Хлопчык быў у спльнi, цi, дклдней, у пкоi, дзе стяў ложк.

Ён быў зусiм голы, i яго зпэцкныя грззю грудзi хдзiлi хдуном. Ахпк змяшнй з грззю шорсткй трвы рссыпўся п пдлозе кля яго босых рудых ног. Ад гэте трвы iшоў пх зямлi, змешны з нейкiм смуродм.

Хоскiнс убчыў вiдвочны жх у яе вчх i злосн скзў:

- Не было нiякй мжлiвсцi, мiс Фэлоўз, выцягнуць хлопчык чыстым з ткой глыбiнi стгоддзяў. Мы вымушны былi зхпiць дзеля яго бяспекi сёе-тое з тго, што было кля яго. Мож, вы плiчылi б з лепше, кб ён з'явiўся сюды без нгi льбо чсткi чэрп?

- Пршу вс, не трэб! - усклiкнул мiс Фэлоўз у знямозе. - Чму мы бяздзейнiчем? Бедне дзiця спужлся. I яно брудне!

I спрўды. Н хлопчыквым целе зсох бруд i нейкi тлушч, ўсё сцягно персякл чырвоня дрпiн.

Клi Хоскiнс нблiзiўся д хлопчык, якому н выгляд было не больш чым тры гды, той нiзк нгнуўся i хуценьк дскочыў нзд. Яго верхняя вусн дтпырылся, i з яго вырвўся нейкi дзiўны гук - нешт сярэдняе пмiж бурчннем i кшчым шыпеннем.

Хоскiнс iмклiвым рухм схпiў з руку дзiця, якое дчйн крычл i выкручвлся, i дрвў яго д пдлогi.

- Трымйце яго тк, - скзл мiс Фэлоўз. - Перш з ўсё яму небходн цёпля внн. Яго трэб як след дмыць. У вс ёсць тут усё небходне? Клi ёсць, то ппрсiце прынесцi рэчы сюды i хоць бы нпчтку дпмжыце мне з iм спрвiцц. Апрч тго, дзеля ўсяго святог, дйце згд, кб прыбрлi ўвесь гэты бруд i смецце.

Цяпер прыйшл яе пр ддвць згды, i дчувл ян сябе ў новй ролi цудоўн. А пколькi рзгубленя нзiрльнiц сступiл месц вопытнй медыцынскй сястры, ян зiрнул н дзiця ўжо другiмi вчым, з пункту гледжння прфесiянл, i н нейкi мiг змерл д збянтэжнсцi. Бруд, яго лямнт, яго цел, якое выкручвлся ў мрнй брцьбе, - усё гэт кудысьцi дступiл. Ян рзгледзел смо дзiця.

Гэт быў см выродлiвы хлпчук з усiх, якiх ёй дводзiлся клi-небудзь бчыць. Ён увесь быў невергодн пчврны - д стрхлюднй глвы д выгнутых колм ног.

З дпмогю трох мужчын ёй удлося выкупць хлопчык.

Асттнiя ў гэты чс спрбвлi прыбрць пмяшкнне. Ян прцвл моўчкi, з пчуццём знявгi, рздржнёня крыкмi i супрцiўленнем.

Доктр Хоскiнс нмякў ёй, што дзiця будзе непрыгоже, ле хто ж мог пдумць, што яно кжцц ткое пчврне. I нi мыл, нi вд не мглi д кнц пербiць гiдны пх, што iшоў д яго i толькi пступов пчў крыху слбець.

Ёй рптм невыносн зхцелся шпурнуць нмыленг хлопчык Хоскiнсу н рукi i пйсцi, ле яе ўтрымлiвл прфесiйня гордсць. У рэшце рэшт ян ж см згдзiлся н гэтую рботу... Апрч тго, ян ўявiл, якiмi вчым гляне н яе доктр Хоскiнс, уявiл яго хлодны позiрк, у якiм ян прчыте непзбежне пытнне: "Знчыць, вы ўсё-ткi любiце толькi прыгожых дзяцей, мiс Фэлоўз?"

Доктр Хоскiнс стяў крыху воддль i з хлоднй усмешкю нзiрў з ёй. Клi ян сустрэлся з iм позiркм, ёй здлося, што пчуццё бржнй годнсцi, якое грэл ў яе душы, яго прост збўляе.

Ян тут ж выршыл, што крыху пчке з дыходм. Цяпер гэт толькi знявжыл б яе.

Клi скур ў дзiцяцi нбыл нрэшце нiштвте ружове дценне i зпхл духмяным мылм, ян, нягледзячы н ўсе пержывннi, дчул сябе лепш. Крычць хлопчык ужо не мог, ён толькi стомлен скуголiў, яго перпуджны, нсцярожны позiрк пербягў з днго твру н другi, не выпускючы з-пд увгi нiког ў пкоi. Тое, што ён быў цяпер чысты, толькi пдкрэслiвл худзiзну яго голг цел, якое псля внны дрыжэл д холдў.

- Дйце ж, нрэшце, нчную срочку дзiцяцi! - рэзк скзл мiс Фэлоўз.

У той ж мiг днекуль з'явiлся нчня срочк. Здвлся, што ўсё было пдрыхтвн згдзя, днк нiхто не сыходзiў з месц д яе згду, нiбы знрок пкiдючы з ёй прв рспрджцц i тым смым выпрбоўвць яе.

- Я пдтрымю яго, мiс, - пдышоўшы д яе, скзў Дэвенэй. - Адн вы не спрвiцеся.

- Дзякую вм.

Пкуль iм удлося ндзець н дзiця срочку, яны вытрымлi спрўдную бiтву, клi хлопчык пспрбвў сдрць яе, мiс Фэлоўз моцн стукнул яго п руцэ.

Дзiця пчырвнел, ле не зплкл. Яно ўтропiлся н яе, мцючы няўклюднымi пльцмi флнель срочкi, нiбы дследвл гэты невядомы яму прдмет.

"А цяпер што?" - з дчем пдумл мiс Фэлоўз.

Усе яны, нвт выродлiвы хлопчык, змерлi, як бы чкючы, што ян будзе рбiць длей.

- Вы пклпцiлiся пр ежу, пр млко? - ршуч спытлся мiс Фэлоўз.

Яны прдугледзелi i гэт. У пкой укцiлi спецыяльны персоўны грэгт, якi склдўся з хлдзiльнг ддзялення, у якiм стялi тры кврты млк, i нгрвльнг прыстсвння; у iм мелся тксм вялiкя кольксць стымулюючых сродкў: вiтмiнiзвныя кроплi, медн-кобльтв-жлезiсты сiроп i шмт iншых прэпртў, рзгледзець якiя ян не пспел. Апрч тго, тм быў нбор дзiцячг хрчу пстяннй цеплынi.

Нпчтк ян ўзял дно толькi млко. Электроння ўстноўк з нейкiя дзесяць секунд сгрэл яго д небходнй тэмпертуры i ўтмтычн выключылся. Ян нлiл крыху млк ў сподчк, не сумнявючыся ў тым, што ўзровень дзiцяцi вельмi нiзкi i яно не ўмее крыстцц кубкм.

Мiс Фэлоўз кiўнул хлопчыку i скзл:

- Пi, ну пi. - Ян жэстм пкзл яму, як пднесцi сподчк д рот. Вочы дзiцяцi счылi з яе рухмi, ле яно не зврухнулся.

Рптм ян нвжылся. Схпiўшы хлопчык з руку вышэй локця, ян пусцiл свю свбодную руку ў млко i првял ёю хлопчыку п вуснх - кроплi млк пцяклi п яго шчокх i пдбродку.

Ён дчйн злямнтвў, ле рптм змоўк i пчў блiзвць све вiльготныя вусны. Мiс Фэлоўз дступiл нзд.

Хлопчык нблiзiўся д сподчк, нхiлiўся д яго i, хутк зiрнуўшыся п бкх, нiбы выглядючы стоенг ворг, зноў нгнуўся д млк i пчў яго пргн хлябтць, як кошк. Ён нвт i не спрбвў прыпдняць сподк, з грудзей яго вырывлiся нейкiя няпэўныя гукi.

Мiс Фэлоўз, гледзячы н ўсё гэт, не мгл д кнц скрыць све пчуццi, якiя дбiлiся, вiдць, у яе н твры, тму што Дэвенэй, зiрнуўшы н яе, скзў:

- Доктр Хоскiнс, сястр ў курсе тго, што дбывецц?

- У курсе чго? - пцiквiлся мiс Фэлоўз.

Дэвенэй звгўся, ле Хоскiнс, п вырзе твру яког можн было зпдозрыць, што ўсё гэт ў глыбiнi душы яго збўлял, скзў:

- Ну што ж, можце ёй скзць.

- Вы, вiдць, нвт не здгдвецеся, - звярнуўся Дэвенэй д мiс Фэлоўз, што выпдков менвiт вы - першя ў гiсторыi цывiлiзвня жнчын, якой двялося дглядць дзiця-нендэртльц.

Стрымлiвючы гнеў, мiс Фэлоўз пвярнулся д Хоскiнс.

- Вы мглi мяне ппярэдзiць згдзя, доктр?

- А нвошт? Якя вм рознiц?

- Гворк ж iшл пр дзiця?

- А хiб гэт не дзiця? У вс клi-небудзь былi шчнюк цi кцяня, мiс Фэлоўз? Хiб ў iх больш члвечг? А клi б гэт было дзiцянё шымпнзэ, вы дчулi б гiду д яго? Вы медыцынскя сястр, мiс Фэлоўз. Мяркуючы п вшых дкументх, вы прцвлi тры гды ў рдзiльным ддзяленнi. Вы клi-небудзь дмўлялiся дглядць дзiця-вырдк?

- Вы ўсё-ткi мглi б скзць мне гэт рней, - ужо менш ршуч скзл ян.

- Кб вы своечсов мглi дмовiцц д гэтй рботы? Цi не выходзiць, што вы хочце зрбiць гэт цяпер?

Ён холдн пглядзеў ёй у вочы. З другог кнц пкоя з iмi нзiрў Дэвенэй, мленькi нендэртлец, выпiўшы млко i вылiзўшы нчыст сподк, пдняў д яе свой мокры твр з шырок рсплюшчнымi вчым, у якiх был нейкя просьб.

Хлопчык жэстм пкзў н млко, i рптм пкой нпоўнiлi бесперпынныя дны i тыя ж дрывiстыя гртнныя гукi ўпермежку з дмысловым прыцмоквннем языком.

- А ён ж гворыць! - здзiўленн ўсклiкнул мiс Фэлоўз.

- Вядом, - скзў Хоскiнс. - Homo neanderthalis спрўды з'яўляецц не собным вiдм, хутчэй рзнвiднсцю Homo sapiens. Дык чму б яму не ўмець гврыць? Зусiм мгчым, што ён просiць яшчэ млк.

Мiс Фэлоўз мшынльн пцягнулся д бутэлькi, ле Хоскiнс схпiў яе з руку.

- А цяпер, мiс Фэлоўз, перш чым вы зробiце яшчэ хоць дзiн крок, вы пвiнны скзць, зстяцеся вы цi не.

Мiс Фэлоўз с злосцю вызвлiл руку.

- А клi я пйду, вы што, не будзеце тды крмiць яго? Я пбуду з iм... пэўны чс.

Ян нлiл дзiцяцi млк.

- Мы мем нмер пкiнуць вс тут з хлопчыкм, мiс Фэлоўз, - скзў Хоскiнс. - Гэт дзiны ўвход у Першую Секцыю Стсiс. Дзверы бвязков змыкюцц i хоўвюцц звонку. Я хцеў бы, кб вы знёмiлiся з сiстэмй змк, якi будзе, вядом, дпведн нстроены н дбiткi вшых пльцў, як ён нстроены н дбiткi мiх. Тэрыторыя ўгры (ён узняў позiрк туды, дзе пвiнн был быць столь у гэтым лялечным домiку) хоўвецц тксм, i мы будзем ппярэджны ў любым выпдку, клi тут здрыцц нешт незвычйне.

- Вы хочце скзць, што я ўвесь чс буду знходзiцц пд нглядм? бурн ўсклiкнул мiс Фэлоўз, рптм успомнiўшы, як ян см рзглядл з блкон ўнутрную чстку пмяшкння.

- Ды не, - сур'ёзн зпэўнiў яе Хоскiнс, - мы грнтуем, што нiводзiн строннi нзiрльнiк не будзе сведкм вшг прывтнг жыцця. Усе б'екты ў выглядзе электронных сiмвлў пердюцц вылiчльнй мшыне, i толькi ян будзе мець з iмi кнткт. Вм двядзецц првесцi з iм гэтую ноч, мiс Фэлоўз, тксм ўсе нступныя, д собг рспрджэння. Мы дмо вм неклькi вольных гдзiн днём i нвт мжлiвсць смой зрбiць iх рсклд пводле вшых сбiстых птрэб.

Мiс Фэлоўз здзiўлен бвял позiркм лялечны домiк.

- А нвошт ўсё гэт, доктр Хоскiнс? Хiб хлопчык небяспечны?

- Ведеце, мiс Фэлоўз, спрв ўся тут у энергii. Ён нiколi не пвiнен пкiдць гэтг пмяшкння. Нiколi. Нi н секунду. Нi з якой нгоды, нвт клi д гэтг будзе злежць яго жыццё. Нвт дзеля тго, кб уртвць вш жыццё, мiс Фэлоўз. Вы зрзумелi мяне?

Мiс Фэлоўз горд ўскiнул глву.

- Я ведю, што ткое згд, доктр Хоскiнс. Медыцынскя сястр прывыкл д тго, кб у iмя бвязку хвярвць свёй бяспекю.

- Выдтн. Вы зўсёды зможце прсiгнлiзвць, клi вм што-небудзь сптрэбiцц. I мужчыны пкiнулi Стсiс.

* * *

Азiрнуўшыся, мiс Фэлоўз убчыл, што хлопчык, не дкрнючыся д млк, п-рнейшму не спуске з яе нсцярожнг позiрку. Ян пспрбвл жэстмi пкзць яму, як пдняць сподк д рот. Ён не перняў яе прыклду, днк н гэты рз, клi ян дкрнулся д яго, ён ужо не зкрычў.

Яго перпуджныя вочы нi н секунду не перствлi счыць з ёй, ловячы кожны яе рух. Ян рптм зўвжыл, што iнстынктыўн спрбуе супкоiць яго, пволi нблiжючы руку д яго влсоў, днк кб рук яе был ўвесь чс у полi зроку. Тым смым ян двл яму зрзумець, што ў гэтым жэсце не крыецц нiякя небяспек.

I ёй удлося пглдзiць яго п глве.

- Я хчу пкзць тбе, як крыстцц прыбiрльняй, - скзл ян. - Як ты лiчыш, ты зможш гэтму нвучыцц?

Гврыл ян вельмi мякк i сцярожн, вельмi добр ўсведмляючы, што ён не зрзумее нiводнг слов, днк спдзеючыся н тое, што см гук яе голсу супкоiць яго.

Хлопчык зноў зцмокў языком.

- Можн ўзяць цябе з руку? - спытлся ян.

Ян прцягнул яму бедзве рукi i змерл ў чкннi. Рук дзiцяцi пволi псунулся нсустрч яе руцэ.

- Првiльн, - крыкнул ян.

Клi рук хлопчык был ўжо з нейкi дзюйм д яе рук, смелсць пкiнул яго, i ён дхпiў свю руку нзд.

- Ну што ж, - спкойн скзл мiс Фэлоўз, - пзней мы пспрбуем яшчэ рз. Тбе не хочцц псядзець? - ян пляпл рукою п ложку.

Мрудн цягнуўся чс, яшчэ больш мрудн рухлся выхвнне дзiцяцi. Ёй не ўдлося прывучыць яго нi д прыбiрльнi, нi д ложк. Клi хлопчыку вiдвочн зхцелся спць, ён пусцiўся н голую пдлогу i хуценьк шмыгнуў пд ложк. Ян нгнулся, кб зiрнуць н яго, i з цемры н яе ўтропiлiся дв гнiстыя вокi, i ян пчул знёме прыцмоквнне.

- Ну, добр, - скзл ян, - клi ты дчувеш сябе тм у большй бяспецы, можш спць пд ложкм.

Ян прыкрыл дзверы спльнi i пдлся ў см вялiкi з трох пкояў, дзе ёй быў пдрыхтвны ложк, нд якiм п яе просьбе нцягнулi чсовы тэнт.

"Клi гэтыя дурнi хочуць, кб я тут i нчвл, - пдумл ян, - яны пвiнны пвесiць люстэрк, пмяняць шфу н больш ёмiстую i бстлявць собны тулет".

* * *

Ян нiяк не мгл зснуць, мiжволi нпружвл слых, кб толькi не прпусцiць нiводнг гуку з суседняг пкоя. Ян перконвл сябе, што дзiця не мож смо выбрцц з дому, ле, нягледзячы н гэт, яе грызл сумненне. Абслютн глдкiя сцены былi, безумоўн, вельмi высокiя, ле рптм хлопчык лзiць, як млп. Зрэшты, Хоскiнс зпэўнiў яе, што з ўсiм тым, што дбывецц ўнiзе, нзiрюць спецыяльныя прыборы.

Нечкн ёй прыйшл ў глву новя думк: што, клi хлопчык усё-ткi небяспечны? Небяспечны ў см лiтрльным сэнсе гэтг слов. Не, Хоскiнс не стiў бы гэтг д яе, не пкiнуў бы яе тут дну, клi б...

Ян пспрбвл перкнць сябе ў двротным, унутрн смеючыся с свйго стрху. Гэт ж было ўсяго толькi трох-чтырохгдове дзiця. Аднк, нягледзячы н ўсе нмгннi, ёй не ўдлося брэзць яму пзногцi. А што, як ён, клi ян зсне, ндумецц нпсцi н яе, пусцiць у ход зубы i пзногцi...

У яе перцяло дыхнне. Як дзiўн... Ян пкутлiв нпружыл слых, i н гэты рз ёй удлося пчуць нейкi гук. Хлопчык плкў.

Не крычў д стрху цi злосцi, не выў i не сквытў, менвiт цiх плкў, як прыбiте горм, вельмi няшчсне дзiноке дзiця.

"Нябог", - пдумл мiс Фэлоўз, i ўпершыню псля сустрэчы з iм сэрц яе прцяў востры жль.

Гэт ж дзiця, дык якое ж, п сутнсцi, знчэнне ме форм яго глвы. I гэт не прост дзiця, дзiця, якое сiрцел як нiводне дзiця з ўсю гiсторыю члвецтв. Тысячы гдоў тму нзд не толькi пмерлi яго бцькi, ле незвротн знiкл ўсё, што неклi было яго светм. Груб выхплены з тго дўняг чсу, ён быў цяпер дзiню в ўсiм свеце iстотю тког роду. Апошняю i дзiню.

Ян дчул, як яе ўсё больш нпўняе глыбокя спгд i сорм з свю бессрдэчнсць. Стрнн ппрвiўшы нчную срочку тк, кб ян п мжлiвсцi лепш прыкрыл ёй ногi (ловячы днчсн сябе н зусiм недрэчнй думцы пр тое, што зўтр ж трэб прынесцi сюды хлт), ян ўстл з псцелi i пйшл ў суседнi пкой.

- Хлопчык мой, хлопчык! - шэптм пклiкл ян.

Ян был ўжо нвжылся сунуць руку пд ложк, ле, сцямiўшы, што ён мож ўкусiць яе, выршыл гэтг не рбiць. Ян зплiл нчнiк i дсунул ложк.

Няшчсне дзiця, прытулiўшы кленi д пдбродк, скруцiлся кмячком у кутку, гледзячы н яе зплкнымi, поўнымi стрху вчым.

У змроку яго знешнсць здлся ёй менш гiднй.

- Ах ты, бядк, бядк, - скзл ян, сцярожн глдзячы яго п глве, дчувючы, як iмгненн нпружылся, потым пступов рсслбiлся яго цел. Бедны хлпчук. Можн мне пбыць з тбою?

Ян сел побч з iм н пдлогу i пчл пволi i рытмiчн глдзiць яго влсы, шчку, руку, цiх спявючы пяшчотную песеньку.

Пчуўшы яе спеў, дзiця пдняло глву, спрбуючы рзгледзець пры слбым святле нчнiк яе вусны, як бы зцiквiўшыся гэтым зусiм новым для яго гукм.

Скрыстўшы гэт, ян пдцягнул яго блiжэй, i пяшчотным, ле ршучым рухм ёй удлося пступов нблiзiць яго глву д свйго пляч. Ян прсунул руку пд яго ногi i не спяшючыся, плўн пднял яго сбе н кленi. Зноў i зноў пўтрючы ўсё той ж дзiн несклдны куплет i не выпускючы дзiця з рук, ян пволi гйдлся ўзд i ўперд, люляючы яго. Ян пступов супкоiлся, i неўзбве п яго роўным дыхннi ян зрзумел, што дзiця зснул.

Вельмi сцярожн, стрючыся не нрбiць шуму, ян пдсунул н месц ложк i плжыл н яго дзiця. Нкрыўшы соннг, ян пглядзел н яго. У сне ягоны твр здвўся ткiм мiрным, ткiм дзiцячым, што i спрўды яго пчврнсць неяк менш кiдлся ў вочы.

Ужо iдучы н дыбчкх д дзвярэй, ян рптм пдумл: "А што, клi ён рптм прчнецц?" - i пйшл нзд.

Пердолеўшы ўнутрне супрцiўленне i влодўшы свiмi супярэчлiвымi пчуццямi, ян ўздыхнул i пволi пусцiлся н ложк побч з дзiцем.

Ложк ёй быў ндт млы, i ёй двялося скурчыцц, кб неяк улегчыся н iм. Апрч тго, ян не мгл пзбвiцц д пчуцця няёмксцi, прычыню якое был дсутнсць нд ложкм тэнт. Але рук дзiцяцi нясмел кўзнулся ў яе длонь, i прз нейкi чс ёй усё-ткi ўдлося здрмць.

* * *

Ян прчнулся як д рптоўнг штуршк i з цяжксцю стрымл крык жху, якi ледзь не срвўся з яе вуснў. Хлопчык глядзеў шырок рсплюшчнымi вчымi ёй прост ў вочы, i ёй сптрэбiлся дволi шмт чсу, кб успомнiць, як ян пынулся тут, н ягоным ложку. Пволi, не дводзячы д яго позiрку, ян спусцiл н пдлогу спчтку дну, потым другую нгу.

Кiнуўшы iмклiвы сплохны позiрк угору, ян нпружыл мускулы н пошнi ршучы рывок, нмгючыся ўстць з ложк.

Але ў той ж момнт хлопчык выцягнуў руку, дкрнуўся д яе вуснў свiмi пдобнымi н цурблкi пльцмi i штосьцi скзў.

Гэты дотык прымусiў яе дхiснуцц. Пры дзённым святле ён быў невыносн гiдны.

Хлопчык зноў пўтрыў нейкую фрзу, потым, рскрыўшы шырокi рот, рухм рукi спрбвў пкзць, быццм штосьцi вылiвецц ў яго з рот.

Мiс Фэлоўз здумлся, спрбуючы дгдць знчэнне гэтг жэст, i рптм усхвлявн ўсклiкнул:

- Ты хочш, кб я спявл?

Хлопчык мўклiв прцягвў глядзець н яе вусны.

Крыху фльшывячы д нтугi, мiс Фэлоўз пчл тую смую песеньку, што спявл яму нпярэдднi ноччу, i мленькя пчвр ўсмiхнулся, нязгрбн гойдючыся ў ткт спеву. Чулся нейке булькнне, якое можн было плiчыць з смех.

Мiс Фэлоўз неўпрыкмет уздыхнул. Тк, првiльн кжуць, што музык ўцiхмiрве сэрц дзiкун. Ян мож дпмгчы...

- Пчкй крыху, - скзл ян, - дй мне прывесцi сябе ў прдк, гэт зойме не больш хвiлiны. А потым я згтую снеднне.

Нi н секунду не збывючыся, што столi тут ням, ян хутк скончыл све спрвы. Хлопчык зствўся ў псцелi, увжлiв счыў з ёй, клi ян трплял яму н вочы. I кожны рз ян ўсмiхлся i мхл яму рукой. Урэшце ён тксм пмхў ёй у дкз, i гэты жэст здўся ёй прост чроўным.

- Ты хочш млочнй ўсянкi? - спытлся ян, скончыўшы све спрвы.

Згтвць кшу было спрвю неклькiх секунд, i клi еж был н стле, ян пклiкл яго рукой.

Невядом, цi ён зрзумеў знчэнне яе жэст, цi яго звбiў пх ежы, ле хлопчык дрзу ж вылез з псцелi.

Ян спрбвл пкзць яму, як крыстцц лыжкю, ле ён с стрхм дхiснуўся. ("Нiчог, нпердзе ў нс яшчэ шмт чсу", - пдумл ян.) Аднк ян ўсё-ткi дмглся тго, што ён рукмi пднёс мiску д рот. Ён пслухўся, ле рбiў усё тк няўмел, што стршэнн выпэцкўся, хоць трохi i з'еў.

Гэтым рзм ян дл яму млко ў шклянцы, i хлпчук, зўвжыўшы, што псудзiн зндт мля, кб прсунуць у яе твр, жлсн зхныкў. Ян ўзял яго з руку i, прыцiснуўшы яго пльцы д шклянкi, прымусiл яго пдняць шклянку д рот.

Зноў усё было блiт i зпэцкн, ле, як i першы рз, млко ўсё-ткi трпiл яму ў рот. А што д бязлддзя, дык ян прывыкл i не д тког.

Н яе здзiўленне, своiць тулет кзлся здчй больш простй, што вельмi яе здволiл. Н гэты рз ён дволi хутк зрзумеў, чго ян хоч д яго. Ян злвiл сябе н тым, што глдзiць яго п глве i прымўляе:

- Вось гэт слўны хлопчык, рзумны хлопчык!

I дзiця ўсмiхлся, прыносячы ёй нечкне здвльненне. "Клi ўсмiхецц, ён, спрўды, зусiм нiштвты", - пдумл ян.

У той ж дзень ппрыязджлi прдстўнiкi прэсы. Пкуль яны прылджвлi свю пртуру, ян ўзял хлопчык н рукi, i ён моцн прытулiўся д яе. Сумятня нпужл яго, i ён моцн зплкў, ле нягледзячы н гэт, прйшло не менш з дзесяць хвiлiн, пкуль ёй дзволiлi вынесцi дзiця ў суседнi пкой.

Ян хутк вярнулся, пчырвнеўшы д бурэння, i першы рз з всемнццць гдзiн выйшл з домiк, шчыльн зчынiўшы з сбою дзверы.

- Я думю, што н сёння вм хопiць. Цяпер мне богведм колькi сптрэбiцц чсу, кб яго супкоiць. Iдзiце.

- Добр, добр, - скзў джэнтльмен з "Тймс-Герльд". - А гэт спрўды нендэртлец цi тут якое-небудзь жульнiцтв?

- Зпэўнiвю вс, што гэт не мiстыфiкцыя, - пчуўся днекуль ззду голс Хоскiнс. - Дзiця - спрўды Homo neanderthalis.

- Гэт хлопчык цi дзяўчынк?

- Гэт хлопчык-млп, - умяшўся джэнтльмен з "Ньюс". - Нм пкзвюць не што iнше, як хлопчык-млпу. Як ён сябе пводзiць, сястр?

- Ён пводзiць сябе гэтксм, як i любы iншы мленькi хлопчык, - дрэзл мiс Фэлоўз. Злосць прымусiл яе стць н брону дзiцяцi. - I зусiм ён не хлопчык-млп. Яго звуць... Цiмцi, Цiмi, i ён бслютн нрмльны ў свiх дзеяннях.

Iмя Цiмцi было выбрн ёю зусiм выпдков - яно прост перше прыйшло ёй у глву...

- Цiмi - хлопчык-млп, - рэкнуў джэнтльмен з "Ньюс", i менвiт з гэтй мянушкй дзiця стл потым вядоме ўсяму свету.

- Скжыце, док, што вы думеце рбiць з гэтю млпю? - спытўся ў Хоскiнс джэнтльмен з "Глоб".

Хоскiнс пцiснуў плячым.

- Бчыце, мя першпчтковя здч был ў тым, кб дкзць мжлiвсць перносу яго ў нш чс. Аднк я лiчу, што ён зцiквiць нтрполгў i фiзiёлгў. Перд нмi ж iстот, якя п свiм рзвiццi стiць пмiж жывёлю i члвекм. Нм децц мжлiвсць дведцц пр многе i ў нс смiх i ў ншых продкх.

- Як доўг нмерны вы трымць яго тут?

- Колькi нм сптрэбiцц н яго вывучэнне плюс яшчэ нейкi перыяд псля зкнчэння дследвння. Не выключн, што н гэт сптрэбiцц шмт чсу.

- Вы не мглi б вывесцi яго з дому? Тды б нм удлося пствiць тэлевiзiйную пртуру i зляпць спрўдне вiдовiшч.

- Вельмi шкдую, ле дзiця не мож пкiнуць межў Стсiс.

- А што ткое Стсiс?

- Бюся, джэнтльмены, што тлумчэнне зойме зндт шмт чсу. - Хоскiнс дзволiў сбе ўсмiхнуцц. - А кортк сутнсць спрвы ў тым, што чс, якiм уяўляем яго сбе мы, у Стсiсе не iснуе. Гэтыя пкоi нiбы нкрытыя нябчнй блонкй i не з'яўляюцц ў поўным сэнсе чсткю ншг свету. Менвiт дзякуючы гэтму i ўдлося, тк скзць, выцягнуць дзiця з плынi чсу.

- Пчкйце, - пербiў джэнтльмен з "Ньюс", яког вiдочн не здволiл тлумчэнне Хоскiнс, - што гэт вы тут блбочце? Сястр ж свбодн ўвходзiць i выходзiць з пмяшкння.

- Гэт мож зрбiць кожны з вс, - пблжлiв дкзў Хоскiнс. - Вы будзеце рухцц прлельн чсвым сiлвым лiнiям, i гэт не выклiч якой-небудзь знчнй стрты льбо прытоку энергii. Дзiця ж дстўлен сюды з длёкг мiнулг. Яго рух дбывўся ўпоперк сiлвых лiнiй, i яно нбыло чсвы птэнцыял. Кб пермясцiць яго ў нш свет, у нш чс, сптрэбiцц выдтквць усю энергiю, якую нзпсiл нш кцыянерня кмпнiя, тксм, мжлiв, i ўсе зпсы энергii горд Вшынгтон. Мы пвiнны былi зхвць дстўлене сюды рзм з хлопчыкм смецце, i нм двядзецц пступов, п крупiнкх выдляць яго дсюль.

Пкуль Хоскiнс двў тлумчэннi, крэспндэнты штосьцi дзелвiт стрчылi ў свiх блкнотх. З усяго скзнг яны нiчгусенькi не зрзумелi i былi перкнныя, што тое ж сме будзе i з iх чытчмi: днк усё гучл вельмi нвуков, менвiт гэт i было птрэбн.

- Вы зможце сёння вечрм дць iнтэрв'ю? - спытўся прдстўнiк "Тймс-Герльд". - Яно будзе пердвцц п ўсiх кнлх.

- Думю, што змгу, - хутк дкзў Хоскiнс, i крэспндэнты пйшлi.

Мiс Фэлоўз моўчкi глядзел iм услед. Усё, што было скзн пр Стсiс i пр чсвыя сiлвыя лiнii, ян зрзумел не лепш, чым крэспндэнты. Але дно ян зсвоiл цвёрд: Цiмi (ян злвiл сябе н тым, што ўжо думе пр хлопчык, як пр Цiмi) быў спрўды суджны н вечне зняволенне ў сценх Стсiс, прычым гэт не было простым кпрызм Хоскiнс. Вiдць, i спрўды немжлiв было выпускць яго дсюль. Нiколi.

Бедне дзiця. Бедне дзiця.

Рптм д яе дйшло, што яно ўсё яшчэ плч, i ян пспяшлся нзд, кб супкоiць яго.

* * *

Мiс Фэлоўз не ўдлося пбчыць выступленне Хоскiнс. Хоць ягоне iнтэрв'ю пердвлся не толькi ў см ддленых куточкх Зямлi, нвт н стнцыi н Месяцы, яно не прнiкл ў мленькую квтэрку, дзе жылi цяпер ян i выродлiвы хлпчук.

Н рнiцу Хоскiнс спусцiўся д iх, ззяючы д трыумфу.

- Iнтэрв'ю прйшло ўдл? - спытлся мiс Фэлоўз.

- Выключн ўдл. А як мецц... Цiмi?

Пчуўшы, што ён нзвў хлопчык п iмю, мiс Фэлоўз был прыемн здзiўлен.

- Усё ў прдку. Iдзi сюды, Цiмi, гэт добры члвек, ён цябе не пкрыўдзiць.

Але Цiмi не зхцеў выйсцi з другог пкоя, i з-з дзвярэй быў вiдць толькi ксмыль яго злямцвных влсоў ды чс д чсу нясмел пкзвлся дно блiскуче вок.

- Хлопчык ндзiв хутк прывыке д новых бствiн, што нi кжы, ён дволi кемлiвы.

- Вс гэт здзiўляе?

- Тк. Бюся, што i я спчтку плiчыл яго з дзiця млпы, - секунду пвгўшыся, дкзл ян.

- Кiм бы ён тм нi быў, пкуль што ён вельмi шмт зрбiў для нс. Ён ж прынёс слву "Стсiс Iнкрпрэйтэд". Мы цяпер н кнi, тк, мы н кнi.

Вiдць, яму не цярпелся пдзялiцц з кiм-небудзь свiм трыумфм, хй сбе нвт з ёй, з мiс Фэлоўз.

- Як ж вм удлося гэт зрбiць? - спытлся ян, дючы тым смым Хоскiнсу мгчымсць выкзцц.

Зсунуўшы рукi ў кiшэнi, Хоскiнс прцягвў:

- Дзесяць гдоў мы прцвлi, мючы вельмi бмежвныя сродкi, дбывючы дзе толькi можн лiтрльн кожны пенс. Мы былi прост бвязны стврыць дрзу нешт эфектне, хй сбе дзеля гэтг двялося ўсё пствiць н крту. Зпэўнiвю вс, гэт был ктржня прц. Спроб выклiкць з глыбiнь вякоў гэтг нендэртльц кштвл нм усiх грошй, якiя ўдлося нзбiрць, дзе пзычючы, дзе i крдучы, тк, тк, крдучы. Н здзяйсненне гэтг эксперыменту пйшлi сродкi, сiгнвныя н iншыя мэты. Iх мы скрыстлi без дзволу. Клi б вопыт не ўдўся, с мною было б скончн.

- Тму ў домiку ням столi? - перпынiл яго мiс Фэлоўз.

- Што вы скзлi?

- Вм не хпiл грошй н столь?

- А! Бчыце, гэт было не дзiнй прычыню. П прўдзе кжучы, мы не мглi дгдць дклдны ўзрост нендэртльц. Ншы мжлiвсцi дклднг выяўлення сблiвсцей б'ект, тк ддленг д нс у чсе, пкуль што бмежвныя, i ён мог кзцц iстотю велiзрнг росту, ў гэтым выпдку нм двялося б мець зносiны з iм н длеглсцi, як з псджнй у клетку жывёлю.

- Але пколькi вш боязь не прўдлся, вы мглi б цяпер, здецц мне, нслць столь.

- Цяпер тк. У нс цяпер мног грошй. Усё гэт цудоўн, мiс Фэлоўз. Усмешк не сыходзiл з яго шырокг твру, i клi ён пвярнуўся, кб пйсцi, здвлся, што нвт спiн яго ўсмiхецц.

"Ён дволi прыемны члвек, як збудзецц i скiне мску длучнг д усяго зямног вучонг", - пдумл мiс Фэлоўз.

Ёй рптм зхцелся дведцц, цi жнты ён, ле, спхпiўшыся, ян дгнл д сябе гэтую думку.

- Цiмi, - пклiкл ян, - iдзi сюды, Цiмi!

* * *

З прйшоўшыя з тго дня месяцы мiс Фэлоўз усё больш i больш пчынл дчувць сябе нед'емнй чсткй б'ядннй кмпнii "Стсiс". Ёй быў ддзены собны невялiчкi кбiнет, н дзвярх яког крсвлся тблiчк з яе iмем. Кбiнет быў дволi блiзк д лялечнг домiк (тк ян нзывл кмеру Стсiс, у якой жыў Цiмi). Плцiлi ёй цяпер нмног больш, чым спчтку, ў лялечным домiку нсллi, нрэшце, столь i плепшылi ўнутрне бстлявнне: быў зроблены другi тулетны пкой, i, мл тго, ян трымл ўлсную квтэру н тэрыторыi Стсiс, i чсм ёй удвлся нвт тм нчвць. Пмiж лялечным домiкм i гэтй яе новй квтэрю првялi ўнутрны тэлефон, i Цiмi нвучыўся iм крыстцц.

Мiс Фэлоўз прывыкл д Цiмi нстолькi, што нвт менш стл зўвжць яго пчврнсць. Аднойчы н вулiцы ян злвiл сябе н тым, што нейкi хлопчык, што трпiўся ёй н дрозе, здўся ёй ндзвычй непрывбным - у яго быў высокi выпуклы лоб i з рэзкiмi брысмi пдбродк. Ёй двялося зрбiць нд сбой нмгнне, кб пзбыцц гэтг нслння.

Куды больш прыемн было прывыкць д выпдковых нведвнняў Хоскiнс. Было зусiм вiдвочн, што ён з здвльненнем рсствўся н нейкi чс с свёй роллю кiрўнiк кцыянернй кмпнii "Стсiс", якя яго стмлял, i што дзiця, з пяўленнем яког быў звязны цяпершнi росквiт, буджл ў iм нешт нкштлт сентыментльнсцi. Але мiс Фэлоўз здвлся, што яму было прыемн гутрыць з ёй. (З гэты чс ян дведлся, што Хоскiнс рспрцвў метд нлiзу дбiцця мезоннг промня, якi прнiкў у мiнуле, яго вынходнiцтвм быў i см Стсiс. Хлоднсць яго был чыст вонквя, ёю ён спрбвў змскiрвць прыродную дбрыню, i - о, тк, тк - ён быў жнты.)

Д чго мiс Фэлоўз нiяк не мгл прывыкнуць, дык гэт д думкi, што ян ўдзельнiче ў нвуковым эксперыменце. Нягледзячы н ўсе нмгннi, ян ўсё больш дчувл сябе сбiст длучнй д ўсяго, што дбывецц, i не рз дходзiл д дкрытых сутычк з фiзiёлгмi.

Аднойчы, спусцiўшыся ўнiз, Хоскiнс убчыў яе ў ткiм гневе, што здвлся, ян ў той момнт здольня збiць члвек. Яны не мелi прв, яны не мелi прв... Нвт клi гэт быў нендэртлец, усё роўн гэт быў члвек, не жывёл.

Ян счыл з фiзiёлгмi прз дчыненыя дзверы. Ледзь не слепшы д гневу, ян прыслухоўвлся д ўсклiкў Цiмi. Рптм ян зўвжыл побч з сбою Хоскiнс.

- Можн ўвйсцi? - спытўся ён.

Злёгку кiўнуўшы, ян зспяшлся д Цiмi, якi прытулiўся д яе, шчперыў яе свiмi мленькiмi крывымi i ўсё яшчэ вельмi худымi ножкмi.

- Вы ж ведеце, што яны не мюць прв прводзiць ткiх доследў нд члвекм, - скзў Хоскiнс.

- А я ршуч зяўляю, доктр Хоскiнс, што яны не мюць прв вырбляць гэт i з Цiмi. Вы неяк скзлi мне, што з'яўленне Цiмi дло жыццё Стсiсу. Клi вы дчувеце хоць кроплю ўдзячнсцi, вы пвiнны ўртвць бедк д гэтых людзей, в ўсякiм рзе д той пры, пкуль ён не пдрсце нстолькi, што пчне хоць крыху больш рзумець. Псля iх мнiпуляцый ён не мож спць, яго душць кшмры. Я ппярэджвю вс, - яе рз'юшнсць дсягнул кульмiнцыi, - што я iх больш сюды не пушчу! - Д яе свядомсцi дйшло, што ян перйшл н крык, ле ян ўжо не влодл сбой. - Я ведю, што ён нендэртлец, - крыху супкоiўшыся, прцягвл ян, - ле мы iх у многiм недцэньвем. Я чытл пр нендэртльцў. У iх был свя культур, i некторыя з нйвялiкшых члвечых дкрыццяў, ткiя, як, нпрыклд, прыручэнне жывёл, вынходнiцтв кол i розных тыпў кменных жорнў, былi зроблены менвiт ў iх эпоху. У iх, без сумнення, былi нвт духоўныя птрэбы. Гэт вiдць з тго, што пры пхвннi яны кллi нябожчыку яго сбiстыя рэчы - знчыць, яны верылi ў тгсветне жыццё, мгчым, у iх ужо был нейкя рэлiгiя. Няўжо гэт не де Цiмi прв н члвечныя дносiны?

Ян пяшчотн пляпл хлопчык п спiне i дпрвiл яго ў пкой гуляць. Клi дзверы дчынiлiся, Хоскiнс убчыў вялiке мноств розных ццк.

Ён усмiхнуўся.

- Няшчсне дзiця зслужыл гэтыя ццкi, - спешн зняўшы бронную пзiцыю, скзл мiс Фэлоўз. - Гэт ўсё, што ў яго ёсць, i ён зрбляе iх тымi пкутмi, н якiя яго тут судзiлi.

- Не, не, зпэўнiвю вс, я нiчог не мю супрць гэтг. Я толькi пдумў пр тое, як змянiлiся вы смi з тго першг дня. Вы ж былi вельмi нездволены, што я пдсунуў вм нендэртльц.

- Мне здецц, што я не был ткя ўжо нездволеня, - цiх зпярэчыл мiс Фэлоўз, ле тут ж змоўкл.

- Як вы лiчыце, мiс Фэлоўз, колькi яму мож быць гдоў? - змянiў тэму Хоскiнс.

- Я не мгу вм гэтг скзць з дсттковй дклднсцю - мы ж не ведем, як рзвiвлiся нендэртльцы, - дкзл мiс Фэлоўз. - Клi зыходзiць з яго росту, то яму не больш з тры гды, ле нендэртльцы ўвогуле нiзкрослыя, клi ўлiчыць хрктр тых доследў, якiя прводзяцц нд iм, то ён, мож быць, зусiм перстў рсцi. А зыходзячы з тго, як ён зсвойве нгельскую мову, можн зключыць, што яму больш з чтыры.

- Гэт прўд? Я штосьцi не зўвжыў у дклдх нi слов пр тое, што ён вучыцц гврыць.

- Ён не будзе гврыць нi з кiм, прч мяне, в ўсякiм рзе цяпер. Ён усiх стршэнн бiцц, i гэт не дзiўн. Ён мож, нпрыклд, ппрсiць якой-небудзь пэўнй ежы. Больш тго, ён мож выкзць любое свё жднне i рзумее мль усё, што я кжу яму. Зрэшты, не выключн, што яго рзвiццё спынiцц.

Скзўшы пошнюю фрзу, мiс Фэлоўз нпружн счыл з вырзм яго твру, iмкнучыся выявiць, нколькi своечсов зкрнул ян гэте пытнне.

- Чму?

- Кожнму дзiцяцi птрэбн пэўня стымуляцыя, Цiмi жыве тут, як у дзiночным зняволеннi. Я рблю яму ўсё, што мне п сiле, ле ж я не ўвесь чс кля яго, крмя тго, у мяне ням мжлiвсцi дць яму ўсё, што яму трэб. Я хчу скзць, доктр Хоскiнс, што яму трэб гуляць з якiм-небудзь iншым хлопчыкм.

Хоскiнс пволi схiлiў глву.

- Н жль, мы мем усяго толькi днго тког хлопчык. Бедне дзiця!

Пчуўшы гэт, мiс Фэлоўз дрзу пмякчэл.

- Вы ж любiце Цiмi, прўд? - Было тк прыемн ўсведмляць, што яшчэ нехт ме д дзiцяцi цёплыя пчуццi.

- Вядом, - дкзў Хоскiнс, н секунду стрцiўшы смкнтроль, i з гэты кроткi мiг ёй удлося зўвжыць у яго вчх стомленсць.

Мiс Фэлоўз дрзу ж дкiнул нмер двесцi свой плн д кнц.

- Вы выглядеце вельмi стомленым, доктр Хоскiнс, - с шчырым спчувннем скзл ян.

- Вы тк думеце? Я пстрюся выглядць больш бдзёр.

- Мне здецц, што "Стсiс Iнкрпрэйтэд" не де вм нi хвiлiны спкою.

Хоскiнс пцiснуў плячым.

- Вш прўд. У днольквй ступенi ў гэтым вiнвтыя жывёл, рслiны i мiнерлы, якiя цяпер ёсць у нс. Дрэчы, мiс Фэлоўз, вы, мбыць, яшчэ не бчылi i ншых экспнтў.

- Прўду кжучы, не... Але зусiм не тму, што мяне гэт не цiквiць. Я ж был вельмi знятя ўвесь гэты чс.

- Ну цяпер ж вы ўжо больш свбодня, - пдпрдкоўвючыся нейкму рптоўн прынятму ршэнню, скзў Хоскiнс. - Я зйду п вс зўтр рнiцою ў дзiнццць i см усё вм пкжу. Вм гэт пдыходзiць?

- Цлкм, доктр Хоскiнс, я буду вельмi рд, - усмiхнуўшыся, дкзл ян.

Ён кiўнуў, усмiхнуўся ў дкз i выйшў.

Увесь сттк дня мiс Фэлоўз у вольны д рботы чс штосьцi см сбе нпявл. I спрўды ж, хоць нвт см думк пр гэт здвлся ёй ндзвычй дзiўнй, ле ж усё гэт было пдобн... мль пдобн н тое, што ён прызнчыў ёй спткнне.

* * *

Абяльны i прыязны, ён з'явiўся н другi дзень дклдн ў нзнчны чс. Змест звыклг рбочг хлт ян ндзел н гэты рз сукенку. Дрэчы будзе скзць, дволi стрмоднг крою, ле тым не менш ужо мног гдоў ян не дчувл сябе ткой прывбнй.

Ён скзў ёй неклькi стрымных кмплiментў, i ян прынял яго ўхвлу ў ткой ж стрымнй мнеры, пдумўшы, што гэт цудоўны пчтк. Аднк дрзу ёй прыйшл ў глву другя думк: "А ўлсн кжучы, пчтк чго?"

Кб дгнць д сябе ткiя думкi, ян пспяшлся рзвiтцц з Цiмi, пбяцўшы яму, што хутк вернецц.

Хоскiнс пвёў яе ў нове крыло будынк, дзе ян д гэтг чсу нi рзу не был. Тут яшчэ зхвўся пх, улсцiвы новым, толькi што збудвным пмяшкнням. Аднекуль дносiлiся прыглушныя гукi, якiя дволi яскрв сведчылi пр тое, што будўнiчыя рботы яшчэ не скончны.

- Жывёл, рслiны i мiнерлы, - зноў, як i нпярэдднi, вымвiў Хоскiнс. Жывёл знходзiцц тут - гэт нйбольш яркi з ншых экспнтў.

Уся ўнутрня чстк будынк был пдзелен н неклькi пмяшкнняў, кожне з якiх уяўлял сбой собную кмеру Стсiс. Хоскiнс пдвёў яе д гляднг кн дной з iх, i ян ззiрнул ўнутр. Iстот, якя пўстл перд яе позiркм, здлся ёй спчтку чымсьцi нкштлт пкрытй лускою курыцы. Пгойдвючыся н двух худых лпкх, iстот гэтя бегл п кмеры, iмклiв пврочвючы з боку н бок згрбную птушыную глву. Н невялiкй глве дзiўнй iстоты быў ксцяны нрост, пдобны н пеўнеў грэбень. Пльцпдобныя дросткi кроткiх пярэднiх кнечнсцей безупынн сцiсклiся i рстульвлiся.

- Гэт нш дынзўр, - скзў Хоскiнс. - Ён тут ужо неклькi месяцў, i я не ведю, клi мы зможм рсстцц з iм.

- Дынзўр?

- А вы чклi ўбчыць гiгнт?

Ян ўсмiхнулся, i н яе шчокх пявiлiся ямчкi.

- Мне здецц, што некторыя менвiт тк iх сбе i ўяўляюць. Я ведю, што iснвлi дынзўры i невялiкiх пмерў.

- Пверце, што мы iмкнулiся дстць менвiт мленькг дынзўр. Звычйн яго ўвесь чс вывучюць, ле цяпер, вiдць, яму длi пердыхнуць. З яго дпмогй удлося зрбiць сякiя-ткiя дкрыццi. Тк, нпрыклд, ён не цлкм хлднкроўня жывёлiн. Ён влоде здольнсцю, прўд, недскнлй, пдтрымлiвць унутрную тэмпертуру цел вышэй з тэмпертуру нвкольнг сяроддзя. Н жль, гэт смец. З тго смг чсу, як ён пявiўся тут, мы не спыняем спроб зфiксвць другог дынзўр, якi мож кзцц смкй, ле д гэтг чсу нм не шнцвл.

- А нвошт птрэбн менвiт смк?

У вчх у яго мiльгнул яўня нсмешк.

- У ткiм выпдку ў нс з'явiлся б дволi рэльня мжлiвсць трымць плодненыя яйкi, знчыць, i дзяцей дынзўр.

- Ах, тк.

Ён пвёў яе д ддзялення трылбiтў.

- Перд вмi прфеср Дуйэн з Вшынгтонскг ўнiверсiтэт, - скзў Хоскiнс. - Ён спецыялiст п ядзернй хiмii. Клi мяне не пдводзiць пмяць, ён зймецц выяўленнем iзтопнг сству кiслроднй вды.

- З якою мэтю?

- Гэт дгiстрычня вд. В ўсякiм выпдку, узрост яе вызнчецц, прынмсi, пўмiльярдм гдоў. Iзтопны сстў дзвляе вызнчыць тэмпертуру кiян ў тую эпоху. Смог Дуйэн трылбiты не цiквяць, iх нтмiрвннем зймюцц другiя вучоныя. Iм пшнцвл: iм птрэбны толькi скльпелi i мiкрскопы, тым чсм як Дуйэну дводзiцц дзеля кожнг доследу ўстнўлiвць склдны мс-спектрогрф.

- Але чму? Хiб ён не мож?..

- Не, не мож. Яму нiчог нельг выносiць з гэтг пмяшкння д тго чсу, пкуль iснуе хоць нейкя мжлiвсць пзбегнуць гэтг.

Тут былi тксм сбрны ўзоры першбытнй рслiннсцi i бломкi скл гэт i былi рслiны i мiнерлы, пр якiя рней Хоскiнс успмiнў. У кожнг экспнт меўся свой дследнiк. Усё гэт нгдвл музей, якi жыў i стў цэнтрм ктыўнй нвуковй дзейнсцi.

- Усё гэт пд вшым непсрэдным кiрўнiцтвм, доктр Хоскiнс?

- Ды не, мiс Фэлоўз, дзяквць Богу, у мяне вялiкi штт супрцоўнiкў. Мяне цiквiць толькi тэрэтычны бок прблемы: сутнсць Чсу, тэхнiк мезоннг выяўлення ддленых у чсе б'ектў i тму пдобне. Усё гэт я хвотн пмяняў бы н метд выяўлення б'ектў, ддленых у чсе менш чым н дзесяць тысяч гдоў. Клi б нм удлося прнiкнуць у гiстрычную эпоху...

Яго пербiў нейкi шум у дной дльняй кмеры, дкуль пчуўся чыйсьцi высокi злосны голс. Хоскiнс нхмурыўся, н хду ппрсiў прбчэння i пспешлiв пйшоў туды.

Шпрк, як толькi мгл, мiс Фэлоўз мль бягом кiнулся з iм.

- Няўжо вы не можце зрзумець, што мне небходн было зкончыць вельмi вжную чстку мiх доследў? - крыклiв пытўся пжылы мужчын з рэдзенькй бродкй н чырвоным твры.

Служчы ў форме, н лбрторным хлце яког былi вышыты лiтры "СI" ("Стсiс Iнкрпрэйтэд"), скзў Хоскiнсу:

- Прфеср Адэмеўскi з смг пчтку быў ппярэджны, што гэты экспнт будзе тут толькi дв тыднi.

- Я тды яшчэ не ведў, колькi чсу зоймуць ме доследы, я не пррок! узбуджн выкрыкнуў Адэмеўскi.

- Вы ж рзумееце, прфеср, што мы влодем дволi бмежвнй прсторю, - скзў Хоскiнс. - Тму мы вымушны чс д чсу мяняць све экспнты. Гэты бломк хлкпiрыту пвiнен вярнуцц туды, дкуль ён д нс прыбыў. Вучоныя чкюць новых экспнтў.

- Чму ж я не мгу трымць яго ў крыстнне? Дзвольце мне збрць яго дсюль.

- Вы ведеце, што гэт немжлiв.

- Вм шкд ддць мне квлк хлкпiрыту, гэты няшчсны пяцiкiлгрмовы бломк? Але чму?

- Нм не п кiшэнi звязня з гэтым уцечк iнфрмцыi, - злосн зкрычў Хоскiнс. - I вы гэт вельмi добр ведеце.

- Спрв ў тым, доктр Хоскiнс, - перпынiў яго служчы, - што нсуперк првiлм прфеср спрбвў вынесцi мiнерл i ледзь быў не пррвў Стсiс.

Н iмгненне ўсе змоўклi. Пвярнуўшыся д вучонг, Хоскiнс холдн спытўся:

- Гэт прўд, прфеср?

Адэмеўскi няёмк кшлянуў.

- Бчыце, я не думў, што гэт нясе нейкую шкоду...

Хоскiнс прцягнуў руку i рвнуў з шнур, якi свбодн вiсеў н вонквй сцяне кмеры, пр якую толькi што гврылi.

У мiс Фэлоўз, якя якрз у гэты момнт рзглядл нiчым не прыкметны квлк кменя, з якi iшл ткя грчя спрэчк, жно дыхнне сцiснул - у яе н вчх кмень iмгненн знiк. Кмер пусцел.

- Мне вельмi шкд, прфеср, - скзў Хоскiнс, - ле выддзены вм дзвол н вывучэнне розных б'ектў у Стсiсе нулюецц нзўжды.

- Ды пчкйце.

- Пўтрю, мне вельмi шкд. Вы прушылi дно з ншых см вжных првiл.

- Я пдм скргу ў Мiжнродную Асцыяцыю...

- Скрдзiцеся кму хочце. Вы толькi перкнецеся, што ў выпдкх, пдобных н гэты, нiхто не прымусiць мяне дступiць.

Ён дэмнстртыўн двярнуўся д прфеср, якi ўсё яшчэ пртэствў, i, яшчэ белы д гневу, скзў мiс Фэлоўз:

- Вы не дмовiцеся пснедць с мной?

* * *

Ён првёў яе ў тую чстку кфетэрыя, якя был дведзен сябрм дмiнiстрцыi. Ён пвiтўся с знёмымi з столiкмi i спкойн дрэкмендвў iм мiс Фэлоўз, якя дчувл сябе ў гэты момнт стршэнн няёмк. "Што яны пдумюць?" - думк гэтя не двл ёй спкою, i ян з усяе сiлы стрлся прыняць п мгчымсцi дзелвы выгляд.

- Доктр Хоскiнс, у вс чст здрюцц ткiя вось непрыемнсцi? спытлся ян, узяўшы вiдэлец. - Я мю н ўвзе выпдк з прфесрм.

- Не, - з нмгннем дкзў Хоскiнс, - ткое здрылся ўпершыню. Мне, прўд, чсцяком дводзiцц спрчцц з хвотнiкмi вынесцi с Стсiс той цi iншы экспнт, ле д сённяшняг дня нiхто яшчэ не спрбвў зрбiць гэтг.

- Мне помнiцц, як вы днойчы кзлi, што з гэтым звязны вялiкi рсход энергii.

- Слушн. Мы, вядом, пстрлiся ўлiчыць ткую мжлiвсць, бо ткiя выпдкi яшчэ будуць пўтрцц, i ў нс цяпер мецц спецыяльны зпс энергii, рзлiчны н пкрыццё ўцечкi пры непрдугледжным вынсе с Стсiс яког-небудзь прдмет. Але гэт зусiм не знче, што нм прыемн з пўсекунды стрцiць гдвы зпс энергii. Шкод д стрты ткой кольксцi энергii прымусiл б нс н доўгiя гды дклсцi длейше жыццяўленне плнў прнiкнення ў глыбiнi чсу... Апрч тго, вы можце сбе ўявiць, што здрылся б, клi б прфеср быў у кмеры ў той момнт, клi збiрўся пррвць Стсiс?

- А што б з iм дбылося?

- Бчыце, мы эксперыментвлi н жывых прдметх i н мышх - яны бясследн знiкюць. Мы лiчым, што яны вяртюцц нзд, у глыбiнi чсу, iх як бы зхоплiвюць тыя б'екты, якiя iмгненн перносяцц ў той чс, з яког iх мы вынялi. Тму нм дводзiцц як бы н якр ствiць тыя прдметы, знiкненне якiх с Стсiс нм непждн. Што д прфеср, дык ён дпрвiўся б прост ў плiяцэн рзм з квлкм кменя i пынуўся б тм у тым смым чсе, з яког мы гэты кмень дстлi, плюс тыя дв тыднi, што ён быў у нс.

- Як бы гэт было жхлiв!

- Зпэўнiвю вс, што лёс смог прфеср мяне мл трывожыць: клi ён здурнеў н ткi ўчынк, дык туды яму i дрог, гэт пслужыл б яму добрым урокм. Але вы толькi ўявiць сбе, якое ўржнне зрбiл б гэт н публiку, клi б фкт яго знiкнення стў шырок вядомы. Дсттков людзям толькi дведцц, што ншыя доследы нстолькi небяспечныя, як нс дрзу ж пзбвяць сродкў.

Хоскiнс эфектн пстрыкнуў пльцмi i пчў пнур клупць вiдэльцм ежу.

- А вы не мглi б вярнуць яго нзд? - спытлся мiс Фэлоўз. - Ткiм смым спосбм, якiм вы спчтку трымлi гэты кмень.

- Не, тму што, як толькi прдмет дпрўляецц нзд, ён ужо больш не фiксуецц, клi толькi длейшя сувязь з iм не прдугледжвецц згдзя, ў ддзеным выпдку ў нс не было н гэт нiякiх пдстў. Ды i ўвогуле мы нiколi гэтг не рбiлi. Кб знйсцi прфеср, трэб было б узнвiць першпчтковы кiрунк пошукў, гэт ўсё роўн што зкiнуць вудчку ў кiян, кб злвiць дну пэўную рыбiну. О Бож, клi я думю пр ўсе меры персцярогi, якiя мы прымем, кб убергчыся д няшчсных выпдкў, я вр'яцею. Кожня собня кмер Стсiс ме свё прыстсвнне для пррыву - без гэтг нельг, бо ўсе яны фiксуюць розныя прдметы i пвiнны спыняць све функцыi незлежн. Апрч тго, нi дзiн ткi прыбор не ўводзiцц ў дзеянне д пошняй хвiлiны, прычым мы стрнн рспрцвлi дзiн мжлiвы спосб пррыву птэнцыяльнг поля Стсiс - дзеля гэтг трэб тргнуць шнур, сцярожн выведзены з дзверы кмеры. А кб гэты прыбор спрцвў, трэб прыклсцi знчную фiзiчную сiлу, тк што тут недсттков выпдковг руху.

- Скжыце, ... цi не ўплыве н ход гiсторыi ткое пермяшчэнне б'ектў з мiнулг ў сёння i ндврот? - спытлся мiс Фэлоўз.

Хоскiнс пцiснуў плячым.

- Клi пдыходзiць д гэтг з тэорыi, то н вш пытнне можн дкзць стноўч, ле ў спрўднсцi, клi выключыць ндзвычйныя выпдкi, гэт не ме для рзвiцця гiсторыi нiякг знчэння. Мы ўвесь чс нешт выводзiм с Стсiс - млекулы пветр, бктэрыi, пыл. Кля дзесяцi дсоткў энергii трцiцц н кмпенсцыю звязнй з гэтым уцечкi. Але нвт пермяшчэнне ў чсе дносн вялiкiх прдметў выклiке змены, якiя сыходзяць н нiшто. Взьмiце хоць бы гэты хлкпiрыт з плiяцэн. З яго двухтыднёвую дсутнсць якое-небудзь нсякоме мгло зстцц без прытулку i згiнуць, што, у свю чргу, мгло пцягкуць з сбой цэлую серыю пермен. Ншы мтэмтычныя рзлiкi пкзвюць н тое, што гэт смзтухльныя змены, якiя з чсм робяцц ўсё менш знчнымi, i пступов ўсё зноў прыходзiць д нормы.

- Вы хочце скзць, што прырод см зпўняе стрты?

- Д пэўнй ступенi. Клi вы пернесяце члвек з другой эпохi ў нш чс цi, ндврот, дпрвiце яго нзд у мiнуле, то ў пошнiм выпдку шкод будзе больш iстотня. Клi вы зробiце гэт с звычйным, простым члвекм, дык рн ўсё-ткi мож згiцц см. Мы штодзень трымлiвем мноств лiстоў з просьбю пернесцi ў нш чс Аўрм Лiнкльн, цi Мгмет, цi Ленiн. Гэт, вядом, здзейснiць немжлiв. Нвт клi б нм удлося iх выявiць, то ў гэтым выпдку пермяшчэнне ў чсе днго з тврцоў гiсторыi члвецтв ннесл б ткую клсльную шкоду рэчiснсцi, якую немгчым было б нiчым кмпенсвць. Iснуюць метды, якiя дпмгюць нм рбiць дпведныя рзлiкi, якiя, у свю чргу, вызнчюць, цi не зндт вялiкiя будуць змены ў рзвiццi пры пермяшчэннi тго цi iншг б'ект ў чсе, i мы робiм усё, кб нвт не нблiзiцц д гэте мяжы.

- Знчыць, Цiмi... - пчл был мiс Фэлоўз.

- Не, у гэтых дносiнх з iм усё добр. Нш рэчiснсць у поўнй бяспецы. Але... - ён кiнуў прнiзлiвы позiрк н яе. - Не, нiчог. Учор вы скзлi мне, што яму трэб мець зносiны з дзецьмi.

- Тк, - мiс Фэлоўз рдсн ўсмiхнулся. - Я не думл, што вы звярнулi ўвгу н мю просьбу.

- Ну чму ж? У мяне д дзiцяцi см цёплыя пчуццi, i я цню вшы д яго дносiны. Усё гэт мяне цiквiць, i я зусiм не збiрўся змоўчыць гэте пытнне, не рстлумчыўшы вм, як iдуць спрвы. Цяпер я выкнў гэтую здчу, вы бчылi, чым мы зймемся, вм вядомыя цяпер д пэўнй ступенi тыя цяжксцi, якiя нм дводзiцц пердольвць, i вы пвiнны зрзумець, чму пры ўсiм ждннi мы не можм збяспечыць Цiмi кмпнiяй яго рвеснiкў.

- Не можце? - рзгубiўшыся, усклiкнул мiс Фэлоўз.

- Дык я ж толькi што вм усё рстлумчыў. У нс не было нiякй ндзеi знйсцi другог нендэртльц яго ўзросту, н ткую невергодную ўдчу нвт рзлiчвць ням чго. А клi б нм i пшнцвл, дык зусiм нерзумн было б пмнжць рызыку, трымючы ў Стсiсе яшчэ дну члвечую iстоту.

- Але ж вы мяне не тк зрзумелi, доктр Хоскiнс, - дклўшы ўбок лыжку, ршуч скзл мiс Фэлоўз. - Я зусiм не хчу, кб вы пернеслi ў нш чс яшчэ днго нендэртльц. Я ведю, што гэт немгчым. Але ж можн прывесцi ў Стсiс другое дзiця, кб яно гулял з Цiмi.

- Дзiця члвек? - Хоскiнс быў гломшны.

- Другое дзiця, - дрэзл мiс Фэлоўз, дчувючы, як iмгненн ўся яе прыхiльнсць д доктр Хоскiнс змянiлся врожсцю. - Цiмi - члвек!

- Мне гэт нвт у глву не прыходзiл.

- Чму? Чму вы не пдумлi менвiт пр гэт? Што ў гэтым кепскг? Вы вырвлi дзiця з яго эпохi, судзiлi яго н вечне зняволенне, дык няўжо вы не дчувеце сябе ў дўгу перд iм? Доктр Хоскiнс, клi ёсць у гэтым свеце члвек, якi п ўсiх пкзчыкх, крмя бiялгiчнг, мож лiчыцц бцькм гэтму дзiцяцi, дык гэт вы. Чму ж вы не хочце зрбiць яму ткую дрбнiцу?

- Я - яго бцьк? - спытўся Хоскiнс, неяк няўклюдн пдымючыся з-з стл. - Клi вы не пярэчыце, мiс Фэлоўз, я првяду вс нзд у Стсiс.

Яны моўчкi вярнулiся ў лялечны домiк. Нiхто з iх не скзў больш нi слов.

* * *

Клi не лiчыць выпдковых, мiмходзь кiнутых позiркў, прйшло шмт чсу, пкуль ёй зноў удлося сустрэцц з Хоскiнсм.

Iншы рз гэт яе зсмучл, ле клi Цiмi бывў сблiв мркотны цi моўчкi п неклькi гдзiн стяў кля кн, з якiм мль нiчог не было вiдць, ян з бурэннем думл: "Якi ж ён дурны, гэты члвек!"

Цiмi гврыў з кожным днём усё больш свбодн i првiльн. Прўд, ён тк i не змог цлкм пзбвiцц д улсцiвй яму з смг пчтку некторй невырзнсцi ў вымўленнi, у якой ян знходзiл нвт своесблiвую прывбнсць. У хвiлiны хвлявння ён iншы рз п-рнейшму прыцмоквў, ле i гэт здрлся ўсё рдзей. Мбыць, ён пступов збывўся пр тыя длёкiя днi, што ппярэднiчлi яго з'яўленню ў ншым чсе.

П меры тго як Цiмi пдрстў, цiквсць д яго фiзiёлгў iшл н спд, зтое цяпер iм пчлi больш зймцц псiхолгi. Мiс Фэлоўз не ведл, хто з iх выклiке ў яе нйбольшую непрыязнсць. С шпрыцмi было скончн - уколы i выкчвнне з ргнiзм вдксцi спынiлiся, яго перстлi крмiць пводле спецыяльнй дыеты. Але зтое цяпер Цiмi, кб трымць ежу i вду, дводзiлся пердольвць першкоды. Ён пвiнен быў пдымць мснiцы, дсоўвць знрок пстўленыя ршоткi, торгць з шнуры. Удры слбг электрычнг току дводзiлi яго д iстэрыкi, i гэт прыводзiл яе ў дчй.

Ян не хцел больш звяртцц д Хоскiнс - кожны рз, клi ян думл пр яго, перд ёй усплывў яго твр, якi ён быў у тую рнiцу н снедннi. Вочы ў яе зплывлi слязьмi, i ян зноў не мгл ўтрымцц, кб не пдумць: "Дурны, дурны члвек!"

I вось днойчы кля лялечнг домiк зусiм нечкн пчуўся яго голс - ён клiкў яе.

Ппрўляючы н хду хлт, ян няспешн выйшл з дом i, рптм збянтэжыўшыся, спынiлся, убчыўшы перд сбой згрбную жнчыну сярэдняг ўзросту. З-з светлых влсоў i бледнг твру незнёмя выглядл вельмi кволю. З яе спiною, моцн ўчпiўшыся з спднiцу, стяў круглтвры, з вялiкiмi вчым хлпчук гдоў чтырох.

- Дргя, гэт мiс Фэлоўз, сястр, якя дгляде хлопчык. Мiс Фэлоўз, пзнёмцеся з мёй жонкю.

Няўжо гэт яго жонк? Мiс Фэлоўз уяўлял яе зусiм iншй. Хця чму б i не? Ткi члвек, як Хоскiнс, дзеля кнтрсту мог выбрць сбе ў жонкi кволую iстоту. Мжлiв, гэт было якрз тое, што яму было трэб...

Ян прымусiл сябе прыязн ўсмiхнуцц.

- Добры дзень, мiсiс Хоскiнс. Гэт вш... вш млыш? (Гэт было ўжо поўнй нечкнсцю. Ян мгл ўявiць сбе Хоскiнс ў ролi муж, ле не бцькi, з выключэннем, вядом, тго... Ян рптм дчул н сбе змрочны позiрк Хоскiнс i пчырвнел.)

- Тк, гэт мой сын Джэры, - скзў Хоскiнс. - Джэры, пвiтйся з мiс Фэлоўз.

(Цi не пдкрэслiў ён слов "гэт"? Цi не хцеў ён дць зрзумець, што гэт яго сын, не...)

Джэры крыху пдўся нперд, не выпускючы, днк, мтчынй спднiцы, i прмрмытў прывiтнне. Мiсiс Хоскiнс вiдочн спрбвл ззiрнуць церз плячо мiс Фэлоўз у пкой, як бы чкючы знйсцi тм нешт ндзвычй цiкве.

- Ну, што ж, зойдзем у Стсiс, - скзў Хоскiнс. - Увходзь, дргя. Н прозе цябе чке крыху непрыемне дчувнне, ле гэт хутк пройдзе.

- Вы хочце, кб Джэры тксм ўвйшоў туды? - спытл мiс Фэлоўз.

- Вядом. Ён будзе гуляць з Цiмi. Вы ж гврылi, што Цiмi птрэбны тврыш у гульнях. Мож, вы ўжо збылiся пр гэт?

- Але... - у яе позiрку дбiлся нйвялiкше здзiўленне. - Вш хлопчык?

- А чый ж яшчэ? - с злосцю скзў Хоскiнс. - Хiб не гэтг вы дбiвлiся? Хдзем, дргя. Увходзь ж.

З вiдвочным нмгннем пдняўшы Джэры н рукi, мiсiс Хоскiнс перступiл прог. Джэры зхныкў - вiдць, яму не спдблся тое, што ён дчуў пры ўвходзе ў Стсiс.

- Дзе ж тя iстот? - тонкiм глском спытлся мiсiс Хоскiнс. - Я не бчу яе.

- Хдзi сюды, Цiмi! - пклiкл мiс Фэлоўз.

Цiмi выглянуў з-з дзвярэй, утропiўшыся н нечкных гсцей. Мускулы н рукх у мiсiс Хоскiнс прыкметн нпружылiся.

Пвярнуўшыся д муж, ян спытлся:

- Ты ўпэўнены, Джэрльд, што ён не небяспечны?

- Клi вы меце н ўвзе Цiмi, дык нiякй небяспекi, - тут ж ўмяшлся мiс Фэлоўз. - Ён спкойны i пслухмяны хлопчык.

- Але ж ён дзi... дзiкун.

(Вось яно што! Гэт вынiк усiх гзетных гiсторый пр хлопчык-млпу.)

- Зусiм ён не дзiкун, - з нцiскм вымвiл мiс Фэлоўз. - Ён спкойны i рзвжлiвы ў той ступенi, у якой гэтг можн чкць д пяцiгдовг дзiцяцi. Вельмi велiкдушн з вшг боку, мiсiс Хоскiнс, дзволiць вшму хлопчыку гуляць з Цiмi, i я з усёй дкзнсцю пршу вс не трывожыцц.

- Я не ўпэўненя, што згджуся н гэт, - з рздржненнем скзл мiсiс Хоскiнс.

- Мы ж ужо бмерквлi гэте пытнне, дргя, - скзў Хоскiнс, - i я думю, нм няврт ўзнўляць ншу спрэчку. Спусцi Джэры н пдлогу.

Мiсiс Хоскiнс пслухлся. Хлопчык прытулiўся д яе спiню i ўтропiўся н Цiмi, якi ў свю чргу не спускў з яго вчэй.

- Цiмi, хдзем сюды, - пклiкл мiс Фэлоўз, - iдзi, не бойся.

Цiмi пволi ўвйшоў у пкой. Хоскiнс нхiлiўся, кб дчпiць пльцы Джэры д мтчынй спднiцы.

- Адыдзi крыху нзд, дргя, дй дзецям пзнёмiцц.

Хлопчыкi пынулiся тврм у твр. Нягледзячы н тое, што Джэры быў млдзейшы, ён быў вышэйшы з Цiмi н цэлы дзюйм, i н фоне яго згрбнй фiгуркi i прыгож псджнй прпрцыянльнй глвы гртэскнсць блiчч Цiмi рптм кiнулся ў вочы, мль як i ў першыя днi. У мiс Фэлоўз здрыжлi вусны. Першы згврыў мленькi нендэртлец.

- Як цябе звуць? - дыскнтм прцягнуў ён, хутк нблiзiўшы д Джэры свой твр, як бы хочучы лепш рзгледзець яго.

Сцепнуўшыся д нечкнсцi, Джэры змест дкзу дў Цiмi моцнг кухтля. Цiмi дляцеў нзд i, не ўтрымўшыся н нгх, упў н пдлогу. Абодв голсн зрўлi. Мiсiс Хоскiнс схпiл Джэры н рукi, мiс Фэлоўз, пчырвнеўшы д унутрнг гневу, пднял Цiмi, стрючыся яго супкоiць.

- Яны iнстынктыўн неўзлюбiлi дзiн днго, - зявiл мiсiс Хоскiнс.

- Яны iнстынктыўн ствяцц дзiн д днго тк, як любыя iншыя дзецi, будзь яны н iх месцы, - стомлен скзў Хоскiнс. - А цяпер пусцi Джэры з рук i дй яму прывыкнуць д бствiн. П прўдзе кжучы, нм лепш цяпер выйсцi. Мiс Фэлоўз мож прз нейкi чс прывесцi Джэры д мяне ў кбiнет, i я пклпчуся, кб яго звезлi дхты.

Доўгi чс дзецi нi н хвiлiну не выпусклi дзiн днго з вчэй. Джэры плкў i клiкў мцi, бючыся дысцiся д мiс Фэлоўз, i толькi прз нейкi чс дзволiў, нрэшце, суцешыць сябе ледзянцом. Цiмi тксм трымў ледзянец, i прз гдзiну мiс Фэлоўз удлося дбiцц тго, што бодв яны селi гуляць у кубiкi, прўд, у розных куткх.

Клi ян пвял ў той дзень Джэры д бцькi, дык д ткой ступенi был перпоўнен ўдзячнсцю Хоскiнсу, што ледзь стрымлiвл слёзы.

Мiс Фэлоўз шукл слоў, кб выкзць све пчуццi, ле пдкрэсленя стрымнсць Хоскiнс першкодзiл ёй гэт зрбiць. Мож, ён i д гэтг чсу не дрвў ёй тго, што ян прымусiл дчуць жорстксць ягоных дносiн д Цiмi. А мож, ён урэшце прывёў свйго сын, кб дкзць ёй, як добр ён ствiцц д Цiмi, i днчсн дць зрзумець, што ён зусiм не яго бцьк. Тк. Менвiт гэт ён i меў н ўвзе!

Тму ян бмежвлся неклькiмi словмi.

- Дзякуй, вялiке дзякуй, доктр Хоскiнс.

Яму нiчог не зствлся, як дкзць:

- Ням з што, мiс Фэлоўз. Усё iдзе як трэб.

Пступов гэт ўвйшло ў звычй. Дв рзы н тыдзень Джэры прыводзiлi н гдзiну пгуляць з Цiмi, потым гэты тэрмiн быў рсцягнуты д дзвюх гдзiн. Дзецi пзнёмiлiся, пступов вывучылi прывычкi дзiн днго i пчлi гуляць рзм.

I цяпер, клi першя хвля ўдзячнсцi схлынул, мiс Фэлоўз зўвжыл, што Джэры ёй зусiм не пдбецц. Фiзiчн ён быў нмног мцнейшы з Цiмi ды i ўвогуле в ўсiм перўзыходзiў яго: ён улдрыў нд Цiмi, дводзячы яму в ўсiм другрдную ролю. З ткiм стновiшчм яе мiрыл неяк толькi тое, што, нягледзячы нi н што, Цiмi ўсё больш нецярплiв чкў чрговг прыходу свйго тврыш п гульнях.

- Гэт ўсё, што ў яго ёсць у жыццi, - з тугою гврыл ян сбе.

I днойчы, нзiрючы з iмi, ян рптм пдумл: "Гэтыя дв хлопчыкi бодв дзецi Хоскiнс, дзiн д жонкi, другi - д Стсiс. У той чс як ян см..."

- О Бож, - сцiснуўшы кулкмi скронi, з сормм пдумл ян, - гэт ж я рўную!

* * *

- Мiс Фэлоўз, - спытўся днойчы Цiмi (ян нiколi не дзвлял яму нзывць яе iнкш), - клi я пйду ў школу?

Ян зiрнул ў яго крыя вочы, якiя молячы глядзелi н яе, чкючы дкзу, i пяшчотн првял рукою п яго густых влсх. Гэт был см нехйня чстк яго глвы: ян стрыгл яго см, хлопчык зўсёды круцiўся пд нжнiцмi i першкджў ёй. Ян нiколi не прсiл прыслць прыкмхер, бо гэтя няўмеля яе стрыжк пмгл ўдл мскiрвць нiзкi пкты лоб у дзiцяцi i яго прзмерн выпуклую птылiцу.

- Адкуль ты дведўся пр школу? - спытлся ян.

- Джэры ходзiць у школу. У дзiцячы сд, - стрнн вымўляючы склды, дкзў ён. - Джэры быве ў многiх месцх тм, н волi. Клi ж я выйду дсюль н волю, мiс Фэлоўз?

У яе блюч сцiснулся сэрц. Ян, вядом, рзумел: нiшто не змож першкодзiць тму, што Цiмi непзбежн будзе дведвцц ўсё больш i больш пр вонквы свет, той свет, у якi яму нiколi не суджн ўступiць.

Пстрўшыся ндць свйму голсу больш бдзёрсцi, ян спытлся:

- А што б ты рбiў у дзiцячым сдзе, Цiмi?

- Джэры кж, што яны тм гуляюць у розныя гульнi, што iм пкзвюць стужкi з рухомымi крцiнкмi. Ён кж, што тм мног-мног дзяцей. Ён рскзве... - Цiмi н iмгненне здумўся, потым урчыст рскiнуў рукi, з рстпырннымi пльцмi i толькi тды скончыў фрзу. - Вось як мног ён рскзве!

- Тбе хцелся б пглядзець рухомыя крцiнкi? - спытлся мiс Фэлоўз. - Я прынясу тбе гэтыя стужкi i стужкi з зпiсм музыкi.

Тк ёй н нейкi чс удлося супкоiць яго.

* * *

У тсутнсць Джэры ён з цiквсцю рзглядў рухомыя крцiнкi, мiс Фэлоўз гдзiнмi чытл яму ўголс кнiгi.

У см просценькiм пвядннi было столькi яму незрзумелг, што дводзiлся тлумчыць сутнсць см звычйных рэчў з межмi трох пкояў Стсiс. Цяпер, клi ў яго думкi ўврвўся нвкольны свет, ён усё чсцей пчў бчыць сны.

Яму снiлся зўсёды дно i тое ж - той невядомы свет з межмi яго домiк. Ён няўмел спрбвў рскзць мiс Фэлоўз змест свiх сноў, у якiх ён звычйн перносiўся ў велiзрную пустую прстору, дзе, прч яго, былi яшчэ дзецi i нейкiя дзiўныя, незрзумелыя прдметы, створныя яго ўяўленнем н снове длёк не д кнц зрзумелых iм кнiжных вобрзў. Iншы рз яму снiлiся крцiны з яго прызбытг длёкг мiнулг, клi ён яшчэ жыў сярод нендэртльцў.

Тыя дзецi i невядомыя яму прдметы, якiя ён бчыў у снх, не зўвжлi яго. Хоць ён i дчувў, што знходзiцц з iмi з межмi Стсiс, ён у той смы чс рзумеў, што не нлежыць тму свету, i зствўся зўжды ў стршэннй дзiноце, нiбы i не пкiдў свйго пкоя. Прчынўся ён зўсёды ў слязх.

Спрбуючы супкоiць яго, мiс Фэлоўз стрлся звесцi яго рскзы н жрты, смяялся з iх, ле колькi нчэй ян см прплкл ў свёй квтэры.

Аднойчы, клi ян чытл ўголс, Цiмi прцягнуў руку д яе пдбродк i, сцярожн прыўзняўшы яе твр д кнiгi, прымусiў яе зiрнуць яму ў вочы.

- Мiс Фэлоўз, дкуль вы ведеце, што тут трэб гврыць?

- Ты бчыш гэтыя знчкi? Яны-т i кжуць мне пр тое, што я потым ужо рскзвю тбе. З гэтых знчкоў склдюцц словы.

Узяўшы з яе рук кнiгу, Цiмi доўг з цiкўнсцю рзглядў лiтры.

- Некторыя знчкi зусiм днольквыя, - скзў ён нрэшце.

Ян зсмяялся д рдсцi, што ён ткi кемлiвы.

- Првiльн. Хочш, я пкжу тбе, як пiсць гэтыя знчкi.

- Добр, пкжыце. Гэт будзе цiквя гульня.

Ёй нвт у глву не прыйшло, што ён мож нвучыцц чытць. Д тго смг момнту, клi ён прчытў ёй уголс кнiгу, ян не хцел верыць у гэт. Прз неклькi тыдняў ян рптм сэнсвл ўсю велiзрную вжнсць гэтй ндзеi, i ян был гломшн. Седзячы ў яе н кленях, Цiмi чытў ёй уголс дзiцячую кнiгу, не прпускючы нi слов. Ён чытў!

Узрушня, ян пднялся з крэсл i скзл:

- Я хутк вярнуся, Цiмi. Мне небходн пбчыць доктр Хоскiнс.

Яе хпiл н мяжы ўтрпёнсцi ўзбуджнсць. Ёй здлося, што цяпер ёй удсц, нрэшце, знйсцi сродк зрбiць Цiмi ў нейкй меры шчслiвым. Клi Цiмi нельг ўвйсцi ў сучсне жыццё, то смо гэте жыццё пвiнн ўвйсцi ў яго трохпкёвую турму, длюстрвне ў кнiгх, фiльмх i гукх.

Яму небходн дць дукцыю, скрыстўшы ўсе яго прыродныя здольнсцi. Гэтым члвецтв мгло б хоць неяк кмпенсвць тое зло, якое яно яму прычынiл.

* * *

I Хоскiнс быў у нстроi, дзiўн пдобным н яе нстрой. Уся яго iстот выпрменьвл непрыкрытую рдсць i трыумф. У прўленнi кмпнii пнвл незвычйне жыўленне, i мiс Фэлоўз, клi ян рзгублен спынiлся ў прыёмнй, нвт пдумл, што ёй не ўдсц сёння пгврыць з Хоскiнсм.

Але ён зўвжыў яе, i яго шырокi твр рсплыўся ўсмешкй.

- Хдземце сюды, мiс Фэлоўз, - пклiкў ён.

Ён хуценьк дгврыў штосьцi п iнтэркому i выключыў яго.

- Вы ўжо чулi? Ну, вядом, вы яшчэ нiчог не можце ведць. Мы ўсё-ткi дбiлiся свйго! Мы цяпер можм фiксвць б'екты з нядўняг мiнулг.

- Вы хочце скзць, што цяпер вы можце пернесцi ў нш чс члвек, якi жыў ужо ў гiстрычную эпоху? - спытлся мiс Фэлоўз.

- Вы бслютн првiльн мяне зрзумелi. Толькi што мы зфiксвлi днго iндывiдуум, якi жыў у чтырнццтым веку. Вы толькi ўявiце сбе ўсю вжнсць гэте пдзеi! Кб вы толькi ведлi, як я буду рды пзбвiцц, нрэшце, д гэтй кнцэнтрцыi ўсiх сiл н меззойскй эры, якой, здвлся ўжо мне, не будзе кнц, якое здвльненне трымю я д змены плентолгў гiсторыкмi... Вы, здецц, штосьцi хцелi пведмiць мне? Ну, двйце выклдвйце, што ў вс тм? Кжыце ж. Вы зстлi мяне ў добрым нстроi i можце трымць усё, што пждеце.

- Я вельмi рд, - мiс Фэлоўз усмiхнулся. - Мяне якрз цiквiць дно пытнне: цi не мглi б вы рспрцвць сiстэму дукцыi Цiмi?

- Адукцыi? Якой яшчэ дукцыi?

- Ну, гульнй дукцыi. Я мю н ўвзе школу. Трэб дць яму мжлiвсць вучыцц.

- Але цi мож ён вучыцц?

- Безумоўн, ён ужо вучыцц.

Ёй пдлося, што нстрой у Хоскiнс рптм рэзк пгоршў.

- Я нвт не ведю, што вм н гэт i дкзць, мiс Фэлоўз.

- Але ж вы толькi што пбяцлi, што выкнеце любую мю просьбу...

- Я гэт помню. Н жль, у ддзеным выпдку я зрбiў гэт небдумн. Я думю, што вы добр рзумееце, мiс Фэлоўз, што мы не можм прцягвць эксперымент з Цiмi д бясконцсцi.

Ахопленя рптоўным жхм, ян глянул яму ў вочы, яшчэ не ўсвядомiўшы д кнц сэнсу скзных толькi што слоў. Што ён меў н ўвзе пд гэтым "не можм прцягвць"? Яе рптм нiбы зрыл - ян ўспомнiл прфеср Адэмеўскг i мiнерл, дслны нзд псля двух тыдняў яго знходжння ў Стсiсе...

- Але цяпер гворк iдзе пр хлопчык, не пр бломк кменя...

Хоскiнсу вiдвочн было не п сбе.

- У выпдкх, пдобных н гэты, нвт дзiцяцi не трэб ндвць зндт вялiкй увгi. Цяпер, клi мы спдзяёмся рздбыць людзей, што жылi ў гiстрычную эпоху, нм сптрэбяцц ўсе пмяшкннi Стсiс.

Ян ўсё яшчэ нiчог не рзумел.

- Але вы не зробiце гэтг. Цiмi... Цiмi...

- Ну, ну. Не прымйце ўсё тк блiзк д сэрц, мiс Фэлоўз. Мгчым, Цiмi прбудзе тут яшчэ неклькi месяцў, i з гэты чс мы пстремся зрбiць яму ўсё, што ў ншых мгчымсцях.

Ян ўсё тк ж моўчкi глядзел н яго.

- Цi хочце вы чго-небудзь выпiць, мiс Фэлоўз?

- Не, - пршптл ян. - Мне нiчог не трэб.

Ледзь усведмляючы, што робiць, ян з цяжксцю пднялся н ногi i нiбы ў кшмры выйшл з пкоя.

"Ты не пмрэш, Цiмi, - думл ян. - Ты не пмрэш".

* * *

З тго чсу яе недступн мучыл думк пр небходнсць неяк ухiлiць Цiмi д гiбелi. Але думць гэт дно, i зусiм другое - жыццявiць здумне. Спчтку мiс Фэлоўз упрт трымлся з ндзею, што спроб пернесцi кго-небудзь з ХIV стгоддзя ў нш чс зкончыцц поўнй няўдчй. Хоскiнс мог дпусцiць пмылку, з пункту гледжння тэорыi эксперыменту, мглi тксм выявiць прлiкi ў метдзе яго жыццяўлення. I тды ўсё зстлося б п-строму.

Асттняя чстк члвецтв спдзявлся, вядом, н супрцьлеглы зыход, i мiс Фэлоўз нсуперк розуму ўзненвiдзел з гэт ўвесь свет. Ажыятж, якi ўзняўся вкол "Прект Сярэднявечч", дсягнуў нйвялiкшг нплу. Друк i грмдсксць зглдлiся п чым-небудзь ндзвычйным. Акцыянерня кмпнiя "Стсiс Iнкрпрэйтэд" дўно ўжо не двл ткой сенсцыi. Нейкi тм новы кмень льбо выкпнёвя рыб ўжо нiког не хвлявлi. А гэт было якрз тое, што трэб.

Члвек, якi жыў ужо ў гiстрычную эпоху, дрослы iндывiд, якi гворыць i н цяпер зрзумелй мове, той, хто дпмож вучоным узнвiць невядомую дсюль стронку гiсторыi.

Той выршльны чс нблiжўся, i н гэты рз ужо не толькi трое н блконе пвiнны стць сведкмi ткое вжне пдзеi. Цяпер увесь свет пертврўся ў велiзрную ўдыторыю, тэхнiчнму перснлу Стсiс нкнвн сыгрць свю ролю н вчх усяго члвецтв.

Сярод пчуццяў, што бушвлi ў душы ў мiс Фэлоўз, не было толькi днго ян не пддлся ўсегульнму псiхозу рдснг чкння.

Клi Джэры прыйшоў, як звычйн, гуляць з Цiмi, ян ледзь пзнл яго. Скртрк, якя прывял яго, кiўнул ёй дзеля прылiку глвой i пбегл. Ян спяшлся зняць добре месц, дкуль ёй удсц счыць з ўвсбленнем у жыццё "Прект Сярэднявечч". Мiс Фэлоўз з горыччу пдумл: клi б дурненьке дзяўчо прыйшло ў пру, ян тксм ўжо был б тм, прытым у яе был больш вжкя, чым простя цiкўнсць, прычын прысутнiчць пры доследзе.

- Мiс Фэлоўз, - збянтэжн скзў Джэры, няўпэўнен, бчком нблiжючыся д яе i дстючы з кiшэнi нейкi брывк гзеты.

- Што тм у цябе, Джэры?

- Гэт фотздымк Цiмi.

Мiс Фэлоўз увжлiв пглядзел н Джэры, потым хуценьк вырвл з яго рук шмток гзеты. Усегульне ўзрушэнне, выклiкне "Пректм Сярэднявечч", будзiл ў друку пэўную цiквсць i д Цiмi.

Джэры ўвжлiв счыў з яе тврм.

- Тут скзн, што Цiмi - хлопчык-млп. Што гэт знчыць, мiс Фэлоўз?

Ян схпiл яго з руку, з цяжксцю стрымўшы жднне добр стрсянуць яго.

- Нiколi не гвры тк, Джэры. Нiколi. Ты рзумееш гэт? Гэт брыдке слов, i ты не пвiнен ужывць яго.

Перплохны Джэры дчйн вырывўся з яе рук.

Мiс Фэлоўз рз'юшн рвл гзету.

- А цяпер iдзi i гуляй з Цiмi.

Нрэшце прыйшл дзяўчын. Мiс Фэлоўз нiколi не бчыл яе. Нiхто з пстянных служчых Стсiс, што зрэдку пдмянялi яе цяпер, у сувязi з нблiжэннем жыццяўлення прект, пмгчы ёй не мог. Аднк скртрк Хоскiнс бяцл ёй пмгчы знйсцi якую-небудзь дзяўчынку.

- Вы i ёсць тя дзяўчынк, якую прымцвлi д Першй Секцыi Стсiс? стрючыся стрымць дрыжнне ў голсе, спытлся мiс Фэлоўз.

- Тк, гэт я. Звуць мяне Мэндзi Тэрыс. А вы мiс Фэлоўз?

- Првiльн.

- Друйце, што я крыху спзнiлся. Усюды ткя сумятня.

- Я ведю. Я хчу, кб вы...

- Вы ж будзеце глядзець, прўд? - пербiл яе Мэндзi. Н яе прыгожнькiм, тонкiм, ле нейкiм пустым твры дбiлся пякучя зйздрсць.

- Гэт не ме знчэння. Я хчу, кб вы пзнёмiлiся з Цiмi i Джэры. Яны будуць гуляць гдзiны с дзве i не нробяць вм нiякг клопту. Iм пкiнут млко, у iх мног ццк. Будзе нвт лепш, клi вы не будзеце iм першкджць. А цяпер я пкжу вм, дзе што знходзiцц i...

- Гэты Цiмi - хлопчык-мл...?

- Цiмi - дзiця, якое жыве ў Стсiсе, - рэзк перпынiл яе мiс Фэлоўз.

- Я хцел скзць, што Цiмi - гэт той, кму нельг выходзiць з дому. Цi ж не тк?

- Тк. А цяпер зходзьце, у нс мл чсу.

I клi ёй, нрэшце, удлося пйсцi, услед ёй пчуўся прнiзлiвы голс Мэндзi Тэрыс:

- Спдзяюся, вм дстнецц добре месцейк. Длiбог, мне тк хочцц, кб дослед удўся.

Не ўпэўненя ў тым, што, дкзвючы Мэндзi, ёй удсц зхвць стрымнсць, мiс Фэлоўз, нвт не зiрнуўшыся, яшчэ больш зспяшлся.

* * *

Але з-з тго, што ян зтрымлся, ёй не ўдлося зняць добре месц. Ян з цяжксцю прбiлся толькi д экрн ў Зле сходў. Клi б ёй пшнцвл пынуцц пблiзу д месц, дзе прводзiцц эксперымент, клi б толькi ян мгл пдысцi д яког-небудзь чуйнг прыбор, клi б ян як-небудзь умудрылся срвць эксперымент...

Ян знйшл ў сбе сiлы влодць сбою. Просте ж псвнне прыбор нi д чго не прывядзе. Яны ўсё роўн нлдзяць яго i пствяць эксперымент ннв... А ёй нiколi не дзволяць вярнуцц д Цiмi.

Нiшто не мгло ёй дпмгчы. Нiшто, прч нтурльнг i прытым неппрўнг првлу эксперыменту.

I ў тыя iмгненнi, клi длiчвлiся пошнiя секунды, ёй зствлся толькi чкць, нпружн счыць з кожным рухм н вялiзным экрне, увжлiв ўзiрцц ў твры знятых у доследзе супрцоўнiкў, клi то дзiн, то другi з iх трпляў у поле зроку; ян спдзявлся ўбчыць у iх позiркх вырз неспкою i няўпэўненсцi, як докзу ўзнiкнення нечкных цяжксцей у жыццяўленнi эксперыменту, ян нi н секунду не дводзiл вчэй д экрн...

Але яе ндзеi не спрўдзiлiся. Был длiчн пошняя секунд, i вельмi спкойн, без лiшняг шуму дослед пспяхов быў звершны!

У нядўн пбудвным новым пмяшкннi Стсiс стяў брдты сутулы селянiн няпэўнг ўзросту, у пдрным, брудным дзеннi i дрўляных сндлях; ён з тупым жхм зiрўся п бкх, свядомсць яго не мгл ўспрыняць ткой рптоўнй, ткой невергоднй пермены.

I ў той момнт, клi ледзь не ўвесь свет звр'яцеў д зхплення, мiс Фэлоўз, скмянеўшы д гор, стял дн нерухом сярод гэте мiтуснi. Яе штурхлi, шпурлялi, ледзь не тптлi нгмi, ян стял сярод нтоўпу, якi вiрвў, трыумфвў, i ўсё больш сцiсклся пд цяжрм стрчных ндзей.

I клi скрыпучы голс у дынмiку нзвў яе iмя, гэт дйшло д яе свядомсцi толькi псля трохрзовг пўтору.

- Мiс Фэлоўз, мiс Фэлоўз, вс выклiкюць у Першую Секцыю Стсiс. Мiс Фэлоўз, мiс Фэлоўз...

- Прпусцiце мяне! - здыхючыся, крыкнул ян, дынмiк, нi н секунду не спыняючыся, усё пўтрў i пўтрў дну i тую ж фрзу.

Сбрўшы ўсю свю сiлу, ян дчйн прбiвлся прз нтоўп, рсштурхоўвючы людзей. Не спыняючыся нi перд чым, пусцiўшы ў ход нвт кулкi, рздючы нпрв i нлев кухтлi, ян ўвесь чс вязл ў людскiм вiры, ле ўсё ж ткi рухлся д выхду.

* * *

Мэндзi Тэрыс рыдл.

- Я прост не мгу сбе ўявiць, як гэт дбылося. Я длучылся ўсяго толькi н дну хвiлiнку, кб зiрнуць н той мленькi экрн, якi яны пствiлi ў клiдоры. I рптм, перш чым я пспел штосьцi зрбiць... Вы смi скзлi мне, што яны нiчог не нробяць, вы смi прiлi мне пкiнуць iх дных! выкрыкнул рптм Мэндзi, перходзячы ў нступленне.

- Дзе Цiмi? - гледзячы н яе няўцямнымi вчым, спытлся мiс Фэлоўз, не зўвжючы, як дрыжыць нервов ўсё яе цел.

Адн сястр прцiрл ў Джэры руку дэзiнфiцыйнымi сродкмi, другя рыхтвл шпрыц з супрцьслупняковй сыврткй.

- Ён укусiў мяне, мiс Фэлоўз! - душчыся д злосцi, крыкнуў Джэры. - Ён укусiў мяне!

Але мiс Фэлоўз нвт не звярнул н яго ўвгi.

- Што вы зрбiлi з Цiмi? - крыкнул ян.

- Я зчынiл яго ў вннй, - дкзл Мэдзi. - Я прост шпурнул туды гэтую мленькую пчвру i змкнул яе тм.

Мiс Фэлоўз бягом рынулся ў лялечным домiк. Ян змрудзiлся кля дзвярэй вннй, здвлся, што прйшл цэля вечнсць, пкуль ёй удлося, нрэшце, дчынiць дзверы i знйсцi ў кутку свйго выродлiвг хлпчук.

- Не бiце мяне, мiс Фэлоўз, - пршптў ён. Вочы яго пчырвнелi, вусны дрыжлi. - Я не хцеў гэтг.

- О Цiмi! Чму ты думеш, што я буду цябе бiць? - пдхпiўшы дзiця н рукi, ян моцн прытулiл яго д сябе.

- Ян скзл, што вы длупцуеце мяне доўгй вяроўкй. Ян скзл, што вы будзеце мяне бiць, бiць, бiць...

- Нiхто цябе не будзе бiць. Вельмi нядобр было ёй тк гврыць. Але што здрылся? Што здрылся?

- Ён нзвў мяне хлопчыкм-млпй. Ён скзў, што я не спрўдны хлопчык, што я - жывёлiн.

З вчэй у Цiмi плiлiся слёзы.

- Ён скзў, што не хоч больш гуляць з млпю. А я скзў, што я не млп. Я не млп! Потым ён скзў, што я вельмi смешны, што я жхлiв пчврны. Ён пўтрыў гэт мног-мног рзоў, i я ўкусiў яго.

Цяпер яны плклi бое.

- Але ж ты ведеш, Цiмi, што гэт няпрўд, - усхлiпвючы, скзл мiс Фэлоўз, - i ты спрўдны хлопчык. Ты см спрўдны i см хрошы хлопчык н свеце. I нiхто, нiхто нiколi цябе ў мяне не дбярэ.

Цяпер ёй лёгк было двжыцц, ян, нрэшце, ведл, што трэб рбiць. Але дзейнiчць трэб было хутк, Хоскiнс не будзе больш чкць, пцярпеў ж яго сын...

Гэт пвiнн дбыцц ноччу, сёння ноччу, клi мль усе служчыя Стсiс будуць льбо спць, льбо весялiцц ў сувязi з пспяховым жыццяўленнем "Прект Сярэднявечч".

Ян вернецц ў Стсiс у нязвычны чс, ле ж гэт здрлся i рней. Ахоўнiк добр веде яе, i яму нвт у глву не прыйдзе птрбвць д яе нейкiх тлумчэнняў. Ён i ўвгi не зверне н тое, што ў яе ў рукх будзе чмдн. Ян рзоў колькi пррэпетырвл гэтую ткую простую фрзу "Гульнi хлопчыкм", ўслед з ёй спкойную ўсмешку.

I ён пверыў.

Клi ян зноў пявiлся ў пмяшкннi домiк, Цiмi яшчэ не спў, i ян, як мгл, стрлся пводзiць сябе тк, як зўсёды, кб не перплохць яго. Ян пгврыл з iм пр яго сны i выслухл яго роспыты пр Джэры.

I потым яе ўбчць нямногiя, i нiкому не будзе нiякй iцквсцi д тго клунк, якi ян будзе несцi. I Цiмi будзе пводзiць сябе вельмi спкойн, потым усё сттняе стне fait accompi*. Здумне здзейснiцц, i якi толк спрбвць выпрвiць тое, што ўжо дбылося. Ёй ддуць мгчымсць жыць. Iм бiм будзе пдрвн жыццё.

* Споўненым фктм.

Ян дчынiл чмдн i выцягнул з яго плiто, шрсцяную шпку з нвушнiкмi i яшчэ сёе-тое.

- Мiс Фэлоўз, чму вы ндзявеце н мяне ўсе гэтыя рэчы? - устрывожыўшыся, спытўся Цiмi.

- Я хчу вывесцi цябе дсюль, Цiмi. Мы дпрвiмся ў крiну твiх сноў, дкзл ян.

- Мiх сноў? - яго твр зсвяцiўся рдсцю, ле ён яшчэ не мог цлкм пзбыцц стрху.

- Не бойся, ты будзеш с мной. Ты не пвiнен бяцц, клi ты с мной. Прўд, Цiмi?

- Прўд, мiс Фэлоўз, - ён прытулiўся д яе глоўкй, i, бняўшы яго, ян дчул пд рукою бiццё яго мленькг сэрц.

Ндышл поўнч. Мiс Фэлоўз узял Цiмi н рукi, выключыл сiгнлiзцыю i сцярожн дчынiл дзверы.

I тут з яе грудзей вырвўся крык жху - ян пынулся тврм у твр з Хоскiнсм, якi стяў н прозе.

* * *

З iм былi яшчэ двое, i, убчыўшы яе, ён быў гломшны не менш, чым ян см.

Мiс Фэлоўз помнiлся н нейкую долю секунды рней з яго i пспрбвл хуценьк прскочыць кля яго, ле, нягледзячы н гэты выйгрыш у чсе, ён усё-ткi пярэдзiў яе. Ён груб схпiў яе i дштурхнуў нзд у глыбiню пкоя д шфы. Ён знкм згдў сттнiм увйсцi ў пкой i см стў кля выхду, зслнiўшы дзверы.

- Гэтг я не чкў. Вы зусiм звр'яцелi?

Клi Хоскiнс штурхнуў яе, ян пспел пвярнуцц тк, што ўдрылся б шфу плячом, i Цiмi мль не ўдрыўся.

- Што здрыцц, клi я взьму яго з сбой, доктр Хоскiнс? - як млiтву вымвiл ян. - Няўжо стрт энергii вм држэй з члвече жыццё?

Хоскiнс ршуч вырвў у яе з рук Цiмi.

- Стрт энергii ў ткiх пмерх прывял б д стрты многiх мiльёнў длярў у кiшэнях уклдчыкў. Гэт ктстрфiчн зтрмзiл б рботы, якiя вядзе кцыянерня кмпнiя "Стсiс Iнкрпрэйтэд". Гэт знчл б, што ўсiм i кожнму стл б вядомя гiсторыя жлслiвй медсястры, якя прычынiл клсльныя стрты кмпнii ў iмя ўртвння хлопчык-млпы.

- Хлопчык-млп! - у бяссiльным дчi ўсклiкнул мiс Фэлоўз.

- Пд ткiм прозвiшчм ён фiгурвў бы ў пiсннях гэте пдзеi.

А тым чсм дзiн з тых, хто прыйшоў з Хоскiнсм, пчў прцягвць прз дтулiны ў верхняй чстцы сцяны нейлонвы шнур. Мiс Фэлоўз успомнiл шнур, што вiсеў н вонквй сцяне кмеры з бломкм кменя прфеср Адэмеўскг, той шнур, з якi неклi тргнуў Хоскiнс.

- Не! - зкрычл ян.

Але Хоскiнс пусцiў Цiмi н пдлогу i, сцярожн зняўшы з яго плiто, скзў:

- Зствйся тут, Цiмi, з тбою нiчог не здрыцц. Мы толькi выйдзем н хвiлiнку з пкоя. Добр?

Цiмi збялеў, яму зняло мову, днк ён знйшоў у сбе сiлы сцвярджльн кiўнуць глвой. Хоскiнс вывеў мiс Фэлоўз з лялечнг домiк, трымючыся н ўсякi выпдк ззду. Н нейкi мiг мiс Фэлоўз стрцiл здольнсць супрцiўляцц. Ян туп счыл з тым, як змцоўвлi н сцяне кнец шнур.

- Мне вельмi шкд, мiс Фэлоўз, - скзў Хоскiнс, - я хвотн пзбвiў бы вс гэтг вiдовiшч. Я хцеў гэт зрбiць ноччу, кб вы дведлiся пр ўсё ўжо псля.

- I ўсё з-з тго, што перпл вшму сыну, якi змучыў гэте дзiця тк, што яно ўжо не змгло влодць сбой?

- Пверце мне, што не ў гэтым прычын. Мне зрзумел, што тут сёння дбылося, i я ведю, што в ўсiм вiнвты Джэры. Але гэтя гiсторыя ўжо нбыл розглс, ды iнкш i быць не мгло пры ткой кольксцi крэспндэнтў, якiя сбрлiся тут у ткi дзень. Я не мгу рызыквць i дпусцiць, кб iлжывыя чуткi пр ншу нехйнсць i тк звных "дзiкiх нендэртльцў" трпiлi ў друк i прынiзiлi знчэнне поспеху "Прект Сярэднявечч". Тк цi iнкш Цiмi ўсё роўн пвiнен неўзбве знiкнуць, дык чму б яму не знiкнуць цяпер, стрымўшы тым смым iмпэт хвотнiкў д сенсцый i зменшыўшы тую кольксць бруду, якi яны н нс пстрюцц вылiць.

- Але ж гэт не тое сме, што дпрвiць у мiнуле сколк кменя. Вы зб'яце члвек.

- Гэт не збойств. Ён нiчог не дчуе, ён прост зноў стне хлопчыкм-нендэртльцм i трпiць у свё звыкле сяроддзе. Ён не будзе больш чужынцм, суджным н вечне зняволенне. Ён будзе жыць свбодным жыццём...

- Якое ж гэт жыццё? Яму ўсяго сем гдоў, i ён прывык, кб яго крмiлi, дзявлi, берглi. Ён будзе дзiнокi, з гэтыя ж чтыры гды яго племя мгло пйсцi з тго месц, дзе ён яго пкiнуў. А клi нвт племя яшчэ тм, дзiця нiхто не пзне, ён вымушны будзе см пр сябе клпцiцц, яму ж не было дзе нвучыцц гэтму.

Хоскiнс бездпможн пхiтў глвою.

- О Бож, няўжо вы лiчыце, мiс Фэлоўз, што мы не думлi пр гэт? Хiб вы не рзумееце, што мы вызвлi з мiнулг дзiця толькi тму, што гэт был першя члвечя цi, дклдней, пўчлвечя iстот, якую нм удлося зфiксвць, i мы бялiся дмовiцц д гэтг, бо не былi ўпэўнены, што нм удсц тк ж вось удл пўтрыць тую спробу? Як вы думеце, няўжо мы трымлi б Цiмi тк доўг, клi б нс не бянтэжыл небходнсць дслць яго нзд у мiнуле?! Мы робiм гэт цяпер тму, - у яго голсе згучл ршучсць дчю, што мы не можм больш чкць. Цiмi мож пслужыць прычынй той шумiхi, якя скмпрметуе нс. Мы цяпер н прозе вялiкiх дкрыццяў, i мне вельмi шкд, мiс Фэлоўз, ле мы не можм дпусцiць, кб Цiмi першкодзiў нм. Не можм. Я вельмi шкдую, мiс Фэлоўз, ле гэт тк.

- Ну што ж, - журботн вымвiл мiс Фэлоўз. - Дзвольце мне хоць рзвiтцц з iм. Дйце мне пяць хвiлiн, я больш нiчог не пршу.

- Iдзiце, - псля пэўнг вгння скзў Хоскiнс.

* * *

Цiмi кiнуўся ёй нсустрч. Апошнi рз ён пдбег д яе, i ян пошнi рз прытулiл яго д сябе.

Нейке iмгненне ян моўчкi тулiл яго, сцiскл ў бдымкх. Потым пдсунул нгою д сцяны тбурэтку i сел.

- Не бойся, Цiмi.

- Я нiчог не бюся, клi вы с мною, мiс Фэлоўз. Гэты члвек вельмi злуецц н мяне, той, што зстўся з дзвярым?

- Не. Ён прост нс з тбою не рзумее... Цiмi, ты ведеш, што ткое мцi?

- Гэт як мм ў Джэры?

- Ён рскзвў тбе пр свю мцi?

- Зрэдку. Мне здецц, што мцi - гэт жнчын, якя пр цябе клпоцiцц, якя д цябе добр ствiцц i робiць тбе шмт добрг.

- Првiльн. А тбе клi-небудзь хцелся мець мцi, Цiмi?

Цiмi дкiнуў глву, кб убчыць яе твр. Ён пволi прцягнуў руку i пчў глдзiць яе п шчцэ i влсх, як неклi дўным-дўно, у першы дзень яе з'яўлення ў Стсiсе, ян см глдзiл яго.

- А хiб ты не мя мцi? - спытўся.

- О Цiмi!

- Вы злуецеся, што я тк спытўся?

- Не, што ты, вядом, не.

- Я ведю, што вс звуць мiс Фэлоўз, ле... iншы рз я см сбе зву вс ммй. У гэтым ням нiчог кепскг?

- Не, не! Я нiколi не пкiну цябе, i з тбой нiчог не здрыцц. Я зўсёды буду з тбой, зўсёды буду клпцiцц пр цябе. Скжы мне: "Мм". Але тк, кб я чул.

- Мм, - здволен вымвiў Цiмi, прытулiўшыся шчкой д яе твру.

Ян пднялся i, не выпускючы яго з рук, узлезл н тбурэтку. Ян ўжо не чул шуму i крыку з дзвярым. Свбоднй рукой ян схпiлся з прцягнуты ў сцяне шнур i ўсiм цяжрм пвiсл н iм.

Стсiс быў пррвны. Пкой пусцеў.